| σύντομη περιγραφή: Μια σύντομη περιήγηση τώρα στην ιστορία της Μεταλλουργίας. Τώρα, στα πλαίσια ενός μαθήματος μια μισή ώρας δεν μπορεί κανένας στα σοβαρά να ισχυριστεί ότι θα πειρεγράψει την ιστορία της Μεταλλουργίας. Απλώς θα προσπαθήσω να δώσω κάποια στοιχεία από εκείνα που διάβασα και έμαθα και είδα και από εκείνα που μου κάνανε εντύπωση. Η ιστορία της Μεταλλουργίας είναι πάρα πολύ παλιά και είναι συγκυφασμένη με την ιστορία την ίδια του ανθρώπου. Η Μεταλλουργία, έτσι το λέει και το όνομά της, είναι εκείνο το σύνολο από τις ενέργειες που πραγματοποιούνται από τον άνθρωπο, προκειμένου να πάρει από το περιβάλλον του κάποιο μέταλο, να το χρησιμοποιήσει στη συνέχεια, να κάνει κάποια όργανα, σκεύει εργαλεία, όπλα κυρίως κυριότατα και στη συνέχεια να τα χρησιμοποιήσει για να καλυτερέψει ή να χειροτερέψει τη ζωή του. Η Μεταλλουργία λοιπόν είναι κάτι το οποίο ξεκίνησε από πολύ παλιά, προφανές θα τα καταρχείν στην τύχη και εμπειρικά, στη συνέχεια συγκεντρώνοντας τις εμπειρίες και περνώντας τις από γενιά σε γενιά, έτσι πρώτα απ' όλα με τον προφορικό λόγο μετράνο και με το γραπτό, έφτασε μέχρι τις μέρες μας, στις μέρες μας βέβαιος έχει ενισχυθεί πάρα πολύ με γνώσεις που έχουν αποκτηθεί, καθώς στο μεταξύ έχει οικοδομηθεί η χημεία και θεωρητικά και πρακτικά, υπάρχουν τεχνολογικές εξελίξεις, δεν χρησιμοποιούμε πια απλά λήθινα εργαλεία και βεβαίως όλες αυτές οι διαδικασίες είχαν σαν στόχο να συγκεντρώσουν και να χρησιμοποιήσουν σε κάποια καθαρή μορφή, κάποια μέταλλα. Τα μέταλλα, είτε το θέλουμε είτε όχι, έχουν χαρακτηρίσει ένα γάλλο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Ανοίξουμε δηλαδή οποιοδήποτε βιβλίο το οποίο αναφέρατε στην ανθρώπινη ιστορία, ξεχωρίζει κάποιες μεγάλες χρονικά εποχές του παρελθόντος, η πιο μεγάλη είναι η λύθινη εποχή. Στη συνέχεια έρχονται οι εποχές του μετάλλων. Έχουμε την εποχή του μπρουντζου, που στα ελληνικά λαθλασμένα το λέμε η εποχή του χαλκώ, η εποχή του μπρουντζου είναι. Μπρουντζο μπορούσαν να φτιάξουν, δεν είχαν τότε τις τεχνολογικές ευκολίες και δυνατότητες να έχουν καθαρό καθαρό χαλκώ, ακόμα και αν το προσπαθούσαν και αν το θέλανε, αλλά εν πάση περίπτωση η εποχή του μπρουντζου ακολουθεί από την εποχή του Σιδείρου. Θα λέγει κάποιος ότι από την αναγέννηση και μέχρι τη δυομηχανική επανάσταση, κυρίως τη δυομηχανική επανάσταση, μπορούμε να πούμε ότι μπήκαμε στην εποχή του Χάλιβα. Και από εκεί μετά ακόμα και η σύγχρονη εποχή, ο 20ος αιώνας για παράδειγμα, ο 20ος αιώνας μπορεί να χαρακτηριστεί σε σαρχές τουλάχιστον από κατασκευές του ανθρώπου, πολύ μεγάλες, πολύ ογκώδεις που μπορούσαν να ταξιδεύουν στις θάλασσες και κατασκευές, μηχανές οι οποίες μπορούσαν να πετούν. Αν δεν είχαμε στη διάθεσή μας κράματα του αργυλίου και του διτανείου, έτσι καταλαβαίνει κάποιος ότι δεν θα μπορούσαν να φτιαχτούν τέτοιου τους μεγάλα καράβια και τέτοιου τους μεγάλα αεροπλάνου, που να πετάνε ένα αεροπλάνο φτιαγμένο από σίδερο, όπως λέει έτσι η κοινή καθημερινή ολογία, δεν πρόκειται ποτέ να σηκωθεί με την υποδύναμη που έχουν οι συγκεκριμένες μηχανές που χρησιμοποιούνται σε αυτά τα αεροπλάνα. Βεβαίως, η σύγχρονη εποχή, στην οποία ζούμε τώρα όλοι, κυβερνιέται από την ύπαρξη μηχανών και εξαρτημάτων. Όλα τα μηχανήματα, όλα τα εξαρτήματα τα οποία χρησιμοποιούμε, αυτός ο υπολογιστής, η κάμερα που μας καταγράφει, τα κινητά τηλέφωνα που έχουμε όλοι, όλα αυτά τα κατασκευάσματα, δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρχουν αν δεν υπήρχε η βάση του τσίπ, του πυρίτιου. Συνεπώς, ακόμα και μέχρι σήμερα, τα μέταλα προσδιορίζουν τη ζωή του ανθρώπου και στα ελληνικά, πολύ περισσότερο, έτσι έχει μείνει και μια λέξη, την έχω σημειώσει εδώ πέρα με έντονα κόκκινα γράμματα, εκμετάλλευση. Ακούμε συχνά ότι αυτούτο είναι μια εκμετάλλευση, θα πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτούτο ή εκείνο ή το άλλο, βέβαιος στην σύγχρονη γλώσσα έχουμε δώσει μια διαφορετική έννοια στη λέξη. Καταλέξει όμως εκμετάλλευση θα πει αυτό, να βγάλω από κάπου το μέταλο. Γιατί υπάρχει αυτή η λέξη στην ελληνική γλώσσα, γιατί ακριβώς το να βγάλεις το μέταλο από κάπου ήταν πάρα πολύ χρήσιμο για την ανθρώπινη ζωή. Έτσι, εκμετάλλευση λοιπόν καταλέξει να σημαίνει αυτό ακριβώς, να πάω κάπου να σκάψω, να βρω κάποιο υλικό, να κάνω κάποια κατεργασία και να βγάλω από εκεί μέσα το μέταλο το οποίο υπάρχει. Τώρα, η μεταλλουργία ξεκίνησε στους αρχαιότατοις χρόνους, δηλαδή μερικές χιλιάδες χρόνια π.Χ. καταρχήν στο δεύτερο της στάδιο, δηλαδή στη μορφωποίηση κάποιου κομματιού από μέταλο. Και πού το βρήκαν οι αρχαίοι άνθρωποι το κομμάτι από μέταλο. Συνήθως, τα κομμάτια από μέταλο που μπορούσαν να βρουν ήταν μετεωρικής προέλευσης. Έπεφταν ένας μετεωρήτης, κάποια φράζοματά του πέφτανε εδώ ή εκεί, αυτά τα φράζοματά του περιείχαν και μικρές ποσότητες από κάποια μέταλα. Τέτοιες μικρές ποσότητες, ακόμα και χτυπώντας τα, έτσι υπό τυποδός, με κάποιες πέτρες, με κάποια αγγίθηνα εργαλεία, μπορούσες να τα σχηματοποιήσεις. Το εντυπωσιακό είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλά τέτοιου τους κατασκευάσματα που ανάγονται και στην έκτη χιλιατία π.Χ., τα οποία όμως είναι πάρα πάρα πολύ μικρά σε μέγεθος ακριβώς γι' αυτό, γιατί δεν υπήρχαν τα κατάλληλα εργαλεία για να μορφωποιήσουν μεγαλύτερης μάζας μετάλο. Ήταν λοιπόν κομματάκι μετάλο που τυχαία βρισκότανε, να ορίστε ένα εδώ πέρα. Αυτό εδώ είναι ακριβώς η εχμή από κάτι σαν σουβλί που βρέθηκε στον τάφο μιας γυναίκας, προσδιορίζονταθή γύρω στις αρχές της πέμπτης χιλιατίας π.Χ. Το βλέπετε λοιπόν πόσο είναι πάνω στο χέρι αυτό ο οποίος το κρατάει, είναι πάρα πολύ μικρό κομματάκι, βλέπετε ότι είναι ανωμιόμορφο, κυρίως όμως περιέχει χαλκό. Έτσι αυτό λοιπόν προφανώς, προφανέστατα είναι μετρολυτικής προέλευσης. Δεν μπορούσε κάποιος εκείνη τη στιγμή να έχει ένα οριχείο χαλκό, να έχει την τεχνολογία την κατάλληλη και να μπορείς να βγάλει τον χαλκό, να τον εκμεταλλευτεί δηλαδή. Προφανώς λοιπόν είναι μετρολυτικής προέλευσης. Χαρακτηριστικό τους είναι ότι είναι μικρά σε μέγεθος και έχουν μια σύσταση που πηκεί αόριστα. Αόριστα δηλαδή σε μία μικρή περιοχή μπορείς να βρεις δεκάδες τέτοια αντικείμενα που να έχουν το καθένα διαφορετική περιεκτητικότητας και διαφορετικά μεταλλαναρωμα με το κομμάτι του μετεωρήτη, το οποίο είχε πέσει και είχε χρησιμοποιηθεί. Τώρα οι διαδικασίες της μεταλλουργίας αναπτύχθηκαν προφανώς κοντά σε περιοχές που υπήρχαν κοιτάσματα. Φανταζόμαστε όλοι πως στην αρχή κατά λάθος θα γίναν κάποιες παρατηρήσεις, δηλαδή γύρω από μια φωτιά που υπήρχε σε έναν καταβίσμο, έτσι, στυβάζοντας κάποιες πετρούλες γύρω γύρω από τη φωτιά για να την διατηρήσουν. Αν αυτές οι πετρούλες είχαν κάποιο χαρακτηριστικό γαλαζοπό χρώμα που έχουν οι περισσότερες ενώσεις του χαλκού, θα μπορούσε κάποια στιγμή η φωτιά που δημιουργήθηκε να φτάσει σε θερμοκρασίες τέτοιες, να λιώσει ένα μέρος από το υλικό αυτό και την άλλη μέρα το πρωί όταν η φωτιά έχει σβήσει, πηγαίνοντας να καθαρίσουν οι άνθρωποι εκείνοι το μέρος, βλέπανε τι ωραία τι χαρά, μια μάζα περίεργη με κάποια μεταλλική λάμψη, με κάποια αντοχή, ένα ας το πούμε υλικό που είχε μέσα του αρκετό χαλκό. Από κύματα η εμπειρία μπορεί να στηβαχτεί να αρχίσουν να ψάχνουν σκοπίμως κάποιες πέτρες γαλαζοπές, σαν και αυτές που τυχαίως προηγούμενοι θα χρησιμοποιήσουν, και έτσι να αρχίσουν να ψάχνουν, να σκάβουν καταρχήν τη γη στα επιφανειακά στρώματα, να κεντρούν τα βράχια που είχαν γύρω τους, στη συνέχεια να σκάβουν όλο και πιο μέσα όλο και πιο βαθιά για να βρουν περισσότερο από αυτό το ωραίο και χρήσιμο και περίεργο καταρχήν υλικό. Βέβαια λοιπόν σε αυτές τις περιοχές που υπήρχαν κοιτάσματα μετάλλο, και θα πούμε στη συνέχεια γιατί κυρίως και πρώτα χαλκό, εκεί αναπτύχθηκαν τέτοιου είδους τεχνολογίες και εκείνο που είναι εντυπωσιακό είναι πως πιθανότατα αναπτύχθηκαν αυτές τις τεχνολογίες