| : ότι μικρή, ότι τι συνέβη, ότι βίωσε πριν μετά ή οτιδήποτε άλλο και νομίζω ότι και του γονείς. Ναι, ναι, ναι, έχουμε λάβει και αρκετές κλήσεις στη γραμμή με αφορμή αυτό που έγινε, στο πώς θα μιλήσουν στο παιδί, αν θα πρέπει να αποκρύψουν κάποιες από τις πληροφορίες που υπόνονται, αν θα πρέπει να κάνουν σαν να μην υπάρχει όλο αυτό, γενικότερα φαίνεται ένας έντονος προβληματισμός και ένα πολύ μεγάλο άγχος που βιώνουν οι γονείς για το πώς θα πάρουν τα παιδιά τους όλο αυτό που συμβαίνει και τι θα το κάνουν. Και είναι αλήθεια ότι η φαντασία των παιδιών είναι καλπάζη και τα σενάρια είναι πάρα πολλά και μεγαλώνουν, ειδικά μέσα σε μια σχολική κοινότητα. Και στην προκειμένη φάση είναι και ένα φαινόμενο με πολλές διαστάσεις, εννοώ ότι αυτή τη στιγμή καλούμαστε να αντεχειριστούμε το γεγονός και το περιεχόμενο του τι έγινε, αλλά και το γεγονός του θανάτου πολλές φορές όταν συζητάμε τα παιδιά είναι μια κατάστα που είναι άβολο από μόνο του, πόσο μάλλον όταν αυτό συμβαίνει και σε μια κατάσταση που ήταν και ιδιαίτερα τραγική. Και με αυτό που λες Φωτινή θα ήθελα να σταθώ στο στόχο μας, ο στόχος μας είναι τη σημερινή έτσι παρέμβασης, δεν είναι να κάνουμε μια συζήτηση γι' αυτό τι συνέβη στο παιδί, δεν το ξέρουμε καταρχήν, αυτό το ξέρουν τώρα πλέον οι αστυνομικοί και μπορεί και αφή να μην το ξέρουμε, ήδη μια μέρα ή μια ώρα φέρνει καινούργιες πληροφορίες, νέα δεδομένα, ο στόχος είναι στο πως όλη αυτή την ιστορία αυτού του παιδιού που είχε μπει στα σπίτια μας, δηλαδή το Amber Alert είχε ενεργοποιήσει όλο τον κόσμο, δεχόμασταν κλείσεις, όλοι ξέραν το παιδάκι, στο πως αυτό το παιδί που όλα τα παιδιά αγωνιούσανε για το πού είναι, τι συμβαίνει και μάθανε τώρα, γιατί τα παιδιά δεν τα αποκόψανε, δεν μπορείς να τα αποκόψεις ένα τέτοια πληροφορία, ειδικά σε αυτή την παγκοσμοποιημένη κοινωνία με το διαδίκτυο, στο πως θα διαχειριστούμε αυτή την πληροφορία, η οποία όμως δεν έχει να κάνει μόνο με το συγκεκριμένο γεγονός, γεννάει και άλλα πράγματα, δεν πάει να είναι ένα παιδί που τα παιδιά δεν με γνωρίζαν, αλλά δεν είχαν συναισθηματική σχέση μαζί του, οπότε όλο αυτό το γεγονός και όλη αυτή η φαντασία, μπορεί να έχει γεννήσει και άλλα ερωτήματα και άλλες ανάγκες των παιδιών, που έρχονται πολύ κοντά σε αυτό το το οποίο λες, στην ενία του θανάτου. Νομίζω ότι ένα πάρα πολύ σημαντικό από τη γραμμή, τέλος πάντων, και από τους εκπαιδευτικούς, είναι ότι τώρα τι κάνουμε, το λέμε στα παιδιά, ή κλείνουμε τις τελεοράσεις, σβήνουμε τον υπολογιστή, τα αποκόπτουμε για ένα χρονικό διάστημα μέχρι να κοπάσει όλος αυτός ο κατεγισμός από την πληροφόρηση, κάνουμε αυτό, τα αποκόπτουμε ή προχωράμε σχεδόν να μιλήσουμε στα παιδιά. Νομίζω ότι για να είμαστε εδώ, είμαστε όλοι υπέρ και θέση του συλλόγου μας, η επιστημονική θέση του συλλόγου είναι ότι τα παιδιά δεν μπορείς να τα αποκόψεις από αυτήν την πληροφορία. Βέβαια διαφοροποιείται ανάλογα με το ηλικιακό σταδίκο του παιδιού, με το νοητικό του δυναμικό, τη συναισθηματική του κατάσταση, το πολιτισμικό, θρησκευτικό, κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει, αλλά το να το αποκόψω από η πληροφορία δεν είναι ρεαλιστικός στόχος. Και γιατί το λέω αυτό, γιατί ένα από τα βασικά ερωτήματα των γονεών είναι, το λέμε στα παιδιά, και αν το λέμε τους λέμε ότι το έκανε ο μπαμπάς τους. Ήδη από το Facebook, από την ιστοσελίδα του συλλόγου μας, τα πιο πολλά ερωτήματα έχουν να κάνουμε ότι τα παιδιά έχουν σοκραστεί ότι ο δολοφόνος είναι ο πατέρας. Οπότε το λέμε ή δεν το λέμε, δεν θα έγινε να το ρωτάνε οι γονείς, τα παιδιά το ξέρουν, οπότε δεν έχει νόημα να το αποκρύψουν ή να αλλάξουν την πληροφορία. Νομίζω ότι όλοι συμφωνούμε ότι το λέμε στα παιδιά, έτσι. Τα παιδιά θα το μάθουν από το διαδίκτυο, από την τηλεόραση, όπως είπες και εσύ, Στέφαν, υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη έκθεση των παιδιών σε ένα νόκο πληροφοριών, οπότε είναι πάρα πολύ σημαντικό για τους γονείς να είναι σε θέση όσο γίνεται αυτό, γιατί για τους ενήλικες είναι πάρα πολύ δύσκολο γεγονός να μπορέσουν να διαχειριστούν, να δώσουν στο παιδί πληροφορίες άμεσα αντικειμενικές και αξιόπιστες, ώστε το παιδί μετά να μπορέσει να τις διαχειριστεί με έναν τρόπο κατάλληλο, όπως είπες και εσύ φυσικά για το αναπτυξιακό του στάδιο, έτσι. Οπότε σήμερα θα μιλήσουμε για κάποιες γενικές γραμμές που δεν αποτελούν επαραίτητα ένα χρυσό κανόνα και φυσικά είναι πάρα πολύ σημαντικό το ότι εσείς ήδη ξέρετε καλύτερα τα παιδιά σας και το πώς αυτά που θα συζητήσουμε σήμερα θα μπορούσαν να προσερμοστούν σε μια κουβέντα μαζί τους. Η βάση όμως για να κάνεις αυτή τη συζήτηση ποια είναι? Η βάση είναι το ότι για τους γονείς είναι πάρα πολύ σημαντικό το να δώσουν χώρο στα παιδιά, το να συζητήσουν, καταρχήν το τι ξέρουν γι' αυτό το γεγονός, τι έχουν ακούσει, τι ερωτήσεις, τι απορίες έχουν, επίσης το να συζητήσουν μαζί τους το ότι όντως υπάρχει ένα παιδί το οποίο πέθανε και θέλεις να μπορείς να μας δώσεις σε σχέση με το θάνατο. Μπορούν να κάνουν μια συζήτηση, το πώς την εκοινώνουμε αυτή την πληροφορία στα παιδιά βέβαια. Νομίζω ότι δεν απέχει και πολύ από τον τρόπο που γενικότερα χρειάζεται να προσεγγίζουμε το θέμα του θανάτου, είτε αυτό αφορά την οικογένεια είτε αυτό αφορά ένα τραυματικό συμβάν όπως είναι αυτό και αφορά στην Άννη. Συνήθως οι γονείς και οι ενήλικες ακόμα, επειδή όπως είπες και εσύ Φωτήν είναι κάτι που τρομάζει εμάς τους ίδιους η έννοια του θανάτου, αισθανόμαστε ότι τον ίδιο τρόμο και