| : Συμμερινό μας θέμα είναι δημιουργώντας έναν νέο αύριο, κοινοτομική επιχειρηματικότητα στο Πανεπιστήμιο και στην Ελλάδα της κρίσης. Ο σημερινός μας ομιλητής είναι ένας πρωτοπόρους Έλληνας. Είναι ο Αχιλέας Γραβάνης, καθηγητής Φαρμακότητας και κοινωνιστής της Ελλάδας. Συμμερινό μας θέμα είναι δημιουργώντας έναν νέο αύριο, κοινοτομική επιχειρηματικότητα στο Πανεπιστήμιο και στην Ελλάδα της κρίσης. Είναι ο Αχιλέας Γραβάνης, καθηγητής Φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και επίσης ερευνητής στο ΗΤΕ και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard. Δεν μπορώ να κρύψω τη χαρά μου που σήμερα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών έχουμε έναν καθηγητή της Φαρμακολογίας και ουσιαστικά αυτό είναι μία ένδειξη του πώς έχει προχωρήσει η ιδέα της διεπιστημονικής προσέγγισης στα πράγματα. Δεν ξέρω πώς νιώθετε εσείς. Εγώ κατέθεσα τις δικές μου σκέψεις. Συμφωνώ απόλυτα Ιωάννα μου. Η ιατρική που έζησα πριν 30 χρόνια στην Αθήνα σαν φυγητής είναι τελείως διαφορετική από αυτή που βιώνω σήμερα σαν εκπαιδευτικός και ερευνητής ιατρικής. Η ιατρική σήμερα είναι ένα τελείως καινούργιο αντικείμενο και συνδυάζει επιστήμες και ειδικότητες που εδώ και 10-15 χρόνια φαινούνταν ξένες με την ιατρική. Η ανάπτυξη νέων διαγνωστικών μεθόδων, η ανάπτυξη νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων, φαρμάκων, η ανάπτυξη νέων εργαλείων στη χειρουργική απαιτεί την συνεργασία επιστημών όπως η φυσική, η χημική, οι άνθρωποι των υπολογιστών, μηχανικοί της πληροφορικής, ειδικοί επιστήμονες στα νέα υλικά και βέβαια υπάρχουν μέσα στην ομάδα αυτή ανάπτυξης νέων φαρμάκων και νέων εργαλείων στην ιατρική και οι γιατροί, οι γνωστοί. Στις βιοεπιστήμες οι γιατροί, οι φαρμακοποιοί και οι βιολόγοι. Ειδικά για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων που μέσα πλέον στα νέα φάρμακα δεν συμπεριλαμβάνουμε μόνο αυτά που ξέρουν οι περισσότεροι, δηλαδή χημικές ουσίες οι οποίες συντήθεται στο χημικό εργαστήριο, συμπεριλαμβάνονται πλέον κύταρα, δηλαδή ένα από τα καινούργια θεραπευτικά μέσα είναι τα κύταρα, η χορήγηση στους ασθενείς κυτάρων. Και αναφέρομαι ειδικά στη νέα αυτή καινούργια πληροφορία που λέγονται βλαστικά κύταρα και αφορούν στην αναγενητική ετρική, στο να δώσουμε σε έναν άρρωστο που έχει ένα πάσχον όργανο, κύταρα τα οποία είναι πρόδρομα κύταρα και να του δώσουμε τη δυνατότητα να φτιάξει το όργανο το οποίο πάει και από την αρχή. Αυτά είναι καινούργιες κατευθύνσεις που η συμβατική ετρική αυτή την οποία έχουμε πάρει εμείς όταν είχαμε εκπαιδευτεί δεν είναι ικανή για να μας δώσει τη γνώση. Οπότε χρειαζόμαστε καινούργιους συναδέλφους, επιστήμονες που μερικές φορές είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να συνειδητοποιούμε και εμείς που είμαστε στο χώρο της ετρικής πόσο σημαντικό ποσοστό συμμετοχής και συμβολής έχουν στην ανάπτυξη νέων θεραπειών. Η βιοετρική επιστήμη τα τελευταία 10-15 χρόνια έχει πραγματικά μια εκκρεκτική ανάπτυξη και αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Η βασικότητα παράγοντες νομίζω είναι ότι αναπτύχθηκε μια πολύ έντονη βασική έρευνα σε χώρους όπως η βιοχημία, όπως η μοριακή γενετική, όπως η βιολογία, όπως τα νέα υλικά με αποτέλεσμα να μάθουμε σε βάθος και όχι μόνο περιγραφικά τις αιτίες πάρα πολλών νοσημάτων. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ξέρουμε τις αιτίες όλων των νοσημάτων και δράτομαι της ευκαιρίας να πω στο δικό μου χώρο γιατί το ρευδικό μου ενδιαφέρον είναι η παθοφυσιολογία των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων και οι βλάβες που γίνονται στον εγκέφαλο του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της γέρενσης και της γέρενσης του κεφάλου σε αντίδυση με πάρα πολλά νοσήματα όπως παράδειγμα ο καρκίνος, όπως τα καρδιγγιακά νοσήματα, όπως τα μεταβολικά νοσήματα. Στον χώρο του δικό μας δυστυχώς δεν έχουμε καταφέρει παρά το ότι έχουμε προσπαθήσει πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια να βρούμε ποιες είναι οι αιτίες των περισσότερων όχι σχεδόν όλων νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Αναφέρομαι σε νοσήματα όπως είναι η νόσος του Αλσάιμερ, του Πάρκινσον, η σκυλής καταπλάκας, η νόσος του κινητικού νευρώνα, αυτή η νόσος η φοβερή που έχουμε ακούσει πάρα πολλά τελευταία χρόνια, που την έχει ο μεγάλος φυσικός Χόκκιν. Δυστυχώς στον χώρο του δικού μου ερευνητικού ενδιαφέροντος δεν έχουμε ακόμα σαφής γνώσης για το ποια είναι οι αιτίες και αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό μας δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα εμάς τους φαρμακολόγους να έχουμε ένα θεραπευτικό συγκεκριμένο στόχο ώστε να αναπτύξουμε και αποτελεσματικά φάρμακα. Εξού και το πρόβλημά μας να μην έχουμε αυτή τη στιγμή για τα νοσήματα αυτά σαφώς φάρμακα που θεραπεύουν αλλά ούτε καν αποτελεσματικά φάρμακα συμπτωματικά, δηλαδή τα οποία διευκολύνουν τον άρρωστος χωρά την ελάτωση των συμπτωμάτων των νοσήματων τους. Και αυτό βέβαια είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί είναι μια πρόκληση για μας καθημερινή να χρησιμοποιήσουμε αυτή την διεπιστημονική προσέγγιση για να βρούμε τα επόμενα χρόνια τις αιτίες μάλλον των νοσήματων αυτών και επειδή ξέρεις, τα νοσήματα αυτά είναι το αποτέλεσμα της επιτυχίας της ιατρικής. Γιατί τα περισσότερα από αυτά τα νοσήματα σχετίζονται με την γύρανση. Παλιά οι περισσότεροι από εμάς επιβιώνουμε μέχρι τα 50, 60, 70 χρόνια. Τώρα το προσδόκημα επιβίωσης ιδιαίτερα στον πρώτο κόσμο είναι με 80 και πάνω. Οπότε αυτή η επιτυχία της ιατρικής να κρατήσει τον άνθρωπο για πολλά χρόνια λειτουργικό και εν ζωή αναπτύσσει, αναδεικνύει, ξεδιπλώνει καινούργια νοσήματα. Τέτοια νοσήματα παράδειγμα είναι η νόσος του Αλσχαίμα. Και γι' αυτό και έχει πραγματικά τα τελευταία χρόνια δοθεί πολύ μεγάλη σημασία και πολύ μεγάλη επένδυση έχει γίνει σε ανθρώπινο δυναμικό και σε χρήματα για τη μελέτη ακριβώς αυτών των νοσήματων και την αιτιολογία τους. Πολύ ωραία. Να κάνω μια ερώτηση. Πώς έχει αλλάξει το τοπίο στην έρευνα διεθνώς τα τελευταία χρόνια? Όλα αυτά που ανέφερα προηγουμένως, Ιωάννα, αναδεικνύουν μια τεράστια προσπάθεια της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας στον ερευνητικό χώρο που λέγεται ιατρική. Ξέρεις, πάρα πολλοί άνθρωποι που δεν είναι στον ακαδημαϊκό χώρο θεωρούν ότι η έρευνα, η βασική έρευνα είναι ένα περίεργο πράγμα, πάρα πολύ ακριβό. Ξέρουμε ότι είναι πάρα πολύ ακριβό, το οποίο, ειδικά σε συνθήκες οικονομικής κρίσης που αναφέρομαι στην γενικότερη οικονομική κρίση παντού, είναι πολυτέλεια. Αυτό δεν ισχύει. Ο άνθρωπος απάντησε στα μεγαλύτερα προβλήματα που είχε, είτε όσον αφορά την υγεία του, είτε όσον αφορά την επικοινωνία του με το περιβάλλον του, προκλείση από το περιβάλλον, μέσα από τη μελέτη των φαινομένων που τον απασχολούσαν, είτε μέσα του, είτε δίπλα του, είτε έξω του, την έβρεση του πιο ακριβώς είναι το πρόβλημα και σε δεύτερη φάση την προσπάθεια ανάπτυξης λύσεων. Η έρευνα, λοιπόν, στις βιοεπιστήμες έχει πολύ σημαντική αναφορά στο να απαντήσει τα προβλήματα δημόσιας υγείας. Και κατά συνέπεια, ό,τι γίνεται στα Παναπιστήμια, τα οποία σε μεγάλο βαθμό χρηματοδοτούνται από τον φορολογούμενο, αναφέρουμε διεθνώς, έχει