| Δίαλεξη 1: Υπόσχεσαι να μιλήσουμε, θέλω να σας παρουσιάσω λίγο το διοικητικό, οικονομικό, τις ιδιαιτερότητες του, τον προσανατολισμό του και τα λοιπά, είναι θεωρητικά θέματα, δεν θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα, απλώς να πάρετε μια ιδέα, να δείτε τι είναι αυτό το αντικείμενο, αν τελικά μπορούμε να το οριοθετήσουμε με απόλυτη βεβαιότητα έναντι άλλων δικαιοικών κλάδων και ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του και οι ιδιομορφίες του. Από την επόμενη εβδομάδα λοιπόν θα δούμε την οικονομική ελευθερία, επαγγελματική ελευθερία και άσκηση οικονομικής δραστηριότητας. Θα δούμε την έννοια της δημόσιας επιχείρησης και στη συνέχεια της ιδιωτικοποιήσεις, της αποκρατικοποιήσεις και την απελευθέρωσε των αγορών. Την έννοια της δημόσιας και της διοικητικής σύμβασης, τις νέες οδηγίες, τις καινούργιες οδηγίες, οι οποίες ακόμα δεν έχουν ενσωματωθεί και το δικονομικό κομμάτι, δηλαδή την έννοη προστασία και τις κρατικές ενισχύσεις. Ναι, όλα αυτά είναι πολύ ευρύες θεματικές και έχουμε πολλές νομολογιακές εξελίξεις. Ουσιαστικά, η εξέλιξη του διοικητικού δικαίου αποτυπώνεται στο διοικητικό οικονομικό δίκιο. Με τις αποκρατικοποιήσεις, τις ιδιοτικοποιήσεις, την έννοια, ουσιαστικά, της δημόσιας υπηρεσίας, διαπιστώνουμε την εξέλιξη του διοικητικού δικαίου. Οπότε, έχει ιδιαίτερη σημασία να εξετάσουμε τη νέα νομολογία, τις νέες εξελίξεις. Αυτό σημαίνει ότι θα δώσουμε έμφαση σε θέματα οικονομικής ελευθερίας, ιδιοτικοποιήσεις, την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας. Με συνέπεια, ένα άλλο κομμάτι του διοικητικού οικονομικού δικαίου, που αφορά την προστασία της ιδιοκτησίας και κυρίως το θεσμό της απαλλοτρίωσης, ίσως να μην μπορέσουμε να το βούμε αναλυτικά. Οπότε, θέλω να σας προτείνω το εξής. Εφόσον είστε και λίγοι, να αναλάβει ο καθένας την παρουσίαση ενός τμήματος της προστασίας της ιδιοκτησίας και του θεσμού της απαλλοτρίωσης και των συναχών θεσμών, που περιγράφονται στο άρθρο 18 και στο 24 του συντάγματος, δηλαδή 17, 18, 24, έτσι. Και τις εργασίες αυτές να τις ανταλλάξετε, ούτως ώστε το ζήτημα αυτό ιδιοκτησία-απαλλοτρίωση να το έχετε ετοιμάσει εσείς. Δεν ξέρω να συμφωνείτε, φυσικά θα εξεταστείτε βάση των εργασιών αυτών. Καταλάβατε τι λέω, την ύλη δηλαδή της απαλλοτρίωσης, αντί να την πούμε εδώ, να σας την πω εγώ, θα την έχετε ετοιμάσει εσείς. Θα δω εγώ τις εργασίες, θα συντηρώσω, θα διορθώσω και τα λοιπά. Και βάσει αυτού, δηλαδή το κομμάτι της απαλλοτρίωσης θα το μελετήσετε από τη δική σας δουλειά. Δεν ξέρω αν είναι σαφές, συμφωνείτε? Τώρα θα πρέπει βέβαια να κάνουμε μια αυστηρή κατανομή της ύλης, δηλαδή την έννοια της προστασίας της ιδιοκτησίας, νόμιμοι περιορισμοί, έννοια απαλλοτρίωσης, συντελεσμένη απαλλοτρίωση, ανάκληση απαλλοτρίωσης, έχει πάρα πολλά ζητήματα. Θα πρέπει να κάνουμε μια σαφή κατανομή της ύλης και ο καθένας να αναλάβει το κομμάτι που θέλει. Εάν θέλετε, δεν είναι υποχρεωτικό. Δεν ξέρω αν συμφωνείτε. Θα μπορούσε να γίνει αυτό, αλλά θα πρέπει να βρούμε ένα έξτρα δίωρο, γιατί δεν νομίζω ότι θα προλάβουμε, δυστυχώς. Αλλιώς θα σας το έκανα εγώ, καταλάβατε, αλλά επειδή δεν θέλω να φιλώσω ένα δίωρο σε ένα θεσμό, πολύ σημαντικό προφανώς, αλλά στον οποίο δεν έχουμε ιδιαίτερες εξελίξεις, και αυτή την ώρα να την κερδίσουμε, εξετάζοντας νεότερα πράγματα, πιο δυναμικά. Γι' αυτό σας προτείνω αυτό. Εάν θέλετε να τις παρουσιάσετε, μπορούμε να βρούμε ένα επιπλέον δίωρο. Ενδυχομένως και απ' όγευμα και τα λοιπά. Είμαστε σε εξήγηση με βάση της ευασίας αυτής και με λέτε, δηλαδή, όσον αφορά την απαλλοτρίωση... Μόνο στο θέμα της απαλλοτρίωσης, όχι στα υπόλοιπα κανονικά, από τα βιβλία και από αυτά που θα λέμε. Τρίτο τμήμα της απαλλοτρίωσης, δεν θα σας το παρουσιάσω εγώ, εκεί ήθελα να καταλήξω, αλλά τις εργασίες βέβαια, βάσει των οποίων θα διαβάσαμε, φυσικά θα τις έχω δει. Θα σας δώσω και βιβλιογραφία. Κάποια άλλη απορία υπάρχει? Υποθέτω ότι κανείς δεν το έχει παρακολουθήσει το μάθημα και ότι είναι η πρώτη φορά που το παίρνουμε. Λοιπόν, ένα δεύτερο θέμα είναι φυσικά το βιβλίο, το εγχειρίδιο. Όπως θα έχετε δει ενδεχομένως υπάρχει το παλιό εγχειρίδιο του Κυριουτάχου, το οποίο έχει κάποιες σκέψεις, ιδέες και τα λοιπά, αλλά είναι εντελώς παροχημένο, διότι όπως είπαμε το διοικητικό οικονομικό είναι το πιο δυναμικό δίκαιο, ο πιο δυναμικός κλάβος ας το πούμε του διοικητικού δικαίου, οπότε υπάρχουν τρομερές εξελίξεις. Ουσιαστικά αυτό είναι πλέον ιστορία του διοικητικού οικονομικού δικαίου, οπότε δεν νομίζω ότι θα σας διευκολύνει ιδιαίτερα. Μπορείτε, φυσικά, να το συμβουλεύεστε. Ξεχωρώ να δείτε την έργα της δημόσιας επιχείρησης, πώς ξεκίνησε ή στη συνέχεια πώς εξελίχθηκε. Άλλο εγχειρίδιο είναι το κυρίου γέροντα, το δημόσιο οικονομικό δίκαιο. Και αυτό βέβαια είναι παλιό, είναι το 2002, δεν ξέρω αν το έχετε υποψηφίσει ή αν το έχετε ακούσει. Αυτό είναι πιο σύγχρονο, αλλά και πάλι είναι πάρα πολύ παλιό σε σχέση με τις τρέχους εξελίξεις. Ορισμένα θέματα, όπως τις δημόσιες συμβάσεις, την απαλλοτρίωση, μπορείτε να τα βρείτε και στα κλασικά εγχειρίδια του διοικητικού δικαίου. Επίσης, πολύ σημαντικό είναι το βιβλίο του κυρίου Γαρτόγου για τα ατομικά δικαιώματα. Γιατί το θέμα της οικονομικής ελευθερίας το πραγματεύεται πάρα πολύ καλά και αναλυτικά. Επίσης, και τα άλλα τα ατομικά δικαιώματα του κυρίου Χρυσόγονου. Είναι πιο συνοπτικό, αλλά και εκεί θα βρείτε πολλά. Επομένως, δεν αρκεί έναν εγχειρίδιο. Δηλαδή, εγώ θα σας απαίτρεπα από το να περιοριστείτε σε έναν εγχειρίδιο. Βεβαίως, ό,τι του κυρίου Γέροντα είναι και αυτό πεπαλαιωμένο. Λαμβανομένο υπόψη του κλάδου. Τώρα, της δυναμικότητας του κλάδου. Τώρα, για κάθε επιμέρους ενότητα, εγώ θα σας δίνω η δική βιβλιογραφία. Την οποία, αν σας ενδιαφέρει, θα μπορείτε να συμβουλεύεστε. Για τις αποκρατικοποίησης, έχουμε δύο διατριβές. Το κυρίο Καϊδατζή και το κυρίο Τσιρωνάχου. Επίσης, είναι και αυτές, δεν θα πω, ξεπερασμένες. Όπως είπατε όμως, είναι ήδη 7-8 ετών. Έχουμε πολλές εξελίξεις. Έχουμε τη δημιουργία του ΤΑΙΠΕΡ. Εκομμένως, θα πρέπει να ενισχύσουμε όλα αυτά τα βοηθήματα. Ή για το θέμα των κρατικών ενισχύσεων. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα με νεότερες εξελίξεις. Είναι κυρίως ενωσιακό δίκιο. Και εκεί θα πρέπει να δούμε κάποια άλλα βοηθήματα. Και νομίζω ότι οι κρατικές ενισχύσεις δεν αποτελούν αντικείμενο. Ούτε των εγχειριδαίων, ούτε των ειδικών δικητικών οικονομικών. Επίσης, είναι εξαιρετικό για το βιβλίο του κυρίου Δελή για τις αγορές. Την έννοια της αγοράς. Το άνοιγμα της αγοράς, η απελευθέρωση των αγορών. Αν δείτε όμως που βλέπετε την έννοια της αγοράς και την απελευθέρωση σημαντικών αγορών. Από τηλεπικοινωνιών, ταχυδρομείων, ενέργειας και λοιπά. Δηλαδή, για κάθε επιμέρους τμήμα έχουμε ειδική βιβλιογραφία. Και βέβαια για τις δημόσεις και διοικητικές συνδράσεις, που εκεί υπάρχουν αυτοβιβλιογραφίες, έχουμε και πολλές νεότερες εξελίξεις. Οπότε, θα προχωρήσουμε κατά αυτόν τον τρόπο. Βλέπετε, επαναλαμβάνω, ως βασικό να χρησιμοποιείτε το κύριο γέροντα, χωρίς όμως να περιορίζεστε σε αυτό, γιατί, όπως είπα, είναι κάπως ξεδερασμένο. Υπάρχουν απορίες. Σήμερα θα ήθελα τεκνικώς να σας παρουσιάσω αυτόν τον κλάδο, εν πάση περίπτωση, και τις ιδιαιτερότητες του. Χρησιμοποίησα γι' αυτό βασικά ξένα εγχειρίδιο, γιατί αυτοί έχουν κάνει μια ενδιαφέρουσα μελέτη των ζητημάτων και των ιδιομορφιών του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Να σας πω, δε, ότι σε μεγάλο βαθμό, θα το γνήσουμε σε διάφορες φάσεις, σε μεγάλο βαθμό αυτό το δίκιο είναι επηρεασμένο από το ενωσιακό δίκιο. Δηλαδή, είναι ενωσιακό δίκιο, το οποίο έχει μεταφερθεί στην ελληνική ένωμη τάξη. Το 20% όπως θα δούμε της νομοθεσίας που ρυθμίζει τις οικονομικές σχέσεις, θεσπίζεται που? Στις Βρυξέλλες, έτσι. Αυτό φυσικά σημαίνει, πως να πρόκειται για δευτερογενές παράγωγο