| : Καλημέρα σας. Ονομάζομαι Πετίνα Τσιγαρίδη. Είμαι η Πλυσαμέρης Συμφορίας Αρχιωτήτων ΠΕΝΑΣ και διευθύνται στο Μουσείο της ΠΕΝΑΣ. Σήμερα θέλω να παρουσιάσω πολύ γρήγορα τα πείληνα ιδέα που έχουμε στο Μουσείο μας και να μοιραστώ μερικές σκέψεις μαζί σας. Τα πείληνα ιδέα είναι μικρά πείληνα αγαλματάκια, τα οποία βρίσκονται σαν σκαφές. Είναι πολύ συχνό έβρημα. Έχουμε στο Μουσείο ένα πολύ μεγάλο αριθμό έτοιμη ζωή. Θα τα χωρίσουμε σε κάποιες κατηγορίες για να γίνουν εύκολα αντιληπτά, αντιληπτοί η χρήση τους και η ερμηνεία τους. Οι κατηγορίες αυτές είναι ειδόλια θεοτήτων, δηλαδή ειδόλιο ζώο και ειδόλιο ανθρώπι. Τα ειδόλια των θεοτήτων έχουν βρεθεί κύριως σε σπίτια, σε κατοικίες και πιθανότατα χρησιμοποιήθηκαν στην οικιακή λατρεία. Πώς δηλαδή στο σημερινό σπίτι έχουμε το εικόνο στάσε, όπως έτσι να τα πω για να γίνει καλύτερα κατανοητό, έτσι και στην αθρότητα υπήρχε η οικιακή λατρεία την οποία τελούσαν οι γυναίκες. Τα ειδόλια των ζώων συνήθως βρίσκονται σε τάφους, πολύ συχνά σε τάφους νεαρών ακόμα παιδιών και θεωρούμε εμείς οι αρχαιολόγοι, προσπαθώντας να ευμηνεύσουμε την λειτουργία τους, το συμβολισμό τους, βλέπω ότι είναι μάλλον συνοδευτικά νεαρών ατόμων, δείχνουν δηλαδή την ηλικία τους, μάλιστα ιδιαίτερα σε παιδικούς τάφους, βλέπω ότι ίσως ήταν και παιχνίδια του νεκροπεθιού. Εκτός από αυτά όμως υπάρχει και ένας πολύ μεγάλος αριθμός ειδολίων, που αποικονίζουν κυρίως γυναίκες, γυναίκες της αριστοκρατίας, με περίτεχνα ρούχα και περίτεχνα σκομμόση. Αυτά όλα θα τα πούμε στη συνέχεια. Γενικά τα ειδόλια βρίσκονται παντού, όπου και να σκάψεις την πόλη, κύριως βρίσκονται σε οικείες, βρίσκονται σε ιερά, αλλά και σε κάθε οικείο έχουμε και τη μεγαλύτερη πληθώρα ειδολίας. Θα ξεκινήσω λιγάκι να μοιράζω με μερικές σκέψεις μαζί σας. Τα ειδόλια των ζών βλέπετε εδώ. Αυτά εδώ προέρχονται από τάφους αλλά και από κατοικίες. Τα ειδόλια των ζών, όπως είπαμε, είναι σύμβολα της νερής ηλικίας του φανόντος, αλλά πολύ συχνά πρέπει να τερμηνεύουμε και παιδικά παιγνίδια, γιατί όπως και σήμερα παίζουν τα παιδάκια με τέτοιας μικρογραφικές φιγούρες, έπαιζαν και στην αρχαιότητα. Ανάμεσα σε αυτά, εγώ θέλω να δείξω αυτό το εξαιρετικό κοκοράκι με τα πολύ ωραία χρώματα, το οποίο βρέθηκε στις ανασκαφές της Πέλλας. Τα ειδόλια των θεοτήτων, όπως βλέπετε εδώ, έχουν ένα μεγάλο ρισμό ειδολίων. Πάρα πολύ συχνό είναι το ειδόλιο της Θεάς Αθηνάς, βλέπετε εδώ με το κράλος. Το κράλος έχει και δύο κέρατα στην Πέλλα. Έχει να κάνει με το βόδι και με όλη αυτή την αγροτική ζωή, που ήταν