| : Διότι, χθες είχαμε τη Μεγάλη Επέτειο και σκέφτηκα ότι θα ήταν πιο ενδιαφέρον, ίσως, να μιλούσαμε για το 1821-30. Είναι πιο κοντινό στις μέρες μας και φαντάζομαι θα σας ενδιαφέρει και εσάς περισσότερο. Αν όχι, δεν έχω αντίρρηση να μιλήσω για τα οικονομικά, αλλά τι λέτε. Το 1821 είναι από τις πιο δουλεμένες από πλευράς πηγών περιόδους της ελληνικής ιστορίας, 2130 δηλαδή, η περίοδος αυτή περίπου δεκαετία. Έχουμε πάρα πολλές μαρτυρίες από συγχρόνους. Έχουμε σπουδαία, θα έλεγα, έργα μαρτυριών, με κορυφαίο τον Κασομούλη, αυτόν τον Μακεδόνα αγωνιστή, ο οποίος λέει κορυφαίο γιατί είναι ίσως το πιο συγκροτημένο απομνημόνευμα που έχουμε. Έχουμε πολλά άλλα βέβαια. Έχουμε του Φωτάκου το απομνημόνευμα που ήταν ο εκ δεξιών του Κολοκοτρώνη, ο άνθρωπός του, και βέβαια προβάλλει τον Κολοκοτρώνη και δικαίως γράφει ωραία σε μια γλώσσα, μη μη λόγια, αλλά δημοτική κατά βάση. Και βέβαια έχουμε και του Μακριάνη το απομνημόνευμα, που είναι το δημοφιλέστερο ενδεχομένως, αλλά και το λιγότερο έγκυρο, ας το πούμε έτσι. Ο Μακριάνης γράφει για τον εαυτό του, για τους δικούς του, για τους ρουμελιώτες, μισή τον Κολοκοτρώνη, τον βρίζει. Γενικώς είναι λίγο ενοχλητικός καμιά φορά στον αυτοθαυμασμό του, αλλά εν πάση περιπτώσει έχει μια πένα ενδιαφέρουσα. Γράφει σε μια γλώσσα λαϊκή, δεν ήταν ο άνθρωπος ήξερε με τα βίας πέντε γράμματα, τα έβαλε στη σειρά, και έβγαλε ένα λογοτεχνικό έργο, θα έλεγα, που πολλοί λογοτέχνες θαύμασαν. Είναι έγκυρο ιστορικά, θα έλεγα όχι. Τα απομνημονεύματα του Μακριάνι είναι κυρίως μια απολογία της ρουμελιώτικης άποψης στον εμφύλιο πόλεμο. Είναι πρώτον μια εμφύλιο-πολεμική ανάγνωση του 21. Είναι η περίοδος που οι ρούμελοι και ο Μουριάς συγκρούονται. Οι ρουμελιώτες είναι, βέβαια, οι επαγγελματίες του πολέμου. Η Πελοποννήση δεν αποτελούνται οι στρατοί του Κολοκοτρώνη από αγρότες που μάζευε με υποσχέσεις και με παραμύθια. Και βέβαια, έκαναν το θαύμα τους οι άνθρωποι, αναμφίβολα, αλλά δεν ήταν επαγγελματίες του πολέμου όπως ήταν η αρματολή της ρουμελής. Ο Μουριάς δεν είχε αρματολίκια. Είχε κάποτε μια κλευτουριά. Η κλευτουριά το 1805 εξέλιπε διότι την κυνήγησαν οι αρχές και δεν έμεινε κανένας. Μερικοί κλέφτες όπως ο Κολοκοτρώνης ο Θόδωρος κατάθεραν να διαφύγουν και να πάνε στα Επτάνησα όπου έκανε καινούργια καριέρα ως υπαξιωματικός αξιωματικός του αγγλικού στρατού εξού και περικεφαλαία, η γνωστή. Όταν άρχισε ο Εμφύλιος οι καπεταναίοι της ρουμελής κατέβηκαν στο Μουριά, έκαναν πολλά δυσάρεστα και άσκημα. Και μάλιστα μεγάλα ονόματα. Ο Καραϊσκάκης, ας πούμε, ο οποίος αργότερα έγινε ο ηγέτης της τελευταίας φάσης του αγώνα, στην περίοδο του εμφυλίου έδειξε ένα κακό πρόσωπο στο Μουριά και όχι μόνο. Ο Δέ Μακριάνης λέει πράγματα μετροεπί, όπως ότι οι Κολοκοτρώνοι το μόνο αίμα που έδωσαν ήταν του πάνου Κολοκοτρώνη, που σκοτώθηκε στον εμφύλιο. Ανοησίες. Ασφαλώς δεν ήταν ο μόνος Κολοκοτρώνης, πολλές γενναίες είχαν σκοτωθεί στο πεδίο. Και ο ίδιος ο γέρος του Μουριά βέβαια, μπορεί να μην έδωσε το δικό του αίμα, αλλά πολέμησε πολλοί γενναίοι και οφείλουμε σ' αυτόν τις πρώτες μεγάλες νίκες του αγώνα. Τώρα τι λογίση ήταν αυτή η κοινωνία, τι λογίση ήταν αυτό το έθνος των Ελλήνων. Πρώτα απ' όλα αυτό που τους κάνει οι Έλληνες είναι πρώτον το θρίσκευμα, η ορθοδοξία, η χριστιανή ορθόδοξη δηλαδή και ελληνόφωνη. Επειδή κυρίως η παράδοση θρησκευτική είναι στην ελληνική γλώσσα, σας θυμίζω ότι η Παλαιά Διαθήκη μεταφράστηκε το δεύτερο αιώνα π.Χ. από τους Αλεξανδρινούς Εβραίους. Γιατί, πολύ αναρθά να ρωτηθούν, το μαθαίνουμε σχολείο και δεν μας εξηγούν γιατί συνέβη αυτό, γιατί οι Αλεξανδρινοί εβδομήκοντα σοφοί ελληνόφωνοι, ελληνίζοντες, γιατί μετέφρασαν την Παλαιά Διαθήκη στα ελληνικά, δηλαδή στην Αλεξανδρινή κοινή, όπως τη λέμε, που είναι μια δημοτική της αρχαίας γλώσσας και που την έχουμε ακόμα στην Εκκλησία, είναι η γλώσσα της Παλαιάς Διαθήκης και βέβαια μετά τα τρία από τα τέσσερα Ευαγγέλια γράφονται κατευθείαν στα ελληνικά. Τώρα στο πρώτο ερώτημα, γιατί οι Εβραίοι της Αλεξάνδριας μετέφρασαν την Παλαιά Διαθήκη στα αρχαία ελληνικά, γιατί αυτή ήταν η γλώσσα που μιλούσαν, αυτή ήταν η καθομιλουμένη στην Αλεξάνδρια. Τα εβραϊκά τα σημερινά σας θυμίζω ότι είναι μια γλώσσα των ιερατικοί. Ήταν η γλώσσα των ραβίνων, η γλώσσα των μορφωμένων, δεν ήταν η γλώσσα του λαού. Όταν οι Εβραίοι αποφάσισαν να κάνουν το Ισραήλ κράτος, έθνος, έφεραν πίσω, ανακάλυψαν, επανέφεραν μια γλώσσα που δεν μιλήθηκε παρα πολύ πολύ πολύ παλιά, στην εποχή του Δαβίδ και του Μωυσή και του δεν ξέρω πού πιανού. Έκτοτε οι Εβραίοι έγιναν διασπορά, μιλούσαν οι Εβραίοι της Ελλάδας, οι Ρουμανιώτες μιλούσαν ελληνικά, οι άλλοι Εβραίοι που προωθήθηκαν αργότερα στην Ευρώπη κάποια αργότης γερμανικής γλώσσας και οι Εβραίοι της Ρωσίας ρωσικά. Σημειώστε ότι οι Εβραίοι της Ρωσίας με τους Εβραίους της Μέση Ανατολής δεν έχουν καμία μα καμία φιλετική σχέση. Ο Χίτλερ επειδή ήταν κουμπούρας δεν ήξερε γράμματα, τους τάφτισε όλους και είπε οι Σιμήτες. Οι Εβραίοι της Ρωσίας δεν ήταν Σιμήτες, ήταν οι Σλάβοι, οι Τάταροι, δεν ήταν όμως Σιμήτες. Αυτό είναι το ενδιαφέρον. Και στην εμφάνιση, αν δείτε το πώς μοιάζουν, δεν είναι ούτε μαυριδεροί όπως είναι οι Σιμήτες, ούτε έχουν το ίδιο σουλούπι. Τους κατασκεύασε βέβαια η προπαγάνδα του Χίτλερ να μοιάζουν, αλλά δεν έχουν σχέση. Σας το λέω αυτό προζουνώσινε. Τώρα από εκεί και πέρα αυτή η πρώτη δημιουργία ενός έθνους κράτους βασίστηκε σε μια γλώσσα πολύ παλιά, αρχαία, ιερατική γλώσσα και αυτή μιλάνε σήμερα οι Εβραίοι του Ισραήλ ως γλώσσα καθημερινή. Αλλά στην αρχαιότητα ήταν τα ελληνικά η πρώτη γλώσσα στη Μέση Ανατολή και τα αραμαϊκά που λένε ότι ήταν η γλώσσα του Χριστού, ότι ο Χριστός μιλούσε μία αρχαία Συριακή γλώσσα αυτή, την αραμαϊκή, που κοντεύει να εξαφανιστεί. Κάπου στη Συρία ακόμα μιλείτε, αλλά περίπου εξαφανίζεται. Το τέταρτο Ευαγγέλιο, νομίζω του Ματθαίου, ήταν γραμμένο στην αραμαϊκή. Αλλά μεταφράστηκε και αυτό στα ελληνικά. Έχουμε τέσσερα Ευαγγέλια στα ελληνικά, τα τρία γραμμένα κατευθείαν, το κατά Ιωάννη, το κατά Λουκά και το κατά Μάρκο. Και μετά νομίζω του Ματθαίου ήταν το τέταρτο. Γιατί τα λέω όλα αυτά, για να σας πω ότι η γλώσσα της εκκλησίας ήταν τα ελληνικά. Και η γλώσσα που μάθαιναν οι μορφωμένοι Βαλκάνοι ήταν για πάρα πολλά χρόνια τα ελληνικά. Γιατί? Γιατί τα σχολεία ήταν ιερατικά συνήθως. Στο Άγιον Όρος, στην Πάτμος, στην Κωνσταντινούπολη. Όλες οι σχολές, οι ανώτερες τότε, ας πούμε τα πανεπιστήμια, ήταν στην ελληνική γλώσσα. Και έτσι δεν ήταν μόνο οι Έλληνες που μάθαιναν ελληνικά. Ήταν και οι μορφωμένοι Βούλγαροι, και οι μορφωμένοι Σέρβοι, και οι μορφωμένοι παντός είδους. Ήδιος οι έμποροι που χρειάζονταν τα γράμματα. Έχουμε, λοιπόν, μια προετοιμασία, επειόνες, γλωσσικής ομοιογένειας, τουλάχιστον μιας τάξος ανθρώπων καλλιεργημένων. Και βέβαια και ο λαός, ασφαλώς οι Πελοπονίσοι και οι Ρουμελιώτες, μιλούσαν αυτή τη γλώσσα την ίδια, με παραφθορά τοπική, ανάλογα, αλλά, εν πάση περιπτώσει, αυτή ήταν η γλώσσα. Τώρα, η γλώσσα που μιλάμε σήμερα, βέβαια, έγινε έτσι ενιαία γλώσσα, γιατί το ελληνικό κράτος, όταν ιδρύθηκε, ιδρύσε σχολεία και έμαθε τον κόσμο να μιλάει μία γλώσσα ενιαία. Η πρώτη ήταν η καθαρεύουσα του Κοραΐ και σιγά-σιγά η καθαρεύουσα μεταμορφώνεται στη δημοτική που μιλάμε σήμερα. Και είναι η γλώσσα μας, η οποία κρατάει η σκούφια της από την γραμμική Β, που διάβασε ο Βέντρης, ένας Βρετανός αρχαιολόγος, μάλλον μαθηματικός και αρχιτέκτον. Και ξέρουμε τώρα ότι η ελληνική γλώσσα έχει πολύ πολύ παλιά καταγωγή. Βέβαια, δεν είναι η ίδια ασφαλώς, είναι μια γλώσσα, εξελίσσεται, εδώ εξελίσσεται στη δικιά μας ζωή, μαθαίνουμε, ακούμε καινούριες λέξεις, ενσωματώνονται ξένες λέξεις, μεταφράζονται και λοιπά. Οι γλώσσες αλλάζουν όπως και οι άνθρωποι, όπως και οι πολιτισμοί, αλλά η βάση είναι αυτή. Τα λέω όλα αυτά για να σας πω ότι υπάρχει μια βάση για τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, μια βάση πολιτισμική. Ποιος το κατάλαβε πρώτος και μας ονομάτισε Έλληνες? Ο Αδαμάντιος Κοραΐης. Πριν από αυτό δεν μας λέγανε Έλληνες, μας λέγανε και Έλληνες ενίωτε, αλλά ο Μέν Ρίγας Φεραίος έλεγε εγώ ο Γρεκός, γεννήθηκα Γρεκός και θα πεθάνω. Οι παλιότεροι λέγανε Ρωμιός, Ρωμαίος, απ' το Ρωμαίος. Γιατί δεν έλεγαν Έλληνας, γιατί στο Βυζάντιο η λέξη Έλληνα σημαίνει