| : [♪ Μουσικήель Γεια σας, παιδιά! Καλώς ήρθατε στο μάθημά μας. Ονομάζομαι Νέλη Παπανικολάου και σήμερα θα κάνουμε μαζί ένα μάθημα Γλώσσας. Είστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε. Μπορείτε, αν θέλετε, να έχετε μαζί σας το τετράδιό σας και το μολύβι σας, για να γράφετε μαζί μου τα παραδείγματα. Θα μιλήσουμε σήμερα για την ενεργητική και την παθητική σύνταξη. Πριν όμως ξεκινήσουμε το μάθημά μας, θα ήθελα να θυμηθούμε λίγο τις φωνές των ρημάτων. Οι λέξεις ενεργητική και παθητική σας είναι ήδη γνωστές από τις φωνές. Οι φωνές είναι δύο, η ενεργητική και η παθητική. Στην ενεργητική φωνή, ποια ρήματα ανήκουν? Ανήκουν αυτά τα ρήματα, που δείχνουν ότι κάποιος ενεργεί, και η ενέργεια μπορεί να μεταβαίνει σε κάποιο ή σε κάποια αντικείμενα. Παραδείγματα ρημάτων ενεργητικής φωνής είναι το ρήμα τρέχω, γράφω, μοιράζω. Τι κοινό έχουν αυτά τα ρήματα, όπως βλέπετε τελειώνουν όλα σε ω. Για να δούμε και μερικές προτάσεις με αυτά τα παραδείγματα. Ο Γιώργος τρέχει, εδώ μεταβαίνει κάπου η ενέργεια. Όχι, το ρήμα τρέχει είναι αμετάβατο. Στο δεύτερό μας παράδειγμα, η Ελένη γράφει τις ασκήσεις. Εδώ κάποιος ενεργεί και η ενέργεια μεταβαίνει σε κάποιο αντικείμενο, στις ασκήσεις. Αυτό είναι μεταβατικό ρήμα. Και εδώ έχουμε ένα άλλο παράδειγμα, η δασκάλα μας μοίρασε τα τετράδια. Έχουμε το ρήμα μοίρασε, υποκείμενο η δασκάλα. Τι μοίρασε η δασκάλα? Τα τετράδια. Και έχουμε και ένα μας. Σε ποιους μοίρασε τα τετράδια? Σε εμάς. Αυτό είναι το δεύτερο αντικείμενο, το έμεσο αντικείμενο. Και είναι το δίπτωτο ρήμα. Τα ρήματα τώρα, η άλλη φωνή είναι η παθητική φωνή. Σε ποια ρήματα ανήκουν σε αυτή τη φωνή? Ανήκουν τα ρήματα που δείχνουν ότι κάποιος παθαίνει ή κάνει κάτι... και η ενέργεια επιστρέφει στον ίδιο ή βρίσκεται απλά σε μία κατάσταση. Τέτοια ρήματα είναι το ρήμα ξεριζώνουμε, χτενίζομαι, ξεκουράζομαι. Για να δούμε μερικά παραδείγματα με αυτά τα ρήματα. Στην πρόταση, το δεντράκι ξεριζόθηκε από τον αέρα, το ρήμα μας είναι ξεριζόθηκε. Ποιον ξεριζόθηκε το δεντράκι από τον αέρα. Εδώ, στο ρήμα μας, βλέπουμε ότι κάποιος κάτι παθαίνει, το δεντράκι. Ξεριζόθηκε από τον αέρα. Η μαμά χτενίζεται. Κάποιος κάνει κάτι και η ενέργεια επιστρέφει στον ίδιο. Και, στην πρόταση, ο Νίκος ξεκουράζεται, κάποιος βρίσκεται σε μία κατάσταση. Αφού θυμηθήκαμε τις φωνές των ρημάτων, πάμε τώρα να δούμε μερικά παραδείγματα, για να εξηγήσουμε την ενεργητική και την παθητική σύνταξη. Λέει το κοριτσάκι, η τηλεόραση μεταδίδει τον αγώνα. Και ο φίλος της λέει, ο αγώνας μεταδίδεται από τη τηλεόραση. Μα είναι σαν να λένε τα ίδια πράγματα, με διαφορετικό