| : Αυτό έγινε μεν Κα Είναι να έρθω εδώ να σας μιλήσω για τη γλώσσα ως λαβύρινθο, γιατί η ζωή μου είναι αυτή η γλώσσα, αυτός ο λαβύρινθος που θέλω να σας παρουσιάσω και αυτό ακριβώς θα κάνω, όπως στην εισαγωγή αναφέρθηκε. Μιλάω αρκετές γλώσσες και πολλοί με θεωρούν ο κύριος Mr. Language, ο κύριος με τις γλώσσες, αλλά δεν είμαι αυτό. Αυτό που πραγματικά σήμανε για μένα η πορεία μου στη ζωή είναι η μελέτη του φαινομένου της γλώσσας, όχι απλώς η εκμάθηση κάποιων γλωσσών, πολλών ή λίγων, και θα προσπαθήσω να σας δείξω σήμερα τι ακριβώς σημαίνει αυτή η μελέτη της γλώσσας και γιατί είναι σημαντική για καθέναν από εμάς, ασχέτως του αν είναι γλωσσολόγος ή όχι. Είναι μεγάλη χαρά μου που βρίσκομαι στην Κρήτη, στην Κρήτη όπου γεννήθηκα, στα Πατρόα Εδάφη. Πέρασα εδώ τα πρώτα 4-5 χρόνια της ζωής μου, ώσπου να πάω στο Δημοτικό, όταν μετικήσαμε στην Αθήνα. Γεννήθηκα στο Ιράκλειο από μάνα ρεθιμιότησα και θυμάμαι από τις πρώτες μου αναμνήσεις στα παιδικά μου χρόνια, ήταν να πηγαίνουμε σχεδόν κάθε Σαββατοκύριακο στην Γνωσσό. Γνωρίζαμε τους φύλακες, με τα ονόματά τους, μας άφηναν να περνάμε και χωρίς ιστοίριο. Και κάθε Σαββατοκύριακο εκεί έχω ακόμα φωτογραφίες, όπως αυτή που βλέπετε, να παίζω στα χαλάσματα του Μηνοϊκού Παλατιού, να κάθομαι στα κέρατα του Μινώταυρου και να βρίσκομαι στον πραγματικό λαβύρινθο. Από τότε ήταν που γεννήθηκε το ενδιαφέρον μου για τους αρχαίους πολιτισμούς. Η Γνωσσός και γενικά η Κρήτη ήταν πάντοτε γεμάτη από τουρίστες. Άκουγα με τα παιδικά μου τότε αφτάκια, με τα μεγάλα γουρλωμένα μου μάτια τους τουρίστες από όλον τον κόσμο. Καλά, τότε δεν υπήρχαν ίσως Κινέζοι ή Ιαπωνέζοι ή Ρώσοι τουρίστες, όπως θα υπάρχουν τώρα, πάντως υπήρχαν νεού κωλίγοι. Τους άκουγα να παράγουν κάτι φθόγγους, κάτι ήχους. Ένα μπαρ-μπαρ, βαρβαρικό, βάρβαρο, μπαρ-μπαρ. Που για μένα δεν είχαν κανένα νόημα, ήταν απλώς θόρυβοι, φθόγγοι, χωρίς κανένα νόημα. Ένιωσα από πολύ μικρός, από τότε που με βλέπετε στη φωτογραφία, να έχω την τεράστια περίεργεια που με χαρακτηρίζει μέχρι σήμερα. Δηλαδή τι σημαίνει περίεργεια, να έχω αυτό το πάθος για νοηματοδότηση, να καταλάβω τι σημαίνουν αυτοί οι μπαρ-μπαρ, οι βαρβαρικοί αλλογλωσσοί ήχοι, θα έλεγα, αλλά τότε δεν ήξερα ότι υπάρχουν γλώσσες. Υπήρχε μόνο η γλώσσα που μίλαγε ο μπαμπάς μου και η μαμά μου και οι φίλοι μου και αυτοί οι φθόγγοι που παρήγαν οι τουρίστες. Όμως έβλεπα ότι οι τουρίστες συνενογιόντουσαν μεταξύ τους, θύμωναν, έλεγαν αστεία και γελούσαν, συζητούσαν ήρεμα και αυτό με έκανε να με γέμισε απορία. Άρχισα λοιπόν να