δίκαιο, για την εφαρμογή τους στα κράτη μέλη, τι απαιτείται η μεταφορά στην ελληνική ένωμη τάξη, στην εκάστοτε ένωμη τάξη, έτσι. Ωραία λοιπόν, για να δούμε σε γενικές γραμμές τι είναι αυτό το διοικητικό οικονομικό δίκιο. Το πρόγραμμα που ανακύπτει με το διοικητικό οικονομικό δίκιο είναι ότι δίθεται το ερώτημα της χρησιμοτητάς του, δηλαδή λαμβανομένο υπόψη. Τι είναι διοικητικό οικονομικό δίκιο, είναι το δίκιο που ρυθμίζει τις επεμβάσεις του κράτους στην οικονομία. Τι σημαίνει τις επεμβάσεις του κράτους, όταν το κράτος επεμβαίνει είτε ως οικονομικός φορέας, δηλαδή ασκεί το ίδιο οικονομική δραστηριότητα, πώς γίνεται αυτό? Θα θυμάστε την περίφημη παροχική διοίκηση μέσω των δημοσίων επιχειρήσεων. Αυτό τι είναι ένας τρόπος επέμβασης του κράτους στην οικονομία, πώς με την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας από το ίδιο. Μία μορφή λοιπόν επέμβασης. Η δεύτερη μορφή είναι η ρύθμιση. Δεν ασκεί το ίδιο το κράτος οικονομική δραστηριότητα, αλλά τι κάνει. Ρυθμίζει, επεμβαίνει ρυθμιστικά. Λαμβανομένης υπόψης της επικράτησης της οικονομίας, της αγοράς, της απορρίθμησης, των ιδιωτικοποιήσεων και τα λοιπά, έχει σημασία το διοικητικό οικονομικό δίκαιο ή όλο και συρρικνώνεται το ρυθμιστικό του αντικείμενο, διαφιστώθηκε ότι όχι απλώς δεν συρρικνώνεται, αλλά έχει τεράστια σημασία, διακώς αυξάλλεται η σημασία του, γιατί ακριβώς η υποχώρηση του κράτους ως οικονομικού χωρέα, καθιστά αναγκαίο τι, τη ρύθμιση της άσκησης της οικονομικής δραστηριότητας από τους ιδιώτες. Ρύθμιση της άσκησης της οικονομικής δραστηριότητας, γιατί ούτως ώστε αυτή να είναι εποφελής για το δημόσιο συμφέρον. Επομένως, παρά έχουμε αφενός υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας του ίδιου του κράτους, μη γράφετε, για να μην τα λεωφορείτε, θα τα καλύτερα να πούτε και θα σας τα αναφτήσω όλα αυτά, για να μην τα λεωφορείτε. Έχουμε λοιπόν, απλήν, υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας του ίδιου του κράτους, η οποία αποδείχθηκε ανεπαρκής, από την άλλη όμως ενίσχυση της σημασίας του διοικητικού οικονομικού δικαίου, γιατί διότι αυτό ρυθμίζει την παρέμβαση του κράτους στην οικονομία ως ρυθμιστή όμως. Ανάγκη λοιπόν ρύθμισης από το κράτος, τίνος της οικονομικής δραστηριότητας των ιδιωτών, ιδίως δε στους τομείς που συνδέονται με την ικανοποίηση ζωτικών αναγκών των πολιτών, δηλαδή με την παροχή υπηρεσιών ή παραγωγή αγαθών που εξυπηρετούν ζωτικές ανάγκες των πολιτών. Εντάξει μέχρι εδώ. Ωραία. Θυμάστε από το γενικό διοικητικό τις έννοιες της περιοριστικής, της φαροχικής και της ρυθμιστικής διοίκησης. Θα το πούμε πάλι εδώ. Υποχωρεί η παροχική διοίκηση, δηλαδή το κράτος περιορίζει την εκμέρους του παροχή ζωτικών αγαθών και υπηρεσιών, αφήνει αυτή την παροχή στους ιδιώτες, τι κάνει όμως, επεμβαίνει ρυθμιστικά. Με ποιο τρόπο επεμβαίνει, κυρίως με την δημιουργία ανεξάρτητων διοικητικών αρχών, των περίφημων ρυθμιστικών αρχών. Έχουμε λοιπόν, η σύγχρονη μοφή διοίκησης είναι πια, όχι η παροχική αλλά η ρυθμιστική διοίκηση. Ωραία. Για να δούμε λοιπόν, να συστηματοποιήσουμε λίγο όλα αυτά, να δούμε. Ξεκινάμε με την αναγκαιότητα και τη σημασία του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Αυτή είναι δεδομένη, ακόμα και στα πλαίσια ενός φιλελεύθερος οικονομικού συστήματος, δεδομένου ότι η πολιτεία οφείλει να φροντίσει για την κάλυψη των αναγκών και τη διαμόρφωση των αναγκαίων υποδομών. Κάθε πολιτεία οφείλει να ρυθμίσει τα οικονομικά φαινόμενα, τις οικονομικές σχέσεις για την κάλυψη των αναγκών λόγω της στενότητας των αγαθών και των αναπηρεσιών, οφείλει να παρέμβει για την κάλυψη των αναγκών και τη δημιουργία των αναγκαίων υποδομών. Επομένως, είναι αναγκαία η ρύθμιση της οικονομίας από το κράτος. Αναγκαία, λοιπόν, αναγκαία η οικονομική διοίκηση. Το κράτος ασκεί αυτό που λέμε εγγυητική λειτουργία της οικονομίας. Άρα, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο είναι αναγκαίο σε κάθε ένομη τάξη. Τώρα, για να δούμε πώς θα μπορέσουμε να συστηματοποιήσουμε τις θεμελιώδεις δομές και ιδιαιτερότητες του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Διότι, προσέξτε το παράδοξο, αντιλαμβανόμαστε την αναγκαιότητά του, πλιν, όμως, δυσκολευόμαστε να το οριοθετήσουμε σε σχέση με άλλους κλάβους. Γιατί? Διότι διησδή σε πολλούς τομείς και συνδέεται με πολλούς άλλους νομικούς κλάβους. Μπορείτε να σκεφτείτε έναν? Το γυνικό διοικητικό. Κάτι πιο σαφές, το βοικοδίκη. Το ενωσιακό είναι μια ευρία ενωμητάξη που περιέχει το διοικητικό οικονομικό. Το ενωσιακό δίκαιο περιέχει εμπορικό, περιέχει διοικητικό. Άρα το διοικητικό οικονομικό είναι ένα κομμάτι του ενωσιακού. Το θέμα είναι ότι σε αυτούς τους επιμέρους κλάδους, που περιέχει περιβαλλοντικό, είναι δύσκολο να... μάλλον το διοικητικό οικονομικό έχει και ρυθμιστικά αντικείμενα που φαίνεται ότι καλύπτονται από άλλους κλάδους. Από ποιο δίκαιο καλύπτονται? Αστικό, εμπορικό, πάνε το δίκαιο του ανταγωνισμού, έτσι, το οποίο είναι τη τμήμα του εμπορικού δικαίου. Λύν όμως θα δούμε ότι το διοικητικό οικονομικό δίκαιο διηστεί έντονα και στο δίκαιο του ανταγωνισμού. Επίσης, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο λαμβάνει υπόψη του πολλά οικονομικά συστήματα. Το εθνικό, το ενωσιακό και το διεθνές. Σκεφτείτε τον παγκόσμιο οργανισμό εμπορίου. Άρα, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο απλώνεται παντού. Επομένως, έχουμε διησδή σε πολλούς τομείς, έρχεται σε επαφή με άλλους νομικούς κλάδους και λειτουργεί σε πολλά οικονομικά συστήματα. Επίσης, είναι ένας σχετικά νέος κλάδος σε σχέση, ας πούμε, με το πορολογικό δίκαιο, με το πολυοδομικό και χωροταξικό δίκαιο, με το περιβαλλοντικό δίκαιο. Γιατί αυτά, το χωρολογικό, το αστυνομικό δίκαιο, το περιβαλλοντικό, το χωροταξικό, έχουν συγκεκριμένο αντικείμενο. Πράγμα που δεν συμβαίνει, είπαμε, με το διοικητικό οικονομικό. Το αντιλαμβάνεστε γιατί δεν συμβαίνει. Επίσης, το δίκαιο αυτό διαρκώς εξελίσσεται γιατί. Διότι οι οικονομικές σχέσεις τις οποίες ρυθμίζει, εξελίσσονται διαρκώς, γιατί εξελίσσονται λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας. Δηλαδή, ουσιαστικά αυτό το δίκαιο είναι σε διαρκή εξέλιξη. Είναι ένα από τα πιο δυναμικά δίκαια. Εξελίσσεται η τεχνολογία. Εξελίσσεται η τεχνολογία δικτύου. Οπότε, τι σημαίνει αυτό? Σκεφτείτε τις παροχές δικτύου. Ενέργεια, τηλεφωνικές υπηρεσίες, συγκοινωνίες, κλπ. Με την αρχικά, αυτή η επένδυση ήταν πολύ δαπανηρή. Έτσι, όλες αυτές οι οικονομίες δικτύου είναι πολύ δαπανηρές. Επομένως, μόνο το κράτος μπορεί να την αγλαρά. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, όμως, τι γίνεται? Είναι πιο οικονομική. Άρα, ευνώονται και οι ιδιωτικές επενδύσεις. Αυτό τι σημαίνει αμέσως? Εξέλιξη του διοικητικού, οικονομικού δικαίου. Διότι, την συγκεκριμένη δραστηριότητα, πριν από παλαιότερα, την ασκούσε τι? Μόνο το κράτος. Γιατί την ασκούσε μονοπολιακά το κράτος? Διότι απαιτούσε τεράστια επένδυση, την οποία δεν μπορούσε να κάνει ο ιδιώτης. Τώρα, όμως, με τις τεχνολογικές εξελίξεις, τι γίνεται? Την αναλαμβάνει και ο ιδιώτης. Επομένως, μεγάλη εξέλιξη του κλάδου. Άρα, αυτές οι ιδιαιτερότητες, δηλαδή, επικάλυψη με άλλους νομικούς κλάδους, λειτουργία σε περισσότερα οικονομικά επίπεδα και εξάρτηση από το μεγάλη δυναμικότητα και μεταβλητότητα, αποτελούν ιδιαιτερότητες του οικονομικού δικαίου, οι οποίες έχουν εμποδίσει την πράγμα την συστηματοποίησή του. Και κάνω εδώ μια παρένθεση να σας πω ότι αν διαβάσετε εγχειρήδια οικονομικού δικαίου, και δεν μιλάω για ελληνικά, γιατί, δυστυχώς, δεν έχουμε, αλλά, ξένα, γαλλικά και γερμανικά που έχουν γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη, θα δείτε ότι δεν περιέχουν τα ίδια κεφάλια, δεν πραγματεύονται την ίδια ύλη. Ας πούμε, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι κομμάτι περιβαλλοντικού δικαίου ή κομμάτι διοικητικού