| : Βιβλιακή атλήμ museums Παρακαλώ ευγενείς. Καλημέρα σας. Στο πλαίσιο της δράσης αρχαιομετρώντας τον πολιτισμό και μέσω στιφτικών καραντίνας προχωρούμε σε μια ακόμα διάλεξη για την πιακή αυτή την χώρα. Πές από το αρχαιομετρώντας παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο συμβάλλουν θρητικές επιστήμες στη μελέτη αρχαιολογικού και γενικότερα πολιτισμικού υλικού. Πρόκειται για τη τρίτη καταστηρά διάλεξη και μετά την επιστήμη της χημείας, η σκητά λοιπόν η βιολογία, το οποίο συγκεκριμένα η βοτανική. Το θέμα της ημερινής εσήγησης είναι οι λυχίνες και τα αρχαιολογικά μηνύα. Και πραγματεύονται την παρουσία και δράση των δυναμικών αυτών επικιστών στα μηνύα πολιτισμού. Ο μιλητής θα είναι ο καθηγητής του κύματος βιολογίας στον τομέα της βοτανικής, Θωμάς Σαβίδης. Δύο λόγια για τον ομιλητή. Σπούδασε βιολογία και χημεία στο Αριστοτέλλιο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκας. Διδάσκει το αντικείμενο της βοτανικής στο κτήμα βιολογίας. Εργάστηκε ερευνητικά σε διάφορα πανεπιστήματα του εξωτερικού, όπως του Graz, του Satsbu, της Heideberg, του Göttingen, του Lublin, του Βελιγραδίου της Ποσθαντινούπολης, καθώς και στο κέντρο πυρηνικών ερευνών της Καλζούης. Η ερευνητική του δραστηριότητα εστιάζεται στη δομή και λειτουργία εξειδικευμένων πιτάρων, σε θέματα ρίπανση του περιβάλλοντος από βαραία μέταλλα και ραδιανεργά στοιχεία και στη μελέτη του επικεισμού αρκεολογικών μηνυών από βρεία και λιχείνες. Επίσης, έχει καταγράψει τη φλωρίδα του Πόντου για τα εδόδημα και φαρμακευτικά φυτά. Εκτός από τις επιστημονικές του εργασίας, δημοσίευσε και συγγράμματα αποδευθύνοντας το ευρύτερο κοινό, όπως ομύρου άμπελος, ομύρου βοτανική, η διατροφή στον Πόντο, το μαστικόδοδο της ΚΙΟ και άλλα. Εκ μέρους και της διεύθυσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον ομιλητή για τη συνοσφορά του στη δράση μας. Καλησπέρα σας. Ευχαριστώ θερμά το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και ιδιαίτερα τον μαθητή μου κ. Χρ. Κατσίφα για την τιμή να μετέχω στη δράση «Αρχαιομετρώντας τον πολιτισμό» με θέμα «Η μελέτη των αρχαιοτήτων με τη συμβολή των φυσικών επιστυμών». Η φυσική επιστήμη που διεκδικεί σήμερα με ρίδιο στη δράση αυτή είναι η βοτανική και το θέμα θα είναι οι λυχίνες και τα αρχαιολογικά μνημεία. Να ξεκαθαρίσουμε καταρχήν τι είναι οι λυχίνες. Οι λυχίνες είναι φυτά, αλλά είναι λίγο περίεργα φυτά. Είναι μύκητες που συμβιώνουν με μονοκύτταρα φύκη. Δηλαδή είναι δύο φυτικοί οργανισμοί σε ένα. Οι δύο αυτή φυτικοί οργανισμοί δημιουργούν μια συμβίωση, ένα καινούριο οργανισμό. Ο μύκητας δηλαδή και το φύκος δημιουργούν ένα λυχίνα. Εδώ ισχύει ο κανόνας ένα συν ένα ίσον ένα. Με αυτήν την ιδιότητα, με αυτήν την ιδιαιτερότητα, οι λυχίνες μπορούν και επικούν ακραίους βιοτόπους. Πολλαπλασιάζονται οι δυνατότητες τους να επιβιώνουν σε ακραίες βιοτόπους, όπως είναι πέτρες, στην Αντακτική, στη Σαχάρα. Εδώ βλέπουμε κάποιες εικόνες από την Αντακτική, με λυχίνες πάνω σε λιθώδες υπόστρωβα, αυτό του κυτρινοπώ που βλέπουμε είναι λυχίνες. Εδώ είναι πιο κοντά αυτός ο λυχίνας, είναι ο λυχίνας, είναι αρσενικού γένους, οι λυχίνες επομένως και υπάρχουν σκέψεις ότι οι λυχίνες μπορεί να ειφίστανται και στον πλανήτη Άρη ή μπορούν να σταλούν στον πλανήτη Άρη για να επικίσουν και αυτό το περιβάλλον. Υπάρχουν αρκετές μελέτες, επιστημονικές μελέτες, που τεκμηριώνουν αυτές τις απόψεις, δεν είναι δηλαδή επιστημονική φαντασία και εδώ είναι κάποιοι λυχίνες, κάποιοι συγκεκριμένοι λυχίνες, οι οποίοι είτε έζησαν με αποστολή στον πλανήτη Άρη για κάποιους μήνες ή επιβίωσαν εδώ στο εργαστήριο με συνθήκες του πλανήτη Άρη. Έχοντας λοιπόν αυτές τις δυνατότητες να επικούν δύσκολα περιβάλλοντα οι λυχίνες, μπορούν να επικούν και τα αρχαιολογικά μνημεία τα οποία είναι ένα λιθόδες υπόστρωμα. Είναι ένα δύσκολο υπόστρωμα για να επικηθεί από άλλα φυτά, οπότε οι λυχίνες μπορούν να επικήσουν αυτά τα υποστρώματα. Το αν θα επικηθεί ένα αρχαιολογικό μνημείο, ένας αρχαιολογικός χώρος, θα εξατειθεί από πολλούς παράγοντες