| : Η επόμενη εισήγηση έχει τίτλο «Νέος κορωνοϊός και παραπληροφόρηση. Η παραγωγή βίντεο στην υπηρεσία των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθυκών». Ισυγήτρια, Θάλια Γκόντα, βιβλιοθικονόμο στη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Ιονίου Πανεπιστημίου. Ας μιλήσουμε για την εξάπλωση της παραπληροφόρησης σε καιρούς κρίσεις και το ρόλο των βιβλιοθυκών. Στις αρχές του 2020, όταν είχε ήδη ξεσπάσει η επιτυμία λόγω του SARS-CoV-2, μαζί με τους χιλιάδες θανάτους και τα εκατομμύρια κρούσματα που ακολούθησαν, ξέσπασε ένα κύμα παραπληροφόρησης, ψευδών ειδήσων, ψευδοεπιστήμης και συνομοσιολογίας, ιδιαίτερα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όπως δήλωσε ο Γενικός Διευθυντής του Παγκόσμου Οργανισμού Υγείας, το οποίο το όνομα συγχωρέστε με αδυνατό να προφέρω, δεν αγωνιζόμαστε απλώς ενάντια στην πανδημία, αγωνιζόμαστε ενάντια στην πανδημία της παραπληροφόρησης. Οι ψευδείς ειδήσεις εξαπλώνονται γρηγορότερα και ευκολότερα από τον ιό και είναι εξίσου επικίνδυνες. Τέτοιας έκτασης είναι το φαινόμενο που ο Παγκόσμος Οργανισμός Υγείας τον Ιούλιο του 2020 διεξήγαγε το πρώτο σχετικό Παγκόσμο Συνέδριο. Σύμφωνα με έρευνα του Guardian, η Ελλάδα βρίσκεται στη δεύτερη θέση, με ποσοστό 46% μεταξύ των χωρών που πιστεύουν ότι τα ποσοστά θανάτωπο κορονοϊό έχουν υπερεκτιμηθεί. Επίσης, σύμφωνα με έρευνα εργαστηρίου του Τμήματος Δημοσιογραφίας και Μέσονμαζικής Ενημέρωσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και της IERAX Analytics, θύμα ψευδών ειδήσων στη χώρα μας φαίνεται να έχει πέσει ένα στους δύο πολίτες στην περίοδο του κορονοϊού. Από την έρευνα αυτή προκύπτει ότι η κυρίαρχη πηγή ενημέρωσης είναι οι ενημερωτικές σελίδες και ακολουθούν τα κοινωνικά δίκτυα τα οποία από 32% ανέβασαν το ποσοστό τους στο 64%. Μεταξύ των πυλώνων για τη διαχείριση της πανδημίας της παραπληροφόρησης συγκαταλέγεται η ενίσχυση της πληροφοριακής παιδείας σχετικά με την υγεία και την επιστήμη. Ενίσχυση της πληροφοριακής παιδείας προτείνει και η Ευρωπαϊκή Έδωση και ιδιαίτερη προσοχή στις ευάλωτος ομάδες, στους νέους και στα παιδιά που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο παραπλάνεσης. Για τις βιβλιοθήκες η διδασκαλία των δεξιοτήτων εκείνων που ονομάζουν πληροφοριακή παιδεία αποτελεί παράδοση. Υπό την έννοια αυτή μπορούν και πρέπει να συνεισφέρουν στον αγώνα κατά της παραπληροφόρησης, λαβάνοντας μάλιστα εν υπόψη ότι οι νέοι κάνουν ιδιαίτερη χρήση των κοινωνικών δικτύων. Αν και το έργο μοιάζει βιτάνιο, νομίζουμε ότι είναι φυκτό αρκεί να δρούμε στοιχευμένα. Ας δούμε γιατί και πώς οι βιβλιοθήκες παράγουν βίντεο. Το βίντεο ως μέσα ενημέρωσης και καθοδήχησης του κοινού των βιβλιοθυκών χρησιμοποιείται αρκετά χρόνια στο εξωτερικό και στην Ελλάδα. Όσο ο διαφυλλονίκητος διανεμητής online βίντεο, το YouTube συγκεντρώνει και τις δημοσίευσης βίντεο των βιβλιοθυκών, οι οποίες δημιουργούν και αναρτούν το περιεχόμενό τους σε χωριστό κανάλι ή στο κανάλι του ιδρύματός τους. Για το λόγο αυτό αναζητήσαμε στο YouTube βίντεο βιβλιοθυκών τα οποία αναστοχεύουν στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης για το νέο κορονοϊό. Η αναζήτηση αυτή δεν απέδωσε καρπούς, ωστόσο ορισμένες βιβλιοθήκες δημοσίευσαν διαδικτυακά σεμινάρια που πραγματοποιήσαμε το θέμα αυτό. Συνηθέστερα την περίοδο αυτή το βίντεο χρησιμοποιήθηκε για να ενημερώνει το κοινό για τις νέες ή όχι υπηρεσίες των βιβλιοθυκών στην περίοδο της καραντίνας, για την επαναλειτουργία των βιβλιοθυκών μετά την καραντίνα ή για την προβολή οδηγιών ασφαλούς χρήσης της βιβλιοθήκης εν μέσω πανδημίας. Η θεματική των βίντεων αυτών δεν ξαχνιάζει αφού οι βιβλιοθήκες συχνά αναρτούν βίντεο στο YouTube με περιεχόμενο που μπορεί να διακριθεί στις εξής κατηγορίες. Γενική παρουσίαση της βιβλιοθήκης, προσανατολισμός ξενάγηση, βίντεο δημιουργημένο από χρήστες, προώθηση υπηρεσίας ή συλλογής, τεκμηρίωση συμβάντος ας πούμε βίντεο εκδήλωσης, νέα και οδηγήση διδασκαλία. Ορισμένα βίντεο έχουν διακριθεί για τη δημιουργικότητά τους, ανταμύγοντας τους παραγωγούς τους με υψηλά ποσοστά δημοφιλίας. Άλλα βίντεο αποτελούν δικές μας επιρροές, όπως η σειρά «How to add at the library in about a minute» του University of Toronto Libraries, λόγω της ιδέας να παρουσιάζει τις βασικές λειτουργίες της βιβλιοθήκης σε ένα λεπτό, ή το βίντεο για τις ψευδές ειδήσεις από τη Fortham University Library με τίτλο «Fake news for students», που επίσης χρησιμοποιεί τα κριτήρια της ύφρια. Εν κατακλείδει, δεδομένου ότι η νέη ηλικίας 18-24, ο κατεξοχήν κοινό των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, καταναλώνει πολλές ώρες βλέποντας βίντεο στο YouTube, ενώ παράλληλα μέσω του βίντεο οι βιβλιοθήκες επικοινωνούν μαζικά με τους χρήστες τους, πολλές βιβλιοθήκες κάθε τύπου δημιουργούν πλέον και αναρτούν βίντεο στο YouTube. Ας δούμε, ας μιλήσουμε για την παραγωγή βίντεο από τη Βιβλιοθήκη του Ιωνίου Πανεπιστηνίου. Σε ένα από τα μικρά πανεπιστήματα της χώρας, το Ιόνιο, με αναλογικά μεγάλη βιβλιοθήκη και λίγο προσωπικό, μέλημά μας ήταν να βρούμε κατάλληλα μέσα για να επικοινωνούμε με τους χρήστες μας, να προβάλλουμε τις υπηρεσίες μας και το έργο μας. Η έπινευση για το πρώτο βίντεο ήρθε στην απογραφή των έντυπων περιοδικών το δεκέβο του 2018, παρατηρώντας την επικοιλία θεματικών και σχεδιαστικών νοτροπιών των εξωφίλων. Από μέλος της ομάδας της απογραφής με ιδιαίτερες γνώσεις και ενιαφέροντα στον τομέα, έπεσε η ιδέα. Έτσι δημιουργήσαμε ένα stop motion με επιλεγμένους τίτλους από τη συλλογή περιοδικών, διάρκειας λίγων δευτερολέπτων, το οποίο μοιραστήκαμε με το κοινό μέσω της σελίδας μας στο Facebook. Η αρχή είχε γίνει. Στο επόμενο βίντεο περαματιστήκαμε με τη γενική παρουσίαση της βιβλιοθήκης και των υπηρεσιών μας. Με στόχο την πρωτοτυπία και την ενημέρωση, το βίντεο είχε στείλει βοβού κινηματογράφων. Πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2019, προβλήθηκε από το Facebook την ιστοσελίδα μας στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου και μέχρι στιγμής έχει συγκεντρώσει σχεδόν 2000 προβολές, 12 άλλες κοινοποιήσεις από την αρχική ενάρτηση και θετικά σχόλια. Τη δουλειά αυτή με μεταφρεσμένες κάρτες τίτλων διαλόγων, στείλαμε τον Μιούλιο του 