ειδωλολάτρης. Οι Έλληνες ήταν ειδωλολάτρες και έτσι ο όρος δεν άρεσε πολύ και στην εκκλησία. Συνεπώς το Ρωμαίος Χριστιανός ήταν το δόκιμο. Και απ' το Ρωμαίος έρχεται το Ρωμιός που λέμε εμείς και το Ρουμ που λέγαν οι Οθωμανοί, Ρουμμιλέτ, η κοινότητα, η θρησκευτική των Ρωμαίων έλεγαν. Έτσι χαρακτήριζαν όχι μόνο τους Έλληνες και όλους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, και τους Βούλγαρους και τους Σέρβους και όποιους άλλους και τους Ρουμάνους. Ρουμμιλέτ λοιπόν. Βέβαια αυτό σιγά σιγά διαφοροποιείται, αλλάζει, όταν τα κράτη πλέον του 19ου αιώνα δημιουργούνται, τα έθνη κράτη, το καθένα ανακαλύπτει την παλιά του γλώσσα, τις καταβολές της, οι Βούλγαροι τα σλαβονικά τους, οι Σέρβοι τα σερβικά, οι Ρουμάνοι τη δικιά τους λατινογενή γλώσσα κλπ. Και εμείς βέβαια γινόμαστε οι αποκλειστικοί κτήτορες πλέον της ελληνικής γλώσσας. Και ονομάζουμε πλέον τον εαυτό μας Έλληνες κατά την προτροπή του Αδαμάνδιου Κωραϊ. Πολύ ευφύις άνθρωπος, χιώτις άλλος, πανέξυπνος και από οικογένεια εύπορη εμπόρων. Τον έστειλαν οι γονείς του να εμπορευτεί στο Άμστερνταμ. Και αυτός αντί να εμπορευτεί το ρίξε στο διάβασμα και μετά πήγε στη Γαλλία. Σπούδασε ιατροφιλόσοφος, παρακαλώ, γιατί ιατρική τότε και η φιλοσοφία ταυτίζονταν. Και από εκεί και πέρα άλλαξε ζωή και καριέρα, έζησε στο Παρίσι, παρακολούθησε τις μεγάλες εξελίξεις της Γαλλικής Επανάστασης και έφερε αυτήν την παράδοση στην Ελλάδα, θεωρώντας ότι και οι Έλληνες έπρεπε επιτέλους να ξεσηκωθούν. Ίσως όχι το 1821. Δεν ήταν βέβαιος αν ήταν η κατάλληλη στιγμή και δεν ήταν βέβαιος όπως πολλοί δεν ήταν βέβαιοι. Δεν ήταν μόνο ο Αδαμάντιος Κωραΐς που νόμιζε ότι ίσως έπρεπε να περιμένουμε λίγο. Ήταν και ο Ιωάννης Καποδίστριας και αυτός δεν θεωρούσε ότι ήταν η στιγμή η κατάλληλη. Γιατί συμπίπτει εκείνη η εποχή με μια εξέλιξη στην Ευρώπη μετά τους Ναπολεόντιους πολέμους. Ο Ναπολεών έχει ιτηθεί, που υπήρξε η ελπίδα πολλών υπόδουλων στα Βαλκάνια, ο ηγέτης των επαναστατημένων με τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, η σημαία με τα τρία χρώματα που είναι και σήμερα η σημαία της Γαλλίας, το λευκό, μάλλον το κόκκινο, το λευκό και το γαλάζιο ή το μπλε, που συμβολίζουν την ισότητα, αδελφότητα και ελευθερία κυρίως. Η παλιότερη σημαία της Γαλλίας ήταν η σημαία με τους κρίνους των Βουρβώνων, ήταν μια δυναστική σημαία με χρυσούς κρίνους πάνω σε γαλάζιο πλαίσιο. Νομίζω ότι υπάρχει ακόμα ο σημαίας στο Κεμπέκ του Καναδά, αυτή είναι η σημαία τους, γιατί κρατάει σκούφια τους από εκείνη την εποχή, την Βουρβωνική Γαλλία και ακόμα οι Κεμπεκουά έχουν αυτή την παλιά, την προεπαναστατική σημαία. Η ιστορία έχει ενδιαφέρουσες στροφές και εξελίξεις, πάει πίσω μπροστά ανάλογα. Λοιπόν, αυτή είναι η καινούργια κατάσταση. Ο Ναπολέων χάνει τους πολέμους στο Βατελότο, μεγάλο τη Μεγάλη Μάχη και επιβάλλονται ξανά εξελίες στην Ευρώπη, προσπαθούν να επανέλθουν και εν μέρη το καταφέρνουν. Και οι τρεις μεγάλοι προστάτες του παλαιού καθεστότος, ancien régime, είναι ο Μέτερνιχ πρώτος, ο καγγελάριος πρωθυπουργός ας πούμε της Αυστρίας, Αυστρουγκαρίας, ο Τσάρος Αλέξανδρος ο πρώτος, ο οποίος ως πιστός χριστιανός θεωρεί ότι η παράδοση θέλει τους ελέωθεού μονάρχες και ο περίφημος Κάσλερι, ο βρετανός πρωθυπουργός και υπουργός εξωτερικών, ο οποίος είναι ο πονηρός της παρέας και θεωρεί ότι οι επαναστάσεις είναι επικίνδυνες για τις μεγάλες δυνάμεις και τάσεται υπέρ της επιστροφής στην ελέωθεού μοναρχία. Είναι λοιπόν μια εποχή δύσκολη για τους επαναστατημένους και γι' αυτό ίσως και ο Κοραΐς και ο Καποδίστριος, που ήξερε πολύ καλά τι συνέβαινε στον κόσμο, είπαν δεν περιμένουμε λιγάκι να περάσει αυτό. Βέβαια, του πολέμου οικερίου μένε τι λέγαν οι αρχαίοι, όταν βάλεις μπροστά μια επανάσταση είναι πολύ δύσκολο να κάνεις πίσω και αυτοί που καλλιέργησαν την ιδέα της επανάστασης ήταν ένα είδος επαναστατών της εποχής, η Φιλική Εταιρεία. Η Φιλική Εταιρεία ήταν έμπορη, κυρίως από την Οδυσσό, αλλά και τέκτονες, μασόνοι. Ο μασόνοι εκείνη την εποχή, μη βλέπετε σήμερα ο μασωνισμός δεν λέει πολλά, δεν σημαίνει πολλά πράγματα, είναι ξεπερασμένος, αλλά εκείνη την εποχή ήταν μια δύναμη ο μασωνισμός εξυγχρονισμού. Ήταν μια δύναμη που έλεγε ότι πρέπει να είναι ελεύθεροι άνθρωποι, να είναι αυτεξούσιοι, να μην ακολουθούν τις εντολές ενός απολυταρχικού καθεστότος κλπ. Και με αυτή την έννοια οι εκπρόσωποι της Φιλικής Εταιρείας κατάφεραν να γυρίσουν όλο τον χώρο των υποδούλων και να τους εμπνεύσουν την ιδέα της επανάστασης. Και κέρδισαν μάλιστα με το μέρος τους, όχι αναγκαστικά διανοούμενους, είχαν και πολλούς διανοούμενους, αλλά και αγωνιστές σαν τον Κολοκοτρώνη, τον οποίον εμίησαν, τον Παπαφλέσα, και πολλούς άλλους αυτοδημιούργητους πολεμιστές ας το πούμε έτσι, πολλούς αρματολούς, τον Ανδρούτσο, τους έδωσαν την ιδέα της επανάστασης της ελευθερίας. Τώρα το ακριβές περιεχόμενο ήταν ασαφές. Ο καθένας φανταζόταν την επανάσταση και την ελευθερία με το δικό του τρόπο. Ενδεχομένως οι αρματολοί έλεγαν, θα είναι ένα σύστημα που δεν θα έχει Τούρκους, θα διώξουμε τους Τούρκους, Μουσουλμάνους, θα είναι Χριστιανοί πρώτα απ' όλα οι ηγέτες και θα είμαστε εμείς οι ηγέτες ως πολεμιστές, ως αρματολοί, γιατί όχι. Με την ίδια λογική οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου θεωρούσαν ότι θα είναι αυτοί οι ηγέτες σε μια εξέγερση για την ελευθερία εναντίον του Οθωμανικού συστήματος. Και έτσι έχουμε πολλές αναγνώσεις διαφορετικές ανάλογα με το που βρίσκεται ο κάθε πρωταγωνιστής σε αυτή την υπόθεση. Είναι γεγονός ότι οι πρώτες εκκρίξεις, ας πούμε, δεν έγιναν στην Ελλάδα, ούτε καν από Έλληνες. Οι πρώτες μεγάλες κινήσεις κατά της μεγάλης πύλης, κατά δηλαδή του κέντρου της εξουσίας του Οθωμανικού συστήματος, έγιναν από έναν Αλβανό, τον Αλή Πασά, τον Ιωαννίνων, ο οποίος είπε γιατί να μην είμαι εγώ ο Σουλτάνος και να είναι ο Μαχμούτο δεύτερος, που ήταν τότε Σουλτάνος. Το ίδιο είπε και λίγο νωρίτερα ο Μέρ Πασβάνογλου από το Βιδίνιο, ένας, ας πούμε, της σημερινής Βουλγαρίας, ένας Βόσνιος Υγιπασάς και άλλοι διάφοροι Πασάδες, οι οποίοι άρεσαν να λένε γιατί όχι εγώ και στη θέση του Σουλτάνου. Και αυτά δημιουργήσαν μια έτσι ανησυχίας όλη τη Βαλκανική πολύ νωρίτερα από την έκρηξη της δικιάς μας επανάστασης. Η δικιά μας επανάσταση άρχισε στη Μολδοβλαχία, στις παραδουνάδιες ηγεμονίες, από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Τι ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ήταν γόνος μιας φαναριώτικης οικογένειας, αξιωματικός του ρωσικού στρατού, είχε χάσει και το χέρι του σε έναν πόλεμο και ήταν ένας πράγματι αφοσιωμένος στην ιδέα της εξέγερησης αυτής, φιλικός βέβαια, μέρος της φιλικής εταιρείας, ο οποίος προέκρινε τη Μολδοβλαχία, την παραδουνάδια, τις παραδουνάδιες περιοχές, όπου οι πρόγονοί του άλλωστε είχαν υπάρξει ηγεμόνες. Η Υψηλάντη ήταν μια από τις φαναριώτικες οικογένειες. Τι ήταν οι φαναριώτες? Οι φαναριώτες δεν ήταν αριστοκράτες με την έννοια της γεωκτητικής αριστοκρατίας, ήταν κυρίως χιώτες έμποροι. Και μερικοί από την Μικρασία, από τα βάθη της Ασίας, που αρκετοί μάλιστα ήταν και απ' τον Πόντο έμποροι, οι οποίοι πήγαν στην Κωνσταντινούπολη, έκαναν χρήματα και πλαισίωσαν το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπόλεως. Και αυτό τους έδωσε έτσι μια πρόσβαση και στην εξουσία. Αρκετοί από αυτούς έγιναν μεγάλοι, πώς τους λέμε, τους μεταφραστές, τέλος πάντων. Μεγάλοι δραγουμάνοι, που είναι οι μεταφραστές. Σημειώστε ότι ο μεγάλος δραγουμάνος δεν είναι απλώς μεταφραστής ή δραγουμάνος, είναι ένα είδος υπουργός εξωτερικών. Γιατί, γιατί τότε οι γλώσσες που δεν ήταν ισλαμικές, οι δυτικές ας πούμε, και οι ελληνικοί και άλλες γλώσσες, δεν επιτρέπονταν στους καλούς μουσουρμάνους, δεν τους επιτρεπόταν να μιλάνε αυτές τις γλώσσες, έπρεπε να μιλάνε τις γλώσσες του Ισλάμ, τα ραβικά, τα τούρκικα και τα περσικά. Αυτές ήταν οι τρεις μεγάλες γλώσσες του Ισλάμ και αυτές επιτρεπόταν ένας καλός μουσουρμάνος να μιλάει. Οι άλλες γλώσσες, με τις οποίες έπρεπε να έχουν αναγκαστικά επαφή, γιατί πλέον οι Οθωμανοί δεν ήταν αυτό που είχαν υπάρξει πριν από μερικούς αιώνες, ήταν στο έλεος των Ρώσσων, κυρίως στο έλεος των Αυστριακών, στο έλεος πολλών δυτικών πλέον δυνάμεων και έπρεπε να συνδιαλέγονται να έχουν επαφή μαζί τους και γλωσσικά. Και εκεί εμφανίζονται