την ίδια απόγνωση θα βιώσει το παιδί ακούγοντάς το. Έτσι πολλές συχνά αποκρύπτουμε και διαστρεβλώνουμε τα γεγονότα, γιατί Στέφανε αυτό που λες είναι σωστό σε σχέση με την συγκεκριμένη υπόθεση, ότι όλα τα παιδιά το ξέρουν, αλλά να είσαι σίγουρος ότι σίγουρα θα υπάρχουν και οικογένειες που θα φροντίζουν με κάποιο τρόπο να καλύψουν όλο αυτό από το φόβο, το τι μπορεί να δημιουργήσει η είδηση ότι ένα τετράχρονο παιδί έχει δολοφονηθεί, έτσι. Άρα το θάνατο το προσεγγίζουμε κατάχριν πάντα με σαφήνια και ειλικρίνεια, πάντα με την αναπτυξιακή φάση, συμφασμένη με την αναπτυξιακή φάση στην οποία βρίσκεται το παιδί. Λόγια απλά, λόγια κατανοητά. Σημαντικό ρόλο στο πώς θα αντιληφθεί το παιδί τον θάνατο ενός οικείου ή μη προσώπου φυσικά παίζει και η δική μας τάση. Χρειάζεται να είμαστε ψύχραιμοι, να μη φοβόμαστε εμείς οι ίδιοι αυτό που πάμε να πούμε και να έχουμε στο μυαλό μας ότι ουσιαστικά ο θάνατος είναι μία λέξη. Είναι μία λέξη με το περιεχόμενο που εμείς της δίνουμε και που εμείς μαθαίνουμε να αντιλαμβανόμαστε με βάση τα δικά μας φίλτρα, τα φίλτρα που έχει ο καθένας μας. Άρα είναι απλά μία λέξη την οποία χρειάζεται να δώσουμε στα παιδιά μας και ίσως και να την κάνουμε λιγότερο τραγική απ' όσο είναι και ίσως και για τα ίδια να είναι λιγότερο τραγική απ' όσο είναι. Άρα μιλάμε ανοιχτά, μιλάμε ξεκάθαρα, χρησιμοποιούμε τη λέξη του θάνατου για να περιγράψουμε την απώλεια. Λέμε ότι ο άνθρωπος έχει πεθάνει τόσο ξεκάθαρα γιατί πολύ συχνά έρχεται ένα τέτοιο ερώτημα και πολύ συχνά λένε οι γονείς τι να του πω πέθανε. Ναι, γιατί οποιαδήποτε άλλη έννοια όπως το έχει φύγει, μας βλέπε από ψηλά, τον έχει πάρει ο Θεός κοντά του, που είναι οι φράσεις που ακούγονται κατεξοχήν δημιουργούν το αίσθημα της προσδοκίας, της αναμονής, γιατί έτσι το άτομο φαίνεται σαν να έχει πάει κάπου και να έχει γυρίσει και όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο πιο κυριολεκτικά μπορεί να πάρει μία τέτοια φράση. Και αντιστρόφως όταν κρύβουμε ένα τέτοιο γεγονός από τα παιδιά, καταρχήν το αφουγράζονται. Δεν μπορούμε να το κρύψουμε γιατί με κάποιο τρόπο, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, το επικοινώνουμε. Άρα υπάρχει κίνδυνος, άρα κάτι συμβαίνει και δεν το ξέρω, άρα αισθάνομαι ανασφάλεια. Και όταν θα έρθει η στιγμή που θα το μάθει, είτε αυτό αφορά την αν, είτε αυτό αφορά ένα πρόσωπο από το οικογενειακό ή το οικείο περιβάλλων, τότε το παιδί θα αισθανθεί προδομένο, ίσως γιατί που λέγανε ψέματα, θα αισθανθεί ανασφάλεια, γιατί δεν ξέρει πού να στεριχτεί και με ποιον τρόπο και ποιον να εμπιστευτεί. Άρα όσο πιο ξεκάθαροι είμαστε, τόσο ανόδυνα όχι, γιατί πολλές φορές οι γονείς ζωτάνε πώς θα γίνει το παιδί μου να μην πονέσει. Θα πονέσει, θα στεναχωρηθεί, θα θυμώσει, γιατί αυτή είναι η φυσιολογική διαδικασία. Και χρειάζεται αυτό να το ακούσουμε, να το αφήσουμε να εξελιθεί, γιατί έτσι είναι. Γιατί όπως και εμείς πονάμε, έτσι πονάμε και τα παιδιά. Και σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να πούμε ότι ακόμα και να μην έχουμε υπάρξει ειλικρινή στην αρχή, επειδή φοβήθηκαν, φοβηθήκαμε την αντίδραση, είναι πάρα πολύ σημαντικό να πούμε ότι, ξέρεις, κάτι δεν σου είπα την αλήθεια ή φοβήθηκαν να σε πω γιατί δεν ήθελα να σε πληγώσω. Αυτό έχει συμβεί. Ποτέ δεν είναι αργά για να πούμε στο παιδί το τι έχει συμβεί και να το βοηθήσουμε να κατανοήσει με λόγια πολύ συγκεκριμένα το τι γίνεται. Άλλωστε, για να είμαστε κεραλιστές, αυτές οι λέξεις το οβίζουν τους γονείς. Πέθανε, όλο αυτό που λες, και γι' αυτό το λόγο αποφεύγουν την κουβέντα. Και είναι και αναμενόμενο. Ένας άνθρωπος στην απώλεια, στο φάνατο είναι κάτι μία ελέγξιμο. Φοβάται, του δημιουργεί πάρα πολλές ανασφάλειες, τουγενά σκέψεις, συναισθήματα. Νομίζω όμως ότι αν ο γονιός έχει ο ίδιος μια συναισθηματική δυσκολία για να διαχειριστεί κάτι τέτοιο, καλό είναι να μην το κάνει εκείνος. Να το κάνει κάποιος άλλος που είναι σημαντικός άλλος στη ζωή του παιδιού. Να το ζητήσουμε τον εκπαιδευτικό του, από τον παιδιατρό του, να καλέσουν στη γραμμή τη 156. Γιατί πολλοί γονείς καλούνε, αναφέροντας ότι έχει χαθεί κάποιο πρόσωπο της οικογένειας, έχει πεθάνει και ζητάνε κατευθύνσεις. Προλαβαίνουν λοιπόν μια κατάσταση και δυστυχώς έχουμε γίνει μάρτρες και πολύ τραγικών εγκαταστάσεων. Να χειχάσει το σεζυγό της μία γυναίκα και να σε παίρνει μία ώρα μετά. Καλό είναι λοιπόν να φροντίζουμε, αν δεν μπορούμε ή να, όπως λες, να το δίνουμε κάπου άλλο αυτό, σαν αρμοδιότητα, αλλά ή να κάνουμε κάτι για να οργανωθούμε καλύτερα. Μιλάμε αυτή τη στιγμή γενικά για το θάνατο, βέβαια εδώ είναι κάτι άλλο, το οποίο έτσι έχει πανικοβάλει όλους τους γονείς και όλο αυτό. Καταρχήν είναι ένα πρόσωπο που ναι με γνωρίσαν όλοι, αλλά στην πραγματικότητα δεν την ξέρανε, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι ανησυχούν λιγότερο ή οτιδήποτε άλλο. Το στοιχείο του πατέρα, αυτό έχει προκαλέσει μεγάλη εναστάτωση. Καταρχήν και όλες αυτές οι φρικιαστικές λεπτομέρειες που βγήκαν, που ίσως δεν χρειαζόταν κιόλας να υπάρξουν τόσο λεπτομερές περιγραφές. Αλλά το στοιχείο του πατέρα, ότι ο βολιογικός πατέρας αυτού του παιδιού, είναι και ο άνθρωπος που είναι ο βιδωλωφόνος του παιδιού. Αυτό έχει προκαλέσει μεγάλη ανησυχία στους γονείς. Οι παιδί μου, θα με πιστεύετε, μήπως φοβηθεί τους γονείς. Και τα παιδιά αναρωτιούνται πως είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που είναι ο γονιός, γιατί ο καθένας όταν λέει τη λέξη γονιός, μάνα, πατέρας, έχει