μαθαίνω όπως όλα τα παιδιά τα πρώτα μου αγγλικά και τότε έγινε κάτι φανταστικό. Οι φθόγγοι αυτοί άρχισαν πολύ σιγά να αποκτούν νόημα, άρχισα να καταλαβαίνω τα πιο απλά πράγματα, θα πάμε για φαγητό σε αυτή την ταβέρνα, πάμε στη διπλανή, πάμε πώς είναι η παραλία σήμερα ή τη ζέστη που κάνει και κάτι τέτοια. Και για μένα ήταν μια αποκάλυψη, ο κόσμος ξαφνικά άρχισε να αποκτάει νόημα. Άρχισα να παίρνω το μύτο που με οδηγούσε από το φως, το σκοτάδι της άγνοιας και άρχισα να κυριεύω αυτό το άγνωστο πεδίο που ήταν η γλώσσα. Πολύ σιγά από τα αγγλικά πήγα μετά στα γερμανικά, στα ιταλικά και άρχισα να μαθαίνω τις γλώσσες άλλων ανθρώπων. Αυτό με οδήγησε στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης όπου έκανα γλωσσολογία μετά στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο Πανεπιστήμιο της Κολόμπεκης και του Χάρβαρτ και μετά στην Αυστρία, συνέχισα να σπουδάζω τη γλώσσα. Θα ήθελα να σας δείξω σήμερα, να σας δώσω στο λίγο χρόνο που διαθέτουμε, μόνο δύο απλά παραδείγματα. Του που με οδήγησε αυτός ο μύτος που λέγεται γλωσσολογία, το τονίζω όχι απλή εκμάθηση γλωσσών, η μελέτη της ιστορίας και της ουσίας των γλωσσών. Στη βάση λοιπόν δύο πολύ απλών παραδειγμάτων θα σας δείξω την ομορφιά της μελέτης της γλώσσας και πώς η γλώσσα, η επιστημονική μελέτη της γλώσσας δομή την ύπαρξή μας, δηλαδή τι σημαίνει δομή. Ο George Bataille αποκαλούσε τον Λαβύρινθο ως το χώρο της ανεπάρκειας, insuffisance, δηλαδή ότι δεν υπάρχει αρκετό νόημα. Να γνωρίζουμε ότι υπάρχει ο Λαβύρινθος, γνωρίζουμε ότι εκεί μέσα χάνεται κόσμος, εφτά αγόρια, εφτά κορίτσια, κάθε χρόνο ότι είναι ένα τέρας εκεί μέσα, αλλά δεν γνωρίζουμε τίποτα άλλο πώς θα πλοηγήσουμε στο Λαβύρινθο. Έρχεται λοιπόν η επιστήμη, στην περίπτωσή μου η επιστήμη της γλωσσολογίας, και σου δίνει σιγά σιγά στοιχεία και σε οδηγεί πώς θα δομήσεις την insuffisance, την ανεπάρκεια του Bataille, πώς θα την κάνεις επάρκεια, δηλαδή γνώση, δηλαδή κάτι που σου ανοίγει τα μάτια. Το απλό παράδειγμα που ήθελα να σας αναφέρω είναι η λέξη φλιτζάνι. Η λέξη φλιτζάνι όλοι μας το πίνουμε και κανένας δεν θα το συνδύαζε με ένα πίνακα του Ελγκρέκο για παράδειγμα, γιατί το αναφέρω αυτό. Ας ξεκινήσουμε από τον ελληνικό χώρα, έχουμε μια άλλη λέξη, θα δούμε αν είναι άλλη, τη λέξη πίνακας που προέρχεται από μια ινδοευρωπαϊκή βάση pin που σημαίνει κορμός, υπάρχει στα σανσκριτικά, κάτι ανάλογο, ή στα σλαβικά σημαίνει ένα κομμάτι ξύλο, κορμός, ξύλο δέντρου, ξύλο. Λοιπόν, πίνακας και στο υποκοριστικό του το πινάκιο έφτασε να σημαίνει ένα σκέβος