αναφορά στο να επιστρέψει αυτό το πλούτο που δίνει η κοινωνία στο Παναπιστήμιο και στο Ρημιδικό Κέντρο υπό τη μορφή λύσεων των κοινωνικών προβλήματων σε πολλά θέματα συμπελαμβαρωμένων και των θεμάτων υγείας. Στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μια πολύ μεγάλη αλλαγή όσον αφορά το ποια είναι η επικοινωνία των Παναπιστήμιων, των Ρημιδικών Κέντρων με τη σχετιζόμενη βιομηχανία, με τη σχετιζόμενη οικονομική δραστηριότητα. Τι σημαίνει αυτό. Για πολλά χρόνια οι μεγάλες εταιρείες, παράδειγμα οι φαρμακευτικές εταιρείες, είχαν αποφασίσεις για διάφορους λόγους, που ίσως δεν είναι τις στιγμές να τους αναλύσουμε, να παράγουν νέα γνώση και να χρησιμοποιούν αυτήν την νέα γνώση για την παραγωγή φαρμάκων, διαγνωστικών, προϊόντων υψηλής προσθετιάμενης αξίας που σχετίζονται με τα προβλήματα υγείας, in house όπως λέγεται, μέσα στα δικά τους εργαστήρια. Αυτό βέβαια στο διάβατο χρόνο φάνηκε αντιεκονομικό και αντιπαραγωγικό υπό την έννοια ότι επενδύαν πολύ μεγάλα κεφάλαια για τη δημιουργία εργαστηριών και εξοπλισμού, για την έβρεση επιστημόνων πολύ εξειδικευμένων στον χώρο στον οποίο ήθελαν να μπουν για να παράξουν καινούργια φάρμακα και εάν ήταν ανεπιτυχής η προσπάθειά τους, όλη αυτή η επένδυση χάνονταν. Τα τελευταία 10-15 χρόνια έκαναν μια πολύ μεγάλη αλλαγή ξεκίνησης από 3-4 μεγάλες εταιρείες, φαρμακευτικές εταιρείες και εταιρείες που σχετίζονται με εργαλεία και με μηχανήματα στην ιατρική, που είναι οι εξής, αντί να στείλουν εξ αρχής, ντενόβο, δικά τους εργαστήρια και να φέρνουν μέσα στις εταιρείες τους εξειδικευμένους επιστήμονες αντιλαμβάνεσαι το κόστος, το μισθολογικό κόστος, το κόστος εργασίας ενός τέτοιου επιστήμανα, αποφάσισαν να συνεργαστούν με τα πανεπιστήμια. Τα πανεπιστήμια για λόγους εκπαιδευτικούς των φοιτητών τους, για λόγους ερευνητικούς γιατί είναι εκ των όνου κάνουν στα πανεπιστήμια να παράγεται νέα γνώση, γιατί είναι ο χώρος που παράγεται νέα γνώση, είχαν έτοιμη την υποδομή αυτή μέσα τους. Δηλαδή τα εργαστήριά τους ήταν καλά εξοπλισμένα από ερευνητικά προγράμματα που είχαν για να μελετήσουν διάφορα φαινόμενα, φαινόμενα που έχουν να κάνουν στη δικό μου χώρα της βιοτρικής με τις αιτίες των νοσημάτων, με τα προβλήματα που δημιουργούν τα νοσίματα, τα διάφορα νοσίματα. Είχαν και βέβαια ένα προσωπικό εξαιρετικά εξειδικευμένο υψηλής τεχνολογικής στάθμις, που ήταν το διδακτικό προσωπικό, είναι το διδακτικό προσωπικό και βέβαια οι φοιτητές. Οπότε όλο αυτό το οποίο μια μεγάλη φαρμακευτική εταιρεία προσπαθούσε να το στήσει εξ αρχής δεν όμως, υπήρχε ήδη οργανωμένο και υπήρχε ήδη οργανωμένο για να παράξει αυτό το οποίο ήθελε η βιομηχανία των φαρμάκων. Περάσαμε λοιπόν σε ένα δεύτερο στάδιο, όπου οι εταιρείες οι φαρμακευτικές χρηματοδοτούν, επενδύουν μέσα στα πανεπιστήμια, αυτό ξεκίνησε καταρχάς στην Αμερική, αλλά τώρα διαχαίεται σε όλο τον κόσμο και ελπίζω να έρθει και στη χώρα μας. Ήδη γίνονται προσπάθειες που θα μου δώσει εύχομαι ελπίζω τον χρόνο να πω λίγα περισσότερα για την πατρίδα μας, για την Ελλάδα. Πλέον οι μεγάλες εταιρείες χρηματοδοτούν τα πανεπιστήμια και τα ρευνητικά κέντρα για την ανάπτυξη νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων, για την μελέτη της παθοφυσιολογίας διαφόρων νοσημάτων, γιατί όπως ανέφερα προηγουμένως είναι πολύ σημαντικός ο παράγοντας γνώσης τι προκαλεί ένα νόσιμο. Που υπάρχει το πρόβλημα ώστε να μπορέσουμε πλέον να εστιάσουμε εκεί πέρα. Θα σου δώσω ένα παράδειγμα για να καταλάβεις τι σημαίνει θεραπευτικός στόχος και πόσο σημαντικός είναι για την ανάπτυξη νέων θεραπειών που θα είναι πολύ επιτελεσματικές. Η σχέση ενός πάσχοντος οργάνου και ενός φαρμάκου είναι η σχέση κλειδαριάς και κλειδιού. Δεν μπορείς να κλειδώσεις ή να ξεκλειδώσεις μια κλειδαριά, ένα όργανο ανθρώπινο που πάσχει, αν δεν ξέρεις ποια ακριβώς είναι η δομή της κλειδαριάς. Γνωρίζοντας τη δομή της κλειδαριάς θα φτιάξεις το ικανό κλειδί για να μπορέσεις να την ανοίξεις και να την κλείσεις. Γιατί πολλές φορές χρειαζόμαστε να κλείσουμε την κλειδαριά γιατί υπερδραστηριοποιείται, υπερλειτουργεί και τότε χρειαζόμαστε ένα κλειδί που θα την κλείνει για να την φέρουμε στην κανονική λειτουργία ή χρειαζόμαστε κλειδιά για να ανοίξουμε την κλειδαριά γιατί η κλειδαριά έχει βλαβεί και δεν μπορεί να ανοίξει. Αυτή λοιπόν όλη η προσπάθεια μέσα στα πανεπιστήμια σε συνεργασία με τη φαρμακευτική βουμηχανία έχει πραγματικά δημιουργήσει μια πολύ μεγάλη αλλαγή προσταθετικά όσον αφορά την δυνατότητά μας να αναπτύσσουμε πλέον καινούργιες θεραπείες οι οποίες παρεπιπτόντως επειδή έχουμε μεγάλη δυνατότητα πλέον οικονομική λόγω της ύπαρξης των χρημάτων των μεγάλων αταιριών να ξέρουμε, να γνωρίζουμε πλέον μετά από χρόνια έρευνας την ακριβή δομή της κλειδαριάς που λέγεται όργανο και κατά συνέπεια να φτιάχνουμε να δημιουργούμε πολύ εξειδικημένα φάρμακα τα οποία δεν ανοίγουν, δεν μπαίνουν σε διπλανές κλειδαριές. Κατά συνέπεια έχουμε τα τελευταία χρόνια αναπτύξει πολύ εξειδικημένες θεραπείες με πολύ μικρότητοξικότητα και αυτό αντιλαμβάνεσαι ότι είναι υπέρ των ασθενών. Να ρωτήσω κάτι εδώ. Όλη αυτή η διαδικασία έχει πάρει και μια διεθνική διάσταση, αν δεν κάνω λάθος. Δηλαδή, η έρευνα πια δεν γίνεται σε εθνικό επίπεδο στο ΤΑΔΕ Πανεπιστήμιο, στη ΤΑΔΕ Πόλη, αλλά υπάρχουν ομάδες ερευνητικές, οι οποίες είναι διεθνείς. Μήπως θα ήθελες να μας πεις κάτι σχετικά με αυτό και σε σχέση με την Ελλάδα. Δηλαδή, κατά πόσο αυτό το μοντέλο που περιέγραψες αναπτύσσεται στην Ελλάδα και πόσο διεθνοποιημένο είναι αυτό το μοντέλο. Είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον σε παρατήρηση γιατί είναι στο κέντρο του ποια είναι η σύγχρονη βιοιατρική έρευνα διεθνώς πλέον. Κάθε εργαστήριο έχει ένα στυγμένο εξπερτίζ, μια στυγμένη γνώση. Κάθε ερευνητική ομάδα δεν ξέρει τα πάντα. Όταν λοιπόν έχεις να ερευνήσεις, να διερευνήσεις ένα πολύπλοκο σύστημα που είναι το ανθρώπινο σώμα, χρειάζεσαι συναδέρφους οι οποίοι έχουν διαφορετική γνώση, διαφορετική εξειδίκευση. Εξού και η αναγκαιότητα τα τελευταία 10-15 χρόνια πολύ μεγάλης συνεργασίας. Αυτό που ανέφερες ήρθε σαν αναγκαιότητα για να μπορέσουμε να απαντήσουμε αποτελεσματικά στα ερωτήματα που μας επιβάλλουν τα ανθρώπινα νοσίματα. Και πραγματικά αυτή τη στιγμή, αν δεις τα μεγάλα επιστημονικά περιοδικά και τις δημοσιεύσεις των επιστημόνων, θα έλεγα όχι μόνο στην ιατρική αλλά γενικότερα σε όλες τις επιστήμες. Είναι συνεργασίες, είναι δημοσιεύσεις που περιλαμβάνουν συνεργασίες 2, 3, 4, 5 εργαστηρίων στην ίδια η πανεπιστημία, στην ίδια χώρα ή πάρα πολλές φορές και σε διαφορετικές χώρες. Η επιστήμη, λοιπόν, έχει ανάπτυξη, αν μου επιτρέψει τον όρο, μια διεθνιστική, ένα διεθνιστικό χαρακτήρα εξού και η κοινότητα πλέον, η ακαδημακή, η ερευνητική κοινότητα είναι μια παγκόσμια κοινότητα. Μεγάλη αυτή συναργασιμότητα, διεθνή συναργασιμότητα στο χώρο των ιβιατρικών επιστημών έχει ανεφορά και στην πρόοδο που παρατηρήθηκε τα τελευταία 10-15 χρόνια στον τόπο μας. Ξέρεις, στην Ελλάδα, όπως ανέφερα, ο περισσότερος κόσμος, και δικαιολογημένο είναι, που δεν έχει σχέση με τα πανεπιστήμια και την έρευνα, θεωρεί ότι δεν γίνονται πολλά πράγματα. Και μάλιστα από το γεγονός ότι είμαστε μια χώρα με προβλήματα οικονομικά, αυτό