| : Μπορεί η Πέλλα να είναι γνωστή στον κόσμο σαν πρωτεύουσα του Μακεδονικού Βασιλείου, η περιοχή όμως κατοικούταν και σε αρχαιότερες εποχές. Ίσως όχι η ίδια η Πέλλα, αυτό δεν το ξέρουμε με σιγουριά. Αλλά στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν μικροί οικισμοί εδώ και 8.500 χρόνια και οι οικισμοί αυτοί μας λένε ενδιαφέρουσες ιστορίες για τους κατοίκους τους. Το τοπίο δεν ήταν ίδιο με το σημερινό. Ο κόλπος του θερμαϊκού έφτανε τότε πολύ πιο βαθιά στα δυτικά και οι οικισμοί αυτοί ήταν σχεδόν στην ακτογραμμή. Οι ανασκαφές έχουν δώσει πολλά και πικίλα στοιχεία για τη ζωή των κατοίκων, αλλά η σημερινή παρουσίαση εστιάζει στις μικρές ανθρώπινες μορφές που έχουμε μάθει να αποκαλούμε ιδόλια. Τι είναι τα ιδόλια? Δύσκολο να απαντήσει κανείς. Ιδανότατα δεν ήταν ένα πράγμα όπως δεν είναι ένα πράγμα τα σημερινά αντικείμενα, τα οποία σημαίνουν κάτι διαφορετικό για τον καθένα μας. Και ακόμη και για τον ίδιο άνθρωπο τα πράγματα σημαίνουν κάτι διαφορετικό σε διαφορετικές περιστάσεις. Άλλο πράγμα ένα κύπελο στο σπίτι, άλλο σε μια δεξίωση και άλλο σε έναν αγώνα. Άλλο πράγμα για έναν ιερέα, άλλο για τον υπάλληλο που θα το πλύνει στο εστιατόριο και άλλο για έναν εκτιμητή έργον τέχνης. Έτσι και τα ειδόλια. Τα στηβάζουμε εμείς μαζί γιατί μοιάζουν, αλλά είναι δύσκολο να πει κανείς ότι είχαν την ίδια χρήση ή την ίδια σημασία. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο τους είναι το υλικό τους. Τους πρώτους αιώνες σχεδόν όλα είναι φτιαμένα από πυλό. Η επιλογή του υλικού δεν είναι ασήμαντη. Κυριαρχείς στη ζωή των ανθρώπων της εποχής σπίτια από πυλό, μαγάλια από πυλό, αποδικευτικές φθήκες από πυλό, αγγεία από πυλό. Ο πυλός, και ειδικά ο ψημένος πυλός, είναι το καινούριο την εποχή αυτή, η καινούρια τεχνολογία. Μάλιστα, τα ειδόλια που βρίσκουμε από τους πρώτους αιώνες είναι καλά ψημένα και γενικά επιμελημένα. Κάποιοι αφιέροναν χρόνο και κόπιαζαν για να τα φτιάξουν. Αν και στα μουσεία βλέπουμε αρκετά ειδόλια, δεν πρέπει να κυκλοφορούσαν πολλά ταυτόχρονα στους εκάστοτε οικισμούς. Αν σκεφτεί κανείς τον κόπο και τον χρόνο που χρειάζονταν για να φτιαχτούν, τότε ίσως πρέπει να θεωρήσουμε ότι τα έφτιαχναν για ειδικές περιστάσεις. Είναι πιθανόν ότι σ' αυτές τις περιστάσεις τα χρησιμοποιούσαν σε ομάδες και σήμερα κάτι συνολικά παραμεμονωμένα. Τα προημότερα δείχνουν μια αιμονή στις κινήσεις του σώματος και επομένως ίσως πρέπει να δούμε τις κινήσεις αυτές σε αντιπαράθεση στιγμιά με την άλλη. Ίσως τα μάζευαν για να πω μια ιστορία και η επιτυχή σε έκβαση της συγκυρίας στην οποία τα χρησιμοποιούσαν, όποια κι αν ήταν αυτή, στηριζόταν στην παρουσία αυτών των πύληνων σωμάτων που μάλιστα έπρεπε να κάνουν συγκεκριμένες κινήσεις. Αν το γεγονός το καταλάβαινε κανείς ως