τρόπο. Για να δούμε όμως, ποιες είναι οι διαφορές. Για να τις βρούμε, πρέπει να κάνουμε σύνταξη των προτάσεων. Στην πρόταση, η τηλεόραση μεταδίδει τον αγώνα, για να κάνουμε τη σύνταξη, πρέπει να κάνουμε τις γνωστές ερωτήσεις ποιος κάνει τι. Ρήμα μεταδίδει. Ξεκινάμε πάντα από το ρήμα. Ποιος μεταδίδει? Η τηλεόραση. Αυτό είναι το υποκείμενο που μπαίνει στην ονομαστική πτώση. Τι μεταδίδει η τηλεόραση? Τον αγώνα. Αυτό είναι το αντικείμενο και βρίσκεται σε αιτιατική πτώση. Το αγοράκι τώρα τι λέει? Λέει ο αγώνας μεταδίδεται από τη τηλεόραση. Μεταδίδεται είναι το ρήμα της πρότασης. Ποιος μεταδίδεται? Ο αγώνας. Βλέπουμε ότι το αντικείμενο της αιγούμενης πρότασης, εδώ έγινε υποκείμενο και από την αιτιατική πτώση που βρισκόταν, μπήκε στην ονομαστική πτώση. Γιατί πάντοτε το υποκείμενο μπαίνει σε ονομαστική πτώση, όπως ξέρετε. Ο αγώνας λοιπόν μεταδίδεται. Από ποιον μεταδίδεται ο αγώνας? Από την τηλεόραση. Αυτό τώρα ονομάζεται ποιητικό αίτιο. Το υποκείμενο, η τηλεόραση από την προηγούμενη πρόταση, έγινε τώρα ποιητικό αίτιο. Για να εξηγήσουμε τι είναι το ποιητικό αίτιο. Το λέει και η ίδια η λέξη. Ποιητικό βγαίνει από το ρήμα ποιο, που σημαίνει κάνω. Και το αίτιο που βγαίνει από τη λέξη αιτία. Δηλαδή είναι η αιτία για την οποία γίνεται κάτι. Το ποιητικό αίτιο δηλαδή είναι ένας εμπρόθετος προσδιορισμός. Και τον λέμε εμπρόθετο γιατί εκφέρεται με την πρόθεση από. Είναι ένας εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την αιτία που συμβαίνει κάτι. Και μετά από την πρόθεση από βάζουμε το ουσιαστικό στην αιτιατική πτώση. Πάμε να δούμε ένα παράδειγμα. Ο Έρας ξερίζωσε τη Λεύκα. Όπως είπαμε κάνουμε πρώτα τη σύνταξη της πρότασης. Το ρήμα ξερίζωσε. Ποιος ξερίζωσε? Ο Έρας. Τι ξερίζωσε ο Έρας? Τη Λεύκα. Για να γίνει η πρόταση αυτή, να γίνει η μετατροπή από ενεργητική σε παθητική σύνταξη, πρέπει το αντικείμενο της προηγούμενης πρότασης να γίνει υποκείμενο. Και το ρήμα από ενεργητικής φωνής να γίνει παθητικής φωνής. Έτσι έχουμε. Η Λεύκα ξεριζώθηκε από τον Έρα. Δηλαδή το αντικείμενο της πρώτης πρότασης έγινε υποκείμενο, το ρήμα ξερίζωσε έγινε ξεριζώθηκε, παθητικής φωνής και το υποκείμενο από τον Έρας έγινε ποιητικό αίτιο. Από τον Αέρα. Για να δούμε τι είναι το ποιητικό αίτιο. Μάλλον πριν δούμε τι είναι το ποιητικό αίτιο, να κάνουμε ένα παράδειγμα ακόμα πώς από την παθητική σύνταξη θα πάμε στην ενεργητική σύνταξη. Η Θάμνη κλαδεύονται από τον Κυπουρό είναι τώρα το παράδειγμά μας. Πάμε να το συντάξουμε κι αυτό. Κλαδεύονται ρήμα, η Θάμνη είναι το υποκείμενο, από τον Κυπουρό είναι το ποιητικό αίτιο που θα εξηγήσουμε αμέσως