| : Συμφωνώ αμέσ therapy Παρακαλώ. Καλησπέρα σας. Καλησπέρα σας. Καλησπέρα σας. Θα γίνει στις 21 από τον 23. 21 Μαΐου, 21 Μαΐου. Αγίου Κωνσταντινού και Ελένης. Γιατί προτιμήσουμε αυτή από την Δευτέρα του Γεωπνάματος, γιατί προβλέπουμε ότι θα είναι long weekend και πολύ θα λείψουμε για τρεις και τέσσερις μέρες. Προτού περάσουμε τη σημερινή Δευτενική Δευτέρα, λοιπόν, να σας πω ότι 21 Μαΐου θα έχουμε κάτι διαφορετικό από πλευράς οργάνωσης και μορφής. Θα έχουμε ένα είδος δύο μιλυτές, δύο απόψεις. Το θέμα θα είναι πάνω στο άνθρωπος και μηχανές. Ποιος θα είναι στο μέλλον το αφηδικό και ποιος θα είναι ο υπερέτης ή να το πούμε αλλιώς, πάμε σε ένα κόσμο όπου το μέσον θα υποτάξει το σκοπό. Οι μιλυτές θα είναι η κυρία Κινόρυμα, καθηγήτρια της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο, στο Ρέθυμνο. Και ο Ιάννης Ζαμαρδίνος, ο οποίος είναι αναπηρορτής καθηγητής στο Τύμα Επιστήμες των Υπολογιστών. Αυτά για την επόμενη Δαρκανική Δευτέρα. Για τη σημερινή Δαρκανική Δευτέρα, λοιπόν, έχουμε τη χαρά να έχουμε για ισηγήτρια, δηλαιομιλήτρια, την κυρία Κατερίνα Αλεξίου Χατζάκη, η οποία έχει σπουδάσει βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνό, νομίζω. Δούλεψε με τον Αχηλία Γκραβάνη, έναν πολύ γνωστό καθηγητής φαρμακολογίας στον ελληνικό χώρο. Έκανε μετοψυχιακές σπουδές στο Σαντιέγγο της Αμερικής και τώρα είναι καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Δημοκρατήου Πανεπιστήμιου στην Αλεξανδροπολή. Στον τίτλο στον οποίο επέμενε να προσιάσω με την ομιλία είναι «Stress and Drugs and Rock and Roll». Αντικατέστησε δηλαδή το σεξ με το stress και θα την καλέσω να μας εξηγήσει γιατί αυτή η ισοδυναμία μεταξύ stress and sex και να μας προετοιμάσει επίσης για την περίοδο των ερωτήσεων, η οποία θα είναι, ελπίζω, ένα rock and roll. Να κάνουμε διακοπή διορθήση βιογραφική. Η Κατερίνη Κατζάκη έκανε τον δαρθοεργό της στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και στο Σαντιέκο έκανε έρευνα σε μια ιερία στο νιόκριν του Σαντιέκου. Καλησπέρα. Σε σχέση με τον τίτλο μου είπανε κάποιοι περιμένοντας αυτή την ομιλία ότι μέχρι το τέλος της ομιλίας θα μπορέσουμε πάλι να αντιστρέψουμε τα πράγματα. Μην ελπίζετε κάτι τέτοιο από εμένα. Να ευχαριστήσω τους διοργανωτές που με κάλεσαν απόψε να μιλήσω. Ο κ. Ζουρούς μπορεί να σας επιβεβαιώσει για το ποιες είναι οι δύο λέξεις που του είπα όταν με πήρε τηλέφωνο. Τιμή και φόβος. Ανάμεσά σας υπάρχουν άνθρωποι που θαυμάζω απεριόριστα για το έργο και την προσφορά τους και που αναγνωρίζω σαν μέντορες. Υπάρχουν παλείς συνεργάτες, φίλοι, που τα μονοπάτια μας χάθηκαν και ξαναβρέθηκαν. Υπάρχουν νέοι φίλοι που μου το είπαν ότι περιμένουν με ενθουσιασμό να με ακούσουν. Και κυρίως είναι αυτό το κοινό των Δαρβηνικών Δευτέρων που ξέρω πόσο απαιτητικό είναι και πόσο αυστηρό είναι. Το να ανταποκριθώ σήμερα σε αυτή την πρόκληση είναι μια υψηλών απαιτήσεων. Ένα υψηλό απαιτήσεων στόχος. Ένας υψηλός απαιτήσεων στόχος. Πρέπει να είμαι καλή σήμερα. Και μ' ακούτε τώρα. Η φωνή μου έχει αρχίσει να τρέμη. Να χάνει τη σταθερότητά της. Τα χέρια μου υδρώνουν. Η καρδιά μου χτυπάει δυνατά. Δεν το λες και ηρεμία αυτό που νιώθω. Το λες στρες. Το λες αλλώσταση. Το λες κρίση. Είναι όλα αυτά τα οποία ενεργοποιούνται όταν χρειάζεται να κινητοποιήσουμε όλες μας τις δυνάμεις και να ανταποκριθούμε σε κάτι που εμείς θεωρούμε ότι αξίζει τον κόπο. Μπορεί να είναι μία απειλή. Μπορεί και όχι. Στην επιστήμη το στρες το ορίζουμε έτσι. Όλες οι προσαρμογές ενός οργανισμού για ενεργοποίηση δυνάμεων προκειμένου να ανταποκριθεί επαρκώς σε ρεθίσματα που αξιολογεί ως απειλές. Είναι ένας συναγερμός τον οργανισμό. Είναι μια κινητοποίηση φυσιολογικών, ψυχολογικών αποθεμάτων προκειμένου να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε όταν κρίνουμε ότι αυτό χρειάζεται. Μπορεί να είναι το στρεςογόνο ερέθισμα από μία τίγρη που απειλεί να μας φάει, όχι και τόσο συνηθισμένο στη σύγχρονη ζωή, αλλά η πείνα, ο φόβος, μία αίωση, μία φλεγμονή, αλλά και σημαντικές εμπειρίες ζωής οι οποίες μπορεί να είναι αρνητικές, φανταστείτε την τράπεζα που μας κυνηγάει με τις δώσεις, πώς θα ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Μπορεί όμως να είναι και θετικές η γέννηση ενός παιδιού, ο γάμος, ένας μεγάλος έρωτας. Μπορεί να είναι πραγματικές ή μπορεί να είναι μη πραγματικές. Ελπίζω ότι η απειλή που περνάω αυτή τη στιγμή δεν είναι πραγματική. Τι μας κάνουν όλα αυτά τα ερεθίσματα, ανάλογα με τις ιδιοσυγκρασιακές ιδιότητες του καθενός μας, που καθορίζονται από τα γονίδια μας, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώσαμε, κινητοποιείται μια σειρά από φυσιολογικές και συμπεριφορικές αλλαγές. Κινητοποιείται το ευρωενδοκρινικό μας σύστημα, έχοντας δύο βασικούς σκοπούς. Το πρώτο είναι να ανταποκριθούμε άμεσα στις υψηλές απαιτήσεις και το δεύτερο να επανέλθουμε από την αλλώσταση στην ομοιόσταση. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 90 έγινε σαφές ότι όλη αυτή η κινητοποίηση, όλα τα μόρια τα οποία επάγονται προκειμένου να γίνει αυτό, μπορεί να έχουν χρόνια σκλαβερές επιδράσεις απάνω μας. Φανταστείτε ένα λάστιχο. Είμαι σίγουρη ότι μερικοί από εσάς έχετε νιώσει σε λάστιχο, το οποίο το τραβάμε και αυτό επανέρχεται. Το ξανατραβάμε και αυτό επανέρχεται. Όταν αυτό επαναληφθεί πολλές φορές, ή όταν η δύναμη που βάζουμε είναι πάρα πολύ ισχυρή, ή όταν το λάστιχο δεν είναι φτιαγμένο από καλά υλικά, κάποια στιγμή αυτό θα ξεχυλώσει και δεν θα επανέλθει ποτέ στην αρχική του θέση. Αυτό είναι το Wear and Tear Theory που βλέπετε εκεί. Έτσι έχουμε αναγνωρίσει σήμερα τρεις διαφορετικούς τύπους στρες. Το θετικό στρες, έχουμε μια ήπια πρόκριση, στην οποία μπορούμε να ανταποκριθούμε ενδεχομένως καλά και αυτό θα μας γεννήσει αισθήματα ικανοποίησης και αυξημένης αυτοπεποίθησης. Έχουμε το ελέγξιμο στρες, όπου έχουμε ένα ισχυρότερο στρεσογόνο ερέθισμα, το οποίο θα μας δημιουργήσει αντιστρέψιμες φυσιολογικές επιπτώσεις, κυρίως όταν έχουμε μια θετική κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη. Έχουμε όμως και το τοξικό στρες, όπου το στρεσογόνο ερέθισμα μπορεί να είναι ίδιο σε ισχύ ή και ακόμα ισχυρότερο, αλλά όταν δεν υπάρχει υποστήριξη ή όταν η νευρονική μας αρχιτεκτονική δεν μπορεί να το αντέξει, μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμες μη αναστρέψιμες βλάβες και αυτό θα έχει φυσιολογικές και συμπεριφορικές επιπτώσεις, θα δημιουργήσει διαταραχές και θα οδηγηθούμε σε αυτό το οποίο ονομάζουμε stress related syndromes, νοσίματα που σχετίζονται με το στρες. Όσον αφορά την ένδυση του στρεσογόνου ερεθίσματος, έχει βρεθεί ότι αυτό είναι ισχυρότερο, όταν έχουμε ταχεία έναρξη του στρεσογόνου ερεθίσματος και όταν είναι απρόσμενο. Φανταστείτε το κινητό τηλέφωνο, ένας έντονος ήχος που μας ξαφνιάζει και που μας ταράζει. Αν όμως το τηλέφωνο χτυπεί στις τρεις ώρα τη νύχτα που δεν το περιμένουμε, μας ταράζει πολύ περισσότερο. Αν πάλι περιμένουμε ότι θα χτυπήσει στις τρεις ώρα και αυτό δεν χτυπήσει, η απουσία του ερεθίσματος είναι αυτή που μας ταράζει, έτσι δεν είναι. Το προφανές τρόπο που μας κάνουν τέτοια ερεθίσματα είναι ότι επηρεάζουν την απόδοσή μας. Η σχέση του στρες με την απόδοση