παιχνίδι, ως τελετή ή ως αγκαρία, είναι δύσκολο να πούμε. Ίσως για κάποιους να ήταν ιερός ο σκοπός, σε κάποιους άλλους να φαινόταν μια συμβατική υποχρέωση, ενώ μερικοί ακόμη και να χλέβαζαν τη διαδικασία. Σε κάθε περίπτωση μπορεί να ηκάσει κανείς ότι αν τα ιδόλια έδιναν έμφαση στις κινήσεις, ίσως και οι άνθρωποι που συμμετείχαν έπρεπε να εστιάσουν στις δικές τους κινήσεις. Κάποια στιγμή, γύρω στα 7.300 χρόνια πριν, φαίνεται πως αλλάζει αυτή η τάση και δεν τους απασχολεί να δείξουν τις κινήσεις, αλλά γεμίζουν τα ιδόλια με εγχαράξεις, ίσως για να τονίσουν πια ότι αυτό που έχει σημασία είναι η εμφάνιση του σώματος και όχι οι κινήσεις του. Αν οι εγχαράξεις αυτές δείχνουν ρούχα ή τατουάζ δεν είναι σαφές, αλλά σημασία έχει ότι για να είναι αποτελεσματικό το ιδόλιο, όπου και αν το χρησιμοποιούσαν, έπρεπε να αναδεικνύει την εξωτερική του εμφάνιση. Αλλά και η κυριαρχία του πυλού μετριάζεται σε κατοπινές εποχές. Ενώ τα σπίτια, οι βοηθητικές κατασκευές, τα αγγεία, ακόμη και τα ιδόλια ζώων συνεχίζουν να φτιάχνονται από πυλό, εμφανίζονται κάποια ιδόλια ανθρώπων από πέτρα και μάλιστα από μάρμαρο. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι μόνο ανθρώπινες μορφές φτιάχνονται από μάρμαρο, αν και πάλι πολλά ανθρώπινα ιδόλια είναι πύληνα. Κάποια αλήθινα μάλιστα και ίσως τα κρεμούσαν στο λαιμό ή σε άλλα μέρη του σώματος. Άλλη μία άλλαγη λοιπόν. Όχι μόνο εγκαταλείπεται η έμφαση στην κίνηση, αλλά ανάλογα με την περίσταση, θεωρείται κατάλληλο και ένα άλλο υλικό. Για να είναι σωστό το ιδόλιο για τη συγκεκριμένη χρήση, έπρεπε να φτιαχτεί από συγκεκριμένο υλικό και με συγκεκριμένη μορφή. Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι πρόκειται για συγκεκριμένες χρήσεις. Ότι τα αντικείμενα αυτά τα χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι κάποιες συγκεκριμένες στιγμές, πιθανόν για ένα συγκεκριμένο σκοπό. Και ίσως ο σκοπός αυτός δεν ήταν να περιγράψουν τη ζωή τους βλέποντάς την απ' έξω σαν θεατές. Ίσα ίσα που πιθανόντα προσπαθούσαν να επηρεάσουν τη ζωή τους με αυτά, κάνοντας κάτι που έπρεπε να γίνει για να έχουν νόημα και αποτέλεσμα υπράξετος. Όλα αυτά δεν δίνουν πιθανώς απάντηση στην ερώτηση τι είναι τα ιδόλια. Ίσως η ερώτηση δεν μπορεί να απαντηθεί αν δεν την αλλάξουμε λίγο. Αν δεν αρχίσουμε να ρωτάμε δηλαδή τι θα μπορούσε να σημαίνει για τον καθένα η χρήση τους σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Ίσως πρέπει να αρχίσουμε να ρωτάμε τι αποκόμιζε κανείς βλέποντας τους άλλους, στην αρχή πιο μεγάλους, πιο έπειρους, μετά ίσως σε παρόμοια θέση να τα χρησιμοποιούν και επομένως τι καταλάβαινε κανείς ότι έπρεπε και αυτοί ή αυτός να κάνει, ποιας κινήσεις, ποια αντικείμενα και ποια υλικά να χρησιμοποιήσει για να βρει μια θέση στον κόσμο. |
