| : που ανταποκριθήκατε στο κάλεσμά μας για το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Είμαστε έτοιμοι να αρχίσουμε. Θα δώσουμε το λόγο στο δήμαρχο για ένα χαιρετισμό και θα προχωρήσουμε στην εργασία μας. Καλησπέρα σας σε όλους και σε όλες. Καλωσορίσατε και καλή αρχή στο νέο εξάμινο και στο νέο έτος του Ανοιχτού μας Πανεπιστήμιου. Είναι η δεύτερη χρονιά που το διοργανώνουμε και είναι πολύ πολύ μεγάλη η χαρά μου και νομίζω η χαρά όλων μας που έχουμε μία τόσο σπουδαία και ουσιαστική δραστηριότητα στην περιοχή μας. Απόψε ξεκινάμε τη δεύτερη χρονιά και την νέα διδακτική σεζόν με τον κ. Ευγένιο Γιαρένη, έναν εξαιρετικό επιστήμονα. Είναι δάκτορας του Πανεπιστήμιου, στρατιωτικός εισαγγελέας και συγγραφέας με πλούσιο συγγραφικό έργο. Κύριε Γιαρένη, ευχαριστούμε για την τιμή που μας κάνατε, καλωσορίστε στην περιοχή μας. Πρέπει να πούμε ότι ο κ. Γιαρένης εγγενιάζει με το Ανοιχτό μας Πανεπιστήμιο απόψε για πρώτη φορά τις παρουσίες του στα ανοιχτά πανεπιστήμια που οργανώνουν και άλλοι δήμοι και άλλοι φορείς. Άρα είναι μία αρχή και για τον κ. Καθηγητή που ευχόμαστε να σας φέρουμε πολύ καλή τύχη, υγεία και δύναμη στο σπουδαίο αυτό έργο που κάνετε. Θα μου επιτρέψετε να πω ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ σε κάποιους ανθρώπους, είναι οι εθελοντές και οι εθελόντριες, που εργάζονται με πολλή κέφη και με πολλή αγάπη για να διοργανώνεται το Ανοιχτό μας Πανεπιστήμιο και να διοργανώνεται άψογα, να είναι ρολόι. Θέλω και ονομαστικά να τους ευχαριστήσω και να τους χειροκροτήσουμε, διότι πραγματικά το αξίζουν. Ένα μεγάλο ευχαριστώ λοιπόν στις κυρίες Ειρήνη Βλαντί. Τους δίνουμε και από ένα λεύκωμα με την ιστορία του μετόπου της Λεωφόρου Βουλιαγμένης. Ξέρετε, κατά τις ανασκαφές που έγιναν για την επέκταση του μετρό από τη Δάφνη μέχρι το Ελληνικό, ήρθαν πλούσια ευρύματα στο φως. Και ταυτής δε περίπου η σημερινή Λεωφόρος Βουλιαγμένης με την αρχαία αστική οδό, που οδηγούσε δηλαδή από το κέντρο από την Ακρόπολη στην παραλία. Έτσι λοιπόν, σε αυτό το βιβλίο που πρόσθετα εκδόθηκε, περιγράφονται πλούσια αρχαιολογικά ευρύματα από την περιοχή μας. Η κυρία Αργυροβλάχου, η Έφυ Αγγλοπούλου, η Νατάσα η Αργυροπούλου, η Γιώτα η Κουρετζή, η Μαρία Ιβίδου, η Βασιλική Αργύρη, η Μαριάννα η Τσενέκου, η Μαργαρίτα η Προκάκη και η Φωτεινή η Σταθοπούλου. Ένα τεράστιο ευχαριστώ με πολλή εκτίμηση. Επίσης να ευχαριστούμε βεβαίως και την ψυχή της προσπάθειας, τη Λεία της Σκλάβου. Λοιπόν, μολονότι είμαι και εγώ συμφοιτητής σας και παρακολουθώ πάντοτε το Νεκρό Πανεπιστήμιο, απόψε δυστυχώς δεν θα μπορέσω να μείνω και πραγματικά το αφησιάω και δεν κρυώνει, όπως λέμε, αλλά πρέπει να παραβρεθώ σε μία επίσης πολύ ενδιαφέρουσα δράση και θα σας το πω γιατί μελλοντικά θα νομίζω και εσείς θα ενδιαφερθείτε. Ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση της αποκατάστασης των τυχογραφιών στον Βυζαντινό Ναό, των εισοδείων της Θεοτόκου στο κτήμα Τράχωνας. Έχουμε λοιπόν μια πρώτη παρουσίαση. Βεβαίως θα ακολουθήσουνε αρκετές παρουσιάσεις στις διάφορες φάσεις του έργου και νομίζω σε κάποια φάση και εσείς σίγουρα θα ενδιαφέρεστε να έρθετε να δείτε τη δουλειά που έχει γίνει και που γίνεται. Και επειδή έχουμε πραγματικά πολύ πλούσια παράδοση ιστορική και ιστορική, θα προχωρήσουμε μέχρι τέλος χρονιάς και να επανεκδόσουμε το βιβλίο για τον Άλλημο, το οποίο το γνωρίζετε αυτό που πριν από δέκα χρόνια φτιάξει ο δήμος μας και να εκδόσουμε και ένα μικρό βιβλιαράκι με τις διαδρομές στον Άλλημο, με πέντε διαδρομές με αρχαιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον και αυτό είναι πολύ όμορφο και δεσμεύουμε και τα δύο να σας τα φέρω όταν είμαστε έτοιμοι και τα έχουμε εκδόσει. Κάποια πράγματα θα θέλαμε να δούμε. Όταν είμαστε έτοιμοι και τα έχουμε εκδόσει. Κλείνοντας, για να καλωσορίσουμε τον κύριο καθηγητή, σας έχουμε φέρει δύο αναμνιστικά. Κύριε Σκλάβο, παρακαλώ να τα δώσετε. Το ένα είναι η ιστορία της πόλης μας. Είναι μια ιστορία πέντε χιλιάδων ετών τουλάχιστον και το άλλο το βιβλίο με τηλεοφόρο βουλιαγμένης. Καλωσορίσατε, ο λόγος είναι σας. Λοιπόν, καλησπέρα σας. Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που είμαι σήμερα μαζί σας και είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος για την πρόσκληση που μου έγινε από τον δήμο σας που εκπροσωπείται από τον δήμαρχο κ. Ανδρέα Κονδύλη τον οποίο ευχαριστώ πάρα πολύ και βέβαια την κυρία Αποστολία Σκλάβου. Εγώ τη λέω Αποστολία με ολόκληρο το όνομα. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ κύριε δήμαρχε για τα λευκώματα που μου προσφέρατε και από τη δική μου πλευρά ως αντίδωρο εκείνο που μπορώ να κάνω είναι να προσφέρω για τη Δημοτική Βιβλιοθήκη τρία αντίτυπα από τα τελευταία βιβλία μου. Κύριε δήμαρχε, αυτά είναι για τη Δημοτική Βιβλιοθήκη από αύριο στην Δημοτική Βιβλιοθήκη οπότε ο καθένας από εσάς θα μπορεί να τα διαβάσει και βέβαια επειδή ξέρετε θα μιλήσουμε για φιλοσοφία σήμερα και ένας από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους που πέρασε από αυτόν τον τόπο ήταν ο Πλάτων ο οποίος έστω ουτοπικά σκεφτόμενος θεωρούσε ότι οι άρχοντες θα έπρεπε να είναι και φιλόσοφοι θα θέλω να προσφέρω επίσης τα τρία τελευταία βιβλία μου και στον κύριο δήμαρχο προσωπικά. Έτσι να είστε καλά κύριε δήμαρχε. Και τώρα λοιπόν μπορούμε να αρχίσουμε με την περιήγησή μας στην ελληνική φιλοσοφία. Λίγο ας τα χαμηλώσουμε, δεν χρειάζεται να είναι τόσο πολύ όπως επιθυμείτε, εγώ θέλω να είμαστε άνετοι και χαλαροί. Το βασικότερο για τους ανθρώπους είναι να ακολουθούν τη φύση τους και με απλότητα να χαίρονται τη ζωή πιστεύαν κάποιοι Έλληνες φιλόσοφοι. Σήμερα λοιπόν το θέμα, η ομπρέλα των τριών διαλέξεών μας θα είναι η φιλοσοφία της ευδαιμονίας, όπως βλέπετε. Και βέβαια, με χαρά πρόσεξα σε μία φύσα που είχε βγάλει ο Δήμος και υπέγραφε ο κύριος δήμαρχος, είχε αναγράψει ένα ρητό, μία φράση που αποδίδεται στο Σωκράτη και τη βλέπετε πάνω πάνω, «πεδία καθάπερε ευδαιμον χώρα, πάντα τα αγαθά φέρει». Αυτή λοιπόν είναι μία φράση που μας την έχει διασώσει Ιωάννη Σωστοβαίος. Ξέρετε το Ιωάννη Σωστοβαίος, ήταν ένας μεταγενέστερος ανθολόγος που ότι του άρεσε από αυτά που επί αιώνες είχαν πει οι προγονείς μας καθόταν και τα έγραφε και κάποια στιγμή τα εξέδωσε. Η φράση λοιπόν αποδίδεται στο Σωκράτη, ο οποίος έζησε από το 470 μέχρι το 399 π.Χ. Και τι μας λέει αυτή η φράση, ότι η παιδεία, η καλλιέργεια, γιατί όταν μιλάμε για παιδεία δυστυχώς εμείς λέμε πόσα διδακτορικά έχεις ή πόσες σπουδές έχεις κάνει και μπορεί κάποιος να είναι τελείως ακαλλιέργητος σαν άνθρωπος και να έχει πάρα πολλά πτυχία μαζέψει. Για τους αρχαίους προγονούς μας, η ουσία ήταν το να είσαι εσύ καλλιεργημένος, να είσαι εσύ πεπεδευμένος και αυτή λοιπόν η διαδικασία καλλιέργειας, όπως ακριβώς μια ευδαιμονική χώρα, μια έφορη γη, μια γόνιμη γη, αυτή μπορεί να φέρει όλα τα αγαθά. Και το σπουδαίο για μας σήμερα ξέρετε πιο είναι ότι μπορεί να πάρουμε ένα χέρσο έδαφος να σας το πω έτσι και παρόλα αυτά με την προσπάθειά μας να καταφέρουμε να διώξουμε τις πέτρες, να διώξουμε τα βράχια και τελικά να φτιάξουμε ένα μικρό μποστανάκι. Κάποιος μπορεί να κάνει ένα μεγαλύτερο μποστάρι, να κάνει μεγαλύτερη καλλιέργεια, αλλά όλοι μας άσχετα τι μας έχει δοθεί, να το πω έτσι, μπορούμε να καλλιεργήσουμε τον εαυτό μας. Η δεύτερη φράση που βλέπετε είναι από το έργο του Πλούταρχου Περιπέδων Αγωγής. Ο Πλούταρχος έζησε μέχρι το 120 μ.Χ. Επομένως βλέπετε εδώ από το 470 π.Χ. μέχρι το 120 μ.Χ. δύο σπουδαίοι άνθρωποι που πέρασαν από αυτόν τον τόπο θεωρούσαν ότι η παιδεία είναι κάτι που μπορεί να μας βοηθήσει να βρούμε την αρετή, να βρούμε την ευδαιμονία, θα τα εξηγήσουμε αυτά αργότερα. Και η φράση λέει λοιπόν «Παιδεία δε τον ενημείν, μόνον εστιν αθάνατον και θείον». Μόνο η παιδεία από αυτά που μας ανήκει. Θα εξηγήσουμε τη φράση αργότερα. Ποια είναι εφημείν και ποια είναι ουκ εφημείν. Ποια όντως είναι στην εξουσία μας και ποια δεν είναι στην εξουσία μας. Γιατί δυστυχώς το σύγχρονο κόσμο τα έχουμε μπερδέψει. Νομίζουμε ότι στην εξουσία μας είναι το να έχουμε χρήματα, αξιώματα, καλό όνομα και τα λοιπά. Ενώ αυτά είναι ουκ εφημείν. Στο χέρι μας είναι να έχουμε καλή διάθεση, να είμαστε καλοπροαίρετοι δηλαδή. Η προέρεσης ήταν μία λέξη που χρησιμοποίησαν οι στοικοί φιλόσοφοι. Θα μιλήσουμε αργότερα και γι' αυτούς. Και είναι η δυνατότητα που έχει ο καθένας μας να επιλέγει τη διάθεσή του και να έχει καλή διάθεση. Γι' αυτό και σήμερα έχει μείνει σε εμάς. Λέμε είναι καλοπροαίρετος άνθρωπος. Είναι πολύ σπουδαία λέξη η προέρεσης. Ο πλούταρχος λοιπόν σε αυτό το σπουδαίο κειμενό του, αυτό έχει διασωθεί σε μία συλλογή που λέγεται ηθικά. Και περιλαμβάνονται διάφορα κείμενα μέσα σε αυτό. Ένα μικρό κειμενάκι είναι λοιπόν περί της αογής των παιδιών. Και μέσα εκεί αναφέρει ότι η παιδεία είναι το σημαντικότερο γιατί είναι το μόνο θάνατο και θείο. Διαρχεί για πάντα και έχει θεία προέλευση. Για να συγκρίνει όμως άλλα πράγματα τα οποία οι άνθρωποι θεωρούν αγαθά, αναφέρει για τη δόξα. Και λέει η δόξα είναι κάτι σεβαστό αλλά αβέβαιο. Δόξα σεμνών αλλά αβέβαιων. Την ομορφιά. Κάλλος περιμάχητον μεν αλλά ολιγοχρόνιον. Την επιζητούμε την ομορφιά αλλά θα περάσει και αυτή. Η υγεία τίμιον αλλά ευμετάστατον. Πολύ τιμη και η υγεία. Αλλά και αυτό μπορεί να μεταβληθεί. Και όσο για τη σωματική ρόμη. Όσοι το ξέρετε χαίρομαι που κάποιοι το θυμάστε ακόμη από τα παιδικά σας χρόνια. Τι είναι άραγε η ανθρώπινη ρόμη σε σχέση με τη δύναμη ενός τάβρου, ενός ελέφαντα. Τίποτα. Βεβαίως και αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να έχει αφέ αυτού μια δύναμη. Η παιδεία λοιπόν είναι το μόνο αθάνατο κεθείο από τα αγαθά μας. Εκεί βάζει τη φράση αυτοί ο Πλούταρχος. Και συνεχίζει λέγοντας ότι δύο είναι τα κυριότερα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης. Το ένα είναι ο νους και το άλλο είναι ο λόγος. Και με τον λόγο βέβαια εκφράζουμε το νου μας. Αν ο λόγος μας περάσει μέσα από την κολυμπήθρα του νου μας πιστεύω ότι θα είναι και αυτός καλύτερος. Και θα έχει και καλύτερα αποτελέσματα. Και γι' αυτό μια λέξη που χρησιμοποιούμε η ευλογία. Ευλογία δεν σημαίνει κάποιος μεσάζοντας μεταξύ του Θεού και σου να σε ευλογήσει. Μπορεί να είναι πολύ καλό και αυτό σαν πράξη. Αλλά ευλογία είναι κυρίως αυτά που λέμε να έχουν περάσει από την κολυμπήθρα του μυαλού μας. Θα ήταν πολύ σπουδαίο όλοι αυτό να το κάναμε πριν μιλήσουμε. Εδώ λοιπόν μας λέει ο Πλούταρχος ότι ο νους κυβερνάει το λόγο και αυτός υπηρετεί το νου. Τον οποίο δεν μπορεί να καταστρέψει η τύχη, το νου, τη διανοητική μας κατάσταση, τη λειτουργία, να τον αφαιρέσει η συκοφαντία. Και αυτά τα λέει σε σύγκριση με όλα τα προηγούμενα, την δόξα, τα χρήματα, τα αξιώματα και τα λοιπά που αυτά μπορεί να αφαιρεθούν. Ούτε να τον χαλάσει η ασθένεια ή να τον ρημάξει το γύρας. Ακούστε αυτό τι σπουδαίο που είναι. Μόνος εμείς λέμε το αντίθετο τώρα ότι μεγαλώντας ξεμορένονται οι άνθρωποι. Κάποιοι άνθρωποι λοιπόν πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια θεωρούσαν ότι όταν ο νους λειτουργεί όπως πρέπει, όχι μόνο δεν χαλάει, αλλά μόνος γαρονούς παλεούμενος ανηβά. Όσο παλιώνει ο νους, ξανανιώνει. Και επομένως ξανανιώνει και η ανθρώπινη υπόσταση που κουβάλα ένα νου. Και ο χρόνος λοιπόν που όλα τα άλλα τα φερεί μας λέει ο Πλούταρχος, το γύρα προσθήθηση την επιστήμη. Με τον χρόνο λοιπόν σε κάποιον άνθρωπο που έχει φτάσει να είναι γέροντας, τι προσθήθεται η επιστήμη. Και όχι να γίνουμε πολιτικοί μηχανικοί, δικηγόροι, δικαστές, εισαγγελείς ή οτιδήποτε άλλο, αλλά να επιστάμεθα, να γνωρίζουμε τώρα ποια είναι η πραγματική γνώση, θα το δούμε και αυτό στη συνέχεια. Και όσα αναφορά για τον πόλεμο, αυτό το συμπλήρωσα γιατί είναι ιδιότητά μου αυτή, είμαι στρατιωτικός εισαγγελέας και κάποιοι μάλιστα με την ενασχολήσή μου και με τη φιλοσοφία λένε, μά πώς είναι δυνατόν αυτός, να είναι από τη μία δικαστικός και μάλιστα στο στρατό και από