και θα δούμε αυτούς τους παράγοντες. Ο πρώτος παράγον είναι το υπόστρωμα. Υπάρχουν ασβεστοληθικά πετρώματα τα οποία προτιμώνται από μία ομάδα λυχίνων, υπάρχουν και άλλα υποστρώματα, όπως οι γρανίτες για παράδειγμα, που επικούνται από άλλους λυχίνες, ενώ τα ασβεστοληθικά που είναι και τα πιο συνήθιοι πετρώματα των αρχαιολογικών χώρων στον ελλαδικό χώρο επικούνται από άλλου τύπου λυχίνες. Να δούμε κάποια από τα ασβεστοληθικά πετρώματα, όπως εδώ για παράδειγμα στους Φιδίπους, ο Μίκητας αυτός λέγεται καλόπλακα, ασβεστοληθικό υπόστρωμα επικείται από λυχίνες και ένας άλλος λυχίνας τον οποίον έχουμε δει και στον πλανήτη Άρη, το Ριζόκαρπον, το οποίο βέβαια έχει τη δυνατότητα να επικεί γρανιτόδι υποστρώματα. Εδώ έχουμε ένα υπόστρωμα στον αρχαιολογικό χώρο των Μικινών, ένα κροκαλοπαγιές υπόστρωμα, όπου η πλάτη ενός από τους δύο λέοντες, στην πύλη των λέοντων, επικείται από τον λυχίνα Ασπισίλια Καλκάρεα. Να το δούμε λίγο πιο κοντά αυτόν τον επικισμό. Σε παλαιότερες εικόνες δεν φαίνεται αυτός ο λυχίνας, τώρα τελευταία, τα τελευταία 10 χρόνια υποθέτω, εμφανίστηκε αυτός ο λυχίνας στην πλάτη του λέοντα, είναι αυτός εδώ από κοντά ο λυχίνας Ασπισίλια. Ένας άλλος παράγοντας είναι το νερό, το οποίο βοηθά στον επικισμό και μάλιστα όπου έχουμε διάβολους απορροείς, όπως εδώ στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, εκεί πυκνώνουν οι λυχίνες, έχουμε απεικία λυχινών, αρχαίο θέο των Επιδαύρου, εκτός από τους διάβολους απορροείς και κυλότητες νερού, οι οποίες υπάρχουν στα αρχαιολογικά μνημεία, συγκεντρώνουν γύρω τους τους λυχίνες, όπως εδώ επίσης στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, στους Δελφούς ένας άλλος λυχίνας δίπλα σε μία κυλότητα νερού και στην αρχαία Ολυμπία, το λιθώδες αυτό υπόστρεφα με τις κυλότητες που διαθέτει, κατακρατεί το νερό, οπότε συγκεντρώνει τους λυχίνες. Τα υπέθρια αγγεία τα οποία βρίσκονται στους αρχαιολογικούς μας χώρους, και αυτά συγκεντρώνουν λυχίνες, επικούνται από λυχίνες, όπως εδώ στους Φιλίππους, εδώ ο κυρίαρχος λυχίνας είναι το πλακίνθιο, βλέπουμε εκεί που τελειώνει η στάθμη του νερού, από εκεί και μετά αρχίζει ο επικισμός από λυχίνες, και άλλο δοχείο με παρόμοιο λυχίνα, αυτός ο λυχίνας είναι ο κυρίαρχος λυχίνας εκεί στον αρχαιολογικό χώρο, στο ίδιο χώρο επίσης και άλλοι λυχίνες σε ένα αγγείο το οποίο κατακρατεί νερό και βοηθάει έτσι τον επικισμό. Πάμε σε ένα άλλο τύπο μνημείων, τους σαρκοφάγους. Τις σαρκοφάγοι συνήθως είναι από λίθο ή μάρμαρο. Λόγω του μεγάλου μεγέθους βρίσκονται πάντα εξωτερικά στο Μουσείο, δεν χωράνε στο Μουσείο, οπότε βρίσκονται εκτεθειμένοι στο εξωτερικό περιβάλλον. Η ανάγλυφη διακόσμηση που διαθέτουν είναι ένας ευνοϊκός παράγοντας για να κατακρατήσει είτε οργανικά κατακριμνίσματα είτε και τα σπόρια των λιχύνων. Έχουν αμφικλινή στέγη ή κλινόμορφο κάλυμα τα οποία βοηθούν τον επικισμό. Επιπλέον είναι σημαντικό το ότι επικούνται από λιχύνες διότι εδώ μπορεί να καταστραφούν ιστορικά στοιχεία, συνήθως οι σαρκοφάγοι έχουν χρονολογίες, ονόματα, οπότε ο επικισμός από λιχύνες θέτει σε κίνδυνο τα ιστορικά στοιχεία τα οποία μπορούν να μας δώσουν αυτά τα αρχαιολογικά μνημεία. Εδώ έχουμε ένα σαρκοφάγο με λεπιωδιές ανάγλυφος στο δύο. Βλέπουμε τον επικισμό του από λιχύνες και συγκεκριμένα η λεκανόρα, ένα είδος λιχύνα, ο οποίος μάλλον λιχύνας ξεκίνησε τον επικισμό από το ανάγλυφο και επεκτείνεται προς τις δύο πλευρές αυτής της γραμμής του ανάγλυφου. Στον εξωτερικό χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Θεσσαλονίγης έχουμε αυτόν εδώ τον επικισμό. Η σαρκοφάγος εδώ έχει αμφικλινή στέγη και οι λιχύνες βρίσκονται στην κορυφή, στην κορυφογραμμή. Ο λόγος, επειδή εδώ κάθονται τα πτυνά, αφήνουν τα περιττώματά τους, εμπλουτίζουν δηλαδή με νητρικά άλατα το υπόστρωμα, γι' αυτό και οι λιχύνες συγκεντρώνονται εκεί που υπάρχουν τα νητρικά άλατα. Αντίθετα, σε μια οριζόντια στέγη, οι λιχύνες πάνε στην άκρη. Γιατί στην άκρη, γιατί εκεί στην άκρη κάθονται τα πτυνά και κατοπτεύουν. Άρα, εμπλουτίζουν εκείνη την περιοχή