| 5ο μάθημα: Γεια σας και πάλι. Στη σημερινή παρουσίαση θα συζητήσουμε για την ένταξη ή συνεκπαίδευση ή συμπερίληψη ή ένα σχολείο για όλους ή ενιαία εκπαίδευση. Όπως καταλαβαίνετε με τόσους πολλούς όρους που χρησιμοποιούνται συχνά για να ορίσουν το ίδιο περιεχόμενο ή διαφορετικοί όροι χρησιμοποιούνται για να ορίσουν παρόμοιο περιεχόμενο, έχει πολύ μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε σε βάθος τελικά σε τι αναφέρεται κάθε όρος, από πού προκύπτουν τα πιθανά προβλήματα και πώς την πράξη τελικά υλοποιείται, ανεξάρτητα με το πώς ονοματίζεται η μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και πρόσβαση για τους μαθητές με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Άρα για σήμερα αρχικά θα ήθελα να εστιάσουμε σε διάφορους ορισμούς, τους αναφέρω με μια σειρά χρονολογική περισσότερο, άρα ο πρώτος όρος που αναφέρθηκε ιστορικά ήταν η ενσωμάτωση και βέβαια αυτός ο όρος τα δικά μας ιστορικά χρονικά αποτέλεσε τη μετάφραση του όρου mainstreaming, στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε όρος ένταξη για να μεταφραστεί αρχικά το integration και αργότερα για να μεταφραστεί κάτι πολύ διαφορετικό όπως ήταν το inclusion και αργότερα εμφανίστηκαν τέσσερις όροι τελικά που πολύ συχνά συγχαίονται, η συνεκπαίδευση, η ενταξιακή εκπαίδευση, η συμπεριληψία και η ενιαία εκπαίδευση. Θα προσπαθήσω λοιπόν στη συζήτησή μας σήμερα στην παρουσίαση να εξηγήσω τις μικρές μεγάλες διαφορές που υπάρχουν μεταξύ αυτών των όρων και θα σας καλέσω βεβαίως όταν μελετάτε, όταν προσπαθείτε εσείς οι ίδιοι και οι ίδιοι να αποφασίσετε για τον εαυτό σας ποιον όρο θα χρησιμοποιείτε, να σκέφτεστε αρκετά και τους αγγλικούς όρους ώστε να βοηθιέστε περισσότερο. Αν τώρα πέρα από τον συγκεκριμένο όρο προσπαθούμε να σκεφτούμε τι ακριβώς σημαίνουν αυτά, στο πλαίσιο της ανάπτυξης της ειδικής αγωγής, αλλά και στο πλαίσιο της παροχής της ειδικής αγωγής στη γενική εκπαίδευση τότε μπορούμε να δούμε σχηματικά ότι στην πρώτη φάση έχουμε τον αποκλεισμό όπου τα παιδιά δεν συμμετέχουν καθόλου στο εκπαιδευτικό σύστημα, δεν υπάρχει ειδική αγωγή, δεν υπάρχει καμία πρόβληψη. Αναπτύσσεται η ειδική αγωγή αρχικά διαχωριστικά όπου παρέχεται εκπαίδευση αλλά εντελώς διαχωρισμένα. Έχουμε μετά την ένταξη όπως συχνά παρουσιάζεται όπου μπαίνουν τα παιδιά μέσα στο χώρο του γενικού συστήματος της γενικής εκπαίδευσης διατηρώντας όμως διαχωριστικά όρια και βέβαια και η συνεκπαίδευση όπου υπάρχει. Με πολύ απλά λόγια ξεκινάμε από αυτό και θα καταλήξουμε σε αυτό όπου όλα τα παιδιά ανεξαρτήτως ταυτότητας διαφορών εκπαιδεύονται σε ένα ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα και το τονίζω εκπαιδευτικό σύστημα και όχι τάξη. Διότι θα δούμε στη συνέχεια ότι μια σημαντική σύγχυση που υπάρχει όταν αναφερόμαστε στη συνεκπαίδευση ή στη συμπερίληψη αφορά το πλαίσιο προσδιορισμού, αν η συνεκπαίδευση είναι το εκπαιδευτικό σύστημα ή αν είναι το γενικό σχολείο ή αν είναι η συγκεκριμένη τάξη, η γενική τάξη. Θα ήθελα τώρα να προχωρήσουμε λίγο και να δούμε τον πρώτο όρο ενσωμάτωση, το mainstreaming. Η ενσωμάτωση είχε αρχικά τη λογική ότι οι μαθητές με αναπηρίες και βέβαια όσοι από αυτούς μπορούσαν θα βελτιώνονταν τόσο πολύ, σε εισαγωγικά το βελτιώνονταν, ώστε τι θα γινόταν θα μπορούσαν να βρίσκονται μαζί με τους υπόλοιπους μαθητές και να αφομοιωθούν τελικά μέσα στη γενική τάξη. Η λογική λοιπόν ήταν να πάψουν ουσιαστικά να αντιαφέρουν. Αυτή η λογική πέρα από το ότι ήταν άκυρη και εντελώς αδύνατη να υλοποιηθεί για πολύ μεγάλους αριθμούς παιδιών με αναπηρίες, έχει τεχθεί και σοβαρή κριτική, όχι μόνο ως προς την αποτελεσματικότητά της, αλλά και ως προς τη στοχοθεσία της, καθώς αφισβητούσε το δικαίωμα των παιδιών με αναπηρίες να είναι διαφορετική. Άρα, αν και ξεκίνησε ως κάτι θετικό, πάρα πολύ σύντομα συγκέντρωσε τις κριτικές και σήμερα βέβαια δεν χρησιμοποιείται καθόλου πια ο όρος. Αν πάμε τώρα στην ένταξη, τότε η ένταξη βλέπουμε ότι αναφέρεται κυρίως στην αποδοχή είτε μιας ομάδας κατηγορίας ατόμων, όπως βλέπουμε εδώ στο σχηματάκι, είτε ενός ατόμου, τα οποία έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά. Άρα, εδώ ο σημαντικός όρος είναι αποδοχή, δεν αφομοιώνονται λοιπόν, απλά γίνονται δεκτά. Εκτός όμως από το να γίνονται δεκτά, περιλαμβάνεται και τι άλλο, η υποστήριξη, η παροχή δηλαδή υποστήριξης, είτε εντός της ομάδας, είτε εκτός της ομάδας και η απόκτηση ενός ρόλου στο πλαίσιο της ομάδας. Και εδώ γεννιέται κάτι πολύ σημαντικό, ότι στην ένταξη το ζητούμενο είναι, εκτός από την αποδοχή, είναι και η συμμετοχή. Παραμένοντας στο πλαίσιο της ένταξης, θα πρέπει να προσθέτουμε και κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά. Άρα, όπως είπαμε, πρώτο χαρακτηριστικό η αποδοχή, δεύτερο η παροχή υποστήριξης, τρίτο η συμμετοχή, ανήκει δηλαδή, αυτό είναι όμως να λέμε ότι έχει ένα ρόλο, τέταρτο χαρακτηριστικό ποιοτικό, έχει σα στόχο τη μέγιστη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του κάθε ατόμου, μέσα στο πλαίσιο της γενικής τάξης, πέντο, δεν αποτελεί ένα τελικό σημείο, στο οποίο μπορεί να φτάσει κάποιος, αλλά είναι μια δυσυνεχής διαδικασία, ουσιαστικά. Συνέχεια, σε καθημερινή βάση, η ανάγκη της υποστήριξης και της ποιοτικής υλοποίησης της ένταξης. Εδώ λοιπόν στην ένταξη, έχουμε μία μορφή εκπαίδευσης, η οποία προφανώς και περιλαμβάνει, προϋποθέτει αν θέλετε τη φυσική παρουσία του παιδιού μέσα στην τάξη, αλλά περιλαμβάνει και προϋποθέτει όπως είπαμε και την αποδοχή για να έχουμε τελικά συνήπαρξη. Τι γνωρίζουμε από την υλοποίηση προγραμμάτων ένταξης διεθνώς. Όταν η ένταξη, η διαδικασία αυτή, δεν υποστηρίζεται με έναν καλό σχεδιασμό από πριν, τότε ουσιαστικά μπορεί πρώτον να περιορίζεται σε απλή φυσική παρουσία του παιδιού μέσα στην γενική τάξη, στο γενικό σχολείο και στην ουσία να δημιουργείται ένας τελικά διαχωρισμός, αποκλεισμός από την ισότιμη πρόσβαση μέσα στην ίδια τη γενική τάξη. Η ένταξη λοιπόν, αν την έχουμε παρουσιάσει με έναν τρόπο με βάση όχι που, όχι τον τόπο, αλλά το τι περιλαμβάνει, περιμένουμε όπως είπαμε να έχει αποδοχή, ρόλο, υποστήριξη, συμμετοχή. Πάμε τώρα στη συνεκπαίδευση. Η συνεκπαίδευση είναι ένας όρος που ακολούθησε τον όρο της ένταξης και έχει χρησιμοποιηθεί σε αρκετές περιπτώσεις ως συνώνυμο της ένταξης. Ουσιαστικά χρησιμοποιείται ως όρος το inclusion, χρησιμοποιείται ως όρος σε πάρα πολλά διεθνή κείμενα, σε πάρα πολλά ευρωπαϊκά κείμενα. Ακόμα από τη διαχείριξη της Σαλαμάνκα, έτσι, ουσιαστικά από εκεί ξεκίνησε η μετατόπιση από την εσωμάτωση προς την ένταξη και στη συνέχεια προς τη συνεκπαίδευση. Από την εποχή της Σαλαμάνκα, βέβαια, η συνεκπαίδευση εκφράζονταν στο πλαίσιο ενός σχολείου για όλους, όχι μέσα στην ίδια τάξη, σε ένα σχολείο για όλους. Σιγά σιγά αυτό άρχισε να αλλάζει και να μπερδεύεται συγχρόνως, ενώ ουσιαστικά στην αρχή το περιεχόμενο της συνεκπαίδευσης ήταν συνήπαρξη, στην διδασκαλία, στα γενικά σχολεία και σε γενικές τάξεις, σιγά σιγά άρχισε να υπάρχει ένα μπερδέμα και άλλοι να χρησιμοποιούν τον όρο συνεκπαίδευση ενώ όντας την εκπαίδευση όλων των παιδιών σε ένα σχολείο, παρένθεση, στο οποίο μπορεί να υπάρχει και τμήμα ένταξης και άλλοι να εννοούν συνεκπαίδευση αποκλειστικά στο πλαίσιο της γενικής τάξης. Από εκεί άρχισε, αν θέλετε, μία σύγχυση. Όλο και περισσότερο, τουλάχιστον, ξαναλέω, στα διεθνή κείμενα ο όρος ένταξη αντικαθίσταται από τον όρο συνεκπαίδευση και αυτή η λογική είναι ότι δεν υπάρχει πια ένταξη. Γιατί, γιατί κανένας από την αρχή δεν διαχωρίζεται. Άρα δεν είναι ότι κάποιοι διαχωρίζονται και μετά τους εντάσσουμε, τα παιδιά από την αρχή εκπαιδεύονται όλα μαζί και γι'αυτό στη λογική αυτή ο όρος ένταξη δεν γίνεται αποδεκτός. Θα ήθελα τώρα να διευκρινίσω λίγο περισσότερο το περιεχόμενο που μπορεί να συναντήσετε να αντανακλά ο όρος συνεκπαίδευση. Έχουμε τον όρο συνεκπαίδευση να σηματοδοτεί τη συμμετοχή στην ίδια τάξη όλων των παιδιών. Σε αυτή τη λογική, στην πρώτη περίπτωση συνεκπαίδευση με τη μορφή της συμμετοχής όλων στην ίδια τάξη, τα παιδιά με ή χωρίς αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες δεν βγαίνουν από τη γενική τάξη. Οποιαδήποτε υποστήριξη δέχονται πρέπει να γίνεται μέσα σε εκείνο