| : INAUDIBLE Γεια σας παιδιά, καλώς ήρθατε στο μάθημά μας. Ονομάζομαι Νέλη Παπανικολάου και σήμερα θα κάνουμε μαζί άλλο ένα μάθημα γλώσσας. Πριν ξεκινήσουμε, θα ήθελα αν μπορείτε να έχετε κοντά σας ένα τετράδιο και ένα μολύβι για τις σημειώσεις σας. Είστε όλοι έτοιμοι? Σήμερα θα μιλήσουμε για το χρόνο και τους τρόπους έκφρασης του στον λόγο μας, τον προφορικό και το γραπτό. Στη συνέχεια θα σας διαβάσω ένα κείμενο από τις περιπέτειες του Μικρού Νικόλα και στο τέλος θα λύσουμε μαζί μία άσκηση. Πριν αναφερθούμε στους τρόπους έκφρασης του χρόνου, θα ήθελα να σκεφτούμε λίγο τι είναι ο χρόνος. Πώς λειτουργεί. Μήπως μοιάζει με ένα ποτάμι που ξεκινάει από την κορυφή ενός βουνού και καταλήγει στη θάλασσα, ακολουθώντας μια διάκοπη πορεία ή μήπως σταματά όπου και όποτε θέλει. Εμάς τους ανθρώπους μας επηρεάζει ή μας προσπερνά. Όλα αυτά είναι ρωτήματα που τέθηκαν από τους ανθρώπους από τα αρχαία χρόνια. Ο Αριστοτέλης προσπάθησε να τα απαντήσει στο έργο του Φυσική Ακρόασης. Θα έχετε ακούσει πάρα πολλά αποφθέγματα, παρημίες γνωμικά που έχουν σχέση με το χρόνο. Ο Χίλωνας ο Λακεδαιμόνιος έλεγε «χρόνου φίδου», που σημαίνει να μην ξοδεύεις το χρόνο σου. Εμείς σήμερα λέμε «ο χρόνος είναι χρήμα». Θέλοντας με αυτό να δείξουμε ότι ο χρόνος έχει αξία, ότι είναι πολύτιμος. Αν θέλαμε να τον παραστήσουμε σχηματικά, θα κάναμε μια ευθεία γραμμή και θα παίρναμε ένα σημείο πάνω σε αυτή. Το σημείο αυτό είναι το παρόν, το τώρα. Και ταυτόχρονα είναι το όριο ανάμεσα στο παρελθόν, το χθες, και στο μέλλον, το αύριο. Πάμε να δούμε με ποιους τρόπους εκφράζουμε το χρόνο. Πρώτα-πρώτα ξέρετε ότι έχουμε τα ρήματα τα οποία έχουν 8 χρόνους. Αυτούς τους 8 χρόνους θα τους χωρίσουμε σε 3 χρονικές βαθμίδες. Αυτές τις χρονικές βαθμίδες που αναφέραμε πριν. Έτσι έχουμε τους παροντικούς χρόνους, τους παρελφοντικούς και τους μελλοντικούς. Πάμε να δούμε μία-μία τις κατηγορίες. Λοιπόν, οι παροντικοί χρόνοι είναι ο ενεστώτας και ο παρακείμενος. Στο παράδειγμά μας, η ευτυχία παίζει με τις αδελφές της, την Εριέτα και την Ελίζα. Ποιο είναι το ρήμα της πρότασης? Το παίζει. Σε ποιο χρόνο βρίσκεται? Στον ενεστώτα. Δηλώνει ο ενεστώτας μία παροντική ενέργεια, δηλαδή κάτι που γίνεται τώρα. Η άλλη κατηγορία είπαμε, η δεύτερη χρονική βαθμίδα είναι το παρελθόν. Εκεί έχουμε τους παρελφοντικούς χρόνους, τον παρατατικό, τον αόριστο και τον υπερσυντέλικο. Έχουμε το παράδειγμα, ο Κωνσταντίνος μελετούσε όλη μέρα. Το ρήμα μας εδώ είναι το ρήμα μελετούσε, βρίσκεται στον χρόνο παρατατικό. Δηλώνει δηλαδή ότι έκανε κάτι χθες και αυτή η ενέργεια είχε διάρκεια, παρατατικός. Δηλώνει το ρήμα μας εδώ μία παρελφοντική ενέργεια. Και τέλος η μελλοντική. Είναι πολύ εύκολο να