της σαρκοφάγου με νητρικά. Σε μία άλλη, επίσης, σαρκοφάγο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, βλέπουμε ότι η απορροή των ηδάτων κατευθύνει και το πρότυπο επικισμού των λιχύνων. Όπου, δηλαδή, υπάρχει απορροή ηδάτων, υπάρχει και έντονος επικισμός από λιχύνες. Ένας άλλος παράγοντας είναι η ηλιακή ακτινοβολία. Η προσήλια πλευρά ενός μνημείου κατακρατεί λιγότερη υγρασία. Οπότε επικείται λιγότερο από λιχύνες σε αντίθεση με την άλλη πλευρά, την ανήλια πλευρά του ίδιου μνημείου. Να το δούμε αυτό στο ανάκτορο της Βεργίνας. Εδώ υπάρχει ένα υπόστρωμα, ένα μνημείο, όπου η μία του πλευρά βλέπει προς τον ήλιο, είναι καθαρή, δεν έχει λιχύνες, ενώ αντίθετα η ανήλια πλευρά του ίδιου μνημείου βρίθη από λιχύνες. Στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο, η προσήλια πλευρά ενός Κίωνα και η ανήλια πλευρά με διαφορετικό επικισμό. Και πάμε τώρα σε ένα μεγαλύτερο κάπος μνημείο, στο ναό του Ποσειδώνα στο Στούνιο. Βλέπουμε ολόκληρη η πλευρά που πρόσκεται προς τον ήλιο, είναι η προσήλια πλευρά, είναι καθαρή από λιχύνες και φαίνεται από το ολόλευκο χρώμα. Ο λιχύνας εδώ, ο οποίος επικρατεί, είναι το κυρίαρχο είδος, είναι η ασπισήλη, αυτός ο λευκός λιχύνας. Οι προσήλια πλευρές επικούνται από λευκούς λιχύνες, διότι οι λευκοί λιχύνες μπορούν και αντανακλούν την ακτινοβολία. Δεν τους αρέσει και πολύ η ακτινοβολία, είναι άφθαλη. Αντίθετα, στην άλλη πλευρά φαίνεται ότι είναι σκοτεινότεροι, τα χρώματα δηλαδή είναι περισσότερο σκοτεινά. Εδώ επικείται περισσότερο από λιχύνες, οι λιχύνες είναι, θα έλεγα, σκοτεινόχρωμοι και το κυρίαρχο είδος του λιχύνα εδώ είναι η καλόπλακα αουράντια, είναι από την ανήλια πλευρά του ίδιου ναού. Το ίδιο ισχύει και σε περιοχές θεάτρων με περισσότερη ή λιγότερη ακτινοβολία. Εδώ είμαστε στο μικρό θέατρο της Ρόδου, στην προσήλια πλευρά, η δεξιά πλευρά, ενώ η άλλη πλευρά στο ίδιο μνημείο, η ανήλια πλευρά είναι τελείως διαφορετική. Προσήλια πλευρά, ανήλια πλευρά, το ίδιο θέατρο, τελείως διαφορετική η εικόνα και το χρώμα φυσικά. Επίσης η υγρασία των ανέμων παίζει ένα σημαντικό ρόλο. Η πλευρά η οποία δέρνεται από τον άνεμο, ιδιαίτερα όταν περιέχει υγρασία ο άνεμος αυτός, η προσύναιμη πλευρά επικείται περισσότερο. Εδώ είμαστε στους δελφούς, ένας κύωνας με την προσύναιμη πλευρά και η πίναιμη πλευρά. Ο ίδιος κύωνας, η μία του πλευρά σκοτεινόχρωμη, δηλαδή επικείται από λυχίνες, η άλλη πλευρά καθαρεί τελείως από λυχίνες. Και εδώ στους δελφούς το κυρίαρχοίδος είναι η λογοθάλια, ένας σκληρός θα λέγαμε λυχίνας, προσκαλάται πολύ έντονα στο υπόστρωμα και απομακρύνεται επίσης δύσκολα. Προσύναιμη πλευρά στο αχήλιον στην κέρκια. Ο αχηλέας εδώ, η προσύναιμη του πλευρά είναι σκοτεινή, περιέχει, έχουν αναπτυχθεί λυχίνες, αντίθετα στο ίδιο μνημείο η πίναιμη πλευρά έχει πολύ λιγότερους ή καθόλου λυχίνες. Να μεταφερθούμε στις μηκίνες. Η προσύναιμη πλευρά ενός θωλωτού τάφου, της πύλης ενός θωλωτού τάφου, περιέχει λυχίνες, αντίθετα η άλλη πλευρά της πύλης, η εσωτερική πλευρά, η πίναιμη πλευρά είναι ελεύθερη από λυχίνες. Υπάρχουν πολλά μνημεία τα οποία έχουν ανάγλυφα, είναι ανάγλυφα και ανάλογα με το ανάγλυφο θα έχουμε και διαφορετικό επικοισμό. Αν μια πλευρά του ανάγλυφου προστατεύεται καλύτερα, δεν επικείται από λυχίνες. Για παράδειγμα, εδώ στο δίον, ο αγγόνας αυτού του αγάλματος, ο οποίος εκτίθεται στα όμβρια ύδατα, επικείται από λυχίνες, όπως και η κεφαλή του μνημείου αυτού, ενώ αντίθετα ο χώρος κάτω από τον αγγόνα δημιουργείται ένα υπόστευο, εκεί που είναι ο αστερίσκος. Η περιοχή αυτή είναι καθαρή τελείως από λυχίνες. Να πάμε πάλι στο αχύλιον στην Κέρκυρα, στον αχηλέα, βλέπουμε ότι το μπράτσο του αχηλέα, το χέρι του αχηλέα ολόκληρο, που εκτίθεται στην υγρασία, περιέχει λυχίνες, ενώ η μασχάλι του είναι κατάλευτη, είναι καθαρή από λυχίνες. Στον ίδιο χώρο τώρα, όπου έχουμε τα αγάλματα των Μουσών, εδώ η εκτεθειμένη περιοχή στην Καλιόπη είναι η κεφαλή, η οποία επικείται από λυχίνες, ενώ αντίθετα οι παριές, τα μάγουλα που προστατεύονται από τα μαλλιά της κεφαλής