επιτείνει ακόμα περισσότερο την προβληματική έρευνα. Δεν ισχύει, όμως. Έχουμε αυτό που ονομάζουμε εμείς στο χώρο της επιστήμης, το ελληνικό παράδοξο. Το ελληνικό παράδοξο είναι τι? Ενώ έχουμε τη μικρότερη, σε ποσοστό, στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν, χρηματοδότησης έρευνα, σε χώρια, δηλαδή 0,6% περίπου του ΑΕΠ μας, να σου πω για σύγκριση ότι οι σκανδιναμικές χώρες δίνουν 3,5, ίσως και 4%, να σου πω ότι οι χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ πλησιάζουν το 1%, να σου πω χώρες όπως είναι η Πορτογαλία, που είμαστε κοντά, είναι πάνω από το 1%, πλέον. Παρ' όλα αυτά, παρότι έχουμε μικρή εγχώρια χρηματοδότησης έρευνας, οι Έλληνες επιστήμονες είναι πάρα πολύ επιτυχείς και αποτελεσματικοί στο να δημοσιεύουν σε κορυφαία περιοδικά. Έχουμε ποσοστό δημοσιεύσεων σε κορυφαία περιοδικά, διεθνή κορυφαία περιοδικά επιστημονικά, πολύ καλύτερο από όλες τις χώρες αυτές που ανέφερα. Και μιλάμε για τους Έλληνες επιστήμονες που είναι στην Ελλάδα. Ακριβώς. Βλέπουμε υπόψη μας και τους Έλληνες της Γιασποράς, φαντάζουμε ότι ανεβαίνει πολύ. Εκεί αλλάζει όλη η εικόνα. Εκεί θα έλεγα ότι πραγματικά έχουμε πετύχει τον σεβασμό πολύ μεγάλων ακαδημαϊκών και ρημητικών ιδρυμάτων να δέχονται τους Έλληνες ως έθνους και να δέχονται τους φοιτητές μας με πολύ μεγάλη αγάπη και να τους δίνουν δυνατότητες να δουλέψουν μαζί τους σε κορυφαία ερευνητικά και επιστημονικά κέντρα. Αναφέρομαι στο Harvard, αναφέρομαι στο MIT, αναφέρομαι στην Oxford, που υπάρχουν πάρα πολλά Ελληνόπουλα που πραγματικά μεγαλουργούν. Να γυρίσω πάλι στο ελληνικό παράδοξο. Το ελληνικό παράδοξο οφείλεται ακριβώς στο ότι ο Έλληνας επιστήμονας, ίσως βουτώντας στη διαχρονική διαδρομή και εμπειρία του Έλληνα, που ήταν ένας κοσμοπολίτης λαός, είναι εξωστρεφής. Συνεργάζεται πολύ στενά με συναδέρφους στο έξω και βέβαια επειδή δεν βρήκε χρηματοδότης εγχώρια, αναγκάστηκε να ζητήσει χρηματοδότης απέξω. Και ο πρώτος χώρος, χρηματοδοτικός χώρος για την Ελλάδα είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Είμαστε εξαιρετικά επιτυχείς στην χρηματοδότηση, ανταγωνιστική πάντα χρηματοδότηση, δηλαδή ερχόμαστε σε ανταγωνισμό όταν καταθέτουμε ένα ερευνητικό πρόγραμμα για χρηματοδότηση με κορυφαία εργαστήρια και ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης. Έχουμε καταφέρει λοιπόν να φέρουμε πάρα πολλά χρήματα. Να δώσω ένα παράδειγμα το οποίο είναι πολύ ανάγλυφο και το οποίο είναι παράδειγμα των τελευταίων πέντε χρόνων. Υπάρχει ένα πάρα πολύ ανταγωνιστικό πρόγραμμα, ίσως το πιο ανταγωνιστικό πρόγραμμα χρηματοδότησης έρευνα στον κόσμο, ακόμη πιο ανταγωνιστικό και από τα Αμερικάνικα, που λέγεται χρηματοδότηση από το European Research Council. Οι Έλληνες ερευνητές που εργάζονται στην Ελλάδα έχουν πετύχει ποσοστό χρηματοδότησης πολύ μεγαλύτερο υπέρ πενταπλάσιο από το ποσοστό που έχει αναφορά στο πληθυσμό της Ελλάδας γενικά στην Ευρώπη. Αυτά είναι πάρα πολύ σημαντικά χρήματα και έχουν αλλάξει το τοπίο. Η πορεία πώς είναι, ανεβαίνει δηλαδή στη διάρκεια της κρίσης το ποσοστό συμμετοχής των Ελλήνων, πώς πάει? Νομίζω ότι αυτό που θα συμβεί στην κρίση, στην οικονομική δραστηριότητα της χώρας, Ιωάννα, θα συμβεί και στην ακαδημαϊκή ερευνητική. Έχω την αίσθηση ότι θα επιβιώσουν, θα αναπτυχθούν και θα αλλάξουν το τοπίο στην Ελλάδα μόνο λόγω των δυσκολιών, μόνο αυτοί που έχουν να πουν κάτι σημαντικό. Αυτό που έγινε στην Ελλάδα για πάρα πολλές δεκαετίες, δηλαδή η ύπαρξη ενός μεταπρατικού τομέα οικονομικού, η ύπαρξη μιας δυνατότητας να λειτουργούν άτομα, είτε στον επιχειματικό, είτε στον επιστημονικό, είτε στον ακαδημαϊκό χώρο μετριότητες, διότι υπήρχαν χρήματα, τα δανεικά χρήματα. Υπήρχε μια ανάγκη, θα έλεγα, από το κράτος να χρηματοδοτεί, ανεξάρτητα από την ποιότητα, οτιδήποτε. Και οι λόγοι είναι προφανής, δεν θα ήθελα να μπω στην πολιτική ανάλυση του φαινομένου, οι λόγοι είναι προφανής, είναι αυτοί οι λόγοι που μας οδήγησαν, νομίζω, στη χρεοκοπία και πάλι δεν αναφέρομαι στην οικονομική χρεοκοπία, αναφέρομαι σε πολύ πιο βαθιά προβλήματα που έχει η Ελλάδα, που έχουν να κάνουν χρεοκοπία σε πολλά κοινωνικά επίπεδα και πολιτιστικά θα έλεγα επίπεδα και όχι μόνο οικονομικά. Πιστεύω λοιπόν ότι η κρίση θα δώσει δύναμη επιβίωσης, ώστε να βοηθήσουν και τον τόπο στους άξιους, στους άριστους. Και εδώ πλέον θα πρέπει, είναι αναγκαίο να αναφέρω και ένα άλλο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουν οι Έλληνες επιστήμονες. Ξέρεις, τα χρήματα στην Ευρώπη δεν είναι άπειρα για την έρευνα και πλέον όλο και περισσότερες χώρες, όλο και περισσότερες επιστήμονες οι οποίοι για πολλά χρόνια δεν είχαν την ανάγκη να ζητήσουν χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διότι είχαν εθνικά κεφάλαια χρηματοδότησης έρευνας. Τα κεφάλαια αυτά ελαττώνονται, η κρίση δεν είναι μόνο στην Ελλάδα, η κρίση είναι παγκόσμια και βέβαια είναι και ευρωπαϊκή. Αναγκάζονται λοιπόν εκ των πραγμάτων, ενώ αγνώησαν τη χρηματοδότησης έρευνας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να μπαίνουν πλέον ανταγωνιστικά και αυτοί. Οπότε αντιλαμβάνεστε ότι ο ανταγωνισμός που θα έχουν οι άριστοι επιστήμονες που λειτουργούν και δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα θα είναι ακόμα μεγαλύτερος. Και εδώ νομίζω ότι πλέον στο δικό μου μυαλό και στη δική μου μικρή εμπειρία, τόσο μέσα στην Ελλάδα όσο και μέσα από τη δραστηριότητά μου τα τελευταία τρία χρόνια, είχα την ευκαιρία και την τύχη θα έλεγα να έχω στήσει μια πολύ στενή και πολύ παραγωγική συνεργασία με το Τμήμα Νευρολογίας και Νευροπιστημών της Ιατρικής Σχολής του Χάλβας στη Βοστόνη, μου αναδείχθηκε πλέον ποια πρέπει να είναι η επόμενη κίνηση της μικρής Ελλάδας. Πρέπει με πολύ δύναμη, στηριγμένη στα άξια παιδιά μας, στα άριστα παιδιά μας και στους άριστοις επιστήμονες, άριστος επιστήμονες όχι μόνο μέσα στην Ελλάδα, αλλά και της διασποράς μας που είναι πάρα πολύ, να ζητήσω με μερίδιο από αυτό που είπα στην αρχή της κουβέντας μας, από τα χρήματα που δίνονται από τον ιδιωτικό τομέα και από τις επιχειρήσεις που σχετίζονται, παράδειγμα στο δικό μου χώρο, στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων ή διαγνωστικών, στα πανεπιστήμια μας. Αντιλαμβάνεση λοιπόν ότι τα πανεπιστήμια μας επειδή έχουν το ανθρώπινο κεφάλαιο, τα πανεπιστήμια μας, Ιωάννα, έχουν μετριότητες, αλλά έχουν και εξαιρετικούς επιστήμονες. Επίτρεψέ μου να πω κάτι το οποίο ίσως είναι προκλητικός σωρισμένος ανθρώπους και μάλιστα σωρισμένος συναδέρφος μεγαλύτερης ηλικίας από μένα, τους σέβομαι απόλυτα για τις προσπάθειές τους, αλλά ξέρεις καλά ότι ο σημερινός επιστήμονας είναι διαφανής. Για να μάθω ποιο είναι το έργο σου, δεν χρειάζεται να έχω πολλά εργαλεία, ούτε πολλές γνώσεις. Μπαίνω στον υπολογιστή μου που έχει πορεσσότερος κόσμος, μπαίνω στο Google, γράφω το όνομά σου και μαθαίνω όλες τις προσπάθειές σου, όχι μόνο μαθαίνω όλες τις προσπάθειές σου, αλλά μπορώ να μάθω και τη βαρύτητά τους όσον αφορά τη συμμετοχή στην παραγωγή νέας γνώσης σε σχέση με άλλους. Υπάρχουν δηλαδή δυνατότητες σύγκρισης. Όταν ήμουν εγώ φυγητής είχα πολύ άξιους καθηγητές, αλλά ποτέ δεν διερωτήθηκα ποια είναι η γνώση του καθηγητή μου και πού ο καθηγητής μου στέκεται στην