το πλαίσιο και βέβαια όσο το δυνατόν περισσότερο από τους εκπαιδευτικούς της γενικής εκπαίδευσης. Αυτή είναι η μία λογική της συνεκπαίδευσης. Η δεύτερη είναι ότι η συνεκπαίδευση προϋποθέτει ότι είναι σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά η έμφαση είναι τελικά στο να εξυπηρετούνται και οι ειδικές ανάγκες που έχει το κάθε παιδί. Άρα εδώ δεν αποκλείεται για παράδειγμα η φίτηση σε τμήμα ένταξης, δεν αποκλείεται το να έχει και επιπλέον διαφορετικά κομμάτια το αναλυτικό πρόγραμμα ενός παιδιού, αυτό όμως που πρέπει να ισχύει είναι όλα να συμβαίνουν στο πλαίσιο του γενικού σχολείου. Άρα καταλαβαίνουμε ότι στην πρώτη περίπτωση πρέπει να συμβαίνει όλη η εκπαίδευση μέσα στην τάξη, στη δεύτερη περίπτωση θα πρέπει να συμβαίνει στο πλαίσιο, όλες οι ποιησίες να είναι στο πλαίσιο του γενικού σχολείου, με έμφαση όμως στο να εξυπηρετούνται όλες οι ανάγκες του κάθε παιδιού. Και στη μία περίπτωση θα ακούσατε να λέει να χρησιμοποιεί το όρος συνεκπαίδευση και στη δεύτερη περίπτωση που είναι διαφορετικές μεταξύ τους θα ακούτε να χρησιμοποιεί το όρος συνεκπαίδευση. Υπάρχει επίσης και μία τρίτη νοηματοδότηση αυτή στην οποία η συνεκπαίδευση αφορά ουσιαστικά το σύνολο της κοινωνίας, αφορά δηλαδή όχι το σημερινό σχολείο όπως είναι οργανωμένο με τα συγκεκριμένα αναλυτικά προγράμματα και με τους συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους, αλλά ένα άλλο σχολείο που προκύπτει και αλληλεπιδρά και στοχεύει στην αλλαγή της κοινωνίας. Είναι κάτι πολύ διαφορετικό και πολύ ευρύτερο και εδώ σε αυτή την περίπτωση η συνεκπαίδευση δεν αφορά μόνο ή δεν προσδιορίζεται με βάση τα παιδιά με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, αλλά με βάση όλες τις διαφορετικότητες. Κατανοούμε λοιπόν ότι μπορεί σε ένα σχήμα να φαίνεται πάρα πολύ απλό και όμορφο η αντανάκλαση της συνεκπαίδευσης, όμως το περιεχόμενο που διαφορετικές ομάδες ή συγγραφείς δίνουν στη συνεκπαίδευση είναι πολύ διαφορετικό. Εδώ λοιπόν μπορεί κανείς να καταλάβει τι αν αρχίσει και σκέφτεται και συντηρήνει λίγο τι είναι το καινούριο σε σχέση με την ένταξη, μπορεί κανείς να καταλάβει και το πως μπορεί να συνδέεται η ένταξη με τη συνεκπαίδευση και με τον όρο της ενιαίας εκπαίδευσης. Ξεκάθαρα ο όρος της ενιαίας εκπαίδευσης αφορά αυτό που συζητήσαμε τρίτο ως περιεχόμενο της συνεκπαίδευσης, την αλλαγή δηλαδή του σχολείου στο πλαίσιο μιας αλλαγμένης κοινωνίας όπου εκεί η πρώτη δεν προσδιορίζεται με βάση που αν είναι στη γενική τάξη αν είναι στο γενικό σχολείο αλλά πως δομίται μια πολύ διαφορετική εκπαίδευση. Άρα η συνεκπαίδευση εκτός από την ένταξη, εκτός από ότι ουσιαστικά περιλαμβάνει η ένταξη, ανοίγει πάρα πολύ το φακό. Ανοίγει το φακό και εστιάζει στην ανάγκη αλλαγής υφαρξών κοινωνικών πιαδομών εκτός του σχολείου, εστιάζει στην άρση των προκαταλήψων και την αποδοχή της διαφορετικότητας και αυτό σκεφτείτε το πως προκύπτει ουσιαστικά από το κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία, εστιάζει στην επανεξέταση των αξιών και των στόχων του συνόλου της εκπαίδευσης, όχι το που γίνεται αλλά το ποιες είναι οι αξίες της εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά, με βάση αυτές τις αλλαγές άρα οδηγείται σε μια προσπάθεια για μια μεγάλη αλλαγή στην εκπαιδευτική πολιτική, στην οποία βεβαίως εντάσσονται νέα αναλυτικά προγράμματα και άλλη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών. Άρα αυτό που θα γυρίσω λίγο πίσω για να το διευκρινίσω λίγο περισσότερο, αυτό που θα πρέπει να κατανοούμε είναι τι, ότι συνεκπαίδευση και αυτό μες στην ιδιατάξη συνεκπαίδευση στο γενικό σχολείο, συνεκπαίδευση και εδώ αυτή η τρίτη εκδοχή της συνεκπαίδευσης, είναι ουσιαστικά αυτό που μπορεί να ακούτε ως ενιαία εκπαίδευση. Ή όπως θα δούμε και μετά ακόμη και ως συμπερίληψη. Εδώ λοιπόν η ιδέα της συνεκπαίδευσης ουσιαστικά δεν είναι μόνο σε μία εκδοχή της, δεν σημαίνει ότι οι μαθητές με αναπηρίες και δικές εκπαιδευτικές ανάγκες, δεν μπορούν να δεχτούν και βοήθεια στα τμήματα ένταξης. Εάν λοιπόν κατανοήσουμε αυτή τη διαφορά μεταξύ των δύο εκδοχών, μπορούμε να