οι μεγάλοι δραγουμάνοι της πύληση που παίζουν το ρόλο της επαφής με τους ξένους. Το αξίωμα λοιπόν αυτό ήταν ένα σοβαρό αξίωμα, σας λέω, ένα είδος υπουργού εξωτερικών, σημερινού. Και βέβαια αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν κοντά στην εξουσιαμμέν, αλλά ήταν αυτοί οι οποίοι πλήρωσαν και τον πρώτο φόρο αίματος, όταν η επανάσταση ξέσπασε στις παραδονάδιες περιοχές, στη Μολδαβία και την Πλαχία. Οι Τούρκοι είχαν έτσι μια πολύ ρεαλιστική αντιμετώπιση της εξουσίας. Έλεγαν θα ορίσουμε έναν εκπρόσωπο των τζιμίδων, των απίστων, αλλά αυτός θα πληρώσει πρώτος αν κάτι πάει στραβά. Και ο πρώτος βέβαια το πρωτοθήμα αυτής της επιλογής ήταν ο Γρηγόριος ο Πέμπτος, ο οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινού Πόλεως, ο οποίος κατά ψέμα το άνθρωπος ήταν κατά της επανάστασης βέβαια. Είπε ότι οι επανάστασεις που προέρχονται από εκείνη την εξολέστατη γαλλική επανάσταση, η οποία έτυχε να είναι και αντικληρική, δεν ήταν απλώς εναντίον του παλαιού καθεστώτος, ήταν και εναντίον του κλήρου. Οι Γάλλοι έκοψαν ούκο λίγα κεφάλια ιερέων στην επανάσταση τη δικιά τους και γι' αυτό διέρηξαν τις σχέσεις της όποιας εκκλησίας με την επανάσταση, την ιδέα της επανάστασης. Και γι' αυτό και ο οικουμενικός Πατριάρχης θεωρούσε ως έγκλημα την ταύτιση με τη γαλλική επανάσταση και βεβαίως θεώρησε και τον Αλέξανδρο Υψηλάδη ως καταραμένο, τον αφόρησε κλπ. Δεν γλίττωσε όμως τη ζωή του, δεν ξέρω αν αυτό ήταν στις προτεραιότητές του ή αν ήθελε απλώς να σώσει το πίμνιο από την καταστροφή. Το πιθανότερο είναι το δεύτερο. Η ευθύνη του ήταν για τους δικούς του ως ποιμένας των Χριστιανών το τέλος το ξέρουμε, τον κρέμασαν, τον πέταξαν στο βόσπορο, το σώμα του το μάζεψαν κάποιοι ναυτικοί και το σκύνομά του και, εν πάση περιπτώσει, αφού εξετέλεσαν ή δολοφόνησαν, όπως θέλετε, τον Πατριάρχη ο Σουλτάνος, τον δολοφόνησε, σκότωσε και καμιά τριανταριά, σαρανταριά μητροπολίτες με αποτέλεσμα βέβαια να κάνει το μέγιστο σφάλμα της ζωής του να σπρώξει τους επιζήσαντες στην αγκαλιά της επανάστασης. Έτσι, ο παλαιών πατρόν Γερμανός που ήταν πολύ μακριά από το μακρύ χέρι της Μεγάλης Πύλης τάχτηκε με την επανάσταση, σήκωσε τη σημαία της επαναστάσεως όχι στα Καλάβρυτα αλλά στην Πάτρα και ακολούθησαν πολύ άλλοι ιεράρχες οι οποίοι ταυτίστηκαν με αυτή την υπόθεση. Λέω ότι αυτό ήταν το μεγάλο σφάλμα του Μαχμούτ του Δεύτερου του Σουλτάνου, γιατί αν δεν είχε διαρρίξει τη σχέση του με την Εκκλησία, ενδεκομένως να είχε καθυστερήσει την υπόθεση της επανάστασης. Ποιος ξέρει αυτά, είναι τα εάν της ιστορίας. Τώρα, όπως έλεγα στην αρχή, είχε αρχικά να αντιμετωπίσει και αρκετούς εξεγερμένους Πασάδες από αυτούς που μάζευαν τους φόρους και που είχαν τους μισθοφόρους στη διάθεσή τους για να κάνουν μικροπολέμους ή μεγάλους πολέμους. Έναν έναν τους ξεπάστρεψε και τον Αλή Πασά. Αλλά βέβαια, στην προσπάθειά του αυτή έδωσε την ευκαιρία στους ημέτερους να οργανώσουν την επανάσταση. Και έτσι, όταν πλέον ο Μωριάς ξεσηκώθηκε, με την σύμπραξη των προκρίτων και των όποιων ενόπλων, κολοκοτρώνι δηλαδή, ήταν αργά πια για να αποφύγουν αυτήν την μεγάλη επανάσταση. Να πούμε ότι, όπως έλεγα ο Μωριάς, η Πέστη δύο φορές έγινε κέντρο επαναστατικών εξάρσεων. Η μία ήταν το 1770 στα Ορλωφικά τα λεγόμενα. Γιατί Ορλωφικά, γιατί η οικογένεια Ορλωφ ήταν οι άνθρωποι της Εκατερίνης της Μεγάλης, η οποία ήθελε να κάνει τον εγγονό της βασιλιά των Βαλκανίων, ενδεχομένως, και έδωσε μηνύματα, έστειλε μηνύματα με τους Ορλωφ, να ξεσηκωθούν οι Έλληνες και οι άλλοι Βαλκάνοι. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό, ξεσηκώθηκαν μεν αφέθηκαν να σφαγούν δε. Και αυτό απέτρεψε οποιαδήποτε άλλη ανάλογη επανάσταση για πενήντα τουλάχιστον χρόνια. Δηλαδή από το 1770 κάτι έως το 1821. Το 1821 είναι η δεύτερη και τελευταία και ολοκληρωτική, η οποία γίνεται σε μια περιοχή που είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές από την πρώτη επανάσταση, αλλά παράλληλα είχε και μια προετοιμασία ψυχολογική αν θέλετε, διότι ο Μωριάς δεν είχε μόνον Έλληνες, είχε και Αρβανίτες πολλούς. Αλλά Αρβανίτες χριστιανούς. Οι χριστιανοί Αρβανίτες ταυτίστηκαν πλήρως με την υπόθεση της επανάστασης και είναι γνωστότερη η δράση τους στα Διονυσσιά στην Ύδρα και τις Πέτσες, δύο Αρβανίτικα νησιά, μπορεί μεταξύ τους να μην ομονοούσαν, αλλά στην επανάσταση έπαιξαν το βασικό ρόλο οι κουντουριώτιδες στην Ύδρα, οι μπουμπουλίνα στις Πέτσες και τα ψαρά είναι η τρίτη μεγάλη, το τρίτο νησί που επανάσταται, που είναι ελληνικό. Δεν είναι αρβανίτικο δηλαδή με την έννοια της αρβανικής γλώσσας που μιλούσαν στα Αλλαδείο και τα ελληνικά φυσικά. Να σας πω επίσης ότι πρέπει να φανταστούμε την Είπεθρο, την ελληνική εκείνη την εποχή ως πολύγλωση. Μιλούσαν δυο-τρεις γλώσσες αναγκαστικά, δηλαδή ελληνικά γιατί ήταν η γλώσσα της εκκλησίας, αρβανίτικα γιατί μιλούσαν πολύ τα αρβανίτικα και που δεν ήταν γλώσσα με γραμματική και συτακτικό και δεν ήταν γραπτή γλώσσα, ήταν προφορική μόνο και έγινε γραπτή τέλη του 19ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη. Έγινε η αλβανική γλώσσα όπως είναι σήμερα με τη γραμματική και το συτακτικό της. Τότε ήταν μια προφορική γλώσσα. Πώς το ξέρουμε? Το ξέρουμε γιατί ο Σουλιώτης, ο περίφημος Μάρκος Μπότσαρης εκ των πρώτων ηρώων της Επανάστασης, έβγαλε εξέδωση ένα λεξικό, ήταν και ο λίγος Λόγιος. Και το λεξικό του ήταν ελληνοαλβανικό λεξικό, όπου χρησιμοποιεί την ελληνική γλώσσα ως ερμηνεία των αλβανικών λέξεων που χρησιμοποιούσαν τότε. Και αυτό υπάρχει το λεξικό, είναι πολύ ενδιαφέρον. Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι αυτή η πολέμαρχη, όπως και ο Ανδρούτσος, ήταν και ο λίγον μορφωμένη, ο λίγον έως πολύ μερική. Δηλαδή, διάβαζαν, έγραφαν, μιλούσαν πολύ ωραία, είχαν μια ευχέρεια, απευθύνονταν στο κοινό τους προφορικά. Ένας καλός ηγέτης, δηλαδή, με λίγα λόγια, αν δεν είναι καλός και στα λόγια υπολείπεται. Πρέπει να είναι γενναίος βέβαια και αγωνιστής και να έχει όλα τα αγαθά και της θέσεως αυτής, αλλά να είναι και ο λίγος ρήτορας, να μπορεί να απευθύνεται στο κοινό του. Αυτό το βλέπουμε πολύ συχνά. Τώρα τι λογίσεις είναι οι άνθρωποι που κάναν την επανάσταση, οι κυρίως επαναστάτες. Αυτό είναι οι αρματολοί. Τι είναι οι αρματολοί. Οι αρματολοί ήταν οι χωροφύλακες της εποχής. Από ποιους προέρχονται από τους καλύτερους κλέφτες. Οι καλύτεροι κλέφτες μπορούσαν να διαπραγματευθούν με τις αρχές την επιστροφή τους στην ομιμότητα ως αρματολοί. Αλλά όχι απλώς επιστροφή. Ένας αρματολός είχε πολλές εξουσίες. Είχε πρώτον τις εξουσίες που ο νόμος του έδινε, αλλά παράλληλα ήταν και ένας οικονομικός παράγον. Γιατί τα αρματολίκια ήταν και περιοχές ολόκληρες από τις οποίες ο αρματολός μπορούσε να προσπορίζεται τα αγαθά της παραγωγής και έτσι να είναι και ένα είδος άρχοντα της περιοχής του. Βέβαια το επάγγελμα ήταν εξαιρετικά ανταγωνιστικό γιατί το ένα αρματολίκι που βρισκόταν παφί με ένα άλλο συχνά δημιουργούσε τριβές ανάμεσα στα δύο και πολέμους εσωτερικούς μάχες για το ποιος θα πάρει την τάδε περιοχή και ποιος τη δίνα. Αυτά συνέβαιναν και οι ανταγωνισμοί είναι πολύ ζωντανοί και πριν και κατά τη διάρκεια του αγώνα. Επίσης να πούμε ότι οι αρματολοί επειδή ακριβώς είχαν την ευθύνη της ζωής και της παραγωγής των περιοχών που διαφεδεύουν, ήταν και πονηροί στις πολιτικές τους κινήσεις. Δηλαδή δεν δόθηκαν ψυχή και σώμα στον αγώνα, πολλοί από αυτούς πηγαίνω έρχονταν. Άλλοτε πολεμούσαν για τον σκοπό το μεγάλο και άλλοτε έκαναν τα λεγόμενα καπάκια με τους Οθωμανούς, πέστρεφαν και τους έλεγαν «ε, τώρα κοίταξε, αναγκάστηκα να βγω, με ανάγκασαν, αλλά εγώ είμαι δικός σας». Και αυτό συνέβαινε συχνά. Ο γνωστότερος ίσως σε αυτό το παιχνίδι υπήρξε γιατί του στέρησαν την δυνατότητα να αλλάξει, να μπορέσει να επιλέξει μόνον μία οδό, ήταν ο Οδυσσέας Αντρούτσος, ο οποίος το τέλος της ζωής του συνέπραξε με τους Τούρκους και μετά παραδόθηκε κιόλας στον Κούρα, ο οποίος και τον εφώνευσε, όχι έτσι απλά με διάφορες δύθεν ιστορίες, ότι πήγε να δραπετεύσει και ότι έσπασε το σκηνί και έπεσε και σκοτώθηκε κλπ. Το πιθανότερο είναι ότι ο Κούρας, ο παλιός του υποτακτικός, τον σκότωσε. Αλλά αυτά, όπως σας έλεγα, ήταν συνηθισμένα σε έναν πολύ ανταγωνιστικό κόσμο, που ήταν ο κόσμος των αρματολών. Οι πρόκριτοι ήταν ένα είδος πιο σαφές, ήταν