την άλλη να ασχολείται με τη φιλοσοφία. Και όταν με ρωτάει κάποιος, δίνω μια μικρή απάντηση που θα την πω και σε εσάς, θεωρώ ότι αυτό που επιτυγχάνουμε ή προσπαθούμε να επιτύχουμε με την δικαιοσύνη, και βέβαια ο κύριος δήμαρχος επίσης λόγω της ιδιωτικάς επαγγελματικής το καταλαβαίνει και το έχει βιώσει, αυτό προσπαθούμε λοιπόν με τη δικαιοσύνη είναι να δημιουργήσουμε αρμονικές σχέσεις μεταξύ της ανθρώπινης κοινωνίας. Δεν υπάρχει για κάποιο άλλο λόγο η δικαιοσύνη, σαν κρατική λειτουργία εννοώ, έτσι. Είναι οι άνθρωποι μεταξύ τους να μη βλάπτει ο ένας τον άλλο. Σκεφτείτε όμως με τη φιλοσοφία, αν μπορέσουμε τον νου μας να καλλιεργήσουμε και τα ενστικτά μας να τη θασσεύσουμε επίσης, δεν θα είναι αρμονικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Επομένως τι χρία θα έχουμε πλέον της δικαιοσύνης, της ανθρώπινης δικαιοσύνης, καμία. Γι' αυτό λοιπόν έβαλα τη τελευταία φράση που λέει και τέλος ο πόλεμος, «Τα πάντα σύρον και πάντα παραφέρον, που όλα τα παίρνει και τα παρασέρνει, μόνην ου δύναται παιδίαν παρελέσθεσθαι». Αυτή μόνο δεν μπορεί να διώξει μακριά τη παιδία. Και εδώ θυμάστε, φαντάζομαι όσοι έχετε ασχοληθεί και θεωρώ ότι για να είστε σήμερα κοντά μας ενδιαφέρεστε και για το θέμα της φιλοσοφίας και για το θέμα της ευδαιμονίας. Θα θυμάστε πάλι κάτι που ο Πλούταρχος αναφέρει σε σχέση με την κατάκτηση μιας πόλης από έναν στρατηγό μεγάλο, τον Δημήτριο τον Πολιορκητή. Ο φιλόσοφος ήταν ο Στίλπον, που όταν τον, ή από τον μεγάλο Αλέξανδρο νομίζω, όταν τον κάλεσε ο Μέγας Αλέξανδρος και του είπε, «Σου αφαίρεσαν κάτι από τα πράγματά σου που είχε χάσει το σπίτι του, μπορεί να έχει σκοτωθεί η κόρη του ή οτιδήποτε κάτι τέτοιο» λέει «όχι, από αυτά που μου ανήκει δεν έχει πειραχτεί κάτι». Αυτό βέβαια μπορεί να το πει μόνο ένας φιλόσοφος. Επομένως θα μου πείτε σήμερα στη σημερινή κοινωνία πώς μπορούμε να λειτουργήσουμε με κάποιον τρόπο φιλοσοφημένο και να ανταπεξέλθουμε στις απαιτήσεις. Ο Σωκράτης μας τα είχε πει λοιπόν αυτά και τα έχουν διασώσει κάποιοι άλλοι άνθρωποι. Και ο Σωκράτης επίσης πέρα από ότι η παιδεία μόνο είναι μια γόνιμη χώρα, να πάμε πάλι πίσω, στην απολογία Σωκράτους, ο πλάτων μας το σώζει αυτό, είχε πει ο Σωκράτης λοιπόν «ο δε ανεξέταστος βίος ού βιωτός ανθρώπου». Ότι ο βίος του ανθρώπου που δεν τον εξετάζει ο άνθρωπος, ο άνθρωπος που δεν παρατηρεί το βίωτιο της ζωής του, της τα κινητρά του, της πράξεις του, της σκέψης του, δεν είναι βιώσιμος για τον άνθρωπο. Πιθανόν κάτι να ήξερε, πιθανόν και όχι βέβαια, γιατί ο ίδιος έλεγε ότι εκείνο που ξέρω είναι μόνο ότι δεν ξέρω. Ή μπορεί να λέει ότι εκείνο που ξέρω μόνο είναι η άγνοιά μου ή το μέγεθος της αγνοίας μου. Γιατί όλοι δεν μπορεί να είμαστε ιδίμονες σε όλα. Εμείς εκείνο που θα κάνουμε λοιπόν σε αυτές τις τρεις διαλέξεις που θα είμαι κοντά σας, θα είναι στη σημερινή να ασχοληθούμε με το θέμα της ευδαιμονίας υπό το πρίσμα της αρχιολυνικής φιλοσοφίας, την άλλη Δευτέρα θα πάμε ένα μακρινό ταξίδι στην Αρχαία Κίνα και θα δούμε περίπου τα ίδια θέματα πώς τα εξέταζαν κάποιοι άλλοι φιλόσοφοι στην άλλη πλευρά του πλανήτη. Και η ανατολική σκέψη θεωρείται συνήθως ότι είναι τελείως διαφορετική από τη δική μας, αλλά εμείς θα διοπιστώσουμε ότι δεν είναι τόσο διαφορετική, δεν διαφέρουν τόσο πολύ. Και στη τρίτη διάλεξη θα πούμε τι μπορούμε να κάνουμε σήμερα στην πράξη για να καταφέρουμε να προσεγγίσουμε την ευδαιμονία. Σας ευχαριστούμε πολύ κύριε Δήμαρχε, την άλλη εβδομάδα πιστεύω θα τα πούμε. Να είστε καλά. Η ευδαιμονία λοιπόν. Υπήρχαν πολλές λέξεις στην αρχαιότητα, συνώνυμες, και προσπαθούσαν να περάσουν στους ανθρώπους την έννοια αυτή που θα προσπαθήσουμε και εμείς να εξηγήσουμε. Κάποιες μπορεί να τις έχετε ακούσει, κάποιες όχι. Η ευθυμία. Η ευθυμία βέβαια θα τη δούμε αργότερα, δεν έχει την έννοια του να είσαι απλώς χαρούμενος, να είσαι εύθυμος. Μια καλή παρέα, είμαστε, μια ωραία ατμόσφαιρα. Ήταν κάτι διαφορετικό, θα το εξετάσουμε. Η λέξη ευαιστώ. Την έχετε ακούσει ποτέ αυτή τη λέξη? Όχι. Τη λέξη στέκομαι την έχετε ακούσει βέβαια, έτσι? Έτσι. Είναι το εφ λοιπόν και είναι η ίδια ρίζα. Επιπλονώς τι σημαίνει η ευστάθεια. Είμαι ευσταθής, στέκομαι καλά. Είναι το ίδιο. Αν η ευθυμία βέβαια είναι η ευθυμία, στέκομαι καλά. Είναι το ίδιο. Αν είσαι ισορροπημένος και στέκεσαι καλά, είσαι και ευδέμον. Την αταραξία τη χρησιμοποιούμε και εμείς βέβαια, έτσι? Ατάραχος. Βέβαια τι σημαίνει ατάραχος, έχει μια σχετικότητα. Γιατί κάποιοι λένε θα κάτσω 10 ώρες σε διαλογισμό και θα είμαι ατάραχος. Τότε μάλλον μπορεί να είσαι αποχαυνομένος και όχι ατάραχος. Η ισορροπία μεταξύ των ενιών και των καταστάσεων των δικών μας θα πρέπει να εξεταστεί. Η αλυπία, το να μην έχεις λύπη, έτσι? Η αρμονία και η αρμονία έχει μέσα της την έννοια της ροής, έτσι? Αρμονία, υπάρχει μια αένα η ροή. Και ο Ηράκλητος θεωρούσε ότι υπήρχε μια αένα η ροή. Τι έλεγε ο Ηράκλητος? Τα πάντα ρή. Άλλα και στην Ανατολή ο Λάο Τσέ, ένας φιλόσοφος που έχει γράψει το Τάου Τετσίν, για το οποίο θα μιλήσουμε την άλλη εβδομάδα, θεωρούσε την αένα η ροή του σύμπαντος, ότι επικονίζεται και στην αένα η ροή μέσα στην ψυχή μας. Και βέβαια, επειδή θα μιλήσουμε για αρετή, σκεφτείτε λίγο και αυτό, αρετή, υπήρχε μια λέξη αηρήτη, που πάντα αρέει, ήταν συνώνυμες. Και κατά σύζευση έγινε αρετή. Θα το δούμε και αυτό αργότερα. Και τέλος η εύρια. Τι μπορεί να σημαίνει εύρια? Εμείς τώρα λέμε ευρύς, είναι κάτι άλλο. Η εύρια είναι καλή ροή. Να υπάρχει μια καλή ροή μέσα μας και γύρω μας. Αν σηκωθείς το πρωί και τσακωθείς με τον γείτονά σου, πλακωθείς στο ξύλο με κάποιον που θα σου κλείσει στο δρόμο, έχεις δει πριν φύγεις από το σπίτι και τη γυναίκα σου και φτάσεις στη δουλειά σου, νομίζω ότι δεν θα κάνεις και πολύ καλή δουλειά και ούτε θα νιώθεις αρμονικά μέσα σου, ούτε θα είσαι ευδαιμονικός. Για να δούμε αυτές τις έννοιες λίγο καλύτερα. Πρώτα απ' όλα η ευδαιμονία. Το πρώτο βέβαια, το f, το μόριο f, είναι ένα τροπικό επίρρημα που αποδίδει στη λέξη που συνοδεύει το ύψησο των δυνατοτήτων της και αναδεικνύει το άριστο της εννοίας της. Με την έννοια αυτή, το δικό μου το όνομα, το μικρό που είναι ευγένειος, σημαίνει ευ και γένος, ότι είναι από άριστο γένος. Όχι, δεν ήταν ούτε αριστοκράτες οι δικοί μου, ούτε ευγενείς. Αλλά θεωρώ ότι όλοι μας είμαστε από άριστο γένος. Το γένος το ανθρώπινο είναι θεϊκό. Θα το δούμε στη συνέχεια αυτό. Φτάνει να μπορείς καθένας να βρει μέσα τη θεϊκότητα που κρύβει, το θείο Σπινθήρα. Αυτό, φίλοι μου, δεν έχει σχέση με θρησκευτική έννοια, όπως την εννοούμε στη καθημερινή έννοια, έτσι, για να μην μπερδευτούμε. Γένος, λοιπόν, ευγένεια, τα βλέπετε, γλώσσα, ευγλωτία. Τι ωραίες λέξεις χρησιμοποιούσαμε. Έξις, ευεξία, συνήθεια, καλή συνήθεια. Εγώ όμως, όταν λέμε νιώθω μια ευεξία, στην ουσία, εκείνο που θέλαμε να πούμε είναι ότι έχω καλές συνήθειες και επόμενως, αν συγκώνομαι νωρίς το πρωί, κάνω και μισή ώρα περπάτημα, πληθώ με φρέσκο νερό, πλύνω και τα δόντια μου, φάω και καλό πρωινό και τα λοιπά, θα νιώθω καλά. Επομένως, θα έχω καλές συνήθειες. Στην ουσία, αυτό είναι η ευεξία. Και φτάνουμε δαίμον ευδαιμονία. Εδώ βλέπετε, λοιπόν, τις λέξεις που σημαίνουν, μάλλον, οι λέξεις στις οποίες παραπέμπει η λέξη δαίμον και δεν έχει σχέση, φυσικά, με κάποιο κακό πνεύμα, όπως έχει περάσει στην εποχή μας. Προέρχεται από το ρήμα δέω, που σημαίνει με ρίζω, μοιράζω ή διανέμο. Ας το πούμε στον καθένα την τύχη του. Όμως, έχει και μία άλλη έννοια, το ρήμα αυτό, που σημαίνει καίω και φλογίζω. Και έτσι μπορεί να δηλώνει το πύρινης, φύσης, πνεύμα. Υπάρχει, όμως, και ένα επίθετο που λέγεται δαίμον. Αυτές οι έννοιες των λέξεων έχουν χρησιμοποιηθεί από τα ομιρικά έδη χρόνια. Και όταν μιλάμε για ομιρική γλώσσα, δεν μιλάμε για το 900, το 1000 π.Χ., που νομίζουν κάποιοι. Είναι πολύ αρχαιότερα τα έπεια αυτά, έτσι, και επομένως και η γλώσσα μας. Πολλούς αιώνες πριν, λοιπόν, το 1400 ενδεχομένως, κανένας δεν μπορεί να το αποδείξει αυτό, κάποιοι άνθρωποι σε αυτό το τόπο χρησιμοποιούσαν το επίθετο δαίμον, που σημαίνει αυτός που ξέρει, αυτός που διδάσκει αυτά που ξέρει. Και το ρήμα του αντίστοιχου ήταν δάο, διδάσκω. Οι έννοιες αυτές περιγράφονται σε ένα λεξικό που έχει μείνει μέχρι τα χρόνια μας, το Απολλονίου του Σοφιστού. Και περιγράφει πολλές αιτημολογίες από ομιρικές λέξεις. Επομένως, εύκαι δαίμον, μετά από αυτά, τι μπορεί να σημαίνει, για δέστε εδώ, οι δαίμονες λοιπόν, ποιοι μπορεί να είναι, λέει στο λεξικό του Απολλονίου του Σοφιστού, οι θεοί, οι ονείοι δαίμονες, έχω ξεχάσει ένα όμικρο εδώ πέρα, όσες φορές και να το δεις σε ένα κείμενο, πάντα θα δεις τα λάθη σου. Τις διαφάνειες αυτές πρέπει να τις έχω δει κάμια δεκαριά, 20 φορές. Οι θεοί, λοιπόν, οι ονείοι δαίμονες όντες, ή ότι τα πάντα με ρίζουσαν. Δαίμονες, λοιπόν, σημαίνουν οι θεοί, η λέξη αυτή υποδηλώνει τους θεούς, γιατί ξέρουν τα πάντα ή γιατί μοιράζουν τα πάντα. Και φυσικά στον Κρατήλο μαθαίνουμε ότι ο Πλάτων θεωρούσε πως αγαθός άνδρας, δικαιωματικά μπορεί να αποκαλείται δαίμον. Επομένως δεν είναι μόνο ο Θεός δαίμονας, μπορεί να είναι κι ένας άνθρωπος. Επομένως δαίμον μπορεί να είστε κι εσείς, ο καθένας από εμάς. Και επομένως εβδαίμον, αν βρούμε τον καλό μας δαίμονα μέσα, αν βρούμε τον αληθινό μας αυτό, πιθανόν να έχουμε την ευνοία του και να είμαστε εβδαίμονες. Οι μαθητές λοιπόν του Πιθαγόρα τον θεωρούσαν ότι ήταν αγαθός δαίμονας και αυτό διασώζεται από ένα απόσπασμα του Αριστοτέλους. Τι σημαίνει λοιπόν η λέξη εβδαιμονία? Αυτόν που έχει την έννοια του δαίμονος. Βάσει αυτόν έχω γράψει μία φράση του Ηρακλήτου. Είναι πολύ όμορφη φράση και όλα τα υπόλοιπα να τα ξεχάσετε αυτοί να στιθυμόσαστε. Ίθος, ανθρώπο, δαίμονο. Δωτική. Δεν είχα γραμματοσύρα εδώ αρχιολενική, έπρεπε να έχει και μια γραμμούλα κάτω από το ω τελευταίο. Για τον άνθρωπο το ήθος είναι ο δαίμονας του ή το πεπρωμένο του. Το ήθος. Και το ήθος είναι το σύνολο των τάσεων, των ρωπών, των έξεων, των διαθέσεων, των σκέψεων, της συμπεριφοράς του. Όλα αυτά που συγκροτούν τελος πάντων το χαρακτήρα μας. Κι επομένως ο δαίμονος μπορεί να είναι ένας θεός, μπορεί να είναι ένας αγαθός άνδρας που να φτάσει να γίνει δαίμονο, μπορεί να είναι και η μοίρα και το πεπρωμένο. Εδώ δεν ξέρω αν φαίνονται, ναι. Εδώ λοιπόν από τον Μένανδρο, ο Μένανδρος ήταν ένας κωμοδιογράφος. Ακόμη όμως και οι κωμοδιογράφοι τα χρόνια εκείνα, φυσικά οι τραγικοί ποιητές, μέσα στα έργα τους είχαν διαμάντια φιλοσοφίας. Δεν έχουν μείνει πολλά από τα έργα του Μένανδρου, όμως σε κάθε άνθρωπο, ευθύ σαν γεννηθή του συμπαραστέκεται ένας δαίμονος που είναι ο αγαθός μισθαγωγός του βίου του. Πολύ όμορφη φράση. Όμως έρχεται ο Πλούταρχος που διασώζει αυτή τη φράση του Μένανδρου. Δεν μας έχει σωθεί συγκεκριμένη κωμοδία. Ήρθε όμως ο Πλούταρχος, αιώνες μετά, αναφέρει τι είπε ο Μένανδρος και συμπληρώνει. Περισσότερο όμως, νομίζω εγώ, λέει ο Πλούταρχος, μπορεί να συμβαίνει αυτό που λέει ο Εμπεδοκλής. Ότι μόλις γεννιόμαστε, καθέναν από εμάς τον υποδέχονται όχι ένας, αλλά δύο δαίμονες, διπλή μοίρα και δαίμονες. Και στο αρχαίο κείμενο, ως Εμπεδοκλής, δείτε τι είναι σέκα στον ημών γυγνόμενον παραλαμβάνουσι και κατάρχονται μοίρε και δαίμονες. Επομένως, μπορεί να υπήρχε μία σκέψη, μία υπόθεση. Ξέρετε, να κάνουμε υποθέσεις προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι κακό. Είναι ένας ή δύο ή δαίμονες, δεν έχει καμπούκια ιδιαίτερη σημασία τελικά. Θα το συζητήσουμε αυτό στη συνέχεια. Και θα το συζητήσουμε πάρα πολύ την επόμενη εβδομάδα, που θα κοιτάξουμε τον αναλτολικός τρόπο σκέψης, που ήταν πιο ολοκληρωτικός, ας το πούμε έτσι. Μπορεί λοιπόν να υπήρχε ένα εποπτικό πνεύμα, να υπάρχει ένα εποπτικό πνεύμα, που ευθύς μόλις αρχόμαστε σε αυτόν τον τόπο μας παραλαμβάνει ή το φέρουμε μέσα μας ας το πούμε έτσι, μπορεί όμως να υπάρχουν δύο δαίμονες. Και εδώ στα Χαλδαϊκά Λόγια ή Χρισμούς, που είναι μια συλλογή του Δευτέρου Μεταχριστού αιώνα, που θεωρήθηκε η Αποκάλυψη απ' τον ίδιο το