έχει περιγραφεί πριν από πολλά χρόνια και έχει τη μορφή αυτής της καμπάνας. Τι μας λέει αυτό εδώ. Ότι στην αρχή όταν η ένταση του στρες ογώνου ερεθίσματος αρχίζει να αυξάνεται, η απόδοσή μας βελτιώνεται. Όταν για παράδειγμα έχουμε μια προθεσμία στη δουλειά, δεν δουλεύουμε καλύτερα για να την πετύχουμε. Οι φοιτητές μας δεν διαβάζουν πιο συστηματικά όταν έχουν εξετάσεις. Τουλάχιστον η δική μας το Δημοκρίτη το έτσι κάνουμε. Ή εγώ τώρα όταν σας βλέπω εδώ να με κοιτάτε γεμάτη προσμονή, γεμάτη αμφισβήτηση. Δεν προσπαθώ περισσότερο να σας εντυπωσιάσω και να σας πείσω. Εδώ έχουμε την περίπτωση που το στρες είναι οφέλη μου. Το στρες μας κινητοποιεί και μας κάνει να προσπαθούμε περισσότερο. Καθώς όμως η ένταση του στρες ογώνου ερεθίσματος εξελίσσεται, όταν ας πούμε αρχίζω να σας βλέπω να χάνετε την προσοχή σας, να κοιτάτε δεξιά και αριστερά και να κοιτάτε τα κινητά, αυτό εξαντλεί τα πνευματικά μου και σωματικά μου αποθέματα, ο ενθουσιασμός μου πέφτει και τελικά και η απόδοση μου πέφτει. Αυτό θα με οδηγήσει στην εξάντληση και τελικά στην κατάρευση. Σε όρους εργασιακούς αυτό λέγεται burnout. Το έχετε νιώσει ποτέ? Έχουμε εδώ την περίπτωση που το στρες γίνεται βλάβερο και τοξικό. Το αν όμως η στιγμή που αυτό θα γίνει βρίσκεται στην πρώτη κόκκινη γραμμή ή στη δεύτερη κόκκινη γραμμή είναι κάτι το οποίο εξαρτάται βασικά από εμάς και από την ικανότητά μας να διαχειριστούμε το στρες. Εκεί λοιπόν έχουμε ένα σημείο στο οποίο μπορούμε να παρέμβουμε. Επιτρέψτε μου τώρα εδώ να ανοίξω μία παρένθεση. Είδατε ότι μέχρι τώρα χρησιμοποιώ την αγγλική λέξη στρες που στην επιστημονική γλώσσα και στους αγγλόφωνους περιγράφει όλη αυτή τη φυσιολογική διαδικασία που περιέγραψα και προέρχεται από το λατινικό stringere, τραβάω ερμητικά. Αυτό σημαίνει στην καθομιλουμένη το να λειτουργείς κάτω από πίεση όλη τη διαδικασία που περιγράψαμε και όχι την αρνητική της μόνο πλευρά που μας δίνει η λέξη άγχος που εμάς τους Έλληνας μας παραπέμπει κατευθείαν στην αγχόνη, στο στραγκαλίζω και μας ριζώνει τη βαθιά την πεποίθηση ότι το άγχος μπορεί να είναι μόνο κάτι κακό. Εγώ λοιπόν θα προσπαθήσω με αυτά που θα πούμε σήμερα εδώ να σας πείσω ότι το άγχος, η κρίση, το stress, πείτε το όπως θέλετε, δεν είναι μόνο κάτι κακό και ότι μπορούμε να το αξιοποιήσουμε και να το δούμε σαν κάτι που θα αποτελέσει μοχλό για την προσωπική μας εξέλιξη. Είμαι σίγουρη ότι οι περισσότεροι από εσάς έχετε ακούσει πολλά επιστημονικά δεδομένα που τεκμηριώνουν ότι το stress συνδέεται μόλις αυτή τη λίστα από τα νοσίματα. Επίσης ότι μας καθυλώνει στις εξαρτήσεις δημιουργώντας πάμπλους κύκλους. Ποιοι από εσάς έχετε φάει, έχετε πιει και έχετε καπνίσει ότι να είναι επειδή ζωριστήκατε πολύ. Εγώ σίγουρα. Εγώ έχω αφαιρώσει πολύ χρόνο από την έρευνά μου, πολλά χρόνια από την έρευνά μου στο να διερευνήσω πως το stress συνδέεται με κατάθλιψη, με ανοσοκοταστολή, με καρδιακοιακά προβλήματα, με αρτηριοσκλήρωση, με ευαιρέθηση στο έντερο. Για να δούμε όμως τώρα πόσοι από εσάς έχετε ποτέ φανταστεί το stress σαν ένα εργαλείο για δημιουργία και ενδυνάμωση. Θα σας πάω σε αυτήν εδώ τη μελέτη που είχε πολύ ενδιαφέροντα για μένα αποτελέσματα. Εδώ μελετήθηκαν 30.000 Αμερικανοί πολίτες και ρωτήθηκαν για το επίπεδο του stress που έχουν στη ζωή τους, πώς το βιώνουν και για το τι πιστεύουν γι' αυτό, τι πιστεύουν ότι μπορεί να τους προκαλέσει αυτό. Μετά παρατηρήθηκαν σε βάθος χρόνου για να δούμε αν θα νοσήσουν και αν τελικά θα πεθάνουν από πρόωρο θάνατο. Δείτε αυτά τα αποτελέσματα. Βάσει όλων αυτών που ξέρουμε για το stress, ήταν αναμενόμενο ότι αυτοί που είχαν υψηλά επίπεδα stress νοσήσανε κατά 75% παραπάνω από αυτούς που είχανε χαμηλά επίπεδα stress. Δείτε όμως που εκτοξεύονται αυτά τα ποσοστά όταν μαζί με τα υψηλά επίπεδα stress είχαν και την άποψη ότι το stress θα τους κάνει κακό. Υπερπολαπλασιάστηκαν, έτσι. Δείτε τώρα τη θνητότητα. Αυτοί που είχαν υψηλά επίπεδα stress και αρνητική άποψη γι' αυτό, πέθαναν νωρίτερα, συχνότερα κατά 43%. Δείτε αυτό το εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Αυτοί που είχαν τα ίδια επίπεδα stress, αλλά δεν φοβόντουσαν ότι το stress θα τους κάνει κακό, είχαν χαμηλότερα επίπεδα πρόωρου θανάτου ακόμα και από αυτούς που έχουν χαμηλά επίπεδα stress. Τι μας λέει αυτό. Μας λέει ότι αυτό που δημιούργησε τον πρόωρο θάνατο και την οσιρότητα, δεν ήταν αυτό καθ' αυτό το stress, αλλά η άποψη ότι θα τους κάνει κακό. Αναδεικνύοντας αυτή την άποψη σαν μια κύρια αιτία θανάτου. Όλα αυτά μας οδηγούν ας το να διατυπώσουμε αυτό το ερώτημα. Μπορώ αλλάζοντας τον τρόπο που βλέπω το stress να γίνω πιο υγιής και πιο αποτελεσματική. Αναζητώντας απαντήσεις σε αυτό το θέμα, άρχισα να κοιτάω λίγο πιο προσεκτικά όλα αυτά τα οποία λέγονται για αυτήν την όχι και τόσο καινούργη αιτία θανάτου. Της αίσθησης συνεκτικότητας, stress of coherence, όπως λέγεται στα Αγγλικά. Δεν σας λέει τίποτα βέβαια αυτός ο όρος. Νομίζω ότι δεν είναι και πάρα πολύ πετυχημένος. Είναι μια ιδέα που αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίες του 70' από κάποιον Αντωνόφσκι, που κι αυτός, σαν και εμένα, έχει εμπαρεθεί να ζητάει τις αιτίες της ασθένειας και αποφάσισε να επικεντρωθεί στις ρίζες της υγείας. Τι είναι αυτή η αίσθηση? Είναι ένα τρίπτυχο στοιχείων προσωπικότητας, έλεγχος, αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία, το οποίο μας δημιουργεί ένα εσωτερικό εργαλείο για τη διαχείριση του stress. Είναι η μόνιμη και σταθερή βεβαιότητα ότι αυτά τα οποία συμβαίνουν στη ζωή είναι δομημένα και προβλέψιμα. Ότι ξέρω ότι η ασθένειά μου, η ασθένειά μου, η ασθένειά μου, είναι δομημένα και προβλέψιμα. Ότι ξέρω τι μου γίνεται. Αυτοπεποίθηση, ότι είμαι ικανός να ανταπεξέλθω σε ό,τι και να μου συμβεί. Μπορώ να το αντιμετωπίσω. Αισιοδοξία, όλα θα πάνε καλά. Αυτό το οποίο έχω να αντιμετωπίσω είναι κάτι που θα δώσει νόημα στη ζωή μου και θα έχω ανταμοιβεί αν το πετύχω. Ο Αντονόφσκι διατύπωσε τη θεωρία ότι όσοι έχουν υψηλή αίσθηση συνεκτικότητας έχουν ένα μύζον εσωτερικό εργαλείο για την αντιμετώπιση του στρες. Μπορούν να αντιμετωπίσουν επιτυχημένα ό,τι και να τους συμβεί και αυτό τους βοηθάει για να παραμείνουν υγιείς. Ιησήγαγε τον όρο σαλουτοτζένεσης. Έχει άλλη μια πολύ ενδιαφέρουσα λέξη, έτσι, η γένεση της υγείας, η ικανότητα του να παραμένεις υγιής. Ενώ ο ιατρικός κόσμος στην αρχή δεν έδωσε μεγάλη σημασία σε όλα αυτά τα λεγόμενα, τα τελευταία χρόνια η βιβλιογραφία βρήθη από μελέτες οι οποίες δείχνουν ότι αυτοί οι οποίοι έχουν ισχυρή αίσθηση συνεκτικότητας πάσχουν λιγότερο συχνά από κατάθλιψη, από αγχώδες διαταραχές, κάνουν μικρότερη χρήση αναλυγητικών, άρα είναι ικανότεροι να αντιμετωπίσουν τον πόνο, τα παιδιά τους τρέφονται καλύτερα και γενικά έχουν καλύτερη υγεία. Περνάνε δηλαδή και στην επόμενη γενιά τα ωφέλη από αυτά τα στοιχεία του χαρακτήρα τους. Δείτε τώρα αυτά εδώ. Αυτά εδώ είναι μελέτες οι οποίες έχουνε δημοσιευτεί από μία Βρετανική κοχορτή που παρακολουθήθηκε για πολλά χρόνια και η οποία έδειξε ότι από την ομάδα του πληθυσμού, αυτοί οι οποίοι έχουνε υψηλή αίσθηση συνεκτικότητας θα πεθάνουνε 30% πιο σπάνια από καρκίνο και από καρδιαγγυακά, ενώ γενικά έχουνε 20% μικρότερη