οικονομικού δικαίου? Γιατί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας τι είναι? Δεν είναι οικονομική δραστηριότητα και ταυτόχρονα προστασία του περιβάλλοντος. Όλα αυτά δημιουργούν ζητήματα. Επομένως, είναι ένας κλάδος τον οποίο να δυνατούμε να οριοθετήσουμε με σαφήνια, λόγω ακριβώς του ότι το αντικείμενό του αποτελεί αντικείμενο και άλλων κλάδων. Επίσης, κάτι σημαντικό, ότι το διοικητικό οικονομικό δίκιο αναφύσεται σε σχέση με συγκεκριμένη έννομη τάξη και τους προσανατολισμούς, τους οικονομικούς προσανατολισμούς αυτής της έννομης τάξης. Δηλαδή, εάν σε μια έννομη τάξη έχουμε διευθυνόμενη οικονομία, τι σημαίνει αυτό? Ότι το διοικητικό οικονομικό δίκιο θα έχει πολύ πιο λεπτομεριακές διατάξεις και είναι προσαρμοσμένο προς αυτή την κατεύθυνση. Εάν έχουμε φιλελεύθερη οικονομία, το διοικητικό οικονομικό δίκιο θα έχει εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό. Άρα, συνδέεται άρρικτα με συγκεκριμένη έννομη τάξη. Πράγμα που δεν ισχύει, ας πούμε, για το περιβαλλοντικό δίκιο. Δηλαδή, το περιβάλλον υφίσταται τις ίδιες βλάβες ανεξαρτήτως έννομης τάξης. Το φορολογικό δίκιο λίγως πολύ δεν έχει μεγάλες διαφορές. Το διοικητικό οικονομικό δίκιο, όμως, είναι συνάντηση της οικονομικής και πολιτικής φιλοσοφίας κάθε έννομης τάξης. Και αυτό, βέβαια, είναι ένα πρόβλημα. Ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που πρέπει να διασαφίσουμε, να διευκρινίσουμε, ο ρόλος των οποίων πρέπει να διευκρινιστεί στο πλαίσιο του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Είναι, καταρχάς, ο ρόλος του κράτους. Δεν ξέρω, παρακολουθείτε ή έχετε μπερδευτεί. Υπάρχει κάτι που σας δημιουργεί σύγκριση και τα λοιπά. Από όσα ακούσατε μέχρι τώρα, τι συμπέρασμα έχετε βγάλει. Υπάρχει κάποια έννομη τάξης, πλέον, που θέλει να κατεβιώνει το διευκρινό οικονομικό φιλοσοφία. Θα σας έλεγα την GUVA, την οποία δεν γνωρίζω καλά, αλλά υποθέτω ότι θα η σκέφτομαι. Ή τη Γόρια-Κορέα. Ναι, είναι πολύ τέλειο, γιατί ουσιαστικά πλέον είναι η διευκρινή οικονομία. Αυτό που θέλω να πω είναι ένας παράγγον παγκοσμιοποίησης. Είναι και το γεγονός ότι η Ρωσία, η Κίνα και τα λοιπά υιοθέτσαν στην ουσία τι? Η οικονομία της αγοραφιάς. Εντάξει, εμείς ερχόμενος, το συμπέρασμα πόσα είπα μέχρι τώρα, ποιο είναι η ιδιαιτερότητα του διοικητικού οικονομικού δικαίου και κυρίως η δυσκολία σαχούς οριοθετήσεως και εντοπισμού του περιεχομένου και συστηματοποίησής του. Τι πράγματα πρέπει να διασαφήσει το διοικητικό οικονομικό δίκαιο? Πρώτον, το ρόλο του κράτους. Δηλαδή, τους κρατικούς σκοπούς, τα κρατικά καθήκοντα, τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες που θύγει η κρατική δραστηριότητα και την εγγύηση και εποπτεία της οικονομικής δραστηριότητας εκ μέρους του κράτους. Ένα παράγμα, λοιπόν, πρέπει να διασαφήσει το διοικητικό οικονομικό δίκαιο. Πώς τον εριθμίζει οικονομικές σχέσεις. Ο δεύτερος παράγμος, όμως, είναι και ο ρόλος των οικονομικών υποκειμένων. Δηλαδή, των επιχειρηματιών, των ενώσεων επιχειρηματιών, των ενώσεων επιχειρήσεων και, προσέξτε, των δημοκρατικά νομιμοποιημένων οργάνων αυτοδιοίκησης, δηλαδή των επιμελητηρίων. Τα εμπορικά και πιο μηχανικά επιμελητήρια τι είναι? Νομικά πρόσωπα, πρόσωπο δικαίου. Αυτή είναι η αυτοδιοίκηση, λοιπόν. Και αυτό γιατί, διότι και οι οικονομικοί παράγοντες συμμετέχουν στη διαμόρφωση της πολιτικής βούλησης και στη διαδικασία λήψων των αποφάσεων, πως με την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας τους. Δηλαδή, το κράτος μπορεί να αξιοποιήσει, κατά τη λήψη οικονομικών αποφάσεων, την τεχνογνωσία αυτών των οικονομικών φορέων. Χρειάζεται, λοιπόν, συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα για την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας. Και ο τρίτος παράγοντος που πρέπει να διακριμηστεί, είναι ο ρόλος της συνεργασίας με άλλα κράτη. Δηλαδή, ο ρόλος του διεθνούς στοιχείου στην οικονομία. Διότι η τάση της αγοράς είναι πια η απελευθέρωση από εθνικά σύνορα, το απεγκλωβισμός από εθνικά σύνορα. Διότι το μπέλτι στο οικονομικό περιβάλλον δεν είναι, τι, οι εθνικές αγορές, αλλά υπερεθνικές. Ποιος, όμως, θα είναι ακριβώς ο ρόλος αυτών των υπερεθνικών αγορών. Και τι δυνατότητα έχει κάθε κράτος να ελέγξει τη λειτουργία τους. Δεδομένου, όμως, ότι, δηλαδή, σε ποιο βαθμό θα περιορίσει την κυριαρχία του στα πλαίσια ενός ευρύτερου υπερεθνικού οικονομικού περιβάλλοντος. Ποιες αγμοδιότητες διατηρεί τελικά διατηρήθμιση των οικονομικών δραστηριοτήτων ένα κράτος. Επομένως, έχουμε αυτούς τους τρεις παράγοντες που πρέπει να διασαφήσουμε. Ο ρόλος του κράτους, ο ρόλος των οικονομικών φορέων στη διαμόρφωση των οικονομικών αποφάσεων και ο ρόλος των διεθνούς παράγοντες. Δηλαδή, αυτές οι διασυνοριακές οικονομικές δραστηριότητες πώς θα ρυθμιστούν και τι συνεπάγονται για τις κρατικές αρμοδιότητες. Ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να δούμε, για να οριοθετήσουμε και να συστηματοποιήσουμε το διοικητικό οικονομικό δίκαιο, είναι η σχέση του με το οικονομικό δίκαιο. Τι σημαίνει όταν λέμε οικονομικό δίκαιο, τι σκεπτόμαστε, τι καλύπτει το οικονομικό δίκαιο, προφανώς είναι ευρύτερο. Τι καλύπτει το οικονομικό δίκαιο. Ακριβώς, περιλαμβάνει όλους τους κανόνες δικαίου που ρυθμίζουν την οικονομική δραστηριότητα, δηλαδή παραγωγή, διανομή αγαθών και παροχή υπηρεσιών. Εδώ θα εντάξουμε και το εμπορικό δίκαιο και ορισμένους κλάδους του αστικού δικαίου. Το οικονομικό δίκαιο, λοιπόν, είναι πολύ ευρύτερο. Περιλαμβάνει τις νομικές ρυθμίσεις που διαμορφώνουν την οικονομία και ρυθμίζουν τις εξελίξεις της. Δηλαδή, αντιμετωπίζουν ορθολογικά τα οικονομικά δεδομένα. Ευρύει, λοιπόν, το οικονομικό δίκαιο. Αυτό περιλαμβάνει το ιδιωτικό οικονομικό δίκαιο, στο οποίο, κατατάσσουμε, το εμπορικό, ας πούμε, περιλαμβάνει κανόνες ανταλλαγής αγαθών και υπηρεσιών, τις σχέσεις μεταξύ παραγωγών, εμπόρων, καταναλωτών, στο πλαίσιο της ιδιωτικής αυτονομίας, όμως. Ενώ το δημόσιο οικονομικό δίκαιο, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο, τι ρυθμίζει? Της έννομη σχέσης των ιδιωτών που μετέχουν στην οικονομική δραστηριότητα με το κράτος. Το οποίο ο κράτος τι κάνει, πρέπει να προσανατολίζει αυτή την οικονομική δραστηριότητα στην ευημερία του συνόλου. Θα το δούμε αναλυτικά όταν θα κάνουμε για την οικονομική ελευθερία, το άρθρο 106 του συντάγματος. Επομένως, δεν μου αρκεί το ιδιωτικό οικονομικό δίκαιο για τη ρύθμιση των σχέσεων της αγοράς, γιατί εκεί επικρατεί ο νόμος της αγοράς και της ζήτησης, ενώ το διοικητικό οικονομικό δίκαιο τι κάνει παραπάνω. Δηλαδή, το ιδιωτικό οικονομικό αποσκοπεί αποπιστικά στην ικανοποίηση ιδιωτικών συμφέροντων. Ο δημόσιο κατασχολείται για τη δημοσιογραφή των ανθρώπων, για τις ιδιωτικές ενισότητες, ενισορροπίσεις. Ο κ. Μποζαρά να σταθμίσει συμφέροντα και ενδιαφέροντα. Ενώ το ιδιωτικό οικονομικό αποσκοπεί στην ικανοποίηση ιδιωτικών συμφέροντων, το διοικητικό οικονομικό αποσκοπεί στην οικονομική ευημερία του συνόλου. Επομένως, πρέπει να προβεί σε σταθμίσεις συμφέροντων και αγαθών. Άρα, το οικονομικό δίκαιο αναφέρεται στο σύνολο του ιδιωτικού, διοικητικού και ποινικού. Υπάρχει και το ποινικό οικονομικό δίκαιο που προβλέπει τι? Τις κυρώσεις στο οικονομικό έγκλημα. Το οικονομικό δίκαιο περιλαμβάνει όλους αυτούς τους κλάδους, έτσι, ενώ το διοικητικό περιλαμβάνει τι? Τους κανόνες δικαίου και τα μέτρα που ρυθμίζουν, προσέξτε, τη συγκρότηση και δραστηριότητα διοικητικών οργάνων και αρχών με σκοπό τον σχεδιασμό, την εποπτεία, την κατεύθυνση, την ενίσχυση του οικονομικού γύρνεστε. Καθώς και τη ρύθμιση των συμμετεχόντων στην οικονομία με τη δημόσια διοικησία. Τη σχέση, μάλλον, των συμμετεχόντων στην οικονομία με τη δημόσια διοικησία. Δηλαδή, προσέξτε, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο τι ρυθμίζει? Την οργάνωση εκείνων των διοικητικών δομών, της αρμοδιότητες, ας πούμε, των