που τρώμε, ένα κομμάτι ξύλο, ένα σανίδι πάνω στο οποίο τρώμε. Γνωρίζουμε όλη τη βιβλική φράση, αντί πινακίου φακής, το τίμημα που έδωσε ο Ισαφ για να πουλήσει τα πρωτοτόκαιά του στον αδερφό του, τον Ιακώβ. Λοιπόν, ο ελληνικός χώρος εξάγει ιδέες, εξάγει γνώση, εξάγει και λέξεις και σκέβη, εξάγει και πολιτισμό. Τα σκέβη, τα πιο απλά, το φλιτζανάκι του καφέ, είναι ένα κομμάτι, ένα στοιχείο πολιτισμού. Και σήμερα ακόμα στην νέα αρμενική γλώσσα, όπως και στην παλαιά αρμενική, το πιάτο, όπως λέμε τα πιάτα τα σκέβη ή το πιάτο της αρμενικής κουζίνας, λέγεται πνάκ, πνάκιον, πνάκ. Εξήγε η Ελλάδα πιάτα και τις ανάλογες λέξεις στην Αρμενία, αλλά όχι μόνο στην Αρμενία. Η λέξη, ας δούμε το χώρο, το γεωγραφικό, τον καιρό που η ελληνική γλώσσα ήταν κοσμοκράτηρα στην Ανατολική Μεσόγειο, επικρατούσε παντού, μια άλλη πολύ σημαντική γλώσσα στην σημερινή Μέση Ανατολή, Συρία, το σημερινό Ισραή, Λίβανος και το Νότιο Ιράκ κυρίως, ήταν τα αραμαϊκά, η γλώσσα του Χριστού, γλώσσα πολύ συγγενής της εβραϊκής. Λοιπόν, οι αραμέοι πήραν τη λέξη πίναξ και την μετέτρεψαν σε πινκάς. Ήταν όπως ένας πίνακας που γράφουμε σήμερα στα εβραϊκά, η λέξη που χρησιμοποιεί κάθε σχολιαρόπεδο για το τετράδιό του είναι πίνκας. Πίνκας είναι το τετράδιο, που είναι η λέξη πίναξ. Όπως είπαμε, όχι μόνο οι αρμένοι το πήραν, αλλά και στη Μέση Ανατολή. Όμως, η λέξη αυτή συνέχισε να ταξιδεύει, δεν έμεινε στη σημερινή Συρία, Νότιο Ιράκ. Το πήραν οι Πέρσες το πίνκας των αραμαίων, διότι τα αραμαϊκά ήταν η γλώσσα στην οποία χρησιμοποιούσε για τη διοίκησή της όλη η περσική αυτοκρατορία των Σασανιδών. Οι Σασανίδες είναι η περίοδος του Ιράκ πριν την ισλαμική κατάκτηση. Οι Πέρσες κόλλησαν και την κατάληξη του πληθυντικού στο σκεύος αυτό. Το πίνκ, όπως το έκαναν, το πίναξ πίνκ, έβαλαν την κατάληξη του πληθυντικού πίνκαν. Και το ονόμασαν αυτό οι πίνακες, τα σκεύη αυτά, πίνκαν με την κατάληξή τους. Έρχεται κατόπιν η άλλη αναδιώμενη δύναμη των 7ου αιώνας στην Μέση Ανατολή. Οι φυλές της Αραβίας, τις οποίες κάποιος προφήτης συνένωσε και άρχισαν να μεταδίδουν το μήνυμα αυτού του προφήτης σε όλη τη Μέση Ανατολή. Έχουμε, λοιπόν, την αραβική κατάκτηση. Και η λέξη ταξιδεύει, την παίρνουν οι Άραβες. Στα αραβικά δεν υπάρχει ο φθόγγος π, ούτε ο φθόγγος γ, γιατί το πίνκαν είχε γίνει πίνκαν στα μεσεωνικά περσικά. Λοιπόν, δεν υπάρχει ούτε το γ του πίνκαν, ούτε το π. Το π γίνεται φ στα αραβικά. Ας πούμε, το μεσεωνικό βυζαντινό πανδοχείο, σήμερα πώς λέγεται το ξενοδοχείο στα αραβικά, λέγεται φούντουκ. Είναι από το ξενοδοχείο. Λοιπόν, το