στο νου του τα δικά του μέτρα, το δικό του γονιό, τη δική του μάνα. Αυτό που λέμε, δεν χωράει ο ανθρώπινος νους το πως αυτός το έκανε, πως ένας πατέρας φτάνει σε αυτό το σημείο. Βέβαια και είναι κάτι που σοκάρει ιδιαίτερα, πέρα από το τρογικό γεγονός, την κοινή γνώμη, όπως ενδεχομένως και τα παιδιά, γιατί η οικογένεια είναι ένας τόπος ασφαλής, για όλους. Οπότε λοιπόν, το αν θα δώσουμε τη σκυγμένη πληροφορία, ποιος το έκανε, πολύ πιθανόν τα παιδιά να το έχουν ήδη ακούσει. Ή αν δεν το έχουν, στο σχολείο, συζητώντας το ένα με το άλλο, στο Facebook, στα μέσα, έτσι γίνεται πάντα, μαθαίνετε με κάποιο τρόπο. Οπότε ακόμα και αυτό, μπορούμε να το πικαινήσουμε με έναν τρόπο, ώστε τα παιδιά να μπορέσουν να κατανοήσουν αυτό που έχει συμβεί. Για παράδειγμα, μπορούμε να συζητήσουμε μαζί τους ότι υπάρχουν κάποιοι γονείς, που πληγώνουν τα παιδιά τους ή τα αγαπάνουν με έναν τρόπο που δεν είναι σωστός, με έναν τρόπο που είναι λάθος. Ωστόσο, ταυτόχρονα, πρέπει να καθεσυχάσουμε τα παιδιά, ότι... Αυτό νομίζω είναι το πιο σημαντικό, γιατί τα παιδιά φέρνουν τα πράγματα πάντα στο δικό τους τον κόσμο, για να μπορούν να τα ελέγξουν. Να κάνουν ερμηνεία, ακριβώς. Ναι, πάντα στον δικό τους τον κόσμο. Οπότε, νομίζω ότι αυτό που λες είναι το πιο σημαντικό βήμα. Δηλαδή, αν όλη την κουβέντα την κάναμε με τύψη, την ανακεφαλαιόναμε, το πρώτο βήμα είναι, ναι, μιλάμε. Στο δεύτερο βήμα, μάλλον, ναι ακούμε, ακούμε τι έχουμε να μας πούμε τα παιδιά, απαντάμε ειλικρινά σε αυτά που έχουν να μας πει τα παιδιά, αλλά δεν απαντάμε απλά δίνοντας πληροφορίες, αλλά καθυσυχάζοντας. Βέβαια. Μπορείτε να βεβαιώσουμε ότι σε αυτή την οικογένεια είστε ασφαλείς. Έτσι. Εδώ σε αγαπάμε με το σωστό τρόπο. Ώστε τα παιδιά να μπορέσουν αυτό, και φυσικά αυτό που έγινε, δεν είναι κάτι που συμβαίνει συχνά. Το παιδί δεν έκανε κάτι κακό, ή δεν ευθύνεται γι' αυτό που του συνέβη. Είναι πάρα πολύ σημαντικό για να μην κάνουνε τα παιδιά ερμηνή σε σχέση με αυτά. Ως μία τιμωρητική πράξη. Ακριβώς, ότι έγινε ως μία τιμωρητική πράξη. Είναι πάρα πολύ σημαντικό το ότι εδώ είσαι ασφαλής, είσαι ασφαλής μαζί μας. Οπότε, να μπορέσουμε έτσι, να μπορέσει το παιδί λοιπόν να έχει λίγο χρόνο, το να φύγουμε χρόνο στο παιδί, να επεξαριαστεί τις πληροφορίες, είναι πάρα πολύ σημαντικό. Αργά του δίνουμε λίγο χρόνο και το φύγουμε και το χρόνο και τον τόπο, να μας κάνει και ρωτήσεις σε σχέση με αυτά που του επικοινωνούμε. Πολύ σημαντικό, απλά επειδή ταυτόχρονα ο κόσμος κάνουν και τα σχόλιά τους. Προφανώς η κυρία Πολιτάκη λέει ότι στο σχολείο έχουν ήδη αναπαράγει την είδη στις συμμαρτές, διαψεύδουμε. Δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς θέλει να πει με το διαψεύδουμε η κυρία Πολιτάκη με το σχόλειο. Γιατί προφανώς και δεν το διαψεύδουμε, ήδη το αναπαράγουν. Α, τώρα καταλάβα κυρία Πολιτάκη τι λέτε, ότι αν διαψεύδουμε εμείς τους συμμαρτές των παιδιών. Μα δεν γίνεται, γιατί και αύριο που θα πάνε ο άλλος γονιός θα το έχει χειριστεί με έναν τρόπο μέσα στο σπίτι του, οπότε το παιδί θα φέρει την πληροφορία στο δικό του σπίτι ή οτιδήποτε άλλο. Σε καμία περίπτωση δεν είναι ο στόχος αν διαψεύδουμε ή επιβεβαιώνουμε. Ο στόχος μας είναι να δώσουμε εμείς τις πληροφορίες που θέλουμε στα παιδιά και να διαχειριστούμε τις πληροφορίες. Αν μια πληροφορία είναι ψευδής, είναι η φαντασία των παιδιών ή οτιδήποτε άλλο, βεβαίως μπορείτε να τους πείτε ότι σαφέστατα δεν ισχύει αυτό, ότι μερικές φορές η φαντασία μας δημιουργεί τέτοιου είδους εικόνες σαν παιδιάκια, αλλά η πραγματικότητα είναι άλλη. Αυτό είναι το πρόγραμμα που θα θέλαμε να κάνουμε για να δώσουμε το βήμα στα παιδιά και το χρόνο να αποεξεργαστούν και να μας φέρουν κι εκείνα αυτό που έχουν ακούσει. Και αλλιώς είναι και την ασφάλεια να το κάνουμε, έτσι. Βέβαια. Ότι μπορώ να πάω στο σπίτι μου, στη μαμά μου, στο παπά μου και να τα πω όλα αυτά νιώθω ασφαλής και νιώθω καλά για τις απαντήσεις που θα πάρω. Βέβαια. Και σε συνέχεια στην κυρία Σιδέρη ότι επειδή πήρξε μια φήμη, και η αλήθεια είναι ότι και εμείς την ακούσαμε αυτή τη φήμη στα σχολεία που ήταν σήμερα ψυχολόγημα σε όλη την Ελλάδα, ήταν η εξής, ότι το παιδί τελικά ζει και ότι όλο αυτό είναι ένα ψέμα και οτιδήποτε άλλο. Αφενός είναι η ανάγκη και η αντίσταση των παιδιών ή και κάποιου ενήλικων ότι αυτό δεν έχει συμβεί, είναι ένα ψέμα, ένα τραγικό γεγονός ή οτιδήποτε άλλο. Αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι το παιδί ζει. Υπάρχει μια αστυνομική κατάθεση, υπάρχει μια αποφάσιση αγγελέα ήδη γονείς, υπάρχει μια ομολογία. Οπότε νομίζω ότι είναι καλύτερο να τοποθετούμε το παιδί όσο πιο κοντά, αν ήταν στόχος, όσο πιο κοντά στο στόχο μας. Ποιος είναι ο στόχος, η αλήθεια. Γιατί αυτό που συζητάμε σήμερα στην ουσία είναι και ένα ζήτημα σχέσεων. Δεν είναι μόνο το γεγονός, είναι οι σχέσεις που αναπτύζονται μέσα στο σπίτι και που βασίζονται αυτές τις σχέσεις. Στην ειλικρίνεια, στην αμυβέα πιστωσύνη, στην ασφάλεια. Αυτό συζητάμε στην ουσία σήμερα. Με αφορμή βέβαια το περιστατικό της άννης. Και είναι και πολύ, αν το θέλετε, κιόλας και αναμενόμενο για ένα παιδί να το νιώσει αυτό ή να το πιστέψει αυτό. Ακριβώς γιατί είναι τόσο δύσκολο να διαχειριστούμε όλοι αυτό το γεγονός. Οπότε κάτι που δεν μπορούμε να το διαχειριστούμε και να το εξηγήσουμε. Απλά προσπαθούμε να το ονομάσουμε κάπου διαφορετικά. Αυτό είναι τόσο δύσκολο για εμάς που είμαστε ενήλικες και που μπορούμε να διαχειριστούμε αντίστοιχες καταστάσεις. Πόσο μάλλον ένα παιδί να μαθαίνει