πλάτωνα, εκείνος λοιπόν που αποφάσισε να τα συγγράψει ως ας το πούμε ένα medium, έφερε την ψυχή του πλάτωνα και έκανε τους Χρισμούς που διασώθηκαν ως Χαλδαϊκά Λόγια ή Χρισμούς. Εκεί λοιπόν αναφέρονται δύο δαίμονες, ένας αγαθός, ο λευκός που φέρνει την ευδαιμονία και ο μαύρος που φέρνει την κακοδαιμονία. Στα Χαλδαϊκά Λόγια λοιπόν διαβάζουμε, «Υπάρχουν δύο δαίμονες του κάθο άνθρωπου, που ανήκουν σε δύο διαφορετικά γένη. Πάντα περιφέρονται πάνω στη Γη, οι οποίοι από την εξουσία του διαναφροντίζουν τους ανθρώπους». Βλέπετε, και οι δύο φροντίζουν τους ανθρώπους. Δεν είναι εξαντικημένος κακός ή καλός. Απλώς αν κάνεις κακές πράξεις, μπορεί να σε καθοδηγήσει σε ανάλογο πεπρωμένο ο δεύτερος δαίμονας και όχι ο πρώτος. Εκείνον τον άνθρωπο, που με τη σοφία του ήθελε προσκολληθεί στους αγαθούς δαίμονες αυτόν θα τον πρίκυζαν μενού και ευγενικές πράξεις και αυτός θα έφερε αγαθά δώρα εκ του αγαθού και θα απέφευγε τα φάβλα. Και στον ορφικό ύμνο της συμπαντικής επικλήσεως, υπάρχουν, αν θέλετε να βρείτε τους ορφικούς ύμνους, υπάρχουν πολλές εκδόσεις, 88 όρφικοι ύμνοι έχουν διασωθεί, διαβάζουμε δαίμονα τηγάθεων και δαίμονα πίμωνα θνητών, το αγαθό πνεύμονα και το πνεύμα δοκιμαστή των ανθρώπων. Δεν λέει τον κακό δαίμονα, απλώς υπάρχει κάποιος που μας δοκιμάζει. Ανόλαγα με τις σκέψεις μας, τις πράξεις μας, μπορεί να έχουμε κάποιες δοκιμασίες. Από όλα αυτά λοιπόν, σε σχέση με τους δαίμονες, την έννοια του δαίμονος και το αν είναι ένας ή δύο οι δαίμονες που μας συντροφεύουν στη ζωή, εγώ τουλάχιστον, έτσι το έχω καταγράψει και έτσι θέλω να σας το μεταφέρω, θεωρώ ότι ζούμε σε έναν μυκτό κόσμο. Σε έναν κόσμο που το καλό και το κακό ως δύο αντίροπες δυνάμεις είναι περιπλεγμένα, αλλά αλληλοστηριζόμενα. Με αυτή την έννοια θεωρώ ότι δεν μπορεί, αν διώξουμε το ένα, να σταθούμε ευσταθείς, αν ακολουθήσουμε μόνο το ένα με ζύλο και ξεχάσουμε τελείως το άλλο. Θέλω να πω μια απλή συνταγή, εισαγωγικά για την ευτυχία μας, θα ήταν και όταν ακόμη σκεφτούμε κάτι κακό ή κάνουμε κάτι κακό να το πούμε έτσι, δεν θα χρειαστεί να ψέξουμε τον εαυτό μας. Αν μπορούμε να κάνουμε κάτι να το διορθώσουμε, ας το διορθώσουμε. Αν μπορούμε να μετανοήσουμε, να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε για να μην έχουμε στο μέλλον κάτι παρόμοια, ας το κάνουμε. Αλλά δεν υπάρχει λόγος να πάρουμε ένα βούρυλα και να χτυπάμε και να λέμε γιατί το έκανες, γιατί το έκανες, μην το ξανακάνεις. Ο πρόκλος, επίσης πίστευω ότι ένας δαίμονα υποπτεύει τις τέλειες ψυχές, ενώ δύο δαίμονες της ατελής, της ατελής που υπόκειται στους σκηματισμούς του διεισμού. Εδώ πέρα έχουμε λοιπόν μια ακόμη άποψη. Υπάρχει και ένας δαίμον για κάποιες ψυχές και δύο δαίμονες για άλλες ψυχές. Αν η ψυχή σου φροντίσει να γίνει τέλεια, πλέον θα είναι ένας ο δαίμον. Τώρα θα είσαι εσύ, θα είναι η ψυχή σου που θα έχει εξελιχθεί σε αγαθό δαίμονα, γιατί δέμοτε και οι άνθρωποι μπορεί να είναι δαίμονες. Θα είναι η θεία χάρις, δεν έχει σημασία με ποιον τρόπο θα το σκεφτούμε. Πάντως θα φύγουμε από το πλαίσιο του διεισμού. Και τέλος στον Πλούταρχο επίσης μια φράση, «Είναι πολλές οι ατραπείς των βίων, αλλά λίγες εκείνες που τους ανθρώπους οδηγούν δαίμονες». Ο Πλούταρχος λοιπόν πίστευε ότι πιθανόν σε κάποια μονοπάτια της ζωής μας, να μην υπάρχουνε καθόλου δαίμονες. Μπορεί κάποιοι να έχουν χαθεί και να μην έχουν τη συντροφιά καμιάς θεϊκής οντότητας μαζί τους. Και αυτό γίνεται στους ανθρώπους και στο σύγχρονο κόσμο το βλέπουμε. Αυτά τα λίγα λοιπόν θα θέλαμε να συγκρατήσουμε για την ευδαιμονία. Θυμηθείτε τη φράση που σας είπα προηγουμένως «Είθος, ανθρώπο, δαίμον». Για τον άνθρωπο το ήθος του είναι το πεπρωμένο του ή είναι ο δαίμονας του. Να δούμε τη λέξη ευθυμία τώρα που είναι συνώνυμη. Εφ και θυμός. Θυμός δεν είναι ότι θύμωσε επειδή θα χαραγμένω το αμάξι μου, έτσι. Θυμός είναι η διάθεσή μας. Και βέβαια εδώ αυτό αφορά την εσωτερική μας υπόσταση και το πώς συγκροτείται η ψυχή μας. Και έτσι στον φέδρο του πλάτωνα έχουμε μια ωραία παρομοίωση που περιγράφει τη ψυχή μας ως εξής. Κάποιοι θα την ξέρετε και αυτή με τον ενίωχο, έτσι. Ότι υπάρχει το λογιστικό μέρος, το λογικό μας, η διάνοια μας. Που δεν είναι η διάνοια, ο απλάς ο νους μας ο υπολογιστικός που σκέφτεται πράγματα. Είναι το πνεύμα μας που μπορεί να συγκενεύει με κάτι υπέρτερο ημών. Είναι λοιπόν το λογιστικό μέρος που είναι ένας συνύοχος. Στέκεται σταθερά πάνω στο άρμα του και το άρμα του οδηγούν δύο άλογα. Ένα άσπρο και ένα μαύρο. Το άσπρο άλογο είναι το θυμικό μέρος. Η διάθεσή μας, οι διαθέσεις μας. Και το μαύρο άλογο είναι οι επιθυμίες μας. Πέστε τα νυστικά μας. Και αυτό λέει ο Πλούταρχος ότι δεν είναι οι μόνοι οι ιδιέρες που μπορούμε να κάνουμε. Αλλά πιθανόν η ψυχή να έχει και άλλα δύο μέρη, το θρεπτικό και το αισθητικό. Αν ας πούμε σκεφτούμε την ψυχή στο πλάτωνο σαν ένα τρίγωνο, που στην κορυφή είναι το λογιστικό και από κάτω το θυμικό και το επιθυμητικό, που το θυμικό είναι το ενδιάμεσο, είναι ο λευκός ύπος. Που ο λευκός ύπος, γιατί τον περιγράφουν ως υπάκουο και λευκό και όμορφο ύπο και τα λοιπά, γιατί λέει ο Ηνειοχος μπορεί με ένα απλό άγγιγμα των χαλιναριών να τον χαλιναγωγήσει. Το θυμικό μέρος μας, τα συναισθήματά μας, μπορούμε πιο εύκολα να τα χαλιναγωγήσουμε. Το ενιστηκτόδες μέρος μας, τα άγρια ενιστηκτά μας είναι δυσκολότερο και γι'αυτό έχουμε κλίματα πάθους, παράδειγμα, που ακόμα κατηγορημένους να λένε «θόλωσα, δεν ξέρω τι έκανα και πήρα το μαχαίρι». Ναι, γιατί άφησες τον μαύρο ύπο να οδηγήσει και τις πράξεις σου. Λοιπόν, ο Πλούταρχος έλεγε δύο μέρη, το θρεπτικό και το αισθητικό, και επομένως, αν θέλαμε να σχεδιάζουμε τη ψυχή με τον τρόπο που ήθελε ο Πλούταρχος, θα ήταν ένας πεντάκτινος αστέρας, θα είχε πέντε άκρα. Θα ήταν το λογικό, το θυμικό, το επιθυμητικό, αλλά και το αισθητικό και το θρεπτικό. Αυτά να σας πω κάτι, έχουν σημασία στον τρόπο διδασκαλίας κάποιων πραγμάτων, μην τα πάρετε τις μετρητές, η ψυχή μπορεί να έχει πεντακόσια μέρη, μπορεί να μην έχει κανένα. Στον τέλειο άνθρωπο είναι ένας δαίμονας, στον τέλειο δύο. Αυτά όλα υπόθηκαν από κάποιους σοφούς για διδακτικούς σκοπούς, για να μπορέσουν να δώσουν κάποιες εικόνες στους μαθητές τους και έτσι να μπορέσουν να αντιληθούν τι ήθελαν να τους πούν. Μην τα πάρετε λοιπόν τις μετρητές. Η ψυχή δεν έχει ούτε τρία, ούτε πέντε, ούτε εκατόν πέντε, ούτε ένα εκατομμύριο. Η ψυχή είναι ένα. Και τι εννοούμε ψυχή? Εννοούμε αυτό που θα επιβιώσει άρα και μετά το θάνατο, είναι κάτι άλλο. Είναι μεγάλη συζήτηση αν καθίσεις να το σκέφτεσαι με το λογικό σου μέρος, αν πρώτα δεν το έχεις γυμνάσει. Τώρα για την ευθυμία που λέμε ότι είναι συνώνυμο της ευδαιμονίας, έχει γράψει και ο Δημόκριτος. Ο Δημόκριτος, ξέρετε, ήταν ο πατέρας της ατομικής θεωρίας. Τον είχαμε επιδραχμίσει και στα παλιά κατοστάρικα. Όσοι θυμάστε ένα κόκκινο χαρτονόμισμα που είχε και τα άτομα τα ηλεκτρονία, τα νετρόνια. Και ο Δημόκριτος πέρασε από την Αθήνα και δεν του έδωσε κανένας καμία σημασία. Ήταν ένας σπουδαός φιλόσοφος. Όμως εκείνη την εποχή συνέπεσε στην Αθήνα να είναι και ο Σωκράτης, να είναι ισοφιστές. Υπήρχε ένας αναβρασμός και μια πληθώρα φωτεινών μορφών. Και πιθανόν να μην ήθελε και να δείξει και την προσωπικότητά του πολύ ο Δημόκριτος. Θα σας πω γιατί. Θα το πούμε μετά όταν θα μιλήσουμε και για τους επικούριους, οι οποίοι είχαν ένα φοβερό ρητό, κάποιοι θα το έχετε ακούσει, το «Λάθε βιώσας». Το έχετε ακούσει ποτέ, «Λάθε βιώσας», «Ζήσε απαρατήρητος» και τα λοιπά. Αν εγώ, παράδειγμα, ήμουν ένας επικούριος φιλόσοφος, δεν θα ήμουν μπροστά σας σήμερα. Θα ήθελα να περνώ απαρατήρητος. Γιατί έτσι θεωρούσαν οι επικούριοι ότι είναι περισσότερο ευδαιμονικοί όταν περνούν απαρατήρητο, όταν ασχολούνται με λιγότερα. Αλλά θα τα συζητήσουμε και αυτά. Θα έχουμε χρόνο. Στους ανθρώπους η κατάσταση της ευθυμίας, της καλής διάθεσης, γράφει ο Δημόκριτος, δημιουργείται με το μετριασμό των απολαύσεων και με τη συμμετρία του βίου. Τα πράγματα που παρουσιάζουν ελείψεις ή υπερβολές, υφίστανται μεταβολές και προξενούν μεγάλες κινήσεις στη ψυχή. Οι δε ψυχές που κινούνται μεταξύ μεγάλων διαστημάτων, δεν είναι ούτε ευσταθείς, ούτε εύθυμες, ευδαιμονικές. Ευσταθεί αυτό, πώς το βλέπετε, ισχύει κάτι τέτοιο. Ελείψεις, υπερβολές, αν σας θυμίζει κάτι από τη μεσότητα του Αριστοτέλη θα τη δούμε επίσης αργότερα. Στο λεξικό σου είδα επίσης, σε ένα βυζαντινό λεξικό, αναφέρει και τη λέξη ευαιστό που σας είπα προηγούμενως, την ευστάθεια, και εκεί αναφέρει ότι ο δημόκριτος αυδηρύτης λέει ότι η ευθυμία είναι ο σκοπός της ζωής και ότι δεν ταυτίζεται με την ειδονή. Ο επίκουρος έλεγε ο σκοπός της ζωής είναι η ειδονή. Θα το δούμε κι αυτό. Είναι αντίθετη άραγε, λένε το ίδιο πράγμα, ποιος ξέρει. Όπως παρακούοντας δέχτηκαν μερικοί, αλλά είναι η κατάσταση κατά την οποία η ψυχή βρίσκεται σε γαλήνη και ευστάθεια, χωρίς να καράζεται από κανένα φόβο η δύση δαιμονία ή από άλλο πάθος και λέγεται ευαιστό και τα λοιπά. Τώρα, για το θέμα αυτό που σας είπα ότι ο επίκουρος έλεγε, παράδειγμα, ότι η ευδαιμονία ταυτίζεται με την ειδονή, ενώ εδώ πέρα ο Σουίδας λέει ότι ο δημόκριτος έγραφτη κάποιοι παράκουσαν και θεώρησαν ότι η ειδονή είναι σκοπός της ζωής. Ξέρετε, αυτό μου θυμίζει τώρα διάφορες πνευματικές σχολές ή ομάδες ή θρησκευτικές οργανώσεις, εκκλησίες και τα λοιπά, που χρησιμοποιώντας μια συγκεκριμένη ορολογία, αν κάποιος εκφράσει κάτι διαφορετικό, «Α, εσύ δεν είσαι με εμάς, είσαι με τους άλλους» και διαχωρίζουν τα πράγματα. Αυτά μπορεί να έχουν κάποια ουσία αν θέλεις να πάρεις πελατεία στη δική σου φιλοσοφική σχολή, στη δική σου θρησκεία και τα λοιπά. Νομίζω πραγματικά φιλοσοφημένος άνθρωπος έχει καταφέρει να ενώσει τα διαιστότα και θα το δούμε. Θα πάω λίγο πιο γρήγορα γιατί επειδή καθυστερήσαμε με τα καταρκτικά θα θέλαμε να ακούσουμε όλα όσα έχω ετοιμάσει για σας. Η «εύρια» λοιπόν είναι μια έννοια που χρησιμοποίησε ο Ζίνο Νοκιτιεύσης, ήταν ο ιδρυτής της τοάς και όρισε την ευδαιμονία ως «εύρια» δηλαδή ως ζωή που ρέει απρόσκοπτα σαν το νερό ενός ποταμού και δεν συναντά εμπόδια στη ροή του. Ή όταν συναντά τα ξεπερνά. Και πώς τα ξεπερνά? Όταν ομολογουμένος τη φύση ζει. Όταν ζούμε σύμφωνα με τη φύση. Μαζί με τη φύση. Δηλαδή όταν ζούμε αρμονικά και σύμφωνα με το λόγο που δεν διαφέρει από τη φύση. Είπαμε λοιπόν για την ευδαιμονία, είπαμε για την «εύρια», είπαμε για την ευστάθεια, είναι συνώνυμα αυτά. Δεν είπαμε για τους φιλόσοφους και σας έχω τρεις φράσεις. «Φιλόσοφοι θυρατέ της αληθίας». Θυρατέ, κυνηγεί έτσι ότι οι φιλόσοφοι είναι κυνηγείς της αλήθειας. Μια άλλη φράση «δησιν τε έθι» είπε ότι είναι διπλή. Είπε, θα σας πω ποιος φιλόσοφος, ότι είναι διπλή η φιλοσοφία. «Οι μεν κατ' αλήθειαν, οι δε κατ' αδόξαν». Οι μία λοιπόν συνάδει με την αλήθεια και άλλη με τις δοξασίες. Και η τρίτη, «Την φιλοσοφίαν ενέργιαν είναι λόγεις και διαλογισμοίς των ευδέμωνα βίων περιποιούσαν». Η φιλοσοφία είναι ενέργεια που με λόγους και διαλογισμούς φτιάχνει την ευδαιμονική ζωή. Η πρώτη φράση είναι του Πιθαγώρα, ο οποίος ήταν αυτός. Αυτή είναι μια επιχρηματισμένη εικόνα του. Και εδώ σας έχω μια φράση του Όσο. Ήταν ένας συνδός φιλόσοφος που παρεξηγήθηκε, κάποιοι πιθανόν έχετε διαβάσει αν ασχολείστε με αυτογνωσία κάποια έργα του. Ήταν προφορικές διδασκαλίες τις οποίες την κατέγραψαν από μαγνητοφωνήσεις του, ο οποίος αυτός, ένας συνδός τζαϊνιστής του θρησκεύμα, έγραφε το πατροπαράδο το θρησκεύμα, γιατί δεν είχε θρησκεία στη συνέχεια. «Στο πρόσωπο του Πιθαγώρα, η Ανατολή και η Δύση έγιναν ένα. Το αρσενικό και το θηλυκό ένα, το γιν και το γιάν ένα, η ψυχή και ο νους έγιναν ένα. Αποτελούσε μία τόσο θαυμαστή σύνθεση, μία ενότητα των πολικών αντιθέτων. Η διάνοια του υψηλότερου και η διέσθηση του βαθύτερου διαμετρήματος. Ο Πιθαγώρας είναι κορυφή ηλιόλουστη και ταυτόχρονα σκοτεινή βαθιά κυλάδα. Κι αυτός είναι ένας τόσο σπάνιος συνδυάσμος. Όμως η προσπάθεια ολόκληρης της ζωής του καταστράφηκε από τον