| : Αγαπητοί συνάδελφοι, καλημέρα. Χαιρετίζω κι εγώ αυτήν την ωραία συνάντηση, αλληλεπίδρασης και μοιράσματος γνώσης. Ελπίζω να συνεχιστεί, να μπορούμε να ακούμε ο ένας τον άλλον και να βάλουμε όλοι μαζί το χεράκι μας ώστε οι βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αθηνών να είναι αντάξειες και των σημερινών αναγών, αλλά και αυτών που θέλουν οι φρίστες. Η κυρία Καλινίκου δεν είναι εδώ, όμως θα μοιραστώ εγώ μαζί σας αυτή την αρδεντική εργασία, η οποία αφορά στο δικαίωμα δημόσιουρδανισμού. Ένα δικαίωμα το οποίο άπτεται του έργου των βιβλιοθηκών και γύρει πολλές φορές, μάλλον και διαμορφώνει, τις σχέσεις μεταξύ δημιουργών και βιβλιοθηκών, οι οποίες άλλοτε είναι πολύ στενές και άλλοτε οξύνονται. Τα έργα της πνευματικής ιδιοκτησίας, για λόγους οικονομίας χρόνου θα μου επιτρέψετε να χρησιμοποιώ τις σημειώσεις μου. Τα έργα της πνευματικής ιδιοκτησίας συνιστούν κοινωνικό αγαθό που βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτιστικής ζωής μιας κοινωνίας. Ο δημόσιουρδανισμός των έργων αυτών είναι άρρικτα συνδεδεμένος με το έργο των βιβλιοθηκών και την αποστολή τους, προάγει την πνευματική καλλιέργεια, ενθαρρύνει την ανάπτυξη και διάδοση της συγγραφικής δραστηριότητας, αποτελεί δε έκφανση του δικαιώματος των πολιτών στην αναζήτηση, συλλογή και απρόσκοπτη πρόσβαση σε ένα πλουαλιστικό πλαίσιο πηγών τυροφόρησης, διασφαλίζοντας τη δημοκρατία. Οι βιβλιοθήκες με το έργο τους και τις υπηρεσίες που αναπτύσσουν συμβάλλουν σημαντικά στην προώθηση της πνευματικής δημιουργίας, καθώς συγκεντρώνουν, οργανώνουν την πολιτιστική παραγωγή των εθνών, συντηρούν παλαιό υλικό, διατηρούν στο δυνακές έργα τα οποία έχουν πάψει να πολλούνται στο εμπόριο και επιπλέον αποτελούν διαβλοεπικοινωνίας μεταξύ δημιουργών και κοινού. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι βιβλιοθήκες είναι κύριοι, αν όχι οι μοναδικοί κάτοχοι σημαντικών και ακριβών έργων, όπως για παράδειγμα σπάνιων εκδόσεων. Επιπλέον, αρκετοί δημιουργοί έγιναν ευρέως γνωστοί μέσω διαδικασίας που έχουν ως αφετηρία τις προθήκες ή τους καταλόγους των βιβλιοθήκων. Συνεπώς, πρόκειται για μία σχέση αλληλεπίδρασης, η οποία οδηγεί στο γεγονός ότι βιβλιοθήκες και δημιουργοί τι άλλο μπορεί να είναι παρά συνοδοιπόροι και φυσικοί σύμμαχοι που επιδιώκουν να προωθήσουν πνευματικά έργα και με όχημα την υπάρχουσα γνώση να δημιουργήσουν νέα. Το έργο των βιβλιοθήκων, όπως γνωρίζετε, στηρίζεται νομοθετικά σε διεθνές και ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, είτε σε εξειδικευμένες νομοθεσίες περιβιβλιοθικών, είτε μέσω της προστασίας της πολιτιστικής κυρονομιάς, είτε μέσω του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας και της δυνατότητας που δίνει αυτό εξαιρέσεων ή παρεκλήσεων από το αποκλειστικό δικαίωμα του δημιουργού. Όπως γνωρίζετε, ο βασικός νόμος της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο νόμος 2121 του 1993, όπως αυτός έχει τροποποιηθεί σύμφωνα και με το κοινωνικό τεκτημένο αλλά και με τις διεθνείς συμβάσεις. Οι πνευματικοί δημιουργοί με τη δημιουργία ενός έργου αποκτούν πάνω σε αυτό πνευματική ιδιοκτησία, η οποία περιλαμβάνει το δικαίωμα εκμετάλλευσης του έργου, το