πιθανότητα πρόωρου θανάτου από τους υπόλοιπους. Και είναι υγείς άνθρωποι, είναι ένας υγείς πληθυσμός, σαν και εμάς. Και δεν είναι μόνο το αν θα πεθάνουμε πρόωρα, είναι και η ποιότητα ζωής. Εδώ σας έχω μία ανασκόπηση από όλες τις μελέτες που δημοσιεύτηκαν σε σχέση με την αίσθηση συνεκτικότητας, η οποία δείχνει ότι η υψηλή αίσθηση συνεκτικότητας συνδέεται ανάλογα με τους περισσότερους δείκτες της ποιότητας ζωής. Μεγαλύτερο αίσθημα συνεκτικότητας απαντάται σε ανθρώπους που δεν καπνίζουν, που κάνουν φυσική άσκηση, που υιοθετούν υγιεινή διατροφή, που ανήκουν σε ομάδες, που πιστεύουν στον Θεό ή πιστεύουν σε κάτι, σε μία ιδέα και που είναι μεγαλύτερης ηλικίας. Και εδώ τώρα θα σας δείξω μια μελέτη που έρχεται από εδώ, από την Κρήτη, από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, από την ερευνητική ομάδα του κυρίου Λιονίπου, που μας θυμά απόψε με την παρουσία του, από την κοφορτή του σπηλίου, η οποία έδειξε ότι οι άνθρωποι με υψηλή αίσθηση συνεκτικότητας έχουν πολύ καλύτερη υγεία, πάσχουν πολύ πιο σπάνια αποκατάθλιψη, αποδιαβείται από καρδιαγγυακά προβλήματα και αυτό συνδέεται και με την υψηλή θρησκευτικότητα. Εδώ βέβαια θέλω να ανοίξουμε μία παρένθεση και να σκεφτούμε το εξής, σαν γονείς και σαν εκπαιδευτική. Σας θυμίζω ότι μιλάμε για τρία χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Θα ήθελα λοιπόν να σκεφτούμε πού θέλουμε, πού πρέπει να εστιάσουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα και την ανατροφή μας, πώς θέλουμε να πετύχουμε να φτιάξουμε ανθρώπους οι οποίοι θα είναι ικανοί να επιβιώσουν στο μέλλον και να είναι υγιείς και ευτυχείς. Και επειδή σίγουρα τώρα αναρωτιέστε για την δική σας την αίσθηση συνεκτικότητας, ο καθένας από εσάς, αν συμπληρώσατε το ερωτηματολόγιο που βρήκατε στις θέσεις σας νωρίτερα, μπορείτε να συγκρίνετε το άθροισμα το οποίο πετύχατε με αυτά εδώ τα νούμερα τα οποία είναι η ελληνική κλίμακα για ενήλικες. Αν το νούμερο που έχετε είναι μικρό, τότε έχετε μεγάλη αίσθηση συνεκτικότητας και το αντίθετο. Και για να προλάβω όλους εσάς που αμφισβητείτε τέτοιου τύπου εργαλεία, έχω αυτήν εδώ τη συστηματική ανασκόπηση από τριψήφιο αριθμό μελετών που έχουν χρησιμοποιήσει αυτό το ερωτηματολόγιο. Αυτό το ερωτηματολόγιο έχει χρησιμοποιηθεί σε 33 διαφορετικές γλώσσες και η ανασκόπηση δείχνει ότι είναι ένα αξιόπιστο εργαλείο, διαπολιτισμικό, σταθερό, το οποίο με ακρίβεια περιγράφει την αίσθηση συνεκτικότητας ενός ατόμα και την ικανότητά του για διαχείριση του στρες. Το επόμενο λογικό ερώτημα που διατυπώνουμε είναι το εξής. Μπορεί η στάση μας απέναντι στις προκλήσεις να επηρεάσει τον τρόπο που το σώμα μας αντιδράσει στο στρες. Θα δούμε μερικά επιστημονικά δεδομένα και να έρθουμε λίγο πιο κοντά στα δικά μας. Εδώ θα αρχίσω να μιλάω για τον εκκλητικό παράγοντα κορτικοτροπίνης, αυτό το μαγικό για μένα μόριο, τόσο πλειοτροπικό μόριο, το οποίο διομεσολαβεί την ενεργοποίηση του στρες στον οργανισμό νευροενδοκρινικά, αλλά βρίσκεται στην πράξη και σε διάσπαρτο σε όλο το σώμα. Όταν ένα στρεςογόνο ερέθισμα διεγύρει τον οργανισμό έχουμε δύο ειδών απαντήσεις. Στην αρχή έχουμε μια άμεση απάντηση όπου η αδρεναλίνη εκκρίνεται στο σώμα και μας διεγύρει και μας κάνει όλη μας την ενέργεια να μπορούμε να τη διοχετεύσουμε στο να αντεπακριθούμε στο στρεςογόνο ερέθισμα και μετά ξεκινάει και νευροενδοκρινική απάντηση ή προσαρμοστική, που είναι αυτός εδώ ο άξονας. Ο άξονας υποθάλαμος, υπόφυση επινεφρίδια. Ο άξονας ενεργοποιείται από τον υποθαλαμικό παράγοντα, εκκλητικό παράγοντα κορτικοτροπίνης, το CRF. Το CRF απομονώθηκε το 1981 από το Wiley-Bell σε αυτήν εδώ την εμβληματική δημοσίευση. Εμένα η δική μου η ανασχόληση με το CRF ξεκίνησε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 90, εδώ με την ομάδα του Αχιλέα του Γραβάνη και στείχνει στο να εξηγήσω πώς αυτό το τόσο πλειοτροπικό μόριο εμπλέκεται στην ανάπτυξη αυτόν τον οποίον ονομάζουμε stress related syndromes, γνωσσήματα που σχετίζονται με το στρες επιδημιολογικά. Εδώ στην Κρήτη δείξαμε την έκφραση του CRF στο αναπαραγωγικό σύστημα και προσπαθήσαμε να ερμηνεύσουμε πώς αυτό εμπλέκεται στην εμφύτευση του εμβρίου. Κατόπεν πήγα στην Αμερική σε αυτήν την εταιρία Neurocream και μαζί με την ομάδα του Wiley-Bell δουλέψαμε πάντα σε συνεργασία εδώ με τον Αχιλέα το Γραβάνιο και με τον Γιάννη το Χαραλαμπόπουλο για να δούμε πώς το σύστημα του CRF εμπλέκεται στην λειτουργία του γαστρατερικού συστήματος. Να σας πω εδώ ότι σε αυτήν την εταιρία, στην Neurocream, έχουν εφτιαχθεί μικρομοριακοί ανταγωνιστές των υποδοχείων του CRF. Αυτό σημαίνει ότι είναι ουσίες οι οποίες μπορούν να μπουν σε χάπη. Τα φάρμακα αυτά δοκιμάζονται για την αποτελεσματικότητά τους ως αγχολητικά και ως αντικαταθληπτικά και τα δεδομένα της δικής μας έρευνας θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο να ανακατευθυνθούν αυτά τα φάρμακα σε stress related syndrome, σε νοσίματα που σχετίζονται με το stress στο γαστρατερικό σύστημα όπως η ελκόδεσπολίτη, δα νοσίματα τα οποία θα ξέρετε ότι αυτή τη στιγμή η παλέτα μας υπαρμακευτή για την αντιμετώπισή τους είναι πολύ φτωχή. Συνεχία πήγα στην Αλεξανδρούπολη και εκεί πλέον με τη δική μου την ομάδα και με την υποστήριξη, ο μεγαλύτερος υποστήριχτης της δουλειάς που έκανα εκεί βρίσκεται σήμερα θα μας κάνει την τιμή και είναι ανάμεσά μας ο καθηγητής ο κ. Συμμόβουλος. Εκεί λοιπόν χαρτογραφίσαμε την έκφραση των υποδοχαίων CRF σε πάρα πολλούς φυσιολογικούς και παθολογικούς ιστούς στο σώμα όπως στο ΊΠΑΡ, στην κολυδόχο κίστη, στον καρκίνο του μασθού και προσπαθήσαμε να βρούμε τον μηχανισμό με τον οποίο το CRF και το σύστημα των ομόλογων παιπτηδίων και των υποδοχαίων του εμπλέκεται στην ανάπτυξη ασθενειών σε αυτά τα συστήματα. Έτσι μαζί με άλλους έχουμε δείξει ότι οι δύο διαφορετικοί υποδοχοίς του CRF διαμεσολαβούν διαφορετικές δράσεις όταν ενεργοποιηθούν. Ο υποδοχέας 1 αυξάνει τις αγχώδεις διαταραχές, την κατάθλιψη, τις εξαρτήσεις της πλεγμονή. Δείτε τον υποδοχέα 2, τα ρίχνει όλα αυτά, συνδέεται με λιγότερες τέτοιες καταστάσεις. Ακόμα και καρδιοπροστασία προκαλεί ενεργοποιησί του. Τι μας λένε όλα αυτά στη μακροικόνα. Ότι σε μοριακό επίπεδο το σώμα μας διαθέτει την υποδομή για δυτές απαντήσεις στο στρες. Και βλαβερές και οφέλημες. Πάω τώρα λίγο παρακάτω να μιλήσω για ανατομικά δεδομένα. Να μιλήσω για αυτήν εδώ την περιοχή που λέγεται κονχομετοπέως φλοιός και βρίσκεται εδώ ακριβώς πίσω από τα μάτια. Η περιοχή αυτή η λειτουργία της συνδέεται και με τη σκέψη και με το συνέστημα. Και είναι αυτή στην οποία αποδίδεται το αν βλέπουμε το ποτήρι μισοάδιο ή μισογεμάτο. Η περιοχή αυτή έχει βρεθεί ότι είναι μεγαλύτερη στους λιγότερο αγχώδεις. Ότι συρρικνώνεται σε πληθυσμούς που βιώνουν μεγάλα τραυματικά γεγονότα. Για παράδειγμα έχει βρεθεί ότι έχει συρρικνωθεί στον πληθυσμό που πέρασε το τσουνάμι. Είναι μεγαλύτερο στους αισιόδοξους και ενεργοποιείται από τις θετικές σκέψεις. Είναι αυτή εδώ η μελέτη η οποία έγινε σε 61 νομίζω υγιείς ανθρώπους και στην οποία δείχθηκε ότι αυτός εδώ είναι ο ανατομικός κόμπος στον πάνω στον οποίο συναντιέται η αισιοδοξία με την ικανότητα για διαχείριση του στρες. Και μας λέει ότι οι