2019 για προβολή στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Σύφλα στην Αθήνα. Στη συνέχεια θέλησαμε να αποδώσουμε με έναν ανάλαφρο και αστείο τρόπο τις απαγορεύσεις που ισχύουν στη χρήση μιας βιβλιοθήκης. Έτσι προέκυψε το έξι συνένα πράγματα που δεν πρέπει να κάνετε σε μια βιβλιοθήκη, τον Οκτώβλη του 2019, επίσης σε στείλει βοβού κινηματογράφων. Το βίντεο συγκέντρωσε πάνω από 1200 προβολές, 17 άλλες κοινοποιήσεις και θετικά σχόλια. Με μια σειρά από βίντεο πλέον στο ενεργητικό μας γεννήθηκε η ανάγκη για μια συστηματική παρουσιασή τους και έτσι δημιουργήσαμε ξεχωριστό κανάλι στο YouTube. Για τις ανάγκες πρόοθεσης του καναλιού, το Νοέβρο του 2019 ολοκληρώσαμε τα γυρίσματα ενός σύντομου τρέιλου. Μετά τις πρώτες αυτές συνδημιουργίες με καλλιτεχνικό χαρακτήρα, αποφασίσαμε να επικεντρωθούμε σε σύντομα ενημερωτικά βίντεο για τις υπηρεσίες της Βιβλιοθήκης. Γεννιάσαμε τη σειρά «Η Βιβλιοθήκη σε ένα λεπτό» και το πρώτο της βίντεο «Πώς μπορεί να γίνει κανείς μέλος στη Βιβλιοθήκη του Ιωνίου Πανεπιστηνίου» με συμμετοχή των φοιτητριών, το οποίο δημοσιοποιήθηκε σε πρεμιέρα στο κανάλι YouTube το Νοέβριο του 2019. Στη συνέχεια έχουμε την ευκαιρία να δούμε συγκεντρωτικά όλα τα βίντεο και τη διάδρασή τους με τη σειρά δημιουργίες τους. Σχετικά με την παραγωγή βίντεο από τη Βιβλιοθήκη μας κατά την πανδημία. Όταν ξέσφασε η πανδημία λόγω του νέου κορονοϊού και οι Βιβλιοθήκες έκλεισαν, υπήρχε ανάγκη έβρασης διεξόδων στην τέλεση λειτουργιών και στην κάλεψη των αναγκών των χρηστών αλλά και διατήρηση της επικοινωνίας. Με την εξάχλωση της πανδημίας παραπληροφόρησης που ακολούθησε, ήταν δεδομένο για μας ότι θα καταφύγουμε στο οπτικοακουστικό αυτομέσο με την τεχνογνωσή και με την εμπειρία που είχαμε πλέον κατακτήσει. Έτσι δημιουργήσαμε δύο νέα βίντεο. Το πρώτο με τίτλο Miss You αποσκοπεί στη διατήρηση της επικοινωνίας με τους χρήστες, η οποία διακόπηκε βία με την έναρξη της περιόδου καρατίνας. Το βίντεο παρουσιάζει τους χώρους της Βιβλιοθήκης Κοτεινούς, χωρίς ανθρώπινη παρουσία, ενώ ακούγονται ψήθυροι που σε προηγούμενο διάστημα κυριαρχούσαν στον χώρο λόγω της παρουσίας των φοιτητών φοιτητριών μας. Το βίντεο καταλήγει σε μια πιο αισιόδοξη νότα, παρουσιάζοντας το προσωπικό της Βιβλιοθήκης να εργάζεται, περιμένοντας να αλλάξει κατάσταση και η Βιβλιοθήκη να ξαναγεμίσει φως και ομιλίες. Στη συνέχεια, προβληματισμένες με το μέγεθος διασφοράς της παραπληροφόρησης, εσκεμένες ή όχι, γύρω από το νέο κορονοϊό, αποφασίσαμε ότι έπρεπε να δράσουμε. Το δεύτερο βίντεο ολοκληρώθηκε τον Νοέδρο του 2020, λίγες ημέρες πριν βιντεοσκοπηθεί αυτή η ανακοίνωση, και αποσκοπεί στην προφύλαξη του κοινού από την παραπληροφόρηση και στον εφοδιασμό των χρηστών, με ένα εργαλείο που θα τους βοηθήσει πρακτικά να ξεχωρίζουν τις ψευίες ιδήσεις από τα γεγονότα. Αναθερώμαστε στα 8 κριτήρια εντοπισμού ψεδών ιδύσεων που συνέταξε η Ήφλα και δημοσίευσε ως Infographic. Παρόμοια κριτήρια έχει σαγάγει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Τα κριτήρια στο βίντεο συνδέονται με μια ψευδή ιδύση, η οποία πραγματικά μεταδόθηκε