ρυθμιστικών αρχών, που είναι το βασικό. Της αρμοδιότητος των ρυθμιστικών αρχών και την οργάνωση τους και τις αρμοδιότητές τους, καθό μέτρο αυτές τι κάνουν. Ρυθμίζουν την οικονομική δραστηριότητα. Δηλαδή, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο περιεμβάνει και οργανωτικό μέρος. Πρέπει να δούμε ποίοι φορείς έχουν την αρμοδιότητα να ρυθμίζουν την οικονομική δραστηριότητα. Δηλαδή, στην περίπτωση, ας το πούμε, μιας σημαντικής αγοράς υπηρεσιών, την αρμοδιότητα την έχει η ρυθμιστική αρχή ή την έχει ο υπουργός, υπό την εποπτεία του οποίου τελούν ορισμένες επιχειρήσεις. Αυτό είναι σημαντικό και αυτό μας το καθορίζει το ενωσιακό δίκαιο. Άρα, μας ενδιαφέρουν, έχουμε το οργανωτικό κομμάτι που αφορά τους φορείς που ασκούν, που έχουν τη σχετική υψουσία ρύθμισης και στη συνέχεια έχουμε το λειτουργικό, που αφορά το περιεχόμενο αυτής της ρύθμισης, το περιεχόμενο της αρμοδιότητας. Σαφές, υπάρχει καμία απορία. Δεν μου λέτε το διοικητικό, οικονομικό δίκαιο, πώς θα το λέγατε, ουσιαστικό δίκαιο ή δικονομικό. Το διοικητικό, οικονομικό δίκαιο. Έχοντας υπόψη αυτά που είπαμε, πώς θα το χαρακτηρίζετε. Ουσιαστικό δίκαιο. Ουσιαστικό. Υπάρχει δικονομικό δίκαιο. Έχει δικονομική πτυχή. Υπάρχει δικονομικό δίκαιο. Άρα, η δικητική δικονομία. Άρα, δεν μας χρειάζεται. Σε αντιδιαστολή, είναι πιο δίκαιο με το φορολογικό, ας πούμε. Η φορολογική δικονομία έχει αποκτήσει τέτοια ιδιαιτερότητα που σαν να έχει αποσπαστεί, ας πούμε, από τη δικητική δικονομία. Είναι πολύ σημαντικό, δηλαδή προβλέπεται, δεν ισχύουν οι κανόνες του κώδικα δικητικής διαδικασίας, αλλά έχουν και τους διαδικασία. Πολλοί από αυτού, πολλοί από αυτές τις ειδικαστικές αρχές, αφηγούσαν από ιδιαίτερους διαδικαστικούς κανόνες. Γιατί αυτό? Διότι οι αποφάσεις τους είναι εξαιρετικά σημαντικές, οπότε δεν αρκούμε στους κλασικούς κανόνες του κώδικα δικητικής διαδικασίας, αλλά χρειαζόμαστε εξειδικευμένους. Αυτό, όμως, είναι διαδικαστικό. Το διαδικαστικό υπάρχει γιατί στο οσιαστικό δίκαιο. Δικονομικό δεν χρειάζεται, έτσι δηλαδή. Επιπλέον, σωθενίζεται το, όπως είπε, της συνάδελφας, τους κανόνες της δικητικής δικονομίας. Ένα άλλο σημείο που πρέπει να προσέξουμε είναι η σχέση του δικητικού οικονομικού δικαίου και του περιβάλλου τους. Ο περιβαλλοντικός παράγωνας στα πλαίσια του δικητικού οικονομικού δικαίου. Όπως, προφανώς, θα έχετε διηθεί, μέχρι πρώτη, όμως, η θεωρία και η διοικητική πρακτική αγνοούσαν την οικονομική διάσταση του δικαίου του περιβάλλου τους. Και οι ρυθμίσεις του δικαίου του περιβάλλου τους αγνοούσαν τα οικονομικά συμφέροντα, με συνέπεια να έχουμε κατακερματισμό της ένωμης τάξης. Επομένως, αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές, έχουμε ρεαλιστική προσέγγιση, διαπιστώνουμε ότι δεν είναι εφικτός ο διαχωρισμός της οικονομίας και της προστασίας του περιβάλλου τους. Ευτυχώς, τελευταία, αναδεικνύεται αυτή η περιβαλλοντική διάσταση, προσέξτε, του δικαίου. Έγινε σαφές δηλαδή ότι η οικονομική δραστηριότητα προκαλεί έντονες περιβαλλοντικές ζημίες. Οπότε, η οικονομική δραστηριότητα πρέπει να είναι ο βασικός αποδέκτης των περιβαλλοντικών μέτρων. Επίσης, η οικονομική δραστηριότητα μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά μόνο στην βάση μιας περιβαλλοντικής ισορροπίας, διότι το οικονομικό κέρδος συνδέεται με τη μακροχρόνια εξασφάλιση των χώρων. Ποια αρχή σας θυμίζει αυτή η διαπίστωση? Δηλαδή, για να έχουμε περιβαλλοντικά αποδεκτές λύσεις, όσον αφορά την οικονομική δραστηριότητα, πρέπει να εδαφεί το δίκαιο του περιβάλλοντος ή ασφετός οι προσαματολισμοί του σε ποιος το διοικητικό οικονομικό δίκαιο. Δηλαδή, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο δεν μπορεί να αγνοεί πλέον τις περιβαλλοντικές παραμέτρες. Αυτό αφορά κυρίως στη διαφύλαξη των φυσικών πόρων, που έχει γίνει και κατευθυντήρια αρχή της οικονομίας. Δηλαδή, επιδιώκεται το sustainable development, η αηφόρος ανάπηξη, που σημαίνει ότι είναι μια εξέλιξη, η οποία ικανοποιεί τις βασικές οικονομικές ανάγκες του παρόντος, αλλά χωρίς να διακυβεύει τις ανάγκες των μελλοντικών γενεών. Τι σημαίνει δηλαδή ότι πρέπει να καταναλώνονται τόσοι φυσικοί πόροι όσους παράγει η φύση, δηλαδή αυτό που είναι μακροπρόθεσμα ανεκτό για το οικολογικό σύστημα. Με μονομένη θεώρηση του οικονομικού δικαίου και του δικαίου του περιβάλλοντος, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα. Άρα, τόσο η δημόσια όσο και η ιδιωτική οικονομική δραστηριότητα, αναγνωρίζουν ευτυχώς την ευθύνη τους για την προστασία του περιβάλλοντος και προσανατολίζουν αναλόγως στην επιχειρηματική τους συμπεριφορά. Δηλαδή η οικονομική δραστηριότητα λειτουργεί πώς προστατευτικά για το περιβάλλον. Άρα, υπάρχει η τάση, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο, να αντιμετωπίζεται ως ενότητα με το δίκαιο του περιβάλλοντος. Που είναι αυτό πολύ προφανές, σαφές? Στην ογολογία του πέμπτου κοιμήματος του Συμβουλίου Δημοκρατίας. Οικονομική ανάπτυξη, η οποία σέβεται το περιβάλλον, δηλαδή λαμβάνουμε υπόψη στις οικονομικές παραμέτρους. Και σε ποια νομοθεσία αυτό γίνεται ιδιαίτερα σαφές? Στην ομοθεσία περί περιβαλλοντικής αντιοδόθησης. Δηλαδή, προκειμένου να ασκηθεί μία οικονομική δραστηριότητα, να έχουμε μία βιομηχανική εγκατάσταση, επέκταση βιομηχανικής εγκατάστασης, τι απαιτείται? Μελέτη περιβαλλοντικών επιτώσεων. Δηλαδή, προκειμένου να λυφθεί άδεια για την άσκηση μιας δραστηριότητας, πρέπει να προηγηθεί περιβαλλοντική άδεια. Δηλαδή τι? Να έχουν μελετηθεί οι επιπτώσεις που αυτή η οικονομική δραστηριότητα θα έχει στον περιβάλλον. Ήταν ο νόμος το 1560 του 86, όπως το αποτελήθη κατά επανάληψη. Εντάξει, ο τελευταίος τον 2014 του 11. Υπομένως, ένα άλλο χαρακτηριστικό του δικητικού οικονομικού δικαίου είναι η στινή του σχέση με το δίκιο περιβάλλοντος. Εκτός από το δίκιο περιβάλλοντος, το οποίο θα επανελθώ, στινή σχέση έχει και με το συνταγματικό δίκιο, με το οικονομικό σύνταγμα, το οποίο αναφέρεται στις ρυθμίσεις του συντάγματος και του πρωτογενού ενωσιακού δικαίου, σχετικά με τη διάρκωση της οικονομικής δραστηριότητας και γενικά του οικονομικού συστήματος. Διότι, στην ουσία, το διοικητικό οικονομικό δίκιο εξειδικεύει τις οικονομικές ελευθερίες που κατοχυρώνει ποιος το σύνταγμα. Άρα, στενή σχέση, επομένως, του διοικητικού οικονομικού δικαίου με το οικονομικό σύνταγμα. Δηλαδή, το πώς θα διαμορφωθεί το διοικητικό οικονομικό δίκιο, εξατάζεται από το οικονομικό σύνταγμα. Από τον οικονομικό προσανατολισμό που έχει το σύνταγμα και βέβαια και το κοινοενωσιακό δίκαιο και βέβαια και το διεθνές οικονομικό δίκαιο. Δηλαδή, οι διεθνείς συμβάσεις, οι οποίες έχουν υπερνομοθετική ισχύ. Στενή σχέση, λοιπόν, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο είναι συνάρτηση του συντάγματος του ενωσιακού δικαίου και των διεθνών οικονομικών συμβάσεων. Όπως είναι η σήμαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Ένα άλλο ζήτημα που κάνει σαφή την ιδιαιτερότητα του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Είναι δυνατή η οικοδικοποιησή του? Σε θαμία περίπτωση. Αυτό που χαρακτηρίζει το διοικητικό οικονομικό δίκαιο είναι σωρή απηγών, σύνταγμα, πρωτογενές, δευτερογενές, ενωσιακό δίκαιο, διεθνείς συμβάσεις και τα λοιπά. Εν συνέχεια, βέβαια, οι τυπικοί νόμοι, κανονιστικές πράξεις και πολλές εγκύκλοι. Θα δείτε ότι το soft law έχει μεγάλη σημασία για το διοικητικό οικονομικό δίκαιο. Λοιπόν, ο κλάβος αυτός εμφανίζει έντονη διάσπαση και έντονη μεταβλητότητα. Οπότε, τυχόν κωδικοποίηση, τι συνέπεια θα είχε, ενδεχομένως, θα εμπόδιζε την εμφάνιση νέων μορφών βράσης και νέων διαφοροποίησεων. Άρα, δύνατη η κωδικοποίηση. Και πράγματι, σκεφτείτε τα διάφορα αντικείμενα του δικαίου αυτού, έτσι, ενισχύσεις, κρατικές ενισχύσεις, οικονομική ελευθερία, επαγγελματική ελευθερία, δημόσια συμβάσεις. Είναι τόσο διαφορετικά τα αντικείμενα αυτά, που