ανόητο κόσμο, από τις μάζες των μετρίων. Και έτσι έγινε. Ξέρετε, φαντάζομαι ότι οι Πιθαγόροι υπέστησαν διωγμούς στην Μεγάλη Ελλάδα. Εδώ λοιπόν ο Διωγέννης ο Λαέρτιος μας λέει, όταν ρωτήθηκε ο Πιθαγώρας από τον Λέοντα, τον Τύρανο των Φλιασίων, ποιος είναι ή τι είναι, αυτός είπε είμαι φιλόσοφος και η ζωή μοιάζει με πανηγύρι. Όπως αυτήν την ζωή κάποιοι έρχονται για να αγωνισθούν ή κάποιοι έρχονται για να μπορευτούν, ενώ οι βέλτιστοι έρχονται θεατές, έτσι και στη ζωή αυτοί που έχουν δουλοπρεπή φύση και έχουν γεννηθεί με συναισθήματα και αισθήματα πλεονεξίας και ματιοδοξίας, αυτά κυνηγούν την δόξα και την πλεονεξία, ενώ οι φιλόσοφοι κυνηγούν την αλήθεια. Βέβαια αυτά μπορεί να λέγει ο Πιθαγώρας και γι' αυτό θεωρήθηκε αριστοκρατικός και κάποιοι τους κυνήγησαν. Όμως ο Πιθαγώρας, εδώ σας έχω τον τριπλό έλεχο των Πιθαγορίων, που κι αυτό είναι κάτι, αν δεν το έχετε ακούσει, είναι καλό, όχι επειδή μπορούμε να το κάνουμε στη σύγχρονη ζωή, μπορούμε να το κάνουμε παραπλήσια. Στα χρυσά έπει λοιπόν των Πιθαγορίων αναγράφεται, μη κοιμάσαι, λέει, πριν εξετάσεις τρεις φορές τις πράξεις που έκανες κατά τη διάρκεια της ημέρας και να λες πού ξέφυγα, που έκανα κάτι διαφορετικό από αυτό που θα έπρεπε, τι από αυτά που έπρεπε να κάνω δεν το έπραξα και τι έκανα. Ποι παρεύει που ξέφυγα, τι δεν έρεξα, τι ήταν αυτό που τελικά έκανα και τι ιδέων ούκε τελέστη. Τι από αυτά που έπρεπε να κάνω δεν το έκανα. Και οι Πιθαγόροι έλεγαν στους μαθητές τους, για τα ανάξια να επιπλήτεις τον εαυτό σου, ενώ για τα καλά να ευχαριστιέσαι. Η διαφορά με εμάς σήμερα, και αυτό το έχω γράψει σε ένα από τα βιβλία μου, είναι ο δρόμος, είσαι εσύ, ένα από τα πρώτα βιβλία αυτογνωσίας που έγραψα, η διαφορά είναι ότι δεν χρειάζεται να επιπλήτεις τον εαυτό σου. Κάνε τον ελέγχό σου. Και αν κάπου έκανες λάθος, την επόμενη μέρα προσπάθησαν να το διορθώσεις. Ή πάψε πια να το κάνεις. Ο δεύτερος φιλόσοφος, που σας είπα την φράση ότι είναι διπλή η φιλοσοφία, ήταν ο Παρμενίδης, που πρώτος αποφάνθηκε ότι η Γη είναι σφαιροειδής και βρίσκεται στο μέσον του σύμπαντος. Ότι δύο είναι τα στοιχεία, το πήρ και η Γη, και ότι το πρώτο επέχει τάξη δημιουργού, ενώ το δεύτερο του ουλικού της δημιουργίας. Εδώ κάποιοι το παρεξήγησαν και είπαν ότι οι προσωπικρατικοί φιλόσοφοι μίλησαν για τα υλικά στοιχεία, τη Γη, τη φωτιά, τον αέρα κλπ. Ενώ μιλούσαν για δομικά στοιχεία του σύμπαντος, για αρχές ας το πούμε, για ποιότητες. Και μέσα σε αυτά τα ωραία που έλεγε το θερμό και το ψυχρό, αυτό θα το θυμηθούμε την άλλη βδομάδα για τους Κινέζους που θα μιλήσουμε για Γιν και Γιάν, ανέφερα ότι η φιλοσοφία είναι διπλή λοιπόν, κάποια κατά αλήθεια και κάποια από τις δοξασίες. Εδώ είναι κάποιες φράσεις ακόμη του Παρμενίδη, θα θέλω να τις περάσουμε. Όποιος έχει το κινητό του ας το κλείσει, αν θέλει, αν το βρει, έτσι. Και η τρίτη φράση που είχαμε καταγράψει ήταν του Επίκουρου, που λέει ότι η φιλοσοφία είναι ενέργεια η οποία με λόγους και διαλογισμούς κάνει το βίου ευδαιμονικό. Εδώ όμως ο Επίκουρος είχε καταλάβει και την παγίδα που υπάρχει, γιατί μιλάμε για ησυχία, ενωδοσκόπηση, όμως αναφέρει, των πλείς των ανθρώπων, το μεν ησυχάζουν ναρκά, το δε κινούμενον λύτα. Δηλαδή από τους περισσότερους ανθρώπους, αν τους πεις να εσυχάσουν, θα αποναρκωθούν τελείως, ενώ αν τους πεις να είσαι ενεργητικός, θα μανιάσουνε. Επομένως πάλι μιλάμε για ισορροπία. Μια επίσης φράση που θεώρησα πολύ σημαντική για να την καταγράψουμε και να τη δείτε γραμμένη, μην προσποιήστε, δεν πρέπει να προσποιήστε ότι φιλοσοφείτε, εγώ σας λέω το νεοελληνικό κείμενο, εσείς βλέπετε το αρχιοελληνικό, αλλά πράγματι να φιλοσοφείτε, γιατί δεν χρειαζόμαστε να νομίζουμε ότι είμαστε υγιείς, αλλά να υγιένουμε πραγματικά. Επομένως η φιλοσοφία δεν είναι για κάποιους αργόσχολους που παίρνουν βιβλία, διαβάζουν και δεν ασχολούνται με τη ζωή. Είναι ζήτημα οσιαστικό για να είμαστε υγιείς, έτσι πίστευαν κάποιοι άνθρωποι, να είμαστε υγιείς και όχι να νομίζουμε ότι είμαστε υγιείς. Και ο επίκουρος βέβαια έλεγε ότι γι' αυτό εμείς στραφήκαμε στη φιλοσοφία, για να ευδαιμονήσουμε. Και θεωρούσε ότι όποιος έχει επιτύχει την αταραξία, δεν προκαλεί προβλήματα ούτε στον εαυτό του, ούτε στους άλλους. Επομένως, ναι η αρμονική κοινωνική συμβίωση. Θα μπορούσε ασχολούμενος κάποιος με τη φιλοσοφία να το επιτύχει για τους γύρω του και για τους κοντινούς και τους μακρινότερους του. Όμως, είναι εύκολο αυτό να το κάνουμε. Όχι, ασχολούμαστε με πολλά. Βλέπουμε λοιπόν ότι οι επίκουροι, σας το είπα και για τον Πλούταρχο που το έγραφε, θεωρούσαν ότι τίποτα δεν είναι ποιητικότερο της ευθυμίας, δεν δημιουργεί περισσότερη ευθυμία, ευδαιμονία, ώστε όταν να μην κάνουμε πολλά, να μην επιχειρούμε δύσκολα, ούτε να βιάζουμε τον εαυτό μας πάνω από τη δύναμή του. Και μόνο αυτό αν σκεφτείτε ο καθένας για τους εαυτούς μας. Μήπως κάνουμε περισσότερα από σα πρέπει. Μήπως κάθε μέρα καταπιέζουμε τον εαυτό μας γιατί πρέπει να είσαι καλή μητέρα και θεία και γιαγιά, πατέρας, σύζυος, όλα αυτά, όλοι αυτοί οι ρόλοι που κάνουμε και θέλουμε να τους επιτελούμε σωστά. Μήπως είναι πάνω από τις δυνάμεις μας. Μα θα πεις, έχω μια συγκεκριμένη κατάσταση φτιάξει. Θα πρέπει να βρεις την ισορροπία να μπορέσεις να κάνεις το καθήκον σου χωρίς να βιάζεις τον εαυτό σου. Γιατί όλα αυτά φέρουν ταραχές στη φύση του ανθρώπου. Και το σπουδαιότερο για την ευδαιμονία είναι η διάθεση της οποίας εμείς είμαστε κύριοι. Είναι η διάθεση της οποίας εμείς είμαστε κύριοι. Μπορεί να μην είμαστε κύριοι του αν η κόρη μας θα βγει και της έχουμε πει να γυρίσει εντεκάμιση ώρα και έρθει στις δυόμιση, στις τρεις. Αλλά είμαστε κύριοι του να μην εκνευριστούμε με αυτό και να μην στις τρεις σύμιση ώρα αρχίσουμε να της φωνάζουμε και να την ψέχουμε και τα λοιπά. Μπορούμε και την επόμενη μέρα να το κάνουμε αυτό με καλύτερο τρόπο. Ο Δημόκριτος έχει γράψει έναν σύγγραμμα λοιπόν περί ευθυμίας που έλεγε περίπου τα ίδια να μην κάνουμε πολλά, έτσι, ούτε δικά του, ούτε δημόσια και τα λοιπά. Ο Δημόκριτος είναι ο κύριος αυτός, αυτή είναι και η φιγούρα που είχαμε σε ένα παλιόχαρτο νόμισμα μας. Όμως κοιτάφτε εδώ, έρχεται ο Πλούταρχος κάποιους αιώνες μετά και λέει εντάξει μας είπαν και οι ατομικοί φιλόσοφοι, ο Δημόκριτος μας είπαν και οι επικούροι και τα λοιπά. Όποιος θέλει να έχει ευθυμία, λέει όποιος είπε ότι όποιος θέλει να έχει ευθυμία δεν πρέπει να ασχολείται με πολλά, ούτε δικά του, τα δημόσια, πρώτα απ' όλα μας κάνει πανάκριβη την ευθυμία, αφού την αγωνίζουμε με την απαραξία. Βλέπετε εδώ είναι η παγίδα το να μην πέσουμε στο αντίθετο άκρο, να είμαστε στο μεσαίο μονοπάτι. Θα το δούμε όταν μιλήσουμε για τον Αριστοτέλη αυτό. Αν πεις δηλαδή δεν ασχολεί με πολλά, θα σου πει ο άλλος, μία χαρά, αφού αν δεν ασχολείς με πολλά θα είσαι ευδαίμων, μη κάνεις τίποτα, θα είσαι πανευδαίμων. Δεν πάει έτσι. Λοιπόν, και λέει ο πλούταρχος λοιπόν, αυτό είναι σαν να συμβουλεύουμε τον κάθε άρρωστο, μη κουνηθείς κακομέρι από το κρεβάτι σου και θα γιάνεις. Δεν γίνεται έτσι ακριβώς. Και αφού λέει διάφορα και για την προδοσία των φίλων των οικείων και της πατρίδος, γιατί δεν ασχολεί με τα πολλά, δεν πάω να στρατευτώ, δεν θα υπερασπίσω την πατρίδα μου, δεν θα πάω στην αγορά, δεν θα πάω στην εκκλησία του δήμου, δεν θα κάνω τίποτα, επομένως θα είμαι ευδαίμων. Όχι, δεν θα είσαι ευδαίμων, τεμπέλης θα είσαι, προδότης θα είσαι, υπάρχουν λεξίες να σε χαρακτηρίσουμε. Γι' αυτό και ο επίκουρος, ούτε μάλλον αυτός θεωρεί ότι πρέπει να απομονώνονται κανείς στην ησυχία, αλλά καθένας να ανταποκρίνεται στη φύση του και έτσι όσοι αποζητούν τιμές και δόξα να πολιτεύονται και να ασχολούνται με τα κοινά, γιατί η φύση τους είναι τέτοια και φυσικά όσοι δεν είναι η φύση τους τέτοια να μην ασχολούνται. Βρες όμως ποια είναι η φύση σου, πώς θα το βρεις, αυτό είναι το πρόβλημα. Πώς θα το βρεις, αυτό είναι ποιος είσαι, απάντησες αυτό το ερώτημα πρώτα απ' όλα και μετά απόκτησες αξιώματα, πώς, αυτό θα δούμε σιγά σιγά. Και βέβαια αυτό δεν μπορεί να στο πει κανένας, δεν υπάρχει συνταγή γι' αυτό. Αυτό μελετάς, διαλογίζεσαι γιατί ακούσα το επίκουρος με λόγους και διαλογισμούς, ενωτοσκόπηση δηλαδή, εγώ δε σας λέω να κάτσετε σε στάση του μία ώρα για να γίνετε φωτισμένοι. Μπορεί σε κάποιον να ταιριάζει, μπορεί σε άλλον όχι. Ο πλούταρχος λοιπόν, ακόμη και γι' αυτό που έλεγε ο επίκουρος, είχε άλλη γνώμη. Και λέει και αυτό το τελευταίο είναι άτοπο που είπε ο επίκουρος, επειδή δεν προτρέπει να ασχοληθούν με τα κοινά, αυτούς που έχουν την ικανότητα να το κάνουν, που είναι άριστοι για να είναι πολιτικοί, που είσαι άριστος για να είσαι στρατηγός, που είσαι άριστος για να είσαι πατέρας. Αν βλέπεις μέσα σου ότι δεν είσαι άξια να γίνεις μάνα, μη γίνεις κυρία μου μάνα. Δεν πρέπει στον και καλά όλοι να γίνουν μανάδες και πατεράδες. Αυτό είναι λίγο φασιστικό. Αλλά αν βρούμε τον εαυτό μας, μπορεί κάποια κυρία να γίνει μία θαυμάσια αιθοποιός, μία θαυμάσια φιλόσοφος κτλ. Ας μην κάνει και παιδιά. Μπορεί να γίνει θαυμάσια δικαστικός και να είναι προδιωσταρίου πάγου, αλλά να μην είναι κατάλληλη για τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Ή να είναι θαυμάσια μητέρα και να μην μπορεί να πατάει πλώς φραγίδες στο δήμο, τάδε. Μη γίνεις δημόσια υπάλληλος απλώς για να βγάζεις χρήματα. Γιατί δεν είσαι κανείς να το κάνεις αυτό. Είσαι πολύ καλός να ασχολείσαι με παιδιά. Κάνε baby-sitting. Βρες τη ζωή σου έτσι ώστε και εσύ να είσαι ευτυχισμένη και οι γύρος σου να καταλαβαίνουν στη φύση σου έναν φωτισμένο, φυσικό, απλό άνθρωπο. Εδώ λοιπόν πώς το ανακεφαλαίνει ο Πλούταρχος. Δεν πρέπει να καθορίζεται η ευδαιμονία ή η δυσθυμία ούτε απ' το πλήθος ή την απουσία των ανασχολήσεων. Δεν αυτό το κριτήριο λοιπόν. Κάνε πολλά ή λίγα και θα σ' ευτυχείς. Αλλά απ' το τι είναι καλό και τι είναι όχι. Εδώ πάει περισσότερο στην έννοια της αριστείας κατά την αριστερική έννοια την οποία θα εξετάσουμε. Το δε ευδαίμον και μακάριον, αυτό που είναι λοιπόν ευδαιμονικό και το πιο μακάριο από όλα δεν είναι το πλήθος των πραγμάτων, ούτε η ενασχόληση με τα πολλά πραγμάτων όγκους, ούτε οι εξουσίες που έχουν κάποιοι, ούτε οι δυνάμεις, αλλά το να μην λυπάται και να είναι πράος στα συναισθήματά του και στη διάθεση της ψυχής του που ορίζει κατά φύση. Η διάθεσή μας να ορίζει αυτά που η φύση ορίζει. Πόσο δύσκολο είναι αυτό. Διαβάζοντας το κάποιος αυτός, αυτό μπορεί να θεωρήσει κάποιος ότι είναι η χαρά και η λύπη, η ευδαιμονία λοιπόν. Τι έρχεται. Δεν έχει να κάνει με αυτό. Σήμερα μπορεί να είμαι χαρούμενος για κάτι, αύριο να είμαι λυπημένος. Δεν σημαίνει ότι δεν μπορώ να είμαι ταυτόχρονος ευδαιμονικός και όταν λυπάμαι, αν ακούσω είμαι άνθρωπος, αν ακούσω μια δυσάρεστη είδηση θα λυπηθώ. Δεν σημαίνει ότι ο φιλόσοφος στα αρνητικά, εγώ είμαι φιλόσοφος, δεν στεναχωριέμαι. Δεν είναι έτσι. Θα νιώσεις λύπη. Αλλά αυτό δεν έχει σχέση με την ευδαιμονία μας. Αυτό είναι κάτι σημαντικό για να το κατανοήσουμε, αλλά δεν είναι εύκολο να το κατανοήσουμε. Θέλει κάτι σταθερότερο λοιπόν για να είσαι ευδαιμονικός και ο επίκουρος έλεγε ότι αυτό το σταθερότερο, μια καταστασιακή κατάσταση, μια κατάσταση στην οποία βρίσκομαι, είναι η καταστασιακή ιδονή, η αταραξία της ψυχής και η απόνοια του σώματος. Δηλαδή είναι κάτι στο οποίο βρίσκεσαι. Όταν η ψυχή σου δεν ταράζεται, είσαι σε αυτό. Μπορεί να ακούσεις κάτι στενάχωρο και να δακρύσεις, αλλά μπορεί η ψυχή σου να παραμένει σταθερή. Σκεφτείτε έναν ανεμοστρόβυλο. Συνήθως στο κέντρο του ανεμοστρόβυλου δεν κουνιέται τίποτα. Αυτό που κουνιέται είναι το γύρο-γύρο. Παραστένονται σπίτια, αυτοκίνητα, άνθρωποι, αλλά στο κέντρο του είναι ακίνητο. Δεν κίνηται τίποτα. Αν καταφέρουμε τη ψυχή μας να την κάνουμε έτσι στον εσωτερικό μας κόσμο, κάτι θα έχουμε επιτύχει. Αυτές λοιπόν είναι οι καταστασιακές ειδονές, το να μην πονάω σωματικά και να μην ταράζομαι ψυχικά. Πολύ απλά, το είχαν πει οι πικούροι. Ενώ οι κινητικές ειδονές είναι η χαρά και η