σύγκριση τη διεθνή, γιατί δεν είχα αυτά τα εργαλεία. Πιστεύω λοιπόν ακράβαντα ότι η επιστημονική κοινότητα σήμερινη στα πανεπιστήμια μας και στα εργαλυτικά κέντρα είναι πολύ πιο εξυγχρονισμένη, είναι πολύ πιο διεθνώς ανταγωνιστική και θα μου επιτρέψει να πω εδώ ένα από τα στοιχεία τα οποία πραγματικά υποστηρίζουν αυτό που λέω. Οι φοιτητές μας που φεύγουν από τα ελληνικά πανεπιστήμια σταδιοδρομούν με πολύ μεγάλη ευκολία στα μεγάλα ερευνητικά και ακαδημιακά κέντρα στην Αμερική. Έχουμε γεμίσει τα πανεπιστήμια μας με νέους ανθρώπους γεμάτος διάθεση να μάθουν πλέον και επέτρεψέ μου να κάνω ένα σχόλιο σαν αφορά την αλλαγή συμπεριφοράς μας στο πανεπιστήμιο. Είμαι 27 χρόνια καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ήρθα μικρό παιδί και μαζί με πάρα πολλούς νέους συναδέρφους ήρθα από την Αμερική. Χωρίς να γνωρίζω τι σημαίνει να στήσει κανείς ένα πανεπιστήμιο από την αρχή, φτιάξαμε το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Οι φοιτητές μας για πολλά χρόνια δεν δείχναν το ενδιαφέρον παρουσίας στα μαθήματα, στις κλινικές, στα εργαστήρια που βλέπω τα τελευταία πέντε χρόνια. Ναι, η κρίση έχει πραγματικά τονώσει την συμμετοχή του φοιτητή σε αυτό που λέγεται σπουδές και δημιουργία. Άρα βλέπουμε ότι μέσα στα δεινά της κρίσης υπάρχει ένα φως και υπάρχει μια συνέχεια, γιατί όπως είπες πριν η Ευρώπη έχει παίξει σημαντικό ρόλο. Και ήθελα να σε ρωτήσω, μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο, πού μπαίνει το στοιχείο της καινοτομικής επιχειρηματικότητας στη βιοατρική. Ήδη μας οδηγείς εκεί, μας έχεις πει πράγματα, αλλά αν μπορείς λίγο να επεκταθείς πάνω σε αυτό. Νομίζω ότι η Ελλάδα έζησε για πάρα πολλά χρόνια με τον πρωτογενή της τομέα. Τότε πριν από 30-40-50 χρόνια ήταν εξαιρετικά ανταγωνιστική, αλλά δυστυχώς τώρα αυτές οι δραστηριότητες σε γενική κλίμακα τις προσφέρουν στην διεθνή αγορά χώρες, άλλες, του τρίτου κόσμου με πολύ μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα. Ο λόγος είναι ότι το κόστος εργασίας σε αυτές τις χώρες είναι πολύ πιο μικρό και η Ελλάδα πλέον δεν μπορεί να ανταγωνιστεί χώρες όπως είναι οι χώρες της Μασογείου. Να σου πω ένα παράδειγμα κατάγομαι από τη Λάρισα και μεγάλωσα και έκανα το σχολείο στη Λάρισα και η Λάρισα είχε μια πολύ μεγάλη δραστηριότητα σε παραγωγή για φλοκάτες κτλ. Τώρα αυτά τα εργαστάσια έχουν κλείσει, έχουν μετατραπεί σε άλλο τύπο εργαστάσια, παράδειγμα φτιάχνουν αλουμίνιο, είναι εργαστάσια αντιελάσσεως αλουμίνιο. Οι φλοκάτες πλέον έρχονται από άλλες χώρες. Η Ελλάδα λοιπόν, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα συνέβη ένα πολύ μεγάλο δυστύχημα, Ιωάννα, το οποίο ξέρεις προφανώς καλύτερα, εγώ το ζωο το βιώνω σαν πολίτης και όχι σαν ειδικός στο χώρο της οικονομίας. Η Ελλάδα δυστυχώς μετατράπηκε από μια δημιουργική, εμπορική, παραγωγική χώρα, σε μια χώρα μεταπρατική. Αυτό δεν μπορεί να μας πάει πουθενά. Ο δημόσιος τομέας, η Ιωάννα, δεν μπορεί να πάρει περισσότερους ανθρώπους. Δεν έχουμε δυνατότητε να τον χρηματοδοτήσουμε. Τα νέα παιδιά, οι νέοι άνθρωποι, οι νέοι επιστήμονες πρέπει να βγουν στον ανοιχτό πλέον ορίζοντα, να κάνουν δουλειές, να παράξουν πλούτο και βέβαια με μια πολύ σημαντική παρέμβαση που δεν μπορεί να είναι παραπολητική, ο πλούτος αυτός να διανημιθεί κοινωνικά δίκαια, αλλά πρέπει να παράξουμε πλούτο. Και δεν μπορούμε να παράξουμε πλούτο παράγοντας φλοκάτες. Πρέπει να παράξουμε πλούτο στηριζόμενοι σε αυτό που είναι το μεγάλο αβαντάζ. Το μεγάλο αβαντάζ είναι οι μανάδες οι Ελληνίδες που θέλαν να σπουδάσουν τα παιδιά τους ανεξάρτητα από το πόσα χρήματα είχαν στο πορτοφόλι τους. Θα συμφωνήσεις ότι η μεγαλύτερη πίεση που είχαμε πάρα πολλές δεκαετίες είναι να μάθουμε γράμματα. Λοιπόν τα καταφέραν οι μανάδες οι Ελληνίδες. Έχουμε πάρα πολλούς μορφωμένους ανθρώπους ποσοστά ασύλληπτα μεγαλύτερα από πάρα πολλές προηγμένες χώρες. Έχουμε μια μεγάλη δεξαμενή γνώσης και θέλω να επανέλθω στο ελληνικό παράδοξο που έχουμε πολύ μικρή χρονοδότηση για την ιατρική. Αλλά παράλληλα υψηλές δημοσιεύσεις στο διεθνή χώρο των ελλήνων γιατρών, επιστημών, ερευνητών. Αλλά παράλληλα έχουν δημιουργήσει κάποιοι τις δυνατότητες μιας άλλης πηγής πόρων για την έρευνά τους. Που είναι ο ιδιωτικός τομέας, που είναι αυτή η καινοτομική επιχειρηματικότητα. Και εδώ αν έχεις την καλοσύνη, ξέρω πόσο σεμνός είσαι, να μας μιλήσεις λίγο και για την προσωπική σου εμπειρία σε αυτό το χώρο με την bio-nature. Πριν πω για την bio-nature που είναι μια μικρή προσπάθεια που προσπαθεί αυτή τη στιγμή να μεγαλώσει, επιτρέψε μου να αναφέρω λίγο ξανά πάλι να ξαναφέρω στη συζήτησή μας το τι γίνεται διεθνώς. Και θέλω να το κάνω γιατί έχω εμπιστοσύνη στην ελληνική ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα, είτε μιλάμε για νέους ανθρώπους, είτε μιλάμε για πιο μεγαλύτερους ηλικίες γνώστες. Θέλω να θυμίσω αυτό που είπα προηγουμένως. 60% των φαρμάκων που αναπτύχθηκαν τα τελευταία 10 χρόνια από τις μεγάλες διεθνείς φαρμακευτικές εταιρείες δημιουργήθηκαν, ανακαλύφθηκαν μέσα στα πανεπιστήμια μας. Πρέπει να το φέρουμε στην Ελλάδα. Πρέπει να το φέρουμε στην Ελλάδα και να δηλώσω εδώ πέρα κάτι το οποίο δεν το ξέρει ο πολύς κόσμος. Δεν είναι απαραίτητο, Ιωάννα, αφού ανακαλύψουμε ένα φάρμακο, να το φέρουμε στα φαρμακεία μόνοι μας. Η γνώση, η παραγωγή γνώσης, νέας γνώσης είναι οικονομία, είναι πλούτος. Δηλαδή, το να παράξεις γνώση μέσα σε ένα ερευνητικό εργαστήριο στο Παναπιστήμιο Αθηνών ή στο Παναπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η γνώση αυτή να πατενταριστεί μέσα από μια διαδικασία δηλαδή που υπάρχει σε όλο τον κόσμο και δυστυχώς υπολοιπώμεθα πάρα πολύ στην Ελλάδα, αυτή η πατενταρισμένη, η προστατευμένη γνώση είναι χρήματα πολλά. Ανεξάρτητα, γιατί ο περισσότερος κόσμος θεωρεί ότι εφόσον έχεις μια πατέντα, ένα δίπλωμα ευρύς τεχνίας, πρέπει να φτάσεις μέχρι το τέλος, να μελετήσεις στην κλινικά το φάρμακο και να το βγάλεις στα φαρμακεία. Δεν το χρειαζόμαστε, δεν μπορούμε να το κάνουμε. Εκεί πέρα χρειαζόμαστε, επιστήμονες έχουν να το κάνουν, δεν έχουμε τα κεφάλαια τα οποία είναι κεφάλαια εκατοντάδων εκατομμυρίων. Όμως, αυτή τη γνώση, όταν είναι η δική σου ιδιοκτησία, μπορείς να την πουλήσεις αδρά σαν προϊόν υψηλής προστηθέμενης αξίας. Τι σημαίνει αυτό για τους φίλους συμπολίτες μας που δεν ξέρουν τον όρο. Σημαίνει, σου στοιχίζει να παράξεις κάτι ένα ευρώ και όταν το πουλήσεις παίρνεις 10.000 ευρώ. Αντιλαμβάνεσαι λοιπόν ότι ο πλούτος που συγκεντρώνεται είναι τεράστιος. Λοιπόν, αυτό πρέπει να κάνουμε και στην Ελλάδα όπως είπα. Πρέπει να ανοίξουμε τα πανεπιστήμια μας και τα ερευνητικά μας κέντρα στον διεθνή ανταγωνισμό προσέλκυσης χρημάτων για την έρευνα και την βασική και την εφαρμοσμένη έρευνα, αυτό που ονομάζουμε μεταφραστική έρευνα. Μεταφραστική έρευνα είναι να βρεις κάτι βασικό, να μελετήσεις ένα μηχανισμό που συμβαίνει στη φύση και να μάθεις πώς γίνεται και μετά να το μεταφράσεις αυτό σε ένα προϊόν, σε ένα φάρμακο για παράδειγμα. Και τα πανεπιστήμια μας έχουν χάσει λίγο τον δρόμο τους. Για λόγους ιδιολυψίας, στους οποίους λόγους ιδιολυψίας συνεισέφερα επέτρεψα να το πω πάρα πολύ και εγώ σαν φοιτητής και για πολλά χρόνια και σαν καθηγητής, αυτά τα πράγματα που