είναι καθαρά από λυχίνες. Το ίδιο και η πολύμνια, το πρόσωπό της είναι καθαρό, η κεφαλή όμως επικείται από λυχίνες. Η ουρανία τώρα, επειδή κοιτάει τον ουρανό, αφήνει εκτεθειμένο το μέτωπό της και έχει γεμίσει από λυχίνες. Το ίδιο ισχύει και στον Λέοντα της Αμφίπολης. Η κεφαλή του Λέοντα έχει έντονο επικεισμό από λυχίνες, ενώ αντίθετα η κοιλιά του η οποία προστατεύεται δεν έχει λυχίνες, είναι καθαρή από λυχίνες. Τα επιγράμματα τώρα δημιουργούν ένα προσφυλές μικροπεριβάλλον. Τα γράμματα κατακρατούν την υγρασία και τα θρεπτικά συστατικά τα οποία κυκλοφορούν στην αγμόσφαιρα, οι σκόνες και άλλα οργανικά υλικά και προσφέρουν μια προστασία αρχικά στα σπόρια των λυχίνων και έτσι αναπτύσσονται οι λυχίνες. Και στα πρώτα στάδια που αναπτύσσεται ο λυχίνας μέσα στα γράμματα, μέσα στις εγκοπές των γραμμάτων, δημιουργείται μια προστασία και έτσι αναπτύσσεται ο λυχίνας και άπαξ και αναπτυχθεί ο λυχίνας μετά ριζώνει και δεν μπορεί να εκκριζοθεί με τίποτε. Εδώ πάλι ισχύει το ότι είναι σημαντικό να προστατευτούν τα γράμματα από τους λυχίνες, διότι τα γράμματα μπορεί να περιέχουν και σημαντικά ιστορικά στοιχεία. Να δούμε κάποια επιγράμματα στους Φιλίππους για παράδειγμα, όπου η καλόπλα Κασαξίκολα επικεί τα γράμματα αυτά. Στη Σάμο επίσης ένας άλλος λυχίνας και στο Μουσείο της Αμφίπολης, στον εξωτερικό πανταχώρο, τα γράμματα επικούνται πολύ πιο εύκολα από τον λυχίνα Καλόπλα Κασαξίκολα. Και ένας άλλος διαχωρισμός στον επικισμό των λυχίνων είναι οι οριζόντιες και οι κάθετες επιφάνειες. Οι οριζόντιες επιφάνειες είναι περισσότερο προσφυλής, κατακρατούν ευκολότερα την υγρασία και επικούνται ευκολότερα από λυχίνες και μάλιστα από λευκούς λυχίνες. Αντίθετα οι κάθετες επιφάνειες, επειδή ρέει το νερό, δεν στέκεται το νερό στην κάθετη επιφάνεια, είναι λιγότερο προσφυλής στους λυχίνες, οι οποίοι συνήθως είναι μαύροι ή στην καλύτερη περίπτωση έγχρωνοι. Να δούμε εδώ κάποιες επιφάνειες, μια οριζόντιη επιφάνεια με λευκούς λυχίνες, ενώ η διπλανή κάθετη επιφάνεια έχει μαύρους λυχίνες. Στη Σάμο τώρα η οριζόντιη επιφάνεια με έγχρωμους λυχίνες, ανοιχτόχρωμους λυχίνες, ενώ η κάθετη επιφάνεια επικείται με σκοτεινόχρωμους λυχίνες. Τα θέατρα τώρα διαθέτουν οριζόντιες και κάθετες επιφάνειες, οι οποίες βέβαια ακολουθούν τον κανόνα που είπαμε προηγουμένως. Επίσης στα θέατρα έχουμε τις θέσεις προεδρίας, οι οποίες επικούνται διαφορετικά. Εδώ για παράδειγμα στο Αρχαίο θέατρο της Δοδώνης έχουμε στις οριζόντιες επιφάνειες των Κερκίδων τους λευκούς λυχίνες, στις κάθετες επιφάνειες έχουμε μαύρους λυχίνες. Είμαστε, παραμένουμε στο Αρχαίο θέατρο της Δοδώνης, οριζόντιες επιφάνειες, λευκοί, κάθετες επιφάνειες, μαύροι λυχίνες, το Placinthium είναι το μαύρο και το Aspisilia είναι το λευκό. Εφόσον είμαστε στη Δοδώνη αυτός εδώ είναι ένας κυρίαρχος λυχίνας στον αρχαιολογικό αυτό χώρο, η Λομποθάλια Ραδιόζα και επίσης το Αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Οριζόντια επιφάνεια από έναν ανοιχτόχρωμο, έγχρωμο λυχίνα, τη Βερουκάρια Μαρμόρεα και η κάθετη επιφάνεια από έναν μαύρο λυχίνα, το Placinthium. Εδώ είμαστε σε μια θέση στην άκρη της Κερκίδας, βλέπουμε τον επικισμό από έναν λευκό λυχίνα στη θέση που κάθεται ο θεατής, δεν έχουμε επικισμό. Τα ημάτια του θεατή επειδή τρίβουν την επιφάνεια, δεν αφήνουν να ριζώσει ο λυχίνας, αντίθετα ο λυχίνας είναι περιφερειακά τις θέσεις της έδρας. Στα καθίσματα της Προεδρίας τώρα, η οριζόντια επιφάνεια για το λόγο που είπαμε προηγουμένως δεν επικείται από λυχίνες, βρίσκεται σε συνεχή τριβή η επιφάνεια με τα ημάτια, οπότε δεν έχουμε επικισμό. Το ίδιο δεν έχουμε επικισμό και στα ερησύνοτα, στις πλάτες δηλαδή, εδώ που είναι η πλάτη, εδώ που αφομπά η πλάτη του θεατή, δεν έχουμε επικισμό. Δεν έχουμε στην οριζόντια επιφάνεια, δεν έχουμε στις πλάτες, δεν έχουμε και στα ερησύχειρα, τα μπράτσα δηλαδή της Προεδρίας, δεν έχουμε επικισμό από λυχίνες. Το κυρίαρχο είδος εδώ είναι η Λεκανόρα Μουράλης. Θα πάμε στους Κίονες. Οι Κίονες τώρα έχουν κάθετες επιφάνειες και οι οποίες κάθετες