μετά τι είναι αυτό. Λοιπόν, το ποιητικό αίτιο από τον Κυπουρό θα γίνει υποκείμενο. Ο Κυπουρός σε ονομαστική πτώση. Το ρήμα κλαδεύονται από παθητική φωνή θα γίνει ενεργητική φωνή. Κλαδεύει. Τι κλαδεύει ο Κυπουρός? Τους Θάμνους. Το υποκείμενο η Θάμνη έγινε αντικείμενο σε αιτιατική πτώση. Επίσης, όταν κάνουμε τη μετατροπή, ένα άλλο που πρέπει να προσέχουμε, είναι ότι δεν πρέπει να αλλάζουμε το χρόνο και την έγκληση του ρήματος. Για να δούμε ένα παράδειγμα. Έχουμε την πρόταση, οι μαθητές γράφουν ιστορία. Γράφουν μια ιστορία. Και κατά τη μετατροπή γίνεται, η ιστορία γράφεται από τους μαθητές. Τα ρήματα των προτάσεων είναι, το γράφουν και το γράφεται. Και τα δύο ρήματα βρίσκονται στο χρόνο εν εστώτα, αυτό δεν πρέπει να αλλάξει, και στην οριστική έγκληση. Ούτε αυτό το αλλάζουμε. Βλέπουμε λοιπόν τα δύο ρήματα ότι είναι χρόνο εν εστώτα. Πάμε άλλο ένα παράδειγμα. Οι καλλιέργειες καταστράφηκαν από την παγωνιά. Ρήμα καταστράφηκαν, οι καλλιέργειες υποκείμενο από την παγωνιά ποιητικό έτειο. Κατά τη μετατροπή έχουμε, η παγωνιά κατέστρεψε τις καλλιέργειες. Για να δούμε εδώ τα ρήματα. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε το ρήμα καταστράφηκαν, που βρίσκεται στον αόριστο. Και στη μετατροπή πρέπει πάλι να κρατήσουμε τον ίδιο χρόνο. Δηλαδή, στην ενεργητική φωνή θα πούμε κατέστρεψε τις καλλιέργειες η παγωνιά. Δεν θα πούμε δηλαδή η παγωνιά καταστρέφει τις καλλιέργειες. Αυτό πρέπει να το προσέχουμε όταν κάνουμε τη μετατροπή. Γιατί πρέπει να διατηρούμε, είπαμε, τόσο τον χρόνο, όσο και την έγκληση των ρημάτων. Υπάρχει και κάτι άλλο που πρέπει να προσέχουμε. Δεν σημαίνει ότι κάθε φορά που συναντάμε την πρόθεση από με μία αιτιατική, είναι πάντοτε ποιητικό έτειο. Στο παράδειγμα, η γιορτή διοργανώθηκε από την τάξη μας. Ναι, όντως είναι ποιητικό έτειο. Έχουμε ένα ρήμα παθητικής φωνής. Διοργανώθηκε η γιορτή από ποιον? Από την τάξη μας. Σε αυτή την περίπτωση, ναι, είπαμε ότι είναι ποιητικό έτειο. Στο παράδειγμα, όμως, οι φίλοι μου ήρθαν από την εξοχή, εδώ. Δεν είναι ποιητικό έτειο από την εξοχή, γιατί ρωτάμε από πού. Άρα αυτό είναι εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου. Επίσης, στο παράδειγμα, έχω να σε δω από πέρυσι. Το από πέρυσι, ούτε αυτό είναι ποιητικό έτειο. Γιατί? Γιατί ρωτάμε από πότε, επομένως, αυτό είναι ένας εμπρόθετος προσδιορισμός χρόνου. Πάντοτε το ποιητικό έτειο εκφέρεται με την πρόθεση από? Συνήθως, ναι, αλλά όχι πάντοτε. Υπάρχουν και άλλες προθέσεις με τις οποίες εκφέρεται. Παραδείγματος χάρη, έχουμε το παράδειγμα κόπικε με το μαχαίρι. Κόπικε, ρήμα, αυτός, εννοείται το υποκείμενο, δεν αναφέρεται. Με το μαχαίρι, εννοούμε κόπικε από το μαχαίρι. Επίσης, ορισμένες φορές, το ποιητικό έτειο εκφέρεται με την πρόθεση σε. Παράδειγμα, είναι αγαπητός σε όλους. Εννοούμε ότι είναι αγαπητός από όλους. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που το ποιητικό έτειο παραλείπεται. Δεν το αναφέρουμε καν στην προτασή μας. Σε ποιες περιπτώσεις συμβαίνει αυτό, για να δούμε. Όταν είναι αυτονόητο. Παραδείγματος χάρη, η αίθουσα αερίστηκε. Δεν υπάρχει λόγος να το αναφέρουμε, γιατί είναι αυτονόητο. Εννοείται ότι αερίστηκε από τον αέρα, επομένως παραλείπεται. Μια άλλη περίπτωση που παραλείπεται, είναι όταν είναι γενικό και όχι ορισμένο. Παραδείγματος χάρη, μπορούμε να ρωτήσουμε πώς λέγεται στα Γαλλικά η καλημέρα. Εννοούμε από τους Γάλλους πώς λέγεται. Ποια είναι η διαφορά των δύο συντάξεων αυτών, της ενεργητικής και της παθητικής. Στην ενεργητική σύνταξη το ύφος είναι πιο άμεσο, πιο παραστατικό, πιο ζωντανό. Στο παράδειγμα, η Επιτροπή οργάνωσε τη φιλανθρωπική εκδήλωση. Την ίδια πρόταση τώρα θα δούμε πώς μπορούμε να την κάνουμε στην παθητική σύνταξη. Η φιλανθρωπική οργάνωση, η φιλανθρωπική εκδήλωση, συγγνώμη, οργανώθηκε από την Επιτροπή. Εδώ έχουμε ένα πιο επίσημο ύφος, πιο αντικειμενικό, με πυκνό νόημα. Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι στην ενεργητική σύνταξη αυτό το οποίο τονίζεται είναι το τι κάνει κάποιος. Έτσι και γι' αυτό το ρήμα βρίσκεται στην ενεργητική φωνή. Δίνουμε έμφαση στο υποκείμενο. Ενώ στην παθητική σύνταξη δίνουμε έμφαση στο τι έπαθε κάτι ή κάποιος. Το ρήμα βρίσκεται στην παθητική φωνή και σε αυτό που δίνουμε έμφαση είναι στην ενέργεια που έχει γίνει από το ποιητικό αίτιο. Αν θέλετε, παιδιά, γράψτε κι εσείς στο τετράδιο σας τα παραδείγματα που θα σας γράψω εγώ στον πίνακα. Ωραία. Στην πρόταση ο μαθητής δίνει το βιβλίο στο δάσκαλο, πάμε να κάνουμε τη σύνταξη. Το ρήμα είναι το δίνει. Ποιος δίνει ο μαθητής. Τι δίνει ο μαθητής το βιβλίο. Αυτό είναι αντικείμενο αλλά το ρήμα μας εδώ είναι δίπτωτο, οπότε το αντικείμενο αυτό είναι άμεσο. Σε ποιον δίνει το βιβλίο στον δάσκαλο. Αυτό είναι το έμεσο αντικείμενο. Πάμε να μετατρέψουμε αυτή την πρόταση τώρα σε παθητική σύνταξη. Τι είπαμε προηγουμένως, ότι το αντικείμενο γίνεται υποκείμενο. Άρα το βιβλίο θα παραμείνει το ίδιο γιατί στα ουδέτερα η αιτιατική πτώση είναι ίδια με την ονομαστική. Το βιβλίο, το ρήμα δίνει, από ενεργητικής φωνής θα γίνει παθητικής φωνής, δίνεται στον δάσκαλο από τον μαθητή. Για να την κάνουμε τώρα πάλι τη σύνταξη. Δίνεται ρήμα, το βιβλίο που ήταν το άμεσο αντικείμενο έγινε υποκείμενο, από