ανεξάτετα ή μία από την άλλη. Εδώ πέρα βλέπουμε ένα χάρδι στον οποίο έχουν σημειώσει τις περιοχές που έχουμε κυρίως μεταλλεία στην Λεκάνη της Μεσογείου και στην Βόρεια Εδρώπη. Βλέπετε, υπάρχουν εδώ πέρα από την περιοχή που σήμερα λέμε Ιορδανία, Τουρκία, Βουλγαρία, Σερβία, Αυστρία, στα Πυρινέα, στο νότιο μέρος της Ισπανίας και στα Βραδανικά νησιά. Εκείνο που φαίνεται εντυπωσιακό είναι το εξής. Συνήθως σκεφτόμαστε ότι κάπου υπήρξε η πηγή μιας εξέλιξης. Λέμε, δηλαδή, ξέρετε, η μεταλλουργία ξεκίνησε στη Μέση Ανατολή, μάλιστα. Υποθέτεις, λοιπόν, ότι από τη Μέση Ανατολή με κάποιον τρόπο και σιγά-σιγά, καθώς τα χρόνια περνούνε, κάποιοι έμποροι, κάποιοι τεχνίτες, κάποιοι άνθρωποι με ενδιαφέρον, κάποιοι περίεργοι, κάποιοι επιτήριοι, κάποιοι κλέφτες. Έτσι είναι γνωστά αυτά. Ακόμα στην Ελληνική Μεθολογία, έτσι, ο Προμεθέας πηγαίνει και κλέβει τη φωτιά από τους δούλους και ενδιαφέρει τους ανθρώπους. Κάποιοι τέτοιοι, λοιπόν, άνθρωποι σιγά-σιγά μπορούν από τη Μεσοποταμία, ανοίγοντας προς τα δεξιά, προς τα δευτερά, προς τα πάνω, να μεταφέρουν αυτού του είδους δηλαδή, όπως κοιτάμε σε αυτό το χάρτη. Θα λέγει κάποιος επίσης, πως η τεχνογνωσία που θα ερχόταν μαζί με κάποιους ανθρώπους, όποια κι αν ήταν η ιδιότητά τους, θα ήταν κάποιο του συγκεκριμένη. Συνοχώς, κάποια τεχνική που χρυσοποιούταν, ας πούμε, στην Μεσοποταμία, θα μεταφερόταν και στη Συρία, θα μεταφερόταν στη Βαλκανική, θα μεταφερόταν στην Αυστρία και όλα σχετικά. Όμως, υπάρχουν διαφορές. Όμως, επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι σε διάφορα μέρη, τα οποία δεν μπορείς να πεις ότι θα είχαν απευθείας επίδραση με τέτοιου είδους πρωταρχικές πηγές γνώσης της μεταλλογραφίας, υπάρχουν υλικά, υπάρχουν υπογνήματα που δείχνουν εθνική καταργασία, όπως για παράδειγμα αυτό στη Σάλπη, στην Αυστρία πάνω, που από άποψη χρονολογική είναι περίπου σύγχρονο με εγκαταστάσεις στην Ισπανία και στη Μεσοποταμία, χωρίς να υπάρχουν τεχνολογικές αντιστοιχίες, χωρίς δηλαδή να μπορείς να καταλάβεις, να αντιληφθείς ότι κάποιος μετέφερε κάποια τεχνογνωσία που είχε στο μυαλό του, που ήξερε, που έμαθε σε εκείνα τα μέρη. Συνεπώς, υποθέτουμε σήμερα ότι ανακαλύφθηκαν, ας το πούμε, αυτές οι τεχνικές της μεταλλογικής περίπου αναεξάρτητα σε κάθε περιοχή. Βεβαίως, από τη στιγμή που ανακαλύφθηκαν, η διάχυσή τους θα ακολούθησε τους λογικούς, όπως είπαμε, παραπάνω δρόμους, καθώς έπειτα μετά από κάποιες γενιές, περίπου όλη την έκταση της Ευρώπης, όπως την βλέπουμε εδώ πέρα, θα υπήρχαν δύο-τρεις διαφορετικές τεχνικές που θα χρησιμοποιούνταν για να επαραγωγηθούν οι μεταλλογικές διαδικασίες. Θα μπορούμε να πούμε το εξής, ότι οι διαδικασίες της εκμετάλλευσης, καταρχήν δηλαδή της εξόρυξης και της συγκέντρωσης μετάλλου, καθώς και της μεταλλοτεχνίας, το πώς δηλαδή το κατεργάζεσαι στη συνέχεια για να το κάνεις κάποιοι είδους αντικείμενα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν, αν έχουμε κάποια γνώση για αυτές, για να χαρακτηρίσουν τις ανθρώπινες κοινωνίες, τον πολιτισμό τους, το τι είδους τεχνολογικά επιτέγματα είχαν, την κουλτούρα τους ακόμη, και με την έννοια που το είπαμε προηγουμένως, επειδή οι γνώσεις αυτές διαχέονται, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως στοιχεία για να μας δείξουν οικονομικές ανταλλαγές, δρόμους εμπορικούς που υπήρχαν πολύ παλιά, όπως επίσης και πολιτικές επιδράσεις. Για να έχεις ένα άμεσο εμπόριο με κάποια περιοχή, θα πρέπει είτε να έχεις συμμαχία με αυτή την περιοχή, είτε να έχεις υποτελείς κάποιους ενδιάμεσους, οι οποίοι δεν θα επιτύθουν σε αυτούς που θα μεταφέραν το υλικό από σένα προς τον σύμμαχό σου ή αντίστοθο. Έτσι λοιπόν, υπάρχει μια σύγχρονη έρευνα, η αρχιομεταλλουργία, ας την πούμε συγχωρητικά, που δεν είναι ένα μόνο πράγμα, είναι συνδεσμός από πολλά πράγματα, γιατί στην έρευνα αυτή γίνεται προσπάθεια να εξεταστούν όλα εκείνα τα πράγματα, τα οποία θα άφηναν πίσω στις υπουργήματα και τα οποία σχετίζονται με την διαδικασία της συμμεταλλουργίας. Και ποια είναι αυτά τα όρατα πράγματα. Πρώτα απ' όλα, κατασκευές. Το πιο πρόπραγμα για να κάνεις εκμετάλλευση είναι να σκάψεις μια τρύπα, είτε κατακόρυφα είτε οριζόντια, και να μπεις μέσα εκεί και να βγάλεις το μέταλλο. Αυτό είναι, έτσι, μια κατασκευή, η οποία γίνεται υπόγεια. Βεβαίως, έτσι, όλοι ξέρουμε ότι οι στοές των οριχείων πρέπει κάπως να στηριχτούν. Αν σκάβεις μια τρύπα παράλληλα με το έδαφος και δεν τη στηριζείς, κάποια στιγμή θα πέσει. Και θα πουλήσεις και θα μπεις μέσα. Λοιπόν, είναι προφανές ότι πρέπει να έχουν κάποιες κατασκευές υποστήριξες υπόγειας, βεβαίως, και κατασκευές αντίστοιχες επίγειες. Δεν μπορείς να αφήσεις τη βροχή να πέθει μέσα, και δεν μπορείς να αφήσεις χώματα ή βράχους που κυλούν από πάνω να πέσουν και να κλείσουν την τρύπα του οριχείου σου. Επίσης, χρησιμοποιείται εργαλεία. Το πρώτο ειδικά καιρό που τα εργαλεία ήταν λύθινα, μπορούμε να πούμε ότι περισσότερες φορές υφίσταν τα αυτά, με το χτύπημα στον βράχο, παρά ο ίδιος ο βράχος, έτσι που θα είχε μέσα το τωρικτό. Συνεπώς υπολήματα από τέτοιου είδους λύθινα εργαλεία, ακόμα κι εγώ μεταλλικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκα στη συνέχεια, υπολήματα τέτοια οπωσδήποτε θα μένανε είτε μέσα στο οριχείο είτε στην περιοχή γύρω από αυτό. Βεβαίως, όταν βγάλεις ένα κομμάτι από ένα οριχτό, προφανώς έτσι καταλαβαίνω μόνοι, δεν μπορεί να είναι ένα κομμάτι από ατόφιο χρυσάφι, από ατόφιο χαλκό, από κάτι τέτοιο. Συνεπώς θα χρειαστεί να κάνεις μια εμπειρική διαδικασία εμπλουτισμού. Γιατί μπορείτε να το φανταστείτε έτσι, παίρνω μια πέτρα, είμαι έτσι, εγώ εκείνος ο αρχαίος που ανακάλυψα ότι εκείνες οι γαλάζιες πέτρες μου δίνουν αυτό το περίεργο μέταλλο, δεν μπορείτε να υποθέσετε ότι βρίσκω παντού μοιόμορφες ορίδες γαλάζιες πέτρες. Θα έχουν και κάποιο άλλο λυκό. Άμα λοιπόν έχω καταλάβει, έχω κάνει κάποιο είδους συναγωγή συμπεράζευματος ότι η γαλάζια πέτρα είναι που μου δίνει το μέταλλο που θέλω, παίρνοντας μια πέτρα που έχει μια πικιλόμορφη σύσταση, προσπαθώ να τη σπάσω σε μικρότερα κομματάκια και τα κρύζα, τα κίτρινα, τα άσπρα να τα διώξω, να τα βγάλω μακριά, να μην τα χρησιμοποιήσω. Αυτό λοιπόν είναι μια έτσι η φυσική διαδικασία που λέγεται εμπλουτισμός. Αυτά τα κομματάκια όμως κάπου πρέπει να μείνουν και συνήθως θα μένουν στην περιοχή όπου υπάρχει το ρυχείο. Αυτό λοιπόν είναι ένα είδος απορίεματα. Όταν σε συνέχεια βεβαίως προχωρήσω στο να κάνω μια κατεργασία του μετάλλου μου, θα πάρω μια ποσότητα από το ωραίο το σχετικά καθαρό μου μέταλλο και θα πάρω και ένα υπολοιπώμενο πράγμα το οποίο δεν μου χρειάζεται, δεν μου αρέσει, ή επειδή είμαι τόσο αρχαίος και δεν ξέρω τόσο πολλά πράγματα σχετικά με τη θεωρία της χημείας που πραγματοποιείται εκεί μπροστά μου, είναι λοικό που εγώ νομίζω να αφήσω και το πετάω κάπου εκεί πέρα δίπλα. Είναι λοιπόν απορίεματα αυτά, τα οποία αν συνειδητορθούν σε κάποιες περιοχές, αν μάλλον τα αυτοποιηθούν σε κάποιες περιοχές, μπορούν να εικοδείξουν ότι κάπου και κοντά πρέπει να υπήρχε κάποιο οριχείο. Τέλος, βέβαιος, προφανώς, προφανές και τα μεταλλικά αντικείμενα τα οποία κατασκευάστηκαν θα βρίσκονται βεβαίως, τα μεταλλικά αντικείμενα που κατασκευάστηκαν θα βρίσκονται κυρίως στους οικισμούς των ανθρώπων που τα χρησιμοποιούσαν ή στις περιοχές που κατοικούσαν. Το παλαιό καιρό θα βρισκόταν κάπου κοντά σε έναν οικισμό ανθρώπων. Στις μεταγενέστερες εποχές δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι κάτι τέτοιο ήταν η πραγματικότητα. Τώρα, βέβαια, σε σύγχρονη εποχή, έχουμε δυνατότητα με φασματοσκοπικές τεχνικές να ελέγξουμε τις περιοχές του εδάφους και πάνω και σχετικά κοντά κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και να παρατηρήσουμε τέτοιου είδους λεπτομέρειας που να μας δείχνουν στοιχεία για δομές, για υπογήματα από εργαλεία, για απορρίματα της μεταλλογικής δεδικασίας κ.