επιφάνειες, είπαμε, έχουν ελάχιστο επικισμό, διότι η υγρασία κατακρατάται λίγο στην κάθετη επιφάνεια. Αντίθετα, οι βάσεις βρίσκονται κοντά στο έδαφος, έχουν περισσότερη υγρασία, θα αναμένουμε περισσότερους λυχίνες στη βάση. Όπως επίσης και στην κορυφή, η οριζόντια επιφάνεια κατακρατεί κάποια υγρασία. Εδώ είμαστε στη Σάμου, στο Ιραίον της Σάμου. Η νότια πλευρά του Κίουνα, βλέπουμε, καθαρή, λευκή, ολόλευκη, απειλαγμένη από λυχίνες, ενώ αντίθετα, η βάση του ίδιου Κίουνα επικείται έντονα από αυτόν εδώ τον λυχίνα, την καλόπλακα αουράντσια. Λίγο πιο κοντά, σ' αυτόν τον λυχίνα, στη βάση του Κίουνα, ενώ η κορυφή του Κίουνα επίσης επικείται από τον ίδιο λυχίνα, κοντά στην κορυφή δηλαδή, επειδή έχουν κάποια κατακράτηση υγρασίας. Εδώ μιλάμε για τον λυχίνα καλόπλακα, ο οποίος κυριαρχεί στο Ιραίον της Σάμου, το ίδιο και εδώ, πορτοκαλί αυτος λυχίνας, η καλόπλακα, ο οποίος τείνει να πνίξει ένα λευκό λυχίνα την ασπισίλεια. Να μεταφερθούμε βορειότερα στο ανάκτορο της Πέλλας, που διαθέτει αρκετούς Κίονες. Οι βάσεις των Κιώνων επικούνται έντονα από αυτόν εδώ τον λυχίνα, ο οποίος λέγεται καλόπλακα Φλαβέσκενς, είναι το κυρίαρχο είδος εδώ στο ανάκτορο της Πέλλας και μια που μιλάμε για Κίονες, τα Κιονόκρανα τώρα των Κιώνων, επειδή είναι οριζόντιες επιφάνειας, έχουν ευκολότερο επικισμό. Εδώ είμαστε στους Δελφούς, το Κιονόκρανο φαίνεται σκοτεινό από τον επικισμό των λυχίνων, ενώ ο Κίωνας ο οποίος προστατεύεται και έχει και κάθε της επιφάνειας έχει ελάχιστο επικισμό. Κιονόκρανο στους Φιλίππους με έντονο επικισμό, το ίδιο άλλο Κιονόκρανο στους Φιλίππους, έντονος επικισμός σε σχέση με τον υπόλοιπο Κίωνα. Ένας καλός τόπος για να δημιουργηθεί ο λυχίνας, να βλαστίσει ο λυχίνας είναι οι σχισμές και οι ρωγμές των μνημείων. Εκεί μπορούν να βρουν καταφύγιο, να ριζώσουν τα σπόρια τους, να ξεκινήσουν την ανάψυξη τα σπόρια και καθώς αναπτύσσονται μπορούν να επεκταθούν προς τις δύο πλευρές της σχισμής. Είμαστε στο Λέοντα της Ανθήπολης, είναι αυτή η εικόνα, εδώ είμαστε στην αρχαία Μεσίνη, υπάρχει η ρωγμή, στη ρωγμή αναπτύχθηκε αυτός ο λυχίνας η Ξανθόρια, ο οποίος τώρα αναπτύσσεται προς τις δύο πλευρές. Επίσης και η αρμή είναι ένας καλός βιότοπος για την ανάψυξη των λυχίνων, εδώ είμαστε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, η ανάπτυξη ενός λυχίνα της Σκουαμαρίνα κατά μήκος του αρμού. Τώρα, εάν αναπτυχθεί ο λυχίνας μέσα στη ρωγμή ή στον αρμό, αναπτύσσεται ομοιόμορφα προς τις δύο πλευρές, εφόσον βέβαια το πέτρωμα, τα δύο μέλη είναι ομοιόμορφα, είναι του αυτού υλικού. Ένα άλλο υπόστρωμα είναι το υλικό συντήρησης που χρησιμοποιούνται στα αρχαιολικά μνημεία. Όταν το υλικό συντήρησης είναι λεπτόκοκο, τότε δημιουργεί ένα συμπαγές υπόστρωμα και επικείται δυσκολότερα σε σύγκριση με το αρχικό υλικό, το οποίο εδώ στην Πέλα συγκεκριμένα είναι ιδιαίτερα από ρόβες. Βλέπουμε ότι το αρχικό υλικό είναι έντονα επικεισμένο σε αντίθεση με το υλικό συντήρησης το οποίο είναι καθαρότερο. Το αντίθετο συμβαίνει εδώ στο δύο. Επειδή το αρχικό υλικό είναι μάρμαρο καλής ποιότητος δεν επικείται εύκολα, αντίθετα το υλικό συντήρησης το οποίο μπορεί να είναι ένα κονδρόκοκο μετών για παράδειγμα, επικείται εύκολα από τον λυχίνα καλόπλακα κυτρίνα. Είναι το όνομα αυτού του λυχίνα, ο ίδιος λυχίνας εδώ σε έναν κύωνα στους δελφούς ενώ το αρχικό υλικό είναι καθαρό από λυχίνες, το υλικό συντήρησης είναι πιο εύκολα προσβάσιμο από αυτόν τον λυχίνα καλόπλακα. Το ίδιο ισχύει και για τον λέοντα της Αμφίπολης, βλέπουμε δεξιά το πόδι του λέοντα, ένα μέρος είναι υλικό συντήρησης, βρήθη από λυχίνες ενώ το αρχικό υλικό το οποίο είναι καλής ποιότητος χασίτικο μάρμαρο έχει ελάχιστο επικεισμό. Και άλλες περιοχές στην πλάτη του λέοντα βλέπουμε ότι το αρχικό υλικό είναι ελεύθερο από λυχίνες ενώ αντίθετα το άλλο υλικό, λευκό τσιμέντο που χρησιμοποιήθηκε επικείται έντονα από λυχίνες. Τώρα, όταν χρησιμοποιούμε τεχνητό υπόστρωμα συνήθως είναι καλύτερης ποιότητος και μικρότερης ηλικίας από το φυσικό υπόστρωμα και έχουμε ελάχιστο επικεισμό. Στην αρχαία