υφροσύνη, που είναι κινητικές πότε τις βρίσκεις, πότε τις χάνεις, ανάλογα με τις περιστάσεις του βιού. Και κάθε επιλογή και κάθε αποφυγή μας, θεωρούσαν οι πικούροι ότι ανάγκηται στην υγεία του σώματος, αυτό που λέμε, μην πονάω. Αν ο καθένας από εμάς δεν έχει πόνο στο σώμα, σκεφτείτε, όλα τα άλλα είναι διάθεσή μας και η κατάσταση του νου. Αν αυτή τη στιγμή όλοι που καθόμαστε εδώ, αν σκεφτείτε λίγο τον εαυτό σας και δείτε ότι δεν έχω κάποιον ιδιαίτερο πόνο, τότε ξαφνικά θα νιώσετε, θα το καταλάβετε, θα το νιώσετε ότι είστε ευδέμονες. Δεν πονάτε και δεν έχει κάτι να ταράζει την ψυχή σας. Θα μου πεις, δεν έχω πληρώσει τον ένφυα. Αυτό ταράζει την ψυχή, δεν το συζητάμε. Έτσι και άλλα πράγματα. Όμως, αν το καλοσκεφτείς, πιθανόν το ξεπεράσεις. Εμείς οι άνθρωποι λοιπόν, αντί να σκεφτόμαστε αυτά τα πολύ απλά πράγματα, ότι είναι στη διάθεσή μας να μην ταράζεται η ψυχή μας, γιατί η ψυχή μας ταράζεται, να αποσερμηνεύουμε αυτά που οι αισθήσεις μας αντελαμβάνονται. Το κατανοούμε αυτό. Νομίζω ότι συμφωνούμε με αυτό. Δεν είναι θέμα φιλοσοφίας. Αν αξιολογήσουμε ένα γεγονός συγκεκριμένο αρνητικά, θα είμαστε στεναχωρημένοι. Αν το αξιολογήσουμε θετικά, θα είμαστε ευχαριστημένοι. Παίζει ο Ολυμπιακός και ο Παναθηναϊκός. Αν είσαι Παναθηναϊκός και χάσεις ο Παναθηναϊκός, θα είσαι στεναχωρημένος. Που είσαστε μαζί όμως, αν είναι Ολυμπιακός, θα πετάει από τη χαρά του. Το γεγονός από μόνο του δεν είναι ούτε καλό, ούτε κακό. Ούτε μπορεί να σου φέρει δυστυχία, ούτε ευτυχία. Οι άνθρωποι, λοιπόν, επειδή τα παρεξηγήσαμε αυτά, πέσαμε στη βία του πολέμου. Και ο Λουκρίτιος, ένας Λατίνος ποιητής, ο οποίος έγραψε ένα φοβερό έργο, Τερέρο μου Νατούρα, της Φύσεως των Πραγμάτων, κατά το επικούριο πρότυπο, ένα βιβλίο περιφύσεως του επικούρου, το οποίο δεν έχει διασωθεί δυστυχώς, έγραφε «το ανθρώπινο γένος κοπιάζει πάντα μάταια και άσκοπα. Ξοδεύουμε τα χρόνια μας σε μάτιες έγγνειες, γιατί δεν καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει ένα όριο στο να έχεις και ότι η απόλαυση μπορεί να φτάσει μέχρι ενός σημείου». Και αυτή η άγνοια μας, αυτή είναι η βασική μας άγνοια. Νομίζουμε ότι πάντα θα υπάρχουμε ή πάντα θα έχουμε, όλο και περισσότερα, όλο και καλύτερα, θα είμαστε και πιο καλοί και πιο δυνατοί και πιο όμορφοι. Όχι, κάποια στιγμή και όμορφος να είσαι, θα πάπεις να είσαι όμορφος. Δέξου της ρετίδεως και θα είσαι ένας όμορφος γέρος. Θα είσαι μια όμορφη γερόντισσα. Δεν είναι κακό. Ίσα ίσα είναι τιμή να έχεις φτάσει στα 70, στα 80 και να είσαι ένας γλυκός και ευτυχής άνθρωπος. Επειδή λοιπόν αυτό δεν το καταλαβαίνουμε οι άνθρωποι και βρισκόμαστε σε άγνοια, επί τούτου αυτή η άγνοια παρέσει ρε λίγο λίγο τη ζωή μέσα στη βαθιά θάλασσα και ξεσήκωσε από το βυθό της τα μεγάλα κύματα του πολέμου. Όλα τα δεινά που τα βλέπουμε στη Συρία ακόμη γίνεται πόλεμος και συνεχίζουμε το ανεχόμαστε. Πριν λίγες μέρες στην Ισπανία δεν με νοιάζει για ποιον λόγο έγινε αυτό. Παιδιά, γυναίκες κτλ δάρθηκαν άγρυα από αστυνομικούς στο όνομα του κράτους δικαίου. Πώς παραφράζουμε τις έννοιες. Και παράνομη να ήταν, το κράτος δικαίου λέει εσύ να τους λάβεις, να τους περάσεις από δίκαιη και αν ο δικαστής τους κρίνει ένοχους να τους επιβάλλεις στην κατάλληλη τιμωρία. Το να σπάσεις το κεφάλι σε κάποιον που διαμαρτύρεται δίκαια ή άδικα, νομίζω ότι καμία σχέση με την εννοία του δικαίου δεν έχει. Εδώ λοιπόν επειδή πολλοί φιλόσοφοι σκεφτόντουσαν τι είναι αυτό που θα μας δώσει την ευτυχία, την ευδαιμονία, θέλησαν μια συνταγή. Υπάρχει βέβαια συνταγή, δεν υπάρχει. Όμως ένας επικούριος φιλόσοφος ο Φιλόδημος, του οποίου κάποια αποσπάσματα από το έργο βρήκαμε στο ερκολάνο, το οποίο καταστράφηκε όταν καταστράφηκε η κυπομπία. Και έτσι πιώνει το καλό ότι όταν καταστρέφεται κάτι από φωτιά, για παράδειγμα μπορεί κάποια πράγματα να διασωθούν σε κάποια αγγεία ή οτιδήποτε άλλο. Διασώθηκα λοιπόν κάποιοι πάπυροι και από τον Φιλόδημο μαθαίνουμε την φοβερή τετραφάρμακο των επικουρίων. Τι λέει, ο Θεός δεν είναι για να τον φοβάσαι, ο θάνατος δεν είναι για να υποπτεύεις ότι είναι κάτι κακό και αυτό που είναι καλό μπορούμε να το επιτύχουμε εύκολα. Αυτό που είναι καλό μπορούμε εύκολα να το επιτύχουμε και φυσικά αυτό που είναι κακό μπορούμε εύκολα να το υπομείνουμε. Ακούστε τι ωραία, άφοβον ο Θεός, ανήπωπτον ο θάνατος και ταγαθόν μεν εύκτητον, το δε δεινόν ευεκαρτέρητον. Βέβαια συνταγές δεν υπάρχουν και την άλλη Δευτέρα εξετάζοντας τα ουιστές φιλοσόφους. Θα σας πω μια ωραία ιστορία για κάποιον που ζήτησα από έναν τα ουιστή δάσκαλο μια συνταγή, γιατί τελικά έλαβε. Αλλά σας το αφήνω για να μου το ζητήσετε την άλλη εβδομάδα. Ο επίκορος λοιπόν ήταν αυτή η μορφή, αυστηρός λίγο φαίνεται έτσι, ο οποίος μας έχει διασώσει το λάθε βιώσας, το ζήσα παρατήρητος. Θεωρούσε ότι ο σκοπός της ζωής είναι η δονή, η ευχαρίστηση. Και βέβαια από αυτό πιάστηκαν αντίπαλοι του φιλόσοφη. Πώς μπορεί κάποιος φιλόσοφος να είναι αντίπαλος με κάποιον άλλο φιλόσοφο, αυτό μου κάνει απορία. Και θεωρούσαν ότι είναι ηδονιστής, όμως ο επίκορος δεχόταν την αρετή ως μέσο για να φτάσεις στη φρόνηση και στην ευδαιμονία. Και ο ίδιος ακούστε πως το έχει πει. Όταν υποστηρίζουμε ότι η δονή είναι ο σκοπός, δεν εννοούμε τις ιδονές των ασώτων και των αισθησιακών απολαύσεων. Όπως νομίζουν κάποιοι από άγνοια και επειδή διαφωνούν μαζί μας ή παίρνουν στραβά τα λόγια μας. Αλλά εννοούμε το να μην πονάμε στο σώμα ούτε να ταραζόμαστε στη ψυχή. Αυτό το ξαναλέω γιατί θα ήθελα κι αυτό φεύγοντας από εδώ να το κρατήσετε. Αν δεν πονάτε στο σώμα και δεν ταράζεστε στη ψυχή σας, μπορείτε να είσαστε ευτυχισμένοι. Όλα τα υπόλοιπα εξετάστατα, αν εξέταστος βίος ή βιωτός ανθρώπων, εξετάστατα. Μήπως είναι το μυαλό σας που σας κάνει να μην καταλαβαίνετε ότι είσαστε ήδη σε μια κατάσταση που θα πρέπει να ευγνωμονείτε για αυτήν. Γιατί τη γλυκιά ζωή δεν μας την προσφέρουν ούτε τα φαγωπότια ή οι διασκεδάσεις, ούτε οι απολαύσεις με αγόρια και γυναίκες, ούτε τα ψάρια και τα λαδέσματα που προσφέρει ένα πολιτελές τραπέζι, αλλά ο νηφάλιος το χασμός, ο οποίος ερευνά τα αίτια κάθε προτίμησης και αποφυγής μας και αποδιώχνει τις δοξασίες που με τόσο θόρυβο γεμίζουν τη ψυχή μας. Και βέβαια θεωρούσα ότι για όλα αυτά η αφετηρία είναι η φρόνηση. Και η φρόνηση λοιπόν είναι αυτό που μας δίνει τη γλυκιά ζωή. Και λέει ότι δεν μπορούμε να έχουμε γλυκιά ζωή χωρίς φρονημάδα, ομορφιά και δικαιοσύνη, ούτε φρονημάδα, ομορφιά και δικαιοσύνη χωρίς γλυκιά ζωή, γιατί αυτές οι αρετές είναι σύμφυτες με τη γλυκιά ζωή. Εδώ είναι το αρχαίο κείμενο, μπορούμε να το περάσουμε. Φρόνηση λοιπόν, δικαιοσύνη, μίλησε για κάποιες αρετές ο επίκουρος. Και εδώ σας έχω τις τέσσερις πλατωνικές αρετές που ήταν η φρόνηση, η ανδρεία, η σοφροσύνη και η δικαιοσύνη. Και βέβαια αυτές όταν τις έχει ένας άνθρωπος είναι ο ίδιος ενάρετος και όταν τις έχει μια πολιτεία είναι και η πολιτεία ενάρετη. Δεν νομίζω ότι υπήρξαν ποτέ ενάρετες πολιτείες ούτε τα χρόνια του πλάτωνα ούτε τα χρόνια τα δικά μας. Όμως για το τι είναι το δίκαιον αυτό θα ήθελα να το διαβάσουμε. Όχι το τι είναι με την έννοια ότι είναι αυτό που μοιράζει η δικαιοσύνη, διχάζω, μοιράζω κλπ. Δεν θέλω ετοιμολογικά να το δούμε. Το τι είναι σαν ουσία, σαν υπαρκτό. Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες δεν θεωρούσαν ότι και οι αφηρημένες ήταν κάτι ανύπαρκτο. Ο Δημοκριτός μιλάει για το κενό, την ατομική θεωρία, υπάρχει το άτομο κλπ. Αλλά το κενό δεν θεωρούσαν ότι είναι αέρας, είναι κάτι υπαρκτό, είναι υλικό. Και τι είναι η δικαιοσύνη, είναι κάτι ταχύτατο και λεπτοφιές. Γιατί διαφορετικά δεν θα μπορούσε να διέρχεται διαμέσου όλου του όντως. Η δικαιοσύνη διέρχεται διαμέσου όλου του όντως. Σε ό,τι υπάρχει διέρχεται η δικαιοσύνη. Δεν θα μπορούσε λοιπόν να διέρχεται αν ήταν λεπτοφιέστατο και τάχιστο, ώστε συγκριτικά με αυτό όλα τα άλλα να φαίνονται ακίνητα. Επειδή λοιπόν διευθετεί τα πάντα το δίκαιο, διερχόμενο διαμέσου αυτόν διαειών. Με αυτό το όνομα ορθό ονομάστηκε δίκαιον. Βλέπετε πώς το θέλει εδώ πέρα ο Πλάτωνας το κρατύλο που ήταν περί της ορθότητας των ονομασιών. Διαειών, δι' αυτών των πραγμάτων και γι' αυτό ονομάστηκε δίκαιον. Διαπερνά τα πάντα το δίκαιο. Αυτό θεωρούσαν οι φιλόσοφοι. Κι όσο για την αρετή, επίσης θεωρούσαν, αυτό που σας είπα στην αρχή όταν ξεκίνησα την ομιλία μου, ότι της αρμόζει να ονομάζεται αειρήτη, είναι οι τελευταίες τρεις γραμμούλες, δηλαδή πάντοτε ρέουσα, ή ίσως και ερετή, δηλαδή ότι την επιλέγεις. Καθώς αυτή η κατάσταση είναι η προτιμότερη της κακίας και τελικά η λέξη κατά συγχόνιευση έγινε αρετή. Η αρετή λοιπόν είναι κάτι που ρέει πάντα και διαμέσου πάντων. Αν λοιπόν πονάει κάπου το σώμα σας, πιθανόν να μην είναι σωματικό το πρόβλημα, οι εναλλακτικές, τώρα πια οι ιατρικές προσπαθούν να το προσεγγίσουν και έχουνε κάποια αποτελέσματα, δεν έχουν αυτό, εξαρτάται και από το υποκείμενο που ασθενεί, έτσι, αλλά όταν πονάει κάποιο σημείο στο κορμί μας, μπορεί να είναι ένα μπλοκάρισμα άλλου είδους. Να είναι μπλοκάρισμα της αρετής μας. Αν προσέξουμε λοιπόν να είμαστε ενάρετοι, πιθανόν να έχουμε και καλύτερη υγεία. Δεν ξέρω, σαν υπόθεση το λέω. Εδώ είναι το αρχαίο κείμενο και εδώ είναι μια πρωτομοί του πλάτωνος βέβαια, για να βλέπουμε και τις μορφές αυτές. Ναι, όποιο τηλέφωνο χτυπάει, απλώς βάλτε το στο αθώριβο, έτσι, για να... Ακούστε να δείτε, δεν χρειάζεται να ταράζεστε, έτσι. Λοιπόν, για να δούμε τι έχουμε παρακάτω και θα κάνουμε σε λίγο και ένα διάλειμμα, γιατί έχει πάει 8 και 10. Εδώ είναι από ένα κείμενο περιδιαιρέσεων, δεντιβιζιόνες. Είναι αγνώστος συγγραφός, αλλά παραθύττει αριστοτελικές απόψεις και εδώ λέει ότι της τέλειας αρετής τα είδη είναι τέσσερα. Πρόνιση, δικαιοσύνη, ένα άλλο η ανδρεία και τέταρτο η σοφροσύνη. Και από αυτά η φρόνιση είναι αιτία του να πράττουμε σωστά τα πράγματα. Βλέπετε αριστερά το αρχαιοκείμενο, έτσι. Ενώ η δικαιοσύνη είναι να δικιοπραγούμε στις κοινωνίες μας, ο ένας με τον άλλον. Η δε ανδρεία να μην φεύγουμε μακριά μπροστά από κινδύνους φοβερούς. Αυτό δεν είναι. Όταν είσαι ανδρείας και ένας φοβερός κινδύνος δεν σε κάνει να το βάλεις στα πόδια. Και η σοφροσύνη το να κρατάμε, να είμαστε από πάνω. Κράτος είναι η δύναμη, έτσι, να έχουμε εξουσία. Κράτος, δύναμη. Αυτό όχι να τις κρατάμε. Βέβαια, αν είσαι δυνατός μπορείς να κρατήσεις κάτι και να το κρατήσεις εδώ. Επομένως, να είμαστε υπεράνο από τις επιθυμίες μας και από τις ιδονές μας. Και να ζούμε κόσμια. Και ο Αριστοτέλης βέβαια στο έργο του «Τα ηθικά νικομάχια», το οποίο ήταν ένα έργο, το οποίο το έγραψε για το γιο του, το νυκόμαχο. Για αυτό λέγω «Τα ηθικά νικομάχια». Τώρα φανταστείτε ένας πατέρας να γράφει στο παιδί του, αν το πάρετε και το διαβάσετε, θα δείτε τι ύψος διανύαση ήταν αυτό, έτσι. Εγώ, ας πούμε, στις κόρες μου λέω «Σ αγαπώ πολύ Μυρτώ μου, Μαρίνα μου» και τα λοιπά. Ο Αριστοτέλης έγραφε «Η ευδαιμονία στη ψυχής ενέργεια της καταρρετείν τελείαν». Ότι η ευδαιμονία είναι μια ενέργεια της ψυχής που συνάδει με την τέλεια αρετή. Αριστοτέλης, άριστο τέλος, άριστο σκοπός, έτσι. Και εδώ είναι μια μικρή διαφορά που θα δούμε σε σχέση με τον κινέζικο τρόπο προσέγγισης της ευδαιμονίας την άλλη εβδομάδα, γιατί οι Κινέζοι δεν το προσέγγιζαν έτσι. Δεν έβλεπαν τον σκοπό και πηγαίνουν προς αυτόν ότι γίνει. Λέγανε ότι εγώ θα πάω με τα κύματα και αν πάω με τα κύματα με τη φύση θα φτάσω τελικά στο σκοπό. Είναι μια μικρή διαφοροποίηση την οποία θα συζητήσουμε. Για να δούμε λοιπόν ψυχής ενέργεια. Και εδώ λοιπόν η ψυχή, κατά τον Αριστοτέλη είχε δύο μέρη, το ένα που ήταν το άλογο μέρος της και το άλλο που είχε λόγων, το λογικό. Βέβαια επειδή δεν μπορεί να έχει μόνο δύο μέρη, θυμάστηκε από τη διάκριση του πλάτωνα, υπάρχει και ένα μέρος που μετέχει λίγο στο λογικό και λίγο στο άλογο μέρος. Και αυτό είναι το επιθυμητικό που σχετίζεται με τις αρετές οι οποίες περιγράφουν το ήθος του ανθρώπου, οι ηθικές αρετές. Και ηθική, η λέξη έθος, ήθος, ξέρετε, θυμάστε