σ. Έτσι, λοιπόν, μπορούμε σήμερα, μετά από μελέτη συγκεκριμένη και περιστατομένη, να έχουμε πληροφορίες για το πώς γινόταν η εξόρυξη, για το πώς γινόταν οι αρχικές μεταλλογικές δεδικασίες και πώς γινόταν οι τελικές κατεργασίες σε κάποιες περιοχές. Βεβαίως, έτσι, έχοντας και ως κύρια πηγή τα ίδια τα αντικείμενα, τα όπλα, τα σκεύη, τα διάφορα εργαλεία τα οποία μπορούμε να βρούμε σε περιοχές γύρω στα μεταλλεία. Λοιπόν, αυτό είναι χρήσιμο όχι μόνο για κάποιον ιστορικό ή αρχαιολόγο που θέλει, ας πούμε, να δείξει ότι εδώ πέρα, στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, παλιά υπήρχαν οικισμοί και ότι χρησιμοποιούνταν εκείνα ή τα άλλα ορυχεία για να πάρουν υλικό, για να κάνουν τούτο, τούτο και το άλλο, αλλά μπορεί να είναι χρήσιμο και στους σύγχρονους επιστήμονες και στους σύγχρονους μεταλλεολόγους και στες σύγχρονες κοινωνίες. Για παράδειγμα, μπορούμε, αν έχουμε πληροφορίες, ότι κάπου υπήρχε κάποιο παλιό μεταλλείο το οποίο πια δεν χρησιμοποιείται, το οποίο ενδεχομένως να είναι και καταχωμένο, μπορούμε να πάμε να το ψάξουμε και να το βρούμε. Και αν μπορέσουμε και να το βρούμε, ενδεχομένως και να προχωρήσουμε στην εκπαταλευσή του. Κάτι δηλαδή που οι αρχαίοι δεν θα μπορούσαν να το εκπαταλευθούν γιατί δεν είχαν τις τεχνικές δυνατότητες, μπορεί εμείς να έχουμε. Και επίσης το οικονομικό όφελος να είναι τέτοιο που να μπορεί και να έχει έννοια να προσπαθήσεις να εκπαταλευτείς κάτι που έχει σχετικά μικρή περιεκτικότητα σε κάποιο μέταλλο. Λοιπόν, τέτοιου είδους καταγραφές υπήρχαν από παλιά και τέτοιου είδους έρευνες γινόταν τουλάχιστον από τα μεσεωνικά χρόνια και στη συνέχεια. Εδώ λοιπόν βλέπουμε μία σελίδα από ένα περίφημο δείλιο, το «Τερέ Μετάλλικα» του Κέιρκ Μπάουερ που είναι γνωστός, όπως είχαμε πει, με το εκλατινισμένο όνομα «Αγγρίκολα». Εδώ πέρα τι βλέπουμε, βλέπουμε το σύνολο αυτό που έχουμε πει μέχρι τώρα, δηλαδή μια ας το πούμε ιδεατή τομή ενός ορυχείου όπου φαίνεται το σημείο από όπου έγινε η αρχική εξεκαφή, φαίνεται κάποιο κατακόλυφο πηγάδι, φαίνονται κάποιες οριζόντια στοές και υπάρχουν μέσα εδώ πέρα άνθρωποι. Εδώ πέρα έχουμε στήριξη της ΣΤΟΑΣ, εδώ πέρα έχουμε κάποιους οι οποίοι έχουν μαζε ψηλικό και με ένα αναβατόριο το ανεβάζουν προς τα πάνω σε ανώτερο επίπεδο, κάποιος εδώ πέρα με ένα καροτσάκι μαζί με αυτό το τελικό και προφανώς το πηγαίνει κάπου για να συνεχίσει την πορεία το προς τα πάνω και ενδεχομένως κάποιος που έχει βγάλει το τελικό καροτσάκι με το προϊόν εδώ πέρα. Έτσι, έχουν και διάφορα σύμβολα. Εδώ υπάρχει και ένδειξε προφανώς στο τέλος της σελίδας τι ακριβώς παρουσιάζει του καθένα. Είναι μια σχετικά καλή περιγραφή του τι συμβαίνει μέσα σε ένα ορυχείο και εδώ πέρα βλέπετε προφανώς την επιφάνεια του εδάφους με το δεύτερο σημαντικότερο πράγμα για τη μεταλλογία, το δάσος, το ξύλο. Έτσι, λοιπόν, τέτοιου είδους κείμενα που περιγράφαν με αρκετή λεπτομέρεια τις διαδικασίες που πρέπει να γίνουν ήταν γνωστά τουλάχιστον από τότε, έτσι βλέπετε από το 1550 και στη συνέχεια. Και βλέπουμε ότι υπάρχει πλήρη αντιστοιχία με αυτά τα οποία πραγματοποιούμε ακόμα και σήμερα. Στο S κάνουμε και τώρα, τις στηρίζουμε και τώρα μόνο που οι stress δεν γίνονται με σκεπάρνια, γίνονται με μεγαλύτερα εργαλεία. Στο S είναι μεγαλύτερες, δεν αρκούν μερικά ξύλινα δοκάλια από εδώ πέρα για να στηρίξουν αυτές τις μεγάλους stress, αλλά η βασική διαδικασία είναι ακριβώς η ίδια. Τώρα, η μέθοδος της εξόρυξης όπως είπαμε και της μεταλλογίας σχετίζεται και με τον πολιτισμό και με την κουλτούρα και με τέτοιου είδους έννοιες για κάθε ανθρώπινη κοινωνία. Πείτε γιατί με την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Γιατί όσο και να φαίνεται περίεργο, η σειρά με την οποία γράφονται εδώ πέρα, τα αναθήματα, τα εργαλεία και τα όπλα, αυτή είναι η σειρά χρονολογικά που χοντρικά ισχύει για την χρησιμότητα των μεταλληλικών αντικειμένων. Λοιπόν, συνηθίζουμε, τώρα όσο στα βιβλία της ιστορίας που διδάσκουμε στο γυμνάσιο, να λέμε «Α, η εποχή του Χαλκού». Φτιάξαν όπλα από Χαλκό και επειδή είχαν όπλα από Χαλκό, επιτέθηκαν στους άλλους μεταλλήθενο όπλα και τους καθακυρίασαν. Τα πρώτα χρονολογικά αντικείμενα τα οποία βρέθηκαν και τα οποία φαίνεται να έχουν υποστεί κάποιο είδους επεξεργασία ως μεταλληλικά αντικείμενα ενώ, είχαν το σκοπό να είναι αναθήματα ή να είναι κοσμήματα ή να είναι τέτοια πράγματα που είχαν να κάνουν με τελετές θρησκευτικού περιοχωμένων. Δευτερευόντως τα εργαγεία και τριτευόντως τα όπλα. Βλέπετε, λοιπόν, έχει γίνει κάποια αντιστροφή στο σύστημα αξιών του σύγχρονου ανθρώπου από τον αρχαίο άνθρωπο. Βεβαίως, όπως είπαμε και προηγουμένως, και όπως θα πούμε και αργότερα, η εμπειρία του καθενός μεταλλουργού, μεταλλοορίχου, μεταλλοτεχνίτη ήταν πάρα πολύ χρήσιμη, αλλά είχε τοπικών ενδιαφέρον. Κάθε οικισμός είχε στην περιοχή του κάποια πηγή ενός μετάλλου που δεν είναι αναγκαστικά η ίδια με την πηγή του ίδιου μετάλλου που είχε κάποιος άλλος οικισμός σε κάποια σημαντική απόσταση. Για μας σήμερα σημαντικό ρόλο παίζει η κλασική αναλυτική χημεία. Έτσι, ο πατέρας της, ο Κλάπρατ, το 19ο αιώνα, έχει κάνει ατέλειωτες αναλύσεις με τον κλασικό τρόπο. Παίρνω ένα κομματάκι από το υλικό, το διαλύω, του καταστρέφω και μετά αρχίζω και προσπαθώ να ανιχνεύσω πόσο περιπτωκτικό έχει από αυτό, από αυτό, από το άλλο. Συγκεκρινικά, είναι μια δικασία κάπως επίπονη αλλά αρκετά ακριβής. Αυτή η αναλυτική χημεία, η κλασική, είναι αρκετά χρήσιμη με την έννοια ότι μπορεί ένα μεταλλικό αντικείμενο να το προζηωρήσει σαν περικτικότητα. Ξέρετε αυτό που λέμε είναι μπρουνζος, προφανώς το λέμε μπρουνζο και όχι χαλκότητα, δεν είναι 100% χαλκός. Ωραία, τι άλλο έχει μέσα λοιπόν, έχει εκείνο, έχει το άλλο υλικό. Σε τι περικτικότητες. Η αναλυτική χημα λοιπόν μπορεί να μας πει ότι αυτό το συγκεκριμένο μεταλλικό αντικείμενο έχει χαλκό 90% και το άλλο 93%. Αν λοιπόν σε μια περιοχή βλέπουμε αντικείμενα που έχουν 90% χαλκό και σε άλλη περιοχή ότι έχουν 93% χαλκό σαν μεσόρολο. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτές οι δύο περιοχές ή ανήκαν σε δύο διαφορετικές κοινότητες, ή έχουν υλικά που προέρχονται από κάποια κοινότητα που μπορεί να είναι κάποια διαφορετική, εξωτερική, αλλά μία συγκεκριμένη και μπορούμε να πάμε να ψάξουμε να βρούμε ποια ήταν η πηγή αυτού του υλικού που μας έδινε τελικά στα αντικείμενα χαλκό περιοχτικότητας 90%. Επίσης μπορεί η κρασική αναλυτική χημεία ελέγχοντας τα υπογήματα της μεταλλογικής συσκατρελασίας να μας πει πού περίπου βρίσκονται οριχεία και τι περίπου μπορούμε να βρούμε μέσα σε αυτά. Για παράδειγμα έχει αποδειχτεί πρακτικά ότι οι Ρωμαίοι μπορούσαν να εκπατελευθούν οριχεία που είχαν ασύνη αλλά αν το ασύνη είχε υπερεκτικότητα λιγότερο από 150 ppm είτε δεν είχαν την τεχνολογία να ασχοληθούν και να βγάλουν το ασύνη από εκεί πέρα παρόλο που μπορούσαν έτσι πρακτικά να δουν ότι υπάρχει είτε δεν τους ενδιαφέρεται οικονομικά. Αν εμείς τώρα έχουμε στοιχεία μέσω της αναλυτικής χημείας ότι σε κάποια περιοχή υπάρχουν απορρίματα μεταλλογικής συσκατρελασίας που φαίνεται να περιέχουν ασύνη μπορούμε να δούμε τι υπερεκτικότητα έχουν εκεί, μπορούμε να συμπεράνουμε με βάση τη διαδικασία που πραγματοποιήθηκε τι περίπου υπερεκτικότητα πρέπει να είχε το οριχτό από το διπλανό οριχείο και αν ας πούμε είναι μιας υπερεκτικότητας γύρω στους 100 ppm και οι σύγχρονοι οικονομικοί όροι μας λένε ότι ένα μεταλλείο που θα μου έδινε 80 ppm ασυνοίου είναι χρήσιμο και ενδιαφέρον οικονομικά να το υπερεφθώ να πάμε να το βρούμε και να το υπερεφθούμε έτσι έχει λοιπόν και πρακτικούς οικονομικούς λόγους για τους οποίους η αναλυτική χημεία εφαρμόζεται και χρησιμοποιείται για να μας δώσει πληροφορίες όχι μόνο ιστορικού ενδιαφέροντος αλλά ενδιαφέροντος και σύγχρονοι οικονομικού ενδιαφέροντος και ο οποίος υπάρχει και η σύγχρονη αναλυτική χημεία όπου πια δεν χρειάζεται καν στις περισσότερες περιπτώσεις να καταστρέψεις το υλικό το οποίο θέλεις να μελετήσεις μπορείς να εφαρμόσεις φασματοσκοπικές μεθόδους για να προσδιορίσεις τη σύσταση ενός πράγματος και μάλιστα να προσδιορίσεις τη σύσταση με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια και λεπτομέρεια από την παλιά η κλασική αναλυτική χημεία η κλασική αναλυτική χημεία μπορούσε να μας πει για παράδειγμα ότι ένα υλικό έχει 10% μολύβο δεν μπορούσε να μας πει πράγματα για την ισοτοπική σύσταση αυτού του μολύβου θα πούμε αργότερα κάτι για την ισοτοπική σύσταση του μολύβου η σύγχρονη φασματοσκοπία μαζόν μπορεί να μας πει πράγματα για την ισοτοπική σύσταση του μολύβου κατά συνέπεια αυτό το 10% δεν είναι μόνο 10% είναι 10% το οποίο κατανέμαται στα διάφορα ισότοπα του μολύβου το 206, 207, 208 π.