οικονομικά ισχυροί παράγοντες της Πελοποννήσου. Ο ρόλος τους στο οθωμανικό σύστημα είναι του φόροισπράκτορα. Είναι ο τελευταίος αναβαθμός όταν φτάνει η ύσπραξη ενός φόρους στην κοινότητα. Εκεί παίζουν ρόλο οι πιο εύποροι που μπορούν να προκαταβάλουν το φόρο στους Οθωμανούς και να προσθέσουν και το δικό τους κέρδος, γιατί κακά τα ψέματα έπρεπε να διακυνδυνεύουν περιόδους που μπορεί η παραγωγή να μην ήταν καλή και να μην τους φτάσουν τα λεφτά στο τέλος. Και πολλοί καταστράφηκαν από αυτό το παιχνίδι της εκμίσθωσης των φόρων, όπως λεγόταν τότε. Σας θυμίζω δε ότι η τέχνη της συλλογής των φόρων δεν ήταν σε καμιά ευρωπαϊκή χώρα, από ό,τι ξέρω, υπόθεση του κράτους, ήταν υπόθεσης των εκμισθωτών. Δηλαδή το κράτος έδινε την ευχέρεια σε έναν κεφαλεούχο κτηματία να μαζέψει τους φόρους της Αβέρνη στη Γαλλία, ο οποίος μάζευε τους φόρους, έβαζε και το δικό του το κέρδος και έτσι μπορούσε να αυξήσει στην περιουσία του ή να την χάσει αν, όπως είπα, η χρονιά ήταν κακή στην παραγωγή. Αυτό συνέβαινε παντού σχεδόν, δεν είναι εφεύρεση οθωμανική, αλλά εδώ πρέπει να πούμε ότι οι δικοί μας υπρόκριτοι, οι κοντζαμπάσιδες, όπως έλεγαν, κοντζαμπάσις σημαίνει μεγάλος, μεγάλος μέγεθος άνδρας, έπαιξαν τον ρόλο τους ως φοροσυλέκτες. Όταν άρχισε η επανάσταση πρέπει να πούμε ότι αμέσως, χωρίς με μικρήγιες αποκλήσεις, αποφάσισαν να λάβουν μέρος στον αγώνα. Ίσως γιατί θεωρούσαν τον εαυτό τους τον επόμενο ηγέτη πλέον της περιοχής, αλλά δεν ήταν ένας από δάπτους, ήταν αρκετοί. Και εκεί επίσης υπάρχουν και οι εσωτερικές έρηδες, οι οποίες είναι πάντα παρούσες στην ελληνική ιστορία. Οι έρηδες ανάμεσα στους Ζαϊμαίους και στους Λόντους, τους Δελιγιάνιδες και τους δεν ξέρω ποιών και όλα αυτά είναι μέρος της παράλληλης ιστορίας της ελληνικής επανάστασης. Αλλά είναι γεγονός ότι στο Μοριά οι κονταμπάσιδες επέξανε ένα ρόλο θετικό. Τώρα πρέπει να πούμε επίσης, όπως ο Μακρυγιάνης κακολογεί τον Κολοκοτρώνη, γιατί αποδίδει την πλευρά τη δικιά τους στον εμφύλιο, στους εμφυλίους πολέμους, με την ίδια λογική και στα απομνημονεύματα που διαβάζουμε ο ένας κακολογεί τους άλλους και έτσι σου δίνει την εντύπωση ότι υπάρχει πλέον ένας μόνιμος εμφύλιος πόλεμος. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Συμβαίνει πράγματι να υπάρχουν διαφορές οι οποίες εκφράζονται και στα απομνημονεύματα. Ο Κανέλος Δηλειάννης που άφησε πολύ σημαντικά απομνημονεύματα, τους εχθρούς του τους κακολογεί, μερικούς τους θεωρεί χωρίς μεγάλη αξία κλπ. Αυτά είναι συνηθισμένα στα απομνημονεύματα. Γι' αυτό όταν τα διαβάζουμε πρέπει να κάνουμε σκόνδο σε αυτά που διαβάζουμε και να κατανοούμε γιατί ο ένας μιλάει απαξιωτικά για τον άλλο. Είναι μέρος του παιχνιδιού κι αυτό. Τώρα, γιατί πέτυχε η ελληνική επανάσταση, αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα. Γιατί κανονικά με τις συνθήκες αυτές που ίσχυαν τότε, θα ήταν πάρα πολύ παρακίνδυνευμένο να υποθέσει κανείς ότι αυτή η υπόθεση θα πετύχαινε. Πέτυχε πρώτα απ' όλα γιατί ξεκίνησε καλά. Και ξεκίνησε καλά γιατί, όπως είπα, οι περισπασμοί για τους Οθωμανούς ήταν πολλοί. Όταν επιτέλους κατάφεραν να μαζέψουν ένα στράτευμα, σημειώστηκε και το άλλο, ότι ο Μαγμούττος Δεύτερος δεν είχε έναν ενιαίο στρατό μόνιμο. Δεν υπήρχε η έννοια του να υποβάλεις τον πληθυσμό σου σε στρατιωτική υπηρεσία, όπως σήμερα, που είναι υποχρέωση όλων να έχουν κάποια χρόνια, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Σ' άλλες χώρες έχει καταργηθεί η κλήρωση, η κληρωτή, όπως τους λέγανε. Τότε δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου. Ο πόλεμος ήταν υπόθεση κάποιων ή μη επαγγελματιών, ή επαγγελματιών, οι οποίοι δούλευαν επί χρήμαση. Ήταν μισθοφόροι δηλαδή. Και αν θέλετε και ο 21, ήταν ένας πόλεμος μεταξύ αρματολών και κλευτών από τη ΜΥΑ και μισθοφόρων, είτε αρβανιτών Μουσουλμάνων, είτε Τούρκων από την Τουρκία. Το επαγγελματικό σώμα που λέγονταν οι γενίτσαροι, που ήταν προϊόν του γνωστού παιδομαζόματος, αλλά τα τελευταία χρόνια είχε εκλείψει και αυτό. Ήταν μάλλον μια κατηγορία ενόπλων που το κράτος επέλεγε, το οθωμανικό. Αυτοί είχαν αρχίσει να κάνουν, να δημιουργούν πολλά προβλήματα στην κεντρική εξουσία. Ώσπου στο τέλος ο Μαγμούτ ο Δεύτερος τους ξεκαθάρισε, έκανε μια σφαγή, ένα ολοκάφτωμα των γενιτσάρων, το 25 αν δεν απατώμε, και δεν άφησε κανέναν. Κάποιοι γλύγοι γλύτωσαν, αλλά οι περισσότεροι είχαν πάει περίπατω. Οι γενίτσαροι ήταν ένα είδος επαγγελματιών του πολέμου και μόνιμος στρατός. Αλλά άλλα εξαιρέθηκαν εις αυτούς. Οι περισσότεροι ένοπλοι δεν ήταν κάποιου τακτικού στρατού ένοπλοι. Γι' αυτό και χρειάστηκε και αναγκάστηκε ο Μαγμούτ, ο Δεύτερος ο Σουλτάνος, να απευθυνθεί στον φόρου υποτελή τον Μεχμεταλή της Αιγύπτου, ο οποίος είχε στρατό σύγχρονο, σύγχρονο εντός εισαγωγικών, αλλά πάντως οργανωμένο από τους Γάλλους με ξύφολόγχες, με σχηματισμούς, με όλα αυτά τα στοιχεία των στρατών της εποχής, οι οποίοι δέχτηκαν να καταβάλουν την επανάσταση στο Μοριά, να καταστήλουν την επανάσταση στο Μοριά, έναντι βέβαια της ιδιοκτησίας του Μοριά, την οποία παραχώρησε ο Μαγμούτ ο Δεύτερος, είπε πάρτε το Μοριά και απαλλάξτε με από τους επαναστάτες. Και πράγματι ο Ιμπραήμ ο οποίος ήταν γενίτσαρος, ήταν παιδί του παιδομαζόματος, πολλοί λένε ότι ίσως να ήταν και ελληνικής καταγωγής, καθόλου απίθανο, αλλά ικανός άνθρωπος, πολύ έξυπνος, πολύ καλός στρατιωτικός, κατάφερε να καταστήλει την επανάσταση στο Μοριά. Βέβαια, του έδωσαν και οι Έλληνες την ευκαιρία, γιατί είχαμε εμφύλιο πόλεμο τότε, με αποτέλεσμα να ασχολούνται περισσότερο με τον εμφύλιο και λιγότερο με τον Ιμπραήμ, αρχικά, ώσπου στο τέλος, βέβαια, ήταν αργά πια να μωρέσουν να τον αντιμετωπίσουν και έτσι η Πελοπόννησος λίγο λίγο πέρασε στην κατοχή την Αιγυπτιακή. Με εξαίρεση των αύπλειου, τους μήλους, όπου αντιστάθηκαν και οι Έλληνες και κράτησαν αυτή τη μικρή νησίδα εκεί στον Μωριά, υπό ελληνική εξουσία. Αλλά ο Ιμπραήμ πέρασε και τον Κουρινδιακό κόλπο απέναντι και κατέστηλε και την επανάσταση στο Μεσολόγγι. Το κατέλαβε τελικά ο Ιμπραήμ, παρά τις πολλές προσπάθειες στο παρελθόν των Οθωμανών να αλώσουν το Μεσολόγγι, τα κατάφερε ο Ιμπραήμ. Βέβαια, όπως είπα, δεν θα συνέβαιναν αυτά αν δεν υπήρχε ένας παράλληλος εσωτερικός εμφύλιος. Πώς καταλήξαμε στην ελευθερία των Ελλήνων, είναι δύο ευτυχείς συμπτώσεις. Η αυτοκτονία είναι η αυτοκτονία του Καθλερίγ, του τρίτου Βρετανού, της κολώνας της Ιεράς Συμμαχίας, της λεγωμένης Ιεράς Συμμαχίας μεταξύ Ρωσίας, Αυστρουγκαρίας και Αγγλίας και μετά και Γαλλίας, ο οποίος αυτοκτόνησε για την έπαση από κατάθλιψη. Υπήρχε στο λαιμό του με το ξυράφι που ξυριζόταν και ενώπιον κοινού μάλιστα αυτό είναι το ενδιαφέρον. Οι άνθρωποι τότε δεν είχαν πρόσακ, δεν είχαν τα αντικαταθλιπτικά που έχουν σήμερα και όταν τα πράγματα γίνονταν σαν ζόρικα κόβαν και το λαιμό τους ενίωτε ήταν ένα είδος φυγής από το πρόβλημα. Αυτός υπέφερε φέντο Φουκαράς, καθόλου Φουκαράς, για μας. Ήταν ευχής έργων ότι βγήκε από τη μέση, γιατί τον αντικατέστησε ο γνωστός Γεώργιος Κάνιγγ, εξού και η πλατεία Κάνιγγκος. Ο Γεώργιος Κάνιγγ ήταν και φιλέλληνας, αλλά δεν ήταν αυτό το πρώτοις το χαρακτηριστικό του. Ήταν ότι έβλεπε διαφορετικά τον κόσμο από τον Κάσλερι. Δηλαδή θεωρούσε ότι αυτές οι επαναστάσεις ήταν χρήσιμες για τη Μεγάλη Βρετανία και γιατί να μην τις ενισχύσει. Απόδειξη ότι ο άνθρωπος που ήταν υπό την βρετανική προστασία ήταν ο περίφημος Σιμών Μπολιβάρ, ο επαναστάτης της Νότιας Αμερικής και Κεντρικής Αμερικής, ο μεγάλος ήρωας των επαναστατών της εποχής εκείνης, τον οποίο φαίνεται ότι ενίσχυσαν γενναία οι Βρετανοί, γιατί ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου. Ποιος ήταν ο εχθρός των Βρετανών, η Ισπανή Μεγάλη Αυτοκρατορία, η Ισπανική Μεγάλη και η Βρετανική, είπαμε Μπολιβάρ επαναστάτης, δικός μας άνθρωπος, πάρε κύριε Μπολιβάρ και ρίξε τα ισπανόφωνα ισπανικά καθεστότα και γένετο. Με την ίδια λογική έβλεπε με καλό μάτι την ελληνική επανάσταση, θεωρώντας ότι οι Ελλήνες στο κατωκάτου, χριστιανοί, ορθόδοξοι, ευρωπαίοι, οι δικοί μας άνθρωποι κάποτε θα μας βοηθήσουν και εμάς σ' αυτά που επιδιώκουμε. Συνεπώς πράγματι δεν αποκλείεται καθόλου, δεν το ξέρουμε, δεν το έχουμε στα χαρτιά γραμμένο, αλλά εκείνη η ναυμαχία στο Ναυαρίνο κάπου είχε βάλει πριν το χέρι του ο Κάνιν και δεχομένους και πείστον Σερ Άρθορ, πώς