γνωστό περιουσιακό δικαίωμα, αλλά και το δικαίωμα του προσωπικού δεσμού του δημιουργού με το έργο του, το λεγόμενο ηθικό δικαίωμα. Υπάρχουν ξεχωριστά δικαιώματα τα οποία αποκτούνται χωρίς να χρειάζεται καμία διαδικασία ή καμία διατύπωση. Με τη δημιουργία του έργου ο δημιουργός αποκτά δικαίωμα λεπιωματικής ιδιοκτησίας. Το περιουσιακό δικαίωμα, το οποίο μας αποσχολεί κυρίως σε σχέση με το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού, δίνει στο δημιουργό την εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει κάθε δημόσια χρήση του έργου του, κρατώντας ουσιαστικά για τον εαυτό του, την αξίωση αμοιβής μέσω της εμπορικής εκμετάλλευσής του. Κρατήστε και αυτό το αξίωση αμοιβής. Το περιουσιακό δικαιώμα χωρίζεται και αυτό με τη σειρά του σε επιμέρους εξουσίες, που ο νόμος επιτρέπει ρητά τη χωριστή εκμετάλλευση της κάθε μίας από αυτές. Η εξουσία της αναπαραγωγής, η εξουσία της μετάδοσης, η εξουσία του δικαιώματος δημόσιου δανεισμού. Ας δούμε λοιπόν τι είναι αυτό το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού. Είναι το δικαίωμα των δημιουργών να λαμβάνουν αμοιδή για τη δωρεάν χρήση των έργων τους στις βιβλιοθήκες και υπό την ακριβή νομική εννοία του και σύμφωνα με το δίγιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, πρόκειται όπως σας είπα και στην αρχή για το αποκλειστικό δικαίωμα του δημιουργού να επιτρέπει ή να απαγορεύει το δανεισμό του πρωτοτύπου ή των αντιγράφων του έργου του. Το δικαίωμα αυτό για να κατοχυρωθεί πάει πολλά χρόνια πίσω από τους προηγούμενους αιώνες και ήταν ένα αποτέλεσμα ενός αδυσσόπιτου, να πω έτσι, αγώνα των δημιουργών προκειμένου να κατακτήσουν στην αρχή δικαιώματα από τους εκδότες τους. Και σιγά σιγά αυτό εξελίσσεται. Το δικαίωμα δημόσου δανεισμού θεσμηθήθηκε στην Ευρώπη με την οδηγία του 1992, όπως αυτή τροποποιήθηκε με την οδηγία του 2006, 115 του 2006. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή την οδηγία, ο δανεισμός έχει την έννοια της διάθεσης προς χρήση για περιορισμένο χρονικό διάστημα και όχι για άμεσο ή έμεσο οικονομικό ή εμπορικό όφελος και αφορά τα ιδρύματα που είναι ανοιχτά στο κοινό και προκειμένου τις δημόσιας βιβλιοθήκες. Το δικαίωμα δημόσου δανεισμού έχει με ένα αποκλειστικό χαρακτήρα, αλλά σύμφωνα με το άθρο έξι της οδηγίας επιτρέπονται σε αυτό ορισμένες παρεκκλήσεις. Η δυνατότητα όμως παρέκκλησης προϋποθέτει ότι τουλάχιστον οι δημιουργοί λαμβάνουν αμοιβή για τον δανεισμό τους. Τα κράτη-μέλη είχαν τη δυνατότητα να εξερρούν από την πληρωμή της αμοιβής ορισμένες κατηγορίες ιδρυμάτων. Αυτό το έπραξε στην αρχή η Πορτογαλία. Όμως με απόφαση του ΔΕΚ του 2006 και δεδομένου ότι είχε εξερέσει όλα τα ιδρύματα, η Πορτογαλική Δημοκρατία πλήρωσε πρόστιμο και αναγκάστηκε να το πάρει πίσω και να εξερέσει μόνο ορισμένες κατηγορίες βιβλιοθήκων. Έκρινε δηλαδή το Δικαστήριο ότι η απαλλαγή όλων των κατηγοριών ιδρυμάτων δημόσιου δανεισμού από την υποχρέωση καταβολής της αμοιβής που οφείλεται στους δημιουργούς συνιστά παράμβαση των υποχρεώσεων που υπέχει το κράτος μέλος από την οδηγία. Μέχρι το 2017 η Εθνική Νομοθεσία δεν χρησιμοποίησε τη δυνατότητα παρέκλησης από