π του πίνκαν έγινε φ στα αραβικά, έτσι το πρόφεραν οι Άραβες. Όπως ο Έλληνας δεν μπορεί να προφέρει το μπλουτζιν και το λέει μπλουτζιν. Οι Άραβες το πίνκαν των Περσών το έκαναν φινγ και δεν είχαν και γ, το έκαναν τζι και έγινε φιντζαν και ίσως αρχίζει αυτό να σας θυμίζει κάτι. Λοιπόν, ο πίνακας μέσω των Αραμέων στην Συρία, Νότιο Ιράκ και μέσω των Περσών γίνεται φίνγκαν και έρχεται μετά εξ Ανατολών, μια άλλη μεγάλη δύναμη, μια άλλη μεγάλη σελίδα στην ιστορία, τα τουρκομονγκολικά φύλλα, τα οποία παίρνουν ξανά τη λέξη και ο του θαύματος η λέξη αυτή γίνεται φιντζαν και κατακλείζει ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη με τις εμπορικές σχέσεις ή τις εισβολές των τουρκικών, ταταρικών και λοιπά φυλών. Σήμερα το φιντζάνει στα πολονικά, λέγεται φιλιζάνκα, λέγεται φιλιντζάν στα αλβανικά, στα ουγγρικά και φυσικά και στα ελληνικά. Γιατί σας ανέφερα αυτό το απλό αλλά πανέμορφο παράδειγμα, ελπίζω να συμφωνήσετε μαζί μου, είναι η μεταμόρφωση της γλώσσας την οποία όταν θα πας στην πινακοθήκη και θα σταματήσεις μετά να πιείς ένα φιλιτζάνι καφέ, δεν θα διανοηθείς ποτέ ότι έχεις την ίδια λέξη μεταμορφωμένη έχοντας περάσει από 40 κύματα ή από 40 φυλές, λαούς, σελίδες της ιστορίας θα το αποκαλούσα εγώ. Η αριάδνη, η επιστήμη της γλωσσολογίας, θα αναλύσει αυτή την πορεία και θα έρθει και θα σου πει αυτό το καφεδάκι που πίνεις, το φλιτζανάκι που χρησιμοποιείς όταν επισκέπτεσαι στην πινακοθήκη, συνδέεται. Αυτό για μένα είναι η ομορφιά, είναι η αποκάλυψη. Όμως δεν είναι μόνο αυτή η ομορφιά που ανακάλυψα με το φλιτζάνι. Υπάρχουν αιτημολογίες που με επηρέασαν εμένα ως άνθρωπο. Θα ήθελα να σας ως άνθρωπο, μια που είπα άνθρωπο, θα ήθελα να σας αναφέρω μια άλλη αιτημολογία που με έχει μαρκάρει εμένα, που έχει κάπως ορίσει την πορεία της ζωής μου. Ακριβώς η λέξη άνθρωπος. Στα Μικυναϊκά έχουμε μία αναφορά στον άνθρωπο από μία επίγραφή της Πύλου που γράφεται με την ελπίγραμμική β, ατοροκούω. Και γνωρίζουμε ότι το π της λέξης άνθρωπος, όπως σε πάρα πολλές άλλες λέξεις, ύπος, έκβος, στα Λατινικά το άλογο, ότι το π προέρχονταν από κου. Οι Μικυναίοι πρόφεραν τον άνθρωπο ως αντροκούος. Το έχουμε στη δωτική αντροκούοι. Και αναρωτιούνται οι γλωσσολόγοι από πού προέρχεται αυτή η λέξη. Η λέξη άνθρωπος είναι η δεύτερη γραμμή που βλέπουμε από κάτω. Αυτό το h με βαθμούς που βλέπετε είναι ορισμένη ήχη που έχουν ανακαλύψει οι γλωσσολόγοι. Δεν σώζονται πουθενά. Μόνο στα ελληνικά το h2 γίνεται α, στις άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες χάνεται. Το