ότι ένα άλλο παιδί έχει δουλευονθεί από τον πατέρα του. Που εκεί έρχονται και βγαίνουν και άλλα συναστήματα και άλλοι φόβοι. Και πόσο μάλλον με αυτόν τον τρόπο. Πάντως νομίζω ότι και πάλι συνοψίζοντας θα το κάνω πολύ συχνά. Φανόμαστε μέσα στην κουβέντα. Το πρώτο βήμα είναι ότι μιλάμε, ακούμε. Ακούμε τι έχουν να μας πούν τα παιδιά μας. Γιατί το κάθε παιδί έχει διαφορετικές συναισθηματικές ανάγκες. Το κάθε παιδί που εξεργάζεται αυτή την ιστορία με διαφορετικό τρόπο. Τα ερωτήματα του υποδουλώνουν άλλες ανάγκες που πρέπει να καλύψουν οι γονείς και το περιβάλλον τους. Άρα ακούμε και μιλάμε πάντα με εινικρίνεια. Εάν τα παιδιά μας έχουν μία λάθος πληροφορία ή μία φαντασία τους λίγο προχωρήσει, ναι, τα επαναφέρουμε όσο πιο κοντά και με όμορφο τρόπο και όχι ακυρωτικά. Όσο πιο κοντά γίνεται στην αλήθεια. Έτσι, καλώς, τα παιδιά αντιδρούν με πάρα πολλούς τρόπους απέναντι σε ένα τέτοιο σοκαριστικό γεγονός. Σε ένα τέτοιο τραυματικό γεγονός μπορούν να αντιδράσουν με πάρα πολλούς τρόπους. Νομίζω και στη γραμμή που συχνά καλούμαστε να διαχειριστούμε τραυματικά γεγονότα γενικότερα, εντός και εκτός υπογενεκού περιβάλλοντος, έχουμε δει και η βιβλιογραφία λέει, αλλά έχουμε δει και οι ίδιοι μέσα σε 20 χρόνια ένα ευρύ φάσμα αντιδράσεων των παιδιών απέναντι σε ένα τραυματικό γεγονός. Έτσι δεν είναι? Υσχύει αυτό όποιον και αν είναι αυτό και όποιον μπορεί να το βιώσει ένα παιδί σαν ένα τραυματικό γεγονός. Γιατί μην ξεχνάμε ότι ένας ανήλικας μπορεί να περάσει κάτι το οποίο να μην τον αγγίξει και ένα παιδί να το αγγίξει ή ένα άλλο παιδί να το περάσει τελείως διαφορετικά. Άρα λοιπόν μιλάμε για ένα τραγικό γεγονός που βιώνεται από το παιδί ως τραγικό και ως κάτι κατακλυσμία που δεν μπορεί να το ελέγξει. Έτσι λοιπόν αναμενόμενες αντιδράσεις είναι το παιδί να σοκαριστεί, να απομονωθεί ίσως, να βγάλει μία επιθετικότητα, μία νευρικότητα, μία υπερδιέγερση γενικότερα. Πολύ συχνά ακούμε ότι τα παιδιά παλληνδρομούν σε προγενέστερα αναπτυξιακά στάδια. Για να γίνω πιο σαφή σε ένα παράδειγμα είναι ότι όταν ένα παιδί έχει κατακτήσει πλέον κάποια στάδια και γυρνάει, τότε καταλαβαίνουμε ότι το παιδί αρχίζει και παλληνδρομή, άρα κάτι του έχει δημιουργήσει ένταση. Μπορεί να δημιουργηθούν διάφορες φόβοι ή διάφορες ανάγκες που στους γονείς να φαίνονται ότι δεν έχουν κάποιο νόημα να ακαλυφθούν. Ή φόβος ας πούμε ότι θα χάσω τους γονείς ή θα πάθουν κάτι οι γονείς και αντίστοιχα αυτό να οδηγεί σε μία έντονη προσκόληση στους γονείς. Εδώ έρχεται και πολλές φορές πολύ συχνά το ότι ένα παιδί δεν θέλει να πάει στο σχολείο και το ερώτημα είναι αν δεν θέλει να πάει στο σχολείο ή αν απλά δεν θέλει να φύγει από τη μαμά του και χρησιμοποιεί το σχολείο σαν μία αφορμή. Φυσικά είναι σωματικές ενοχλήσεις, μπορεί να είναι πόνο κεφάλαιο, μπορεί να είναι στο φτωμάχι, ή σε οποιοδήποτε σημείο μπορεί να εκδηλωθεί η ένταση. Δυσκολία στον ύπνο, είτε αυτό σημαίνει φυάλιτες, είτε σημαίνει ότι το παιδί ξυπνάει ή δεν κοιμάται. Δεν ξέρω αν ξεχνάω κάτι. Να είναι η δυσκολία συγκέντρωσης. Είναι εμφανή τα συντώματα που μπορεί να εμφανίσει ένα παιδί όταν βιώσει κάτι τόσο έντονο. Μπορεί να μην είναι και τίποτα από όλα αυτά. Πάντα μιλάμε εξατομικευμένα και πάντα με την ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Όπως αυτή η υπόθεση, τώρα που το συζητάμε, είχε κάποια σημεία που μπλοκάρουν συναισθηματικά γονείς, παιδιά ή τίποτα άλλο. Αυτές οι αντιδράσεις σαφώς είναι πολύ σημαντικές. Η γεύση όλων αυτών είναι ότι οι παιδί έχουν μια πολύ μεγάλη αφορία το τι έχει συμβεί. Και οι γονείς έχουν ένα πολύ μεγάλο σοκ. Βγήκαν στην επιφάνεια, όπως είπαμε και πριν, πολλές ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Ήδη η κυρία Zeta DS, ως ψευδόνυμο, γιατί μας μιλάνε άνθρωποι από το Facebook, μας ρωτάει να πω στα παιδιά μου για τον δεχμαχισμό και τον φορασμό. Ή, αν τους το πω, θα θεωρηθεί ότι κάτι, αφού έχει γίνει, στην πορεία της ζωής τους μπορεί να είναι κάτι φυσιολογικό. Να θεωρούν ότι αφού έχει γίνει, μπορεί να συμβεί και αυτό. Αυτές οι λεπτομέρειες είναι πραγματικά σοκαριστικές. Και... θέλεις συμφωνία? Ναι, εγώ θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ σημαντική η ειλικρία για τα παιδιά. Ωστόσο, είναι πάρα πολύ σημαντικό να δίνουμε στα παιδιά πληροφορίες που εκείνα μπορούν να διαχειριστούν. Και εγώ θεωρώ ότι συγκεκριμένες πληροφορίες δεν είναι απαραίτητο να τις έχουν τα παιδιά, γιατί είναι πάρα πολύ δύσκολο να τις διαχειριστούν. Είναι δύσκολο, ιδιαίτερα, να διαχειριστεί ο ειλικός νους το τι ακριβώς συνέβη. Εξάλλου, οι ειδικιά μας θέσεις σε αυτό ήταν ότι αυτές οι πληροφορίες δεν θα έπρεπε να έχουν δοθεί ήδη στην δημοσιότητα σε τόση μεγάλη έκταση. Ναι, η δοθή ήταν ή με κάποιον τρόπο διέρευσαν. Με κάποιον τρόπο διέρευσαν. Ναι, γιατί δεν ξέρουμε. Ναι, ναι, ναι. Αλλά τα παιδιά το ακούνε αυτό. Τα μαχίστηκε, βράστηκε ή οτιδήποτε άλλο. Νομίζω ότι οι γονείς αυτό, ότι μπορούν με όμορφο τρόπο να εστιάσουν στην πραγματική ανάγκη του παιδιού, που είναι τι συμβαίνει σε εμάς, ανάμεσά μας, πώς το διαχειριζόμαστε. Η κυρία Ζαχαράκη κάνει μια πολύ σημαντική ερώτηση. Από ποια ηλικία και μετά όμως μπορώ να κάνω μια τέτοια κουβέντα με το παιδί μου. Εγώ νομίζω ότι... Εγώ νομίζω ότι είναι σημαντικό επειδή λέμε το να δοθεί δύο μας τα παιδιά. Αυτό εξαρτάται και από το έτοιμα του παιδιού. Δηλαδή αν έρθει ένα παιδί και πει αχ μωμά κοίτα τι άκουσα ή άκουσα αυτό τι συμβαίνει, μπορεί ούτως το παιδί να μην έχει κατανοήσει το τι ακριβώς