τον μαθητή είναι το ποιητικό αίτιο, το υποκείμενο έγινε ποιητικό αίτιο. Το έμεσο αντικείμενο στον δάσκαλο τι παρατηρείτε παιδιά, άλλαξε? Όχι, δεν άλλαξε, έμεινε το ίδιο. Εντάξει, έμεσο αντικείμενο. Λοιπόν, πάμε να δούμε άλλο ένα παράδειγμα. Η οικοδέσπινα προσφέρει γλυκό στους καλεσμένους. Ποιο είναι εδώ το ρήμα μας? Προσφέρει. Ποιος προσφέρει η οικοδέσπινα. Τι προσφέρει η οικοδέσπινα, γλυκό στους καλεσμένους. Προσφέρω σε κάποιον κάτι. Το ρήμα προσφέρω εδώ είναι δίπτωτο. Έτσι, προσφέρει γλυκό άμεσο αντικείμενο στους καλεσμένους έμεσο αντικείμενο. Πάμε να κάνουμε τη μετατροπή. Γράψτε και στα τετραδιά σας. Ξεκινάμε από το αντικείμενο. Προσφέρει, να βάλουμε και ένα άρθρο εδώ για να γίνει πιο εύκολο, προσφέρει το γλυκό στους καλεσμένους. Πάμε λοιπόν. Το γλυκό προσφέρεται. Το ρήμα έγινε από ενεργητική φωνή παθητική. Προσφέρεται στους καλεσμένους, δεν αλλάζει το έμεσο αντικείμενο, από την οικοδέσπινα. Το υποκείμενο τώρα έγινε ποιητικό αίτιο. Ωραία. Πάμε να κάνουμε και εδώ τη σύνταξη. Προσφέρεται το ρήμα, το γλυκό υποκείμενο, στους καλεσμένους είναι το έμεσο αντικείμενο, από την οικοδέσπινα είναι το ποιητικό αίτιο. Λοιπόν, να πούμε ένα ακόμα παράδειγμα. Πρώτο λοιπόν, δεύτερο, πάμε στο τρίτο παράδειγμα. Ο καθηγητής όρισε τον Πέτρο επιμελητή. Για να κάνουμε και εδώ τη σύνταξη. Το ρήμα μας είναι όρισε, ποιος όρισε, υποκείμενο ο καθηγητής. Ποιον όρισε ο καθηγητής, τον Πέτρο. Τι είναι αυτό, είναι το αντικείμενό μας. Τι τον όρισε τον Πέτρο, επιμελητή. Αυτό εδώ παιδιά είναι κατηγορούμενο του αντικειμένου. Για να δούμε αυτό τώρα, κατά τη μετατροπή, πώς θα γίνει. Λοιπόν, παίρνουμε το αντικείμενό μας. Το κάνουμε υποκείμενο, όπως είπαμε, στην ονομαστική πτώση. Ο Πέτρος, το ρήμα όρισε, βρίσκεται στον αόριστο. Θα το κρατήσουμε και αυτό στον αόριστο και θα γίνει ο Πέτρος ορίστηκε. Τι ορίστηκε ο Πέτρος? Ορίστηκε επιμελητής. Από ποιον ορίστηκε ο Πέτρος επιμελητής? Από τον καφηγητή. Για να δούμε εδώ, γιατί έχουμε κάτι καινούριο. Λοιπόν, το ρήμα όρισε έγινε στην παθητική φωνή, ορίστηκε. Τι παρατηρούμε εδώ, ότι διατηρήσαμε τον χρόνο, δηλαδή το ρήμα όρισε που ήταν στον αόριστο, έγινε ορίστηκε. Κρατήσαμε τον αόριστο χρόνο και την ίδια έγκληση. Το αντικείμενο τον Πέτρο το κάναμε υποκείμενο σε ονομαστική πτώση. Και το κατηγορούμενο του αντικειμένου, παιδιά, εδώ, έγινε κατηγορούμενο του υποκειμένου. Έγινε κατηγορούμενο, λοιπόν, και από τον καθηγητή είναι το ποιητικό αίτιο. Ελπίζω να μην σας κούρασα με τόσα παραδείγματα. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ που ήσαστε σήμερα στο μάθημά μας. Καλή συνέχεια! |