τους ξεχωρίσουμε στις προτάσεις μας, γιατί έχουν πάντοτε μπροστά το θα. Είναι ο μέλλοντας εξακολουθητικός, ο μέλλοντας συνοπτικός ή στιγμίαιος και ο μέλλοντας εντελεσμένος. Στην πρόταση, η ζωή θα έρθει το απόγευμα στο σπίτι μας, το ρήμα μας είναι θα έρθει και δηλώνει μία μελλοντική ενέργεια. Βρίσκεται στο στιγμίο μέλλοντα. Ένας δεύτερος τρόπος έκφρασης του χρόνου στον λόγο μας είναι μεταχρονικά επιρρήματα και τις επιρρηματικές εκφράσεις του χρόνου. Αυτά απαντούν στην ερώτηση πότε. Σας έχω γράψει μερικά εδώ. Είναι το χθες, το σήμερα, το αύριο, μεθαύριο, πέρυσι, του χρόνου, διαρκώς, συνεχώς, πότε-πότε, συνήθως, σπάνια και πάρα πολλά άλλα. Στα παραδείγματα, αύριο θα πάμε εκδρομή. Πότε, η λέξη που απαντά στην ερώτηση πότε, είναι χρονικό επίρρημα, είναι επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου λέμε στο συντακτικό. Θα σε περιμένω εδώ και μία ώρα. Η επιρρηματική έκφραση χρόνου εδώ είναι το εδώ και μία ώρα. Τρίτος τρόπος έκφρασης χρόνου, παιδιά, είναι με χρονικές προτάσεις. Είμαι σίγουρη ότι τις έχετε κάνει και τις γνωρίζετε ήδη. Οι χρονικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες εξαρτημένες προτάσεις. Γιατί τις λέμε έτσι? Γιατί δεν μπορούν να σταθούν μόνες τους στο λόγο, χρειάζονται την κύρια για να δώσει στην περίοδό μας ένα πλήρες νόημα. Αυτές οι προτάσεις εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους. Όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, πρινά, μόλις, προτού, ως που και πολλοί άλλοι. Στο παράδειγμα, θα πας να παίξεις με την αδελφή σου, αφού διαβάσεις τα μαθήματά σου. Εδώ έχουμε τη χρονική πρόταση, αφού διαβάσεις τα μαθήματά σου. Είναι εξαρτημένη, δεν μας δίνει πλήρες νόημα μόνη της. Συνοδεύεται από την κύρια, θα πας να παίξεις με την αδελφή σου. Στην πρόταση, στο παράδειγμα, ως που να έρθεις, θα έχω τελειώσει τα μαθήματά μου. Έχουμε και εδώ το ως που να έρθεις, που είναι μια χρονική πρόταση. Τι παρατηρείτε, παιδιά, η χρονική πρόταση μπορεί να έπεται της κύριας, να ακολουθεί δηλαδή την κύρια ή να προηγείται. Στο πρώτο παράδειγμα έπεται, στο δεύτερο παράδειγμα η χρονική πρόταση προηγείται. Συνήθως την διαχωρίζουμε από την κύρια πρόταση με ένα κόμμα. Ο τέταρτος τρόπος έκφρασης του χρόνου είναι με ονόματα ή ονοματικές φράσεις. Ποιες λέξεις λέμε ονόματα, λέμε τα ουσιαστικά και τα επίθετα. Αυτά, παιδιά, συνήθως βρίσκονται σε πτώση αιτιατική ή γενική, δηλαδή στις πλάγιες πτώσεις. Και παίζουν το ρόλο επιρρήματος, λειτουργούν δηλαδή κάπως σαν επιρρήματα. Ορισμένα ουσιαστικά είναι το πρωί, μεσημέρι, απόγευμα, βράδυ. Και ορισμένα επίθετα, σας έχω γράψει, ημερίσιος, εβδομαδιέως, μηνιαίος. Αυτά συνοδεύονται συνήθως με άρθρο. Στο παράδειγμα είμαι