το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού με την προϋπόθεση φυσικά ότι δημιουργεί λαμβάνουν αμοιδή, ούτε είχε εξαιρέσει από την πληρωμή ορισμένες κατηγορίες ιδρυμάτων. Επιπλέον η Ελλάδα δεν έχει καταβάλει ποτέ και με κανέναν τρόπο καμία αμοιδή στους δικαιούχους για το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού. Μετά από πολύ αγώνα, από προσπάθειες και της βιβλιοθηκονομικής κοινότητας, το Υπουργείο Πολιτισμού το 2017 έφερε στο καινούριο νόμο για την πληρωματική ιδιοκτησία και τη συλλογική διαχείριση δύο τροποποιήσεις. Μία από αυτές αφορούσε το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού η οποία πέρασε και η άλλη αφορούσε την αναπαραγωγή η οποία δεν πέρασε. Σε ό,τι αφορά λοιπόν το δημόσιο δανεισμό με το Άνθρωπε 94 υπάρχει μια πολύ θετική εξέλιξη για μας τις βιβλιοθήκες και πλέον θα μπορούμε να κάνουμε τη δουλειά μας χωρίς να είμαστε στο όριο μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας ότι οι βιβλιοθήκες χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή μπορούν, οι βιβλιοθήκες των δημοσίων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, πρωτοβάτινες και δευτεροβάθινες εκπαίδευσης, σχολικές βιβλιοθήκες, καθώς και οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες που είναι μέλη των στουδές μου ακαδημαϊκών βιβλιοθήκων. Αυτό ισχύει μόνο για ορισμένες, όπως σας είπα, βιβλιοθήκες. Τώρα τι γίνεται με τις άλλες βιβλιοθήκες. Αυτό δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί με την έννοια ότι θα ακολουθήσει, πρέπει να βγει ένα προεδρικό διάταγμα, με το οποίο θα καθοριστούν οι λεπτομέρειες και εκεί θα συζητηθούν μέχρι την έκδοση του προεδρικού αυτού διάταγματος, οι δημόσιας βιβλιοθήκες και οι βιβλιοθήκες που ανήκουν στα νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου που εκπτεύονται από το κράτος, οι βιβλιοθήκες κοινοφυλών ιδρυμάτων και οργανισμών, μορφωτικών ιδρυμάτων και αποστολών στην Ελλάδα, καθώς και οι βιβλιοθήκες ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων δεν καταβάλλουν αμοιδή για το δημόσιο αδενισμό. Φυσικά υπήρχαν πάρα πολλές προστριβές, ακόμα και η έκθεση του Στημονικής Επιτροπής της Βουλής επισήμανε τις προηγούμενες αποφάσεις του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την απαλλαγή πολλών κατηγοριών βιβλιοθικών, επίσης υπάρχει πιθανότητα οι δημιουργοί να προσβάλουν αυτό το προεδρικό διάταγμα και να ζητήσουν διότι το δικαίωμά τους στην αμοιδή προσβάλλεται. Και γενικώς είμαστε εν ώψη εξελίξεων, όμως η επιστημονική μας κοινότητα πραγματικά παρακολουθεί αυτό το θέμα και το Υπουργείο Πολιτισμού και το Υπουργείο Παιδείας προκειμένου να διασφαλίσουν το έργο των βιβλιοθικών και μέσω αυτού το έργο των δημόσιων συμφέρον. Ας δούμε όμως τι γίνεται τώρα με το διαδανεισμό μεταξύ βιβλιοθικών. Μπαίνουμε τώρα σε πιο εξειδικευμένα ζητήματα. Όπως γνωρίζετε είναι μια πρακτική η οποία συχνά ακολουθείται κυρίως όταν τα βιβλία είναι εντισσεύρετα. Ο διαδανεισμός βιβλίων ή εντύπων καθώς και διδακτορικών, διατριβών ή διπλωματικών εργασιών μεταξύ βιβλιοθικών για συμβουλευτική επιτόπου χρήση από τους αναγνώστες δεν εμπίπτει στην έννοια του δημόσιου δανεισμού όπως το λέει η οδηγία ότι μέσω αυτής