χ. σημαίνει κάποια πράγματα για μας ένα πολύ χρήσιμο στοιχείο είναι η μελέτη της μικροδομής ενός υλικού. Τι εννοούμε μικροδομή αυτό εδώ θα μου πείτε τι είναι αυτό εδώ πέρα αυτά είναι δύο λεπτά παρασκευάσματα από δύο υλικά τα δύο αυτά υλικά είναι δύο μπρούντζι που έχουν περίπου την ίδια σύσταση δηλαδή έχουν κυρίως καλκό αλλά έχουν πελεκτικότητα σε κασίτελο και σε μολυβδό οι οποίες πελεκτικότητες δεν διστευάμε τώρα ακριβώς δηλαδή σύμπλιν 0,5% θα λέει για κανένας δηλαδή ότι αυτά τα δύο υλικά είναι ίδιο πράγμα χοντρικά δηλαδή σαν να πούμε το ένα έχει 5,5% κασίτελο και το άλλο 5% και το ένα έχει 3% μολύβδο και το άλλο 3,5% αυτό θα λέει λοιπόν κανένας ότι αυτά τα δύο πράγματα έτσι από την άποψη της κλασικής αναλυτικής χημείας είναι ίδια έχουν την ίδια πελεκτικότητα σε κασίτελο και σε μολυβδό. Εδώ πέρα λοιπόν έχουμε τη μικροδομή τους. Αυτό λοιπόν είναι ένα μικρό παρασκεύασμα, ένα λεπτό στροματάκι που το έχουμε βάλει κάτω από το μικροσκόπι βλέπετε αυτό εδώ πέρα είναι 40 μικρόμετρα που σημαίνει έτσι η οθόνη μας από άκρη σε άκρη είναι περίπου μισό χιλιοστό έτσι ό,τι υπάρχει από τη μία άκρη ως την άνοιξη της οθόνης είναι μισό χιλιοστό σαν εύρος, εντάξει. Λοιπόν μέσα σε αυτό το ένα τρίτο του χιλιοστού εδώ πέρα βλέπουμε διάφορες οντότητες. Για παράδειγμα εδώ διακρίνουμε δυο σημαντικά διαφορετικές περιοχές. Μία περιοχή από εδώ και αριστερά αυτό το σκορό χρωμογλυκό και μία περιοχή από εδώ και δεξιά αυτό το ανοιχτό χρωμογλυκό και εδώ βλέπουμε μέσα διάφορα μικρά εγκλείσματα που σημαίνει ότι όλο αυτό το πράγμα δεν είναι ένα υλικό όπως φαίνεται. Εδώ πέρα αντιθέτως βλέπουμε μία πυκλομορφία μικρούς μεγάλους κόμπους, καταλαβαίνετε έτσι, που είναι τις τάξεις του ενός μικρομέτρου ο καθένας. Ανάκατος μεταξύ τους, χωρίς καμία συγκεκριμένη δομή. Τα δύο λοιπόν αυτά αντικείμενα, θα λογικά είναι από την άγωξη της κλασικής αναλυτικής, είναι περίπου το ίδιο πράγμα. Θα είναι για κάποιους που έρχονται από τον ίδιο πληθυσμό, εντάξει. Βρήκαμε λοιπόν κάποια όργανα, κάποια εργαλεία, το ένα εδώ το άλλο εκεί, οι σύστασεις τους είναι περίπου ίδια, είναι λοιπόν το ίδιο υλικό. Όχι. Η μελέτη της μικροδομής μας δείχνει ότι αυτό εδώ πέρα το υλικό είναι διαφορετικό από εκείνο και μάλιστα μπορούμε τώρα χρησιμοποιώντας την ιμπερία μας να πούμε ότι αυτό εδώ το υλικό έχει υποστή ανόπτιση ενώ το άλλο όχι. Είναι μια από τις διαδικασίες της μεταλλογίας, την οποίαν αφού πάρω μια κάποια μάζα ενός υλικού, μεταλλικού, τη θερμένω μέχρι να ερευθροποιηθεί και συνέχεια την αφήνω να ψυχθεί σιγά σιγά. Καθώς ψήχεται σιγά σιγά, σχηματίζονται μεγάλοι κρύσταλοι, να εδώ πέρα τα όρια των κρυστάλων, αυτός ο πιο σκουρόχρωμος εδώ και αυτός ο πιο ανοιχτόχρωμος εκεί. Σχηματίζονται λοιπόν μεγάλοι κρύσταλοι, βεβαίως υπάρχουν και μικρά εγγλίσματα μέσα σ' αυτούς, δεν γίνεται να μην έχουμε. Σχηματίζονται πάντως μεγάλοι ομογενείς κρύσταλοι, από εδώ πέρα δεν σχηματίζονται. Αυτό σημαίνει ότι η αντοχή αυτού του υλικού είναι διαφορετική από την αντοχή αυτού του υλικού, η συμπεριφορά του η φυσικοχημική θα είναι διαφορετική, παρόλο που η χημική του σύσταση είναι περίπου η ίδια. Βλέπουμε λοιπόν δύο ευμεγέθης κρυστάλους εδώ, πάρα πάρα πολύ μικρά πραγματάκια εδώ πέρα, που σημαίνει αυτό το υλικό θα είναι οπωσδήποτε πολύ διαφορετικό στην αντοχή του και στην γενικότερη φυσικοχημική του συμπεριφορά. Οι μελέτες, οι φασματοσκοπικές, δεν περιουλίζονται μόνο στο να πάρω ένα κομμάτι από κάποιο αντικείμενο και να το εξετάσω, αλλά επεκτείνονται και παραπέρα. Από τη ΝΑΣΑ και από κάποιον δορυφόρο που χρησιμοποιεί ένα σύστημα από φασματόμετρα, μπορεί να γίνει καταγραφή φασματική, ας το πούμε, της επιφάνειας της Γης. Και θα μου πείτε τι έγινε τώρα εδώ πέρα. Έγινε το εξής. Εδώ υπάρχει η ένδειξη πως το ντοντοδό είναι 500 μέτρα. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι αυτό είναι μια έκθεση, κύριο, στα 3 επί 5 χιλιόμετρα. Είναι εντοπισμένο στη περιοχή της σημερινής Ιορδανίας, ανάμεσα στη νεκρή θάλασσα, στην τον κόλπο της Άκαμπα. Υπάρχει εδώ πέρα ένας οικισμός, αυτός που ονομάζεται Κυρμπάτ Ελνάχας. Αυτό εδώ πέρα είναι το κάστρο της εποχής του Σιδείρου. Αυτοί οι λόφοι λοιπόν ενδιαφέρουν μεταξύ τους. Βλέπουμε κάποιους που είναι πιο σκούροι και κάποιους που είναι πιο νυχτοί. Αυτοί οι πιο σκούροι λόφοι έχουν το εξής ιδιαίτερο. Φαίνονται πιο σκούροι σε αυτού του είδους τη φωτογραφία επειδή πάνω σε αυτούς έχουν γίνει αποθέσεις από κάποιο υλικό που έχει μέταλλο. Σε συγκεκριμένη περίπτωση χαλκό. Πού θα κάνεις αποθέσεις από χαλκό? Δίπλα στην περιοχή που έχεις στο ορυχείο σου. Συνεχώς μπορούμε να φανταστούμε, εδώ πέρα ένα οικισμός, κάποιο ορυχείο βρίσκεται εδώ και κάποιο ορυχείο βρίσκεται εδώ. Αν πάτε και ψάξετε με το όνομα αυτό στο δίχτυο, θα δείτε και φωτογραφίες επίγειες. Και φωτογραφίες επίγειες κυρίως είναι από αυτή την κατεύθυνση, όπου φαίνεται η βάση και κάποιες κατασκευές αυτού του οχυρού της εποχής του συντήρου και μπορείτε σαφέστετα να δείτε περιοχή μεταλλείου σε αυτήν και σε αυτήν την περιοχή. Κοιτώντας από αυτή την κατεύθυνση μπροστά δεξιά και μπροστά αριστερά. Συνεχώς, αν εγώ δεν ήμουν μεταλλειολόγος που δεν είμαι, αν δεν ήμουν αρχαιολόγος που δεν είμαι, χρησιμοποιώντας αυτή τη φωτογραφία θα μπορούσα να καταλάβω ότι κάτι υπάρχει εδώ πέρα που είναι μια περίπου ορθογόνια κατασκευή, προφανώς κάποιο οχυρό ή κάποια πόλη και κάτι ιδιαίτερο υπάρχει σε αυτούς εδώ πέρα τους λόφους που δεν υπάρχει στους γύρω. Απόθεση μετάλλω. Θα μπορούσα λοιπόν να οδηγηθώ, ώστε να ψάξω σε αυτές εδώ πέρα τις περιοχές για να βρω ορυχία, τα οποία εντεχομένως και εγκαταλειμμένα είναι, δεν θα μπορέσουν να μου δώσουν υλικό για να συνεχίσω την μεταλλειολογική μου διαδικασία σήμερα. Τι στοιχεία μπορεί να δώσει τώρα η μελέτη ενός παλιού ορίγματος, είτε κάθετοι πηγαδιού, είτε ακόμα καλύτερα και μιας οριζόντιας ή στοάσμη κλήση. Μπορούμε να κοιτάξουμε τα τυχόματα. Α, λοιπόν στα τυχόματα του πηγαδιού ή της στοάς, δούμε κάτι που ανάγκηται σύγχυνοι θάλες. Ή δούμε ότι υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για αυλακές, οι οποίες έχουν λιανθεί το πέρασμα του καιρό. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε ήταν χρήση φωτιάς. Η χρήση φωτιάς είναι έτσι τόσο απλό όσο μπορούμε να το φανταστούμε. Φανταστείτε έναν βράχο στον οποίο πηγαίνω και ανάβω μία φωτιά μπροστά του κοντά του. Μπορείτε να σκεφτείτε ακόμα και έναν κατακόλυφο βράχο. Πηγαίνω λοιπόν να ανάβω μία φωτιά εκεί μπροστά του, την μεγαλώνω, την αφήνω να δουλέψει για κάποιο διάστημα, καθώς η φωτιά βρίσκεται δίπλα στο βράχο, η θερμότητά της βοηθάει στο να διασταλεί το υλικό του βράχο. Στη συνέχεια εκείνο που κάνω είναι πηγαίνω και ρίχνω μερικούς κουβάντες κρύο νερό, σβήνω τη φωτιά και παρελπτόντως ψήχω απότομα βία και το βράχο. Αυτή η απότομη διαστολή και συστολή θα οδηγήσει στο να σπάσει ένα μέρος από αυτό το βράχο. Είναι μια διαδικασία η οποία δεν χρειάζεται κανένας είδους άλλο εργαλείο. Είναι τόσο απλό όσο το περιγράφω. Μπορώ λοιπόν κάτι τέτοιο να κάνω και μέσα στη γη. Σκάβοντας, συναντάω κάποιο βράχο, κάνω μια ωραία κυλότητα, στήνω μια καλή φωτιά εκεί πέρα, μετά την σβήνω βίως, κάποια εκπολήματα από αυτή τη φωτιά θα μείνουν. Τα δείχωματα που θα δημιουργηθούν με αυτόν τον τρόπο θα είναι κάπως ανώμαλα και ανομοιόμορφα. Θα έχουν κάποια εξογγώματα εδώ και εκεί, αλλά με το πέρασμα του κελού, διότι μιλάμε για μια τεχνική αρκετά παλιά, με το πέρασμα των αιώνων θα έχουν κάποιο είδους λιάνση. Αν δούμε σε κάποιο παλιό πηγάδι, μπορούμε να φανταστούμε ότι είναι ένα πηγάδι πάρα πολύ αρχαίο, όπου η τεχνική που χρησιμοποιήθηκε ήταν η τεχνική της φωτιάς. Βεβαίως, στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, όπως θα πούμε και παρακάτω, εκείνο που γινόταν ήταν ότι μετά την μεταλλογική διαδικασία τα απορίματα δεν πληθιόταν στο περιβάλλον εξω, αλλά ξανατοποθετούνταν μέσα σε αυτήν την κυλότητα που είχε σχηματιστεί. Θα λέγαμε βέβαια, έτσι με τους σημερινούς όρους, για αυτό ήταν κάποιο είδους περιβαλλοντική ευαισθησία των ανθρώπων. Το πιο πιθανό είναι ότι δεν είναι. Απλώς ήταν είτε σεβασμός προς τις θεότητες, που ήταν τικό τους το μέρος και τους είχαν αφαιρέσει κάτι, είτε σεβασμός προς τα ζώα τους, τα οποία χρειαζόταν το γύρο λιβάδια, το γύρο δάσος, για να βοσκήσουν οι ίδιοι για να μαζέψουν το ξύλο τους και έφεραν τέτοιου τους εμπόδια, σαν τις αποθέσεις των αποτελεσμάτων της μεταλλοτεχνίας. Τώρα, στην επόμενη περίοδο, έτσι μιλάμε εδώ πέρα για την λύθινη εποχή, στην επόμενη περίοδο, που τα λύθινα εργαλεία πια είναι του Συρμού, προφανώς θα ήταν πιο χρήσιμο και πιο βολικό για κάποιους να χρησιμοποιήσουν ένα λύθινο εργαλείο και να χτυπούν τον βράχο, από τον οποίο ήθελαν να αποσπάσουν κάποιο μετάλλεγμα. Προφανώς, σε αυτές τις περιπτώσεις, το λύθινο εργαλείο θα άφηνε κάποια ίχνη, τα οποία ίχνη θα είναι κάποια βαθουλώματα, θα ήταν επίσης κάποια κομμάτια από το λύθινο εργαλείο, το οποίο προφανώς και αυτό η φύση θα το φτωρά, περίπου ανάλογη με τον βράχο, βέβαιος μικρές συνεχής αυλακές και κιλώματα και επίσης κομμάτια από λυκό που δεν είναι σχετικό γεωργικά με την περιοχή, έτσι για παράδειγμα έχουμε σε κάποιες περιοχές του Αιγαίου ο ψιδιανό, σχετικά σκληρό, σχετικά ανθεκτικό υλικό, νομίζω στη Μήλο, στη Φυλακοπή ήταν ένας οικισμός που κοντά του υπήρχε μια μεγάλη πηγή ο ψιδιανό. Ζούσαν λοιπόν οι κάτοικοι εξάγοντας ο ψιδιανό σε άλλα μέρη, αν λοιπόν βρούμε κομματάκια από ψιδιανό κάπου σε ένα μέρος που δεν υπάρχει αυτό το υλικό, προφανώς καταλαβαίνουμε ότι αυτό βρέθηκε εκεί πέρα με τη μορφή κάποιου εργαλείου, χρησιμοποιήθηκε το σφιερή ή λεπίδα από ψιδιανό για να κόψει το μέταλο, έθρασε το μέταλο, θράστηκε και η λεπίδα, έμεινε το ήχρος εκεί πέρα και μπορούμε να καταλάβουμε ότι αυτοί οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν κάποια αλ μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ποια εργαλεία που είχαν φτιαχτεί από αυτά τα μέταλα, τι χαρακτηριστικό έχουν τα μεταλλικά εργαλεία, όταν χτυπάς με ένα σφιερή ή με μια αξίνα ή με κάποιο εχμηρό μεταλλικό αντικείμενο ένα βράχο, κύριο που κάνεις είναι μικρές απλακές, σχετικά βαθιές και σχετικά παράλληλες μεταξύ τους. Βρούμε κάτι τέτοιο στα τυχόματα ενός πηγαδιού, μπορούμε να φανταστούμε ότι ήταν αυτό πηγή κάποιου μεταλλεύματος στην εποχή πια του μπρουντζου ή του σιδείρου. Βλέπουμε εδώ πέρα ένα διάγραμμα, όπου είναι μια σχηματική τομή ενός μεταλλείου, εδώ πέρα είναι το έδαφος, εδώ είναι η αρχική οπή που είχε σχηματιστεί, αυτή είναι η πορεία του πηγαδιού που χρησιμοποιήθηκε, αυτά τα σημεία, εδώ και εδώ μεση, έχει ενδείξεις ότι υπήρχε μέταλλο, συνήθως από εδώ πέρα αφαιρέθηκε ο χαλκώσει, εδώ ήταν το κοίτασμα, ας το πούμε, και εδώ σε αυτήν την περιοχή έχει βρεθεί το υλικό το οποίο είχε επανατοποθετηθεί, δηλαδή αυτό το οποίο δεν χρησιμοποιήθηκε, πετά τον εμπλουτισμό, το μέταλλο πήγε κάπου αλλού και τα υπόλοιπα υλικά ήρθαν και τοποθετητικά εδώ. Αυτό λοιπόν εδώ το υλικό, από γεωλογική άποψη, διαφέρει πάρα πολύ από το γειτονοϊκάτο ως προς τη σύσταση, την ποσοτική, ποιοτικά είναι υπερημπαντήστικο, λοιπόν καταλαβαίνουμε ότι είναι αυτό που προέκυψε από τον πρακτικό, κλασικό, αρχικό, μηχανικό εμπλουτισμό του μεταλλευματός μας. Τέτοιου είδους λοιπόν εικόνες είναι που μας δίνουν πληροφορίες για οριχεία τα οποία υπήρχαν σε κάποιες περιοχές. Τώρα, μερικά στοιχεία για κάποια από τα μέταλλα. Ο χρυσός. Ο χρυσός από πάντα ήταν ένα μέταλλο το οποίο τραβούσε το ενδιαφέρον των ανθρώπων. Ο χρυσός έχει την πολύ καλή ιδιότητα ότι βρίσκεται, εξαιτίας της χημικής του αδράνειας, βρίσκεται ως αυτοφύσης. Δηλαδή βρίσκεις κομμάτια καθαρού χρυσού κάπου. Δεν είναι βέβαια πάρα πολύ μεγάλα, είναι όμως μικρά, λαμπερά. Η άλλη ωραία ιδιότητα που έχει ο χρυσός είναι ότι είναι σχετικά μαλακός. Δηλαδή μπορείς, χωρίς να χρειαστείς να στήσεις ένα καμίνι, μπορείς κάποια κομματάκια χρυσού να πάρεις, να τα χτυπήσεις να ζει και να κάνεις λεπτά φύλλα, περίπου όσο λεπτά φύλλα θέλεις. Εδώ πέρα, λοιπόν, έχουμε το εξής, πολύ πολιτική, οι άνθρωποι όμως, σε περίπτωση που πολιτεύονται, ας το πούμε έτσι, που λέγανε τον παλιό καλοκαιρό, θα φάμε τώρα με χρυσά κουτάλια. Αυτό είναι κάτι το οποίο δεν πρόκειται να κάνεις ποτέ. Δηλαδή, αν έχεις ένα χρυσό κουτάλι, ας πούμε, έτσι, από 100% χρυσό και το βουτήξεις μέσα σε μια σούμπα και προσπαθείς να τη φας, δεν πρόκειται να τη φας ποτέ. Θα λυγίσει το κουτάλι όταν είναι πάρα πολύ μαλακό. Το βάρος της σούμπας θα το λυγίσει, δεν γίνεται αυτό το πράγμα. Μπορείς όμως, χτυπώντας μικρά μικρά κομματάκια χρυσού, να τα ενώσεις πολύ εύκολα, να κάνεις ένα φύλλο χρυσού και σε συνέχεια αυτό να το κάνεις περίπου ό,τι θέλεις. Το ό,τι θέλεις εξαρτάται και πάλι από την κουλτούρα και από την διάθεσή σου. Η πιο απλή διαδικασία που μπορεί να κάνει κάποιος με χρυσό είναι, αφού φτιάξει ένα φύλλο χρυσό, να πάει και να επικαλείψει κάποιο αντικείμενο. Και αφού επικαλείψει το αντικείμενο, είτε με τα χέρια πατώντας το, είτε με κάποιες φύνες πατώντας το, είτε με κάποιο μικρό σφυράκι σφυριατώντας το επί τόπου, να του δώσει το σχήμα αυτού του αντικειμένου, το οποίο θέλει να καλείψει. Και αυτό όπως το καταλάβαμε εμείς. Κάποιες φορές το αντικείμενο το οποίο αυτός ο χρυσός κάλυπται ήταν κάτι που φτυρώταν εύκολα, έχει φθαρεί, έχει εξαφανιστεί και έχει μείνει το χρυσάφι σε ένα περίεργο σχήμα. Τι είναι αυτό το πράγμα? Προφανώς λοιπόν αυτό το φύλλο χρυσού κάλυπται κάτι του οποίου το σχήμα μπορούμε να το δούμε τώρα εύκολα. Βλέπουμε εδώ δύο παραδείγματα. Το δεξί είναι ένα παράδειγμα από ένα οίκημα σχετικά μοντέρνο του 18-19ου αιώνα. Έχουμε λοιπόν κάποιο κλειπτό, πάνω στο φύλλο έχουν απλωθεί φύλλα χρυσό. Έτσι, κάποια κομμάτια λοιπόν του κλειπτού είναι χρυσά, το υποκείμενο υλικό μπορεί να είναι είτε μάρμαρο, είτε πέτρα, είτε ξύλο, είτε ό,τι άλλο θέλει. Το αριστερό σχήμα για μας είναι πάρα πάρα πολύ οικείο ή θα έπρεπε τουλάχιστον να είναι. Όταν ο Σλήμαν το είδε μπροστά του είπε «Α αυτό είναι το πρόσωπο του Αγαμέμνονα». Γιατί το βρήκε μέσα σε κάποιον από τους τάφους των Μικινών. Τι βλέπουμε εδώ πέρα? Βλέπουμε, ας πούμε, το περίγραμμα του προσώπου ενός ανθρώπου στον τάφο το οποίο βρέθηκε. Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε ότι αυτός ήταν ένας άρχοντας, ένας στρατηγός, ένας βασιλιάς, κάτι τέτοιο. Ο Αγαμέμνονας δεν ήταν οπωσδήποτε διότι όταν η σύγχρονη αλλαγική χημεία έλεγξε το υλικό, το ραδιοχρονολόγησε, ας το πούμε έτσι, αποδείχθηκε ότι ήταν τουλάχιστον 2 με 2,5 αιώνες αρχαιότερο από την περίοδο που θεωρητικά ζήσε ο Αγαμέμνος, δηλαδή κάπου εκεί στον 12ο αιώνα π.Χ. Έχει όμως κάποια εμφανή στοιχεία κάποιας κατεργασίας. Απλώθηκε προφανώς πάνω στο πρόσωπο κάποιου νεκρού και με κάποιο τρόπο, προφανώς όχι με σφυρί έτσι σεβασμός προς τον νεκρό, έχουν σχηματοποιηθεί πάνω εδώ πέρα τα βασικά στοιχεία της προσωπικού ητάς του. Με δηλαδή το πρόσωπο ενός πολεμιστή του 15ου αιώνα π.