κανένας ότι είναι η συνήθεια. Έθος, ήθος, η συνήθεια. Γιατί θεωρούσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι, κάποιοι φιλόσοφοι, ότι αν κάνεις το καλό και συνηθείς να κάνεις το καλό, θα σου γίνει συνήθεια αυτό και επομένως θα αποκτήσεις κάποιες ηθικές αρετές. Υπήρχε αν όμως και οι διανοτικές αρετές, η σοφία, οι φρόνεις, οι σύναιες κτλ που αυτές μπορούν να προσεγγιστούν με έναν άλλον τρόπο. Για αυτό πρέπει και να μελετάς και να είσαι καλός άνθρωπος ταυτόχρονος και αυτό που σκέφτεσαι λες και πράτεις να συντεριάζονται. Αν, να για τη συνήθεια, η αρετή είναι έθος ή αλλιώς επίκτηται η ικανότητα επιλογής. Και το κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η μεσότητα για τον Αριστοτέλη, η τήρηση του μέσου. Και το μέσο, δέστε εδώ κάποιες έννοιες, στο κέντρο στο πράσινο πλαίσιο είναι οι αρετές, είναι το τέλειο σημείο, δηλαδή μεταξύ της απάθειας, το να μη σε νοιάζει τίποτα και της οργής, το με το που σου πατάει κάποιος στον κάλο να γυρνάς και να τον σκοτώνεις, υπάρχει η πραότητα. Μεταξύ, ποιο άλλο να βρούμε από αυτά, της ευήθειας, της ανοησίας, της βλακίας το τελευταίο και της πανουργίας, το να είσαι πονηρός και να προσπαθείς με κάθε τρόπο να ξεγελάσεις όλους τους άλλους για να βγάλεις λίγα χρήματα παραπάνω, να έχεις κάποιον συγκεκριμένο όφελος, υπάρχει η φρόνιση που θα σου δείξει το μεσαίο μονοπάτι. Μεταξύ της γενεοδορίας που είναι η αρετή, υπάρχει αριστερά η ασωτία, η σπατάλη και δεξιά η φυλαργυρία. Μεταξύ της αλαζωνίας που είναι το άκρον, υπάρχει η μετριοφροσύνη στο μέσον και η μικροπρέπεια στη συνέχεια. Επομένως, σε κάθε τύπο που μπορούμε να βιώσουμε και να νιώσουμε, υπάρχει κάτι που μπορούμε να το βρούμε εμείς. Όμως, αυτό το κάτι δεν ήταν για τον Αριστοτελή κάτι δεδομένο και κάτι συγκεκριμένο, αλλά εξαρτάται από το είδος του υποκειμένου που θα το έψαχνε. Θέλω να πω, αυτό για να το καταλάβετε, μπορεί για μένα το μέσον μεταξύ οργής και απάθειας να είναι εδώ, να είμαι περισσότερο στην απάθεια, ας το πούμε έτσι, για κάποιον άλλον περισσότερο στην οργή, καταλαβαίνετε. Θέλω να πω, κάποιος από τη φύση του μπορεί να είναι περισσότερο ενεργετικός άνθρωπος, κάποιος περισσότερο παθητικός. Αυτός θα βρει το δικό του μέσον και αυτό πως θα το βρει με την επιλογή. Και γι' αυτό δέστε τη τελευταία φράση που υπάρχει στη διαφάνεια αυτή. Η προέρεση είναι το κύριο χαρακτηριστικό της αρετής και χάρη σε αυτή μπορούμε να κρίνουμε την ηθική αξία των πράξεων. Πάλι προέρεση. Επομένως μπορούμε να το επιλέξουμε, το που θα γύρουμε τη ζυγαριά μας. Και εδώ στα ηθικά κυνηκομάχεια λέει το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους γιατί το κακό και το άπειρο πάνε μαζί. Αυτό μου θυμίζει μια φράση που λέει ότι δυο πράγματα, δεν ξέρω ποιος το έχει πει ο Ανιστάιν ή κάποιος, που λέει δυο πράγματα δεν έχουν τέλος, το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακία. Και για την ανθρώπινη βλακία, εντάξει δεν ήταν σίγουρος και για το ένα. Εδώ πέρα ο Αριστοτέλες λοιπόν το κακό, λέει, πάει μαζί με το άπειρο και όπως δίδασκαν οι Πιθαγόροι, όπως δίδασκαν αυτό που σας είπα, το σωστό όμως γίνεται μόνο με έναν τρόπο. Το σωστό γίνεται μόνο με έναν τρόπο. Και εμείς μπορούμε να είμαστε με έναν τρόπο καλοί, ενώ με πολλούς τρόπους κακοί. Θέλω να πω ότι συνήθως όταν πράττουμε, το πιο εύκολο και πράττουμε χωρίς να έχουμε σκεφτεί, το πιο εύκολο είναι να κάνουμε σφάλματα. Αν σκεφτούμε όμως, θα δούμε το τελειότερο για να πράξουμε. Και εδώ το έλεγε ο Αριστοτέλες, «Εσθλί μεν γαρ απλός, πανταδαπός δε κακοί». Δηλαδή ότι καλοί μπορούμε να είμαστε με απλό τρόπο ή με έναν τρόπο, όπως το μεταφράζουν, ενώ κακοί μπορούμε να είμαστε με πολλούς τρόπους. Εδώ ας κάνουμε, είναι 8.20, ας κάνουμε ένα μικρό διαλυματάκι γιατί σας κούρασα. Πέντε λεπτόν, όποιος θέλει να πιει νερό, δεν ξέρω αν έχουμε κυρία σκλάβου, έξω νεράκι. Και σε πέντε λεπτάκια, ας το τερήσουμε όμως αυτό, ας επανέλθουμε για να συνεχίσουμε. Μια θερμή παράκληση, επειδή δεν έχουμε περάσει στο στάδιο της αταραξίας ακόμα, είμαστε στην προσπάθεια, μπορείτε να κλείστε τα κινητά σας, σας παρακαλούμε. Ευχαριστώ. Εγώ ξέρετε έχω και τις αμφιβολίες μου και ρώτησα δυο τρεις φίλους, φίλες εδώ, αν σας κούρασα με αυτά που είπαμε μέχρι τώρα. Τώρα δεν ξέρω από ευγένεια ή από τι, μου είπαν ότι όχι δεν έχετε κουραστεί. Ελπίζω όλοι να είσαστε έτσι, να μην έχετε κουραστεί. Επομένως, να είστε καλά. Λοιπόν, είπαμε λοιπόν ότι ο Αριστοτέλης θεωρείς ότι η τέλεια άρετη είναι αυτή που μπορεί να μας δώσει την ευδαιμονία. Άντε γίνεσαι τέλεια, ενάρετος. Ελάτε, ελάτε. Μιλάμε λοιπόν για δύσκολα πράγματα, όμως, αν αρχίζεις να μελετάς αυτήν την παράδοση που η Θεία Εύνοια μας έχει δώσει, είναι πολύ σπουδαίο να έχουμε στη γλώσσα μας τέτοιου είδους κείμενα. Και φυσικά μπορεί οι περισσότεροι από εμάς να μην μπορούμε να διαβάσουμε στο πρωτότυπο αυτά τα κείμενα, αλλά υπάρχουν πολύ καλές μεταφράσεις που έχουν αριστερά το αρχαίο κείμενο, δεξιά το νεοελληνικό κείμενο και σιγά σιγά μπορείτε να δείτε τη μαγεία της γλώσσας, πώς διαχρονικά έχει φτάσει μέχρι τις μέρες μας. Και όχι τόσο της γλώσσας, αλλά των νοημάτων που κρύβει η γλώσσα. Η αρετή λοιπόν, ως σκοπό της ζωής, ήταν η κύρια διδασκαλία των στοικών φιλοσόφων. Δεξιά αυτή η μορφή που βλέπετε είναι ένας στοικός φιλόσοφος, ο επίκτητος. Τον βλέπετε κρατάει ένα δεκανίκι, γιατί ήταν δούλος και ένας από τους κυρίους του του στρέβλωσε τα πόδια. Κάποια στιγμή είχε κάνει κάτι που θεωρήσε ο κυρίος του κακό και τον τιμώρησε. Παρ' όλα αυτά, έγινε φιλόσοφος. Ξέρετε, πολλοί φιλόσοφοι, που γράφανε για αυτούς άλλοι φιλόσοφοι, έγιναν, ας το πούμε, φιλόσοφοι από τύχη. Όχι ακριβώς τύχη. Ο Ζίνων, ας πούμε, που ήταν ο ιδρυτής της στοικής φιλοσοφίας, της παλαιάς στοάς, ήταν ένας εφοπλιστής, να το πούμε με σημερινούς όρους και είχε πολλά καράβια. Και κάποιες κακοτυχίες έτυχαν, ξέρετε, θαλασσοταραχές, πειρατές, διάφορα. Του είχε απομείνει μόνο ένα φορτηγό και περίμενε να έρθει να πουλήσει τα αγορεύματα και να μπορέσει να ζει στη ζωή του. Ενώ λοιπόν περιμένουν όλοι με αγωνία, οι φίλοι του, η οικογένειά του, τι θα γίνει, του έρχεται ηίδηση ότι καταποντίστηκε και αυτό. Και ενώ όλοι πήγαν να τον παρηγορήσουν, ο Ζίνων λέει, σε ευχαριστώ τύχη, γιατί με αυτό το γεγονός με σπρώχνεις προς τον Τρίβωνα το τριμμένο φιλοσοφικό ρούχο και τη Στοά. Έτσι έγινε ιδρυτής της οικογένειας φιλοσοφίας. Ο Πλάτωνας, αυτά γιατί σας το λέω τώρα, σε ένα από τα βιβλία μου, εδώ πριν το διάλειμμα μας, κοιτάξτε εδώ, ωραίο το κολπάκι αυτό από το πρόγραμμα, δεν τα κάνω εγώ, αυτά τα βρήκα τώρα για να φτιάξω τις διαφάνειες, κουρτίνες το ένα και το άλλο. Σε ένα από τα βιβλία μου, Τη Δύναμη του Μεγάλου Νου, έχω διάφορες ιστορίες μέσα και δικά μου κείμενα. Κάποιες ιστορίες της Ανατολής, μπορεί να είναι ειρδικές, Κινέζικες και τα λοιπά. Σε μία από αυτές περιγράφεται ένας γέρος πότε και να γινόταν, γινόταν κάτι καλό, έλεγε στους χωριανούς του, μη δεν είναι καλό, αφήστε να δούμε τι έχει η τύχη παραπάνω να μας δείξει. Γινόταν κάτι κακό, του λέγανε δύστηχε, τι έπαθες, μα γιατί είναι δύστηχος, αφήστε να δούμε η τύχη. Και πάντα κάτι που γινόταν, το καλό του έφρανε κακό, το κακό καλό και σ' ακολουθούσε έτσι. Αυτό είναι σε ιστορία. Όμως, στην ουσία, στην πραγματική ζωή ο Πλάτωνας, πώς ίδρυσε την Πλατωνική Ακαδημία, το ξέρετε αυτό? Ξέρετε, κάποιοι έχετε ακούσει ότι είχε πάει στο τύρανο των Συραγκουστών, το Διονύσιο, για να υλοποιήσει εκεί τα σχέδιά του περί ιδανικής πολιτείας, έτσι. Οι βασιλείς να είναι και φιλόσοφοι και φιλόσοφοι βασιλείς, δεν γίνονται αυτά τα πράγματα εύκολα. Όμως, ακόμη και ο Πλάτων την περίοδο εκείνη που πήγε, θεωρούσε ότι μπορούσαν να γίνουν. Ο τύρανος, λοιπόν, κάποια στιγμή που λέει, «Άσα μας ρε Πλάτωνα, μας έχεις ταλαιπωρήσει τώρα», τον έβαλε να τον πουλήσει για δούλο τον Πλάτωνα. Και στο καράβι μέσα που ήταν, φαντάζεστε τι θα ένιωσε ο άνθρωπος αυτός, έτσι που πήγε να ιδρύσει την ιδανική του πολιτεία και βρέθηκε δεμένος με συνδεριές. Ο πλήαρχος, τελικά, είχαν μαζέψει οι Αθηναίοι, οι φίλοι του, χρήματα κάποια, τάλαντα, ένα μεγάλο αριθμό ταλάντων για να τον απελευθερώσει, αλλά ο πλήαρχος τον απελευθέρωσε χωρίς να πάρει τα χρήματα αυτά. Και έτσι με τα χρήματα αυτά που είχαν μαζέψει και ήδη υπήρχαν, πήραν τον χώρο εκεί, την Ακαδήμια, έτσι στο ιερό του Ακάδημου και ιδρύθηκε η Πλατωνική Ακαδημία. Δηλαδή, θέλω να σας το πω ότι από ένα γεγονός που θα φαινόταν πολύ δυσάρεστο και άσχημο για τον ίδιο τον Πλάτων θα ήταν, γιατί αν είσαι στα κάτρεγα είναι δυσάρεστο. Από αυτό ιδρύθηκε η Πλατωνική Ακαδημία. Τα γεγονότα της ζωής μας, λοιπόν, να στα αφήνουμε να ρέουν, να έρχονται, να τα αποδεχόμαστε και θα δούμε πώς θα έρθουν. Εδώ, λοιπόν, για τους στοικούς τώρα που λέμε. Α, και πάνω πάνω έχω από τον Μενέξονο κάτι, που λέγαμε για τη δικαιοσύνη πιο πριν, πριν το διάλειμμα. Ο Πλάτων θεωρούσε ότι κάθε γνώση επιστημονική του ανθρώπου, αν χωριστεί από τη δικαιοσύνη και τις υπόλοιπες αρετές, θα μοιάζει με σοφία, όχι θα μοιάζει με πανουργία. Επομένως πρώτα πρέπει να προσπαθείς να κάνεις ενάρρετο τον εαυτό σου και μετά γίνε γιατρός. Γιατί αν είσαι καλός γιατρός αλλά δεν είσαι ενάρρετος, κακό θα κάνεις στο διάβα τη ζωή σου και όχι καλό. Παράδειγμα, ελπίζω να είμαι κάποιος γιατρός και μου κάνει μήνες. Τι θεωρούσαν, λοιπόν, οι στοικοί, από τον χειρίδιο του επίκτη του είναι αυτή η φράση, ότι αυτό που τα αρέσει τους ανθρώπους δεν είναι τα πράγματα, το είπαμε πριν το διάλειμμα, αλλά οι γνώμοι που έχουμε για τα πράγματα. Να το πούμε, η αξιολόγηση που κάνουμε από τις καταστάσεις της ζωής μας και αυτό είναι στο χέρι μας, αυτό το έχουμε εδώ πέρα. Όποιος από εδώ έχει βαρεθεί να σηκωθεί να πει κουράστηκα και να φύγει. Μην βιάσετε τον εαυτό σας, όποιος του αρέσει να κάτσει πες μας κι άλλα, θα χαρώ. Αλλά θέλω να πω και στη μία και στην άλλη περίπτωση, είναι στη διάθεσή σας να ενεργήσετε και να αξιολογήσετε τα πράγματα. Εγώ θα χαρώ πολύ να έχετε καλή προέρεση και να πείτε μας τα λέει πολύ καλά και θα θέλαμε να ακούσουμε κι άλλα. Είναι στη διάθεσή σας, λοιπόν, να το κάνετε αυτό. Δεν ταράζω, λοιπόν, τους ανθρώπους τα πράγματα, αλλά οι γνώμοι των πραγμάτων. Και εδώ είναι κάτι που σας είπα πριν από το διάλειμμα, ότι κάποια πράγματα θεωρούσαν οι φιλόσοφοι ότι είναι στο χέρι μας και κάποια δεν είναι στο χέρι μας. Ποια, λοιπόν, θεωρούσε επίκτοση ότι είναι στο χέρι μας, θα βλέπετε εκεί. Εφημή μεν υπόληψης. Οι γνώμοι που έχουμε, πώς υπολαμβάνουμε, πώς προσλαμβάνουμε τα πράγματα. Η ορμή, η έφεση που έχουμε να κάνουμε κάτι. Κράτα τον εαυτό σου λίγο, μην το κάνεις αμέσως, στο χέρι σου είναι αυτό. Η όρεξης, η επιθυμία, η έκλυσης, η αποστροφή. Δεν μ' αρέσει αυτό. Κι αυτό στο χέρι μας είναι. Το αν θα νιώθεις απέχθεια ή όχι για κάποιον. Κι αυτό είναι στο χέρι σου. Και με ένα λόγο, όσα είναι δικά μας έργα και τι δεν είναι, λοιπόν, στο χέρι μας. Για δείτε τα που εμείς τα έχουμε μπερδέψει, τα λέμε αντίθετα, τα θεωρούμε αντίθετα. Το σώμα μας, εγώ δεν λέω, θα κάνεις αυτό που πρέπει να είναι υγιές στο σώμα σου. Θα έχεις καλές συνήθειες, θα τρέφεσαι καλά, αν μπορείς θα γυμνάζεσαι, αλλά δεν είναι στο χέρι σου το σώμα σου. Το σώμα μας, δυστυχώς, μπορεί για κάποιον λόγο να χτυπήσουμε, μπορεί να ασθενήσουμε. Μην νομίζετε ότι αυτό είναι στο χέρι μας. Θα κάνουμε ό,τι είναι στο χέρι μας να μην αρρωστήσουμε, αλλά δεν είναι αυτό. Δεν είναι το σώμα μας, δεν είναι τα πράγματα που κατέχουμε, οι κτίσεις. Δεν είναι οι δοξασίες οι διάφορες, έτσι. Δεν είναι οι εξουσίες, οι αρχές. Και με ένα λόγο, όσα δεν είναι δικά μας έργα. Όλα αυτά λοιπόν, και με αυτά μην ασχολείστε καθόλου. Θεωρούσαν οι φιλόσοφοι, εγώ δεν σας λέω αυτό. Θα ασχοληθούμε και με τα πράγματα που κατέχουμε. Αν τύχει να έχεις περιουσία, δεν θα την αφήσεις στην Αγγλία να γίνεις φιλόσοφος. Θα την διαχειριστήσεις όπως πρέπει. Ποιο είναι το ζήτημα? Μην κάνεις όμως οτιδήποτε, μην γίνεσαι πανούργος