έχει συμβεί πραγματικά. Εγώ νομίζω ότι αυτό εξαρτάται βέβαια και από το γνωστικό επίπεδο του παιδιού, από το αναπτυξιακό του επίπεδο. Επίσης το θεωρώ ότι παιδιά στην έκτη δημοτικού, στην πέμπτη δημοτικού λαμβάνουν πολλές πληροφορίες, έχουν πάρα πολλές ερωτήσεις, πολλές φορές δεν παίρνουν τις απαντήσεις που ικανοποιούσαν τις ερωτήσεις τους και έχουν και άλλες ερωτήσεις. Οπότε είναι μια καλή ηλικία να μπορέσουν να μοιραζόμαστε με τα παιδιά πληροφορίες πολύ δομημένες και πάρα πολύ συγκεκριμένες. Νομίζω ότι εφόσον ένα παιδί μας δώσει ερεθίσμα ή ένα παιδί γίνει αποδέκτης από δέκτρια ερεθίσματος, ο άνθρωπος που έχει τη φροντίδα του παιδιού, γιατί σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι ο γονιός, μπορεί να είναι κειδαιμόνας ή παιδιά σε χώρους φλοξενίας, νομίζω ότι αυτό που πρέπει να ξέρει είναι ότι εφόσον ένα παιδί γίνει αποδέκτης από δέκτρια ενός ερεθίσματος, θέλουμε να διαχειριστούμε αυτό το ερεθίσμα για να αποφύγουμε, γιατί τελικά σε εμάς τα πράγματα των κοινωνικών ανθρωπιστικών επιστημών, ψυχολογίας, ψυχικής υγείας είναι κύκλος και συνδέονται μεταξύ τους συστημικά, να αποφύγουμε αυτό, την αχαλήνωτη φαντασία και να δημιουργήσουν τα παιδιά μια δική τους ιστορία, τα παιδιά την ψάχνουν την αλήθεια. Όταν τους δώσει λοιπόν ένα μέρος αυτής που δεν θα τα καλύψει, θα γεμίσουν τα κενά μόνα τους. Και μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν περίεργεια και όχι μόνο αυτό. Όσο κρύβουμε, δεν απαντάμε, αλλιώνουμε, δαιμονοποιούμε κάτι, το κάνουμε κάτι πάρα πολύ κακό, άρα αυτό τη μιουργεί ακόμα μεγαλύτερη περίεργεια στα παιδιά για να το ψάξουν και να βάλουν το δικό τους κομμάτι στο πάζλ και να το χτίσουν όπως εκείνοι να θέλουν και να γίνει αυτή η πραγματικότητά τους, η οποία απέχει από το γινή πραγματικότητα. Και στο πιο πρακτικό κομμάτι η συζήτηση θα μπορούσε να ξεκινήσει. Είναι κάτι που θέλεις να συζητήσουμε σε σχέση με αυτό, όταν δεν το φέρει το παιδί, έχει συμβεί αυτό. Έχεις κάποια πορεία, θέλεις να συζητήσουμε γι' αυτό. Οπότε και μης τα παινεχοποιούμε και μης δίνουμε το βήμα στα παιδιά, να μπορέσουμε να ανοίξουμε αυτή τη συζήτηση. Γιατί είναι μια επίσης αυτομετοπημένη κίνηση να πάμε να κλείσουμε την τυλόραση, να σταθούμε μπροστά. Αναπόφευτα όμως η πληροφορία θα έρθει με τον ένα με τον άλλον τρόπο. Άρα η αγωνία των γονιών της κυρίας Κατιάνα Ζαχαράκη, της κυρίας Μουελιάρδης για το πότε μιλάμε στα παιδιά και πολλών άλλων που μπορεί απλά να έχουν εκφράσει εδώ σε εμάς, είναι πολύ… Είναι μια συνάρτηση πολλών παραγώντων. Το έτοιμα του παιδιού, ηλικία του, το τι είχε ακούσει, μπορεί να μην είναι σε θέση, αλλά να αφέρει τις ερωτήσεις που είχε ακούσει. Έτσι. Και εγώ νομίζω ότι αυτό είναι το πιο σημαντικό, ότι παίρνοντας ένα ερεύθισμα, το διαχειριζόμαστε και το κάνουμε όπως… Το διαχειριζόμαστε λοιπόν και λέμε στα παιδιά αυτό που ήδη έχουμε αναφέρει. Έχουμε βγει λίγο εκτός από τον προγραμματισμό μας. Θα σας πω όμως γιατί. Αλήθεια είναι ότι μας παρακολουθεί αρκετός κόσμος και ήδη οι ερωτήσεις τους ανοίγουν άλλα θέματα, αγγίζουν άλλες πτυχές από αυτές που εμείς αρχικά είχαμε οργανώσει. Και επειδή αυτός ο σκοπός αυτού του webcast που θα ακολουθήσουν πολλά άλλα, όχι για την περίπτωση αυτή, γενικότερα για πολλά θέματα, ο σκοπός αυτών των συναντήσεων των διαδικτυακών είναι αυτό, να μπορούμε να επικοινωνούμε με τον κόσμο. Για παράδειγμα η κυρία Παλαιολόγου ή ο κύριος Παλαιολόγου… Α, η κυρία Κικοπούλου Χρύσα, συγγνώμη, δεν το προφαγείται να μ' ανοίξω. Στο σχολείο του γιού μου υπόθηκε πως το παιδί το σκόδωσε ο ίδιος ο μπαμπάς του και το μαχαίρωσε. Αυτό πώς το διαχειρίζουμε, ευχαριστώ πολύ, νομίζω ότι ήδη έχουμε απαντήσει σε αυτό. Υπάρχουν κάποιοι γονείς οι οποίοι πληγώνουν τα παιδιά τους, δεν τα αγαπάναμε στον τρόπο, ωστόσο είναι πάρα πολύ σημαντικό για σένα να γνωρίζεις ότι είσαι ασφαλής σε αυτή την οικογένεια, ότι είσαι σε αγαπημένον τρόπο που είναι σωστός. Όπως και σε όλο αυτό, το να ενθαρρύνουμε το παιδί να εκφράσει συναισθήματά του. Πώς νιώθεις γι' αυτό που σου είπα? Αυτή τη στιγμή το ακούμε πάρα πολύ προσεκτικά και να μη βιαζόμαστε να απαντήσουμε σε ερωτήσεις του, να φουγγραστούμε δηλαδή ποια είναι η ανάγκη του και τι είναι αυτό ακριβώς που μας ρωτάει. Γιατί εμείς μπορεί να έχουμε ανάγκη να πούμε κάποια πράγματα, το παιδί μπορεί να έχει ανάγκη να ακούσει κάτι άλλο, όμως. Και ακόμη σημαντικό είναι το να μοιραστούμε και εμείς τις σκέψεις μας και τις συναισθήματά μας. Βέβαια. Δηλαδή εμένα αυτό που έγινε μου προκαλεί πολύ μεγάλο όθμο, μου προκαλεί φόβο. Είναι έκπληκτη, γιατί είναι κάτι που δεν συμβαίνει καθόλου συχνά. Δεν είναι μία συμπεριφορά ακριβώς που συμβαίνει στις οικογένειες. Δεν ξέρω γιατί έγινε. Ότι ο γονιός δεν μπορεί να ξέρει γιατί έχει συμβεί αυτό, αλλά είναι κάτι που δεν είναι μία συνηθισμένη συμπεριφορά αυτό. Και ούτε είναι υποχρωμένος με αφορμή αυτό που λες, και ούτε είναι υποχρωμένος οι γονείς, ο γονιός, να απαντήσουν σε όλα με δεδομένα. Δηλαδή είναι αποδεκτή ψυχολογικά και η απάντηση. Δεν ξέρω, βέβαια. Δεν ξέρω. Γιατί η αλήθεια είναι ότι και εμείς ψυχολόγοι είμαστε, ψυχίατροι υπάρχουν. Όταν δεν έχεις απέναντί σου τον άνθρωπο να μιλήσεις, να κάνεις, μπορεί να μην ξέρεις επακριβώς, να κάνεις κάποιες συγκασίες και να πεις ότι, α, για αυτό το λόγο, α, για τον άλλο λόγο, ή συνδέονται κάποιοι παράγοντες, αλλά ακριβώς κανείς μας δεν ξέρει. Μόνο οι άνθρωποι που ασχολούνται και καλά κάνουν με την υπόθεση συγκεκριμένα, επισταμένα, που