σκεφτόμαστε εδώ και δεκαετίες πρέπει να φύγουν από το μυαλό μας. Το πανεπιστήμιο χρηματοδοτείται από το ιστέρημα του Έλληνα φορολογούμανου και πρέπει εκτός από την παραγωγή νέων επιστημών και ανθρώπων που θα αντιμετωπίσουν συγκεκριμένα θέματα που αφορούν στην κοινωνία, να γυρίσει πίσω στην κοινωνία τα χρήματα που παίρνει από αυτήν με λύσεις στα προβλήματά της. Και λύσεις στα προβλήματά της δεν είναι μόνο η παραγωγή γιατρών, είναι και η παραγωγή νέας γνώσης που θα απαντήσει σε προβλήματα δημόσιας υγείας. Και βέβαια πλάι πλάι όλη αυτή η διαδικασία μπορεί να δημιουργήσει και πλούτο, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, να δημιουργήσει καινοτόμα προϊόντα τα οποία θα είναι διεθνώς ταγωνιστικά και για τα οποία θα είναι περήφανοι η Ελλάδα, τα πανεπιστήμια της και οι νέοι της άνθρωποι, οι επιστήμονες. Άρα εδώ μιλάμε όχι απλά για καινοτόμα προϊόντα αλλά και για καινοτόμα υποδομή για την παραγωγή αυτών των καινοτόμα προϊόντων. Δηλαδή η καινοτόμα δομή είναι συνεργασία του πανεπιστήμιου, των ερευνητών με εταιρίες. Είναι η δημιουργία εταιριών από τη βάση και εκεί έρχομαι πάλι σε κάποια συγκεκριμένα παραδείγματα αν μπορείς να μας πεις. Βεβαίως. Θα έλεγα για να τα παντρέψω, να τα συνδυάσω αυτά που είπες, έχουμε ανάγκη από καινοτόμα νοοτροπία. Έχουμε ανάγκη να ξεφύγουμε από αυτή τη συμβατικότητα που μας χαρακτήρησε για πάρα πολλά χρόνια, το πανεπιστήμιο να είναι περίκλειστο. Το ερευνητικό κέντρο να μην προσπαθεί να προστατεύσει τη γνώση. Η βάση είναι η νοοτροπία. Είναι ευθύνη μας να προστατεύσουμε τη γνώση που παράγεται από τα χρήματα του Έλληνα φορολογούμενου, γιατί τα χρήματα αυτά που μας δίνουν μπορούν να παράξουν νέα χρήματα και να του δώσουν λύση στα προβλήματά του. Και δεν αναφέρομαι μόνο σε προβλήματα που σχετίζονται με τις θέσεις εργασίας, αναφέρομαι και σε προβλήματα που σχετίζονται με τα προβλήματα δημόσιας υγείας. Ωραία. Κενοτόμο προϊόν, κενοτόμο περιβάλλον. Κενοτόμα υπηρεσία. Τώρα, για το Ελληνικό Πανεπιστήμιο, εμείς τελείως τυχαία… Και ακριβώς για αυτή την κενοτομική επιχειρηματικότητα, από τη δική σου εμπειρία, πώς έχει διαμορφωθεί στο Πανεπιστήμιο. Λοιπόν, επέτρεψα να γίνω λίγο πιο προσωπικός τώρα. Προσωπικός θέλω να είναι ο τόμος τώρα. Πώς πριν 10 χρόνια ξεκινήσαμε την δημιουργία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΕΤ μιας κενοτόμου εταιρείας τεχνοβλαστό που ονομάζεται By Nature. Όταν γύρισα από την Αμερική και πήγα στην Κρήτη, δεν υπήρχε τίποτα. Στην Κρήτη ήταν χωράφια και λιόδεντρα. Φτιάξαμε λοιπόν πριν από 27 χρόνια την ιατρική σχολή, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο και το ΕΤ. Το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας από το μηδέν. Τα πρώτα χρόνια λοιπόν με αποσχολούσε αγωνιούσα γιατί ήθελα να μείνω στην πατρίδα και για να μείνω στην πατρίδα έπρεπε να δημιουργήσω τις συνθήκες να κάνω στην πατρίδα μου αυτό που έμαθα στη Γαλλία που ήμουνα χρόνια και στην Αμερική να φτιάξω δηλαδή ένα ερευνητικό εργαστήριο. Οπότε όλος μου ο χρόνος ήταν να βρω χρήματα που δεν υπήρχαν στην Ελλάδα δυστυχώς, να χρηματοδοτήσω την ερευνά μου από το εξωτερικό και από την Ευρώπη και από την Αμερική με ευτυχώς τα καταφέραμε και φτιάξαμε το εργαστήριό μας. Όταν αρχίζαμε να παράγουμε νέα γνώση και ήμασταν περιχαρείς γιατί αρχίζαμε πλέον δυνά να δημοσιεύουμε την δουλειά μας στα περιοδικά στα οποία δημοσιεύουμε όταν ήμασταν στο εξωτερικό και δε σου κρύπω ότι τα πρώτα 2-3 χρόνια δεν πιστεύαμε ότι καταφέραμε αυτό το πράγμα σε ένα χώρο που δεν είχε παράδοση επιστημονική, δεν είχε καν κτίρια, δεν είχε τίποτα. Ένας συνάδελφός μου, φωτισμένος άνθρωπος, ξέρεις η σοφία και η γνώση έρχεται με την ηλικία, ήταν μεγαλύτερος από εμένα αρκετά χρόνια, ήρθα και μου είπε μία μέρα κοίτα ξανά χιλιά, φτιάξαμε αυτό που φτιάξαμε, τώρα πρέπει να λειτουργήσουμε όπως μάθαμε στο εξωτερικό. Στο εξωτερικό ήμουν στο νοσοκομείο Μαούσα Εννάη, στη Νέα Υόρκη για αρκετά χρόνια και εκεί πέρα λειτουργούσαν με τον τρόπο που σου ανέφερα. Η γνώση πατεντάρονταν όταν ήταν πραγματικά σημαντική και πρωτότυπη διεθνώς και η γνώση αυτή πέρναγε στον ιδιωτικό τομέα για την παραγωγή νέας τεχνολογίας, νέων φαρμάκων, με αποτέλεσμα το Πανεπιστήμιο το οποίο την παρήγαγε να συμμετέχει σε αυτήν την νέα οικονομική δραστηριότητα και να παίρνει πίσω πάρα πολλά χρήματα. Και θα σου δώσω ένα παράδειγμα μετά. Οπότε ο συνάδελφος αυτός, ο Ηλίας Καστανάς, καθηγητής της εργαστριακής συντεχνολογίας, επέμενε ότι πρέπει να φτιάξουμε μία εταιρεία, όπως ήταν οι εταιρείες που είχε στην Γαλλία, ήταν στο Πανεπιστήμιο της Μασαλίας και την αντίστοιχη εμπειρία που είχα εγώ στη Νέα Υόρκη. Αντιδρούσα για λόγους, οι αντιστάσεις μου ήταν καθαρά ιδιολογικοί, θα έλεγα ίσως και πολιτικοί και έλεγα, Ηλία, εγώ είμαι βασικός επιστήμονας, ο ρόλος μου είναι να εκπαιδεύω νέους γιατρούς και να παράγω νέα πληροφορία χρήσιμη, νέα γνώση. Αντέτεινε αυτό που σου είπα και με έπισε στο τέλος, ότι η παραγωνία νέας γνώσης δεν μπορεί να μείνει στασιρτάριος. Δεν σου επιτρέπεται, γιατί τα χρήματα που παίρνεις πρέπει να είναι χρήσιμα για την κοινωνία προσεγματοδοτή. Τα χρόνια εκείνα δεν με έπισε, αλλά βρήκα κάποια στιγμή συζητώντας με τον εαυτό μου μία λύση για να τον βγάλω από πάνω μου. Γνωρίζοντας ότι στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ δύσκολο να δημιουργήσεις τέτοιο είδους δραστηριότητες, είπα η καλύτερη λύση για να μπορέσω να τον βγάλω από πάνω μου και τελικά να κάνω τη δουλειά μου ήσυχος στη βασική έρευνα, είναι να του πω κάν' το. Λοιπόν, ο άνθρωπος αυτός, φωτισμένος άνθρωπος, νομίζω ότι σε αυτόν οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό η προσπάθεια που πλέον υλοποιείται με ένα τρόπο πλέον που ούτε καν και εμείς το πιστεύουμε, τα κατάφερα. Συνεργάστηκε και συζήτησε ώρες ατελείωτες με την Δράπεζα Κύπρου, έπισε την Δράπεζα Κύπρου να χρηματοδοτήσει την έρευνά μας. Τα χρήματα της Δράπεζας Κύπρου σε συνεργασία και συνονόηση με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το E.T. δημιουργήσαν μια εταιρεία τεχνοβλαστό, η οποία υπάρχει πλέον εδώ και εννιά-δέκα χρόνια. Στην εταιρεία αυτή τεχνοβλαστό μέτωχη είναι το Πανεπιστήμιο Κρήτης, οι καθηγητές, οι φοιτητές και βέβαια οι χρηματοδότες μας. Οι χρηματοδότες μας στην αρχή της εταιρείας ήταν η Τράπεζα Κύπρου. Το κεφάλαιο της Τράπεζας Κύπρου, το οποίο χρηματοδοτούσε καινοτόμες ιδέες, καινοτόμες δραστηριότητες οικονομικές, κάποια στιγμή πουλήθηκε, ήταν αρκετά επιτυχές σε ορισμένες δραστηριότητές του, σε μια πολύ μεγάλη καναδοαμερικανική εταιρεία, η οποία πλέον ήρθε μέσα στην μικρή μας, απειρολάχιστη τότε, εταιρεία τεχνοβλαστό του Πανεπιστήμιου Κρήτης, με πολύ μεγάλη δύναμη και μας έδωσε τη δυνατότητα πλέον, όχι μόνο να βρούμε χρήματα για να υποστηρίξουμε την συγγραφή και την υποστήριξη, την διοικητική διεθνών διπλωμάτων ευρωστεχνίας, που ξέρεις, στοιχίζουν πάρα πολλά χρήματα, αλλά θεώρησε, μας έδωσε εμπιστοσύνη σαν ερευνητική ομάδα και θεώρησε ότι πρέπει να επενδύσει πλέον χρήματα στην βασική έρευνα. Αυτό άλλαξε τελείως στο τοπίο της Bayonetsio, καταφέραμε με τα χρήματα αυτά να φέρουμε πάρα πολύ άξιους νέους ερευνητές Έλληνες από το εξωτερικό, από μεγάλα κέντρα όπως είναι το Καρολίνσκα