για να αποκτήσεις περιουσία, γιατί αυτό δεν είναι το σημαντικό. Αυτό θέλαν οι φιλόσοφοι να μας δείξουν. Δεν είναι αυτό το σημαντικό. Αν το έχεις, καλά το έχεις. Αν δεν το έχεις, με στεναχωριέζε που δεν το έχεις. Αν μπορείς να κάνεις κάτι για να αποκτήσεις, κάντο. Αλλά μην επιδιώξεις με κάθε σκοπό να αποκτήσεις εξουσία, παράδειγμα, η καλή εμφάνιση, οτιδήποτε άλλο. Αυτά έχουμε παρανοήσει, δυστυχώς. Και εδώ βέβαια, μεταξύ των Στοικών και των Επικούριων, υπήρχε μια διαμάχη και βλέπουμε έναν απόσπασμα από τον Διογένη, τον Ινωανδέα, που λέει, αν το ζήτημα ανάμεσα σε εκείνους τους Στοικούς, γιατί αυτός ήταν Επικούριος ο Διογένης, ήταν τι είναι αυτό που δημιουργεί την Ευδαιμονία και αυτοί θέλουν να μας πουν οι αρετές, που θα ήταν και σωστό, δεν θα είχαμε κανένα πρόβλημα, λέει. Γιατί αυτό είναι. Όμως, για τον Διογένη, που ήταν Επικούριος, τι είχε σημασία, όχι τι είναι αυτό που δημιουργεί, αλλά τι σημαίνει Ευδαιμονία και τι είναι αυτό που τελικά η φύση μας ορέγεται. Και εδώ ακούστε λοιπόν, το διατράνωνε κιόλας και λέει, υποστηρίζω λέει, ότι αυτό είναι η ιδονή. Και προς όλους Έλληνες και βάρβαρους και τώρα και πάντα το φωνάζω δυνατά, ότι αυτή είναι ο σκοπός της άρεσης διαβίωσης. Όσο για τις αρετές τις οποίες εκείνοι οι Στοικοί, εδώ πετάει και της πόντα του ο Διογένης, τις παιδεύουν άκερα, γιατί από μέσον τις μετατρέπουν σε σκοπό, και αυτή η φράση είναι πολύ ωραία και στο πρωτότυπο κείμενο, από γάρ της τουποιητικού χώρας, εις του τέλους μεταφέρονται, όταν λοιπόν από μέσον τη κάνουν σκοπό, αυτές δεν αποτελούν με κανέναν τρόπο σκοπό, καθώς είναι η δημιουργία και να φτάσει κανείς στο σκοπό. Και εδώ, όταν το σκεφτόμουν αυτό, όταν ετοίμαζα τις διαφάνειες, σκέφτηκα ένα παράδειγμα από τη δική μου τη ζωή. Εδώ βλέπετε, είναι ένας αγροφύλακας, οι παλιότεροι πιθανόν να είχατε γνωρίσει τους αγροφύλακες, εγώ δεν είχα δει, αλλά ήταν ο παππούς μου, από τη πλευρά της μητέρας μου. Και ο παππούς μου έζησε πολλά χρόνια, θεωρώ ότι ήταν ευτυχής, ήταν καλός άνθρωπος, όμως η γιαγιά μου είχε πάντα ένα παράπονο. Λέει ρε παιδί μου, ήταν αγροφύλακας, και όταν είχε το χωριό, ήταν γεμάτο στη Μεσσινία, κάπου κοντά στη Πύλο, γεμάτο στα φύλλια όλη η φύση, στα φύδα κτλ, ένα τσαμπάκι δεν έφερε ποτέ να φάνε τα παιδιά, και στραχωριόταν η κακομμύρα. Μετά από λίγο, ήτανε τα σίκα, ήταν άλλα φρούτα κτλ, δεν έφερε ποτέ μια. Και όταν του το έλεγε ρε Δημήτρη, γιατί δεν μας έχεις φέρει ποτέ ένα, λέει, εγώ αγροφύλακας, θα πάρω από, θα κόψω από ξένο χωράφι κτλ. Τώρα, εντωμεταξύ, μιλάμε για περιοχές, όσο βλέπεις τα φύδα, θα ήταν πρόβλημα να πάρει ένα τσαμπάκι. Επομένως, γιατί το έβαλα αυτό εδώ το παράδειγμα. Γιατί μπορεί κάποιος να είναι ενάρρετος, όπως το θεωρούμε εμείς, να μην κλέψει, ας το πούμε σε εισαγωγικά, ή χωρίς ένα τσαμπάκι στα φύλλη για να πάει στην οικογένειά του και στα παιδιά του που πεινάγανε εκείνη την εποχή. Μπορεί να είναι ενάρρετος, αλλά να μην απολαμβάνει μια ευδαιμονική ζωή. Γιατί είναι η στη γιαγιά να συγκρινιάζει κάθε μέρα, ρε Μίτσο, δεν μου έφερες σήμερα σικαλάκια που μου αρέσουν, ρε Μίτσο, δεν μου έφερες τα φύδα. Νομίζω ότι με την κρίνια από τη σύζυγο δεν περνάς και πολύ ευδαιμονικά. Επομένως, μπορεί κάποιος να είναι ενάρρετος και να μην απολαμβάνει ευδαιμονική ζωή, όμως δέστε τη διαφορά, εκείνος που ζει ευδαιμονικά μπορεί να το κάνει μόνο μέσω της αρετής. Καταλαβαίνετε τη διαφορά? Μπορεί να είμαι ενάρρετος αλλά να μην ζω ευδαιμονικά, αλλά για να ζήσω ευδαιμονικά περνάω μόνο από το μονοπάτι της αρετής. Και αυτό αφορά το ηθικό μέρος της φιλοσοφίας, γιατί την διαχώριζαν η αρχή χωρίς να διαχωρίζεται επί της ουσίας, γιατί μία είναι η φιλοσοφία, αλλά τη διαχώριζαν σε λογική και σε φυσική. Φυσική μπορούσαμε να λέγαμε για τους πλανήτες, για τα άστρα, κοσμολογία, κοσμογωνία κλπ. Και λέγαμε, εμείς εξετάζουμε εδώ λοιπόν σήμερα όπως και την άλλη εβδομάδα και την μεθεπόμενη εβδομάδα, εξετάζουμε το ηθικό κομμάτι με την έννοια του ήθους, του τι κάνουμε, τι χαρακτήρα έχουμε και πώς ζούμε. Που σημαίνει ότι φέρνουμε και μερικά σικαλάκια στη γυναίκα μας. Ας είναι και από ένα χωράφι δεν θα υπάρξει πρόβλημα θέλω να πω. Εδώ λοιπόν υπήρχε ένας φιλόσοφος, δεν είναι γνωστός γιατί δεν έχουν μείνει πολλά αποσπάσματά του, ο Αρίστον ο Φάλανθος, ο Φαλακρός. Αυτός μου φαίνεται θα μου μοιάζε λίγο. Αυτός όμως είχε και το προσωνήμιο Συρρήνα για τη γοητεία των λόγων και της διδασκαλίας του. Και αυτός έκλεινε πάντα τις ομιλίες του με μία φράση που έλεγε τα λόγια είναι σαν το μπάνιο. Αν δεν σε καθαρίζει είναι περίπτω, μην το κάνεις. Για να φύγουν οι άνθρωποι που τον άκουγαν με αυτή την εικόνα στο μυαλό. Θέλω να πω ότι πούμε. Αν φύγουμε από εδώ και τα ξεχάσουμε και πούμε εντάξει ακούσαμε και μια διάλεξη φιλοσοφίας ή κάποια πράγματα, αλλά δεν προσπαθήσουμε να τα σκεφτούμε λίγο παραπάνω ή να πάρουμε ένα βιβλίο να τα διαβάσουμε, ή απλώς να θέλουμε να είμαστε καλοί άνθρωποι, γιατί η φιλοσοφία δεν είναι πολύ περισσότερα πράγματα, θα το δούμε λίγα και παρακάτω. Ο Αρίστον λοιπόν ο Καραφλός, πόσο πιο ωραία λέξη ο Φάλανθος, μας έλεγε εμάς μας αφορά η ηθική, δεν μας αφορά η διαλεκτική, η λογική δηλαδή, καθώς αυτή δεν συμβάλει στην επανόρθωση του τρόπου ζωής μας. Η φιλοσοφία για αυτόν ήταν λοιπόν για να επανορθώσουμε τον τρόπο ζωής μας. Αν δεν επανορθώσουμε τον τρόπο ζωής μας, μην ασχολούμαστε με τη φιλοσοφία, είναι τελείως περητό. Κι ούτε μας ενδιαφέρει λέει η οντολογία, τα φυσικά ας πούμε, γιατί αυτά μας υπερβαίνουν. Να σας πω κάτι εγώ, και με τα φυσικά μας υπερβαίνουν. Θα καθόμαστε να συζητήσουμε, υπάρχει με τα θάνατον ζωή, δεν υπάρχει, υπάρχει ψυχή, δεν υπάρχει, είναι πολύ καλό για να ασχοληθείς. Αλλά σήμερα στην πράξη εδώ που είμαστε, αυτό θα σε βοηθήσει όταν βγεις από αυτή την αίθουσα, να είσαι καλός άνθρωπος. Μόνο αν είσαι λίγο πανούργος και πεις, εγώ θα είμαι καλός τώρα, οπότε στη μεταθάνατον ζωή αν υπάρχει, να πάρω και ένα κοπεδάκι στον παράδεισο. Τότε όμως είσαι πανούργος, δεν είσαι ενάρετος. Αυτά μας έλεγε και ο Αρίστονας λοιπόν και εδώ έχω γράψει κάτι ότι η φιλοσοφία, μ' άρεσε αυτό και το γράφω σε διάφορα βιβλία μου, δεν ήταν έτσι ακριβώς όμως, ότι η φιλοσοφία για τους αρχαίους προγόνους μας δεν ήταν μια αφηρημένη θεωρία. Σήμερα στα πανεπιστήμια μας δυστυχώς δεν υπάρχουν φιλόσοφοι, υπάρχουν καθηγητές φιλοσοφίας που απλώς εξειδικεύουν άλλους ειδικούς, είναι ειδικοί που εξειδικεύουν άλλους ειδικούς. Δεν είναι φιλόσοφοι που κάνουν άλλους φιλόσοφους. Αυτό ισχύει εν μέρει, όμως υπήρχε ένας Λουκιανός, ο οποίος ήταν Σύριος μάλιστα από τη Σύρο, ήταν από το σημερινό Κουρδιστάν τέλος πάντων, ο οποίος έζησε 120 με 180 μετάχρος τον περίπου. Αν τον ξέρετε κάποιοι θα τον ξέρετε γιατί έγραψε κάποια σατυρικά έργα, δεν ήταν πολύ σοβαρός, ο Λουκιανός ακριβώς. Σε ένα έργο του λοιπόν που λεγόταν Ερμότιμος, ένα σατυρικός διάλογος ή περιερέσεων, περιερέσεων εννοούσε περιπροτιμήσεων φιλοσοφικών σχολών και αστοικούς επικούριους και τα λοιπά, περιγράφει μια συνομιλία μεταξύ του Ιδίου με ένα προσωνήμιο άλλο τέλος πάντων Λίκονας κάπως αλλιώς, Λικάνιος κάπως αλλιώς έχει βάλει το όνομά του και κάποιου Ερμότιμου και γι' αυτό ο διάλογος λέγεται Ερμότιμος, ο οποίος ήταν στοικός φιλόσοφος. Και εκεί αυτό αν ψάξετε να το βρείτε ένα μικρό έργο και θα σας προσφέρει χαρά, δείχνει πώς ξεμπροστιάζονται οι άνθρωποι που θεωρούν ότι είναι φιλόσοφοι. Και Ερμότιμος θεωρούσε ότι είναι στοικός φιλόσοφος και μίλαγε για το δάσκαλό του που με οδηγεί στη φιλοσοφία και σε 20 χρόνια μπορεί να γίνω ενάρρετος και να φτάσω κτλ. Και του λέει ο δικός μας εδώ, ο περιπεχτικάς, δηλαδή δεν έχεις γίνει ακόμη, πότε προβλέπεις να γίνεις, λέει θα γίνω τότε κτλ. Και λέει και θα γίνεις σαν το δάσκαλό σου, ναι. Ο δάσκαλός του δεν είναι αυτός όμως που χθες το συμπόσιο που είχαν επειδή μάλλον σε μένα έναν άλλο φιλόσοφο για κάποια δόγματα πήρε ένα κρατήρα και το κοπάνε στο κεφάλι και άρχισε να ξεμπροστιάζει έναν υποτίθεται δάσκαλο στοικό φιλόσοφο που δεν εφάρμοζε καθόλου αυτά που υποστήριζε, την θεωρία του. Επομένως ακόμη και στην αρχαιότητα είχαμε αυτά τα προβλήματα που έχουμε και τώρα. Και επομένως μία φράση που την έχω κάτω και θα δούμε στην επόμενη διαφάνεια ποιος την είπε και τη μορφή του που ήταν μια πολύ ευγενική μορφή, έλεγε καθόλου να μην ασχολείσαι με το πώς είναι να είναι κάποιος καλός άνθρωπος, γίνε τέτοιος. Στα αρχαία το βλέπετε μη και θόλος περί του ή ό,τι να είναι των αγαθών άντρα διαλέγεστε, αλλά είναι τί ούτων να είσαι τέτοιος. Κοιτάξτε ποιος το έχει πει. Κάποιοι θα τον έχετε αναγνωρίσει αν έχετε διαβάσει Ταϊσέαυτόν, ενός φιλοσόφου αυτοκράτορος του Μάρκου Αυρίλιο. Ευωμένως μπορεί κάποιος να ήταν αυτοκράτορος της Ευρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και να φιλοσοφούσε επίσης και ευωμένως μπορεί κάποιος να είναι και στρατιωτικός δικαστής και να φιλοσοφεί λιγάκι. Να είστε καλά. Ο Μάρκος Αυρίλιος, αύγος του Συμπεράτορα, αν κάποιοι έχετε δει μια ταινία Ο Μονομάχος, την έχετε δει κάποιοι, με τον Ράσσελ Κρόου, δείχνει τη μορφή του Μάρκου Αυρίλιο ένας φοβερός στοποιός και τι έγινε τελικά, πώς τον διαδέχτηκε ο Κόμοδος, ο οποίος Μάρκος Αυρίλιος πολέμαγε με τους Γερμανούς, ήταν πολεμιστής αυτοκράτορος, δεν καθόταν και φιλοσοφούσε μέσα σε ένα παλάτι. Και πέρα από αυτή τη φράση λοιπόν που υπάρχει στα εις εαυτόν, μην μιλάς για το πως είναι ο καλός άνθρωπος, γίνε ρε παιδάκι μου ο καλός άνθρωπος, άστε τα υπόλοιπα, έχουμε βαρεθεί να τα ακούμε. Έλεγε λοιπόν ότι βρες μια θεωρητική μέθοδο για να παρατηρήσεις πως μεταβάλλονται το ένα στο άλλο. Αφιέρωσου την προσοχή σου συνεχώς σε αυτό το μέρος της φύσης και ασκήσου ώστε να αλλάξεις. Ασκήσου ώστε να αλλάξεις. Δεν αρκεί να φιλοσοφείς, να πάρεις ένα βιβλίο φιλοσοφίας, να διαβάσεις, να μάθεις τι είπαν οι πικούροι, οι στοϊκοί, οι νοπλατονιστές και τα λοιπά. Ασκήσου εσύ ο ίδιος. Θέλω να πω, κάντε εσείς μια άσκηση, ξυπνάτε το πρωί, πέστε στον εαυτό σας, σήμερα, ό,τι και να γίνει, κάντε το αύριο, κάντε το για άσκηση. Πέστε, σήμερα, ό,τι και να γίνει, θα έχω ένα χαμόγελο από το πρωί μέχρι το βράδυ. Κανένας δεν θα μου χαλάσει την αταραξία μου. Γιατί είπαμε για τα αταραξία, είναι δύσκολο να το κάνεις. Κάντε ως ανάσκηση. Αυτό το είπε ο επίκτητος βέβαια, ο οποίος έλεγε, όχι αυτός είναι πάλι ο Μάρκος Αυρίλιος, θα σας πω για τον επίκτητο, έλεγε στις διατριβές του, ότι, παράδειγμα, ξεκινάς το πρωί να πας στα λουτρά ή θες να πας στην εκκλησία του δήμου, αν πας και έχει ένα σωρό ανθρώπους στη νουρά στα λουτρά, μην αρχίσεις να λες, πω ότι έπαθα και αργό και πως τα... Να έχεις την καλή διάθεση, την προέρεση, να πεις ότι εγώ θα διατηρήσω την καλή μου διάθεση, γιατί εδώ δεν ήρθα μόνο για να κάνω λουτρό, ήρθα για να είμαι και καλά. Εγώ φίλοι μου και φίλες μου, σήμερα δεν ήρθα εδώ για να κάνω μία διάλεξη μόνο, ήρθα για να νιώσω καλά και νιώθω με τα μάτια σας, με την προσοχή σας και νομίζω ότι αυτό θα πρέπει και εσείς εδώ που είστε. Να μην πείτε, ήρθα εδώ απλώς να ακούσω μία διάλεξη, αλλά ήρθα για να περάσω δύο ώρες καλά και πιθανόν να τις ξεπεράσουμε και λίγο έτσι όπως πάω. Λοιπόν, ακούστε εδώ μία φράση, «Του όλου αιώνος και της όλης ουσίας συνεχώς φαντασιάστο, να έχεις πάντα στο μυαλό σου, όλου του χρόνου και έλλους της ουσίας, το όραμα». Και ότι πάντα τα κατά μέρος, ότι όλα τα επιμέρους και χραμείς ως προς την ουσία, ξέρετε τι είναι τα σποράκια του σίκου, να πάλι ο παππούς μου και η γιαγιά μου. Όλα σε σχέση με την ουσία είναι σαν σποράκια ενός σίκου, δεν αυτά η ουσία, έτσι. Και ως πρωτοχρόνον τρυπάνου περιστροφή, μια περιστροφή ενός τρυπανιού. Δέστε λίγο αυτό την παροδικότητα των πραγμάτων και την ανοησία μας που θεωρούμε τα μη σημαντικά, σημαντικά πολλές φορές. Τώρα, σας είπα για τον επίκτητο, εδώ έχω και την ημερομηνία 50 με 135 μετά Χριστούπερίπου, τις διατριβές του της δημοσίευση ο μαθητής του Αριανός. Ο Αριανός ήταν, τον ξέρουμε ως ιστορικό συγγραφέα, έγραψε το