θα δουν τους γονείς, που έχουν δει τους γονείς και οτιδήποτε άλλο. Νομίζω ότι και το ζητούμενο, ένα παιδί ρωτώντας τόσο έντονα, δεν είναι σίγουρη αν θέλει πραγματικά να πάρει μία απάντηση για το γιατί έγινε, όσο για το ότι θέλει κάποιες άλλες απαντήσεις που κρύβονται πίσω από αυτή την ερώτηση. Άρα, έρχομαι σε αυτό που λες εσύ, ότι να εκμεθήσουμε το συνέσθημα του παιδιού, να δούμε για ποιον λόγο το ρωτάει, από τι θέλει να ηρεμήσει, να κάθεση χασταί, τι θέλει να αποκλείσει, τι τον προβληματίζει σε όλο αυτό. Μένα δεν ξέρω φυσικά. Και ξέρετε τι, ας πούμε τώρα, πολλοί γονείς στέκονται στην πληροφορία του πατέρα, που μπορεί τα παιδιά να μην σταθούν σε αυτή. Και αυτό τους προκαλεί μεγάλο άγχος. Τι θα πούμε γι' αυτόν τον πατέρα ή οτιδήποτε άλλο. Α, από το προφίλ Alex V, αλλά δεν ξέρω το φύλο, συγγνώμηστα. Μας ήρθε η ερώτηση, πώς να χαρακτηρίσω αυτό τον πατέρα στο παιδί. Νομίζω ότι το ζητούμενο δεν είναι να το χαρακτηρίσεις, το ζητούμενο δεν είναι να βάλεις ένα πιθατικό προσδορισμό, δίπλα επιλέξει αυτή η πατέρα ή οτιδήποτε άλλο, αλλά να αφήσουμε το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του, τις σκέψεις του γύρω απ' αυτό που συμβαίνει ή οτιδήποτε άλλο. Τους προβληματισμούς του. Και βέβαια να μην ξεχνάμε ότι η συναισθηματική χρειά που βάζουμε εμείς στα γεγονότα, όλο αυτό περνάει και στα παιδιά. Και είναι επίσης ένα μη λεκτικό μήνυμα. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό πριν κάτσω να μιλήσουμε με τα παιδιά, να σκεφτούμε το τι μήνυμα θέλουμε να περάσουμε. Ο στόχος μας είναι που είναι σαβαστό το μήνυμα που θέλει να περάσει ο καθένας, αλλά ο στόχος είναι να μεταδώσει αντικειμενικά την πληροφορία, να γνωρίζει το παιδί, γιατί το να γνωρίζει δίνει ασφάλεια στο παιδί. Είναι πάρα πολύ σημαντικό. Είναι βοηθητικό να μήνυμα όσο γίνεται, πιο άμεση, αντικειμενική και κοντά στο παιδί, αφουγραζόμενη της ανάγκης του, της απορίες του, τα συναισθήματά του και φυσικά προσκολώντας και το παιδί. Γιατί αυτό μπορεί να μιλήσει σε μια συζήτηση, σε μια συζήτηση. Είναι κάτι που το παιδί μπορεί να πάρει τις αποντήσεις που θέλει και να μην ασχοληθεί περαιτέρω, αλλά μπορεί να υπάρχει και δεύτερη και τρίτη σκέψη. Οπότε προσκολούμε το παιδί, σε οποιοδήποτε άλλη απορία έχει, θέλει να συζητήσει, ότι είμαστε πάντα διαθέσιμε για αυτό, να μπορέσουμε να κάνουμε και δεύτερες και τρίτες συζητήσεις. Η διαθεσιμότητα, πολύ σημαντικό πράγμα. Η διαθεσιμότητα είναι πάρα πολύ σημαντικό. Πάρα πολύ σημαντικό πράγμα, γιατί συνήθως σε τέτοιχου είδους τραυματικά γεγονότα για την κοινωνία, γιατί δυστυχώς η κοινωνία μας, οι άνθρωποι έχουμε γίνει πολλές φορές αποδέκτες τραυματικών γεγονότων, δυστυχώς, επαναλαμβάνω. Όχι συχνά, αλλά έχει συμβεί. Η περίπτωση του Άλεξ το 2006, πρόσφατα με την περίπτωση του νέου στα Ιωάννινα του Βαγγέλη, που έδωσε το τελό στη ζωή του λόγου επί μονοκφωβισμού. Παλιότερα η περίπτωση της Αμαρίνθου, ένα κορέτσι που αγκωπήθηκε. Τώρα αυτή η περίπτωση. Πολλές φορές, ακριβώς επειδή δεν ξέρουμε και το αντιλαμβάνουμε, πολλές φορές οι γονείς λένε, δεν θέλω να ξέρω, να κλείσω τα αυτιά μου, να κλείσω την πόρτα του σπιτιού μου, να κλείσω την τηλεόραση, γιατί εγώ εδώ είμαι ασφαλής και έτσι αυτό θέλω να περάσω και στο παιδί μου. Και είναι πάρα πολύ σημαντικό. Αλλά να μην φοβόμαστε ότι τέτοιου είδους γεγονότα είναι κολλητικά. Και ότι αν ενημερωθούμε ή ενημερώσουμε το παιδί μας, μπορεί να του συμβεί το ίδιο. Ίσως είναι το αντίθετο, και αυτή είναι η μαγεία της πρόληψης και η ουσία της πρόληψης, ότι αν ενημερώσουμε το παιδί, δυστυχώς με αφορούμε για αυτό το γεγονός ή για τίποτα άλλο, αν ενημερώσουμε, ειλικρινά, όχι μόνο αυτό το γεγονός, γενικότερα τα γεγονότα, μπορούμε να προλάβουμε καταστάσεις και όχι να γεννήσουμε καταστάσεις. Και το θερακίζουμε απέναντι σε φαντασίες που μπορεί να κάνει και σε ερμηνείες που μπορεί να δώσει. Και έτσι αν ενημερώσουμε σωστά, που αυτός είναι και ο στόχος αυτού του webcast, αν ενημερώσουμε σωστά, το πιο σημαντικό κομμάτι είναι αυτό, να προλάβουμε τον πανικό που μπορεί να δημιουργηθεί στον κόσμο. Δεν είναι ώρα για πανικό, δεν έχουμε τέτοιο χρόνο. Είναι ώρα για δράσεις και ο κάθε ένας μας μπορεί να αρπάξει αυτό το κομμάτι της δράσης και να το μετουσιώσει σε πρόληψη μέσα στο σπίτι του, χωρίς να είναι ειδικός. Δεν χρειάζεται κάποιος να είναι ειδικός. Και μάλιστα οι κουβέντες των γονιών είναι πιο ισχυρές από τις κουβέντες του ψυχολόγου που ήρθε στο σχολείο και μας μίλησε. Σαφώς και ο ψυχολόγος μπορεί να είναι συχητικός. Αλλά νομίζω ότι είναι πιο σημαντικό. Είναι πιο σημαντικό. Και αυτό θέλουμε να περάσουμε, ότι αυτή η παρουσία σήμερα γίνεται με αυτό το στόχο, να προλάβουμε τον πανικό. Για παράδειγμα, ο κύριος Καρούτζος, μια που μίλησε για τα σχολεία και τους ψυχολογούς, ένας εξαιρετικός εκπαιδευτικός από το Δημοτικό Σχολείο της Βιτίνας, ο διευθυντής, μας ζωτάει, γιατί σκότωσε το παιδί του. Αυτό θα τον ρωτήσουν αύριο οι μαθητές του, οι μαθητριές του. Μπορούν να τον ρωτήσουν και σήμερα. Και αντιλαμβάνεστε την αγωνία των εκπαιδευτικών για το να δώσουμε απαντήσεις στα παιδιά. Οι απαντήσεις όμως πάντα δεν είναι αυτές που περιμένουμε. Δηλαδή, στο γιατί σκότωσε το παιδί του, οι απαντήσεις δεν είναι αυτές που περιμένουμε. Δηλαδή, στο γιατί σκότωσε το παιδί του, οι απάντησες μπορεί να μην είναι επειδή, ένα, δύο, τρία, τέσσερα. Μπορεί αυτό να μην καλύψει τα παιδιά, αλλά το να αντιληφθεί το γιατί μου το ρωτάει αυτό το παιδί, του τι μπορεί να νιώσει