πολύ έντονη στην περιοχή, λόγω βέβαια της έφωρης γύσης. Πολύ συχνό έβρεμα είναι και το ειδόλιο της Αφροδίτης, τα ειδόλια μάλλον της Αφροδίτης. Η Αφροδίτη λατρεύεται παντού. Πολύ συχνά στα ελληνιστικά χρόνια δεν είναι μόνο η θεά του έρωτα, γίνεται και θεά του θανάτου, παίρνει πάρα πάρα πολλές άλλες ιδιότητες. Εδώ όμως ας τη δούμε και ας τη χαρούμε σαν μια ωραία γυναίκα, θεά του έρωτα. Συχνά η Αφροδίτη συνοδεύεται και από ένα νεαρό άτομο, ένα μικρό παιδάκι, που είναι ο έρωτας. Η Περσεφόνη και ο Πλούτωνας είναι αυτό εδώ το ζευγάρι που βλέπετε. Είναι γνωστή η θέση τους στον κάτω κόσμο, είναι οι θεοί του κάτω κόσμου. Και βέβαια δεν θα μπορούσαν να λείπουν από τις δοξασίες και τη θρησκευτική λατρεία που έχουν οι άνθρωποι. Ο φόβος του θανάτου υπάρχει πάντα, το άγνωστο υπήρχε και τους απασχολούσε πάντοτε και η κοινωνία του 4ου και του 3ου αιώνα π.χ. είχε δώσει τις δικές τις απαντήσεις για το θάνατο, τις οποίες βλέπουμε πολύ καθαρά, μετουσιώνονται σε αυτά εδώ τα αγαλματίδια. Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ειδόλια τα οποία βρίσκονται σε ιερά. Στην Πέλλα έχουν βρεθεί και στο Ιερό της Αφροδίτης της Μητέρας των Θεών και της Αφροδίτης αλλά και στο Θεσμοφόριο ένα ιερό αφιερωμένο στη Δήμητα και την Κόρη. Η Δήμητα και η Κόρη και η σχέση τους με τη γεωργία και την παραγωγή, τη πλούσια παραγωγή, η γεωργική παραγωγή είναι γνωστή. Το Θεσμοφόριο είναι το Θεσμοφόριο λοιπόν που βρίσκεται στην Πέλλα και είναι επισκέψιμο μέσα στο σύμφωνο οικισμό. Κατά την ανασκαφή που έκανε η κυρία Καμάτη, η Μαρία Καμάτη, βρήκε ένα μεγάλο ρυθμό ειδολίων γυναικίων σε διάφορες τάσεις αλλά και ειδολίων ζώων μικρών χείρων, γουρουνάκια δηλαδή. Είναι γνωστή η ιστορία, ξέρουμε ότι οι γυναίκες μαζευόταν στις αρχές του Φθινοπόρου στο Θεσμοφόριο που ήταν ένα αγροτικό ιερό και σε τρύπες στο έδαφος πήγαιναν τα ζεντανά και τα τοποθετούσαν μέσα και τα άφηναν ενώ αυτά που υπήρχαν μέσα στους Λάκους τα πήγαιναν στο βωμό και από εκεί και πέρα τα σκόρπιζαν στη γη για καλύτερη γεωργική παραγωγή. Καταλαβαίνετε ότι η ζωή τους εξατειόταν από αυτή την παραγωγή, η συνέχεια του οικισμού και γι' αυτό το λόγο, αν και οι γυναίκες θεωρούνται ότι δεν έπηζαν σημαντικό ρόλος στην κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας, νομίζω ότι δεν είναι ακριβώς έτσι. Και μόνο ότι κατέχουν τη σχέση με το υπερπέρα, με τον άλλο κόσμο και μπορούν αυτές να τον ελέγξουν, είναι πολύ σημαντικό. Λοιπόν, τι βρέθηκε στο θεσμαφόρο? Αυτές οι νεαρές γυναίκες, οι οποίες είναι σε στάση χορού. Ξέχουμε ότι ο χορός συνδέεται με τη θρησκεία και προφανώς μιλάμε για μια τελετουργία, ενώ τα κουβουρουνάκια απεικονίζουν βέβαια την προσφορά στη θεά. Ξέρετε τελικά, όλα αυτά υπάρχουν διάφοροι τρόποι να τα ερμηνεύσεις. Παλιά τα ερμηνεύαμε πιο απλά, αν μου επιτρέπετε να πω. Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες προσπαθούν να έχουν μια πιο δυσδυτική ματιά στην αρχαία κοινωνία. Επιστέχουμε ότι όλα αυτά, όλα αυτά τα αφιερώματα, γιατί αφιερώματα είναι, έχουν και την προσωπική ιστορία του αναφέτη. Λένε μια ιστορία. Και είναι πάρα πολύ σημαντική αυτή η ιστορία. Εμάς μας διαφέρει. Εμείς τώρα λέμε, ναι, είναι ένας τελετουργικός χορός, είναι κάτι, αλλά όλα αυτά από πίσω τους έχουν ιστορίες, δυστυχώς ακόμη μας διαφέρουν. Είπαμε ότι τα περισσότερα ιδόλια βρίσκονται σε κάθε. Και μάλιστα σε πλούσιους. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός ιδολίων βρέθηκαν στο λεγόμενο πολυθάλαμο τάφο, που ανασκάθηκε στην Πέρα και είναι επισκέψιμο στις Κυριακές. Δεν θέλουμε να τον, δεν τον έχουμε επισκέψιμο όλες τις μέρες, γιατί προσπαθούμε να διατηρήσουμε και τις συνθήκες του τάφου, γιατί δεν μπορούμε να το διατηρήσουμε. Υπάρχει και ένας πολύ μεγάλος αριθμός γυναικείων ιδολίων. Τι σημαίνουν όλα αυτά, δηλαδή γιατί, τι σημαίνει, ότι όταν πέθαναν οι νεκροί της οικογένειας, δηλαδή ο πολυθάλαμος τάφος τι συμμοποιήθηκε από μια επιφανή οικογένεια της Πέλλας στον 3ο και 2ο αιώνα π.Χ., πριν από την πέταστοφή των Ρωμαίων, πέθανε ο νεκρός και πήγαιναν από την αγορά αγόραζαν ένα ιδόριο και το πήγαιναν οι διάφοροι συγγενείς και φίλοι δώροι στον νεκρό. Αυτό ήταν και η παλιά εγμηνία, αν το θέλετε, που είχε δοθεί. Όπως σας είπα όμως και στην περίπτωση των ιερών, και εδώ τα τελευταία χρόνια υπάρχουν διαφορετικές εγμηνίες. Είναι καλό να τις δουλέχουμε, δεν σημαίνει ότι είναι σωστές, αλλά δεν μπορούμε να τις αγνοούμε. Και εδώ λοιπόν λένε πολλοί επιστήμονες, πολλοί αρχαιολόγοι και ανθρωπολόγοι ότι δεν είναι πλέον απλώς ένα δώρος στον νεκρό, αλλά ότι όλα αυτά τα ιδόρια που τα βρίσκεις μαζί σε έναν τάθο, σε μία τραφή, συνοδεύω μία τραφή, και τα οποία τοποθετήθηκαν συγχρόνως βέβαια, κατά την ώρα της Κυδίας και πριν κλείσει ο τάθος, σφραγιστεί η ταφή, όλα αυτά λοιπόν τα ιδόρια λένε μία ιστορία, μία αφήγηση. Αφηγούνται κάτι από τον νεκρό που έφυγε από αυτόν τον κόσμο και πάει στον άλλο. Είναι οι γυναίκες αυτές, είναι ο νεκρός, δεν είναι πάντοτε έτσι. Είναι η οικογένεια, είναι κάτι άλλο, ακόμη αυτά δεν τα έχουμε. Πραγματικά εξηγήσει και ερμηνεύσει. Τι