κατανοήσουμε και το βασικό σημείο διαφωνίας, μεταξύ αυτόν που λένε συνεκπαίδευση ή πλήρης συνεκπαίδευση. Η συνεκπαίδευση είναι στο ίδιο σχολείο και αν χρειάζεται και άλλη βοήθεια, μπορεί να παίρνει και βοήθεια στο τμήμα ένταξης, ενώ αντίθετα η πλήρη συνεκπαίδευση, όπως ονομάζεται το full inclusion, δεν αποδέχεται καμία παροχή βοήθεια εκτός της γενικής τάξης. Πάμε τώρα να δούμε λίγο και τον όρο συμπερίληψη ή συμπεριληπτική εκπαίδευση, που ουσιαστικά είναι μια άλλη μετάφραση, δηλαδή το inclusive education μπορεί κανείς να το πει είναι το inclusion και συμπερίληψη. Ο όρος της συμπερίληψης μας ήρθε περισσότερο από τους Κυπραίους συγγραφείς. Ας τα βάλουμε όμως σε κατηγορίες για να μπορούμε να καταλάβουμε και το περιεχόμενο και κυρίως τις πολλές διαφορετικές νοηματοδοτήσεις που συναντούμε όταν διαβάζουμε για συμπερίληψη. Οι ορισμοί μπορούν να διακριθούν με βάση διαφορετικά κριτήρια. Τι εννοώ. Το ένα κριτήριο είναι το πόσο περιγραφική είναι για το πως γίνεται, πως υλοποιείται ή πόσο θεωρητική. Σε αυτή την περίπτωση όταν το κριτήριο είναι περιγραφικός θεωρητικός, οι θεωρητικοί ουσιαστικά ασχολούνται περισσότερο με το πότε πρέπει να ονοματίζεται κάτι συμπερίληψη ενώ οι περιγραφικοί ουσιαστικά μας λένε με ποιους τρόπους μπορεί να υλοποιηθεί στην πράξη η συμπεριληπτική εκπαίδευση. Άρα ανάλογα με τη γενική στόχοθεσία προκύπτουν διαφορετικοί ορισμοί. Το ίδιο ισχύει και με βάση το άλλο κριτήριο, το πόσο περιορισμένοι είναι ή το πόσο ευρύς είναι. Οι περιορισμένοι αφορούν συνήθως τι, αποκλειστικά τους μαθητές με αναπηρίας και δικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Αντίθετα οι ευρύς δεν εστιάζουν σε συγκεκριμένες ομάδες ανάγκες, αλλά στο πώς τα σχολεία θα ανταποκριθούν στο σύνολο όλων των διαφορετικοτήτων. Άρα ένας τρόπος αν θέλετε να κατανοήσουμε, ένας επιπλέον τρόπος να κατανοήσουμε το πώς προκύπτουν διαφορετικοί ορισμοί, είναι να κατανοήσουμε για ποιο λόγο γράφεται κάθε ορισμός, όπως είναι εδώ, στο πρώτο κριτήριο, ή με βάση τα ενδιαφέροντα ποια σωμάδας γράφεται ένας ορισμός. Έτσι, αν τώρα πάμε λίγο και τα δούμε, έχουμε δει ένταξη, συνεκπαίδευση, ενιαία, θα πρέπει να μπορούμε να κατανοήσουμε ότι πολλές φορές χρησιμοποιείται όρος ένταξη, συμπερίληψη ή συνεκπαίδευση για να περιγραφούν παρόμοιες διαδικασίες και παρόμοιες αποτελέσματα. Όμως η διάκριση μεταξύ της ένταξης και της συμπερίληψης στην καθημερινή σχολική πράξη δεν είναι εύκολη και γι' αυτό στο πλαίσιο του σχολείου πολύ συχνά και οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν ουσιαστικά τους όρους εναλλακτικά, χωρίς να διακρίνουν γιατί μέσα στο σχολείο αυτό που τελικά έχει σημασία είναι το πώς υλοποιείται. Αν τώρα ψάξουμε έναν ευρύ όρισμο, τον ευρύτερο, η συμπεριλητική εκπαίδευση είναι τι, διαβάζω λίγο γρήγορα τον όρισμο, είναι διαδικασία ανταπόκριση στην πικελομορφία των αναγκών των εκπαιδευουμένων μέσα από τη δυνατότητά τους να συμμετέχουν στην άρτιση, στους πολιτισμούς και στις κοινότητες, στην άρση των φραγμών μέσα και από την εκπαίδευση, με την παροχή κατάλληλων δομών και ρυθμίσεων που επιτρέπουν σε κάθε μαθητή να επιτύχει το μέγιστο όφελος από τη συμμετοχή του στο σχολείο. Άρα εδώ κατανοούμε ότι ακόμη και όταν δεν αναφέρεται όρους μόνο στους μαθητές με αναπηρία, είναι πιο ευρύς, στις περισσότερες περιπτώσεις προβλέπει τελικά και την υποστήριξη κατάλληλες δομές, ρυθμίσεις στο σχολείο και όχι αποκλειστικά στη γενική τάξη. Άρα η συμπεριληπτική ή ενιαία εκπαίδευση ουσιαστικά αφορά την αντιμετώπιση των διακρίσεων, έχει σχέση με τη μάθηση και τη συμμετοχή και απευθύνεται σε όλους όσους συμμετέχουν. Για όσους και όσες από εσάς έχετε ή είχατε κάποια επαφή για παράδειγμα με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, πολύ πιθανόν να έχετε ακούσει τον όρο συμπεριληπτική εκπαίδευση. Γιατί, γιατί ακριβώς η συμπεριληπτική αφορά όλες τις διαφορετικότητες και εστιάζει κυρίως στην αντιμετώπιση των αρνητικών διακρίσεων και στην αύξηση της συμμετοχής. Η UNESCO χρησιμοποιεί για κάτι παρόμοιο, δείτε το, διαδικασία ανταπόκρισης και αντιμετώπισης και τα