ανοσφάλεια ή οτιδήποτε άλλο και να εστιάσω στο εδώ και το τώρα, γιατί στα παιδιά αυτό μετράει, το εδώ και το τώρα. Ή μπορεί το παιδί να νομίζει με το γιατί, τι έκανε το παιδί και το σκότωσε ο πατέρας, οπότε εδώ να δώσουμε ότι ό,τι και να έκανε το παιδί δεν ευθύνεται γι' αυτό που του συνέβη. Μπορεί να μην ξέρουμε γιατί ακριβώς έγινε αυτό δίνοντας προσδιορίζοντας τη δυσκολία του πατέρα και τα προβλήματά του, ωστόσο το παιδί ως αυτό θέλει να μάθει. Τι έκανε το παιδί, τι έγινε, θέλοντας να δώσει τη δικιά του την ερμηνεία στον συμβάν αυτό. Και μια που είμαστε εδώ, να πούμε και στα παιδιά και στους γονείς, ένα αξίωμα ας πούμε, αν μας λέπουν και μαθηματικοί, ότι και να έχει κανένας άνθρωπος, ότι και να έχει πει, όπως και αν είναι εξωτερικά, δεν έχει κανένας δικαίωμα να το χτυπήσει, να το βρήσει ή να το αγγίξει με τρόπο που δεν είναι σωστός. Έτσι, κανένας δεν έχει αυτό το δικαίωμα, κανένα παιδι λευταίει. Όταν έχουμε ένα φαινόμενο βίας απέναντι σε παιδιά, απέναντι σε γυναίκες ή οτιδήποτε άλλο, ποτέ δεν μοιράζουμε την ευθύνη. Το φταίξιμο είναι πάντα σ' αυτόν που ονομάζουμε ή σ' αυτήν που ονομάζουμε θύλη ή θύτη. Έτσι, δεν μοιράζουμε ευθύνη, δεν είναι να μοιράζουμε ευθύνη. Ό,τι και να έχει κανένα παιδί, κανένας δεν έχει δικαίωμα να το φερθεί με αυτόν τον τρόπο. Όπως και να έχεις το δικαίωμα να μη συμπαθείς κάποιο παιδί, δεν είσαι κανένα δικαίωμα να το αγγίζεις με τρόπο που δεν είναι σωστό. Έτσι, νομίζω ότι είναι πάρα πάρα πολύ σημαντικό. Και νομίζω, Στέφα, είναι σε σχέση με αυτό πίσω, ότι η καλύτερη πρόληψη για τους γονείς, γίνεται ο ένας γονείς μπορεί να παίζει μπάλα με το παιδί, λίγο πριν το βάλει για ύπνο, η πρόληψη είναι κάτι που αυτός είναι και στόχος της, προλαμβάνουμε πριν συμβεί κάποιο γεγονός και θορεκίζουμε τα παιδιά με μέσα και με γνώση στην καθημερινότητά τους. Γι' αυτό το λόγο και κάναμε και αυτό το διαχωρισμό. Έκανες αρχικά ένα εξαρτητικό διαχωρισμό σε σχέση με το γονιό που γεννά και οτιδήποτε άλλο και είναι το γονιό, το ψυχολογικό γονιό, που αγαπά και φροντίζει, οπότε, κυρία Θεοφανίδου ή Χριστίνα, που φοβάται ότι μήπως τα παιδιά νομίζουν ότι μπορεί οι γονείς τους να γίνουν με το λοφόνι, γι' αυτό κάνουμε αυτή την κουβέντα, για να στιάσουμε στις σχέσεις και ότι όταν οι σχέσεις είναι καλές και όταν το παιδί νιώθει ασφάλεια και εμπιστοσύνη μέσα στο περιβάλλον του, δεν θα του δημιουργηθούν τέτοιες σκέψεις. Ανεξάρτητα από τις πληροφορίες, γιατί οι πληροφορίες θα έρχονται. Ακόμα κι αν εμείς μιλήσουμε στο παιδί μας, αυτό δεν σημαίνει ότι αύριο δεν θα ακούσει κάτι διαφορετικό, αλλά ας μην ξεχνάμε κιόλας ότι τα παιδιά δεν είναι άκριτοι δέκτες όλων αυτών των πληροφοριών, έχουν ενοημοσύνη, έχουν συναισθήματα και όπως πάνω στο κεφάλι έχουν ένα φίλτρο δικό τους μέσα από το οποίο περνάνε όλα αυτά. Αν, όπως λες, υπάρχει μια πολύ καλή βάση σε όλο αυτό, τότε δεν θα βρίσκουν και χώρο επεξεργασίας αυτές τις πληροφορίες. Νομίζω ότι αυτές οι κουβέντες έχουν και έτσι μεγάλη σημασία όταν υπάρχει και μια κοινή βάση από πλήθος θετικών, κοινών στιγμών με το παιδί. Δηλαδή πολλές φορές το να παίξεις μπάλα που είπες, να παίξεις πλειστέσιον, να διαβάσεις ένα βιβλίο, να δεις μαζί μια ταινία και να τις συζητήσεις, είναι από μόνο του απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Από τα παιδιά συνήθως, αυτό λέει η εμπειρία μας 20 αιτή, από τα παιδιά συνήθως, δεν φταίει καν ο σγονιός, δεν το συζητάμε, τώρα η κοινωνία εξελίσσεται, απλά προσπαθούμε να βρούμε το πάτημα. Στα παιδιά συνήθως αυτό λείπει, οι κοινές εμπειρίες με τους γονείς τους. Οι γονείς δουλεύουν όλη μέρα για τα παιδιά, αλλά οι κοινές εμπειρίες είναι πολύ σημαντικό κομμάτι για να νιώσουν ασφάλεια και εμπιστοσύνη απέναντι στα παιδιά. Δεν ξέρω βέβαια και πόσο χρόνο μπορούμε να αφαιρώσουμε, έτσι βάζοντας το πρώτο λοιπόν κομμάτι, είπαμε είμαστε καινούργοι σε αυτή τη διαδικασία, οπότε χανόμαστε λίγο και στα τεχνικά και ζητήματα, αλλά θα το βρούμε. Κλείνοντας αυτή τη συζήτηση με το παιδί, γιατί μπορεί και να μην κλείσει, είπαμε, σε μια συνάντηση, μπορεί να θέλει να γίνει ποιο και τρεις και να μην χρειάζεται και να κλείσει ακριβώς. Μια ανοιχτή διαπραγμάτευση είναι αυτά, πάντα. Βέβαια, βέβαια. Και σε σχέση με αυτό που είπες και εσύ, Έλενα, για το θάνατο, είναι βοηθητικό για τα παιδιά να τεμφαρίνουν με να συμμετέχουν σε κάποιες έτσι εκδηλώσεις μνήμης. Εφόσον την επιθυμούν, για παράδειγμα, θα ήθελαν να ζωογραφιούσουμε κάτι, γιατί αν ήθελες να φυτέψουμε ένα τεντράκι, ηφακές, στη μνήμη της. Εφόσον το παιδί έχει και την ανάγκη, έτσι, έτσι συμβολικά και το παιδί κλείνει, κλείνεις με ένα θετικό μήνυμα, μη μια κάθερη συμικρή για το παιδί στο άκουσμα αυτής της πληροφορίας. Επίσης, πολύ εντονή ψυχοθαραπευτική σημασία έχει και το να μην βγει το παιδί από τη ρουτίνα του. Βέβαια. Δηλαδή, είναι ένα τραγικό γεγονός, παρ' όλα αυτά το παιδί θα συνεχίσει κανονικά. Το σχολείο, να βλέπει τηλεόραση, να διαβάζει. Βέβαια, στο να βλέπει τηλεόραση, εμείς μια συμβουλή που θα δίναμε θα είναι, επειδή το παιδί δεν γίνεται αποδέκτης πληροφοριών πάρα πολλών από τη τηλεόραση, από το ίντερνετ και όλα αυτά, καλό θα είναι ο γονιός, όσο μπορεί, έτσι, όσο μπορεί, να μετριάσει τις πηγές, ειδικά τις μη έγκυρες πηγές πληροφόρεσης που δημιουργούν όλο αυτό το κομμάτι. Ανεξάρτα το σχολείο που τα παιδιά θα συζητήσουν κάποια πράγματα, καλό είναι το παιδί να μην έχει αυτή την εμπειρία. Και επειδή βλέπετε από σχολείο πάρα πολύ το γεγονός ότι ήταν και λογικό, είναι