το λέγαν, Αλφρεντ Κόντρικτον, τον βρετανό ναύαρχο, ότι κι αν σου κάνουνε φασαρίες οι Αιγύπτιοι, ρίξε τους μερικές εκεί να φύγουν από τη μέση. Όπερ και γένετο, η ναυμαχία στο Ναυαρίνο το 1827 έσωσε την ελληνική επανάσταση από τη χειρότερη στιγμή της. Και πρέπει να πούμε ότι πολλά οφείλουμε σε αυτή τη ναυμαχία, διότι απ' τη μια ο Αιγυπτιακός και τουρκικός στόλος βγήκε τελείως από τη μέση, με αποτέλεσμα να παγιδευτεί ο Αιγυπτιακός στρατός στην Πελοπόννησο και μετά να έρθει και ο Μεζόν, έξω και η οδός Μεζόνος, γιατί τον τιμούμε με ένα δρόμο στην Αθήνα, να ξεμπαρκάρει τους εναπομείναντες Αιγυπτίους, τους μάζεψε, και έδωσε μερικές μάχες έτσι μεγάλης σημασίας, τους μάζεψε όλους και τους έστειλε στην πατρίδα τους και έτσι ο Μωριάς ελευθερώθηκε. Και μαζί με το Μωριά βέβαια και η ελληνική επανάσταση εγλίτωσε. Και από εκεί και πέρα τα πράγματα βελτιώνονται σημαντικά. Έχουμε επίσης μια αντιπαλότητα μεταξύ Ρώσων και Άγγλων, πάντα υπήρξε αυτή, με τον έλεγχο ιδίως της περιοχής. Οι ΜΕΝ Ρώσοι ως Ορθόδοξοι, το ξανθόν γένος το λεγόμενο, το οποίο μας είχε ήδη πουλήσει άπαξ στο 1770, όμως υπό πολλά ιδιωμένη και ως εκ τούτου οι Έλληνες έλεγαν «Α, υπήρχε και Ρωσικό κόμμα». Υπήρχε Αγγλικό, Γαλλικό και Ρωσικό κόμμα. Το Ρωσικό ήταν το πιο λαϊκό ας πούμε, ήταν το Ορθόδοξο, ήταν ο πιο λαϊκότεροι, έλεγαν οι Ρώσοι, οι αδελφοί μας. Και οι Ρώσοι είπαν «αυτονομία στους Έλληνες με ρωσική εποπτεία». Οι Άγγλοι είπαν «ε, δεν είμαστε καλά, ανεξαρτησία στους Έλληνες, χωρίς εποπτεία δήθεν». Βέβαια η εποπτεία υπήρξε, η οποία ήταν βρετανική, αλλά η ανεξαρτησία τους πήγαινε καλύτερα. Και έτσι ο καβγάς μεταξύ Ρώσων και Άγγλων απέδωσε σε εμάς την ανεξαρτησία και όχι την αυτονομία που θα ήταν μια χαμηλότερης ποιότητας ελευθερίας, ας το πούμε έτσι. Και η τύχη μας ευνόησε κατά ψέματα. Εμείς το δεύτερο μέρος της Ελληνικής Επανάστασης ήταν μάλλον κακό από πλευράς ελληνικής παρουσίας, αλλά το αποτέλεσμα ήταν αγαθό. Τώρα, ποιοι είναι οι παράγοντες που παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση? Θα πρέπει να θυμηθούμε τους φαναριώτες και η συγκεκριμένα τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, ο οποίος έρχεται, εγκαθίσαται στο Μεσολόγγι με χρήματα που μάζεψε ο ίδιος από τους φιλέλληνες της Ευρώπης. Εκεί εξοπλίζει τους μεσολογκύτες, πληρώνει τους σουλιώτες που έχουν καταφύγει στο Μεσολόγγι κυνηγημένοι από τον Αλή Πασά. Να σας θυμίσω ότι οι σουλιώτες ήταν ένα ιδιαίτερο είδος εμπολέμων, επαγγελματιών του πολέμου, πολύ ικανοί στον πόλεμο, πολύ οργανωμένοι, γενναίοι, οργανωμένοι, γνώστες της τέχνης του πολέμου, τους οποίους ευτυχώς κράτησαν ζωντανούς με τη μισθοδοσία που τους παρήχε και ο Μαυροκορδάτος και ο Μπάιρον αργότερα. Ο Βίρον είχε πάντα έφερε περιουσιακά στοιχεία δικά του και πλήρωνε τους σουλιώτες ώστε να μπορούν να επιβιώνουν εκεί. Και όταν ήρθε η ώρα βέβαια της πολιορκίας του Μεσολογγίου, οι σουλιώτες διέπρεψαν ως μεγάλοι περασπιστές του Μεσολογγίου. Είναι ζήτημα αν το Μεσολόγγι θα είχε γίνει ο θρύλος που ξέρουμε χωρίς τους σουλιώτες. Υπήρχε πάντοτε μια μεγάλη σουλιωτική εκεί κοινότητα από αυτούς που κυνήγησαν αλλοί πασάς και άλλοι πήγαν στο Μεσολόγγι, άλλοι πήγαν σε άλλα μέρη της Ελλάδος και στην Κέρκυρα και αλλού. Κάπως έτσι λοιπόν γίνεται η ελληνική επανάσταση, χωρίς κάποιο κεντρικό σχέδιο, με πολλές παλινδρομήσεις και πολλούς αυτοσχεδιασμούς. Να πούμε όμως ότι αυτοί οι αυτοσχεδιασμοί είναι του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια και στην Πρώτη Μεγάλη Μάχη, στην Μελοπόννησο, η Δεύτερη και η κατάληψη της Τριπολιτσάς, η οποία ήταν μια μεγάλη επιτυχία του Κολοκοτρώνη και των Ελλήνων και επιτυχία γιατί διαπραγματεύτηκε με τους αρβανίτες τους μουσουλμάνους που υπερασπίζονταν την Τριπολιτσά, να φύγουν. Και μάλιστα τους εγγυήθηκε και να φύγουν σοοι και αβλαβείς με τα όπλα τους, τους πήγε ο ίδιος μάλιστα με το άλλο ότου σε μια απόσταση, για να μην τους πειράξουν οι πολιορκητές και έτσι αποδυνάμωσε την φρουρά που υπερασπιζόταν την Τριπολιτσά και στη συνέχεια την κατέλαβε. Και από την άλλη μεριά οι ρουμελιώτες αγωνιστές, ο Ανδρούτζος, στην στοχάνη της γραβιάς που σταμάτησε τους μισθοφόρους των αρβανιτών, ο πολύγενναίος Μάρκος Μπότσαρης, ο οποίος αν ζούσε θα ήταν ενδεχομένως ο κυριότερος παράγον για την απελευθέρωση της ρουμέλης, αλλά όπως ξέρουμε σκοτώθηκε σε αυτή τη μάχη. Βλέπετε η γενναιότητα έχει και αυτό το τίμημα ότι χάνεις πολλούς ικανούς στρατιωτικούς, αλλά ήταν μέρος της εποχής του αγώνα, ας πούμε, του προσωπικού αγώνα του κάθε πολεμιστή. Πάντως η αρχή είναι μια σειρά από πολλές επιτυχίες, η συνέχεια είναι μια σειρά από εμφυλίους, αυτό είναι βέβαιο. Και εκεί έπαιξαν όλοι τον κακό τους ρόλο, είτε ήταν οι Κουντουριώτιδες στην Ύδρα, οι οποίοι τάχθηκαν υπέρ των ρουμελιωτών, είτε ήταν οι Ζαήμιδες που αρχικά υπονόμευσαν τον Κολοκοτρώνη, αλλά μετά βέβαια τα βρήκαν, είτε ήταν ο Καραϊσκάκης που έκανε καταστροφές στην Πελοπόννησο, ή ο Μακριγιάννης που δεν έκανε και σπουδαία πράγματα, αλλά εν πάση περιπτώσει λέει πιο πολλά ίσως από ότι κατάφερε να κάνει στα απομοιμονεύματά του. Αυτή είναι η εικόνα περίπου της Επανάστασης και πρέπει να πούμε ότι τότε τα καταφέραμε παρόλα αυτά ήταν ένα θαύμα. Και τότε ομονόησαν αυτοί όλοι οι κατακερματισμένοι Έλληνες, οι ρουμελιώτες οπλαρχηγοί που μεταξύ τους σκοτώνονταν, οι Πελοπονίσοι που μεταξύ τους τσακώνονταν, όλοι ότι ομονόησαν, κατάφεραν να ομονόησουν για τουλάχιστον δυόμιση χρόνια από τα χρόνια της Επανάστασης, σαν τρία περίπου, είναι ένα θαύμα. Αυτό είναι που πρέπει να μας εντυπωσιάζει πιο πολύ και να αναρωτιόμασταν πώς έγινε αυτό το θαύμα. Όχι γιατί τσακώθηκαν στο τέλος, αυτό ήταν μάλλον προβλέψιμο θα έλεγα δεδομένη στις κοινωνίες της εποχής και του τρόπου που οι άνθρωποι λειτουργούσαν. Αυτά ήθελα να πω και ευχαρίστω να απαντήσω σε ρωτήσεις αν υπάρχουν. Ευχαριστώ. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Κύριε Καθηγητά, καλησπέρα. Θέλω να σας ρωτήσω για τους Αρβανίτες. Όταν ήμουν εγώ παιδί. Η καταγωγή τους... Έπαιζε μεγάλο ρόλο στην ταυτότητα των ανθρώπων της εποχής εκείνης, το θρησκεύμα. Ήταν τελείως διαφορετικό πράγμα ο Αρβανίτης ο Μουσουρμάνος και τελείως διαφορετικό ο Χριστιανός Ορθόδοξος Αρβανίτης, καταλάβατε. Διότι τους Χριστιανούς Ορθοδόξους τους απορρόπισε το ελληνικό κράτος, τους έβαλε μέσα όλους. Ποιος ξέρει τώρα από τους πάμπολους Αρβανίτες που υπήρναν οι δύο στην Πελομόνησο, τι είμαστε εμείς σήμερα. Ποιος έχει στο αίμα το αρβανίτικο αίμα αν υπάρχει. Αυτό είναι το τελικό, η τελική ερώτηση. Άρα ήτανε αλβανικής καταγωνιής. Αλβανικής καταγωνιής και γλώσσας, προφορικής γλώσσας και όχι γραφτής και γι' αυτό και δεν παίζησε εύκολα. Αν και σας λέω, όταν ήμουν παιδί μιλούσαν στο μαρούσι παρακαλώ αρβανίτικα. Πώς το ξέρω, ήμουνα με τον πατέρα όλο το παιδάκι και άκουγα μια περίεργη γλώσσα. Τι γλώσσα είναι αυτή μου, αρβανίτικα, στο μαρούσι. Μαρούσι ήταν αρβανίτο χώριο και όχι μόνο. Καλά, άμα πάτε παραπέρα με λύδι, μαλακάσα, όλοι αυτοί ήταν αρβανίτες και στα Μεσόγεια. Και στα Μεσόγεια. Τώρα πλέον έχει πεθάνει αυτή η γλώσσα, κανείς δεν τη ξέρει. Ξεχάστηκε πάλι. Κάτι στην ίδρα μιλούσαν λίγοι άνθρωποι, αλλά όχι πολλά. Ήθελα να σας ρωτήσω καλησπέρα. Είχατε πει για τρεις γλώσσες που μιλόντουσαν σε παρχιακές περιοχές. Είπατε δύο, δηλαδή ο τρίτης την ξεχάσαμε, ίσως, εν τύριμη του λόγου. Είπατε ελληνικά και αρβανίτικα. Τρίτη, στην Θεσσαλία Βλάχικα, στην παραπάνω Σλάδικα, πιο ψηλά στη Μακεδονία. Και οι Λατίνοι μιλούσαν λατινικές γλώσσες, στα νησιά. Ιταλικά, στα Επτάνησα. Στα Επτάνησα Ιταλικά. Στην Κρήτη, η Βενετή, πολλά χρόνια, άμα πάτε στο νεκροταφείο του Ηρακλείου, θα δείτε τις παλιές πλάκες του νεκροταφείου στα λατινικά. Και τα ονόματα, ιταλικά ονόματα, με λατινικούς χαρακτήρες. Μετά αλλάζουν και γίνονται ιταλικά ονόματα με ελληνικούς χαρακτήρες. Τα λάδα τα γίνεται, σιγά σιγά μεταβαίνουν. Η ελληνική γλώσσα με την λατινική έχουν μόνιμη αντιπαλότητα, αλλά δεν είναι αντιπαλότητα εχθρική, είναι ποια θα επιβληθεί. Και επιβάλλεται η ελληνική, βέβαια. Και στα Επτάνησα. Όλοι αυτοί, το Λύμπρο, το Επτανησιακό, ήταν κάποτε καθολικοί λατινόφωνοι Ιταλοί. Και σιγά σιγά έγιναν ελληνόφωνοι Ορθόδοξοι με ιταλικά ονόματα. Ο Σολομός, τελικό όνομα. Σαλαμόνε, το όνομα του Διονυσίου Σολομού. Το φρόνιμα, ελληνικότατο. Πώς γίνονται αυτά, αυτή η ιστορία έχει ενδιαφέρουσες στροφές και αλλαγές. Οι παλιοί Ιτανοί γίνονται νέοι Έλληνες. Λορένζο Μαμίλη, σκοτώθηκε στο Δρίσκο στην Ήπειρο πολεμώντας για την ελευθερία της Ελλάδας. Θέλω να πω αυτά, είναι ενδιαφέροντα, συμβαίνουν. Και η μεταστροφή ιδίως η πολιτισμική. Αλλά μη ξεχνάμε ότι η ελληνική γλώσσα έχει μεγάλη δύναμη μέσα στο χρόνο. Είναι η πιο παλιά, η πιο δυνατή στην περιοχή και κερδίζει, αδερφούς. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Για αυτό πρέπει να την προσέχουμε τη γλώσσα μας. Να δει τη φάμη λάχανο, όπως συμβαίνει δυστυχώς. Καλησπέρα. Καλησπέρα σας. Πριν έρθω στον Άλλη μου, ζούσα στο Βύρων. Τι τυποστά αυτός ο Βάιρον, πώς του ήρθε να δώσει την περιουσία του για τους επαναστάτες. Κοιτάξτε, ο Βύρων θα τον λέγαμε σήμερα έναν έτσι λίγο κεντρικό. Όχι λίγο, πολύ κεντρικό. Πολύ κεντρικό. Ήταν ένας αριστοκράτης εγκλέζος βέβαια από καταβογή, αλλά επαναστάτης αριστοκράτης. Δηλαδή πήγαινε κόντρα στο σύστημα. Έκανε ό,τι μπορούσε για να φροκαλεί το κατεστημένο, λέμε σήμερα. Ήταν κεντρικός, πολύ κεντρικός. Και μέσα σε αυτή την λογική υπήρχε και η έννοια της ελευθερίας, της Γαλλικής Επανάστασης, της να πολεμήσουμε για τους... Οι Έλληνες στο μυαλό των Ευρωπαίων εκείνης εποχής, των Φιλελήνων, ήταν οι αρχαίοι Έλληνες. Δηλαδή τους φαντάζονταν με χλαμίδες. Όταν ήρθαν εδώ και βρήκανε τους επαναστάτες, λέγανε δεν είμαστε καλά. Στην αρχή μάλιστα νομίζανε ότι οι φουσκανέλλες ήταν η συνέχεια των αρχαίων. Λέγανε φοράνε κι αυτοί όπως και οι αρχαίοι. Τρεγαγείραμε. Και βέβαια ο Βύρων, παρά την κεντρικότητά του, ήταν ερεαλιστής. Δηλαδή τα έβαλε κάτω εκεί και είπε ναι ρε παιδιά, εντάξει τι να κάνουν οι άνθρωποι, δεν μπορεί να είναι αρχαίοι. Οι Έλληνες αυτοί είναι παλεκόλεμα για την ελευθερία τους. Μου φτάνει. Και βοήθησε, πράγματι, ήταν οικονομικά εύρωστος ας το πούμε έτσι. Έφερε τα λεφτά του και τα έβαλε κάτω. Και αν δεν πέθαινε, πέθανε από τελονουσία, αφηματίως ή συνδυασμός μάλλον των δύο. Γιατί τότε μάστιζαν αυτές οι υποθέσεις. Και βέβαια στο Μεσολόγη μόνο ο Λομουνούμ πιέχει. Και ο άνθρωπος βέβαια πέθανε, αλλά είχε επίγνωση των προβλημάτων. Δεν ήταν όνειρο παρμένος. Πάρα το γεωμονός ότι ήταν ποιητής και έγραφε αγμάσια πείμματα, πρέπει να πω ότι η ποιήση του Μπάιρον είναι από τις σημαντικότερες του 19ου αιώνα. Είναι ένας λαμπρός ποιητής στα αγγλικά. Και εξακολουθεί να είναι ρομαντικός η εποχή του ρομαντισμού, που φανταζόταν, όπως έλεγε τους Έλληνες, να ξαναγυρίσουν από την αρχαιότητα και να ξαναφτιάχνουν τις ακροπόλης και να κάνουν θαύματα στην πείηση. Στην πραγματικότητα ήταν ρεαλιστής. Ήξερε τι έβλεπε. Δεν ήταν σαν άλλους που πάτεναν, ας πούμε, απογοήτευση τρομερή και λέγανε, ε, οι Έλληνες δεν αξίζουν να είναι τίποτα, χαμένα κορνιά. Και φεύγανε. Πολλοί. Γιατί νόμιζαν ότι θα βρουν εδώ τους αρχαίους. Όχι, ο Μίρον ήταν μια χαρά, πολύ λογικός και ρεαλιστής. Αλλά και κεντρικός, εντάξει. Ευτυχόρια μας. Αλλιώς θα καθόταν στην πατρίδα και θα παίζει κόλ. Ή κάτι τέτοιο, τέλος πάντων. Λέμ, δεν είχες δίκιο να ελέγξεις ένα δάνειο που είναι μεγαλύτερο. Α, το δάνειο, ε. Κοιτάξτε, τα δάνεια είναι συνηφασμένα με την ιστορία της Ελλάδας. Βλέπετε σήμερα ακόμα. Τι ακόμα, full. Το πρόβλημα αρχίζει από τότε. Δηλαδή τα δάνεια ήταν μέσα στην προσπάθεια να χρηματοδοτηθεί ο αγώνας. Έκαναν καλή προσπάθεια οι άνθρωποι. Πρέπει να πούμε ότι ο Μαυροκορδάτος, μολονότι τον κατηγορούν, ότι ήταν πονηρός, ότι ήταν έτσι, ήταν αλλιώς. Είναι βέβαιον, βέβαιον, βέβαιον ότι ποτέ δεν έφεχε χρήματα του αγώνα. Ποτέ. Αντίθετα μπορώ να πω ότι έβαζε ο ίδιος από την τσέπη του όσα είχε. Βέβαια, τα δάνεια εκείνα ήταν υπό όλους φοβερούς. Πολύ κακούς όλους. Γιατί, ποιος δανείζει έναν κλεσταρματολό που θέλει την ελευθερία της Ελλάδας, τρέχαν γύρεται. Άρα, υπό τους όρους που περιγράψαμε, όποιος δανείζει, δανείζει με φοβερούς τόκους. Και προκαταβάζεις τους τόκους και μεταπαίνεις το υπόλοιπο από το κεφάλαιο. Λοιπόν, βέβαια, οι όροι ήταν φοβεροί, πολύ κακοί για τους δανειζόμενους και γι' αυτό εκεί είμαστε και μόνιμα, βρισκόμαστε να χρωστάμε. Και να πούμε και τους στραβούντο δίκιο, εκείνο το πρώτο δάνειο το φάγαμε στον Εμφύλιο. Το φάγαμε για να πολεμάμε ένα στον άλλο. Δηλαδή οι Ρουμελιώτες που το ελέγχαν λόγω μαύρο κορδάτ, αγόραζαν όπλα για να σκοτώνουν τους Πελοποννήσιους. Αυτή είναι η αλήθεια. Γιατί άλλωστε να το κρύψω μένα. Εσείς, αυτά πρέπει να τα ξέρουμε. Και τα δάνειες συνεχίζονται, υπό όρους βέβαια σκληρούς, κληρότατος όρους. Ο τελευταίος που έκανε καλή χρήση των δανείων, πρέπει να πούμε, ήταν ο Χαριλάος Τρυκούπης, ο οποίος τουλάχιστον άφησε πίσω του ένα έργο σημαντικό σε υποδομή. Δηλαδή έφτιαξε γραμμές, τρένα, τρένα. Ξέρετε ότι οι γραμμές που έχουμε ακόμα είναι του Τρυκούπη. Διευρυμένες βέβαια, αλλά η χάραξη ήταν τρυκουπική. Μετά άλλος σπουδαίος οικονομολόγος με αυτή την έννοια κατάφερε να φτιάξει μια υποδομή στην Ελλάδα, που κράτησε πάρα πολλά χρόνια. Κύριε Καθέ, είπατε για τις διαμάχες που είχαν οι αρματοί και οι κλέστες μεταξύ τους. Ήταν εκείνο που τους υποχρέθησε να στραφούν και εναντίον του τον Οθωμανού. Μήπως η καταπίεση στην οποία ανασχούσανε βασικά οι Οθωμανοί... Συντάξτε, οι Οθωμανοί είχαν δύο μεγάλα μειονεκτήματα. Το ένα ήταν όταν αλλοθρησκή και το δεύτερο ήταν όταν καταπιεστική. Συνεπώς, άμα έχεις έναν από πάνω σου που σε επιτηρεί και σε σφάζει άμα χρειαστεί, θέλεις να τον ξεφορτωθώ το γρηγορότερο. Δεν είχαν λόγο να τους θέλει κανένας, κανείς δεν τους ήθελε. Ήταν επιβεβλημένοι ως δύναμοι μεγάλοι, οι οποίοι ήταν από πάνω. Αλλά όταν άρχισε το πράγμα να ξεφτάει και κάθε πάσας να ξεσηκώνεται και να κάνει τον δικό του το αγώνα ενάντιον της κεντρικής εκφουσίας, είπανε και οι πλειοψηφούντες πλέον, Πριστιανίνη, γιατί όχι εμείς. Το πώς φανταζόταν ο καθένας βέβαια τη θέση του στο σύστημα που ερχόταν είναι άλλη ιστορία. Προφανέστατο, ο καθένας νόμιζε ότι θα είναι αυτός η γέτης. Ή αυτή η ομάδα ηγετική. Και με έγινε έξι. Δηλαδή, τι να πούμε. Δημιουργήθηκε ένα κράτος καινούριο, αλλά η δημοσιουπανελία ήταν στην ουσία οι άνθρωποι που ξέρουν και πέντε γράμματα. Ποιοι ξέραν πέντε γράμματα? Οι πρόκριτοι, οι έμποροι ήταν οι άνθρωποι που είχαν κάποια ευχέρη. Ας πούμε, πάρτε ένα παράδειγμα, ο Δελιγιάννης, ο Θεόδωνος, ο Δελιγιάννης πρωθυπουργός, δημόσιουπαλληλός πολλά χρόνια, ήταν ο γιος του, ο εγγονός του, Κανέλλου Δελιγιάννη. Πέρασαν οι Ζαΐνηδες, το ίδιο, πέρασαν δηλαδή από την κατηγορία των κοτζαμπάσιδων στην κατηγορία των μεγάλων δημοσίων υπαλληλών. Ποιος να γίνει άλλος, αυτή ήταν η περισσότερη, η πιο πρετοιμασμένη για αυτές τις θέσεις. Ο μέσος Έλληνας τι ήταν, ήταν ακτίμων αγρότης. Δουλωπάρικος για την ακρίβεια, δεν μπορούσε να αφήσει τη γη στην οποία βρισκόταν. Η ελληνική επανάσταση τον απελευθέρωσε, μένει ως δουλωπάρικο, αλλά δεν του έδωσε γη. Τη γη την απέκτησε μόνο στη μετάδια της οικοπεδοφαγίας. Μεγάλη τέχνη η ελληνική αυτή, μεγάλη ελληνική τέχνη. Έτσι είναι, είναι γεγονός. Το ελληνικό δημόσιο παρέλαβε το 75% με 80% της καλλιεργίας της μυσγής αυτούς τους Οθωμανούς. Την παρέλαβε, την άρπαξε, την πήρε και καλά έκανε. Πρόκειται να την μοιράσει ο Καποδίστρ, δεν βρόλαβε φουκαράς. Ένα όραμα να κάνει τους μικρούς Έλληνας ιδιοκτήτες και να τους φέρει στο κράτος κοντά, δεν βρόλαβε. Το έκαναν οι ίδιοι Έλληνες μόνοι τους όμως. Τρώγε, τρώγε από εδώ, τρώγε, τρώγε από εκεί. Μια μάτρα του προχωρούσε από εδώ και προχωρούσε και από εκεί και στο τέλος όλοι βρέθηκα με ένα κομμάτι από η περιουσία του κράτους. Όσο ο Αλέξανδρος Κουμουντούρος είπε, ρε παιδιά δεν τους δίνουμε και τίτλους επίσημους, τέλος πάντων να μην τους έχουν τους κυνηγάπους τους φουκαράτες. Αυτοί καλλιεργούν τη γη, αυτοί παράγουν, αυτοί το διάβολο δώσαν τους τίτλους. Και ο Σωτηρόπιλος ο υπουργός αγροτικής οικονομίας μοίρασε πλέον στους οικοπεδοφάγους επίσημους τίτλους. Αυτή είναι η ιστορία της Ελλάδας μου. Η ιστορία της Αττικής είναι ανάλογη. Όλοι οι κτινοτρόφοι που είχαν κοπάδια πήγαιναν μια εδώ, μια εκεί, βάζανε ένα παλούκι εδώ, ένα παλούκι εκεί και λίγο δικό μου. Και αυτά τα αναγνώρισε κάποια στιγμή το κράτος και έγιναν μικροειδιοκτήτες. Ως που βέβαια ήρθαν οι πρόσφυγες στο 22 και εκεί, τι μικροειδιοκτήτες, δεν υπήρχε τίποτα. Το αποτέλεσμα βέβαια ήταν διπλό. Ή κάποιες