της διαδικασίας ουσιαστικά καλύπτεται η διάθεση μεταξύ ιδρυμάτων ανοιχτών στο κοινό. Οπότε δεν γίνεται από εδώ κανένα δικαίωμα. Μπορούμε δηλαδή να κάνουμε διαδανεισμό μεταξύ μας βιβλιοθήκη χωρίς να φοβόμαστε ότι είμαστε παράνομο. Όμως σε ό,τι αφορά το ψηφιακό περιεχόμενο, και εδώ έχουμε πάρα πολλές εξελίξεις, θα ήθελα να σας πω ότι η ανταλλαγή ψηφιακού περιεχομένου σε μορφή ηλεκτρονική μεταξύ βιβλιοθήκων ή άλλων κέντρων πληροφόρησης εντύπτει κυρίως σε δύο άλλα δικαιώματα. Στο δικαίωμα αναπαραγωγής και στο δικαίωμα παρουσίαση στο κοινό. Και θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους όρους που προβλέπονται στη σύμβαση με τον εκδότη. Αν δηλαδή η σύμβαση επιτρέπει την ηλεκτρονική διάθεση, η πράξη αυτή είναι δυνατή, εφόσον γίνεται σύμφωνα με τους όρους που προβλέπονται στη σύμβαση. Αν το περιεχόμενο έχει μορφή έντυπη, δεν επιτρέπεται η σάρωση και η ηλεκτρονική διάθεσή του, εκτός αν υπάρχει γραπτή άδεια από το δικαιούχο. Επίσης, οι όροι χρήσης των βάσεων δεδομένων, των ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων από βιβλιοθήκες, καλύπτονται συνήθως από τη σχετική σύμβαση με τους δημιουργούς. Η ψηφιακή τεχνολογία και η εμφάνιση του διαδικτύου, προκάλεσαν σημαντικές ανατροπές σε πλείς τους τομείς δραστηριότητας. Η εμφάνιση των ψηφιακών βιβλίων επέφερε ρυζικές μεταβολές, τόσο στον τομέα των εκδόσων, όσο και στη συνήθεια στων αναγνωστών. Μόνον ότι το ψηφιακό βιβλίο δεν πρόκειται βεβαίως να αντικαταστήσει το έντυπο, ωστόσο για ορισμένες κατηγορίες βιβλίων και σε ορισμένες αγορές, ο όγκος των πωλήσεων ψηφιακών βιβλίων είναι μεγαλύτερος. Κάποιοι, μάλιστα αναγνώστες, οι οποίοι όλο και περισσότερο αυξάνονται σε αριθμό, τύνουν να εγκαταλείψουν την ανάγνωση έντυπων βιβλίων, έναντι της συσκευής ανάγνωσης, ενώ μάλιστα ορισμένοι από τους νεότερους εξ' αυτόν δεν έχουν συνηθίσει ποτέ στο έντυπο βιβλίο. Πρόκειται και μια εξέλιξη, στην οποία οι βιβλιοθήκες προσαρμόζονται προκειμένου να μην περιοθωραιοποιηθούν και να χάσουν την ικανότητα να διαδραματίζουν τον επίχειλιατίες ρόλους τους στη διάδεση του πολιτισμού. Η θέσπιση κανονιστικού πλαισίου κατάλληλου για τον εξεχρονισμό της λειτουργίας των βιβλιοθηκών αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένων συζητήσεων μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων όσο στη θεωρία όσο και στην πράξη. Στο επίκεντρο των συζητήσεων αυτών υπήρξε και το ερώτημα αν και σε ποια βάση οι βιβλιοθήκες έχουν δικαίωμα δανεισμού ψηφιακών βιβλίων. Ένα ερώτημα το οποίο συζητήθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στο ΔΕΕ και το οποίο απάντησε με μία απόφαση το 2016 ότι ο δανεισμός ενός ηλεκτρονικού βιβλίου μπορεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις να εξομοιωθεί με το δανεισμό παραδοσιακού βιβλίου. Αυτό έγινε γιατί προκλήθηκε ουσιαστικά από την Ολλανδία η οποία είναι μια χώρα η οποία έχει κάνει χρήση της εξέρεσης της οδηγίας και επιτρέπει τον δημόσιο δανεισμό αλλά όμως με προηγούμενη άδεια των δημιουργών και χωρίς άδεια των δημιουργών, συγγνώμη, αλλά έναντιεύλογης αμυβδής. Η Ένωση Ολλανδικών Βιβλιοθήκων θεώρησε ότι η εξέρεξη καλύπτει όχι μόνο τα έντυπα αλλά και τα