Χ., όχι με όλες τις λεπτομέρειες, αλλά με τις βασικές λεπτομέρειες. Αυτό βέβαιος το φύλλο τώρα έχει ανοίξει κάπως, είναι περίπου επίπεδο. Πάντως η καμπυλότητά του έδειχνε πως ήταν προσταυλωμένος. Το πρόσωπο ήταν μια είδος νεκρικής μάσκας. Λάει λοιπόν δυό απλές εφαρμογές, μία που υπάρχει τώρα στο Μουσείο και μία η δεξιά που υπάρχει ξύκημα που αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε λειτουργία και είναι επισκέψιμο. Τόσο απλά μπορεί λοιπόν να χρησιμοποιηθεί ο χρυσός, κυρίως λόγω των φυσικοχημικών του ιδιωτήτων, που είναι πάρα πολύ μαλακός, δεν αντιδρά σχεδόν με τίποτα, κάτω από πάρα πολύ δύσκολες διαδικασίες μπορούμε να τον διαλύσουμε και να του επιφέρουμε κάποια μεταβολή. Και κατά συνέπεια, πρώτα πολλαισπανιότητά του, δεύτερον το χρώμα του, τρίτον η αντοχή του, τον έκανε πάρα πολύ ελκυστικό υλικό από τους αρχαίους χρόνους. Το επόμενο μέταλλο το οποίο είναι ενδιαφέρον και αξίζει να πούμε κάποια πράγματα γι' αυτό είναι ο άργυρος. Ο άργυρος τώρα είναι κάπως πιο δραστικός από το χρυσό, υπάρχουν δηλαδή περιπτώσεις να βρεις και άργυρο αυτοφυίοι σε κομμάτια δηλαδή, που να είναι άργυρος καθαρός, αλλά μπορείς να τον βρεις και σε κάποιους είδους ενώσεις. Συνήθως εκείνο το οποίο γίνεται είναι ότι δεν υπάρχει κάποιο μεταλλείο που βγάζει καθαρό άργυρο ή έχει άργυρο σε πολύ μεγάλη ποσότητα. Συνήθως ο άργυρος προκύπτει σαν παραπροϊόν στην διαδικασία κατεργασίας κάποιου μεγαλέμματος για να πάρουμε το μόλιβδο που υπάρχει απ' αυτό. Ο μόλιβδος είναι ένα άλλο στοιχείο το οποίο είναι πάρα πολύ χρήσιμο, υπάρχει σε αρκετή ποσότητα στο περιβάλλον μας και έχει την πολύ καλή ιδιότητα ότι είναι πρώτον αρκετά μαλακός και δεύτερον έχει αρκετά χαμηλό σημείο τύξος. Σκεκτικά εύκολα λοιπόν μπορείς να λιώσεις ένα υλικό που έχει μέσα μόλιβδο, να τον πάρεις το μόλιβδο και στα υπολήματα της κατεργασίας έχεις αναγκαστικά αρκετά περισσότερο άργυρο από την προηγούμενούς. Έχεις κάνει έμμεσα εμπλουτισμό του μεταλλεύματος άργυρο και σου βγάζει το μόλιβδο από μέσα. Χρησιμοποιούνταν ο μόλιβδος από παλιά γιατί είναι όπως είπαμε πάρα πολύ μαλακός άρα και πολύ εύπλαστος και μπορείς να τον κάνεις περίπου ό,τι θέλεις ακόμα και με τα χέρια και με ένα αληθινό αργαλείο και έτσι παρευκόντως μας προέκυπται και ο άργυρος. Κάνω μια υπερθύνηση σε αυτό το σημείο. Κάποια στιγμή όταν είπαμε κάποια πράγματα για τους αλχημιστές αναφερθήκαμε και σε τούτο ότι δηλαδή οι μερικοί αλχημιστές ρητώσαν το κεφάλι τους επειδή όταν άρχοντας στον οποίο είπαν ξέρεις εγώ θα μεταστοιχιώσω τα απλά βαριά μέταλα που υπάρχουν εδώ γύρω σε χρυσάφι, μπορέσαν να κάνουν κάποιες διαδικασίες μεταλλουργίας έτσι απλές από μια μεγάλη ποσότητα μολύβδου να παράγουν μια κάποια ποσότητα αργύρου. Δικαιολόγησε ότι δεν ήταν χρυσός, ήταν ότι κάτι στην διαδικασία δεν μπήκε τελώς καλά, ο άργυρος όμως ήταν κι αυτός κάποιο πολύτιμο μέταλο. Δεν ήταν λοιπόν τυχαίο αυτό ότι μερικοί μπόρεσαν να απομονώσουν άργυρο, όχι ότι μετατρέψαν τον μολύβδο σε άργυρο, απλώς χρησιμοποίησαν ότι το μετάλλουργο του μολύβδου είχε μια περιεκτικότητα σε άργυρο. Έτσι λοιπόν συνήθως από εκεί προκύπτει ο άργυρος. Το ενδιαφέρον είναι ότι συνήθως εκείνο το οποίο χρησιμοποιούταν από διάφορους πολιτισμούς και στη Μεσοποταμία και στην Αίγυπτο και στην Εγκύση Ανατολή, ήταν ούτε ο χρυσός ο καθαρός ούτε ο άργυρος ο καθαρός, αλλά ένα μείγμα τους. Μίγματα χρυσού με άργυρο, κράματα χρυσού με άργυρο, μπορούν να παρασκευαστούν περίπου σε οποιαδήποτε αναλογία. Τα περισσότερα από αυτά έχουν το χαρακτηριστικό ωραίο χρώμα του χρυσού, έτσι είναι λίγο διαφοροποιημένο, δεν είναι εκείνο το λαμπερό χρυσαφί χρώμα, είναι κάτι το οποίο οι αρχαίοι πρόγονοί μας τον όμασαν ηλεκτρο, κατά τη στοιχεία με την αντίστοιχη ρητίνη που λέει ηλεκτρο. Υπήρχε λοιπόν μια πληθόρα από τέτοια υλικά που δεν ήταν ούτε καθαρός χρυσός ούτε καθαρός άργυρος και αυτά βρήκαν, ευτυχώς ή δυστυχώς, την πρώτη εφαρμογή ως μέσα συναλλαγής. Εντάξει, τώρα ποια ήταν η εξυπνάδα της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου και των άλλων βασιλειών. Για να κάνεις πολιτική πρέπει να έχεις στρατό, για να έχεις στρατό θα πρέπει, ήταν να έχεις πολύ πληθυσμό δικό σου και να τον εκπαιδεύεις, δεν μπορείς να το κάνεις, γιατί σχεδόν τις εποχές που μιλάμε, ήθελες τον κόσμο στα χωράφια και στα λιβάδια, να προσέχει τα σπαρτά και τα ζώα, για να έχεις έτσι πιέσεις τροφήμων. Σε πως χρειαζούσαν κάποιους πολεμιστές που ήταν μισθοφόροι. Ο μισθοφόρος, ακριβώς όπως λέει και το όνομά του, ζητάει τον μισθόν του. Αν λοιπόν εγώ έρχομαι να προσφέρω τις υπηρεσίες μου ως πολεμιστής σε κάποιον, Αίγυπτιο έτσι ή Ασύριο ή Χετέο ή κάποιον άλλον βασιλιά, ζητάω τον μισθόν μου. Ο βασιλιάς λοιπόν πρέπει να με πληρώσει. Έχει ας πούμε χρυσάφι και με πληρώνει. Ποιος απαγορεύει να μαζέψω το χρυσάφι που θέλω, να το βάλω σε ένα σακόνι, να μαζέψω τα πογαλάκια μου και να φύγω, όπως λέει και ο λαός, και αύριο να είμαι εχθρός από το βασιλιά και να πολεμάω με ένα στρατό απέναντί του. Ένας ωραίος τρόπος για να κρατήσεις τους μισθοφόρους μαζί σου ήταν να δημιουργήσεις το χρήμα. Και να δημιουργήσεις το χρήμα όχι με καθαρή μορφή χρυσού ή ασυμιού, αλλά με κάτι ενδιάμεσο, με το ηλεκτρο. Συνεπώς αν εγώ είμαι ένας μισθοφόρος του βασιλιά των Χιτιτών και με πληρώνει, αλλά όχι με χρυσάφι, δεν μπορώ τόσο απλά να τα πάρω και να σηκωθώ και να φύγω και να πάω αύριο να πολεμάω με τον βασιλιά της Αιγύπτου. Για τον εξαπλό λόγο. Γιατί η περιουσία μου είναι αυτό το λίγο που έχω στα χέρια μου. Ποιος εγγυάται την καθαρότητα και την υπερηκτικότητα σε χρυσό. Γιατί, ας πούμε, υπάρχει ένα υποτυπώδες χρηματιστήριο στο οποίο η αξία του χρυσού είναι κάποια. Η αξία του ασυμιού είναι κάποια. Η αξία του πράγματος που έχω στα χέρια μου ποιά είναι. Πόσο της εκατό έχει χρυσό, πόσο της εκατό έχει άγγελο. Δεν υπάρχει κάποιος να το εγγυηθεί αυτό, έτσι δεν είναι. Υπάρχει μόνο η εγγύηση του βασιλιά των χειδητών ότι αυτό το πράγμα που σου δίνω είναι μία νομισματική μονάδα, όποια θέλω εγώ. Δολάριο Καναδά, δολάριο Αυστραλίας, δολάριο. Εντάξει, λοιπόν, καταλαβαίνετε ότι εγώ ως μισθοφόρος κάποιου βασιλιά όταν πληρονόμουνα με τέτοιου είδους νομίσματα μπορούσα να τα χρυσοποι έχω μια ολόκληρη διαδικασία, ας το πούμε, να περάσει από ένα χρηματιστήριο αξιών, να γίνει μία αναλυτική μέθοδος, όση ακρίβεια θα μπορούσε να έχει μία αναλυτική διαδικασία εκείνης της εποχής, να πιστοποιηθεί η περιεκτικότητα σε χρυσό και σε άργυρο και να γίνει η αντίστοιχη αντιστοίχηση. Δεν είναι κάτι εύκολο αυτό το πράγμα. Συνεπώς χρησιμοποιήθηκε κυρίως το ηλεκτρο για την κατασκευή νομισμάτων που ήταν ένας τρόπος έτσι ανταλλαγής και βέβαιος ξέρουμε από την ιστορία μας ότι ο πρώτος, όπως λέει και ο Τσιφόρος, εκείνος ο Κερατάς, ο Γίγης, ο βασιλιάς της Λιδίας που εφίβρε τα χρήματα, ναι, ακριβώς εφίβρε και ένα από τα πρώτα είναι αυτό το εδώ πέρα. Βλέπετε ότι έχει φθαρεί από τα χρόνια που έχουν περάσει. Έτσι, είναι κάτι γύρω στον 7ο αιώνα π.