γιές μοιράστηκαν σε διάφορα μέρη, Θεσσαλία κυρίως, και σε άλλα μέρη που το κράτος μπορούσε να μοιράσει πια γη, οι άλλοι έγιναν κουμμουνιστές, επαναστάτες. Είπαμε να πολεμήσουμε, να πάρουμε εμείς. Αυτή είναι η ιστορία του 22. Το 22 έγινε έτσι. Οι πρόσφυγες ήρθαν με ένα πουκάμισο στην πλατεία οπότε. Ούτε μικροειδιοκτήτες, ούτε τίποτα. Καλησπέρα. Εγώ, όταν ήμουν αμαρτήτρα από 30 χρόνια, το πιο σωστό θέμα για την επανάσταση του 21, ήταν το κεφάλαιο της Φιλικής Εταιρείας. Τώρα που λίγα βράδια θυμάμαι για τη Φιλική Εταιρεία, να μας θυμίσετε λιγάκι. Για τη Φιλική Εταιρεία. Αν τελικά υπήρξε, τι ρόλα έπαιξε. Αυτό έλεγα. Η Φιλική Εταιρεία ήταν κυρίως μια τάξη εμπόρων. Ξεκίνησε από την Οδυσσό. Στη Ρωσία υπήρχαν πάρα πολλοί πολύ ελληνες εμπόροι. Και ιδιαίτερα στην Οδυσσό, που ήταν μια πολύ κατεξοχή εμπορική, ένα κέντρο του εμπορίου στη Μαύρη Τάλασσα, με πάρα πολλούς ελληνες εμπόρος. Και τρεις από αυτούς αποφάσισα να συμπίξουν να κάνουν τη Φιλική Εταιρεία. Οι έμποροι τότε δεν ήταν μόνο εμποροί. Δηλαδή, ναι μεν εμπορεύονταν κάποια πράγματα, αλλά εμπορεύονταν και ιδέες. Πήγαιναν στη Γαλλία, άκουναν για τη Γαλλική Επανάσταση. Έλεγα, αυτό είναι ενδιαφέρον, δεν το πάμε να το πούμε εκεί από που ήρθαμε. Και έτσι διακινούσαν και ιδέες, και βιβλία, και παγφλετίζια, και εφημερίδες, ξέρετε. Και μέσα αυτήν την κίνηση των ιδεών, υπήρχαν και πολλές ελληνικές εφημερίδες, ελληνικά έντυπα. Ο Λόγιος Ερμπής και ο Πουκολίδας. Λοιπόν, όλα αυτά διακινούνταν. Θα μου πείτε σε ένα μικρό αριθμό ανθρώπων, βέβαια, γιατί οι εγγράμματοι ήταν μειονότητα, μικρή μειονότητα. Αλλά, λέγε λέγε από εδώ από εκεί, οι ιδέες αυτές διακινήθηκαν. Όπως είπα αυτή ήταν συνήθως της Γαλλικής Επανάστασης άνθρωποι. Δηλαδή πίστευαν σε αυτά τα στοιχεία της κοσμικής ιδεολογίας. Ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα, τέτοια πράγματα. Δεν ήταν θρησκοί ιδιαίτερα, αλλά είχαν το ρεαλινισμό στα σύμβολα αυτά που χρησιμοποιούσαν να βάλουν και ένα σταυρό στη μέση. Γιατί λέγαν εντάξει εδώ ο κόσμος είναι αγροτικός και θρησκευόμενος. Δεν μπορούσες να βάλεις την τρικολόρ εκεί τα τρία χρώματα. Ξέρετε οι περισσότερες σημαίες της Ευρώπης σήμερα είναι τρικολόρ. Είτε είναι κάθετες ή οριζόντιες. Όλα σχεδόν. Ακόμα και η ρωσική σημαία είναι τρικολόρ. Η σημερινή και η παλιά. Ποιοι έχουν σταυρό ή σκαντινατοί. Τώρα γιατί δεν ξέρω. Αυτό είναι ένα μυστήριο. Δεν το ξέρω. Οι Ελβετοί. Οι Ελβετοί έχουν ένα σταυρό στη μέση όμως. Ποιος ξέρει. Απομοινάροι της θρησκείας. Εμείς γνωρίζουμε τους λόγους. Μια χώρα αγροτών, πιστών, που εκκλησιάζονταν αλληγών. Τι να βάλουμε. Σταυρό. Αλλά οι περισσότεροι Ευρωπαίοι έχουν τρικολόρ. Έχουν αυτές τις ημέρες της Γαλλικής Επανάστασης. Όλοι από εκεί προέρχονται αυτές τις ημέρες, ξέρετε. Είτε τα χρώματα διαφέρον βέβαια για να ξεχωρίζεις τη Γερμανική από τη Γαλλική ή την Γαλλική από την Ιταλική. Αλλά αυτές είναι οι ημέρες που υπικρατούν. Και αυτά όλα σημαίνουν και ο λίγων τεκτονισμό. Αυτά σημειώστε. Ότι κοσμική ιδεολογία, κατά της θρησκείας, η οποία είναι του παλιού καθεστότος προϊόντου. Το να συμβιβάσουν οι Έλληνες την θρησκεία με την Επανάσταση είναι επίσης ένα ενδιαφέρον κεφάλαιο της ιστορίας. Ο Κοραΐ δεν αγαπούσε την εκκλησία, όπως ξέρετε. Ήταν αντί. Και έγραψε και την περίφημη αδελφική διδασκαλία, η οποία είναι κόλαθος. Απάντηση, φέβερα, στην πατρική διδασκαλία του Πατριάρχη Ευρωσολήμων, που είχε πει ότι δεν πρέπει άνθρωποι να ξεσηκώνονται. Αυτά είναι του διαγώνου πράγματα. Πρέπει να επακούν στην κοσμική εξουσία. Και ο Θεός έτσι θέλει τα πράγματα. Και εμείς πρέπει να επακούμε. Εκεί που ο Κοραΐς αυτά είναι σαν χλαμάδες. Τι θα πει να επακούμε, εδώ η ελευθερία είναι στο χέρι, μας πρέπει να την πάρουν, κλπ κλπ. Και εκεί βλέπεις τη σύγκρουση κοσμικής ιδεολογίας και θρησκευωμένη. Που είναι ένα μόνιμο πρόβλημα στην ελληνική επανάσταση και την ελληνική κοινωνία, γιατί υπήρχε αυτή η διαφορά. Πώς θα το κάνουμε. Βέβαια, να πούμε επίσης ότι πολύ ιερά άρχεσες όπως ο Ευγένιος Βούλγανης και άλλοι ήταν προοδευτικοί, είχαν ιδέες επαναστατικές. Ο Θεόκλητος Θαρμακίδης. Βλέπω τώρα αυσιονόματα. Πολύ μορφωμένοι άνθρωποι, του διαφωτισμού όμως. Άλλοι πάλι, ο, πώς το βλέπουμε, που έχει και το άγαλμα του από το χείλιο τον απέναντι, μια, πώς το λέμε, αχ, ξεφτάω. Το βλέπω μπροστά μου με τα γένια, έτσι ήταν, ιερέα, αλλά ο οποίος ήταν, που, κατά των επαναστάσεων και κατά της ιδέας της επανάστασης. Αλλά αυτά είναι μέρος της ιστορίας. Πρέπει κανείς να μελετήσει, να δει πώς γίνονται. Πως έγινε να επικρατήσει και η μία, αλλά να επιζήσει και η άλλη. Δεν έγινε αυτό που έγινε στη Γαλλία, που η Γαλλία είναι δύο Γαλλίας, στην εποχή της επανάστασης και ακόμα και σήμερα. Είναι οι τρισκευόμενοι Γάλλοι και οι άθεοι Γάλλοι. Αυτοί δεν θέλουν να ακούσουν για τρισκία. Είναι η Γαλλική Επανάσταση, που συνεχίζεται με αυτή τη μορφή. Και αυτό δεν γεφυρώθηκε, αυτό το χάσμα, ποτέ. Στην Ελλάδα δεν δημιουργήθηκε ποτέ. Και έτσι, εντάξει, δεν είχαμε τουλάχιστον αυτήν, αλλά πολλές αλατιών. Με ενώσει όλους οι ΕΕΝΑς, όχι μόνο τους αρματολούς και να τους ξεσηκώσει να επαναστατήσουν. Αρχηγείο, δεν θα το έλεγα. Περιπλανόμενοι, δεν έφεραν την ιδέα της Επανάστασης. Δεν ήταν λίγο σημαντικό. Να σας ρωτήσω και εγώ κάτι. Επιπλέκτω λίγο στο προηγούμενο θέμα για τη δημοσιακή. Ναίμενη η γη που απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, ανήκει στο κράτος, και αυτή η γη είναι που μοιράστηκε για να ταμιφθούν λαγωνιστές, για να πληκοδοτηθούν ορφανά, έναν κλήρο καλλιεργίσιμο ιχείρες, για να δημιουργηθούν καλλιέργειες και να στηθεί η Ελλάδα. Έχουμε δηλαδή τα πρώτα παραφορητήρια του κράτους, από το 1830 ουσιαστικά. Αυτή λοιπόν η γη που δόθηκε στους αγωνιστές, επανάστασης κτλ κτλ, ξαφνικά μεγάλωσε, ενώ είχαν δοθεί χίλια στρέματα, 100 στρέματα, δεν ξέρω έναν αριθμό, ξαφνικά μεγάλωσε πάρα πολύ, με πολύ μεγάλο και κοντινό μας παράδειγμα, η περιοχή Καραπάνου, που καταλαμβάνει μια τεράστια έκταση, στη Γλυφάδα, στο Ελληνικό, εφτάρει και στο Νάλιμο, η οποία δόθηκε στον τότε αγωνιστή Καραπάνου, βουλευτή μετέπειτα, και ξαφνικά πολλαπλασιάστηκε σε έκταση και οικοπεδοποιήθηκε. Η περιοχή Νάστου στην Λούκολη. Ε, ναι. Και το «δόθηκε» είναι μια κατακριστική ίσως λέξη. Κατακριστικά λέμε «δόθηκε», «πάρτηκε». Ο Μακριάνης κατέλαβε όλη την περιοχή, τη σημερινή Μακριάνη, που είναι κάτω από την Ακρόπολη, έβαλε τα παλούκια του εκεί γύρω γύρω και παιδικά μου. Δεν ρώταγε κανέναν. Τώρα λοιπόν, αυτά γίνονταν αφαίρετα. Δεν αμφιβάλλω. Πονηρός ο Ρυμμελιώτης. Κύριε Καθηγητά. Παρακαλώ. Από εδώ στα δεξιά σας. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Θα θέλα να σας ρωτήσω, είπατε για δυο μεγάλα νόματα που βοηθήσανε για να καταλήξουμε στην Επανάσταση. Αδερβάντος Κοραΐς και Ριγασφαιρέος Βελεστιλής. Βλάχος. Μάλιστα. Ίσως είναι ένα εάντησης ιστορίας, κάποιος έχασε τη ζωή του, νωρίτερα από τον Κοραΐ. Και αυτός έγραψε το θούριο, υπήρχε η μεγάλη χάρτα. Βέβαια. Μίλησα μας λοιπόν για αυτό το εάν. Πώς μάλλον βοήθησε και τους Έλληνες προς Επανάσταση με το θούριο, αλλά υπήρχε και μια μεγάλη ιδέα για τα Βαλκάνια. Βέβαια. Με κ. Παράμαντα την Ελλάδα. Βέβαια. Ο Ρίγας ήταν ένα κλασικό προϊόν αυτής των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης, οι οποίες διαδόθηκαν βέβαια με την ιδιοτυπία κάθε περιοχής. Ο Ρίγας ήταν ένας μορφωμένος Βλάχος. Να σας πω ότι η Βλάχη ήταν γενικώς πιο μορφωμένη από τους άλλους, γιατί ήταν κτινοτρόφοι που ταξίδευαν με τα κοπάδια τους και πήγαν ας πούμε στην Βιέννη και πουλούσαν τα κοπάδια τους για το κρέας τους και παράλληλα μάθαιναν τι συνέβαινε στον κόσμο, κινούνταν δηλαδή, δεν ήταν καθυλωμένοι σε έναν αγρό, γύρισαν τον κόσμο και μάθαιναν και έφεραν τον διαφωτισμό στην Ελλάδα. Η Βλάχη ήταν ο διαφωτισμός, ο ελληνικός διαφωτισμός είναι ο Βλαχικός. Δεν ξέρω πόσοι από εσάς έχουν καταμογή Βλαχική, αλλά πρέπει να είναι υπερήφανοι γι' αυτό. Ο Ρίγας Φεραίος ήταν ένας τέτοιου φαινόμενος, ενός διαφωτιστής Βλάχου. Πολύ καλλιεργημένο ανθρώπου με τα κριτήρια της εποχής και συγκινητικού πατριώτη, ο οποίος πολεμούσε για τους ανθρώπους πρώτα απ' όλα και για τους Έλληνες που ήταν οι κατεξοχοί άνθρωποι. Ξέρετε την ιδέα του Έλληνα, ακόμα και στην εποχή του Θουκιδίδη. Όταν μιλάει ο Θουκιδίδης για την ανθρωπότητα, λέει η ανθρωπότητα χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, τους Έλληνες και τους Βάρβαρους. Δεν το λέει με δεκομπάζει γι' αυτό, απλώς εξηγεί. Λέει ότι είναι οι καλλιεργημένοι άνθρωποι που είναι οι Έλληνες και είναι οι άλλοι που μένει να γίνουν Έλληνες. Αταλάβατε? Αυτή είναι η ιδέα έτσι κάπως έβλεπε και ο Φερέρος στον κόσμο. Ότι έπρεπε οι άνθρωποι να τους ανοίξουν τα μάτια τους. Δηλαδή οι Έλληνες ήταν υπεφωτισμένοι, οι Λουμινάτι. Ήταν αυτό. Δεν ήταν ότι ήταν Έλληνες γιατί το αίμα τους ήταν ελληνικό, ήταν γιατί το μυαλό τους ήταν ελληνικό. Και ο Φαρκούς, πώς τον λέγαν, τον Λάχο από τη σημερινή Αλβανία, ή, αχ θεέ μου, ξεχνάω τώρα, ο Βουγαρέτης και μόνος. Ήταν ένας που έλεγε ότι χαρείται Έλληνες, θα μου ρίξει το μυαλό, το όνομά του, χαρείται Βαλκάνοι αδελφοί, διότι θα γεννείτε Έλληνες. Και στην Οξφόρδη, όταν ήμουνα, κάποτε ήταν ένας σαχλαμάρας και είπε, χαχαχα, ελληνικός εθνικισμός, χαρείται Βαλκάνοι. Του λέω, ο ρε βλάκα, δεν επρόχειται για Έλληνες, με τη σημερινή έννοια, ή για Τούρκους, ή για Βούλγαρους, πρώτε για πεφωτισμένους ανθρώπους, έτσι το αντιλαμβάνω. Κάτω είναι αυτός που το λέγεται, ήταν καν Έλληνας, ήταν Βλάκος, από την Αλμανία. Αχ, μου ήρθε και εμποφία, ο Τάλετ από τη Μοσκόπολη, όπως το λέμε, ο Μοσκοπολίτης. Και ο Κόσμος κάποτε θα μορφωνόταν, θα φωτιζόταν, και έλεγε, χαρείται Βαλκάνοι αδελφοί, γιατί θα γεννείτε Έλληνες. Και νούσε, θα δείτε το φως, θα φωτιστείτε. Αυτό ήταν η ιδέα. Τι ήταν η ιδέα. Λοιπόν, έτσι έβλεπε και ο Ρίδας Φεραίος στον κόσμο, η ελληνική ιδέα, ο ελληνισμός, ήταν μια φώτιση. Αυτό ήθελε να δει. Είναι συγκινητικός, είναι πολύ συγκινητική μορφή ο Ρίδας Φεραίος, γιατί έχει ένα ρομαντισμό, μια πίστη σε κάτι σπουδαίο, κάτι καλύτερο από αυτό που βλέπει. Ξέρετε, είχε ένα όραμα, ας πούμε. Ναι, καλησπέρα. Θα ήθελα να μας πείτε λίγα λογή για την εκπαίδευση εκείνης της εποχής. Και διακριμένετε το κρυφό σχολείο. Α, το κρυφό σχολείο. Κοιτάξτε, το κρυφό σχολείο υπήρξε στην ιστορία, να μφίγω. Υπήρξε την εποχή του αιτωλού του, πώς το λέμε, κοσμάτου αιτωλού. Ασφαλώς υπήρξε. Ήταν μια, ξέρετε, ιοθωμανική περίοδος. Είναι 400 χρόνια. Δεν είναι μια μέρα, ούτε ένα Σαββατοκύλιακο. Μέσα σ' αυτά τα 400 χρόνια, έγιναν πολλά και διάφορα. Αλλά, όταν μιλάμε για την περίοδο τουλάχιστον της Επανάστασης και πριν από αυτή, ιδρύονταν σχολεία στην Πελοπόννησο αθρόα, αθρόα. Πώς το ξέρουμε, από τους περιγητές, τους ξέρους, οι οποίοι, λένε, ήρθαν στην Πελοπόννησο και εκεί που δεν υπήρχε τίποτα, βρήκα 50 σχολεία. Μάλιστα. Που, στην Πάτρα, στην Καλαμάτα, στο Νάφλιο, στο τάδε, τάδε, τάδε, τάδε, απαριθμούν σε ποια μέρη οργανώνονταν σχολεία. Αν απαγορευόταν η δημιουργία σχολείων, δεν θα υπήρχαν, ή δεν θα το έξαναν σίγουρα οι ξένιμοι ταξιδιώτες. Άρα, δεν υπήρχε θέμα κρυφού σχολιού. Να σας πω και να το πω αλλιώς. Το κρυφό σχολειό είναι ένας ευγενής μύθος που καλλιεργήθηκε. Δεν ήταν πάντα μύθος. Κάποτε ήταν αληθινό, όπως είπαμε. Ο Κοσμάς Οετωλός πράγματι ήταν υποδιωμός κάποια περίοδο η χριστιανική θρησκεία στην Ήπειρο και είδρυε κρυφά σχολιά και τους μάθαινε ελληνικά γράμματα για να διαβάζουν το Ευαγγέλιο. Όχι, ήταν εθνικιστής ο Κοσμάς Οετωλός, δεν ήταν. Ο θρύσκος ήταν, παπάς ήταν και προσπαθούσε να κρατήσει τους πιστούς σε επαθή με το Ευαγγέλιο και τους έλεγε να διαβάζει το Ευαγγέλιο που είναι στα ελληνικά για να ξέρετε το λόγο του Θεού. Στην Πελοπόννης όμως του 19ου αιώνα, την πρώτη δεκαετία δεν υπήρχε αυτό το θέμα πλέον. Το κρυφό σχολειό δεν ίσχυε, δεν υπήρχε. Υπήρξε όμως στη φαντασία του ελληνικού κράτους. Η Ισθή είναι σκεμμένη φαντασίας. Δηλαδή, είπε, αφτιάξουμε ένα ηρωικό, μια παράδοση της μόρφωσης που πήγαιναν τα παιδάκια κρυφά στον παπά το δάσκαλο και λοιπά για να τους μάθει την αποσταμένη ελπίδα με λόγια μαγικά. Αυτά είναι με τα γενέστερα. Και του κίζει ο πίνακας με τον παπά. Είναι με τα γενέστερα πράγματα που το ελληνικό κράτος έφτιαξε η μύθι μας. Η ευγενής μύθι. Και έτσι το κρυφό σχολείο είναι ένας ευγενής μύθος. Που, τι θέλει να πει, ότι ήταν τόσο ενδιαφέρον του κόσμου για τα γράμματα που διακυνδύνευε τη ζωή του για να μάθει οι ελληνικά γράμματα. Εντάξει, δεν αληθέτει. Τουλάχιστον την περίοδο της Επανάστασης. Διότι, να σας πω, οι Οθωμανοί δεν ενδιαφέρονταν γι' αυτό καθόλου. Τι τους ενδιαφέρεται. Τα λεφτά και η ρήνη. Ησυχία και λεφτά. Τίποτα. Οι φόροι και τα λεφτά. Τώρα μιλάγαν οι Έλληνες ελληνικά, βέβαια οι Ελληνικά τα μιλάγαν. Αυτό τους απαγόρευαν πρώτον να μιλάνε μερικές γλώσσες. Δηλαδή, τουρκικά μιλούσαν μένα αλλά καταπνιστικά. Καταλαβαίνετε? Κάποτε. Ε, είναι λίγο μελεγμένα τα πράγματα αλλά ασφαλώς το κρυφό σχολείο τουλάχιστον τα τελευταία 150 χρόνια της περίοδου της Τουρκοκρατίας είναι ευγενής μύθος που καλλιεργείται. Τι λέτε? Ε, υπήρξαν περιοχές. Ναι, ο κόσμας ο ετολός είναι σίγουρα υπήρξε. Να συμπληρώσω κάτι ότι καθόλου τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρχαν ελεύθερα σχολιά και στην Ελλάδα και σε όλα τα κατεχόμενα την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Αυτοκρατορία αυτό το οποίο θέλει είναι απλά να μαζεύει τους φόρους, να υπάρχει ηρήνη, να υπάρχει ηρήνη, να μιλάνε τη γλώσσα τους και τις θρησκείες τους και γι' αυτό δεν επεμβαίνουν. Προφανώς, ναι, δεν τους ενδιέφερε. Αν ένας πασάς τώρα σε κάποια περιοχή του την σβούριζε και έλεγε εγώ αύριο θέλω να μιλάνε όλοι, να γίνουν όλοι μουσουμάνοι, εντάξει αυτό συνέβαινε. Αυτερεσίες πολλές τέτοιες που κολλήγεσαν. Εδώ ήθελα λίγο για το κόσμα των ετολών να επαρρεθώ. Μέχρι τώρα τα ιστορικά βιβλία τον περιλαμβάνουν στον νεοελληνικό διαφωτισμό, τον περιλάμβαναν. Όχι ακριβώς. Ναι, μαζί με τον Μποραή, τον Ρίγνα Περαέο, τον Ευγένιο Βούλβερη, τώρα έχει αφαιρεθεί. Έβγε σημασία όμως την παιδεία. Γύρισε σε όλη την Ελλάδα και μιλούσε για την αξία της παιδείας, συμβούλευε τους γονείς να μαθαίνουν τα παιδιά. Γιατί τα ελληνικά ήταν η γλώσσα του Ευαγγελίου. Και ήθελαν οι πιστοί να ξέρουν για να διαβάζουν, να μαθαίνουν το λόγο του Θεού. Αυτή είναι η ιδέα του. Κάθε άλλο παραδιαφωτιστής ήταν. Ήταν, δεν είχε άλλους, το διαφωτισμό δεν είχε πιάσει ακόμα, ήταν μεταγενέστερη ιστορία. Κι εγώ ήθελα να τη σημασιάσω. Παρακαλώ. Αν κάποιος σας ζητούσε να αριθμίσετε τρεις, κατά τη δική σας εκτίμηση, ως ποιος σημαντικές και εξέχουσες προσωπικότες της ελληνικής επανάστασης, ποιους θα επιλέγατε? Ω, δύσκολη η ερώτηση αυτή. Ε, θέληγα από τους πολεμιστές θα έβαζα πρώτο, πρώτο, πρώτο τον Μιαούλη, Ανδρέα Μιαούλη. Γιατί? Γιατί με τη συνεχή προσπάθειά του, γιατί ο Μιαούλης, τη αρχή υπαρουσία της όλων των αγών, δέκα χρόνια ήταν στην κουπαστή εκεί στο πλοίο απάνω, επώδυσε τη μεταφορά στρατευμάτων στην Ψηρά. Και τον Ιμπραήμ τον επώδυσε αρκετές φορές πριν τα καταθέτει να φτάσει στη Μεθώνη. Και όταν έφτασε στη Μεθώνη ο Ιμπραήμ, μπήκε, έκανε μία επιδρομή ο Μιαούλης και έκαψε του μισοστόλου του Ιμπραήμ τότε. Θέλω να πω ήταν πάρα πολύ σημαντική, σημαντικός ο ρόλος στην Επανάσταση, γιατί ήταν διαρκής και στρατηγικός. Δηλαδή σταματούσε από τη θάλασσα τη μεταφορά στρατευμάτων όποτε μπορούσε και όσο μπορούσε. Θα έλεγα ότι ήταν ο πιο πολύτιμος παίχτης του αγώνα ας πούμε, ο Μέση του ελληνικού αγώνα. Μετά θα βάζω τον Κολοκοτρώνη γιατί ήταν στην αρχή του αγώνα, έκανε θάλασσα. Στον Βαλτέτσι και στα Δερβενάκια και άλλο πολύ σοβαρό, πολύ σημανική παρουσία του. Και θα έβαζα και τον Καραϊσκάκη, τρίτο ίσως, γιατί ήταν στο τέλος του, εκεί που τρεμόσβηνε το λυχνάρι, έδωσε μια ώθηση τρομερή στο τέλος, ανασκοτώθηκε. Και εκεί τον χάσαμε και χάσαμε πάρα πολλά γιατί κατέρευσε όλο το μέτωπο, η Ακρόπολη, πάρθηκε όλα όλα αυτά, φοβερά πισνεύσα τότε. Αν θέλετε να βάλουμε και από τους διανοημένους, ασφαλώς ο Αδαμάνιος Κοραΐς είναι πάρα πολύ σοβαρή περίπτωση, γιατί μας έδωσε την αυτοντά μας. Είπε γιατί πρέπει να μας θέλεις μέσα. Και αυτό ήταν πολύ πολύ σημαντικό. Και ο Μαυροκορδάτος πολύ σημαντικός, αλλά ο Μαυροκορδάτος ο καημένος δεν είχε ευκαιρία στον πόλεμο, έκανε τις μάχες. Δεν ήξερε να πολεμάει, αλλά ήξερε να κάνει άλλα πράγματα, μερικά ήταν και ο Λύδων έτσι πονηρά, αλλά εντάξει, γενικώς ήταν ένας τίμιος άνθρωπος, διαχειρίστηκε το πρέος όσο πιο τίμια γινόταν, εντάξει, θα τον έβαλε κι αυτό μέσα στους σημαντικούς του αγώνα, ασφαλώς. Ευχαριστούμε πάρα πολύ. Ευχαριστούμε πάρα πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. |