θετικές σκέψεις μπορούν να μας θωρακίσουν, να μας κάνουν ικανότερους για να το αντιμετωπίσουμε. Έχουμε λοιπόν ανατομικά και μωριακά και πάρα πολλά άλλα δεδομένα, πιστέψτε με, που μας δείχνουν ότι οι σκέψεις μας μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε στο στρες. Άραγε και τις μακροχρόνιας επιδράσεις του σώμα μας. Θα σας δείξω αυτήν εδώ τη μελέτη από το Harvard. Εδώ είχαμε ομάδες εθελοντών, τους οποίους τους υποβάλανε σε στρεσογόνες διαδικασίες. Σε κάποιους από αυτούς είχαν προηγουμένως κάνει μια θετική προπαγάνδα, να το πω σε εισαγωγικά, μια θετική ανάπτυξη για το πώς το στρες μπορεί να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν το στρεσογόνο ρέδισμα. Για παράδειγμα, ότι χτυπάει η καρδιά σου δυνατά, σημαίνει ότι πηγαίνει πιο πολύ οξυγόνο στον εγκέφαλο και άρα το μυαλό σου δουλεύει καλύτερα. Και μετά μετρήσανε την απόδοση αυτών που δεχτήκαν την προπαγάνδα και του control group, της ομάδας ελέγχου, που είχε πάρει διαφορετικές πληροφορίες για το πώς να αντιμετωπίσουν στρες. Τι βρήκανε. Αυτοί που δεχτήκαν την προπαγάνδα, ήταν πιο ψύχραιμοι στο να καλύψουν τους τόκους αυτούς που τους θέσανε. Είχανε υψηλότερη απόδοση, αλλά δείτε και αυτό εδώ που είναι το πιο ενδιαφέρον. Δεν είχανε αγγιακή συστολή. Όταν ζοριζόμαστε τα αγγία μας συστέλονται και αυτός είναι η βασική φυσιολογική λειτουργία που συνδέει το στρες με τα εμφράγματα. Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι οι οποίοι πίστευαν ότι αυτό το οποίο νιώθουνε δεν θα τους βλάψει, δεν είχαν αυτή τη φυσιολογική αντίδραση. Και ενδεχομένως να μπορούναν με αυτόν τον τρόπο να σώσουν τους εαυτούς τους από το έμφραγμα. Αυτά λοιπόν μας λένε ότι όταν δεν αγχωνόμαστε για το άγχος μας, το σώμα μας προφυλάσσεται. Και πάλι έβαλα μια ελληνική μελέτη από την ομάδα του καθηγητή του κυρίου Χρούσου. Εδώ πέρα έγινε μια οκτώ εβδομάδων παρέμβαση σε μια ομάδα ασθενών που είχαν υπέρταση. Τους έγινε μια ενημέρωση για το στρες και μια εκπαίδευση για να το πω πώς να το διαχειρίζονται. Μετά τις οκτώ εβδομάδες αυτοί οι οποίοι δέχθηκαν την παρέμβαση είχαν σημαντικά μειωμένη την αρτηριακή τους πίεση, αλλά είχαν μειωμένες και πολλούς άλλους παράγοντες της νοσηρότητας από αγχώδες διαταραχές και από κατάθλιψη. Επειδή βρίσκομαι στη Δερβενική Δευτέρα δεν μπορούσα να αντισταθώ στο να το πω και αυτό. Οι βιολόγοι κανονικά θα πρέπει να είναι εύκολο να πιστέψουν ότι το στρες μπορεί να είναι κάτι καλό, μπορεί να είναι ένας μοχλός για εξέλιξη. Είναι ένας μηχανισμός ο οποίος έχει συντηρηθεί από πολύ πιο πρωτόγονους από εμάς οργανισμούς για πάρα πολλά χρόνια και αυτό οπωσδήποτε μας λέει ότι θα πρέπει να μας δίνει ένα πλεονέκτημα επιβίωσης. Και θα τολμήσω να κάνω μια αναγωγή και στην άλλη εξέλιξη που ξέρουμε καλύτερα να με συγχωρήσουν οι πιο ειδικοί. Η περιβαλλοντική πίεση δεν είναι ένας μοχλός εξέλιξης με δερβενικούς μηχανισμούς. Γιατί αυτό το ψάρι έβγαλε φτεράκι πέταξε. Ας προσθέσουμε τώρα άλλη μία παράμετρο πολύ σημαντική σε όλα αυτά τα οποία λέμε. Το τι κάνουμε όταν έχουμε στέση. Θα σας δείξω αυτήν εδώ τη μελέτη που έγινε και αυτή στην Αμερική. Όπου παρατηρήθηκε σε βάθος χρόνου ο πρόωρος θάνατος, ο πρόωρος θάνατος, σε μία ομάδα ανθρώπων που είχε δεχτεί στη ζωή του ένα πολύ ισχυρό τραυματικό γεγονός. Το θάνατο ενός συγγενικού προσώπου. Ή έχουν πέσει θύμα, κλοπήσει κάποια άλλη σκληρή πράξη. Όπως ήταν αναμενόμενο και βάσει όλων αυτών που είπαμε, αυτοί οι οποίοι δέχτηκαν το ισχυρό τραυματικό γεγονός, είχαν 30% μεγαλύτερη πιθανότητα για πρόωρο θάνατο, από την ομάδα ελεύου. Δείτε τώρα τι έγινε σε αυτή τη δεδότητη ομάδα. Αυτή εδώ η ομάδα είναι άνθρωποι που και αυτοί δέχτηκαν ένα ισχυρό τραυματικό γεγονός, αλλά επένδυαν χρόνο στον εθελοντισμό. Στην παροχή φροντίδας προς το περιβάλλον. Μη πληρωμένης φροντίδας, προσέξτε παροχή φροντίδας. Παρέχουν φροντίδα, δεν δέχονται. Τί που να προσέχεις στο γέρο γειτονά σου, ή να φροντίζεις παιδιά και να μην πληρώνεις και γι' αυτό. Σε αυτήν εδώ την ομάδα δεν αυξήθηκαν τα ποσοστά θανάτου. Οι άνθρωποι αυτοί βοηθώντας τους άλλους, θωράκισαν ουσιαστικά τον εαυτό τους, στις βλαπτικές επιδράσεις που θα είχε σε αυτούς, το ισχυρό τραυματικό γεγονός στο οποίο βίωσαν. Απέκτησαν ανοσία. Τι μας λέει αυτό, ότι και αυτό που κάνουμε μετράει. Είναι σίγουρο ότι το να μοιραζόμαστε την εμπειρία μας με άλλους, το να δημιουργούμε στενές αληθινές σχέσεις, δημιουργούν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, που μας βοηθάει να ανταπεξέλθουμε. Δημιουργεί ανοσία στο τοξικό στρες. Έχετε ακούσει για την οκυτοκίνη? Υπάρχει ένα σχέδιο, την ορμόνια της αγάπης. Η οκυτοκίνη είναι μία ορμόνια, που κατακλείζει το σώμα της γυναίκας, όταν γίνεται οτοκετός και όταν ξεκινάει ο θυλασμός. Το λέει και το όνομά της. Είναι επίσης υπεύθυνη γι' αυτόν τον αυτόμα, το ισχυρό συναισθηματικό δεσμό, που δημιουργείται ανάμεσα στο νεογένειο και στη μητέρα. Πότε άλλοτε, όμως, εκρίνεται η οκυτοκίνη και στα δύο φίλες, όταν αγγιζόμαστε, όταν εμπιστευόμαστε, όταν κάνουμε σέξ κατά τη διάρκεια του οργασμού και μετά τον οργασμό. Μάλιστα, το έκσταση μιμείται της δράσης της οκυτοκίνης και μας δημιουργεί αυτό το, τι ξέρετε, την παράνομη ουσία έκσταση, μας δημιουργεί αυτό το αίσθημα ότι αγαπάει όλο τον κόσμο. Και σένα και η μάνα σου και τον πατέρα σου. Μαντέψτε πότε άλλοτε, όταν βρισκόμαστε σε κρίση. Μελέτες. Μελέτες σε ανθρώπους και πειραματόζωα δείχνουν ότι όταν συνηφάρυσε ο οκυτοκίνης, αυξάνεται η επιθυμία. Αυξάνεται η επιθυμία. Αυξάνεται η επιθυμία. Αυξάνεται η επιθυμία. Αυξάνεται η επιθυμία. Αυξάνεται η επιθυμία και των δύο γονιών για να φτιάξουν ένα καλό, ένα ασφαλές και υγιές περιβάλλον να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Στους άντρες διεγύρει κάποια επιθετικότητα προς τα άτομα τα οποία είναι έξω από την οικογένεια. Διεγύρει τη θετική κοινωνική συμπεριφορά, τη συνεργατικότητα, τη συνέσθηση, την ικανότητα να καταλαβαίνουμε τι νιώθει ο άλλος, τη μονογαμική συμπεριφορά για τη δημιουργία οικογένειας σταθερής κοινωνικής μονάδας, την αλτουριστική συμπεριφορά είτε σε συγγενικά είτε σε μη συγγενικά πρόσωπα που είναι χαρακτηριστική στο ανθρώπινο είδος και ενεργοποιεί κέντρα ανταμοιβής και διαχείρισης φόβου που σχετίζονται με την ανταπόκριση στο στρες. Για μας που πηθόμαστε μόνο με τις μετρήσεις, ρίχνει τα επίπεδα της κορτιζόλης. Είναι δηλαδή ο κυτοκίνης ένας εσωτερικός μηχανισμός προστασίας. Όταν βρισκόμαστε σε στρες, το σώμα μας εκκρίνει ο κυτοκίνης και μας λέει βγες εκεί έξω και βρες εμπιστοσύνη, βρες αγάπη, βρες άγγιγμα, βρες αγάπη να ανταπεξέλθεις. Γιατί είναι γεγονός ότι όταν το στρες συνδυάζεται με άλλους ανθρώπους, όταν λαμβάνουμε και δίνουμε φροντίδα, τότε γινόμαστε ικανότεροι να το αντιμετωπίσουμε. Και αυτό ενδεχομένως να εξηγεί γιατί οι άνθρωποι που ζουν με συντρόφους, που προσέχουν παιδιά ή ακόμα και κατοικίδια, ζουν περισσότερα χρόνια και είναι πιο υγιείς. Και ίσως επίσης να εξηγεί γιατί η ομάδα που μετράει ο κύριος Λιονίς, των ηλικιωμένων ανθρώπων στο σπήλι, που ενώ καπνίζουν, πίνουν πολύ περισσότερο και τρώνε χειρότερα από τους συνομήλικους Ευρωπαίους τους, παρόλα αυτά είναι πολύ μακρόβλη. Στη ζωή μας σίγουρα θα υπάρχουν