h3 γίνεται ο. Αυτή είναι η λαρυγγική θεωρία, αν έχετε ακουστά. Στα ινδοευρωπαϊκά, προ-μυκηναϊκά, δηλαδή ελληνικά, οι γλωσσολόγοι κατέληξαν ότι ο άνθρωπος προφερόταν «αντροκούος» και το τι σήμανε σήμανε. Το οκούος, που το ξέρουμε βάσει της μυκηναϊκής ότι ήταν ένα κούα, δεν ήταν ο άνθρωπος, αλλά ήταν ανθροκούος, είναι η ώψη. Το κ γίνεται π, ώψης. Τα ώπματα, τα ώμματα με δύο μ, τα μάτια και η ώψη είναι η ίδια λέξη. Το αριστερό μέρος, το πρώτο μέρος της λέξης, «άντρο», δεν είναι διαφορετικό από το αγγλικό «under» και από το λατινικό «infer», γιατί κάθε ένας από αυτούς τους ινδοευρωπαϊκούς ήχους έχει άλλη εξέλιξη στις διάφορες ινδοευρωπαϊκές λέξεις. Στα ελληνικά το DH που βλέπετε στο «άντρο» γίνεται θ. Στα λατινικά γίνεται F. Στις γερμανικές γλώσσες όπως τα αγγλικά γίνεται T, γερμανικά «unter» ή D, αγγλικά «under», ολλανδικά «under». Λοιπόν, τι είναι ο άνθρωπος για τους πρωτοέλληνες? Γιατί αυτή η λέξη μόνο στα πρωτοελληνικά υπάρχει. Είναι αυτός που βρίσκεται κάτω σε αντιδιαστολή με αυτούς που βρίσκονται τους ουράνιους θεούς. Υπάρχει στον Όμυρο η φράση στην πέμπτη ραψωδία. «Ατ κανάτον τε θεόν χαμάει ερκωμένον τ' ανθρώπων» με τη νέα ελληνική προφορά «αθανάτον τε θεόν χαμέ, ερχωμένον τε ανθρώπων». «Ερχωμένον» σημαίνει που βαδίζουν, που πηγαίνουν. Δηλαδή των θεών των αθανάτων και των ανθρώπων που βαδίζουν, ερχωμένον χαμέ πάνω στη γη. Υπάρχουν δύο ρήσες, δύο λέξεις διαφορετικές στα αρχαία ελληνικά. Η μία είναι ο «ανύρ άντρας», που σημαίνει τον ήρωα, το δυνατό άντρα. Λέμε «άντρα μη ένεπε». Δεν είναι ένα άνθρωπα και ένα μεγάλο άντρα. Λέμε «ο άντρες δικαστές», «ο άντρες Αθηναίοι». Αλλά υπάρχει και μετά ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος είναι το αγγλικό «under», το λατινικό «infer, inferior». Είμαστε εμείς οι κάτω. Είμαστε αυτοί που είναι κάτω στη γη. Δεν είμαστε απλώς ο άντρας που σώζεται στα λατινικά νέρο. Ο νέρος, ο αυτοκράτορας, σημαίνει «παλικαράς νέων». Είναι ένα απολύθωμα. Το «ον» του νέων είναι το επιτατικό, το αυξητικό μάλλον, νέων. Ο μεγάλος άντρας. Λοιπόν, εμείς είμαστε άνθρωποι. Είμαστε τα χαμηλά όντα που ζούμε στη γη και θέλουμε να ζήσουμε απλά ελεύθερα, αλλά δεν χρειάζεται να γίνουμε ούτε πολεμιστές ούτε κάποιοι συγκλονιστικοί άντρα μη έναιπεμούς απολύτρωπον όπως ήταν με συγκλονιστική ζωή των ηρώων του ομύρου. Όταν το συνειδητοποίησα αυτό που συνδέεται η λέξη «άνθρωπος» με το αγγλικό «under» και επίσης μέσω των λατινικών με το αγγλικό «inferior». «Inferior» σήμανε «αυτός που είναι κάτω». Δεν είναι «superior» αυτός