Χ. Εδώ λοιπόν είναι ένα από τα πρώτα ας το πούμε νομίσματα που είναι από ηλεκτρο και από ηλεκτρο είναι και η μπρος και η πίσω ώψη αυτό το πέρα του νομίσματος μπορεί και να είναι το πρώτο αρχαίο ελληνικό νόμισμα το οποίο είναι μια ιδιογενές μεταγενέστερο από το νόμισμα του βασιλιά της Λιδίας το Γίγη. Έτσι, είναι η μπρος και η πίσω ώψη του νομίσματος. Στην πίσω ώψη βλέπετε το πέρα υπάρχει κάτι το οποίο δεν παρουσιάζει τίποτα άλλο παρά είναι η σφραγίδα στο πόνο του κράτους. Πώς γράφουν τώρα στα νομίσματα έτσι, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η αυτούτος ή ο άλλος, συγκυάται ότι αυτό είναι ένα δολάριο, ένα ευρώ, ένα ρούβι, ένα δεν ξέρω ποτί. Έτσι, λοιπόν, και αυτός που εξέδωσε αυτό εδώ πέρα το νόμισμα, στη μία μεριά έχει μια παράσταση του νομίσματος που ήταν αυτή που ήθελε και στη πίσω μεριά έχει κάποιο είδος σφραγίδα που έλεγε εγώ, έτσι, η Αθήνα, η Σύρος, η Δήλος, το ένα το άλλο, πιστοποιώ η Χίος, πιστοποιώ ότι αυτό το πράγμα είναι μια νομισματική μονάδα δικιά μου και εγώ πιστοποιώ την καθαρότητα του νομίσματος και τα συνέπεια στο αντίστοιχο χρηματιστήριο αν υπήρχε, έτσι με την ευρύα έννοια του όρου, έχει αυτή την αξία μιας μονάδας όποια ήταν αυτή εδώ πέρα. Η Λέκτρο λοιπόν κυρίως είναι αυτό που χρησιμοποιήθηκε σε αυτές τις περιπτώσεις, έχουν ανακαλυφθεί διάφορες περιεκτικότητες του Λέκτρο σε χρυσό και άριο, δεν ήταν σταθερή μία σύσταση, κατά συνέπεια δεν ήταν εύκολη αυτό το ίδιος η αναγωγή της μίας νομισματικής μονάδας σε άλλη νομισματική μονάδα. Εδώ λοιπόν πάμε στο επόμενο στοιχείο που είναι και από τα πιο χρήσεμα και θα πούμε τα πιο πολλά πράγματα γι' αυτό. Εδώ πέρα βλέπουμε κάποια αντικείμενα που είναι φτιαγμένα από κάποιους μπρούντζους. Μπρούντζος είναι μια σειρά από κράματα του χαλκού. Λίγα λόγια λοιπόν για αυτό το οποίο βλέπουμε. Αρισταρά είναι ένα τσεκούρι. Το τσεκούρι βέβαια δεν βλέθηκε με αυτή τη μορφή γιατί βλέπετε ένα αρκετά μεγάλο μέρος του είναι ξύλο, είναι κόκκαλο, είναι δέρμα. Εκείνο που βρέθηκε ήταν το κομμάτι το μεταλλικό, αρκετά φταρμένο από τα χρόνια γιατί αντιστοιχεί στο τσεκούρι που είχε ο άνθρωπος του Έτζι. Αυτός ήταν ένας ο οποίος έζησε εκεί γύρω στο 3.300-3.100 π.Χ. στην περιοχή των Αλπιών. Βρέθηκε σε ένα κάποιο ύψος και βρέθηκε καταλάθως από κάποιους Αλπινιστές. Κάνενε βόλτα λοιπόν εκεί πέρα και είδανε κάτι μέσα στον πάγο. Ο παγετόνας που είχε σχηματιστεί κατεβαίνοντας προς τα κάτω, κάποια στιγμή χτύπησε κάπου, έσπασε, έκανε κάποια ρογμή και αποκαλύφθηκε, ας το πούμε, με μια μούμια. Ο άνθρωπος λοιπόν αυτός βρέθηκε σε αρκετά καλή κατάσταση, η μούμια του. Και βρέθηκαν μαζί του και υπολήματα από τα ρούχα και από τα όπλα που κουβαλούσε. Είχε λοιπόν μαζί του και ένα τσεκούρι. Φυσικά εμείς μπορούμε να φανταστούμε τώρα έτσι, εκείνο το οποίο έχει σωθεί ήτανε εδώ, η μεταλλική εξήνα που είναι πάρα πάρα πολύ καθαρός χαλκός. Μπορούμε να φανταστούμε από άλλα αντίστοιχα υπολήματα και ευρήματα που έχουμε ότι κουβαλούσε κάτι ακόμα μαζί του. Έχουν γίνει μελέτες από σύγχρονους επιστήμονες και ανθρώπους και δείξανε ότι με ένα τέτοιο τσεκούρι μπορούσες ένα δέντρο από αυτά που κόβεις συνήθως για να έχεις σκαύσει με η ξυλ Λέγοντας λοιπόν ένα τέτοιο τσεκούρι, δηλαδή δεν ήταν κάτι άχρηστο, όμως επειδή αυτό είχε μια πάρα πολύ μεγάλη υπερηκτικότητα σε χαλκό, πιστεύουν ότι αυτός που το κουβαλούσε δεν ήταν ένας στοιχαίος, δεν ήταν ένας που πήγε με μια αξή να ανακόψει δέντρα, αλλά πρέπει να ήταν κάποιος που είχε κάποιο αξίωμα στη φυλή του, στη φάρα του, στην οικογένειά του, στον λαό του, όπως θέλουμε να το πούμε. Και πιθανόν ήταν σε μία αποστολή, επειδή βρέθηκε αρκετά ψηλά σε υψόμετρο, κοινούν και μεταλλείο. Είναι λοιπόν ένα σκεύος, αυτό εδώ πέρα ένα όργανο που εκτός από τη χρησιμοτητά του σαν πελέκη μπορούσε να είναι και κάποιο είδους έμβλημα πως έχουν μεταγενέσει τρεις βασιλείς στο Σκύπτρο, είμαι λοιπόν εγώ ο αρχηγός, ο υπαρχηγός, ο στρατηγός, ο ιερέας, ο οτιδήποτες μας υπερωτός, δεν ξέρουμε τι ακριβώς ήταν αυτός, αλλά είχε σίγουρα κάποιο αξίωμα γιατί δεν ήταν δυνατόν ο καθένας να έχει ένα τέτοιου είδους καθαρότητας σε χαλκό αντικείμενο μαζ είναι λοιπόν κάτι το οποίο υπήρχε εκεί στην περιοχή των Άλπων εκεί πέρα στα μέσα της 4ης χιλιετίας π.Χ. δίπλα βλέπουμε ένα πράγμα, μια ξύλινη λαβή και πάνω σε αυτή είναι μπιγμένο ένα μεταλλικό αντικείμενο, τον πείτε την ξύλινη λαβή που την βρήκαμε την ξύλινη λαβή την βρήκαμε διότι αυτό εδώ βρέθηκε σε κάποιον Αιγυπτιακό τάφο του μέσο βασιλείο η Αίγυπτος έχει την καλή ιδιότητα να βρίσκεται σε ένα μέρος που στις ιστορικές περιόδους είναι αρκετά ξηρό κατά συνέπεια δεν είναι τόσο εύκολο να διαβρωθεί το ξύλο βρέθηκαν λοιπόν σε αρκετά καλή κατάσταση τα υπολήματα της χερολαβής ξέρομαι λοιπόν ότι αυτό το πράγμα ήταν κάπως έτσι, έμοιαζε κάπως έτσι αν έχεις λοιπόν μια ωραία υγεία επιφάνεια από χαλκό εκεί μπορείς να το χρησιμοποιείς σαν καθρέφτη αυτός λοιπόν είναι ένας καθρέφτης σίγουρα στην περίοδο του μέσο Αιγυπτιακού βασιλείου δηλαδή έτσι μεταξύ του 2000 και του 1500 π.Χ. εμείς τώρα ως Έλληνες θα πρέπει να είμαστε πολύ πιο εξικειωμένοι με το τρίτο αντικείμενο το τρίτο αντικείμενο ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα δηλαδή έτσι στα μέσα του προηγούμενου αιώνα στην Αργολίδα στην περιοχή που λέγεται Δενδρά και λοιπόν μέσα σε μια σειρά από τάφους βρέθηκαν κομμάτια μεταλλικά τα οποία όταν προσπάθησαν να τα βάλουν το ένα δίπλα στο άλλο έφτιαξαν αυτοί εδώ την κατασκευή είναι μια μεταλλική πανοπλία χάλκινη έχει ένα πάχος γύρω στα 2 με 3 χιλιοστά έτσι εισόδηται στην πληφάνεια και αποτελείται από φύλλα χαλκού βλέπετε εδώ πέρα ότι έχει κάποιες σωρές εξωτείας του χρόνου ένα, δύο, τρία, τέσσερα κάποιες πλάκες εδώ πέρα που καλύπτουν το στήθος, το λαιμό, τους όμως και όλα τα σκηνικά υποθέτουμε λοιπόν ότι αυτό το πράγμα παρ' όλο το βάρος το οποίο είχε αποτελούσε την πανοπλία ενός ανθρώπου ο οποίος έζησε πρέπει το 14ο αιώνα π.Χ. αυτός λοιπόν ο πολεμιστής προφανώς προφανέστατα όταν πήγε να πάρει μέρος στη μάχη φορούσε αυτό πέρα το πράγμα έχουν γίνει μελέτες από σύγχρονους μελετητές φτιάξαν τέτοιου είδους αντίστοιχο αντικείμενο από χαλκό φυσικά δεν βάλαμε μέσα άνθρωπο έτσι για να το ελέγξουμε το βάλαμε πάνω σε μια πούκλα και προσπάθησαν να το τοξεύσουν τοξώτες σημερινή δηλαδή κατασκευέσαν και αυτές που έχουμε στις Ολυμπιακούς αγώνες στην τοξογολία προσπάθησαν λοιπόν από τα 10 από τα 20 από τα 30 μέτρα να του ρίξουν βέλη προσπαθούντας να το τρυπήσουν σε καμία περίπτωση δεν κατόληψαν να το τρυπήσουν κάνουν κάποιες οπές αλλά το βέλος πολύ σπάνια θα μπορούσε να τρυπήσει αυτή την πανοπλία και να μπει μέσα αυτός φορούσε και έναν γυνόχειτώνα με πολλές στρώσεις του λεπτού λινάριου γύρω του αυτό αντιστοιχεί περίπου στο υλικό που χρησιμοποιούν οι αστυνομίες και οι άλλες ομάδες κρούσης του κόσμου το γνωστό σκεύλαρ αυτός ο πολεμιστής τυλιγμένος με κάποια στρώματα γυνού και έχοντας αυτή την πανοπλία από πάνω που ήταν περίπου απολύτως προστατευμένος από βέλη εκτός βέως από τις περιοχές εκείνες από τις οποίες δεν μπορούσε αυτή η πανοπλία να επεκτεθεί σαν τη φτέρνα του Αχιλέα και σαν κάτι τέτοια συνέχως οι μύθοι έχουν και πραγματικότητα μέσα τους φυσικά εδώ πέρα επίσης η μασχάλι του είναι κάτι το οποίο είναι ακάλυπτο αν σηκώσει το χέρι να χτυπήσει κάποιον προφανώς κάποιος μπορεί να τον καρφώσει από εκεί κάτω δεν μπορούσε να είναι τυλιγμένος σε ένα μεταλλικό κατασκεύασμα Αυτή λοιπόν είναι η περίφημη πανοπλία των τενδρών έχει ανασυσταθεί πλήρως δεν βλέπετε κάπως έτσι είναι αρκετά δυσκίνητος αυτός που θα καθίσει μέσα εκεί αλλά είναι αρκετά καλά προστατευμένος να θυμωθούμε τις περιγραφές του ο Μύρου ο Έαντας λέει ο οποίος ήταν και ψηλός που σημαίνει αφού ήταν ψηλός θα χρειαζόταν ένα τέτοιο πλάγμα και θα είχε το βάρος αλλά έχει και ο ίδιος αρκετή μηκή μάζο για να το συγκρατήσει και να μείνει μέσα σε αυτό ο Έαντας λοιπόν εξεχώριζε και πήγαινε και στεκότανε σαν πύργος το σαν πύργος μας δείχνει την εικόνα ενός ανθρώπου ο οποίος είναι αρκετά δυσκίνητος αλλά ο οποίος είναι αρκετά στεθερός σαν εικόνα εγώ είμαι ένας πολύ καλός πολεμιστής και έχω ένα μακρύ δόρυ και έχω και ένα μακρύ σπαθί στα χέρια αλλά πολύ δύσκολο μπορεί να έρθει κάποιος λαφρό πλησμένος και να με πλησιάσει και να μου κάνει ζημιά και βεβαίως όπως και ο Έας είχε τον αδερφό του που ήταν κρυμμένος κάτω από την ασπίδα του και έριχνε τόξα έχω και έναν άλλο πολεμιστή ο οποίος μπορεί να τοξεύει αυτούς που έρχονται κοντά μου και έτσι είμαι ένα καλό οπλικό σύστημα έτσι ένας κατάφρακτος ας το πούμε με την ορλωγία την μεσονική διμένος στο χαλκό οι άνθρωποι λοιπόν εντυμένοι στο χαλκό κάπου σε συμνιάζει να φανταστείτε αυτό το πράγμα τον Κερότο να αστράφτει έτσι αυτό το πέρινο ξυδομένο μετά από 30 τόσους αιώνες δίνει πάρα πολύ μεγάλη προστασία σε πως βλέπετε χρήση για τελετρογικό αντικείμενο