εκαταστράσεις με στρες. Αυτό που μετράει για το σώμα και το μυαλό και την ψυχή μας, είναι το πώς θα το αντιμετωπίσουμε. Αν τα δούμε όχι σαν μια ανυπέρβλητη απειλή, αλλά σαν μια ευκαιρία που μπορούμε να αδράξουμε, μπορούμε να αξιοποιήσουμε, θα είμαστε αποδοτικότεροι, θα είμαστε υγιέστεροι και θα είμαστε τελικά ευτυχέστεροι. Αντί να δαιμονοποιούμε το στρες, μπορούμε την επόμενη φορά που θα νιώσουμε ότι ζωριζόμαστε να πούμε στον εαυτό μας. Αυτό εδώ είναι το σώμα μου, το σώμα μου που με οπλίζει για να βγω έξω στη μάχη και για να ανταποκριθώ. Και τότε είναι βέβαιο ότι το σώμα μας θα μας ακούσει και θα παραμείνει υγιές. Και επειδή πρέπει να δικαιολογήσω και το rock'n'roll του τίτλου, θα κλείσω με τους στίχους του αγαπημένη μου Γιάννη Αγγελάκα και την ελπίδα όσα ακούσατε σήμερα εδώ, να κάνουν και τις δικές σας τις ανηφόρες λίγο πιο γελαστές. Ευχαριστώ πολύ. Ωραία, ευχαριστούμε, Κατερίνα. Εμμέναμε στο δεύτερο κομμάτι της Ελληνικής Εφέρας και ανοίγουμε τη συζήτηση. Ερωτήσεις για την Κατερίνα. Πάντα υπάρχει κάποια εμπειρία στην πρώτη ερώτηση. Έλα, Δημήτρη. Ευχαριστώ που είσαι παρακτητή. Θα ήθελα να ακούσω αν πιστεύετε ότι υπάρχει κάτι σαν ψυχολογικός διακόπτης στο stress. Δηλαδή, αυτό που πάρετε εκεί τις κάποιες γραμμές περίπου συμμετρικά ως προς την κορυφή της κοδονοϊδούς καμπύλης, αν είναι κάποια σημεία που ενεργοποιεί το οργανισμό και λέει «Τυπήθηκα», αν όσο εδώ καταφέρνω την προσπάθεια, γιατί καλώς ή κακώς φοβάμαι, που πολλές φορές το stress δεν είναι απέναντι στην πίγρη, αλλά είμαστε εμείς οι τίγρες που κυνηγάμε πολλά τηράματα, πολλές επαγγελματικές επιτυχίες ή πολλές επιτυχίες στα διαδρομίες και τελικά μας καταβράμουν αυτές. Δηλαδή, αν υπάρχει κάποιος διακόπτης που λέει ότι «Όσως εδώ προσπάθησα, ας μην κουράζω με άλλο, θα τα κάνω χειρότερα, θα καταρρέψω εγώ, θα μπορέσω να τα καταφέρω αύριο ή σε μια επόμενη προσπάθεια» ή κάτι τέτοιο. Επειδή ανάμεσα μας βρίσκονται ψυχολόγοι και δεν θέλω να μπω στα χωράφια τους, ίσως βέβαια αυτοί να μπορούν καλύτερα να μας τα εξηγήσουν αυτά. Μπορεί να είναι μωριακό δίκτυο, δεν ξέρω. Όχι, για μωριακό δίκτυο δεν ξέρω. Αν ρωτάτε αν είναι αυτό το λεγόμενο φαινόμενο όλου ή ουδέν που έχουμε στην ευρική διέγερση, θα ήταν μεγάλη, θα το τράβαγα πάρα πολύ μακριά, αν έλεγα, ότι αυτό μπορούμε να το ανάγουμε στον τρόπο στον οποίο λειτουργεί η προσωπικότητα του καθενός και οι σκέψεις μας. Είναι πολύ πιο περίπλοκο το θέμα. Όπως το περιγράφετε, σαν Κατερίνα Χατζάκη θα σας πω ότι είναι υγιές να υπάρχει αυτός ο διακόπτης. Αλλά νομίζω ότι αυτά που ξέρω εγώ από τη θέση στην οποία στέκω, δεν μπορώ να δώσω μια τεκμηριωμένη επιστημονική απάντηση σε αυτό. Νομίζω ότι είναι μια υγιής διαχείριση του στρες αυτό. Είναι, ε? Το να αντιλαμβανόμαστε τα μέτρα μας, να αντιλαμβανόμαστε μέχρι που μας παίρνει και να καταλαβαίνουμε πού πρέπει να αλλάξουμε. Όταν περάσουμε τη γραμμή γίνεται δυσλειτουρικό, όταν υπάρχει δυσλειτουρία. Αλλά είναι process, δεν είναι διακόπτης. Μια ερώτηση, είπατε για το κέντρο γεύσης, το κέντρο γεύσης στο πιο μπροστά. Και αναφέρεται εκείνο που διαφύγει ένα άνθρωπο να βλέπει ένα ποτήρι, να είναι γεμάτο, δεν νομίζω πως διαγεύση είναι του πραγματικά, το κέντρο γεύσης στο πιο μπροστά. Και αναφέρεται εκείνο που διαφύγει ένα άνθρωπο να βλέπει ένα ποτήρι, να είναι γεμάτο, δεν νομίζω πως διαγεύση είναι του πραγματικά, δεν νομίζω πως διαγεύση είναι του πραγματικά, το κέντρο γεύσης. Ένα άλλο ερώτηση, έχω δει την ορμόνη, την οκυτοκίνη. Η οκυτοκίνη παράγεται και αυτή στον υποθάλαμο και κρίνεται από την υπόφυση. Είναι νευροορμόνη, βέβαια, και υπάρχουν υποδοχείς στο κεντρικό νευρικό σύστημα, στην περιφέρεια, στην μήτρα προφανώς, όταν η μήτρα είναι έτοιμη για τον ντοκητό. Εγώ δεν θα διστάσω να πω ότι κύριε Ζουρό, απόψε παρέσχεις την πιο χρήσιμη γαρμηνική δευτέρα, γιατί ομολογώ ότι μπορεί να ξέραμε αρκετά πράγματα, από αυτά που μας είπε η Κατερίνα, από πολύ πιο παλιά. Δηλαδή γιατί είπατε τράχους του Ρότσεστερ, του Τρυσναστηντισίν, αφού τους είχανε στρεσάρει και τα ρέστα. Δεν θα ασχοληθώ όμως, αυτό δεν είναι σωστό. Αυτό που θέλω να σας πω είναι, να σας συγχαρώ, γιατί ήτανε μια χρήσιμη, χρυσιμότατη διάλεξη και πιστεύω πως αποκομίσαμε πολλά πράγματα απόψε, τόσο ώστε να βιαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε το επόμενο στρέσ μας, με καλύτερο και εποφελέστερο τρόπο. Ευχαριστώ και εμένα. Ευχαριστώ πολύ και τον κύριο Λιονί που έχει συμβάλει στην απόψε μου τραδιά και τον κύριο Ριζούρο που την έφερε. Είναι ομολογουμένος κάτι πάρα πολύ ωραίο και ιδιαίτερα εκείνο που με έθελξε, ήταν το τέλος με την επίδραση της οκυτοκίνησης, όπου τελικά θα βρεθούν και θα ερμηνευθούν όλα αυτά τα οποία λέγαμε οι παλαιότεροι και δεν μπορούσαμε να τα υποστηρίξουμε πιστημονικά και θεωρούμαστε κάποτε και ως αλαφρώις ποιο τηλεγοντάστα. Ευχαριστώ πάρα πολύ και δεν θέλω να παρατείνω την παραγωγή μου. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ και εγώ. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι εσείς βέβαια βιωματικά όλα αυτά τα έχετε περάσει, τα έχετε ζήσει και τα αποδεικνύεται στις ιστορίες σας που μας κάνει τόσο καλό να διαβάζουμε. Όμως, ο νέος κόσμος θέλει να ακούει μετρήσεις, θέλει να ακούει πειράματα, θέλει να ακούει ομάδες ελέγχου και συγκρίσεις με ποσοστά και έτσι πείθεται. Και σωστά το κάνει. Με την ένταση του στροσογόνου ερεθίσματος ενδεχομένως και η οκυτοκίνη από αυτοκίνητα, η οκυτοκίνη από αυτοκίνητα, η οκυτοκίνη από αυτοκίνητα, η οκυτοκίνη από αυτοκίνητα, η οκυτοκίνη από αυτοκίνητα, η οκυτοκίνη από αυτοκίνητα, και η οκυτοκίνη από πειραματόζωα, στα οποία έχει αποδειχθεί αυτό από τέτοιες μελέτες, ενεργοποιείται μαζί με τον άξονα. Η έκρισή της ενεργοποιείται μαζί με τον άξονα σε επίπεδα βέβαια πολύ χαμηλότερα από αυτά που έχουμε στον τοκετό. Και στους άντρες και στις γυναίκες. Είναι μια πολύ μεγάλη ιστορία η οκυτοκίνη. Έχει προταθεί ακόμα και να δίνεται σαν αερινικό σπρέι σε διάφορες καταστάσεις. Μελετάτε πάρα πολύ. Αν μπείτε στη βιβλιογραφία και δείτε το τι έχει δημοσιωθεί για την οκυτοκίνη και το stress για την οκυτοκίνη και την κοινωνική συμπεριφορά για τη συντροφικότητα και λοιπά, θα βρείτε πάρα πολύ βιβλιογραφία. Α, το τι είναι η συνεκτικότητα, δεν θέλετε τα νούμερα. Είναι στην αρχή λίγο η συνεκτικότητα. Έλεγχος, αυτοπεποίθηση και ασιοδοξία. Να σας ευχαριστήσω και εγώ, κυρία Χατζάκη, όχι μόνο για το νόημα και το περιεχόμενο, αλλά κυρίως γιατί καταφέρετε να διασυνδέετε τις προσεγγίσεις και να μιλάτε περισσότερο για τους άλλους και λιγότερο για τον εαυτό σας. Αυτό νομίζω ότι είναι έδειγμα που πρέπει, τουλάχιστον, να αναρρυγνείτε μέσα στις ελευθερικές μέρες. Να μολιτρέψετε, πέρα από αυτά τα πολύ εξαιρετικά, ποιο είναι αλήθεια ότι πάντα σας ακούω, μαθαίνω, να μολιτρέψετε μια πολύ μικρή εμπειρία, γιατί θα δούμε τι θα είναι, άδειά σας. Είναι αλήθεια ότι όσο προχωράει τη μέρα η δική μου ζωή, δεν ακολουθώ τον ίδιο δρόμο της σοφίας του κ. Μορτάκη, αλλά όταν βρίσκω ένα μονοπάτι επεξήγησης, είναι αλήθεια ότι το χαίρωμαι κανένα μήνα. Αλλά είναι αλήθεια ότι τα μονοπάτια της επεξήγησης, και αναφέρεται πάρα πολλά, είναι αλήθεια ότι δεν λιώνουν ποτέ. Και νομίζω ότι αυτό