η κωδικοποίηση είναι αδύνατη. Επομένως, αυτό είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του διοικητικού οικονομικού δικαίου, που έχει εμποδίσει, ίσως, την ανάπτυξή του στον ίδιο βαθμό με αυτόν άλλον κλάβονος του δικαίου περιβάλλοντος, το οποίο γνωρίζει εξαιρετική ανάπτυξη, βλέπετε πολλά εγχειρίδια, πολλά βιβλία φιερωμένα σε αυτό, ενώ διοικητικό οικονομικό δίκαιο βλέπετε μόνο επιμέρους αναλύσεις των συμβάσεων, των ενισχύσεων, κλπ. Όχι ένα γενικό. Ένα άλλο στοιχείο που επηρεάζει, αδυναμία, λοιπόν, κωδικοποίησης και δυσχέρια συστηματοποίησης των πραγμών, ένα άλλο στοιχείο που επηρεάζει το διοικητικό οικονομικό δίκαιο είναι η σχέση του με το διεθνές οικονομικό δίκαιο. Γιατί αυτό? Διότι η τάση των κρατών μελών, ποια είναι η δημιουργία υπερεθνικών συνενώσεων. Ποια είναι η βασική υπερεθνική συνένωση οικονομικού χαρακτήρα? Η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά εκτός αυτής υπάρχουν πολλές άλλες περιφερειακές ίσον ο σημασίας. Αντίστοιχες υπάρχουν στην Αμερική, στην Πόρεια, στη Νότια Αμερική. Μπορούν να έχουν την ίδια ανάπτυξη, την ίδια ολοκλήρωση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι όμως και αυτές οι περιφερειακές ενώσεις. Είναι πολύ έντονη, λοιπόν, η τάση δημιουργίας τέτοιων υπερεθνικών ενώσεων. Λόγω των περιορισμένων ορίων της εθνικής αγοράς. Οπότε αυτό επηρεάζει βέβαια το διοικητικό, οικονομικό δίκαιο. Αυτές οι συνενώσεις βασίζονται στα εξής δεδομένα. Είναι τα πρώτα στην τεχνολογική βελτίωση των συναλλαγών και της επικοινωνίας. Έχουμε αυτή την τεχνική παγκοσμιοποίηση, η οποία διευκολύνει τις διεθνείς συναλλαγές. Άλλος παράγον που διευκολύνει αυτές τις συνενώσεις είναι η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Άλλος παράγον είναι η αυξανόμενη αποδοχή του συστήματος της ανοιχτής οικονομίας, το άνοιγμα των αγορών, η μείωση των στενών εθνικών ρυθμίσεων, η ολοκλήρωση των διεθνών χρηματαγορών, η διασυνοριακή οικονομική συνεργασία. Η διασυνοριακή οικονομική συνεργασία είναι σημαντική γιατί? Γιατί η διευκολύνει την ανάπτυξη πολύ περισσότερο από ότι η ανάπτυξη είναι δυνατή στα πλαίσια μιας μικρής οικονομίας. Η βελτίωση της βιομηχανικής διαδικασίας, η μεγαίρθυνση των βιομηχανικών ενωτήτων. Άλλος παράγον που διευκολύνει αυτές τις ενώσεις είναι η διεύρυνση της παροχής πληροφοριών και της πληροφοριακής οικονομίας. Η ένταση του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Η δημιουργία πολυεθνικών επιχειρήσεων. Η αυξανόμενη σημασία της αναπτυξιακής συνεργασίας, δηλαδή διαπιστώνονται ότι πολλά προβλήματα αντιμετωπίζονται καλύτερα σε διαπηρυφεριακό επίπεδο. Επομένως, ο βελτίστος οικονομικός χώρος έχει ξεπεράσει τα εθνικά σύνορα. Αυτό τι σημαίνει, άρα το εθνικό διοικητικό οικονομικό δίκαιο χάνει τη δυνατότητα να κατευθύνει ουσιαστικά την οικονομία. Γιατί? Διότι και η εθνική οικονομία λειτουργεί πλέον στο πλαίσιο τέτοιων υπερεθνικών ενώσεων. Άρα, αυτό τι σημαίνει, ότι το κάθε εθνικό διοικητικό δίκαιο περιορίζει ουσιαστικά την οικονομική δραστηριότητα. Το καταλαβαίνετε γιατί. Διότι αν το διοικητικό οικονομικό δίκαιο, έτσι το ελληνικό, θέτει ορισμένους κανόνες για τη συμμετοχή επιχειρήσεων σε διαγωνισμούς. Συγκεκριμένους κανόνες. Τους οποίους συγκεκριμένους κανόνες δεν πληρεί η επιχείρηση άλλου κράτους, το οποίο έχει συνάψει μια περιφερειακή ένωση με την Ελλάδα. Το αντιλαμβάνεστε. Δηλαδή το εθνικό διοικητικό οικονομικό δίκαιο είναι τι παράδειγμα που εμποδίζει αυτού του είδους τις υπερεθνικές συνεργασίες. Αυτό τι σημαίνει ότι πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτά τα δεδομένα, επομένως το διοικητικό οικονομικό δίκαιο κάθε κράτους επηρεάζεται από τις διεθνείς αρχές, από τα οικονομικά δίκαια άλλων κρατών μελών. Άρα επέρχεται τι? Ένα είδος ενωποίησης, ομοιογενωποίησης. Το καταλαβαίνετε αυτό. Δηλαδή το δίκαιο των διοικητικών συμβάσεων, για παράδειγμα. Το ελληνικό έχει επηρεαστεί από ποιον? Από το νοσιακό. Το γαλλικό ομοίως, το γερμανικό ομοίως. Άρα που καταλήγουμε? Σε μία, σε αφενός εξευρωπαϊσμό και ενωποίηση εξευρωπαϊσμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται και που? Στις άλλες περιφερειακές υπερεθνικές ενώσεις. Δηλαδή, για να δραστηριοποιηθεί σε ένα ευρύτερο, ένα υπερεθνικό οικονομικό περιβάλλον, ένας οικονομικός φορέας, δεν πρέπει να δεσμεύεται από το στενό εθνικό δίκιο, αλλά αυτό το εθνικό δίκιο πρέπει να είναι όμοιο με αυτό των άλλων μελών αυτής της Ένωσης. Είναι δυνατές αυτές. Επομένως, το διοικητικό οικονομικό δίκιο επηρεάζεται από το διεθνές οικονομικό δίκιο ή από το δίκιο του Παγκόσμου Οργανισμού Εμπορίου. Τι ρυθμίζει ο Παγκόσμος Οργανισμός Εμπορίου και οι συμφωνίες που συνάδει, τις εμπορικές συναλλαγές, τους περιορισμούς, τα όρια, τις ποσοστώσεις. Αυτές πρέπει να επηρεάσουν και το κάθε εθνικό διοικητικό οικονομικό δίκιο των μελών αυτής της Ένωσης. Άρα, που καταλήγουμε το ότι το εθνικό οικονομικό δίκιο επηρεάζεται από το διεθνές, επομένως επέρχεται εξευρωπαϊσμός σε πρώτη φάση και ενοποίηση των εθνικών ευρωπαϊκών οικονομικών δικαίων. Δεν θα δείτε μεγάλες διαφορές μεταξύ των εθνικών διοικητικών οικονομικών δικαίων, που ανήκουν σε κράτη τα οποία έχουν συνάψει συμβάσεις, υπερεθνικές ενώσεις, τα οποία είναι μέλη υπερεθνικών ενώσεων. Άρα, μια τάση ενοποίησης του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Αυτό, είπαμε, ισχύει σε πολύ μεγάλο βαθμό για το ενοσιακό δίκιο, δηλαδή το διοικητικό οικονομικό δίκιο των κρατών μελών της Ένωσης, ουσιαστικά, έχει εξευρωπαϊστεί, έχει ενοποιηθεί με όλα τα εθνικά οικονομικά δίκια των κρατών μελών, διότι, όπως σας είπα, το 80% των ρυθμίσεων στο πεδίο του οικονομικού δικαίου καθορίζεται πλέον στις Βρυξέλλες. Αυτό τι σημαίνει, ότι τα κράτη-μέλη το μεταφέρουν στο εσωτερικό τους δίκαιο. Επομένως, επέρχεται την ομοιογενοποίηση των διοικητικών οικονομικών δικαίων των κρατών μελών. Πράγμα που δεν ισχύει στον ίδιο βαθμό με άλλα δίκαια, δεν ισχύει με το αστικό δίκαιο. Πολύ λίγα τμήματα του αστικού δικαίου έχουν εξευρωπαϊσθεί. Δεν συντρέχει λόγος, γιατί δεν έχει η Ένωση αρμοδιότητες σε αυτούς τους τομείς. Αλλά στο θέμα της οικονομίας, που είναι η κατεξοχή αρμοδιότητα της Ένωσης, δεν είναι λογική συνέπεια αυτό ότι τα διοικητικά οικονομικά δίκια, τα εθνικά, να ενοποιούνται. Γιατί στην ουσία τι κάνουν, μεταφέρουν, αποτελούνται από τι? Από κανόνες του νοσιακού δικαίου, που τους έχουν μεταφέρει στην κάθε κοινωνική νομική τάξη. Δεν πρέπει να συγχαίουμε το εθνικό διοικητικό οικονομικό δίκιο, με το ευρωπαϊκό οικονομικό διοικητικό δίκιο, διότι εκείνο τι αφορά τις αρμοδιότητες και μάλλον την οργάνωση και τις αρμοδιότητες των ενωσιακών οργάνων. Το διοικητικό οικονομικό δίκιο, το ελληνικό, αφορά τι? Την οργάνωση και τις αρμοδιότητες των ελληνικών αρχών, που ρυθμίζουν την οικονομική δραστηριότητα. Βέβαια, αυτοί οι κανόνες αποτελούν εν πολλής μεταφορά ενωσιακού δικαίου. Το ενωσιακό οικονομικό διοικητικό δίκιο, με την αυστηρή του όρο ένα, ρυθμίζει τι? Τα αντίστοιχα θέματα όσων αφορά τα ενωσιακά όργανα. Δηλαδή, την οργάνωση και τις αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να ρυθμίσει τον ανταγωνισμό ή να ρυθμίσει τις συνησχίσεις. Τις συνηθικές συνησχίσεις, όχι τις πολιτικές. Καταλάβατε? Άλλο, λοιπόν, το ενωσιακό διοικητικό οικονομικό δίκιο, που διέπει τα ενωσιακά όργανα. Και άλλο, το εθνικό διοικητικό οικονομικό δίκιο, το οποίο έχει υποστήθει την επίδραση του ενωσιακού δικαίου. Δηλαδή, είπαμε, το 80% των οικονομικών ρυθμίσεων θεσπίζεται στις Βρυξέλλες. Ωραία. Αλλά για να εφαρμοστεί στην ελληνική ενωμητάξη, τι απαιτείται? Να μεταφερθεί. Έτσι. Είναι σαν αυτά τα πράγματα. Το καταλάβατε? Άρα, λοιπόν, υπάρχει τάση ενωποίησης, ομογενωποίησης των εθνικών διοικητικών οικονομικών δικαίων. Τι είναι οι βασικοί προσανατολισμοί, τώρα, του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Δηλαδή, οι