και Παναπιστήμια από τη Μεγάλη Βρετανία, και να δημιουργήσουμε πλέον μια καινοτόμα δραστηριότητα που σχετίζεται με την ανάπτυξη νέων θεραπειών στα νευροεκφυλιστικά νοσήματα και μπήκαμε σε αυτή την πρόκληση γιατί είναι ένας χώρος ο οποίος πραγματικά όπως είπα δεν έχει πάρα πολλές λύσεις θεραπευτικές, οπότε είναι ένας χώρος πολύ ανταγωνιστικός και αν καταφέρεις να αναπτύξεις κάτι καινοτόμα, κάτι καινούριο, πραγματικά θα κάνεις τη διαφορά. Και τα χρήματα αυτά γέννησαν άλλα χρήματα διότι μας έδωσαν τη δυνατότητα να παράξουμε πολύ πρωτότυπα ερευνητικά εδομένα, αυτά μας έδωσαν πολύ καλές δημοσιεύσεις, κορυφαίες δημοσιεύσεις, μας δυνάμωσαν σαν ερευνητική ομάδα πάρα πολύ, τόσο πολύ που να είμαστε πολύ ανταγωνιστικοί στα ERC Grants, φέραμε λοιπόν πάρα πολλά χρήματα από την Ευρώπη, αυτό ήταν πολλαπλασιαστικό όσον αφορά την παραγωγή ποιοτικής διεθνώς ενταγωνιστικής νέας γνώσης, με αποτέλεσμα πλέον να έχει η εταιρία By Nature τρεις διεθνείς πατέντες για νέες χημικές ουσίες, τις οποίες φιλοδοξούμε να τις μετατρέψουμε σε φάρμακα θεραπευτικές ουσίες για την ευρωεκφύληση του ανθρώπου. Όλη η διαδικασία αυτή μας έβαλε σε μια διεθνή έκθεση, οι δημοσιεύσεις, η συνεργασία και η χρηματοδότηση της μεγάλης Αμερικανικής Εταιρείας. Εδώ να πω κάτι που είναι πολύ ενδιαφέρον, λόγω της αναστολής μου και της φοβικότητάς μου, όσον αφορά την ακαδηματική επιχειρηματικότητα, τα χρήματα τα οποία μας έδωσε η μεγάλη αυτή Αμερικανική Εταιρεία, δεν τα διαχειριστήκαμε μέσα από την Εταιρεία Τεχνοβολαστό. Αλλά τα καταθέσαμε σαν δωρεά στον Ειδικό Λογαριασμό Έρεμνας του Πανεπιστημίου Κρήτης, το οποίο πήρε 20% για διάφορες διαδικασίες που αφορούν στο Πανεπιστήμιο και χειρίστηκε το Πανεπιστήμιο Κρήτης όλες τις δαπάνες αγορά εξοπλισμού, μισθοδοσία των νέων επιστημών, μεταπτυακών φοιτητών, μεταδιδακτορικών, αγορά των αναλουσίμων λιλικών, η μετάβασή μας και η συμμετοχή μας σε συνέδρια, όλα αυτά τα χρήματα τα διαχειρίζει το Πανεπιστήμιο με διαφάνεια. Να πω εδώ ότι το καταστατικό της εταιρείας By Nature έχει την παρουσία στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας De Jure του εκάστοτε αναπληρωτή αντιπρίτανη οικονομικών, ο οποίος είναι και ο επικεφαλής της εταιρείας διαχείρισης της περιοσίας του Πανεπιστήμιου Κρήτης, η οποία είναι μέτοχος σε αυτή την εταιρεία. Έχουμε λοιπόν δημιουργήσει μια εταιρεία τεχνοβλαστό με τη διαδικασία αυτού του καλού μου φίλου και άξιου συναδέρφου του Ηλία του Καστανά, η οποία έχει μετόχος το Πανεπιστήμιο, έχει μετόχος την εταιρεία διαχείρισης του Πανεπιστήμιου Κρήτης, καθηγητές του, ερευνητές του είτε και νέους ερευνητές που συνεργάζονται μαζί μας. Τώρα πλέον μέτοχος είναι και μια πολύ μεγάλη κάνοδο αμερικανική εταιρεία και πρόσφατα ένας διεθνής οργανισμός ασθενών με τη φοβερή αυτή νόσου του κινητικού νευρώνα στην Αμερική, η ALS Worldwide, έγινε γνώστης των αποτελεσμάτων μας να αναπτύξουμε νέες μικρές ουσίες συνθετικές οι οποίες περνούν το νευρωκεφαλικό φραγμό, μπαίνουν μέσα στον εγκέφαλο και έχουν ισχυρές τουλάχιστον στα πειραματόζωα νευροπροστατευτικές και νευροαναγενητικές δράσεις σε πειραματικά μοντέλα που μιμούνται τα νοσήματα του ανθρώπου, πως είναι η σκληρή καταπλάκασια, η νόσος του Alzheimer. Ενδιαφέρθηκε λοιπόν να μας προτείνει να δοκιμάσουμε αυτές τις συνθετικές μικρές ουσίες που τις ονομάσαμε μικρονευροτροφήνες, μικρές ουσίες που διευκολύνουν την τροφική λειτουργία και την προστατευτική λειτουργία στον εγκέφαλο, που είναι το μεγάλο πρόβλημα στην ευρωεκφήληση, να τη δοκιμάσουν αυτή την ομάδα των ουσιών και στην όσο του κινητικού νευρώνα. Η ALS Worldwide έκανε μια διεθνή καμπάνια, να πω εδώ ότι είναι μία μη κερδοσκοπική εταιρεία, η οποία έχει συσταθεί από ασθενείς με τη νόσο του κινητικού νευρώνα και της οικογένειάς τους. Ίσως να έχεις ακούσει πριν από λίγους μήνες αυτή τη δραστηριότητα τη διεθνή, το Ice Bucket, όπου πάρα πολύ μεγάλοι και γνωστοί άνθρωποι από όλον τον κόσμο έκαναν ένα ντουζ με παγάκια στην τηλεόραση και αυτό το έκαναν για να δηλώσουν ότι πρέπει να βοηθήσουμε την συγκένδρος χρημάτων ο καθένας όσο μπορεί για να επιτεθούν, αν με επιτρέπεται ο όρος, επιθετικά πλέον στην νόσο του κινητικού νευρώνα και να βρούμε μία καινούργια θεραπεία, γιατί δεν υπάρχει θεραπεία. Οπότε πλέον μέσα στην εταιρεία αυτή συμμετέχει και ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Αμερικάνικο, το οποίο μας δίνει πολύ μεγάλη χαρά και πολύ μεγάλη ευθύνη, γιατί άλλο να λειτουργείς σε ένα εργαστήριο αποκομμένος από τους ασθενείς με ταπειραματό ζωά σου κι άλλο να είσαι σε επαφή και να βιώνεις και να δέχεσαι πάνω σου την αγωνία των ανθρώπων αυτόν να βρεθεί κάτι είτε των ασθενών τον ίδιο είτε των οικογενειών τους. Τα τελευταία χρόνια έχω απαντήσει σε πάνω από χίλια ηλεκτρονικά μηνύματα, e-mails από όλο τον κόσμο εξηγώντας αυτούς τους ανθρώπους και ενημερώνοντας τους πού βρισκόμαστε κάθε φορά στην προσπάθειά μας να αναπτύξουμε μια καινούργια θεραπεία με τη βοήθεια των ευρωτροφινών για τη νόσο του κινητικού νευρώνα. Αυτή τη στιγμή η BioNature έχει συγκεντρώσει ένα αρκετά σημαντικό ποσό των χρημάτων που αμπετούνται για να δοκιμάσουμε τις μικρών ευρωτροφήνες στην Αμερική πάντα σε υγιείς εθελοντές και ώστε να δεπιστώσουμε την τοξικότητά τους στον άνθρωπο. Δεν είναι τοξικές στα πειραματόζωα αλλά δεν μπορούμε να δώσουμε τις ουσίες αυτές σε ασθενείς παρά μόνο, δεν μας επιτρέπεται ηθικά, παρά μόνο εάν διαπιστώσουμε ότι πραγματικά δεν είναι τοξικές. Και συγκεντρώνουμε τα χρήματα τα οποία απετούνται για να κάνουμε στην Αμερική την κλινική δοκιμασία φάσης 1 όπως λέγεται που απαντά στο κατά πόσον οι ουσίες αυτές είναι τοξικές στον άνθρωπο και επίσης απαντά στο πώς ο ανθρώπινος οργανισμός διαχειρίζεται σε επίπεδο φαρμακοκινητικής τις ουσίες αυτές. Ελπίζουμε μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους, το αργότερο μέχρι την αρχή του επόμενου έτους να έχουμε απαντήσει αυτά τα δύο ερωτήματα. Εάν είναι θετικά, εάν δηλαδή δεν παρουσιάζεται τοξικότητα στον άνθρωπο, μέσα στον επόμενο χρόνο θα ξεκινήσουμε να δοκιμάσουμε τις ουσίες αυτές στους ασθενείς. Και οι πρώτε ασθενείς που θα κληθούν να πάρουν τις ουσίες αυτές είναι οι ασθενείς με την νόση του κινητικού νευρώνα στην Αμερική. Συγχαρητήρια και καλή επιτυχία. Να ρωτήσω κάτι. Αυτό το μοντέλο το εκπληκτικό, το οποίο μου περιγράψατε, το βλέπετε και σε άλλα πανεπιστήμια στην Ελλάδα και έχουν γίνει άλλες εταιρείες, σαν την BioNature, αλλού? Βεβαίως. Μπορείτε να μας πείτε κάποια γεφτά δηλαδή, έχετε ελπίδωση ότι αυτό θα ξαπλώσει και μπορεί να είναι και ένας χώρος που θα δώσει και μια απάντηση στην κρίση. Υπάρχουν προσπάθειες που είναι πολύ πιο επιτυχείς από τη δική μας, οι οποίοι είναι πρωτόλια και είναι στα πρώτα τη στάδια. Μια προσπάθεια που ξεκίνησε εδώ και δέκα χρόνια και η οποία παράγει πολύ μεγάλο πλούτο και πολλές νέες θέσεις εργασίας είναι η Εταιρεία Παραγωγής Πεπτιδίων, που φιλοξενείται στο τεχνοϊκό πάρκο του Πανεπιστήμιου Πατρών. Έχει ιδρυθεί από τον αγαπητό συνάδελφο και φίλο Κλεωμένη Μπάρλο, καθηγητή της Χημίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Ο Κλεωμένης έχει δημιουργήσει μια εκπληκτική νέα εταιρεία, η οποία είναι απόλυτα υπολογιστική, δηλαδή είναι