υπονοήσουμε. Και είναι αλήθεια ότι περάσαμε από την κλίμα της συνεκτικότητας. Όπως ξέρετε, η ομάδα μας τώρα εργάζεται και ελπίζομαι τη μηδιδική σας υποστηρίξη. Και τόσο μεγάλων μεγάλων θεγητών, που αναφέρεται και ο κ. Σιμόκουλος εδώ, θα μας βοηθήσετε πάρα πολύ και να τεκμηριώσουμε και μια αληθιεργική προσέγγιση, που κάνετε μια αναφορά, για αυτό που λέμε συμπόνια, που είναι κάτι παραπάνω από το ότι έμπαθε και τη συμπάθεια μαζί. Μαζί λέμε παθιά, έστω και αν δεν είναι κατανοητή. Είναι κατανοητή η αρνητική της διάσταση. Και είναι αλήθεια ότι και μέσω από αυτό το μονοπάτι, προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε. Είναι δηλαδή και το μονοπάτι της συμπόνιας, αλλά και περισσότερο της ενσυνέστησης, ειδικότερα της ενσυνέστησης, θεωρείται ότι είναι το αντίπαλο μονοπάτι από την αρνητική του κίνη. Μάλιστα, το πανεψήμιο του Χάρματ του Στάνφορ, το οποίο έχει κάνει μια εξαιρετική μονάδα για τη συμπόνια, αυτή τη στιγμή ένα ιστιτούτο για τη συμπόνια, αναφέρεται σε μια θεωρία την οποία ονομάζεται στα αγγλικά moral elevation, την ηθική εξήψωση. Λέγοντας ότι εξηγιώνεται ο οργανισμός μας, και πιστεύονται και οι δικοί σας προσηγείς εξαιρετικές να το κάνουν, και να το δούμε μέσω και της οικοτοκίνησης, βλέποντας τον άλλο να προσφέρει με αγάπη και παραπάνω με συνέστηση, στο ότι αυτό σιγά σιγά σου γίνεται συνήθεια και εξηγιώνεται όλο το σύστημα αμπιβής και ενταμπιβής. Απλώς, ήθελα να κλείσω, γιατί είναι πολύ σημαντικό να ακούσαμε. Όσο πονάει τα δικά μου χρόνια, σκέφτομαι ότι δεν υπάρχουν απλά πολλά μονοπάτια. Είναι το ένα το μονοπάτι της σύνθεσης. Και σήμερα, εξαιρετικοί στοχαστές, ο West, ο Edwin, λένε ότι μιλάνε για τη λεγόμενη συνθετική θεωρία. Είναι η θεωρία που συνθέτει όλα τα μονοπάτια. Και μάλιστα στην προσπάθεια να ερμηνεύσουν ιδιαίτερα τις εξαρτήσεις, που δουλεύονται και πάρα πολύ και η δική σας εργασία έχει βοηθήσει πολύ, είπανε, και με αυτό κλείνω, ότι η εξάρτηση, αλλά και τα πολλά φαινόμενα της ζωής, δεν είναι τίποτα άλλο που παρένει μια ζημιά του κινητοποιού συστήματος, το οποίο ονομάζανε ζημιά στο motivational system. Το τι σημαίνει motivational system για τον κάθε πολιτισμό, τον κάθε άνθρωπο, την κάθε κοινωνία, είναι ένα πολύ δίχο θέμα. Αλλά είναι αλήθεια ότι με τη βοήθεια της δικής σας, αυτό το μεγάλο μήνυμα, των νευροεντοπινολόγων, εθροκρισιολόγων, φαρμακολόγων, πλειολόγων, είναι ότι μέσα από όρους συνέχειας μπορούμε να βρούμε τα πολλά μονοπάτια. Και όταν τα βρούμε τα πολλά μονοπάτια, ίσως η νεότητα που είναι εδώ, μπορεί να μας οδηγήσει στο ένα το μοναδικό μονοπάτι και στο άλλο το μονοπάτι της σύνθεσης. Αυτό, επιτρέψτε μου, μέσα από την τρίτη μου ύστερο κύκλο και εγώ, να μιλάω περισσότερο για τη σύνθεση και τη συνέχεια, σε δύσκολες εποχές που μιλάω περισσότερο για τους άλλους. Εσείς καταφέρετε να μιλήσετε για τους άλλους. Και αυτό σας αξίζουν πολλά συγχαρητήρια, γιατί είναι μέτρο της εμνότητας και της πειρακτητάς σας. Ευχαριστώ πολύ. Συγχαρητήρια για την εκπαιδευτική. Ξέρω τι γίνεται με τη ζωή που παρουσιάζεται. Δεν είναι μόνο για να πούμε με τον εκείνον τρόπο το καλό λόγο, αλλά είναι ομουσιαστική, είπα εγώ. Εγώ θέλω να ρωτήσω ένα πάραστο μυαλό στοιχείο, ένα πάνω μου, σε μεγάλη ικανοποίηση του κύμου, προσέγγιση που λέει ότι εκτός από τους προσωτικούς παράδοκες, τόσα κιλά CRF, τόσα κιλά ορκοτοκίνημα, το που λέει και το εξυπηρετήριο ΣΥΚΟΚ, μπορώ να τονίσω ότι έτσι είναι όπως προσπαθόμαστε. Εξάλλου, είναι διαντονάχτα σε ορισμένων ερωτήσεων που έχουμε με το μέλλον μας. Έχουμε και ποιοτικούς παράδοκες. Αν είμαστε αισιοί, αν αγγένουμε να αγγελιάζουμε έναν άλλο άνθρωπο, αν έχουμε καλές σχέσεις με τους γύρω μας, του κοντινό μας ή των άλλων ασοκητήτων, αυτό μεταφράζει, να πω κι άλλους, με τα νέα του ΣΥΚΟΚ. Δεν είναι καινούριο, δηλαδή θα πούμε τώρα στις σχέσεις με το ΣΥΚΟΚ, η σχέση των οσοκητειωτικών χαρακτήρων, των οσοκητειωτικών μας χαρακτήρων, έχει συμβεθεί από αρκετά παλαιότερα και με την ικανότητα των οσοκητικούς μας συστήματος, δεν υποδέχθηκε καλά η ασυμποκρατηστικαία γιατρητική πράξη. Πώς έτοιμη είναι να υποδεχθεί αυτό που λες τώρα στη γιατρηνεία του, δηλαδή να το δούμε όσο ότι όχι μόνο πάρα αυτό δεν το πάει κανένα, αλλά δίδαξε και κάτι παράδειγμα. Πρώτα απ' όλα αυτά που δείξαμε, τα δεδομένα που δείχνουν τη μειωμένη νοσηρότητα σε άτομα τα οποία έχουν υψηλή αίσθηση συνεκτικότητα, το απαντούν αυτό. Με δεδομένα καθαρά επιστημονικά, με μετρήσεις, με ποσοστά αυτά που λέγαμε προτιμώς ότι τώρα αυτά θέλουν και ο κόσμος για να πείτε. Τώρα, όσον αφορά το ανοσοπητικό συγκεκριμένα, εδώ πέρα είναι η ασυμποκρατία, εδώ πέρα το ανοσοπητικό συγκεκριμένα, εδώ πέρα η ομάδα του κ. Μαριορίχη κάνει πάρα πολύ δουλειά για το CRF σε σχέση με το ανοσοπητικό σύστημα. Και φαίνεται εδώ το ίδιο το CRF, που είναι το μόριο στρες. Το CRF είναι το μόριο στρες. Σχετίζεται με τις φλεγμονές τοπικά, σχετίζεται με περιφερικές δράσεις στο ανοσοπητικό σύστημα, πέρα δηλαδή από τον κεντρικό του ρόλο, πέρα ενεργοποιείται ο άξονας με πιο στρες και τοπικά εκεί που έχουμε μία φλεγμονή ή κοίταροκίνες, προφλεγμονώδες, παράγοντες, υπάρχουν υποδοχή σε αρέχου, δηλαδή ένα δράσεις απευθείας εκεί. Υπάρχουν πάρα πολλά δεδομένα εργαστηριακά που πλέον μπορούν να το υποστήριξουν αυτό και να το αποδείξουν. Άρα ο κόσμος έτοιμος ή όχι έτοιμος, όταν τα δει όλα αυτά σε μία ολοκληρωμένη εικόνα, ο τεχνοκρατικός κόσμος που σκέφτεται με τέτοια μέτρα. Χαίρομαι που είμαι εδώ. Σε άκουσα, το θέμα σου είναι ένα θέμα μεγάλης, κρύβιας και μεγάλης, αν θέλεις, παρακολούθησης. Είναι γνωστό ότι είναι ένα βασικό θέμα που έχει δουλέψει ο Γιώργος Προύσος του 2013, ένας σπουδαίος συνάδελφος, εμπιστοίμονες, ο οποίος από τις δουλειές του, από τις επιστημονικές του ανακοινώσεις, έχει ατλήσει από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα πάνω από το πίνεχθατας ΙΚΕΙΣΟΝ. Δηλαδή, αυτή τη στιγμή, ο Έλληνας, που είναι μέσα στην πρώτη πεντάτα των ετεροαναφορών, με τις δουλειές του, νομίζω ο υψηλότερος Έλληνας από την Ελλάδα. Ο υψηλότερος Έλληνας αυτή τη στιγμή. Και αυτός έχει γίνει διάσημος από αυτή τη δουλειά του, το stress, με το οποίο εσύ ασχολήθηκες με έναν τρόπο, έτσι, πάρα πολύ αναλυτικό και προσιτός στο ακροατήριο. Δηλαδή, είμαι σίγουρος ότι όλοι κατάλαβα πώς συνδέεται το stress, με τον καρκίνο παραδείγμα, τους χάρη, μέσω αυτής της δράσης που κάνει το stress για να ρίχνει το ανησοποιήθημα. Και διάφορα, αγαπάζουμε. Αλλά, αγαπητοί φίλοι, πήρα το θάρρος να πάρω το λόγο, διότι ζούμε, τον τελευταίο καιρό, πολύ μεγάλες εξελίξεις στην ιατρική. Εγώ, ως χειρουργός, άργησα ήσουτο να τις καταλάβω, αλλά νομίζω ότι οι φίλοι μας οι πιογρόγοι και οι λεμισιστές είναι αυτή τη στιγμή στο κέντρο των εξελίξεων. Και θα σας πω ότι ενώ, η γνώση, η φιλοσοφία της έρευνας και η φιλοσοφία στη γνώση, έχει δυο βασικούς τρόπους που εξελίσσεται η γνώση, δηλαδή κερνίζουμε και έχουμε δυο μεγάλα μονοπάτια. Το ένα είναι το αρθριστικό, που ο καθένας βάζει και ένα λιθαράκι, και ένα λιθαράκι, και ένα λιθαράκι, για να πάμε παραπέρα. Και υπάρχει αυτό που λέμε το new frame, δηλαδή ανακαλύπτεται κάτι που μας δίνει μία άλλη ματιά, για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε τα εμπνοστά προβλήματα που είχαμε. Και δεν είναι η μεγάλη ανακάλυψη που ήρθε μέσα από τη γενετική, και μας υποχρεώνει να τα δούμε όλα με άλλη ματιά. Είμαι σίγουρος ότι θα έχουμε άλλες ματιές και στον στρες, και στον καρτίνο, και παντού. Αυτό είναι η ιατρική ακριβείας, η οποία προκύπτει από την ανάλυση του γονιδιώματος. Αυτή τη στιγμή ξέρουμε ακριβώς πώς είναι το γονιδιωμά μας και πώς είναι το γονιδιώμα κάθε ασθενός. Αυτό προϋποθέτει και μας πηγαίνει σε άλλους δρόμους θεραπείας που είχαμε. Θα σας δώσω ένα μικρό παράδειγμα. Αυτό που λέω είναι υποστηρικτικό πλήρος. Διότι ήταν πάρα πολύ δύσκολο να συνδυάσουμε παλιότερα το στρες με τον καρτίνο. Εάν δείτε όμως τη βιβλιογραφία και μέσα από το διαδίκτυο και μέσα από επιστημονικά βιβλία, θα δείτε ότι υπάρχει σαφή σύνδεση. Ένας θέμα είναι πώς. Και έρχεται τώρα η ανακάλυψη του γονιδιώματος για να μπορέσει να μας βάλει σε έναν άλλο τρόπο σκέψη, σε ένα νιου φρέιμ. Έχουμε, παραδείγματος χάρη, θα σας πω ένα παράδειγμα από τον Γιουργάν που το γνωρίζω πολύ καλά. Έχουμε έναν άνθρωπο ο οποίος πάσχει από το καρτίνο του παχαίου σεντέρου. Μέχρι τώρα, ξέραμε ότι ο καρτίνος του παχαίου σεντέρου σε εκείνο το σημείο του παχαίου σεντέρου, παίρναμε την ποιουρσία, βλέπαμε τι τύπος είναι, βλέπαμε τι κραιτή είναι, αν έχει διηθύσει, αν υγρύδει στα στρώματα του εντέρου, αν έχει προχωρήσει, αν έχει μεταστάσει, αν οτιδήποτε. Εάν είναι στο περιπωλικό λήπος. Και τον βάζαμε σε ένα πρωτόκουλ. Και προσπαθούσαμε να τον προσφέρουμε επιβίωση και καλή ποιότητα ροήση. Αλλάζει αυτό. Καμία ασθένεια δεν αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους ασθενείς. Πλέον μετά την ανάλυση ο κονημιώματος και το στρέσ θα περιλαμβάνεται μέσα σε αυτό. Κάθε ασθενείς αντιμετωπίζεται εξαιρεστά. Δεν αντιμετωπίζουμε ασθένειες, πρέπει να αντιμετωπίζουμε ασθενείς. Αποτέλεσμα είναι να δούμε το δείγμα, να κάνουμε μια αμωριακή ανάλυση και μετά από την πιθανότητα να δώσουμε σε ένα συγκεκριμένο ασθενείο για καρκίνο στο παχύ ενδρό, την δυνατότητα να τον βάλουμε σε ένα πρωτόκολλο, τα πρωτόκολλα ξαφνικά γίνονται πέντε. Και η δυνατότητα να του προσφέρουμε επιβίωση είναι πολύ μεγαλύτερη, αν πάμε ακριβώς στην ανάλυση της συγκεκριμένη. Μπαίνουμε λοιπόν σε μια νέα εποχή, που όλα αυτά θα τα δούμε υπό το πρίσμα αυτής της εποχής. Δηλαδή της εποχής της ανάλυσης των ιδιώματος. Και πριν κλείσω να πω για την ψυχιατρική, που θεωρείται ότι όπως ξέρετε, το λέμε εμείς οι περισσότεροι γιατροί, το λέμε ότι οι γιατροί είναι σε τρεις κατηγορίες, είναι οι γιατροί, είναι οι γυναικολόγοι και είναι η ψυχία. Στην ουσία η ψυχία είναι μια ιδική κατηγορία. Και θεωρούσαμε από τον τύπο των αθήσεων που περιλαμβάνει αυτή η ενότητα, ότι πάσχει η ψυχή. Ότι πάσχει και έχουμε ψυχολογικά τα οποία τα εντάσσουμε μέσα, οπωσδήποτε σε ένα εικόστρομο, αλλά οπωσδήποτε και σε μια επιρροή από το τριβάδι. Αυτό αλλάζει. Αυτό αλλάζει και με την ανάλυση του γωνικιώματος. Πάρα πολύ σύντομα θα βρούμε τι ακριβώς πάσχει για το ασθενείς που υποφέρει από σχυζοφρένια, από κατάθλιψη, από αντιδράσεις τις οποίες δεν μπορεί να ελέγξεις το στρέσ, που τον οδηγούν σε κατάθλιψη, όπως είπες, και σε αυτοκτονίες και τα λοιπά. Αυτές οι ομιλίες είναι εξαιρετικές, διότι ανάβουν ένα φυτίλι. Και αυτό το φυτίλι δεν πηγαίνει στο ακροατήριο, πηγαίνει παραπέρα. Θεωρώ ότι εγώ βρέθηκα εδώ, κύριε συνάδελφο, εδώ που το οργανώνετε, και βλέπω και το ακροατήριο και χαίρομαι ιδιαίτα που οι επιλογές σας είναι τέτοιες και οι επιστήμονες που έρχονται εδώ και πιλάνε είναι εξαιρετικοί και δίνετε γνώση και εθείσματα στο ακροατήριο. Να σας συγχαρώ, να συγχαρώ, μπράβο και πάλι η Κατερίνα, και να συγχαρώ και σας που το οργανώνετε και βέβαια ξέρω πάρα πολύ καλά ότι πίσω από αυτές τις δουλειές το είδαμε και στη βιογραφία, υπάρχουν μελετητές των οποίων η δουλειά, όπως του κ. Λεωνί, φαίνεται στον χρόνο. Δηλαδή ξέρουμε πάρα πολύ καλά τι μεγάλη σημασία έχουν οι μελέτες πληθυσμών που θέλει δουλειά. Δεν είναι κάτι που το βάζουμε στο εργαστήριο, εγχειρίζουμε εκεί τους μηχανισμούς και παίρνουμε αποτελέσματα. Θέλει πάρα πολύ μεγάλη δουλειά. Και πάλι μπράβο. Λοιπόν, ευχαριστώ κ. Σιμόφωλ για τα καλά σας λόγια. Χαίρομαι κύριε μου για την παρουσία σας εδώ και βέβαια για την πολύ εμβληθή παρέμβασή σας. Και σαν συνέχεια τον όσον είπε ο κ. Σιμόφωλ για το πόσο εξατουγμηκευμένη θα υπάξει η εθνική στο μέλλον, θα ήθελα να θέσω δύο ερωτήματα, Κατυρινά, τα οποία, το δεύτερο, μπορεί να το αγνοήσεις για να το κρατήσουμε σαν επιστρέφημα στο τέλος. Αλλά το πρώτο είναι το εξής. Θα μπορούσες να μας πεις κάτι για την εξάρτηση του αντίξου, διότι ξεκινάει καλής με ένα ευχάριστο αίσθημα, το οποίο ουσιαστικά θεωρείται πρέπει να ανεβάσει την απόδοση του οργανισμού κλπ. Σιγά σιγά καταλήγει να είναι εξαρτημένος και δυστυχισμένος. Γιατί αυτός ο μηχανισμός της εξάρτησης, πόσο μακριά ή πόσο κοντά είμαστε να τον εξηγήσουμε με φυσικοχημικές διαργασίες, τι γίνεται στο οργανικό μου σύστημα κλπ. Αυτή είναι η πρώτη ερώτηση. Η δεύτερη ερώτηση είναι λίγο ακόμα γενικότερη και λίγο τραβηγμένη. Εάν τάποτε καταλάβουμε με μεγάλη λεπτομέρεια τη φυσικοχημική βάση της ευτυχίας, τότε γιατί να μην καθόμαστε στο σπίτι μας, να έχουμε το κοκκιετειράκι να μετράει τα επίπεδα των ορμονών μέσα στο αίου μας και να παίρνουν αυτά που πρέπει και να είμαστε ευτυχείς και μη εξαρτημένοι ταυτόχρονα. Το πράγμα είναι ακριβώς αυτό. Η τεχνολογία και η πιστηνή μπορεί να ανατρέψει, να καταστήσει άχρηστη αυτή τη διαργασία που χρειασθήκαμε μερικά εκατομμύρια χρόνια να εγκαθιεργηθεί μέσα μας μέσω της εξέλιξης, δεν την χρειαζόμαστε, δεν έχουμε μάθει, δεν μπορούμε αντί να περιμένουμε την εξέλιξη να διδράξει πώς θα αντιδράσουμε, αλλά τα φάμε κάπου πηρεία και συλλογητής βέρα. Συνδέονται και με την επόμενη Δερμαϊκή Δευτέρα. Ή πως οι μηχανές τελικά θα μας κάνουν ευτυχείς. Λοιπόν, βάζουμε να τελειώνουμε, γιατί άφησε τη δεύτερη ερώτηση, δεν θέλεις. Αλλά αν έχεις κάτι να μας πεις για την εξάρτηση. Για την εξάρτηση έχω να προτείνω ανθρώπους να έρθουν να δώσουν προμιλίες στην Δερμαϊκή Δευτέρα για την εξάρτηση. Είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα. Βρισκόμαστε πολύ κοντά στο να καταλάβουμε μηχανικά σε επίπεδο υποδοχαίων, υπερέκφρασης υποδοχαίων, απεβεσθητοποίησης υποδοχαίων, στο πώς δημιουργείται, πώς εγκαθίσταται η εξάρτηση για κάθε μια διαφορετική εξαρτησιωγών ουσία. Ο τύπος της εξάρτησης, η ένταση, όπως και το στερετικό σύνδρομο και οι στρατηγικές για τη διακοπή μιας εξάρτησης για κάθε ουσία εξαρτησιωγών είναι διαφορετική. Δεν είπα, αλλά το είχα στην ομιλία να το πω για το κάπνισμα, το οποίο θεωρείται και αυτό πλέον ένα stress related syndrome, μια νόσος που σχετίζεται με το stress. Έχει διατυπωθεί υπόθεση ότι είναι αυτοθεραπεία υποκλινικής αγχόδους διαταραχής και κατάθλιψης, γιατί έχει κάποιες τέτοιες ιδιότητες. Και άλλωστε και το χάπι που προτείνετε και χρησιμοποιείτε σήμερα για τη διακοπή καπνίσματος έχει ήπια αγχολητική δράση. Οπότε αποδειχνείται και με αυτόν τον τρόπο και καλά αποτελέσματα στη διακοπή καπνίσματος. Η εξάρτηση ξεκινάει γιατί η εξαρτησιωγών ουσία μας κάνει κάτι καλό, μας δίνει μια ανταμοιβή. Δράστα κέντρα ανταμοιβής εκεί που