προσανατολισμοί που αποσκοπούν στη βέλτιστη, κατά των δυνατών, λειτουργία της οικονομίας. Πρώτον, η απορρύθμιση. Τάση των διοικητικών οικονομικών δικαίων είναι η απορρύθμιση. Τι σημαίνει η απορρύθμιση? Σημαίνει μίωση των ρυθμίσεων. Μίωση της κανονιστικής πυκνότητας των κανόνων δικαίου που διέχουν την οικονομία. Μίωση των επεμβάσεων, των δημόσιων επεμβάσεων στον ανταγωνισμό. Και θέσπιση κανόνων που χαρακτηρίζονται από απλότητα, διαφάνεια και αποτελεσματικότητα. Δεν εξαφανίζονται οι κανόνες. Απορρύθμιση σημαίνει ότι μειώνονται. Οι κανόνες γίνονται πιο απλή και πιο αποτελεσματική. Δηλαδή, όχι πλέον περίπλοκη. Δεύτερος ψανοτορισμός είναι η ιδιωτικοποίηση. Δηλαδή, μεταφορά παραδοσιακών αγαθών και υπηρεσιών από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα. Οι πρωταγωνιστές δηλαδή του οικονομικού γίνονται ποιοι είναι και οι ιδιώτες. Επειδή όμως είναι οι ιδιώτες, αυτός τι σημαίνει ότι μεταλλάσσεται ο ρόλος του κράτους και γίνεται τι? Εποπτικός. Εγγυητικός. Συντονιστικός. Ρυθμιστικός. Τρίτη τάρση είναι η απογραφειοκρατικοποίηση, δηλαδή μίωση τυπικών χρονοβόρων τεχνικών οργανωτικών εμποδίων για την ανάγκη της οικονομικής δραστηριότητας. Απογραφειοκρατικοποίηση. Δηλαδή, τι λέμε, επιτάχυση των διαδικαστιών για τη δημιουργία, για την άσκηση μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας, για τις επενδύσεις, για τη λειτουργία επιχείρησης κτλ. Απογραφειοκρατικοποίηση. Δηλαδή απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών για την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας. Η μεναπορίθμηση αφορά την ίδια την άσκηση της δραστηριότητας ή απογραφειοκρατικοποίηση αφορά τι? Τους κανόνες που ρυθμίζουν την πρόσβαση στη δραστηριότητα, τη λήψη της άδειας. Και ιδιωτικοποίηση, βέβαια. Εν όψη αυτών, απαιτούνται τι? Νέες ρυθμίσεις όσον αφορά την κρατική εποπτεία. Διότι, ωραία, δραστηριοποιούνται εύκολα οι ιδιώτες, συμμετέχουν περισσότερο, έχουν πρόσβαση ευκολότερα στην οικονομική ζωή, ναι. Αυτό τι σημαίνει? Βλέπουμε ότι μεταλλάζεται ο ρόλος του κράτους, το οποίο πρέπει να εγγυάται την ευρυθμη λειτουργία, ορθολογική λειτουργία της οικονομίας και την ικανοποίηση μέσω της οικονομικής δραστηριότητας των ζωτικών αναγκών των πολιτών. Είναι σαφή με αυτά τα πράγματα. Αυτά λοιπόν, αυτά οι τρεις προσανατολισμοί. Ο άλλος προσανατολισμός για τον οποίο ήδη μιλήσαμε είναι η ενίσχυση του περιβαλλοντικού παράγοντα στις ρυθμίσεις του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Εδώ σας διαβάζω το άρθρο 191, παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που μας λέει ότι η πολιτική της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος αποβλέπει σε υψηλό επίπεδο προστασίας και λαμβάνει υπόψη την πηγηλομορφία των καταστάσεων στις διάφορες περιοχές της Ένωσης. Υψηλό επίπεδο, λοιπόν, προστασίας του περιβάλλοντος. Αυτό το υψηλό επίπεδο, άρα, οι αποφάσεις της Ένωσης στον οικονομικό τομέα, οι αποφάσεις που απορρούν την οικονομική δραστηριότητα, ταυτόχρονα εξασφαλίζουν υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος. Που στηρίζεται αυτή η αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος στις εξής αρχές. Αρχή της πρόληψης, που σημαίνει τι? Αυτή είναι η κυρίαρχη αρχή στο χώρο του περιβαλλοντικού δικαίου και σημαίνει τι? Ότι οι προσβολές στο περιβάλλον πρέπει να αποφεύγονται από τον προτέρο. Άρα, σε όλα τα επίπεδα διαδικασίας λήψης οικονομικών αποφάσεων, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις στο περιβάλλον. Δηλαδή, για να προγραμματιστεί μια οικονομική δραστηριότητα, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις που θα έχει στο περιβάλλον. Αυτό είναι η μελέτη των οικονομικών επιπτώσεων, η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μιας οικονομικής δραστηριότητας. Έλια της πρόληψης, λοιπόν. Πρόληψη των πιθανών των περιβαλλοντικών προσβολών. Αυτή η αρχή της πρόληψης ενισχύθηκε με ποια αρχή? Αρχή της προφύλαξης. Ενώ η πρόληψη έχει αρμητικό χαρακτήρα, δεν θα γίνεται αυτό. Η αρχή της προφύλαξης έχει θετικό. Δηλαδή, απαιτεί οργανωμένη επέμβαση σε συγκεκριμένη δραστηριότητα, με τη λήψη θετικών μέτρων. Άρα, όχι ρυθμιστική παρέμβαση, αλλά διαμόρφωση ενός έργου, μιας δραστηριότητας, κατά τρόπο που να αποτρέψει οικολογικές καταστροφές ή υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η αρχή, λοιπόν, προλύψη και προφύλαξη. Ορίστε. Με αυτές τις αρχές συνδέεται και η αρχή της επανόρθωσης των προσβολών του περιβάλλοντος στην πηγή. Αυτό που έχει σημασία, γιατί στη περίπτωση διασυνοριακών ριφάνσεων, μεταφοράς επικίνδυνων υλικών ή διαχείρισης αποβλήτων. Προσέξτε, η διαχείριση των αποβλήτων είναι μια σημαντικότατη οικονομική δραστηριότητα. Μεταφορά αξιοποίηση, διάθεση, αποβλήτων. Αυτά τα αποβλήτα θα πρέπει να καταστρέφονται όσο το δυνατόν πλησιαίστερα στον τόπο παραγωγής. Αυτό τι σημαίνει ότι η οικονομική δραστηριότητα που συνίσταται στη μεταφορά, στην πώληση, στη διάθεση, στην αξιοποίηση των αποβλήτων, πρέπει να γίνεται βάση αυτών των περιβαλλοντικών αρχών. Δηλαδή, να λαμβάνουμε υπόψη όχι μόνο την οικονομική σκοτιά, αλλά και την περιβαλλοντική. Και αν βρείτε αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ένωσης, θα δείτε ότι κάποιες σε παλαιότερες δινόταν έμφαση στην οικονομική σκοτιά, ενώ στις νεότερες έφερνες αυτή έμφαση στον περιβαλλοντικό παράγοντα. Και μία άλλη βασική αρχή είναι η αρχή, η οποία πρέπει να διέβει, προσέξτε, η περιβαλλοντική αρχή που διέβει την οικονομική δραστηριότητα είναι η αρχή ο ριπένων πληρώνει. Μου σημαίνει ότι επιβάλλεται στους ριπένοντες οικονομικούς φορείς, το κόστος της δράσης για την καταπολέμηση της ρίπανσης που προκάλεσε η δραστηριότητά τους. Αυτό τι σημαίνει ότι παρακινούνται, πέρα από τον ποινό να σχηματιστεί, τι σημαίνει ότι παρακινούνται οι οικονομικοί φορείς, τι να κάνουν, να επιλέγουν δραστηριότητες και μέσα, τα οποία προκαλούν τη λιγότερη δυνατή ρίπανση, ούτως ώστε να μην υποστούν μετά τις συνέπειες των ζημιών που θα προκαλέσει η δραστηριότητά τους. Και αυτό ακριβώς, προσέξτε, η εφαρμογή αυτής της αρχής, της αρχής ο ριπένων πληρώνει, μπορεί να βελτιώσει τους όρους του ανταγωνισμού, να συμβάλλει, όπως λέμε στην προώθηση, ισότιμων όρων ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά. Δηλαδή γιατί, διότι όλοι οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν τι? Ασκούν τη δραστηριότητά τους κατά τρόπο σεβόμενο το περιβάλλον και κατά τρόπο που αποτρέπει τις περιβαλλοντικές ριπάνσεις. Ένας λοιπόν όρος ανταγωνισμού είναι και αυτός. Και θα το δούμε αυτός στις δημόσιες συμβάσεις, όπου για την επηρεογή του αντισυμβαλωμένου για την ανάθεση δηλαδή μιας σύμβασης, λαμβάνονται υπόψη και περιβαλλοντικά κριτήρια. Δηλαδή ποιος από τους συμμετέχοντες ασκεί τη δραστηριότητά του κατά τρόπο που προκαλεί τις λιγότερες ριπάνσεις. Βλέπετε λοιπόν εξέλιξη της προσέγγισης της οικονομικής δραστηριότητας στα πλαίσια του ενωσιακού δικαίου. Σαφή ένταξη του περιβαλλοντικού παράγοντα. Άλλη αρχή περιβαλλοντικής προσέγγισης είναι η αρχή της συνεργασίας που επιβάλλει τη συνεργασία κρατικών και οικονομικών φορέων για την προστασία του περιβάλλοντος. Και βέβαια η θεμεριώδης αρχή της εμσουμάδουσης, η οποία είναι μια οριζόδια αρχή και σημαίνει τι? Ότι σε κάθε διαδικασία λήψης οικονομικής απόφασης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι επιτώσεις του περιβάλλον. Δηλαδή, προκειμένου να σχεδιαστεί η αρχή της εμσουμάδουσης. Αυτή είναι θεμεριώδης αρχή, οριζόδια αρχή. Δηλαδή, σε κάθε διαδικασία λήψης οικονομικής απόφασης της Ένωσης λαμβάνεται υπόψης, συνεκτημάται, τι? Και η επίκτοση που έχει στο περιβάλλον. Δηλαδή, όχι μόνο η αποτελεσματικότητα ορθολογισμότητας, οικονομικής ασυνθεριότητας, το κέρδος που θα αποφέρει, η ευημερία και τα λοιπά, αλλά και οι επιπτώσεις που ενδεκομένως θα έχεις στο περιβάλλον. Δηλαδή, με την αρχή της