λοιπά. Δηλαδή έχουμε έναν παρόμοιο ορισμό το 2009, ο οποίος όμως στα ελληνικά από αυτό το κείμενο της UNESCO έχει μεταφραστεί ως συνεκπαίδευση. Χρειάζεται να είμαστε αρκετά προσεκτικοί και προσεκτικές, ξαναλέω, να διακρίνουμε για ποιο λόγο γράφεται κάθε ορισμός, πρώτον και δεύτερον να μην χανόμαστε στη μετάφραση. Πάρα πολλά κείμενα είναι μεταφρασμένα και άρα ένα μεγάλο μέρος της σύγχυσης οφείλεται και στη μετάφραση. Σ' ό,τι αφορά τώρα τη σχέση μεταξύ της συνεκπαίδευσης, ένταξης, συνεκπαίδευσης, συμπερίληψης και ειδικά τα δικαιώματα των ομών με αναπηρία, συζητήσαμε ήδη για τη σύμβαση του ΟΥΑ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία που έχει κυρωθεί από την Ελλάδα όταν αναφερθήκαμε στο αναπηρικό κίνημα. Εδώ τώρα όμως πρέπει να συνδυάσουν αυτά που έχουμε συζητήσει και με συγκεκριμένο άρθρο, το άρθρο 24, γιατί, γιατί στο άρθρο 24 περιγράφονται τα δικαιώματα στην εκπαίδευση. Τι είναι ενδιαφέρον σε σχέση με το τι προβλέπει αυτό που έχει, η νομοθεσία διεθνής που έχει κυρωθεί από την Ελλάδα. Πρώτα απ' όλα, στο σημείο Α, αυτό που έχουμε υπογράψει ως χώρα είναι ότι τα άτομα με αναπηρίας δεν αποκλείονται από το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα, ούτε κάνουν σχολείο βλέπετε από το εκπαιδευτικό σύστημα, άρα στο σημείο Α αυτό που λέμε εδώ είναι ότι τα άτομα με αναπηρίας πρέπει να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, να μην αποκλείονται και να είναι ελεύθεροι, υποχρεωτικοί. Μέχρι εδώ λοιπόν δεν έχουμε ένταξη ούτε στην εκπαίδευση. Πάμε στο δεύτερο, τα άτομα με αναπηρίας μπορούν να έχουν πρόσβαση σε μια, ερχόμαστε εδώ τώρα, ενιαία, ποιοτική και ελεύθερη εκπαίδευση σε ίση βάση με τους άλλους στις κοινότητες στις οποίες ζουν. Άρα εδώ προστίθεται ότι ουσιαστικά αυτή, δηλαδή παίρνει κάποια διαφορετικά χαρακτηριστικά, το στενεύει, ότι θα πρέπει η πρόσβαση αυτή ο μη αποκλεισμός να είναι σε μια ενιαία εκπαίδευση. Για να υπάρχει αυτή η πρόσβαση θα πρέπει να γίνεται εύλογη προσαρμογή. Άρα το περιβάλλον υποδοχής που είναι το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα, οφείλει τι να κάνει, να κάνει προσαρμογές, όμως εύλογες. Το εύλογο, το τι είναι εύλογο κάθε φορά, καταλαβαίνετε ότι μπορεί να είναι και υποκειμενικό. Επίσης στο σημείο τε τέσσερα, τα άτομα με αναπηρίες λαμβάνουν την υποστήριξη που απαιτείται, δεν εντάσσονται έτσι, ούτε εξυπηρετούνται μόνο με βάση κάποιες προσαρμογές. Προβλέπεται και υποστήριξη, η οποία μπορεί να γίνεται που, στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτή η υποστήριξη, πολύ σημαντικό, περιέχει και τι, εξατομικευμένα μέτρα υποστήριξης. Δείτε εδώ λίγο, σε περιβάλλοντα που μεγιστοποιούν την ακαδημαϊκή και κοινωνική ανάπτυξη, σύμφωμενα με το στόχο της πλήρους και εξαφνικά εμφανίζεται μια ενσωμάτωση. Τι κρατούμε λοιπόν από εδώ, κρατούμε ότι με βάση την ομοθεσία, την οποία έχουμε κυρώσει την ομοθεσία του ΟΥΕ, θέλουμε να μην αποκλείονται να έχουν όλη πρόσβαση στην εκπαίδευση, τα άτομα με αναπηρίες, στο πλαίσιο του γενικού σχολείου, γενικού εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο θα πρέπει να προσαρμοστεί για να τους υποδεχτεί, αλλά θα πρέπει επίσης να προσφέρεται και συγκεκριμένη υποστήριξη και εξατομίκευση. Άρα εδώ είναι αυτά που έχω ειδητοί, άρα τελικά στο πλαίσιο αν θέλετε της ένταξης ή της συμπερίληψης όπως ορίζεται όμως από αυτό το διεθνές κείμενο, έχουμε οπωσδήποτε πρόσβαση σε έννοια εκπαίδευση, θέλουμε εκπαίδευση σε ίση βάση και εκπαίδευση στην κοινότητα, τι σημαίνει αυτό, όχι εκπαίδευση σε ιδρύματα, θα πρέπει να είναι μέσα στην κοινότητα, με εύλογες προσαρμογές στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά οπωσδήποτε και έξτρα εξατομικευμένα μέτρα υποστήριξης. Αυτά τα σημεία είναι σημεία που προσδιορίζουν ποιοτικά χαρακτηριστικά στην πρόσβαση, στην ενιαία εκπαίδευση, ανεξάρτητα από το αν θα υποθεί, θα νοματιστεί ένταξη, ένα σχολείο για όλους, συμπερίληψη και ούτω καθεξής. Κάτι πάρα πολύ σημαντικό όμως είναι να διευκρινίσουμε ότι αυτό το περιεχόμενο είτε της ένταξης είτε της συμπερίληψης, δεν είναι ίδιο για όλα τα