από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ή τα κοινωνικά δίκτυα. Αναπαριστάται με σύντομις διάρκειας σκηνές από ρεστένους ηθοποιούς ή και φοιτητές φοιτητρής και βέβαια σε κάθε περίπτωση αποδομείται ώστε να αποκατασταθεί αλήθεια. Σχετικά με την τεχνική και καλλιτεχνική άποψη παραγωγής βίντεο. Η έβρεση της ιδέας και η δημιουργική διαδικασία είναι τα πρώτα στάδια παραγωγής ενός καλλιτεχνικού ή ενουμερωτικού βίντεο. Με αφητηριακό σημείο το μήνυμα του εκάς το τε βίντεο στήνεται η σεναριακή βάση η οποία στη συνέχεια αποτελεί το υλικό που επεξεργάζεται μια ομάδα ώστε να υπάρουν οι διαφορετικές οπτικές επί του θέματος αλλά και η βοήθεια στην προώθηση της δράσης. Επειδή τα βίντεο απευθύνονται κυρίως σε νέους ανθρώπους η προσέγγιση των θεμάτων συνήθως γίνεται με ανάλοφρο και συχνά πιο ογκληστικό τρόπο ώστε να είναι πιο αλκυστικά. Στη συνέχεια δημιουργείται το storyboard που αποτελεί τον οδηγό των πλάνων. Μετά το τέλος των γυρισμάτων ξεκινάει το μοντάζ και η ηχητική επεξεργασία. Αφού ολοκληρωθεί το πρώτο κατ συζητάμε εκ νέου για το αν έχει επιτεθεί ο στόχος του βίντεο ή όχι και προχωράμε σε διορθώσεις μέχρι το τελικό κατ. Εκτός από το σενάριο χρειαζόμαστε μια κάμερα με σχετικά καλή ανάλυση. Σταθερά πλάνα χωρίς κίνηση ή κούνημα είναι ευκολότερο να επιτεθούν με τη χρήση ενός τρίποδα. Ένα καλό καταγραφικό ήχο συμβάλει στην καλύτερη δύνατη επεξεργασία του ήχου ώστε να μην υπάρχουν ενοχλητικές εναλλαγές στην ένταση του ήχου μεταξύ μουσικής και διαλόγων. Τέλος, το λογισμικό μοντάζ που χρησιμοποιήθηκε είναι το premier pro της Adobe. Απλούστερα λογισμικά στη χρήση και με μη κόστος είναι τα Windows Movie Maker, HitFilm Express, VideoPad, DaVinci Resolve και Shortcut. Ορισμένα συμπεράσματα Όσον αφορά στη διάδοση των βίντεο που παράγει η βιβλιοθήκη παρατηρούμε μεγάλες διακυμάνσεις στη διάδραση του κοινού. Ορισμένα βίντεο συγκεντρώνουν μερικές εκατοντάδες προβολές, ενώ άλλα μόλις μερικές δεκάδες. Και ενώ κάτι τέτοιο μπορεί να είναι αναμενόμενο λόγω του διαφορετικού περιοχωμένου, του ύφους, της γλώσσας, της εξειδίκευσης, όσα βίντεο διακινήθηκαν μέσω του Facebook εξ αρχής, εμφανίζονται δημοφιλέστερα από εκείνα που αρχικά αναρτήθηκαν στο YouTube και στη συνέχεια δημοσιοποιήθηκαν μέσω του Facebook. Στο παρακάτω γράφημα παρατηρούμε τις διακυμάνσεις. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η ενασχολήση με τις πλατφόρμες των κοινωνικών δικτύων απαιτεί μεγαλύτερη δέσμευση χρόνου και ανάπτυξη σχετικών δεξιοτήτων και γνώσεων. Είναι σημαντικό να φιερώσουμε μεγάλο μέρος των προσπαθειών μας, όχι μόνο στην άρτια δημιουργία, αλλά και στην κατάλληλη προβολή του προϊόντος. Παράλληλα, οφείλουμε να μαθαίνουμε τόσο από τις επιτυχίες, όσο και από τις αποτυχίες των προσπαθειών μας. Σε δεύτερο επίπεδο, η ευηρεία αυτή μας απέδειξε ότι ορισμένες φορές δεν απαιτούνται εξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες για να δημιουργηθεί μια διαφορετική πρωτοποριακή υπηρεσία. Χρειάζεται όμως να δίνεται η δυνατότητα έκφρασης κάθε άποψης, αξιοποίησης των γνώσεων, κλίσεων και ταλέντων, των μελών του προσωπικού και συγκρότησης