αγορά της Αθήνας είμαστε εδώ, στην Επίδαυρο το μισό είναι φυσικό υπόστρωμα το άλλο μισό είναι τεχνητό καταλαβαίνετε ότι το τεχνητό υπόστρωμα σαν πιο καινούριο δεν έχει τον επικεισμό που έχει το φυσικό υπόστρωμα. Το ίδιο και εδώ στους Φιλίππους φυσικό και τεχνητό υπόστρωμα με ελάχιστο ή καθόλου επικεισμό από λυχίνες. Μια άλλη περίπτωση είναι τα κεραμικά. Τα κεραμικά είναι μια ανησυχητική περίπτωση. Εδώ ο επικεισμός είναι ευκολότερος αλλά και η διάβροση η οποία προκαλείται από τους λυχίνες είναι γρηγορότερη είναι περισσότερο έντονη. Πύληνα δοχεία κεραμικά έχουμε στο ανάκτωρο της Πέλλας βλέπουμε ότι οι περιοχές που κατακρατούν περισσότερη υγρασία έχουν εντονότερο επικεισμό και οι λυχίνες συλλογπή επικούν την επιφάνεια των κεραμικών και καθώς αναπτύσσονται οι λυχίνες μπορούν να αποσπάσουν τεμάχια από το υπόστρωμα και φυσικά καταστρέφοντας και απομειώνοντας κάθε φορά το υπόστρωμα. Εδώ είμαστε στους Φιλίππους βλέπουμε ένα πύληνο νοχείο εδώ είναι ένας λυχίνας ο οποίος αγαπά αυτό τον διότοπο αυτό το υπόστρωμα είναι η νεοφουσκέλλια πουλά αυτό το λαδί κυρίαρχο είδος και αυτό τον αρχαιολογικό χώρο και να δούμε εδώ τον μηχανισμό εδώ βλέπουμε δύο λυχίνες οι οποίοι καταστρέφονται από το εσωτερικό να πάμε λίγο πίσω εδώ είναι ο λυχίνας βλέπουμε ότι στο εσωτερικό υπάρχουν τα πολλαπλασιαστικά του όργανα τα αποθήκια τα λεγόμανα αυτά τα αποθήκια θα φύγουν κάποτε μαζί με τα σπόρια που περιέχουν και με τη βοήθεια του ανέμου να μεταναστεύσουν σε κάποιο άλλο υπόστρωμα. Φεύγοντας όμως παρασέρνουν και ένα μέρος από τα μερίδια του υποστρώματος άρα προκαλούν κατά τη μία αλλίωση στο υπόστρωμα εδώ είναι ο λυχίνας από την ανάποδη πλευρά από την πλευρά δηλαδή που προσκολάται στο υπόστρωμα καθώς αποκολήθηκε βλέπουμε ότι μαζί του αποκολήθηκαν και μερίδια του υποστρώματος είναι η φωτογραφία από το ηλεκτρονικό μηκροσκόπιο σάρωσης εδώ πάλι στους Φιλίππους ασπισίλια καλκάραιο είναι ο λυχίνας έντονα κολλημένος πολύ καλά κολλημένος πάνω σε αυτό το υπόστρωμα. Όταν θα αποκοληθεί για οποιοδήποτε λόγο τότε θα πρέπει να υπολογίζουμε ότι θα πάρει μαζί του και κάποια μερίδια του υποστρώματος. Ένα πύληνο υπέθριο αγγείο στην πέλα με ένα λυχίνα ο οποίος ξεκίνησε την ανάπτυξή του από μια ρογμή του αγγείου και συναχίζει προς τις δύο πλευρές της ρογμής. Να δούμε τώρα τι μπορούν να προκαλέσουν οι λυχίνες. Καταρχήν έχουμε μηχανικές επιδράσεις των λυχίνων με την ισχώρηση των υφών των θα λέγαμε συστατικών του λυχίνα, των δομικών συστατικών του λυχίνα μέσα στο υπόστρωμα. Η ισχώρηση αυτή μπορεί να γίνει από ένα μικρό βάθος 0,3 μέχρι 16 χιλιοστά περίπου δηλαδή ένα εκατοστό. Με τη συστολή και διαστολή του θαλού αυτών των δομικών συστατικών του λυχίνα μπορούν να προκληθούν ζημίες. Συστολή και διαστολή ανάλογα με την ενιδάτωση ή αφιδάτωση. Τα πορόδη υλικά όπως για παράδειγμα τα κεραμικά είναι περισσότερο φρωτά σε σχέση με τα άλλα τα γρανιτικά ή τα ασβεστοληθικά υλικά. Εδώ βλέπουμε την επίδραση αυτών των λυχίνων όταν δηλαδή φύγει τελείως ο λυχίνας αφήνει τα ύχνη του μέσα στο υπόστρωμα. Έχουμε αυτές τις οπές οι οποίες είναι γνωστές ως πίτινγκ ή ελληνιστή κυψέλωση είναι ένα από τα αποτελέσματα της ύπαρξης του λυχίνα σε αυτή την επιφάνεια. Εκτός από τις μηχανικές επιδράσεις έχουμε και χημικές επιδράσεις των λυχίνων πάνω στο υπόστρωμα. Και οι χημικές αυτές επιδράσεις οφείλονται καταρχήν στο οξαλικό οξύ το οποίο υπάρχει σε όλα τα φυτικά κύταρα, επιπλέον στους λυχίνες μπορούν να ανεβρεθούν τα λυχινικά οξέα, εξειδικευμένα οξέα τα οποία βρίσκονται, κάθε λυχίνας έχει τα οξέα του, γι' αυτό και ονομάζονται, παίρνουν και το όνομα του λυχίνα κάθε φορά, το διοξίδιο του άνθρακα το οποίο είναι ένα παραπροϊόν της αναπνοής και το οποίο όταν θα ενωθεί με το νερό θα δημιουργήσει άνθρακη γόξη, άλλο ένας παράγοντας διάβασης και το υδροξύδιο του αμμονίου το οποίο επίσης ενώ έχει μεγάλο pH μπορεί να αποβεί καταστρευτικό για το υπόστρωμα. Και εδώ βλέπουμε ξανά αυτή την δράση των οξέων στο υπόστρωμα δημιουργούνται αυτές εδώ οι οπές οι οποίες δημιουργούνται