ηλεκτρονικά και έτσι άρχισαν αυτοί να δανείζουν ηλεκτρονικά στις βιβλιοθήκες τους. Η Ένωση των Συγγραφέων η οποία είχε την ευθύνη της λογικής δεχείρισης να συγκεντρώνει τα χρήματα από τον δανεισμό, ενίγαγε την Ένωση Ολλανδικών Βιβλιοθήκων μάλλον η Ένωση Ολλανδικών Βιβλιοθήκων ενίγαγε το ίδρυμα αυτό που είναι επιφορτισμένο της πρακτικής της αμμυδής προκειμένου να αναγνωριστεί αυτό δικαστικώς. Το Δικαστήριο όπως σας είπα και στην αρχή αποφάσισε ότι καλύπτεται ο δανεισμός αντιγράφου του βιβλίου στη ψηφιακή μορφή, ο σάκης αυτός παραγματοποιείται με την τοποθέτηση του αντιγράφου αυτού στον διακομιστή δημόσιας βιβλιοθήκης και της παροχής των χρήστη της δυνατότητες να αναπαράγει το εν λόγο αντίγραφο μέσω μεταφόρφωσης στο δικό του υπολογιστή. Έγινε δεκτό ότι μόνο ένα αντίγραφο μπορεί να μεταφορτωθεί κατά τη διάρκεια της περιόδου δανεισμού ενώ με τη λήξη της περιόδου αυτής το αντίγραφο που έχει μεταφορτωθεί από τον εν λόγο χρήστη δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί από αυτόν. Ουσιαστικά το ΔΕ διευκρίνησε ότι σε κάθε περίπτωση το εν λόγο αντίγραφο που διατίθεται από τη δημόσια βιβλιοθήκη πρέπει να έχει τεθεί σε κυκλοφορίες με πρώτη πόληση ή με κατάλλον τρόπο πρώτη μεταβίβαση της κυριότητας του αντιγράφου αυτού εντός της Ένωσης από το δικαιούχο του δικαιώματος αμυντής στο κοινό ή με τη συγκατάθεσή του και φυσικά αυτό το έργο να μην είναι προϊόν παράνομου προϊόν. Επομένως έχουμε μια εξέλιξη που ουσιαστικά οι νομοθέτες έρχονται και προσαρμόζονται στις τεχνολογικές εξελίξεις και βοηθούν το έργο των βιβλιοθήκων. Τέλος θα ήθελα να πω ότι οι βιβλιοθήκες είναι ένα πάρα πολύ παλιό δημιούργημα της ανθρωπότητας. Προηγήθηκε κατά πολλούς αιώνες τις εφευρέσεις του χαρτιού και της εμφανίσεως του βιβλίου, όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Προσαρμόστηκε στα δεδομένα που προέκυψαν από την εφεύρεση της τυπογραφίας, τις τεχνολογικές εξελίξεις, ενώ το δικαίωμα του δημιουργού, το οποίο έκανε την εμφάνισή του περίπου το 18ο αιώνα, χρειάστηκε να προσαρμοστεί στο θεσμό της βιβλιοθήκης. Σήμερα, στη λεγόμενη ψηφιακή επανάσταση, η βιβλιοθήκη, άραγε, θα επιβιώσει της νέας αυτής ανατροπής που επέρχεται στα δεδομένα που την περιβάλλουν. Αυτό εξακτάται πάρα πολύ και από το δικό μας έργο, αλλά κυρίως όμως εξακτάται και από τη νομοθεσία, η οποία οφείλει να διευκολύνει όχι μόνο την επιβιώσιση των βιβλιοθήκων, αλλά και να δίνει σε αυτές μια όθηση. Οι βιβλιοθήκες χρειάζονται σύγχρονα εργαλεία, τεχνολογικά, αλλά και σύγχρονα νομικά εργαλεία, που οι νομοθέτες ως οφείλουν και οι νομοθέτες ως οφείλουν πρέπει να εξυγχρονίζονται, αν όχι να προηγούνται των τεχνολογικών εξελίξεων. Σας ευχαριστώ πολύ, ελπίζω να μην καταχαράστηκα το χρόνο σας. Αν θέλετε να κάνετε κάποια ερώτηση, ευχαρίστως να απαντήσω. Και θέλω μέσα και δημόσια να ευχαριστήσω την κυρία Καλινίκου για αυτήν την τιμή και τη χαρά συνεργασίας, τόσο σε διοικητικό όσο και σε επιστημονικό επίπεδο και λόγω του ότι αφυπηρέτησε, είναι πλέον ομοτιμή καθηγήτρια. Θέλω να τονίσω για μια ακόμη φορά το σημαντικό ρόλο που έπαιξε για να προθεθούν νομοθετικά ζητήματα τα οποία έχουν σχέση με τις βιβλιοθήκες. Ευχαριστώ πολύ. |