δέκα ετών, βλέπουμε η λέξη ετών είναι από το ουσιαστικό έτος σε πτώση γενική. Και στο παράδειγμα την επόμενη εβδομάδα θα καλέσω τους φίλους μου, έχουμε εδώ ένα ονοματικό σύνολο, το άρθρο την, το επίθετο επόμενη και το ουσιαστικό εβδομάδα, που όλα μαζί μας κάνουν μία αιτιατική του χρόνου. Ένας πέμπτος τρόπος, εδώ θα θέλα να προσέξετε γιατί είναι πολύ χρήσιμο, το ξέρετε, χρησιμοποιώντας αυτό τον τρόπο έκφρασης του χρόνου, τα κείμενά μας, οι προτάσεις μας, τα νοήματά μας συνδέονται πολύ όμορφα. Είναι οι χρονικές μετοχές. Πώς ξεχωρίζουμε μία μετοχή αν είναι χρονική ή αν είναι κάποιο άλλο είδος, π.χ. τροπική. Αυτές οι μετοχές είναι μετοχές ενεργητικού ενεστώτα, δηλαδή βρίσκονται, είναι μετοχές ενεργητικής φωνής, τελειώνει σε όντας, με όμικρον ή με ωμέγα, και καταλαβαίνουμε ότι είναι χρονικές αν μπορούμε να τις μετατρέψουμε σε μία χρονική πρόταση. Στο παράδειγμα, ανεβαίνοντας στο βουνό, απολαύσαμε το ηλιοβασίλεμα. Πότε απολαύσαμε, παιδιά, το ηλιοβασίλεμα? Όταν ανεβαίναμε στο βουνό. Η μετοχή, δηλαδή ανεβαίνοντας, μετατράπηκε σε μία χρονική πρόταση. Όταν ανεβαίναμε. Και τέλος, ο έκτος τρόπος που μπορούμε να εκφράσουμε το χρόνο στον προφορικό και το γραπτό μας λόγο, είναι οι εμπρόθετοι προσδιορισμί, παιδιά. Είναι αυτό που λέει και στο βιβλίο μας προθετική φράση. Στο βιβλίο της γραμματικής, αν πάτε, γράφει τον όρο προθετική φράση. Είναι δηλαδή προθέσεις μαζί με κάποιο επίρρημα ή κάποιο όνομα, κάποιο οσιαστικό δηλαδή. Ορισμένες προθέσεις είναι το από, για, σε, ως, κατά, μετά, μέχρι, προς. Και σας έχω ορισμένα παραδείγματα να τα δούμε. Σε περίμενα από νωρίς. Η πρόθεση από είναι εδώ μαζί με ένα επίρρημα. Έφυγε για την ώρα. Είναι το για μαζί με ένα ουσιαστικό στην αιτιατική. Όλο μαζί μας κάνει ένα εμπρόθετο προσδιορισμό. Θα τα πούμε κατά το βραδάκι. Πάλι έχουμε την πρόθεση κατά με ένα ουσιαστικό σε αιτιατική πτώση. Και τέλος, όλα καλά προς το παρόν. Έχουμε την πρόθεση προς μαζί με το ουσιαστικοποιημένο επίθετο το παρόν. Εδώ είναι ο παρόν ή παρούσα το παρόν, που λειτουργεί όμως σαν ουσιαστικό. Μαζί με την πρόθεση προς. Τώρα που σας είπα όλα αυτά τα θεωρητικά, πάμε να ακούσουμε ένα κείμενο, ένα απόσπασμα, όπως σας είπα από την αρχή, της περιπέτειας του Μικρού Νικόλα και συγκεκριμένα το χέρι του Κλωτέρ. Αφού σας το διαβάσω, μετά θα λύσουμε μαζί την άσκηση. Παίζοντας στο σπίτι του ένα απόγευμα, ο Κλωτέρ πάτησε πάνω στο κόκκινο φορτηγό του και σπασε το χέρι του. Αυτό μας στεναχώρησε πάρα πολύ, γιατί ο Κλωτέρ είναι πάνω από λαφίλος. Αλλά και γιατί ήξερα καλά το μικρό κόκκινο φορτηγό. Ήταν απίθανο φορτηγό, με φώτα πραγματικά, και φοβάμαι πως μετά από αυτό που έγινε θα είναι πια άχρηστο. Χάρηκα πραγματικά πολύ, όταν