εμσουμάδουσης επιδιώκεται σε κάθε περίπτωση οικονομικής δραστηριότητας για υπόρος και βιώσιμη ανάπτυξη. Κάθε κοινωνική δραστηριότητα λοιπόν λαμβάνει υπόψη τον περιβαλλοντικό παράγωτο. Και αν δείτε ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις της Επιτροπής, μας λέει ότι επιτάσσουν την ένταξη της προστασίας του περιβάλλοντος, της πολιτικές της Ένωσης, με σκοπό, προσέξτε την διατύπωση, τον συγγερασμό περιβαλλοντικών και οικονομικών παραμέτρων της αϊχόρου ανάπτυξης. Λέει δηλαδή η Ένωση ότι δεν υπάρχει αντίφαση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και διατήρησης ενός υψηλού επιπέδου ποιότητας του περιβάλλοντος. Δηλαδή η οικονομική ανάπτυξη δεν σημαίνει μάλλον μπορεί να συμβιβαστεί με υψηλή ποιότητα του περιβάλλοντος. Επομένως, βελτιώνεται με το οικονομικό επίπεδο διαβίωσης, ταυτόχρονα όμως διασφαλίζεται και, τι άλλο, η ποιότητα του περιβάλλοντος. Όχι μόνο δηλαδή βελτίωση της οικονομικής επιμέλειας, αλλά πάντα σε συνδυασμό με την ποιότητα του περιβάλλοντος. Οικονομική αποδοτικότητα, αλλά στα πλαίσια πάντα υψηλού επίπεδου προστασίας του περιβάλλοντος. Αυτό πώς επιτυχάνεται, όχι μόνο με τον κολασμό των ρυπογώνων δραστηριοτήτων, με την απαγόρεψη και συνακολούθηση των περιορισμών, αλλά και με τη χρήση οικονομικών μέσων. Παράδειγμα, οι εμπορεύσεις μες σε άδειες εκπομπής ρύπων. Έχεις άδεια εκπομπής ρύπων, η οποία έχει εμπορική αξία. Δηλαδή τι σημαίνει ότι έχει εμπορική αξία. Μπορεί να μεταβιβαστεί. Άρα με ένα οικονομικό μέσον, δηλαδή με μία οικονομική δραστηριότητα, επιτυχάνεται τι? Η προστασία του περιβάλλοντος και ενδεχομένως με επιτυχία ιστερό τρόπο, από ότι η απαγόρευση μιας δραστηριότητας και ο κολασμός της παράβασης. Δηλαδή, πού καταλύγουμε σε όλα αυτά. Με όλα αυτά, ότι το δικητικό οικονομικό δίκαιο, τι κάνει. Λαμβάνει υπόψη στις ρυθμίσεις του, ούτε στους κύριους, τον περιβαλλοντικό παράγοντα. Ενσωμάτωση δηλαδή περιβαλλοντικών παραμέτων στην οικονομική πολιτική. Υπάρχει απορία μέχρι εδώ. Αυτό λοιπόν, αποτυπώνεται πλέον στο πρωτογενές δίκαιο της Ένωσης. Προσέξτε όμως, πρόβλημα εδώ δημιουργείται, όχι με την Ένωση, αλλά με το διεθνές οικονομικό περιβάλλον, δεδομένου ότι οι διεθνείς ενώσεις, κυρίως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, δυστυχώς υποτάσσει την περιβαλλοντική προστασία στην οικονομική ανάπτυξη. Δηλαδή, αν δείτε αυτές τις συμφωνίες, την GAD, την συμφωνία για τον ΠΟΡΕ, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, εκεί βλέπουμε ότι το πρωταρχικό στοιχείο είναι η οικονομική αποδοτικότητα και σχεδόν αγνοείται η προστασία του περιβάλλοντος. Ας πούμε η μείωση των εκπομπών. Βλέπουμε μια απροθυμία στις διεθνείς οικονομικές συμβάσεις να ενσωματώσουν τέτοια στοιχεία προστασίας του περιβάλλοντος σε αντιδιαστολή με την Ευρωπαϊκή Ένωση που, όπως είπαμε, χάρη στην αρχή της ενσωμάτωσης ο περιβαλλοντικός παράγωμος εντάσσεται σε κάθε οικονομική διαδικασία. Σε κάθε οικονομική απόφαση. Ένα άλλο ζήτημα που πρέπει να δούμε επίσης και που καθορίζει, αν θέλετε, την ιδιαιτερότητα του διοικητικού οικονομικού δικαίου είναι η παγκοσμιοποίηση. Το γεγονός, δηλαδή, ότι έχει δημιουργηθεί μια παγκόσμια οικονομική αγορά, μια παγκόσμια οικονομική ζωή, πράγμα που πνίγει κάθε την εθνική οικονομική δραστηριότητα. Δηλαδή, το βέλτι στο πλέον οικονομικό περιβάλλον είναι τι? Έχει αναχτεί σε παγκόσμιο επίπεδο, με τη δημιουργία κυρίως τι? Πολυεθνικών, παντοδύναμων πολυεθνικών, που ρυθμίζουν την οικονομική δραστηριότητα. Αυτή η παγκοσμιοποίηση οφείλεται σε τέσσερα, και μάλλον αποτελείται, θα λέγαμε, από τέσσερα στοιχεία. Είπαμε, η μετατροπή των οικονομιών της Κίνας και της Ρωσίας και των χωρών τους ιδέων τα μαζί τους σε οικονομίες της αγοράς. Η ανάπτυξη αυτών των πολυεθνικών επιχειρήσεων, αυτές οι παγκόσμιες συναλλαγές με εργαλείο το χρηματιστηριακό κεφάλαιο. Οπότε, αυτές οι πολυεθνικές επιχειρήσεις τι κάνουν, ελέγχουν τις πρώτες ύλες του πλανήτη, με συνέπεια την αδυναμία των εθνικών, των κρατών να αντισταθούν. Η ανταγωνιστικότητα, δηλαδή, έχει μετατραπεί σε όρο επιβίωσης. Τρίτο χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης είναι η επιβολή πολιτιστικής, προσέξτε ομοιομορφίας σε παγκόσμια κλίματα. Και τέταρτο στοιχείο είναι η διαμόρφωση νέων διεθνών θεσμών, ο παγκόσμιος οργανισμός εμπορίου, δηλαδή, που αναδεικνύονται νέα παγκόσμια οικονομία. Προσέξτε, παγκόσμιος οργανισμός εμπορίου. Δηλαδή, έχουμε διεθνείς οικονομικούς πρωταγωνιστές και όχι απλώς ενωσιακούς. Και θα δείτε πολλές φορές έχουμε αποφάσεις του Δικαστήριου της Ένωσης, όπου διατιστώνουμε τη μη συμμόρφωση του ενωσιακού δικαίου, σε αυτές τις διεθνείς συμφωνίες. Γιατί διότι αυτές οι διεθνείς συμφωνίες έχουν ως μοναδικό σκοπό την οικονομική ανάπτυξη, ενώ οι ενωσιακές πολιτικές λαμβάνουν υπόψη και κοινωνική ευημερία και περιβάλλον. Δηλαδή, έχουμε σύγκρουση μεταξύ διεθνούς, παγκόσμου οργανισμού εμπορίου και κοινωνικών ενωσιακών πολιτικών. Επομένως, αυτές οι γιγάντιες μονοπολιακές επιχειρήσεις δημιουργούν ασφιξία στις εθνικές υπονομίες, πώς μπορούν να αντισταθούν. Ποιο μέσον έχουν για να αντισταθούν στην παγκοσμιοποίηση? Τις υπερεθνικές ενώσεις, δηλαδή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρα, οι μικρές εθνικές οικονομίες έχουν ως μοναδικό τρόπο να αντισταθούν στην οικονομική παγκοσμιοποίηση με τη δημιουργία τέτοιων υπερεθνικών ενώσεων, μικρότερους σαφώς βελινεκούς, που παρουσιάζουν όμως κάποια κοινά στοιχεία. Επομένως, το διοικητικό οικονομικό δίκαιο επηρεάζεται και από αυτό το παράγοντα, την παγκοσμιοποίηση, η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί, με τη δημιουργία τέτοιων υπερεθνικών ενώσεων, εν προκειμένου με την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Και τέλος, άρα έχουμε τι, για την αντιμετώπιση λοιπόν των κινδύνων αυτής της διεθνοποίησης, αναγκαία η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, με τις συνέπειες που αυτή έχει για τα εθνικά διοικητικά οικονομικά δίκαια. Και τέλος, ένα τελευταίο στοιχείο που χαρακτηρίζει το διοικητικό οικονομικό δίκαιο, είναι η ανάπτυξη, ο περιορισμός της παροχικής διοίκησης και, δηλαδή, κάποια, ας το πούμε, μάλλον όχι υποκόρηση, αλλά η μετεξήλυξη του κράτους πρόνοιας. Δηλαδή, προσέξτε, πώς ξεκίνησε η διοίκηση, πώς ξεκίνησε το κράτος όσον αφορά την οικονομία. Από το φιλελεύθερο κράτος, το οποίο, τι έκανε, η βασική αρμοδιότητα ποια ήταν? Όχι, πραγματικά, το τελελεύθερο κράτος. Το πρώτο είναι η περιοριστική διοίκηση. Δηλαδή, σε τι περιοριζόταν το φιλελεύθερο κράτος. Στην ασφάλεια, στη θύριση της τάξης, της ασφάλειας και τη συλλογή των φόρων. Άφηνε ελεύθερη την ιδιωτική πρωτοβουλία, την οικονομική δραστηριότητα. Φιλελεύθερο, λοιπόν, σύστημα. Εδώ, βασικά, είχαμε ο κανόνας δικαίου αποτυπώνεται στο νόμο, ο οποίος είναι γενική και αόριστη και αφηρημένη ρύθμιση. Με την αλλαγή, όμως, της προσέγγισης του κράτους, δηλαδή με την άποψη των κρατικών αποστολών, με την άποψη ότι το κράτος πρέπει να συμβάλει στην ικανοποίηση των ζωτικών αναγκών των πολιτών, δημιουργήθηκε τι? Ποια διοίκηση? Η παροχητική διοίκηση. Το κράτος πρόνειας και η παροχητική διοίκηση. Εδώ λοιπόν, αυτό τι συνέπεια είχε, το γεγονός ότι το ίδιο το κράτος έρχεται να καλύψει ζωτικές ανάγκες, να αναπτύξει δηλαδή αναγκαστικά δραστηριότητα και εμπορική και βιομηχανική, διότι η παροχητική διοίκηση περιλαμβάνει το σαφήν εκπαίδευση, την περίθαλψη, την κοινωνική ασφάλιση, περιλαμβάνει και άλλα πράγματα. Καλύψει την αναγκονίδρευση, ενέργειας, συγκοινωνιών και τα λοιπά. Άρα, αυτό τι συνέπειες είχε. Δεν μας αρκεί πλέον ο νόμος για να ρυθμίσει την κρατική δραστηριότητα, αλλά χρειαζόμαστε τι? Πολλοί εξειδικευμένες και λεπτολόγες ειδικότερες ρυθμίσεις, που χαρακτηρίζονται από έντονη μεταβλητότητα. Άρα, ο νόμος δεν περιορίζεται στο να ρυθμίσει γενικά και αφηρημένα τις σχέσεις, αλλά αποκτά εργαλειακή