είτε από επακόλουθο είτε επί σκοπόν δηλαδή ο λυχίνας ανοίγει αυτές τις οπές για να χώσει εκεί μέσα τις υφές του για να μπορέσει να συγκρατηθεί όσο γίνεται καλύτερα στο υπόστρωμα. Ακόμα μπορούμε να πούμε ότι δημιουργούνται και προκαλούνται και χρωματικές αλλοιώσεις. Άλλο είναι το χρώμα κάποιας επιφάνειας του υποστρώματος αν εφληχύνων και αλλιώς θα γίνει το χρώμα εάν κατακαθίσουν οι λυχίνες πάνω. Έχουμε εκτός από την αλλαγή της όλης εικόνας ο θαλός δηλαδή το σώμα του λυχίνα περιέχει οργανικές χρωστικές. Μάλιστα οι λυχίνες σε ορισμένους πολιτισμούς ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούνται να βάψουν μάλινα υφάσματα. Οι λυχίνες έχουν πολλά χρώματα έχουμε δει κάποιους λυχίνες μέχρι τώρα και οι χρωστικές αυτές δυσδίουν μέσα στο υπόστρωμα και προκαλούν μακροχρόνιες χρωματικές αλλαγές. Εδώ βλέπουμε μία επιφάνεια ενός υποστρώματος του ασκλητείων της κο όπως είναι εμφανές το χρώμα του υποστρώματος σαφώς δεν ήταν αυτό που βλέπουμε σήμερα. Ίσως θα ήταν σίγουρο θα ήταν πολύ διαφορετικό όμως έχουμε εδώ μία χρωματική αλλαγή. Έχουμε πει κακά λόγια για τους λυχίνες μέχρι τώρα υπάρχουν όμως και φωνές οι οποίες υποστηρίζουν την ύπαρξη των λυχίνων στα μνημεία και ισχυρίζονται ότι οι λυχίνες προστατεύουν τα μνημεία. Λένε ότι προκαλούν μία πρόσκαιρη βλάβη αλλά από εκεί και μετά προστατεύουν. Πώς προστατεύουν δημιουργούν μία στεγανότητα στο μνημείο δηλαδή όταν ένα μνημείο επικαλυφθεί με λυχίνες από εκεί και μετά δεν μπορεί να ισχωρήσει το νερό της βροχής. Ακόμα δημιουργούν ένα δέρμα θα λέγαμε μια επιδερμίδα πάνω στα μνημεία γνωστή και ως πατίνα. Ένα άλλο φαινόμενο είναι η αμαλγαμάτωση. Ο όρος αυτός δημιουργήθηκε αργότερα όταν παρατηρήθηκε ότι οι λυχίνες έρχονται καθώς αναπτύσσονται και ενώνονται μεταξύ τους. Δηλαδή ένας λυχίνας από τη μία πλευρά και ο άλλος από την άλλη πλευρά κάπου θα συναντηθούν, εκεί θα συνενοθούν και θα δημιουργήσουν ένα ενιαίο δέρμα, μια ενιαία επιδερμίδα. Και υπάρχουν κάποιοι που λένε ότι η ιστορική και αισθητική αξία ενός μνημείου εμπλουτίζεται με την ύπαρξη των λυχίνων. Δηλαδή ένα καθαρό μνημείο από μάρμαρο δεν έχει και τόσο μεγάλη αξία όταν στερείται λυχίνο. Δηλαδή και κάποιοι λυχίνες από πάνω προσθέτουν ιστορική και αισθητική αξία. Είναι και αυτές οι φωνές. Να δούμε τώρα τη στεγανότητα. Εδώ είμαστε στο ανάκτυρο της Βεργίνας. Εδώ η επιφάνεια καλύπτεται από τη λομποθάλια ραντιόζα, έναν λυχίνα. Οι σταγόνες του νερού που πέφτουν δεν προσροφώνται από το μνημείο, δεν προσροφώνται από την επιφάνεια, αλλά κυλούν και θεύγουν. Έχουμε δηλαδή μια προστασία του μνημείου από την υγρασία. Εδώ έχουμε έναν αποχρωματισμό τελείως της επιφάνειας των μνημείων από κάποιους λυχίνες με κυρίαρχο το Λακανόρα Μουράλις. Κάποιοι όμως μπορούν να πούν ότι αυτά τα χρώματα, δηλαδή ο αποχρωματισμός αυτός, αισθητικά είναι καλύτερος από ό,τι αν ήταν η επιφάνεια η αρχική. Προσθέτουμε δηλαδή αισθητικά. Εδώ στην ίδια εικόνα που είδαμε προηγουμένως και την αναφέραμε ως χρωματική αλλείωση, τώρα μπορούμε να πούμε ότι έχουμε μια αισθητική αναβάθμιση. Δηλαδή αυτό το μοσαϊκό χρωμάτων ίσως προσθέτει περισσότερο στην αισθητική αξία του υποστρώματος. Αυτό το παραμελημένο μέλος του Κίουνα, με αισθητή την παρουσία των λιχύνων, ίσως είναι ομορφότερο από ό,τι χωρίς τους λιχύνες. Πάμε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιταύρου με τη θέση της προεδρίας. Οι λιχύνες εδώ προσφέρουν ένα φυσικό κάλυμπα στο ερεσίνωτο, στην πλάτη του εγκράνου. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένα φυσικό ριχτάρι σε αυτή εδώ τη θέση της προεδρίας. Το ίδιο και εδώ. Δηλαδή, θα ήταν ομορφότερο χωρίς τους λιχύνες ή με τους λιχύνες. Είναι κάτι το οποίο μπορεί να δεχθεί αρκετή συζήτηση. Αυτό εδώ, το μνημείο, στους Φιλίππους. Τώρα που είναι κίτρινο είναι καλύτερα ή αν είχε αυτό το μουντό χρώμα που έχει το φυσικό υπόσταμα. Και αυτό υποσυζήτησε. Στους Φιλίππους πάλι αυτή εδώ η επιφάνεια με τον Λιχύνα Λεκανόρα Μουράλης. Μήπως αυτός είναι ένας φυσικός διάκοσμος. Υπάρχουν πάντοτε και αυτά τα ερωτήματα. Τώρα, όταν θελήσουμε να απομακρύνουμε τους λιχύνες, που θα πρέπει να είναι μια δύσκολη απόφαση, δηλαδή θα πρέπει να αποφασίσουμε για την απομάκρυση των λιχυνών όταν υπάρχει κάποιος λόγος. Αν δεν υπάρχει λόγος, είναι προτιμότερο να παραμείνει. Όταν αποφασίσουμε να απομακρύνουμε, θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε σαν πρώτο στάδιο νερό υποποιήσει. Μετά θα χρησιμοποιήσουμε μια βούρτσα στην αρχή σιρμάτινη και μετά τρίχινη, σφουγγάρι, σπάτουλες. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν και σκούπες καινού. Ή η όλη προσπάθεια να συνδυαστεί με αραιά χημικά. Δηλαδή, ένα από αυτά τα χημικά θα μπορούσε να είναι το υπεροξύδιο του υδρογόνου, το γνωστό οξυζενέ, το οποίο θα μαλακώσει τον θανό, θα μαλακώσει τον σώμα του λιχύνα, για να γίνει πιο εύκολη η δουλειά αργότερα. Με χημικά μέσα επομένως, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και χημικά μέσα για να απομακρύνουμε τους λιχύνες. Ένα από αυτά είναι το οξυγόξυ. Είναι ένα, θα έλεγα, υπίπιο οξύ. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αμμονία, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φλωρίνη και άλλα, βέβαια, χημικά, τα οποία διαθέτει το εμβόριο, αλλά σε οποιαδήποτε περίπτωση, η απομάκρυση των λιχύνων από ένα μνημείο, πάντα θα είναι μια δύσκολη απόφαση. Θα πρέπει δηλαδή να συνευρεθούν και να συναποφασίσουν πολλοί άνθρωποι. Καλύτερα όμως, αν δεν θέλουμε τους λιχύνες, αντί για την αποκατάστασή τους, να έχουμε υπόψη μας την προληπτική συντήρηση. Η πρόληψη είναι πάντα καλύτερη και προτιμότερη της θεραπείας. Για να προλάβουμε επομένως τον επικοισμό των λιχύνων, θα πρέπει να ελέγχουμε την υγρασία των αρχαιολογικών χώρων και ιδιαίτερα των υδρορρών. Μπορούμε να χρησιμοποιούμε προστατευτικά καλύματα, όπως επίσης και η απομάκρυνση της κόνης και οργανικών υλικών ή των περιτωμάτων των φτυνών, είναι αναγκαία για να μην βρίσκουν πρόσφορο έδαφος ή λιχύνες για ανάπτυξη. Περιοδικό πλήσιμο με νερό επίσης συνιστάται, όπως επίσης συνιστάται και ο έλεγχος των εντομοκτών ή των λιπασμάτων των παρακείμενων αγρών. Αυτή η ανόγιστη χρήση λιπασμάτων και εντομοκτών, τα οποία μεταφέρονται κατά ένα μεγάλο μέρος με τον άνεμο και επικάθενται πάνω στα αρχαιολογικά μνημεία, δημιουργούν ένα κατάλληλο υπόστρωμα για την ανάπτυξη των λιχύνων. Επίσης, θα πρέπει να ελέγχονται, να ελέγχεται και ο πληθυσμός των πτυνών. Σε συνεργασία δηλαδή με ο ορνηθολόγους, να απομακρύνουμε τα πτυνά. Όχι βέβαια να έχουμε κάποιον φύλακα να κυνηγάει τα πτυνά, αλλά να δημιουργήσουμε εκείνες τις προϋποθέσεις που να αποτρέπουν τα πτυνά, ενδεχομένως με κοπή κάποιων δέντρων, με απομάκρυνση κάποιων οργανικών τα οποία προσελκύουν τα πτυνά. Αυτά τα ξέρουν καλύτερα οι ορνηθολόγοι, έτσι ώστε να μην έχουμε πολλά πτυνά γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους, αν δεν θέλουμε να έχουμε ευχήνες. Εδώ για παράδειγμα το στόμα του Λέοντα είναι μια ιδανική φωλιά για αυτά τα μαύρα πτυνά, τα κοράκια. Αυτό ίσως θα έπρεπε να το αποφύγουμε. Εδώ τα κοιονόκρανα είναι ένας ιδανικός τόπος για την ασφαλή κατόπτευση των πτυνών. Τα πτυνά αρέσκονται να κάθονται πάνω στα κοιονόκρανα και να κατοπτεύουν γύρω τους, είναι ο καλύτερος τόπος. Τώρα τα απεκρίματα των πτυνών είναι ένα ιδανικό λύπασμα για την ανάπτυξη των λυθίνων. Οι εικόνες από τους Φιλίππους. Αυτό που λέμε για τα πτυνά ισχύει και για τα μνημεία των αστικών περιοχών. Στις αστικές περιοχές έχουμε πολλά περιστέρια τα οποία προκαλούν φθορές στα μνημεία. Όχι αυτά κάθε αυτά τα περιστέρια αλλά τα περιττώματά τους. Δημιουργούν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη λυθίνων. Ειδικά στο αστικό περιβάλλον, αν θέλουμε να αποφύγουμε τα πτυνά, μπορούμε να χρησιμοποιούμε δίχτυα όπως αυτό εδώ το οποίο χρησιμοποιείται στον άγνωστο στρατιώτη πλέον. Ελπίζω να το διακρίνετε εδώ στην εικόνα. Είναι ένα πολύ λεπτό δίχτυ για την προστασία του μνημείου από τα περιστέρια και από τα περιττώματά τους. Και με αυτή την εικόνα θα σας ευχαριστήσω θερμά για την προσοχή σας. |