computerized σε όλη την διαδικασία της. Έχει δίνει δουλειά σε νέους φυγητές του, οι οποίοι αντί να φύγουν στο εξωτερικό μένουν δίπλα του και παράγουν νέα γνώση και παράγουν νέα προϊόντα, νέα παιπτίδια που είναι χρήσιμα στην φαρμακευτική βιομηχανία. Για παράδειγμα έχει βοηθήσει πάρα πολύ την φαρμακευτική βιομηχανία παραγωγής θεραπειών για τη νόσο του AIDS. Έχει πάρα πολύ σημαντικό ρόλο. Αυτή η μικρή μονάδα συμβάλλει πάρα πολύ σε θεραπευτικά σχήματα για τη νόσο του AIDS, που ξέρεις πόσο μεγάλο πρόβλημα δήμασις υγείας είναι παγκόσμιο. Δίπλα ένας άλλος καλός φίλος, ο Γιάννης Οματσούκας, με τη συνεργασία μιας ελληνικής φαρμακευτικής τερίας, δημιουργήθηκε σε μια εταιρεία τεχνοβλαστό με βασικό στόχο την ανάπτυξη ενός εμβολίου κατά της νόσου της κλήσης καταπλάκας. Έχουν πλέον δοκιμάσει το εμβόλιο αυτό σε συνεργασία με την κυρία Αναγνωστοπούλου, μιας συνάδελφος στην Αυστραλία. Βλέπεις πάλι την διασπορά και τη διεθνή συνεργασία. Και πλέον συγκεντρώνουν τα χρήματα για να την δοκιμάσουν. Έχουν πατεντάρει αυτή την ανακάλυψή τους. Η ιδιοκτησία αυτής της νέας νόσης είναι στα χέρια τους και προσπαθούν να συγκεντρώσουν τα παραίτητα χρήματα για να την δοκιμάσουν πλέον στον άνθρωπο. Υπάρχουν άλλες εταιρίες που σκετίζονται. Αυτές είναι εταιρίες που ξέρω καλά γιατί είναι στο χώρο των διεπιστημών. Υπάρχουν άλλες εταιρίες στο χώρο των υπολογιστικών επιστημών. Στο χώρο του ICT, του Informatics Technology Computing. Πολύ επιτυχημένες εταιρίες που δεν είναι τόσο μεγάλες όσο είναι οι δικές μας προσπάθειες, τόσο φιλόδοξες. Είναι εταιρίες που παράγουν software για την κινητή τηλεφωνία. Που έχουν βάσει τα πανεπιστήμια. Που έχουν βάσει τα πανεπιστήμια, τα τεχνογικά πάρκα τα οποία υπάρχουν στα πανεπιστήμια. Και οι οποίες είναι επιτυχείς και οι οποίες έχουν δημιουργήσει το καλό παράδειγμα για το πολλαπλασιασμό αυτών των δραστηριοτήτων. Τα τελευταία πέντε χρόνια η πορεία γενικότερης σε αυτό το χώρο θεωρείτε ότι είναι πολύ ανωδική σε σχέση με πριν στην Ελλάδα. Ναι είναι πάρα πολύ ανωδική. Άρα μέσα στη κρίση μέσα σε όλη αυτή την οδύνη υπάρχει και ένας χώρος με φως. Είναι πάρα πολύ ανωδική και είναι ανωδική και με μία πολύ ισχυρή εξωστρέφεια. Υπάρχουν νέοι επιστήμονες που αναπτύσσουν την καινοτόμο τους δραστηριότητα μέσα στην Ελλάδα. Εάν είχαμε ένα τραπεζικό σύστημα, Ιωάννα, το οποίο να λειτουργούσει φυσιολογικά, θα μπορούσαν τα παιδιά αυτά να υποστηρικτούν από τον τραπεζικό χώρο, τον ελληνικό και να πολλαπλασιάσουν τις δραστηριότητές τους. Και ελπίζω ότι αμέσως μετά την έξοδο από αυτό το μεγάλο πρόβλημα που έχουν οι τραπεζές μας, αυτό το πράγμα θα πολλαπλασιαστεί και θα επιταχυνθεί ακόμη περισσότερο. Αυτό που συμβαίνει επίσης είναι ότι πάρα πολύ νέοι άνθρωποι αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους εδώ, βλέπουν ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα, έρχονται σε συνεργασία και σε επικοινωνία με αντίστοιχες δραστηριότητες καινοτόμες στο εξωτερικό. Μερικοί φεύγουν έξω και μεταφέρουν τη δραστηριότητά τους πλήρως έξω, οι περισσότεροι όμως ενδιαφέρονται να κρατήσουν και τους δύο πόλους. Κρατάνε τη δραστηριότητά τους εδώ και συνεργάζονται με πολύ μεγαλύτερες και πολύ πιο ανταγωνιστικές διεθνώς εταιρείες και δημιουργούν σιγά σιγά αυτή μέσα από αυτή τη συνεργασία ένα τελείως καινούριο καινοτόμο περιβάλλον. Ποια χώρα κοιτάς και λες θα ήθελα η Ελλάδα να είναι έτοιση σε 10-20 χρόνια. Δύο χώρες κοιτάω. Η μία είναι η Φιλανδία και η άλλη είναι το Ισραήλ. Θα ξεκινήσω από το Ισραήλ γιατί είναι πιο κοντά σε εμάς. Το Ισραήλ έχει μια τεράστια διασπορά Ισραηλνών οι οποίοι είναι σε όλο τον κόσμο. Το Ισραήλ επίσης έχει ένα κοινό πράγμα με την Ελλάδα στο επίπεδο των μανάδων και η Ισραηλή της εσμανάδας μεγάλωσε σε μια επαρχειακή πόλη στην Άρισα και το πατρικό μου σπίτι ήταν μέσα στην ευρωαϊκή κοινότητα. Έχω πολύ μεγάλο σεβασμό και πολύ μεγάλη αγάπη αυτούς τους ανθρώπους για την εργατικότητά τους και για την ανάγκη τους να δημιουργήσουν και την ανθρωπιά τους και είδα αυτό το μικρό περιβάλλον το οποίο είναι σε μικρό παιδί στην Άρισα να αναπαράγεται σε επίπεδο κρατικό στο Ισραήλ. Συνεργάζομαι με τον Στούντο Βαϊσμαν στη Ρεχόβοτ και αρκετές φορές τους επισκέπτομαι και έχω ιδιαίτερη αντίληψη το τι συμβαίνει εκεί πέρα. Το Ισραήλ τη δεκαετία των 90' υπέστη μια τεράστια οικονομική κρίση για διάφορες αιτίες που δεν σχετίζονται με τα δικά μας, αιτίες διαφορετικές με αποτέλεσμα να κεψε ένα περιβάλλον πάρα πολύ άσχημο, πάρα πολύ δύσκολο, με αποτέλεσμα να προσπαθήσει να βρει λύσεις. Και οι λύσεις που βρήκε ήταν, στηρίζονταν σε δύο πράγματα, στους μορφωμένους ανθρώπους του και στη Διασπορά. Και όταν λέω Διασπορά, Ιωάννα, δεν εννοώ μόνο τους επιστήμονες τους δραγιώνους που ξέρεις ότι είναι κορυφαίοι πάρα πολύ, αλλά και στους επιχειρηματίες τους. Τι κάναν λοιπόν, αναδιοργανώσαν τα ερεμητικά τους κέντρα και τα πανεπιστήμια και μπήκαν με πολύ μεγάλη επιθετικότητα σε αυτό που ανέφερα στην αρχή. Διότι είδαν ότι ο ιδιωτικός τομέας θα περάσει ένα μεγάλο μέρος των επενδύσεων του στα πανεπιστήμια και στα ερεμηκά κέντρα για την παραγωγή νέων προϊόντων και νέων δραστηριοτήτων. Και μπήκαν μπροστά, φέραν τους κορυφαίους επιστήμονές τους στον διεθνικό ανταγωνισμό, στον ιδιωτικό τομέα, ενεργοποιήσαν και ευαιστοποιήσαν τους εβραίους επενδυτές και χρηματοδότες άλλων δραστηριοτήτων στο διεθνώς και τους πείσαν να φέρουν ένα μέρος των χρημάτων των επενδύσεων τους στη χώρα τους. Αυτή τη στιγμή το Ισραήλ έχει 87% της βασικής έρευνας και της μεταφραστικής έρευνας να χρηματοδοτείται από τον διεθνή επιχειρηματικό τομέα. Ένα μεγάλο ποσοστό των χρημάτων κατακρατούνται, παρακρατούνται από τα ερεμητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια και χρηματοδοτούν αυτά τα κεφάλαια, που είναι πάρα πολλά, είναι εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Τα προγράμματα σπουδών, τις υποτροφίες των φοιτητών, την αγορά νέου εξοπλισμού, την μετακίνηση των φοιτητών τους να ακούσουν καινούργια πράγματα συμμετέχοντας σε άλλα μεταπτυχιακά προγράμματα στο εξωτερικό, πηγαίνοντας σε συνέδρια. Το Ισραήλ λοιπόν αλλάζει άρδη την παραγωγική του βάση. Ακόμη και η παραγωγή στον πρωτογενείο τομέα χαρακτηρίζεται από την είσοδο της επιστήμης. Δηλαδή η χρησιμοποίηση της βιοτεχνολογίας και των νέων βιοτεχνολικών μεθόδων έχουν αλλάξει άρδη την παραγωγή προϊόντων, φρούτων, λαχαλικών. Και είναι κάτι που μπορεί να γίνει και εδώ, και εδώ έχει αρχίσει. Ακριβώς. Εμείς είμαστε πίσω γιατί, ξαναλέω πάλι, η φοβικότητα, η ιδιολυψία και η αγνωσία και η μημάθεια για πάρα πολλά χρόνια ανθρώπων που είχαν στα χέρια τους αυτές τις αποφάσεις μας οδήγησε να περικλήσουμε τα παρεμπιστήμια μας και τα ερευνητικά μας κέντρα και να τα κάνουμε ερευνητικά κέντρα και παρεμπιστήμια τα οποία ήταν φοβικά να βγουν στον διεθνή ανταγωνισμό. Ένα άλλο καλό παράδειγμα, διαφορετικό από μας, είναι η Φιλανδία. Τη δεκαετία του 90, μετά την κατάρρευση της Σοβετικής Ένωσης, μέσα σε μία εβδομάδα χάσαν 25% το ακαθαρίστητο εθνικού προϊόντος. Θα θυμάσαι σαν επιστήμονα στο χώρο της οικονομίας ότι ένα μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων της Ευρώπης με την Σοβετική Ένωση περνούσαν μέσα από τη Φιλανδία. Ήταν