κρίνεται το παμίνι και κάτι καλό που χρειαζόμαστε μας κάνει. Αν έχουμε αγχόδη διαταραχή μπορεί να είναι η νοικοτίνητο σε εισαγωγικά φαρμακό μας. Καθώς αυτό εξελίσσεται όμως, η εξάρτηση σημαίνει να μην μπορείς να λειτουργήσεις ούτε στα επίπεδα που ήσουνα πριν, αν δεν πάρεις την ουσία. Και γι' αυτό η ουσία γίνεται ουσία κατάθλιψης. Τα ναρκωτικά θα ανωβάζουμε ουσίες κατάθλιψης. Τώρα, από εκεί και πέρα, τι μπορούμε να πούμε για κάθε μια από αυτές τις ουσίες είναι πολύ μεγάλη ιστορία. Πολύ μεγάλη ιστορία. Γίνονται πάντως, όταν λαμβάνουμε μια τέτοια ουσία η οποία ενεργοποιεί πολύ έντονα μονοπάτια, γίνονται κάποιες προσαρμοστικές αλλαγές, κατά κάποιο τρόπο ο οργανισμός προσπαθεί να εθωρακεί στον εαυτό του και απεβεσθητοποιείται. Αυτό δημιουργεί την ανοχή, όπως λέμε. Ανοχή σημαίνει ότι για να έχεις το ίδιο φαρμακευτικό αποτέλεσμα πρέπει να πάρεις μεγαλύτερη ποσότητα ουσίας. Μπορούμε να πούμε αυτό ότι γενικά είναι μια άλλη περίπτωση, μια πολύ πιο υπείες εξάρτησης. Μπορώ να καταστώ εξαρτημένος από τα καρδίδια, πάντως. Αυτό θα μου δημιουργήσει την ανάγκη για τέταρτες χιλίδες και για πέντε χιλίδες. Όχι, γιατί τα καρδίδια δεν έχουν την ικανότητα να κάνουν αυτό που κάνει η κοκαΐνη, η οποία στύβει τους νευρώνες από τους νευροδιαβιβαστές και μετά αυτοί οι νευροδιαβιβαστές, για να μπορέσουν να έχουν νευροδιαβιβαστές για να εκκρίνουν σε αυτά τα μονοπάτια και να λειτουργήσει το σύστημα και να δώσει ένα φυσιολογικό αίσθημα ευτυχίας, πρέπει να περάσει χρόνος. Έχουμε μια φυσική τροποποίηση κάτι που... Έχουμε μια απολύτως φυσική τροποποίηση. Μπορείτε. Ναι, μια απολύτως φυσική τροποποίηση. Στα πέντα καρδίδια νομίζω ότι δεν μπορούν να την πετύχουν. Το λέγα όμως για τις ειδικές σχέσεις. Για τις ειδικές σχέσεις. Το λέμε για τις ειδικές σχέσεις και τονίζεται πάρα πολύ στη συμπωνία. Δηλαδή όσο προσφέρεις περισσότερη συμπονιτική φροντίδα, τόσο πιο πολύ εξαρτάσεις. Απλά χρειαζόμαστε πολύ περισσότερες ακόμη μελέτες σε επίπεδο ανευρωαυθειολογίας. Το ίδιο θα γίνεται και με τις ιδιολογίες και με αυτά και αυτά. Ανοίγετε ένας δικός. Κοιτάξτε, ανοίγετε, ναι. Θα σας πω ένα παράδειγμα το οποίο έχει, ή ας πούμε πιο κοντά σ' αυτές τις αναλογίες, σε σχέση με την ευρωχημική τους βάση, όταν κάνουμε γυμναστική. Όταν κάνουμε γυμναστική, εκκρίνονται ανδορφίνες. Οι ανδορφίνες είναι το εσωτερικό μας σύστημα οπιοειδών. Είναι σαν να συνηφάρουμε μία μητιά όπιο. Έτσι. Κάποιος ο οποίος κάνει κάθε μέρα γυμναστική, την ημέρα που δεν θα κάνει γυμναστική, είναι πολύ πεσμένος ψυχολογικά. Αποκτά εξάρτηση σε αυτό το πράγμα. Αλλά αυτό είναι μια ύφια διέγερση του συστήματος. Δεν έχει καμία σχέση με το να κάνεις μία ένας ηρωίνης. Εκεί, η ουσία που βάζεις σε αυτό το νευρονικό δίκτυο, είναι εκατοντάδες, μη μπω, χιλιάδες φορές, νομίζω ότι είναι το σωστό ή σωστή λέξη που πρέπει να πω, χιλιάδες φορές μεγαλύτερη. Το σύστημα για να αντέξει και για να ανταπεξέλθει, πρέπει να φρενάριστεί από μόνο του. Όσον αφορά το δεύτερο τώρα που είπατε, είχα επίσης μια διαπάνεια και σκεφτόμουν να το βάλω μέσα, αλλά μετά λίγο το φοβήθηκα και να σας ρωτήσω, πώς εσάς εδώ μέσα πιστεύετε ότι το κάθε τι το οποίο νιώθουμε, ή και σκεφτόμαστε, το που βρισκόμαστε, η ψυχή μας και ο νους μας, μεταφράζεται, δεν μπορούσα να βρω τη σωστή λέξη, οφείλεται, δεν είναι σωστή λέξη, διεκπεραιώνεται, απαρτιώνεται που λένε οι νευροβιολόγοι, από κάποια νευρονικά δίκτυα, από κάποιες μεταφράσεις, κάποιες χημικές ουσίες οι οποίες εκκρίνονται. Όχι αναγκαστικά οφείλονται ή έχουν αποτέλεσμα, αλλά υπάρχει μια τέτοια μετάφραση χημική, ενδοκρινική μέσα στο σώμα μας. Εγώ έως που το πιστεύω. Πιστεύω την κατάτλιψη, ότι όταν είμαι down, κάτι συμβαίνει με την τοπαμένη μου, όταν είμαι high, κάτι συμβαίνει με κάτι άλλο. Αλλά δεν νομίζω ότι το πιστεύουν όλοι εδώ μέσα. Δεν ξέρω πόσο μακριά θες να το πάρεις, και δεν θέλω να με αναπολίσεις τη συζήτηση, αλλά υπάρχουν συναισθήματα ή αισθήματα, που παλιά νομίζω δεν μπορούσαν να τα καταλάβουν. Τώρα περίπου τα καταλαβαίνουμε. Την πίνα και τα λοιπά. Γιατί να μην φανταστούμε ότι όπως καταλαβαίνουμε τι επάγει την πίνα, θα καταλάβουμε και τι επάγει τον έρωνα. Το να εξηγήσουμε το τι συμβαίνει νευροχημικά, δεν σημαίνει ότι το δικαιολογούμε. Το να πούμε ότι... Πάνω σε ηθική βάση. Όχι σε ηθική βάση, σε μηχανιστική βάση. Αν πούμε ότι εκκρίνεται ο κυτοκίνης όταν ερωτεύομαι, δεν λέει γιατί είδα τον Ντάδε και τον ερωτεύτηκα. Αυτό δεν το εξηγεί. Δεν εξηγεί, γιατί εκεί για τη συγκεκριμένη στιγμή εκκρίθηκε ο κυτοκίνης. Απλά του μεταφέρεις σε ένα άλλο επίπεδο ερμηνείας. Είναι λίγο πιο πολύ πιο πολύ. Έχει πολλά επίπεδα. Δεν αρκείται να πάρει τη δόση του νικοτίνης, αλλά θέλει να καπνίζει ή να αρκνίζει. Γιατί υπάρχει συμπεριφορική εξάρτηση και χημική εξάρτηση. Αλλά θα κάνουμε άλλη Δαρβίνκη Δευτέρα για αυτό. Υπάρχει ο εθισμός στην κίνηση, που έχει να κάνει, να μας πει εδώ η ψυχολόγος, με το στοματικό στάδιο της εξέλιξης. Και υπάρχει και η χημεία. Υπάρχει η νικοτίνη που μπαίνει στο αίμα. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Δεν θα μπορούσα να τελειώσει η βραδιά με τη βοσία των συγχαιρών. Τη κυρία Χαντζάκη για την εξέλιξη της ομιλίας. Αλλά εγώ ήθελα να σημειώσω το εξής. Γιατί δεν άκουσα καθόλου τον όρος στρες, να τον εγγυνοποιείς ως καταπόνιση. Πώς υπεριάζει αυτό. Σε άλλους οργανισμούς, το στρες εγγυνοποιείται ως καταπόνιση. Σε εμάς γιατί δεν θα μπορούσε να είναι. Πάλι, υπάρχει ο πόνος μέσα. Υπάρχει καταπόνιση. Πέρα απ' τούτου, ήθελα να σε ρωτήσω το εξής. Πώς όλες αυτές οι αντιδράσεις στο μικρό, το μέπλιο, το υπερβολικό στρες, το εξωτερικό, μιλούσαμε για εξωτερικός στρες. Όχι μόνο, και εσωτερικό. Πώς λοιπόν όλα αυτά θα μπορούσαν, ή πώς εντέλει επηρεάζονται, από εσωτερικούς τρυσογόνους παράδομδες. Παραδείγματος χάρη, να πω ένα κοινότατο, που το ξέρετε τώρα, τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, που ξέρουμε ότι παράδομαι σε κάθε κύθαρο μετά από ένα στρες. Όλα αυτά τροποποιούν εντέλει... Όλα αυτά είναι βαθμή πολυπλοκότητας που εισέρχονται σε αυτά τα συστήματα, που βέβαια δεν είναι καθόλου απλά και δεν είναι μονοσύμμαντα. Όλα αυτά είναι βαθμή πολυπλοκότητας. Μίλησα για τη νευρωνική αρχιτεκτονική, την οποία έχει δημιουργεί, δομίσει ο καθένας, στον εγκέφαλό μας μέχρι το πιο έτος ηλικίας μας. Μέχρι τα 8, νομίζω, έχει δομηθεί η αρχιτεκτονική του εγκυφάλου μας. Έχουν φτιαχτεί τα νίκτια, τα νευρικά, με έναν α, β, γ τρόπο που είναι μοναδικός για τον καθένα μας και που εκεί εμπλέκεται και οι επιγενετικοί και πολλά άλλα... Τα γονίδια, προφανώς, αλλά και οι επιγενετικοί, είναι δομήτρια ζωή και το τι συνέβη από εκεί και μετά. Το τι τέτοια νευρωνική η αρχιτεκτονική θα βρει της ίδιας ισχύος τρασογών ορέθεισμα σε διαφορετικούς ανθρώπους, θα προκλείσει διαφορετικής έντασης αντιδράσης. Ανάλογα, πέρα από το κεντρικό νευρικό σύστημα, η λειτουργία και για το σώμα. Ο καρκίνος, για παράδειγμα, που είπε ο βαθυλητής προηγουμένως, και θα πούνε εδώ πέρα άνθρωπος, είναι ένα φαινόμενο που πρέπει πολλά να πάνε στραβά για να γίνει. Δεν έγινε κάτι στραβό. Οπότε το στρέσ σπρώχνει και αυτό με το δικό του τρόπο, αλλά είναι και άλλο. Ευχαριστούμε πολύ, Κατεβρίνα. Ευχαριστούμε πολύ. |