σημαίνουν όμως αυτές, τι σημαίνουν αυτές οι γυναίκες, οι πολύ καλοτιμένες, οι όμορφες με τις πελήτεχνες χωμός τους. Φυσικά μιλάμε για ένα πρότυπο, ένα πρότυπο το οποίο κυριάρχισε στην τέχνη, την αρχαία ελληνική τέχνη, από τον 4ο αιώνα και σε όλα τα ελληνιστικά χρόνια. Για να το καταλάβει κάποιος, θα μου επιτρέψετε να το συγκρίνω, αν και δεν είναι πρέπει, οι συγκρίσεις μας θα είναι τόσο κονδουηθείς, αλλά θα μου επιτρέψετε να την κάνω, με το πρότυπο της γυναίκας, της αδύνατης γυναίκας, με τα ψηλά πόδια που επικράτησε, ήδη από τη δεκαετία του 60, στη σύγχρονη κοινωνία. Έχει τόσο πολύ αυτό το πρότυπο διαδοθεί στην κοινωνία μας, όπως βλέπετε όλα τα κοδιτσάκια θέλουν, οι νεαρές κοπέλες, αλλά και οι μεγαλύτερες γυναίκες θέλουν να μοιάζουν σε αυτό το πρότυπο. Έτσι λοιπόν ήταν, κάπως έτσι πρέπει να σκεφτούμε, και αυτό το πρότυπο της νεαρής αστής, με τα ωραία ενδύματα, τα πολυτελή ενδύματα και την περί τεχνικότητα. Φυσικά αυτά τα πρότυπα διτουργούν στην αστική ζωή. Και στην τέτα υπήρχε αστική ζωή, μιλάμε για μια μεγάλη πόλη, ιδιαίτερα μετά τον Αλέξανδρο, τη μεγάλη επέπταση που έγινε στα χρόνια του Κασσάνδρου, δηλαδή ας πούμε γύρω στο 300 π.Χ., αλλά και μετά, σε όλα την ελληνιστική εποχή, από το 300 μέχρι το 168 π.Χ., όπου η Πέλλα υπήρξε ένα από τα μεγάλα κέντρα, πολιτικά κυρίως, αλλά και οικονομικά και πολιτιστικά, φιλοξενώντας το ανάπτωρο των βασιλέων, διότι η Πέλλα ήταν η προτέλεως. Αυτά λοιπόν το πρότυπο της νεαρής Μακεδόνησας, της αστής Μακεδόνησας, κάτι σημαίνει. Βεβαίως τα ενδύματα απλώς είναι ωραία, είναι πολυτελή, αλλά σίγουρα υπάρχει και ένας κοινωνικός συμβολισμός, τον οποίο βέβαια δεν μπορούμε εύκολα να τον κατανοήσουμε. Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα υπερείτεχνες κομμώσεις, που επίσης είχαν συμβολισμό. Ξέρω να πω ότι τα μαλλιά κάτω, ελεύθερα, τα έχουνε τα κορίτσια, τα απολύναρα κορίτσια, ίσως και οι γεγιάδες, οι γριές, αλλά όλες οι άλλες κυρίες που απεικονίζονται έχουν περίτεχνες κομμώσεις. Και βέβαια κοσμήμακα και τον κόσμο, αλλά όλα αυτά τα επιμέρους στοιχεία δείχνουν ένα κοινωνικό συμβολισμό. Τώρα πώς ήταν στην πραγματικότητα οι αρχές Μακεδόνες, αυτό δεν το ξέρουμε, δηλαδή μόνο από τους τάφους έχουμε τα λίγα οστά από αυτές τις γυναίκες, ελάχιστες επιγραφές, ελάχιστες επιγραφές που να αναφέρουν στις γυναίκες, αλλά τελικά αυτό το φαίνεσθε είναι που μένει στην ιστορία, αυτή η χήμερα του καθρέφτη και αυτή βλέπετε και μπορεί κάποιος επισκέπτης να χαρεί, να απολαύσει στο αρχαιολογικό μουσείο της Πέρας. |