είδα τον Κλωτέρ σήμερα να έρχεται στο σχολείο. Είχε το χέρι τυλιγμένο με κάτι σαν πετσέτα, που ήτανε περασμένη από το λαιμό του. Έμοιαζε με ήρωα από καουμπόκι ταινία. Γιατί όταν ο ήρωας στην ταινία είναι τραυματίας, πάντοτε είναι τραυματίας στο χέρι ή στην ομοπλάτη. Επειδή το μάθημα είχε αρχίσει εδώ και μια ώρα περίπου, ο Κλωτέρ ζήτησε συγγνώμη από τη δασκάλα. Και εκείνη, αντί να τον μαλώσει που άργησε, του είπε, «Χαίρομαι πολύ που σε ξαναβλέπω, Κλωτέρ. Πρέπει να έχεις πολύ κουράγιο για να έρθεις στο σχολείο με το χέρι σου στον γύψο. Ελπίζω να μην υποφέρεις πια». Ο Κλωτέρ γούλωσε τα μάτια. Καθώς είναι ο τελευταίος μαθητής στην τάξη, δεν ήταν και πολύ συνηθισμένος να του μιλάει έτσι η δασκάλα, και μάλιστα όταν έφτανε στο σχολείο καθυστερημένος. Ο Κλωτέρ έμεινε με ανοιχτό το στόμα και η δασκάλα του είπε, «Πήγαινε στη θέση σου, μικρέ μου, θα κάνουμε λίγη ορθογραφία τώρα». Ανοίξαμε τα τετραδιά μας και ο Κλωτέρ δοκίμασε να βγάλει το δικό του από την τσάντα του με το ένα χέρι. Η δασκάλα κοίταξε προς το μέρος του και του είπε, «Όχι, μικρέ μου, όχι βέβαια, όχι βέβαια εσύ, εσύ ξεκουράσου». Ο Κλωτέρ σταμάτησε να ψάχνει την τσάντα του και πήρε ένα ύφος λες και λυπότανε που δεν θα άγραφε ορθογραφία. Το κείμενο της ορθογραφίας ήταν τρομερά δύσκολο, με πολλές ασυνήθιστες λέξεις. Κάναμε όλοι ένα σωρό λάθη, εκτός βέβαια από τον Ανιάν, τον πρώτο μαθητή της τάξης και χαϊδεμένο της δασκάλας. Σε κάθε δύσκολη λέξη εγώ κοιτούσα κρυφά τον Κλωτέρ, που καθόταν άπραχτος και κρυφογελούσε κοροϊδευτικά. Στο διάλειμμα μαζευτήκαμε όλοι γύρω του και τον τρελάναμε σε ερωτήσεις. Καμάρωνε πολύ ο Κλωτέρ που ασχολούμασταν όλοι μαζί του. Μας είπα ακόμα πως όλος ο κόσμος έγινε τότε καλός και βγενικός μαζί του. Ο γιατρός του έφερνε κάθε φορά ζαχαρωτά, ο μπαμπάς έβαλε τη τηλεόραση στο δωμάτιό του για να μη βαριέται και η μαμά του έδινε να φάει ό,τι καλύτερο. Δεν ήμουν καθόλου χαρούμενος όταν έφτασα στο σπίτι. Ο μπαμπάς μου, που ήταν εκεί, με ρώτησε τι είχα. Και τότε φώναξα. Δεν είναι δίκιο! Γιατί να μη μπορώ να σπάσω κι εγώ το χέρι μου! Ο μπαμπάς με κοίταξε με μάτια γουρλωμένα κι εγώ ανέβηκα αμέσως στο δωμάτιό μου, για να του δείξω πόσο έχω θυμώσει. Ελπίζω να σας άρεσε αυτό που σας διάβασα. Θα είδατε, παιδιά, ότι στο κείμενο υπάρχουν κάποιες λέξεις μαυρισμένες. Αυτές είναι λέξεις και φράσεις που έχουν σχέση με το χρόνο. Πάμε τώρα να τις βάλουμε στις κατηγορίες που είπαμε προηγουμένως. Έχουμε, πρώτη-πρώτη λέξη, το παίζοντας. Είναι μια μετοχή που τελειώνει σε όντας. Για να δούμε, μπορούμε να την κάνουμε χρονική πρόταση. Όταν έπαιζε στο σπίτι του ο κλωτέρ. Άρα, ναι, είναι χρονική μετοχή. Θα τη γράψουμε εδώ στις χρονικές μετοχές. Ένα