ομάδων για αξιόλογες συνεργασίες. Επίσης, οι δουλειές που αναγνωρίζονται ως επιτυχημένες, ενθαρρύνουν την ομάδα, με αποτέλεσμα να έχει διάθεση για ακόμη περισσότερα και καλύτερα αποτελέσματα. Μετά, το πρώτο βίντεο ακολούθησαν κι άλλα, γιατί πολύ απλά συνειδητοποιήσαμε ότι μπορούσαμε να συνεχίσουμε χάρις το ανθρώπινο δυναμικό μας, χωρίς προϋπολογισμό και σκηνικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα της ισόρευσης εμπειρίες και γνώσης. Όσον αφορά στους περιορισμούς της παρούσα σε εργασίας, για το τελευταίο βίντεο με τίτλο «Παραπληροφόρηση σε κορωνοκερούς», παραθέτουμε τα δεδομένα διάδρασή του με το κοινό των τριών πρώτων ημερών από την ανάρτησή του. Συνεπώς η πορεία του έχει μόλις ξεκινήσει και δεν προσφέρεται ακόμα για διαξαγωγή συμπερασμάτων, εκτός από ότι η πορεία του διαγράφεται καλή. Για τη συνέχεια υπάρχουν πολλοί δρόμοι που ανοίγονται μπροστά μας και παρόλο που είναι όλοι ενδιαφέροντες, θα πρέπει να ειδερχίσουμε τις προτεραιότητές μας και να επενδύσουμε ενάλογα το χρόνο μας. Η μελέτη της διάδρασης του κοινού με τα βίντεό μας, η συστηματική προώθηση των βίντεων και του καναλιού μέσα από τα ψηφιακά μέσα, η δημιουργία περισσότερων βίντεο τόσο βάσει των αναγών των χρηστών μας όσο και βάσει των δικών μας ιδεών. Ενδεικτικά να φέρουμε ότι προγραμματίζουμε τον εμπλουτισμό της σειράς «Η βιβλιοθήκη σε ένα λεπτό», ολοκληρώντας το επόμενο διάστημα δύο νέα βίντεο για τα δικαιώματα δανεισμού, ανακατηγορία χρήστη και τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες της βιβλιοθήκης, καθώς και την παραγωγή ρόλου βίντεο για τους ρόλους και τα καθήκοτα των βιβλιοθικωνόμων. Τέλος, τις στοχεύσεις μας είναι η προώθηση του καναλιού της βιβλιοθήκης σε ένα κέντρο επικοινωνίας της Ακαδημαϊκής Κοινότος του Ιονίου Πανεπιστηνίου με τη συγκέντρωση βίντεο δημιουργημένων αποχρήστες. Λίγες Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες παράγουν και προωθούν συστηματικά βίντεο για την επικοινωνία και την ενημέρωση των χρηστών τους. Ακόμη λιγότερες είναι εκείνες που δημιουργούν βίντεο με καλλιτεχνικές αξιώσεις. Η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να μοιραστεί την τεχνογνωσία που η βιβλιοθήκη μας έχει συλλέξει τα τελευταία χρόνια στο ζήτημα αυτό. Πιστεύουμε όμως ότι έχουμε ακόμη αρκετό δρόμο μπροστά μας, έως ότι αξιοποιήσουμε όλες τις δυνατότητες που μας παρέχει το μέσο αυτό. Και θα θέλαμε να φιερώσουμε ένα ακόμη λεπτό για να ευχαριστήσουμε όσους και όσες εμφανίζονται στα βίντεο για την πρόθυμη και δημιουργική εθελοντική συμμετοχή τους, με ιδιαίτερη μοίρα στις κυρίες Μάγια Χαραλαποπούλου και το πληκτορικό ταλέντο της και πολύ να ρώσει για τη ζεστή φωνή της. Ευχαριστήσουμε το διδακτικό προσωπικό του Ιωμίου Πανεπιστημίου που στήριξε τις προσφάθειές μας και ιδιαίτερα στον καθηγητή Ιωάννη Κόκονα για τη βοήθειά του με τη συλλογή γραφομηχανών του Τμήματος Αρχαιονομίας, Βιβλιοθυκονομίας και Μοσεολογίας. Τέλος, ξεχωριστές ευχαριστίες φυλάσσουμε για τους βιβλιοθυκονόμους και τις βιβλιοθυκονόμους της Βιβλιοθήκης και τον ενθουσιασμό τους για το εγχείρημα αυτό. Ευχαριστούμε. |