για αντικείμενο εργαλείο ας το πούμε ομορφιάς καλοπισμού και όλα τα σχετικά και σαν πολεμικό όπλο ας το πούμε εντάξει αυτό είναι επανωπλία ο Μπρούντζος λοιπόν είχε εφαρμογεί σε όλες αυτές τις εκδοχές και ας πούμε μερικά λόγια για αυτόν τον Μπρούντζο όπως και προηγουμένως είπαμε κάποια στιγμή και θα το πούμε και στη συνέχεια όταν λέμε ο Μπρούντζος δεν αντιστοιχεί αυτό το πράγμα σε ένα κατασκεύασμα το πιο σωστό θα ήταν να λέμε οι Μπρούντζοι οι Μπρούντζοι είναι μια οικογένεια απόλυκά μια μεγάλη ομάδα που είναι όλα κράματα του Χαλκού με λαμέταλα τον πει τώρα μπορεί ο Χαλκός να κάνει κράμα με οποιοδήποτε μέταλο πρακτικά θα μπορούσε και να κάνει συνήθως όμως οι Μπρούντζοι που έχουμε στα χέρια μας έχουν μέσα πρόσμυξη σε κάποια ποσότητα από κασίτερο αυτό σημαίνει ότι ο κασίτερος είναι αρκετά χρήσιμος για να κατασκευαστεί ένας Μπρούντζος βεβαίως υποθέτουμε ότι η ύπαρξη του κασιτέρω κυρίως τους αρχικούς Μπρούντζους πρέπει να είναι μάλλον τυχαία δηλαδή όταν έγινε η αρχική πρακτική διαδικασία της εκμετάλλευσης υπήρξε στο τελικό υλικό κάποια ποσότητα από κασίτερο που του έδωσε κάποια χαρακτηριστική ιδιότητα όταν κάποιοι τεχνίτες κάναν κάποιο άλλο είδους κατεργασία μέσα από την οποία πιθανότατα διώξαν αυτόν τον κασίτερο πήραν κάποιο άλλο ολίκο με κάποια διαφορετική ιδιότητα όταν λοιπόν μαζεύεις πληροφορίες τέτοιου τύπου και στην διάρκεια κάποιων ηχενιών μπορείς να αρχίσεις να αντιλαμβάνεσαι πως αυτό το όπλο ή το εργαλείο ή το κατασκέφασμα που έφτιαξες έχει διαφορετική συμπεριφορά από το άλλο επειδή κάτι διαφορετικό υπάρχει και μπορείς στη συνέχεια να προσπαθήσεις τεχνητά και από εξοχείνεις παράγοντες να εισάγεις μέσα στο υλικό σου κασίτερο για να έχεις ένα υλικό με τις επιθυμητές ιδιότητες. Κυρίως κασίτερος λοιπόν είναι το άλλο μέταλο που βρίσκω μέσα στους μπρουντζους δευτερευόντως όμως και μόλιβδο και αρσενικό και όταν λέμε και σε αναλογία νοούμε σε αναλογία πάνω από 1-1,5% στους περισσότερους μπρουντζους για να μην στα κρυβείς μπορούμε να βρούμε διάφορα μέταλα σε πολύ πολύ μικρά συναλλογίες μπορούμε συνήθως να βρούμε και περιεκτικότητα σύδρου από 0,1-0,5% που είναι κάτι εντελώς τυχαίο επειδή λοιπόν σε εκείνη την περιοχή υπήρχε και λιγό σύδρος δεν μπορούμε να υποθέσουμε έτσι ότι οι θερμοκρασίες που φτάσαμε στην διάρκεια της μεταλλογίας ήταν τέτοιες που ο σύδρος έλειωσε απλώς μικρά εγκλήσματα από σύδρο τυχαίως υπήρχαν μέσα στην κα μπρουντζους που έχουν κασίτερο μόλιτο και αρσενικό σε περιεκτικότητες σημαντικά μεγαλύτερες από 1% προφάνως λοιπόν επαναλαμβάνουμε για άλλη μια φορά με τη διαδικασία της δοκιμήσης και του λάθους οι μεταλλοτεχνίτες προσπαθούσαν να καταλάβουν πως γίνεται και τη μια φορά έχουμε κάποιο υλικό με κάποια ιδιότητα και την άλλη κάποια άλλη βέβαια μπορούμε να καταλάβουμε ότι η μεταλλογία στην αρχή γινόταν σε μικρές μικρές ποσότητες έτσι δεν υπήρχαν οι μεγάλες κατασκευές στιγμή. Συνεπώς εκείνο που σίγουρα έχουν δει οι αρχαίοι μεταλλοργοί ήταν ότι αν προσθέσω κασίτερο σε ποσότητα που τελικά είναι γύρω στο 10% όσο περισσότερη ποσότητα κασιτέρου προσθέτω στο υλικό μου τόσο περισσότερο αυξάνει η αντοχή. Βεβαίως από το 10% και πάνω οι σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι το υλικό το οποίο προκύπτει μπορεί να είναι αρκετά σκληρό αλλά είναι πάρα πολύ εύθραστο. Αυτό σίγουρα το είδαν και οι κινητεχνίτες σε υλικά τα οποία χρησιμοποιούνται για όπλα η περαικτικότητα σε κασίτερο είναι της τάξης του 7-8-9%. Σε υλικά τα οποία χρησιμοποιούνται για αναθήματα και για κοσμήματα η περαικτικότητα σε κασίτερο είναι πάρα πολύ μικρότερη. Συνεπώς η δοκιμή και το λάθος είναι κάτι το οποίο χρησιμοποιούνταν και εφαρμοζόταν. Εμπειρικά βέβαιος. Αντοχή επίσης στους μπρουντζούς δίνει και το αλσενικό αλλά σε μια περαικτικότητα μέχρι 6%. Το αλσενικό επίσης έχει την καλή ιδιότητα όταν βρίσκεται σε κάποιες τέτοιες αλλογίες να μειώνει σημαντικά τη θερμοκρασία στην οποία λιώνει το υλικό μας. Η θερμοκρασία τήξης του καλικού πρέπει να είναι γύρω στους 1.085 βαθμούς. Αν λοιπόν έχεις μια περαικτικότητα 3-4% σε αλσενικό και η θερμοκρασία κατέβει στους 1.000 βαθμούς σημαίνει ότι πετυχαίνοντας μια φωτιά με θερμοκρασία γύρω στους 1.000 βαθμούς έχεις λιώσει το υλικό σου. Δεν χρειάζεται να πάρεις στους 1.100 κοντά. Από εκεί και πάνω από το 6% και εκεί το αλσενικό έδινε μια συμπεριφορά ανάλογη με τον κασίτερο. Το ζήτημα είναι ότι σε περιοχές που υπάρχουν κοιτάσματα κασίτερου δεν υπάρχει αλσενικό και το αντίστροφο. Συνεπώς γενικά και χοντρικά ας το πούμε οι μπρούντζοι που έχουν κασίτερο και οι μπρούντζοι που έχουν αλσενικό είναι μεταξύ τους ασήματοι. Δεν θα πρέπει να κλαντήσει μια περιοχή να βρίσκουμε και τα δύο πλάγματα ή μπορεί και να τα βρίσκουμε. Αν αυτό θα σημαίνει κάτι τίτοτε για εμάς. Τέλος ο μόλιβδος όπως είπαμε και προηγουμένως έχει την ιδιότητα να έχει ένα χαμηλό σημείο τύξεως να είναι αρκετά μαλακός και όταν προσθήθεται σε ένα κράμα κάνει το κράμα πιο μαλακό και πιο εύκολο. Συνεπώς αν εγώ θέλω να κάνω ένα μικρό αγαλματίδιο ή ένα μικρό τεχνούργημα ή κάτι τέτοιο θέλω να μπορώ να το καταργαστώ εύκολα να του δώσω το σχήμα που θέλω. Δεν θέλω να περάσω τέλειο σε ώρες προσπαθώντας να κάνω την κόψη του σπαθιού μου λεπτή. Θέλω αυτό το μικρό αγαλματάκι, αυτό το μικρό κουζυματάκι να το φτιάξω σχετικά εύκολα και να μπορέσω να το μορφωποιήσω εγώ όπως θέλω. Συνεπώς θα προσθέσω σε αυτό μόλιδο. Όχι κασίτερο, όχι αλσενικό. Και πράγματι οι αναλύσεις των αντικειμένων που έχουν βρεθεί σε διάφορες περιοχές δείχνουν αυτό ακριβώς. Δηλαδή σε έναν αρχαιολογικό τόπο υπάρχουν αντικείμενα από μπρούνζο. Τα όπλα και τα εργαλεία έχουν αρκετή περιεκτικότητα σε κασίτερο, τα κουσμήματα και τα γραμματίδια και τα άλλα τεχνογήματα έχουν αρκετή περιεκτικότητα σε μόλιδο. Κάτι που σημαίνει ότι οι μεταλλοτεχνίτες χρησιμοποιούσαν κατά περίπτωση διάφορα υλικά και οπωσδήποτε δεν είναι τυχία η ύπαρξη του κασιτέρου, του αλσενικού και του μολύβδου σε αυτά τα κράματα. Τώρα από τα ρωμαϊκά χρόνια, δηλαδή χοντρικά από τον 1ο-2ο αιώνα π.Χ. και μετά παρατήρηται στην λεκάνη της Μασογείου τουλάχιστον μια σημαντική μεταβολή. Αυτή η σημαντική μεταβολή είναι ότι επικρατούν γενικά οι ρωμαίοι. Οι ρωμαίοι είχαν από τι φαίνεται πρόσβαση, όχι τόσο πολύ σε κασίτερο αλλά σε ψεδάριο. Και επίσης είχαν αναπτύξει την τεχνογνωσία σχετικά με το πώς μπορούσαν αυτόν τον ψεδάριο να τον εισάγουν και να τον κρατήσουν μέσα στο υλικό τους, μέσα στο μπρούντζο τους. Αυτό λοιπόν το υλικό δεν το λέμε πλέον μπρούντζο, ο ψεδάριος είναι κάτι διαφορετικό από τα προηγούμενα μέταλα και όταν έχουμε κράματα ψεδαργύρου με χαλκό τα ονομάζουμε οριχάλκους. Ο οριχάλκος έχει την ιδιότητα πως γενικά κρατάει το χρώμα του χαλκού, εκείνο δηλαδή το κοκκινοχρυσαφί. Συνεπώς ένα κράμα από οριχάλκο και εδώ παλιές υπερρικτικότητες μπορεί να διαφορετικές δεν μπορούμε να λέμε ο οριχάλκος, θα έπρεπε τίποτα να λέμε ο οριχάλκοι, είναι μια οικογένεια από κράματα. Οι περισσότεροι από τους οριχάλκους λοιπόν κρατούν ένα χρώμα το οποίο μοιάζει με το χρυσάφι, συνέχως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή αντικειμένων που θέλουν να προσωμιάσουν με χρυσό. Και επιπλέον επειδή έχει αρκετή αντοχή το υλικό το οποίο φτιάχνεται, ακόμα και σήμερα, έτσι που είμαστε αρκετά μακριά από τα ρωμαϊκά χρόνια, αν θέλουμε να φτιάξουμε κάποια αντικείμενα τα οποία υφίστανται επιβάρυνση, όπως κλειδαριές, στις οποίες μπαίνουν και στρίβουν συνέχεια κλειδιά, βαλβίδες, τις χρησιμοποιούμε σαν υλικό των οριχάλκων. Επίσης, τη χένη, ναι, έχει πάρα πολύ καλή ακουστική αυτό το υλικό, κατά συνέπεια και σήμερα ακόμα στις περισσότερες ορχήστρες, τα πνευστά όργανα φτιάχνονται από κάτι που έχει εκείνο το χαρακτηριστικό χρώμα, αλλά εκείνο το κάτι δεν είναι προφόνος χρυσάφι, είναι ο οριχαλκός. Έχει λοιπόν χρήσει ακόμα και σήμερα αυτή η οικογένεια των κραμάτων του Γαλκού. |