παιδιά. Γιατί, γιατί κάθε παιδί έχει άλλη ηλικία, άλλη αναπήρεια, γιατί άλλες ανάγκες και απαιτήσεις έχει το γνωστικό αντικείμενο, αλλιώς είναι το περιβάλλον σε ένα χωριό, σε μια πόλη, άλλη είναι η υποστήριξη σε κάθε σχολικό πλαίσιο. Και τα επισημαίνω αυτά γιατί ουσιαστικά ο τρόπος με τον οποίο θα υλοποιηθεί η πρόσβαση και η συμμετοχή του παιδιού για κάθε παιδί θα πρέπει να αποφασίζεται διακριτά. Συνοψίζοντας, πάντα με βάση τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, αυτό που θέλουμε να είναι η σχολική ένταξη είναι τι? Τα παιδιά να βρίσκονται σε ένα όσο το δυνατόν πιο τυπικό κανονικό περιβάλλον, δηλαδή μέσα στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά την ίδια στιγμή να έχουν και την πιο κατάλληλη εκπαίδευση. Το θέμα της υποστήριξης δηλαδή. Επίσης το πλαίσιο της ένταξης είναι το να θεωρείται το παιδί να προσεγγίζεται συνολικά και όχι με δάση τη διαγνωστική του αιτικέτα. Δεν αποφασίζουμε «Α, είναι με αυτισμό, άρα δεν εντάσσεται», «Α, είναι με άσπεργγερ, άρα εντάσσεται». Για κάθε παιδί η όρη είναι πολύ διαφορετική. Το 3 και το 4 δίνουν ένα διαφορετικό περιεχόμενο στην ένταξη που αφορά μεθόδους. Για να μπορέσει να είναι λοιπόν αποτελεσματική η ένταξη και να υπάρχει πλέον κατάλληλη εκπαίδευση, χρειάζεται τι? Χρειάζεται οι εκπαιδευτικοί της γενικής εκπαίδευσης να κάνουν αυτές τις προσαρμογές στις μεθόδους και στους τρόπους της διδασκαλίας τους την ίδια στιγμή που θα πρέπει η τεχνογνωσία της ειδικής αγωγής να μπολιάζει αυτή τη διδασκαλία. Δεν είναι εφικτό να έχουμε αποτελεσματική ένταξη ή συνεκπαίδευση όταν η μέθοδη διδασκαλίας, όταν η υποστήριξη δεν αλλάζει. Γιατί αλλιώς το μόνο που έχουμε είναι πραγματικά εκπαιδευτικοί οι οποίοι πανικοβάλλονται και οι οποίοι δεν τα καταφέρνουν να είναι αποτελεσματικοί στο ρόλο τους. Σίγουρα δεν είναι στόχος για την ένταξη το να γυρίσουν μαζικά όλα τα παιδιά μέσα στις γενικές τάξεις και να βρίσκονται εκεί χωρίς τελικά να έχουν κάποια βοήθεια. Άρα ένα πιθανό κλείσιμο των ειδικών σχολείων και η επιστροφή όλων των παιδιών στις γενικές τάξεις χωρίς βοήθεια δεν ανταποκρίνεται στο έδημα της σχολικής ένταξης ούτε στο περιεχόμενό της. Και το τρίτο σημείο, όπως λέγεται και στο κείμενο από τον ΟΗΕ, το να αρνούμαστε ότι υπάρχουν κάποια παιδιά που χρειάζονται και διαχωρισμένο σχολικό πλαίσιο και διαχωρισμένη παροχή εκπαιδευτικής βοήθειας είναι σαν να κλείνουμε τα μάτια μας και να αρνούμαστε την καταλληλότερη εκπαίδευση γι' αυτά. Στη χώρα μας η εξέλιξη της ένταξης είναι σχετικά αργή αν τη συγκρίνουμε με άλλες πραγματικότητες. Μέχρι περίπου το 1984 ουσιαστικά τι έχουμε, καμία νομαθετική ρύθμιση, δεν εμφανίζεται πουθενά η πιθανότητα της ένταξης, η δυνατότητα της ένταξης, αφορά πολύ λιγές περιπτώσεις τυφλών μαθητών και όταν γίνεται αυτό, είχαμε για παράδειγμα κάποια προγράμματα πιλωτικά για τυφλούς μαθητές, ήταν αποτέλεσμα ατομικών πρωτοβουλιών κάποιων εκπαιδευτικών και κυρίως σχολικών συμβούλων. Άρα υπογραμμίζουμε εδώ ότι ενώ σε άλλες εκπαιδευτικές πραγματικότητες από το 60 και μετά αρχίζει η ανάπτυξη αυτής της ένταξης, εμείς μέχρι το 84 με πολύ απλούς όρους δεν έχουμε ούτε τη λέξη ένταξη κάπου. Εδώ τώρα από το 84 μέχρι το 89 ουσιαστικά η προοπτική της ένταξης, όχι η σχολική ένταξη αλλά η προοπτική της ένταξης των παιδιών με αναπηρίες σαν στόχος περνάει στην εκπαιδευτική νομοθεσία, δεχόμαστε πάρα πολλές επιρροές με βάση στην συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ο τρόπος που υλοποιείται η ένταξη σε πρώτη φάση είναι η τεράστια επέκταση των ειδικών τάξων. Δηλαδή ουσιαστικά ανοίγουν πάρα πολλές ειδικές τάξεις στο πλαίσιο του γενικού σχολείου, άρα είμαστε σύνομοι με τις ευρωπαϊκές επιταγές, αλλά με έναν τρόπο που το γενικό σχολείο, το τι κάνει, το πως διντάς και η γενική τάξη δεν επηρεάζεται καθόλου. Πάμε τώρα από το 90 μεχρι το 2000, έχουμε πολύ εντονή ευρωπαϊκή επιρροή, προγράμματα συγκεκριμένα πια για την ένταξη, υπάρχει το ήλιος, κυρίως το ήλιος 2 και το ήλιος 3 με βάση τα οποία προωθείται στα σχολεία η υλοποίηση, έχουμε μια πολύ μεγάλη ένταξη για ποιους, για τους μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, όχι ακόμη για άλλες κατηγορίες, έχουμε μια προώθηση της ένταξης στην προσχολική εκπαίδευση, στα νηπιαγωγεία και αρχίζουν και κάποιες ερευνητικές καταγραφές που σημαίνει ότι η υλοποίηση της ένταξης δεν γίνεται μόνο νομοθετικά, αλλά αρχίζουν και μπαίνουν και κάποια επιστημονικά κριτήρια. Από το 2000 μέχρι το 2008 έχουμε μια αποιατρικοποίηση, αλλάζουν, τα έχουμε πει και στην ιστορία, απλά να τονίσω ότι είναι η πρώτη φορά το 2000 που κατοχυρώνεται η ένταξη στο σχολείο και προωθείται πια η ένταξη ανεξαρτήτως κατηγορίας, όχι μόνο δηλαδή για τα παιδιά με μαθησιακές και όχι μόνο προωθείται νομοθετικά, αλλά βγαίνουν, συντάσσονται αναλυτικά προγράμματα σπουδών, με βάση τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών, τα γενικού του συνόλου των μαθητών, συντάσσονται ειδικά προγράμματα όπου με συγκεκριμένους τρόπους αναφέρεται πώς θα γίνεται η πρόσβαση σε αυτά τα αναλυτικά προγράμματα σε μαθητές από διαφορετικές κατηγορίες διαγνωστικές. Υπάρχουν και για όσους και όσες ενδιαφέρεστε θα το δούμε και όταν θα μιλάμε ξεχωριστά για κάθε μία κατηγορία μία πάρα πολύ καλή δουλειά η δουλειά των αναλυτικών προγραμμάτων που έγινε νομίζω μέχρι το 2004. Μετά το 2008, συγχωρείστε μου εδώ θα έπρεπε να λέει 2008, μέχρι σήμερα έχουν υπάρξει κάποιες καμπές, δηλαδή το 2008 ξεκινάει με προώθηση της συνεκπαίδευσης πια, γίνεται μία προσπάθεια να αποδομηθεί η δική αγωγή ως διαχωριστική άποψη και ως διαχωρισμένος τρόπος υποστήριξης, με το άρθρο 39 γίνεται η προσπάθεια να περάσει η υποστήριξη των παιδιών με αναπηρίες μέσα στα σχολεία και για να υλοποιηθεί κάτι τέτοιο το βασικό που επιλέγεται είναι ο θεσμός της παράλληλης στήριξης. Αυτή την περίοδο η έμφαση στην ένταξη ή συνεκπαίδευση είναι κυρίως στους μαθητές στο φάσμα του αυτισμού. Ξεκινάει λοιπόν μια νέα φάση, μία φάση η οποία παίρνει τη μορφή της παράλληλης στήριξης, γι' αυτό και έχουμε αριθμητικά μία υπέρμετρη, μία πάρα πολύ ξαφνική αύξηση της παράλληλης στήριξης σε βαθμό που όταν έγινε αυτό αρχικά δεν υπήρχαν ειδικοί εκπαιδευτικοί, εκπαιδευτικοί ειδικείς αγωγής και παίρναν αποφήτους από τα παιδαγωγικά τμήματα ακόμη και χωρίς να έχουν επιμόρφωση. Εδώ λοιπόν τώρα αυτή η παράλληλης στήριξη που είναι ο κύριος τρόπος υλοποίησης της συνεκπαίδευσης μέσα στη γενική τάξη, αυτής της εκδοχής της συνεκπαίδευσης, όπως ήδη ανέφερα αφορά η παράλληλης στήριξη, είτε μαθητές που με την παράλληλη μπορούν να τα καταφέρουν με το αναλυτικό πρόγραμμα, είτε μαθητές που μπορεί να μην τα καταφέρουν και με την παράλληλη να παρακολουθήσουν να ανταποκριθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα αλλά δεν υπάρχει άλλη δομή ειδικής αγωγής, είτε όταν υπάρχουν κάποιες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες με βάση στη γνωμάτευση του κεδασί. Στην πράξη η παράλληλη στήριξη πέρα από το ότι υλοποιήθηκε ξαφνικά και σε μεγάλους αριθμούς και αυτό είχε δυσκολίες, συχνά μπορεί να εγκρίνεται για μαθητές αλλά να μην υπάρχουν αρκετοί πόροι και άρα να μην υλοποιείται, μαθητές δηλαδή που να εγκρίνεται ότι χρειάζονται παράλληλη στήριξη και τελικά να μην έχουν, είτε να υλοποιείται αλλά όχι για όλες τις μέρες της εβδομάδας, να ξεκινάει με καθυστέρηση, όχι δηλαδή από το Σεπτέμβριο, ορισμένες φορές επειδή δεν υπάρχουν υπόροι οι μαθητές ουσιαστικά να στέλνονται στα κμήματα ένταξης και πάρα πολλές φορές να υλοποιείται από εκπαιδευτικούς γενικής εκπαίδευσης οι οποίοι δεν έχουν κατάλληλη γνώση να υποστηρίξουν ορισμένες κατηγορίες παιδιών μέσα στη γενική τάξη. Βεβαίως πρέπει να πούμε εδώ ότι η παράλληλη στήριξη πριν από 10 χρόνια ή ακόμη και πριν από 5 χρόνια, η ποιότητά της με την παράλληλη στήριξη σήμερα δεν είναι η ίδια. Μέσα από τα χρόνια υλοποίησης, πέρα από αυτά τα προβλήματα που αναφέρουμε εδώ, ότι γίνεται αργά, ότι δεν φτάνει για όλους τους μαθητές και ούτω καθεξής, έχει βελτιωθεί πάρα πολύ. Και επίσης με τελευταία, με τελευταίες προβλέψεις νομοθεσίας, γίνεται πια απολύτως σαφές ότι η παράλληλη στήριξη θα πρέπει να παίρνει σιγά σιγά χαρακτηριστικά στην