αναμενόμενο, ο πατέρας αυτός ο οποίος έκανε αυτό το ιδιωτικό έγκλημα, είναι πάρα πολύ σημαντικό να τονίσουμε στα παιδιά ότι δεν είναι λάθος του παιδιού, δεν έκανε κάτι λάθος η Άννη, κάνα παιδί ό,τι και να έχει κάνει δεν του αξίζει να αφαιρθούν με αυτόν τον τρόπος, σε περίπτωση δεν φταίει το παιδί, φταίει ο ενήλικας. Μπορεί να μην έχουμε να δώσουμε δηλαδή μια ιδιωσιογραφική ή ψυχιατρική απάντηση σαν γονείς γιατί το έκανε αυτό ο πατέρας, αλλά να καθεσυχάσουμε το παιδί ότι είναι κάτι που δεν το κάνει ο πατέρας, ειδικά, αλλά και κανένας ενήλικας, δεν είναι κάτι τυπικό και ότι δεν ευθύνεται εκείνο. Και ένα άλλο κομμάτι στο οποίο χρειάζεται και έχουμε στιάσει αρκετά αλλά και χρειάζεται να στιάσουμε είναι το συνέσθημα του παιδιού. Δηλαδή, το αφήνουμε να βγει, δεν το φοβόμαστε γιατί είναι φυσιολογικό, βοηθάει να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του, στο πώς θα νιώθουμε εμείς το άκουσμα ενός θανάτου και από εκεί και πέρα πολλές φορές ακριβώς επειδή μας είναι τόσο φοβικό όλο αυτό, τύνουμε να λέμε, εντάξει δεν πειράζει, θα περάσει, δεν χρειάζεται τώρα να νιώθεις έτσι, δεν την ήξερες καν αν αναφερθούμε στην ανή. Είναι σαν να του ακυρώνουμε το συνέσθημα, σαν να μην του δίνουμε το δικαίωμα να νιώθει αυτό που νιώθει, σαν να μην πρέπει να νιώθει αυτό που νιώθει, ναι αλλά εκείνο το νιώθει. Άρα ακούμε πάντα το συνέσθημα, δεν το ακυρώνουμε, αντιθέτως μπαίνουμε σε μια ίδια δικασία να προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε, ακόμα και να μης ήδη δεν το καταλαβαίνουμε. Και δεν το καταλαβαίνουμε ίσως γιατί είμαστε διαφορετικοί άνθρωποι. Και έτσι τελειώνοντας, εγώ θα ήθελα να πω το εξής, απέναντι σε ένα τόσο τραγικό γεγονός, είναι απολύτως αναμενόμενο ένας άνθρωπος να φοβηθεί, να πανικοβληθεί, να νιώσει άγχος για τα δικά του τα παιδιά, φόβο ή οτιδήποτε άλλο. Τα περιμένουμε αυτά τα συναισθήματα. Βλέπουμε λοιπόν τώρα εμείς από εδώ, και αυτός είναι ο στόχος μας, ότι να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας. Είναι πάρα πολύ σημαντικό τα παιδιά να ξέρουν ότι ο τρόπος που αντιδρούν οι γονείς είναι πρότυπο για τη δική τους συμπεριφορά. Δηλαδή όπως αντιδράσει ο γονιός έτσι θα αντιδράσει και το παιδί, αν ο γονιός αντιδράσει με εκφράσεις έτσι θα αντιδράσει και το παιδί, αν ο γονιός μέσα στο διάλογό του αφήσει ελεύθερες όλες τους τις ανησυχίες, όλους τους τους φόβους και θα τους υιοθετήσει το παιδί. Είναι αναμμενόμενο αυτό, θα τους υιοθετήσει το παιδί. Λοιπόν, γιατί είναι διαφορετικό το ότι γινόμαστε μοντέλο να εκφράζουμε τις συναισθήματά μας και άλλο να κατακλείσουμε το παιδί μόλις τις ανησυχίες μας και να μην του δώσουμε τον χώρο να μας πει τις δικές του. Και νομίζω ότι αυτό που θέλω να σταθούμε και να μείνουμε είναι ότι τα παιδιά μπορούν να επεξεργαστούν την πληροφορία εφόσον έχουν και κάποιον δίπλα τους για να τα βοηθήσει σε αυτό. Ο ρόλος του καλού γονιού είναι να βοηθήσει τα παιδιά του να φύγει από το σπίτι, δηλαδή να τον μάθει όλες αυτές τις πληροφορίες που δέχεται, πώς να τις επεξεργάζεται, πώς να τις προσαρμόζει στο εδό του και τώρα στο δικό του τον κόσμο και να είμαστε εκεί διαθέσιμοι κυριολεκτικά αλλά και κυρίως συμβολικά. Να ξέρει το παιδί ότι ο γονιός μου είναι διαθέσιμος εδώ για μένα, να εκφράσω, να γίνω γονιός έδαφος, να εκφραστούν συναισθήματα φόβη και να τα διαχειριστούμε. Αντί και αυτό είναι ασφάλεια το παιδί έτσι. Έτσι και νομίζω ότι είναι και το μεγαλύτερο ψυχοθαραπευτικό κομμάτι. Σαφέστατα δεν καλύψαμε όλες τις ανάγκες, σαφέστατα είχαμε κενά, αλλά ο στόχος δεν ήταν, όπως είπαμε, να δώσουμε. Ούτε έχουμε τη χρυσή αλήθεια, ούτε ήρθαμε εδώ για να τη βρούμε παρέα. Ο στόχος ήταν να πούμε δυο-τρία πράγματα, να ευχαριστούμε πάρα πάρα πολύ όλον τον κόσμο που συμμετείχε σε αυτή τη διαδικασία, γιατί ήταν ενεργή η συμμετοχή, διαδραστική, θα ακολουθήσουν και άλλες εκπομπές, και άλλες συναντήσεις, όχι με το ίδιο θέμα, με διάφορα θέματα που αφορούν τους γονείς, οπότε θα θέλαμε να ανημερώνονται από τη σελίδα μας για το πότε θα γίνονται αυτά. Και να μας κάνουν και οι ίδιοι τις προτάσεις του τι θα θέλανε να πούμε. Βέβαια, για μας είναι μια καινούργια διαδικασία, την πιστεύουμε πάρα πολύ, και θέλουμε να έχουμε αυτή την επικοινωνία με τον κόσμο, όπως όλα αυτά τα χρόνια την έχουμε μέσα από τη 10.56 και θα συνεχίσουμε να την έχουμε, γιατί είναι δωρεάν, γιατί είναι 24 ώρες, γιατί είναι ανώνυμη, γιατί ο κόσμος μπορεί να μας καλέσει για οτιδήποτε να το απασχολεί, δηλαδή σχηματικά υπάρχει η λέξη παιδί, ακολουθεί η λέξη δυσκολία, πρόβλημα, τίποτε άλλο, με κάποιον τρόπο ακολουθεί και η γραμμή 10.56. Όπως λοιπόν έχουμε αυτό το διάβολο επικοινωνίας με την 10.56, έχουμε τώρα και αυτή το διάβολο επικοινωνίας, το ρώτατο χαμόγελο, όπου θα έρχονται οι ψυχολόγοι μας, η κοινωνική μας λειτουργία, θα δίνουμε κάποιες απαντήσεις, εκπαιδευτικοί πολύ πιθανό, θα δίνουμε κάποιες απαντήσεις, ή τέλος πάντων θα κάνουμε τέτοιου είδους συζητήσεις προβληματισμού, θέλουμε να κάνουμε το ίδιο, έτσι καλλιώς υπάρχουν τέτοιου είδους αντίστοιχες, έτσι σε επίπεδο παιδιών όμως, και στο YouSmile, όπου είναι καλό εγώνες να προτείνουν στα παιδιά τους, να μπουν στη σελίδα του YouSmile, ένα εξαιρετικό εργαλείο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ παιδιών. Εδώ είμαστε το 10.56, είναι 24 ώρα, ό,τι χρειαστούν οι γονείς και για την περίπτωση αυτή που ζητήσαμε και για οτιδήποτε, μπορούμε να το διαχειριστούμε. Ευχαριστούμε πάρα πολύ. Ευχαριστούμε. |