αυτό το φιλανδικό μοντέλο επιχειρηματικότητας και γενικότερα επικοινωνίας με τη Σοβετική Ένωση. Το χάσαν. Τι κάνανε? Στην επόμενη δεκαετία, τετραπλασιάσαν τον αριθμό των επιστήμών τους στα ρευνητικά κέντρα και στα Ποναπιστήμια. Και τριπλασιάσαν τη χρηματοδότηση της ανώτατης εκπαίδευσης, της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και σχεδόν πενταπλασιάσαν τη χρηματοδότηση της έρευνας. Αυτή τη στιγμή, όπως ξέρεις καλύτερα από εμένα, η Φιλανδία είναι η πρώτη στη λίστα της ανταγωνιστικότητας στο OECD, παράγει και ζει από την παραγωγή της, η οποία σχετίζεται κατεξοχή με η ψηλή τεχνολογία, είναι μια μικρή χώρα σαν κι εμάς. Και να σου πω κάτι, θα είμαι λίγο έτσι φιλόδοξος και προκλητικός, δεν έχει τα μυαλά τα δικά μας. Ούτε σε αριθμό, ούτε σε ποιότητα. Και το παράδειγμα, μάλλον το στοιχείο που με κάνει να πω αυτό το προκλητικό, ας πούμε να κάνω αυτό το προκλητικό statement, άμα μου επιτρέπει, είναι τα παιδιά μας και οι καριέρες, οι σταδιοδρομίες τους στα κορυφαία πανεπιστήματα του κόσμου. Έχουμε πάρα πολύ περισσότερους Έλληνες επιστήμονες, καθηγητές, ερευνητές στα κορυφαία πανεπιστήματα του κόσμου από ότι έχουν Φιλανδία. Άρα μπορούμε. Άρα μπορούμε. Αλλά αυτό χρειάζεται πολιτική βούληση, αυτό χρειάζεται αλλαγή νοτροπίας και αυτό χρειάζεται να εμπιστευτούμε τους νέους Έλληνες. Και όταν αναφέρομαι στους νέους Έλληνες, εννοώ και αυτούς που είναι εδώ και τους νέους Έλληνες που βιώνουν και συνεργάζουμε στο εξωτερικό, στη Βαστόνι, στο Χαλόν, που είναι καταπληκτικά παιδιά και τα οποία ξέρεις πρέπει να τα φέρουμε εδώ για να παράξουν αυτό που παράγουν εκεί. Ναι. Και επειδή η επιστήμη και η βιοτεχνολογία και ο χώρος της βιοιατρικής δεν χρειάζεται μεγάλα εργοστάσια, δεν χρειάζεται μεγάλη υποδομή, τεράστια υποδομή παραγωγής, όπως είναι, παράδειγμα, η αυτοκίνητοβιομηχανία ή η παραγωγή στην αεροπλάνο, για παράδειγμα, μεγάλων μηχανών, τι χρειάζεται. Χρειάζεται έξυπνα μυαλά, χρειάζεται ευριστοποιημένα μυαλά, συνειδητοποιημένα μυαλά για το ρόλο τους σαν επιστήμονες, γιατί ο ρόλος του επιστήμου δεν είναι να μάθει μόνο γράμματα. Ο ρόλος του επιστήμου να είναι να ωσμώνεται με την κοινωνία και να απαντάς τα προβλήματα της κοινωνίας. Μόνο τότε παίρνει χαρά ο επιστήμονας. Δεν παίρνει χαρά με το να κάνει μόνο ένα paper, να γράψει ένα λιβλίο. Παίρνει χαρά με το να μπορεί να δώσει απάντηση στον άνθρωπο που είναι σε ανέχεια, στον άνθρωπο που έχει το πρόβλημα υγείας. Δεν μπορείς να φανταστείς. Και αυτό το άκουγα, ήμουνα τυχερός να έχω πεθερό γιατρό, χειρουργό, τον οποίον έχασα πριν από ένα χρόνο, ο οποίος ήταν ένας άνθρωπος φωτισμένος, έκανε 20.000 επεμβάσεις στη Λάρισα και ο οποίος δεν έκανε περιοσία. Αλλά έμαθα μετά από χρόνια ποια ήταν η περιοσία του. Όπου και να πήγαινε, Ιωάννα, ήταν ο γιατρός. Κανείς δεν τον ήξερε με το όνομά του. Κώστας Κουκούλης ήταν το όνομά του. Ξέραν ο γιατρός. Ο τίτλος ζωής αυτού του ανθρώπου ήταν γιατρός. Η χαρά που έπαιρνε να βλέπει νέους ανθρώπους τους ο οποίος έσωσε γιατί τους έβγαλε ένα ξένο σώμα από το Λάριλ ή από το Φάριγκα, ή η χαρά που έβλεπε νέα παιδιά τα οποία είχαν προβλήματα υγείας και τα οποία ζούσαν, κάναν οικογένεια, γινόντουσαν χρήσιμπολίτες, δημιουργούσαν πλούτο. Ήταν τεράστια. Η επιστήμη, λοιπόν, δεν είναι μόνο η καριέρα, οι θέσεις, τα papers και το Harvard. Η επιστήμη είναι να μπορείς να δώσεις λύσεις στα προβλήματα του συνανθρώπου σου και αυτό σου δίνει τεράστια χαρά. Δυστυχώς αυτό έρχεται με το χρόνο και δεν είναι κάτι το οποίο μπορείς να το δεις νωρίς στο διάβαρ, στη σταδιοδρομή ως ανεπιστήμονας. Και το έζησα και το ζώτα τελευταία χρόνια, γι' αυτό και προσπαθώ με αγωνία να το περάσω στους φοιτητές. Και η επικοινωνία που έχουμε τους νέους γιατρούς και τους φοιτητές στην ιατρική σχολή στην Κλήτη αλλά και στην Ποστόνη, είναι ακριβώς να τους μεταφέρω αυτήν την συσσορευμένη επαγγελματική εμπειρία που δεν σχετίζεται με τεχνολογία, αλλά σχετίζεται με τις σχέσεις που έχουμε με τον συνάνθρωπο, με τις σχέσεις που έχουμε με τον φοιτητή, με τις σχέσεις που έχουμε τελικά με το να φύγουμε από αυτόν τον κόσμο, το μάτιο κόσμο, έχοντας προσφέρει κάτι ουσιαστικό, όχι μόνο στην εαυτό μας αλλά και στους δίπλα. Και ουσιαστικά να βγούμε από το ατομικό, την ατομική άνοδο, την ύλη και να δώσουμε μία έννοια κοινωνικής προσφοράς και πάθους σε αυτό που κάνουμε. Για πολλές δεκαετίες το πρώτοι που ήταν η ηλικία, η επιτυχία, το status, τα πολλά papers, ο καταναλωτισμός, το να είμαστε σε έναν κλειστό κύκλο και να είμαστε οι top λέω τώρα. Και κάποια στιγμή έρχεται το υπαρξιακό. Γιατί να μην έρχεται ο υπαρξιακός στην αρχή της καριέρας που το καταθέτεις εσείς τους φοιτητές και έχουν τη χαρά να σε ακούνε και γιατί να πρέπει αυτοί οι άνθρωποι να το βρουν μόνοι τους στη διάρκεια της ζωής τους, πρέπει να τους το δίνουμε τώρα. Και να αρχίσει μια γενιά να έχει άλλα ήθη όπως ήταν η παλαιά Ελλάδα που ήταν ο φαρμακοποιός στο χωριό, ο γιατρός, ήταν η προσωπικότητα η οποία βοηθούσε τους άλλους πέρα από τις τεχνικές γνώσεις. Κλείνοντας, ποια είναι τα δύο λόγια που θα θέλες να μας πεις και έτσι να επικοινωνήσεις στο κοινό. Δύο πράγματα θα ήθελα να πω σαν επιστέγασμα της συζήτησής μας. Το ένα είναι ότι νιώθω σαν εκπαιδευτικός ευθύν και υποχρέωση να πείσω τους νέους συναδερφους να λειτουργήσουν με υπευθυνότητα, να λειτουργήσουν με διαφορετικό τρόπο κοινοτροπία, να παράξουν μέσα από την παραγωγή νέας γνώσης πλούτο, να μην το φοβούνται αυτό, να μην το θεωρούν αμαρτία. Η δημιουργία δεν είναι μόνο να παράξεις χρήματα και τέτοιο, είναι και ένας τρόπος ζωής. Και το έχουμε αυτό ευθύνη στο να βοηθήσουμε τη χώρα να βγει από την κρίση. Τα Παναπιστήμια μας, τα ρημαντικά μας κέντρα, ο χώρος στον οποίο δραστηριοποιούμαστε, πρέπει να είναι η εχμή του δόρατος για την αλλαγή της παραγωγής βάσης της χώρας. Δεν έχουμε άλλη επιλογή, Ιωάννα, παρά να πάμε σε αυτή την κατεύθυνση. Και είναι ευθύνη και των κεβερνώντων και ημών που έχουμε κάποια μεγαλύτερη εμπειρία στα Παναπιστήμια να οδηγήσουν τη χώρα προς τα εκεί. Εκεί πέρα που οδηγείται κάθε νορμάλ προοδευμένη ευρωπαϊκή χώρα. Είμαστε χώρα της Ευρώπης. Το δεύτερο που ήθελα να δώσω σαν μήνυμα ιδιαίτερα στους νέους συναδέλφους, είναι να βουτήξουν μέσα τους και μέσα στην εμπειρία της οικογένειάς τους και της κοινότητάς τους σε αυτό που λέγεται δημιουργία. Παλιά ο Έλληνας ήταν γνωστός για την δημιουργικότητά του, για την εξοστρέφειά του. Πρέπει να γίνουμε δημιουργικοί ξανά και κοσμοπολίτες. Να ανοίξουμε τους ορίζοντές μας, να θεωρήσουμε την Ελλάδα όχι σαν ένα μέρος των Βαλκανίων, αλλά σαν ένα μέρος της Ευρώπης και του κόσμου όλου. Είμαστε κοσμοπολίτες τα τελευταία τρεις χιλιάδες χρόνια. Και πρέπει αυτό το χαρακτηριστικό το οποίο είναι, αν μου επιτρέπεται, μέσα στο πολιτιστικό μας γωνιδίωμα, να το χρησιμοποιήσουμε σαν τη βασική αιχμή του δώρατος για να βοηθήσουμε τον τόπο. Ευχαριστούμε πάρα πολύ και καλή επιτυχία σ' όλα τα καινούργια που θα έρθουν, σ' όλες τις καινούργιες δράσεις. Και εγώ ευχαριστώ πάρα πολύ για τη δυνατότητα που μου έδωσες να επικοινωνήσω με φοιτητές ή με συμπολίτες μας, οι οποίοι θα πρέπει, όπως είπα, να ενημερώνονται για τις προσπάθειες που γίνονται μέσα στο Ελληνικό Παναπιστήμιο. |