που είναι πάνω, η θεή μάλλον. Αυτό με συμμάδεψε με έσπρωξε προς τον ανθρωπισμό. Ο ανθρωπισμός είναι η δική μου προσωπική ιδεολογία ως γλωσσολόγου, ως επιστήμονα. Έχω αφιερώσει τη ζωή μου στα ανθρώπινα δικαιώματα που είναι το κέντρο της δράσης μου ως πολίτη, ως σκεπτόμενου ανθρώπου. Αγωνίζομαι για την ισότητα ενάντια στον αντισημιτισμό, στην ισλαμμοφοβία, στην ομοφοβία, στην τρανσοφοβία, στο ρατσισμό φυσικά, στο φασισμό. Και πιστέψτε με αυτό που με έσπρωξε ως νεαρό παλικάρι όταν πρωτομάθαινα την ιδεοευρωπαϊκή γλωσσολογία, αυτό που σπούδασα στην Αμερική, στην Αυστρία κλπ. Ήταν το να συνειδητοποιήσω ότι εγώ ως άνθρωπος, ως ανθρωπιστής επίσης, με ορίζει η γλώσσα μου ως το χαμηλό, ως το απλό, αν θέλετε, το απλό σκεπτόμενο όμως ανθρώπινο, δεν θέλω να γίνω ήρωας, τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι τα δικαιώματα όλων ημών και των ξένων, των διεμφυλικών ατόμων, των ομοφυλόφυλων, των μουσουλμάνων, των εβραίων, των... όλων των διαφορετικών ανθρώπων, που ήδη η γλώσσα αν θες μας έχει προγραμματίσει στο βαθμό που καταλαβαίνουμε που η αριάδνη μας οδηγεί στο λαβύριθο να σκοτώσουμε το τέρας της άγνοιας, να καταλάβουμε ότι το φλιτζάνι και ο πίνακας ή το πινάκιον αντιπινακή-ουφακή συνδέονται και μετά να σε σπρώξει πιο πολύ να διανοηθείς για τη γλώσσα. Δεν θα μακρηγορήσω. Απλώς σας έδωσα αυτό το παράδειγμα. Η λέξη άντρας ζει σε πάρα πολλά, ο άντρας ο ήρωας, σε πάρα πολλές λέξεις που λέμε και δεν τις υποψιαζόμαστε όπως το φλιτζάνι. Για παράδειγμα, η λέξη χουνέρη, μια τόσο ταπεινή λέξη, αυτό το λέω σε παρένθεση, δεν θα μακρηγορήσω, η λέξη χουνέρη θα ήταν ευάνδρος στα ελληνικά, το χουνέρη μέσω των Τούρκων, το πήραμε από την περσική γλώσσα, σήμενε ευανδρία, δηλαδή τέχνασμα και λοιπά, το λέμε σήμερα τόσο απλά, μου έκανε χουνέρη αυτός και δεν ξέρουμε ότι ο νέρον, ο άντρας, ο αρρενοπός, το χουνέρη, όλα αυτά συνδέονται. Αυτό απλώς σας το λέω σε παρένθεση, αν θέλετε στο διάλειμμα μπορώ να σας δώσω περισσότερες εξηγήσεις. Βαδίζοντας μέσω της γλωσσολογίας πίσω, αντί μπροστά όπως πήγαινε ο Θησαίας στο Λαβύρινθο, κατάλαβα τον εαυτό μου, κατάλαβα τη γλώσσα μου, κατάλαβα την ανθρώπινη γλώσσα και όπως είπε ο μεγάλος Ομάρ Χαγιάν, που δεν ήταν μόνο ποιητής, ήταν και μαθηματικός, ήταν αυτός που εφίβρε τον άγνωστο χ, μια συγκλονιστική ιστορία που επαναλαμβάνω και αυτή, αν θέλετε έξω, θα σας την αφηγηθώ κάποτε, γιατί ο άγνωστος χ συμβολίζεται με το σύμβολο χ. Πηγαίνοντας πίσω κατάλαβα με πολλά, έγινα περισσότερο άνθρωπος, σπουδάζοντας τη γλωσσολογία. Ευχαριστώ. |