διτασκαλίας ώστε να προωθείται και η συνεκπαίδευση. Συνολικότερα, σ' ό,τι αφορά την υλοποίηση ενός ενταξιακού, αν θέλετε, μοντέλου, χρειάζονται παρεμβάσεις σε διαφορετικά επίπεδα. Ένα επίπεδο, όπως το βλέπετε και διαχωρισμένο, είναι ότι χρειάζεται ένα σαφές νομικό πλαίσιο, το οποίο να ορίζει με λεπτομέρεια τα δικαιώματα και τους τρόπους υλοποίησης. Χρειάζεται ένας μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και όχι ξαφνικές επιλογές, ευαισθητοποίηση προς τους εκπαιδευτικούς και την κοινωνία ώστε να γίνει δεκτή η όποια παρέμβαση και μια συστηματική διαχείριση διαφορετικών ομάδων συμφερόντων. Γιατί στο χώρο της ειδικής αγωγής υπάρχουν διαφορετικές ομάδες συμφερόντων, ονέων, συγκεκριμένων κατηγοριών, εκπαιδευτικών, ειδικοτήτων, που πολλές φορές πιέζουν και άρα στρέφουν την πολιτική προ συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Ένα δεύτερο πλαίσιο είναι η ανάγκη τελικά να παρακολουθείτε, να καταγράφετε η υλοποίηση έτσι ώστε να μπορούμε και να την βελτιώνουμε, γιατί θα πρέπει η εκπαίδευση να είναι υψηλό επίπεδο και για όλους τους μαθητές. Πάρα πολύ κρίσιμο είναι ότι το δικαίωμα πρόσβασης στη γενική εκπαίδευση δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με το δικαίωμα φυσικής χωροταξικής ύπαρξης στο γενικό σχολείο. Τέλος, οι αλλαγές που γίνονται στο σχολείο, στο πλαίσιο της συνεκπαίδευσης, ακριβώς μέσα από αυτόν τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, πρέπει να συνυπολογίζουν τα παιδιά που φοιτούν σε αυτό το γενικό πλαίσιο της συνεκπαίδευσης. Όταν ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους, θα μπορούν να ζουν μόνα τους, θα έχουν εκείνες τις δεξιότητες που απαιτούνται για την ένταξή τους πια στην κοινωνική διαβίωση και στην αποκατάσταση επαγγελματική. Διότι, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους με αναπηρία, στην ολοκλήρωση της εκπαίδευσης, θα πρέπει να υπάρχει κάτι που θα ακολουθεί για να μπορέσουν να συνεχίσουν να είναι ενταγμένοι. Σε ό,τι αφορά τώρα ιδιαίτερα τους εκπαιδευτικούς, η ένταξη ή η συνεκπαίδευση είναι αδύνατο να υλοποιηθεί χωρίς τους εκπαιδευτικούς. Και μάλιστα χωρίς τους γενικούς εκπαιδευτικούς. Διότι πολύ συχνά γίνεται μια παρανόηση ότι η ένταξη θα γίνει, πιέζουμε η ειδική εκπαιδευτική και προσπαθούμε να την υλοποιήσουμε. Μα δεν μπορεί να υλοποιηθεί ένταξη ή συνεκπαίδευση χωρίς να είναι δεσμευμένη στις αξίες η εκπαιδευτική του γενικού σχολείου. Και είναι τέσσερις αυτές οι θεμελιώδεις αξίες για να είναι το σχολείο και οι τάξεις υποδοχής πραγματικά ανοιχτές. Πρώτα απ' όλα η θετική αποδοχή της διαφορετικότητας. Η αποδοχή ότι η διαφορετικότητα ουσιαστικά των μαθητών εμπλουτίζει την τάξη και την εκπαίδευση. Δεύτερη αξία, ότι όλοι οι μαθητές μπορούν να μάθουν. Έχουμε ως εκπαιδευτική άρα υψηλούς στόχους και προσδοκίες για όλους τους μαθητές και με βάση αυτούς όμως παρέχουμε υποστήριξη. Τρίτη αρχή, τρίτη αξία. Γίνεται καλύτερη η διδασκαλία μας, γίνεται πιο αποτελεσματική η διδασκαλία μέσα από τη συνεργασία με άλλους. Είτε αυτοί είναι συνάδελφοι, είτε είναι παράλληλη στήριξη, είτε μέλη της Επιτροπής Διεπιστημονικής Υποστήριξης. Μέχρι και σήμερα οι εκπαιδευτικοί των τάξων λειτουργούν αρκετά μοναχικά. Όταν έχουν να αντιμετωπίσουν όμως αυτή τη μεγάλη διαφορετικότητα στους μαθητές, ο δρόμος ο πιο αποτελεσματικός είναι να αρχίσουν να κερδίζουν μέσα από τη συνεργασία και την ομαδική εργασία. Και η τελευταία αξία εκπαιδευτικών που θα καλωσορίζουν πραγματικά και αποτελεσματικά παιδιά με πολλές διαφορετικότητες είναι η βαθιά ανάγκη και η αποδοχή αυτής της ανάγκης σε σχέση με τη διαρκή ανάπτυξη του ίδρου του εκπαιδευτικού. Η επιτυχία τελικά αν θέλετε της συνήπαρξης και της συμμετοχής και της ισότιμης πρόσβασης των παιδιών με αναπηρίες στο Γενικό σχολείο κρίνεται τελικά από το πόσο το Γενικό σχολείο είναι έτοιμο να υποδεχθεί τους μαθητές και να τους υποστηρίξει πρώτον και δεύτερον από το πόσο συστηματικά και πλούσια υποστηρίζονται από την πλευρά της ειδικής αγωγής αυτοί οι μαθητές. Σας ευχαριστώ πολύ για άλλη μία φορά και την προσοχή σας. Γεια σας. |