διάσταση, πρέπει να ρυθμίσει πολλές κρατικές παρεμβάσεις στο οικονομικό γήγνηστα, άρα χρειαζόμαστε τι? Λεπτομερές και εξειδικευμένες ρυθμίσεις. Και πού καταλήγει σιγά σιγά αυτό? Στην παροχή πολλών νομοθετικών εξουσιοδοτήσεων στην διοίκηση, δηλαδή στην ενίσχυση της κανονιστικός δρόσας διοίκησης, η οποία εκδίδει εξειδικευμένες και λεπτομερές ρυθμίσεις για να καλύψει τις νέες δραστηριότητες του κράτους, δηλαδή η διοίκηση πλέον διαμορφώνει την οικονομία, τις κοινωνικο-οικονομικές σχέσεις. Η διοίκηση δεν περιορίζεται στην εφαρμογή του νόμου, αλλά διαμορφώνει κυρίως η ίδια τις οικονομικές σχέσεις και το περιβάλλον στο οποίο αυτές αναφτύσσονται. Λέει ο Παυλόκλος, αυτό γίνεται πολύ έτονα, ειστητώ με το Σύνταγμα του 1975, όπως επισημένει ο Κ. Παυλόκλος, που είναι πρόεδρος της Δημοκρατίας, όπως είπε και ο καθηγητής μου, ότι με το Σύνταγμα του 1975 και μετά έχουμε ιδιαίτερη ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας, πράγμα που επέτρεψε στη διοίκηση, να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην κρατική δραστηριότητα και να περιορίσει την ομοθετική δραστηριότητα του κοινοβουλίου σε έναν περιθωριακό ρόλο. Το καταλάβατε, δηλαδή αλλάζει η μορφή του κανόνα δικαίου. Ενώ στο πρωτοβουλελεύθερο κράτος είχαμε λίγους νόμους γενικούς αφηρημέρους, τώρα με την παροχική διοίκηση και την ενίσχυση των αποστολών του κράτους έχουμε πάρα πολλές εξειδικευμένες ρυθμίσεις που συνήθως τις κάνει ποιος. Όχι η διοίκηση, ο ικανονιστικός δρόσας διοίκησης, δηλαδή ο νομοθέτης παρέχει την εξουσιοδότηση αλλά η διοίκηση ρυθμίζει. Άρα τι σημαίνει αυτό, ότι κατά τη διάρκεια του κράτους πρόνοιας και της παροχικής διοίκησης αναπτύσσεται ένα πολύ λεπτομερειακό και διεξοδικό διοικητικό, οικονομικό δίκαιο. Με το Σύνθεμα του 1975 λοιπόν, το οποίο χαρακτηριζόταν ακριβώς αυτό, το ενίσχυση της εργαστικής εξουσίας, έχουμε τη δημιουργία ενός πολύ διεξοδικού, ας πούμε, διοικητικού, οικονομικού δικαίου, το οποίο μάλιστα αποκτά και τεχνοκρατικό χαρακτήρα, διότι όλες αυτές οι αποστολές απαιτούν, είπαμε, ειδικές ρυθμίσεις, τεχνογνωσία κτλ, φτάνουν γενική αφηρημένη κανόνες, θέλουμε εξειδικευμένες ρυθμίσεις, άρα τεχνογνωσία, άρα ένα είδος τεχνοκρατικής διοίκησης. Διοίσθηση λοιπόν της διοίκησης στον χώρο των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων. Κάτι άλλο που πρέπει να πούμε εδώ είναι ότι αυτή η παροχική διοίκηση μπορεί να είναι είτε κυριαρχική, δηλαδή να ασκείται με μέσα δημοσίου δικαίου, όπως εκπαίδευση, τεκτοβάθμια εκπαίδευση, πανεπιστήμιο, όπως περίθαλψη, δημόσια νοσοκομεία, όπως κοινωνική ασφάλιση, δημοσίου δικαίου, κυριαρχική παροχική διοίκηση, αλλά και έχουμε και την παροχική διοίκηση ιδιωτικού δικαίου, δηλαδή η άσχηση εμπορικής διοικομεχανικής δραστηριότητας, η οποία όμως εξυπηρετεί από το σκοπό δημοσίου συμφέροντος. Και εδώ έχουμε πάλι διοικητικό οικονομικό δίκαιο, παρόλο που ένα τμήμα της δραστηριότητας διέπεται από ιδιωτικό δίκαιο, άλλο όμως αυτό που έχετε στην εκκοπία του κράτους είναι διοικητικό οικονομικό δίκαιο. Μπορείτε να φανταστείτε σε τι αναφέρομαι εδώ. Οι δημόσιες επιχειρήσεις, δηλαδή δΕΙΟΤΕ δημιουργήθηκαν το 1949 και το 1950 αντίστοιχα, όπως όμως ως νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, δηλαδή που λειτουργούσαν βάσει των κανόνων της αγοράς. Αν βρείτε τους ιδιωτικούς νόμους της εποχής εκείνης, λένε ακριβώς αυτό. Νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου τα οποία λειτουργούν βάσει των κανόνων της αγοράς. Παροχηκή διοίκηση με μέσα ιδιωτικού δικαίου, ο ρόλος του κράτους, τι έγινε εδώ? Όχι ακόμα εκπληκτικώς, εδώ είναι ασκή έντονη εποπτεία το κράτος. Δηλαδή αυτοί δεν μπορούν να πάρουν μια σοβαρή, μια σημαντική οικονομική απόφαση, αύξηση κεφαλαίου χωρίς την έγκριση, την άδεια του κράτους. Απλώς συνοργανομένα με τη μορφή του νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου. Ωραία, παροχηκή διοίκηση. Γιατί η παροχηκή διοίκηση αρχίζει να υποχωρεί, οπότε το διοικητικό οικονομικό δίκαιο παίρνει νέα μορφή. Διότι διαπιστώθηκε ότι το κράτος ως επιχειρηματίας δεν είναι αποτελεσματικό. Άρα, τι κάνει, υποχωρεί από την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας στο ίδιο, την αναθέτει μεν σε ιδιωτικούς φορείς, σε ιδιώτες, είναι όμως το ίδιο, τι ρόλο παίζει, ρυθμιστικό. Αν θυμηθείτε το βιβλίο του κυριουργακτόρου για τα ύλη της διοίκησης, μας λέει ότι στην περίπτωση της ρυθμιστικής διοίκησης, το κράτος δεν παίζει το ρόλο ούτε του αστυνόμου, όπως την περιοριστική, στην αρχή του ηλελεκτροκραπ, ούτε του δορυτή, όπως την παροχηκή διοίκηση. Αλλά τι ρόλο έχει, προγραμματικό, συντονιστικό, κατευθυντήριο και διαφλαστικό. Δηλαδή, έχει ρόλο προγραμματικό της οικονομίας. Παράδειγμα, πάτη την αγορά των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών. Η παροχηκή διοίκηση τι σημαίνει? Ότι τη σχετική δραστηριότητα φυνασχεί μονοπολιακά ένας κρατικός φορέας, με μονοπολιακό χαρακτήρα. Σαφώς, παροχηκή διοίκηση. Άρα, οι κανόνες του διοικητικού οικονομικού δικαίου είναι τελείως δραστηριωτικοί. Αυτό το σύστημα αποδεικνύεται ανεπαρκές, αναποτελεσματικό. Τι κάνουμε, απελευθερώνεται η αγορά. Μπορούν δηλαδή στην αγορά των τηλεπικοινωνιών να δραστηριοποιηθούν πλέον και οι ιδιώτες. Αλλά, βέβαια, η ιδιωτική δραστηριότητα αποσκοπεί στο κέρδος. Επειδή, όμως, πρώτα, για την ικανοποίηση ζωτικών αναγκών των πολιτών, κάνει το πράγμα. Συντονίζει τη σχετική δραστηριότητα. Δηλαδή, παρέχει άδεια στη Vodafone, στη Forthnet, στη COSMOTE, κλπ. Αλλά, βέβαια, αυστηρούς όρους τους οποίους πρέπει να πληρούν οι πάροχοι αυτοί. Γιατί, διότι ασκούν με την ιδιωτική οικονομική δραστηριότητα, η οποία, όμως, εξυπηρετεί η ζωτική ανάγκη του πολίτη. Άρα, πρέπει να την ασκούν βάση ορισμένων προδιαγραφών, που αφορούν την ποιότητα των προϊόντων, την ποιότητα των υπηρεσιών, των ανταγωνισμών. Έτσι, δεν μπορούν, ας πούμε, να κάνουν συμπράξεις, ή να δημιουργήσουν δεσφόζους αθέση, και να επιβάλλουν συγκεκριμένες στιγμές. Το καταλάβατε, αυτό το κράτος, δηλαδή εδώ η ιδιωτική διοίκηση, τι ρόλο μπορεί να είναι. Πρέπει τις προδιαγραφές που πρέπει να τηρεί η σχετική εδραστηριότητα, και σε περίπτωση μη τήρησης, τι κάνει. Είτε επιβάλλει πρόστρο, ή ακόμα μικρόλαιο, αφαιρεί την άδεια, ανακαλεί την άδεια. Δηλαδή, αλλάζει ο ρόλος του κράτος. Προηγουμένως ασκούσε το ίδιο οικονομική δραστηριότητα με το μονοπολιακό φορέα. Τώρα, αναφέρεται η δραστηριότητα στους ιδιώτες, πλεινόμως τι κάνει, ασχεία, αυστηρία, εποχτία, ρυθμίσει, συντονίζει, ρυθμίζει. Οπότε, προσέξτε, ας το πούμε, η άδεια που παρέχεται στη Vodafone, δεν επηρεάζει μόνο, έχει βασικό αποδέχεια τη Vodafone, πλεινόμως επηρεάζει εξίσουποιους. Τις άλλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται μαζί με τη Vodafone και κυρίως στους καταβαλωτές. Άρα, έχουμε πλέον τριμερές σχέσεις. Αλλάζει, δηλαδή, η μορφή και των διοικητικών ενόμων σχέσεων, αλλά και ο ρόλος και το περιεχόμενο του διοικητικού οικονομικού δικαίου. Είναι σαφές αυτό. Άρα, καταλήγουμε σε τι? Στο ότι το διοικητικό οικονομικό δίκιο μεταβάλλεται ανάλογα με το πώς αντιλαμβάνεται την αποστολή του το κράτος, όσον αφορά την οικονομία και την οικονομική δραστηριότητα. Γιατί εδώ μιλάμε και οικονομικές δραστηριότητες που εξυπηρετούν ζωτικές ανάγκες των πολιτών. Αλλάζει, αντιλαμβάνεται το ρόλο του διαφορετικά, άρα το διοικητικό οικονομικό δίκιο διαμορφώνεται ανάλογα με τον τρόπο που το κράτος αντιλαμβάνεται το ρόλο του. Και βέβαια αντιλαμβάνεται το ρόλο του, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται το ρόλο του επηρεάζεται και από τι? Από την ένταξή του στην Ένωση, στην οποία Ένωση έχει μεταβιβάσει σημαντικές κυριακτικές αρμοδιώτητες. Από ορισμένα θέματα τα ρυθμίζει μόνο η Ένωση, αυτό το αποδέχεται το κράτος, άρα αντίστοιχα οργανώνει τις δικές του αποστολές και συνεχώς και το διοικητικό οικονομικό δίκιο. |