απόγευμα. Βλέπουμε εδώ το ουσιαστικό απόγευμα. Είναι μια ονοματική φράση που τελειώνει χρόνο και θα το γράψουμε στα ονόματα. Στη συνέχεια, μετά από αυτό. Πότε μετά από αυτό. Είναι ένας εμπρόθετος προσδιορισμός. Τον γράφουμε στους εμπρόθετος προσδιορισμούς. Όταν είδα τον κλωτέρ. Έχουμε το σύνδεσμο όταν και το ρήμα είδα. Άρα, είναι μια χρονική πρόταση. Στη συνέχεια, έχουμε σήμερα. Πότε, σήμερα. Έχουμε ένα χρονικό επίρρημα. Το γράφουμε στα επιρρήματα. Όταν ο ήρωας στην ταινία είναι τραυματίας. Έχουμε πάλι το σύνδεσμο όταν και το ρήμα είναι. Άρα, έχουμε μια χρονική πρόταση. Όταν ο ήρωας είναι τραυματίας. Πάντοτε, πότε, πάντοτε. Έχουμε άλλο ένα χρονικό επίρρημα. Εδώ και μία ώρα περίπου. Πότε, εδώ και μία ώρα περίπου. Έχουμε μία επιρρηματική έκφραση χρόνου, παιδιά. Ελπίζω να μην υποφέρεις πια. Έχουμε ένα χρονικό επίρρημα. Όταν έφτανε στο σχολείο καθυστερημένος. Άλλη μία χρονική πρόταση. Θα κάνουμε λίγο ορθογραφία τώρα, λέει η δασκάλα στον Κλωτέρ. Πότε θα κάνουμε ορθογραφία? Τώρα. Έχουμε κι άλλο χρονικό επίρρημα. Στο διάλειμμα μαζευτήκαμε όλοι γύρω του. Στο διάλειμμα. Πότε στο διάλειμμα. Εδώ βλέπουμε ένα άρθρο μαζί με το ουσιαστικό διάλειμμα. Θα μπορούσε να πει κανείς να το βάλουμε στα ονόματα. Όμως παιδιά, όχι. Θα το βάλουμε στους εμπρόθετους προσδιορισμούς. Γιατί δεν είναι μόνο του το άρθρο το, είναι στο. Είναι μαζί με την πρόθεση σε που ενώθηκαν και έγιναν μία λέξη. Έγινε δηλαδή εμπρόθετο άρθρο. Άρα, δεν θα το βάλουμε στα ονόματα, αλλά στους εμπρόθετους προσδιορισμούς. Στη συνέχεια, λέει στο κείμενο, μας είπε ακόμα πως όλος ο κόσμος έγινε τότε καλός και βγενικός μαζί του. Πότε, τότε. Έχουμε λοιπόν ένα χρονικό επίρρημα. Ο γιατρός του έφερνε κάθε φορά ζαχαρωτά. Έχουμε εδώ την αντωνυμία κάθε και το ουσιαστικό φορά. Άρα, πού θα το βάλουμε αυτό, παιδιά, επειδή το φορά είναι όνομα, θα το βάλουμε στα ονόματα. Κάθε φορά του έφερνε ο γιατρός ζαχαρωτά. Δεν ήμουν χαρούμενος, λέει, όταν έφτασα στο σπίτι. Πότε, όταν έφτασα στο σπίτι. Έχουμε το σύνδεσμο όταν, πάλι με το ρήμα έφτασε στο σπίτι. Άλλη μία χρονική πρόταση. Ο μπαμπάς μου που ήταν εκεί με ρώτησε τι είχα και τότε φώναξα. Έχουμε πάλι το χρονικό επίρρημα τότε. Και τέλος, λέει, στο κείμενο ο μπαμπάς με κοίταξε και εγώ ανέβηκα αμέσως στο δωμάτιό μου. Πότε ανέβηκα στο δωμάτιό μου αμέσως. Άρα έχουμε και ένα ακόμα επίρρημα. Είδατε παιδιά πόσες λέξεις και φράσεις βρήκαμε στο κείμενο που δηλώνουν χρόνο. Τώρα που μάθατε κι εσείς όλους τους τρόπους έκφρασης του χρόνου, να τους χρησιμοποιείτε κι εσείς στον λόγο σας γραπτό και προφορικό. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ που είσαστε σήμερα κοντά μας. Καλή συνέχεια σε ό,τι κι αν κάνετε! |