Αλεξάνδρου Ανάμβασις, ως θα το έχετε διαβάσει. Όμως μαθήτευσε στον επίκτητο κάπου προς την Πρέβεζα, στην Εκκόπολη και ο φιλόσοφος λοιπόν, επίσης η κυρία το ξέχασε, δεν πειράζει. Ο επίκτητος λοιπόν έλεγε αυτούς που έχουν κάνει τη φιλοσοφία φιλολογία και λένε πολλά αλλά δεν κάνουν, δεν έρχεται οκτήστης, είναι και η τεχνολογία τέλεια, τέλεια, να είστε καλά, είναι και η τεχνολογία που μας δυσκολεύει. Ο επίκτητος λοιπόν έλεγε δεν έρχεται οκτήστης και λέει ακούστε με θα σας μιλήσω για την οικοδομική τέχνη και έκτισε το σπίτι. Τι κάνει οκτήστης λοιπόν, έρχεται παίρνει τα εργαλεία του, βάζει τη μία πετρά πάνω στην άλλη, βάζει και το ενδιάμεσο υλικό, το τσιμέντο, τη λάσπη ότι έχει ανάλογα, αυτά είναι εργαλεία μόνο, το τι έχουμε και χτίζει το σπίτι. Και έτσι αποδεικνύει ότι κατέχει τη τέχνη και πληρώνεται γι' αυτό. Στην πράξη θα δω αν είσαι φιλόσοφος. Τα λόγια τα έχουμε ακούσει πολλές φορές. Κάνε κάτι ανάλογο και εσύ, δείξε μας τα έργα σου για να δούμε αν στα αλήθεια έχεις μάθει κάτι από τους φιλόσοφους. Δεν είναι πολύ ωραίο αυτό. Να το δείτε πάλι, ναι. Αυτά όποιος θα ήθελε, με το πέρας της διάλεξης, ευχαρίστως να μου σημειώσετε σε ένα χαρτί, κυρία σκλάβο, αν θέλετε να δώσετε ένα χαρτί, να μου δώσετε τα mail σας, εγώ ευχαρίστω σε όλες αυτές τις διαφάνειες, σε όποιον επιθυμεί, τις δίδω. Ακούστε να σας πω, αυτά δεν είναι πνευματική ιδιοκτησία κανενός, ούτε αυτά που γράφουμε στα βιβλία. Στα βιβλία αυτά που γράφω δεν είναι δικά μου. Το έχουν πει χιλιάδες άνθρωποι στο παρελθόν και με καλύτερα λόγια ανδεχομένως από μένα. Κάθε χρόνο, ενόχρονο, χρονική περίοδο, κάποιοι ασχολούνται και έρχονται πάλι, γράφουν, διαβάζουν με τα δίδω, ό,τι μπορούν, ό,τι έχουν κατανοήσει και τα λοιπά. Αν μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους, αυτό είναι καλό. Αν όχι, αυτή είναι η διαφάνεια λοιπόν με το χτίστιν, είναι πάρα πολύ καλή, χαίρομαι που σας άρεσε. Και εδώ είναι για την προέρεση που σας είπα από την αρχή, το να διαλέγουμε. Είπαμε, είναι η ιδιότητά μας να διαλέγουμε το καλό, αυτό μπορούμε να το κάνουμε. Η φωτογραφία που βλέπετε στο background είναι φωτογραφία της κόρης μου, από ένα άλσος που πηγαίνουμε, όπως και αυτές που θα ακολουθήσουν. Και βέβαια αυτό σας είπα η προέρεση, να το κάνουμε πάλι εδώ πίσω, θεωρούσαν λοιπόν οι στοικοί, ότι ο άνθρωπος διαφέρει από τα άλογα ζώα, ως προς το ότι μόνον αυτός μπορεί να εργεί συμφωνά με το λόγο, εύλογα. Καθώς πριν πράξει μπορεί να εξετάζει, να αποφασίζει και να διαλέγει τι ακριβώς τα πράξει. Και στην επόμενη διαφάνεια έχω το πώς το έλεγε ο Αριστοτέλης. «Ο λόγος υπάρχει μόνο στον άνθρωπο από όλα τα άλλα ζώα. Η μέν φωνή είναι σημείο του λυπηρού και του ευχάριστου, και αυτό υπάρχει και στα υπόλοιπα ζώα, μέχρι εκεί η φύση αυτών έφτασε. Αν κλοτσήσεις ένα σκυλάκι θα βγάλει μία λυπηρή κραυγή. Αν του δώσεις ένα μπισκοτάκι θα κουνείς την ουρά και θα κάνει και ένα «μμμμ»». Λοιπόν, αυτό είναι ιδίον και των ζώων. Εμείς όμως έχουμε τον λόγο που έχει ως σκοπό τη δήλωση του συμφέροντος και του βλαβερού και άρα και του δικαίου και του αδίκου. Πάλι, μιλάμε για το καλό και το κακό με την έννοια του αρίστου. Μπορούμε να διαλέγουμε το άριστο. Και αυτό αποτελεί ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου να είναι ο μόνος από τα υπόλοιπα ζώα που έχει συνείδηση του καλού και του κακού, του δικαίου και του αδίκου και όλων των άλλων. Και οι συμμετοχές αυτά είναι που δημιουργεί τον νίκο και την πόλη. Εμείς δεν συμμετέχουμε σε αυτά, φίλοι μου. Σας είπα πριν από το διάλειμμα για την Ισπανία. Ποιος μιλάει για κράτος, δικαίου και στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες του κόσμου, όταν οι δυνάμεις καταστολής τελείως ασύνετα σε μικρούς, μεγάλους φταίχτες ή μη φταίχτες ρίχνουν το αγγλόπ και πονάνει τους ανθρώπους. Δεν μπορούμε να προκαλούμε πόνος τους ανθρώπους. Χαρά πρέπει να προκαλούμε τους ανθρώπους. Δέστε αυτή τη φωτογραφία. Αυτή η φωτογραφία πάλι είναι της κόρης μου. Είναι από ένα άλλο σας που βρισκόμαστε με κάποιους φίλους και κάνουμε κάποιες ασκήσεις, γιατί θέλουμε πέρα από τη θεωρητική ενασχόληση στην πράξη να ασκούμε την ηρεμία μας και την αταραξία μας. Και εδώ λοιπόν, για τον επίκτητο πάλι που σας είπα για την προέρεση των στοικών, θέλω να σας το διαβάσω και να το ακούσετε και αυτό. Σκέψου ποιος είσαι. Πρώτα απ' όλα είσαι άνθρωπος, δηλαδή κάποιος που τίποτα δεν έχει πιο σημαντικό από την προέρεση. Προέρεση είσαι. Διατριβέ και το συγκεκριμένο σημείο. Όποιος πάρει τις διαφάνειες θα τα βρει όλοι. Γιατί το πώς πράττουμε, αν το σκεφτούμε, ποια είναι η διαδικασία της πράξης μας, το βλέπετε εδώ. Πρώτα απ' όλα υπάρχει ένα ερέθισμα. Υπάρχει αυτό που προσλαμβάνουμε από τις αισθήσεις μας. Η εντυπώση, η φαντασία μας. Και έτσι μετά από τις αισθήσεις μας, δημιουργείται μια ορμή. Το ερέθισμα αυτό προκαλεί μια ορμή μας, μια στροφή μας προς αυτό. Και εν συνεχεία μπορεί να δώσουμε τη συγκατάθεσή μας ή όχι, τη συνένεση. Μαζί με την προέρεση, οι Στοϊκοί είχαν και αυτή τη σπουδαία λέξη. Προέρεση απ' τη μία, διαλέγω τι θέλω και συνένεση απ' την άλλη. Κάτι το σαν άσκηση. Δεν χρειάζεται ότι σας πει ο γιος σας ή η κόρη σας να λέτε ναι. Μην συνενέσετε κάποια φορά. Μη συνενέσετε ή συνενέσετε. Αλλά εσείς θα το αποφασίσετε αυτό. Μην το κάνετε βιαστικά. Μην ζούμε σαν αυτόματα. Δεν είμαστε αυτόματα οι άνθρωποι. Οι άνθρωποι είμαστε όντα που μπορούν, σας είπα προηγουμένως, στην κολυμπήθρα του νου να περάσουμε τις σκέψεις μας και να δράσουμε πριν. Αφού σκεφτούμε. Αφού δώσουμε λοιπόν τη συγκατάθεση, τότε θα προκληθεί η εκτέλεση όχι μιας πράξεως. Η ουσία του εαυτού μας για τους Στοϊκούς πάντα, συνεπώς ήταν στην πράξη αυτό που διαλέγουμε εμείς και δίνουμε τη συγκατάθεσή μας. Είμαστε αυτό που προερρούμαστε. Είμαστε αυτό που διαλέγουμε. Το λένε κάποιες ανατολικές φιλοσοφίες και ακούγονται λίγο περίεργα στα αυτιά μας. Γιατί εμείς το θέλουμε λίγο πιο κεφαλικά. Όμως είμαστε αυτό που επιλέγουμε. Να σκεφτούμε και να πράξουμε τελικά. Και αυτή είναι η ελευθερία που έχουμε σαν ανθρωπινότητα. Δεν έχουμε άλλη ελευθερία. Γιατί ο τύρανος θα με δέσει, λέει ένας μαθητής στο φιλόσοφο. Τι θα σου δέσει το πόδι και θα μου κόψει. Τι θα σου κόψει το λαιμό. Τι λοιπόν είναι αυτό που δεν μπορεί ούτε να σου δέσει ούτε να σου κόψει. Την προέρεση. Γι' αυτό και προέτρυπαν οι παλιοί, γνώθεις αυτόν. Μάθε τον εαυτό σου. Να μάθεις ποια είναι τα κίνητρα με τα οποία προτιμάς το ένα ή το άλλο και δίνεις στην κατάθεσή σου το ένα και το άλλο. Και εδώ έρχεται η έννοια της αυτογνωσίας, λοιπόν, που σχετίζεται με την ηθική μας ανεξαρτησία. Και με τη δυνατότητα μας να επιλέγουμε. Είμαστε επιλογές. Εδώ είναι κάποια αποσπάσματα τις διατριβές. Τα περνάμε. Και εδώ βέβαια γράφω ότι συνέπειπταν οι επικούροι σε κάποια πράγματα τους τοϊκούς. Σε πολλά πράγματα δηλαδή. Γιατί και αυτοί θεούσαν την φρόνηση ως ανώτερη ακόμη και από τη φιλοσοφία. Και φυσικά για να ασκεθούμε στη φρόνησή μας, δεν είναι κάτι που θα το κάνουμε διανοητικά. Να πούμε, τώρα εγώ θα είμαι σόφρον άνθρωπος και θα μείνω και μισή ώρα γίνοντας και θα γίνω. Όχι. Θέλει προσπάθεια, όμως είναι προσπάθεια που μοιάζει με την προσπάθεια που κάνουμε για να χορέψουμε. Όσο χορεύουμε, τόσο καλύτεροι χορευτές γινόμαστε. Πάρε, διάβασε όσα βιβλία θέλεις για το χορό. Μπορεί να μάθεις κάποια βήματα. Δεν θα μάθεις να χορεύεις. Και θα το βλέπουν οι άλλοι ότι δεν είσαι χορευτής. Στη ζωή πρέπει να γίνουμε χορευτές. Γιατί η ζωή είναι τέχνη. Και εδώ βλέπετε έναν κύριο, μια προτομή. Αυτός μοιάζει με τον Πούτιν. Το είδα μετά λίγο. Ήταν ο Κικέρον, ένας Λατίνος φιλόσοφος, ο οποίος έλεγε, vivendi ars, η τέχνη της ζωής, est prudentia, ότι η φρόνηση είναι η τέχνη της ζωής. Δέστε τον εδώ λοιπόν. Δεν θεωρούσε τη φρόνηση, ως ανάλογη με τη νεαυτική ή νεατρική τέχνη, να μάθεις δηλαδή κάτι, αλλά περισσότερο με τη τέχνη του ηθοποιού ή του χορευτή. Με την έννοια ότι ο σκοπός της βρίσκεται στην ίδια, χωρίς να χρειάζεται να την αναζητήσεις αλλού. Η φρόνηση είναι ολοκληρωμένη τέχνη και σε αυτό διαφέρει από τις άλλες που το συμπλήρωμά τους βρίσκεται έξω από αυτές. Ωραία φωτογραφία και αυτή. Με τη φρόνηση γλιτώνεις από τα πάθη της ζωής, της ψυχής. Όχι όμως ότι δεν παθαίνεις, θα το πούμε και στην επόμενη διαφάνεια θα το δείτε αυτό, νιώθεις, παθαίνεις. Όμως δεν υποφέρεις απ' όσα ταλαιπωρούν τους πολλούς ανθρώπους. Αυτή ακριβώς ήταν η νέα της τουεκής απάθειας. Δεν σημαίνει ότι μου πλάκωσε κάποιος με ένα ρόπαλο το αυτοκίνητο μου, το σπάσε και θα πω εγώ είναι όλα πολύ καλά, θα στεναχωρηθώ. Η απάθεια είναι ότι δεν θα πάσχω απ' αυτό, καταλαβαίνετε. Δεν θα πονάει ούτε η ψυχούλα μου ούτε το κορμί μου. Η τσέβι μου μπορεί να πονέσει. Δεν χαλάσει ο κόσμος. Είπαμε, δεν είναι εφημείν το πόσα χρήματα έχουμε, έτσι. Επομένως, δεν νιώθεις, όχι ότι δεν νιώθεις το δυσάρεστο, αλλά ότι μέσω της φρόνησης, αυτή είναι η εχειστοϊκή απάθεια, ότι μέσω της φρόνησης δεν σε πιάνει αυτό εξαπρόοπτο, το δυσάρεστο, με συνέπεια να μην υποφέρεις απ' αυτό. Το θέμα είναι να μην υποφέρουμε απ' το δυσάρεστο. Αυτό είναι η απάθεια λοιπόν. Δεν πάσχω. Γιατί όταν πάσχεις, έτσι προκαλείς προβλήματα στις αντιδράσεις σου. Και αυτός είναι ο Σενέκας, ένας άλλος φιλόσοφος. Οι περισσότεροι Λατίνοι ήταν είτε επικούροι είτε στοικοί. Ο Κηκέρον και ο Λούκιος Ένιους Σενέκας ήταν στοικοί. Βλέπετε κιόλας το πρόσωπό του ήταν χαραγμένο από τη ζωή και μόνο που ήταν δάσκαλος του Ουνέρωνα. Λοιπόν, έλεγε ότι ο στοικός υπερβαίνει εκείνα που του δημιουργούν τα πάθη, όμως βιώνει τα αντίθετα συναισθήματα. Αντίθετα, τώρα το αντίθετα γιατί το έβαλε κιόλας, δεν χρειάζεται να πει και κάτι για τους επικούριους, είπε όμως, ο επικούριος αποφεύγει να βιώσει τα αντίστοιχα συναισθήματα. Δεν το ξέρουμε, φέρτε μου έναν επικούριο να τον ρωτήσουμε. Εκείνος που διαθέτει απάθεια, ο φιλόσοφος που έχει φτάσει και είναι τέλειος και πλέον δεν πάσχει, έτσι, από αυτά που συμβαίνουν τα δυσάρεστα ή ευχάριστα, είναι αυτός που έχει αποβάλει κάθε έννοια κακού. Και όχι αυτός που δεν είναι δυνατό να υποφέρει κακό. Θα υποφέρω το κακό, αλλά δεν θα με αγγίξει. Αφήστε του το κακό να σας περάσει από πάνω σας. Επιτέλους, σας αφήσουμε το κακό να φύγει από πάνω μας. Υπάρχει το κακό στον κόσμο. Τι να κάνουμε? Αφήστε να περάσει. Και ο Σενέγκας, λοιπόν, στις ηθικές επιστολές του, θεωρούσε πως ήταν καλύτερο να μιλάμε όχι για απαθή, αλλά για άτρωτη ψυχή. Εξαιρετικά υπομονετική ψυχή. Φορέω αυτό, ε? Είναι άτρωτη η ψυχή μου. Σκεφτείτε την ψυχή σας ότι είναι άτρωτη. Φοράτε μια πανοπλία. Ποια θα είναι αυτή η πανοπλία, φτιάξτε τη, σφυριλατίστε τη εσείς στην πανοπλία σας. Δεν θα σας πει κανένας από τι υλικά θα είναι φτιαγμένη η πανοπλία σας. Εδώ για τον Σενέγκα, έχω γράψει κάτω τα μικρά γραμματάκια όσοι βλέπετε. Θα διαβάσω όσους και αυτούς τους φίλους που είναι πίσω. Το 41 εξορρίστηκε στην Κορσική, γιατί η Μεσαλίνα τον κατηγόρησε ότι της έκανε κόρτες, το πούμε έτσι. Και ο κακόμυριστος δεν είχε κάνει. Βρέθηκε και εξορρίστηκε στην Κορσική. Ήταν η σύζυγος του αυτοκράτου Ακλάβδιου η Μεσαλίνα. Και στη συνέχεια επέστρεψε στη Ρώμη και για πέντε χρόνια ήταν δάσκαλος του Νέρωνα. Και λες πώς από έναν τέτοιο δάσκαλο βγει ένας τέτοιος μαθητής. Γίνονται αυτά βέβαια έτσι και ποιο ήταν το τέλος του το 65 μετά Χριστόν θεώρησε ο Νέρον, επειδή απειλεί το η αυτοκρατορία του γενικά, έτσι νιώθουν πάντα οι άνθρωποι που έχουν πολύ δύναμη αυτό δεν καταλαβαίνουν. Κάποια στιγμή θα νιώθεις ότι η δύναμή σου θα μειωθεί για κάποιον λόγο. Αυτό είναι η φυσική πορεία των πραγμάτων. Για να την κρατήσουν λοιπόν είναι ικανή ακόμα να κάνουν και εγκλήματα. Θεώρησε λοιπόν ότι και ο Σενέκας ήταν πλεγμένος σε μια συνομοσία και τον διέταξε απλώς να κόψει τις φλεύες του και ο Σενέκας έκοψε απλώς τις φλεύες του. Ο Σενέκας λοιπόν έχει μια πολύ ωραία φράση, αυτή την είχα σημειώσει πάλι, είχε ο πατέρας μου ο συγχωρεμένος, ήταν σοφός άνθρωπος, αν και αν είχε μείνει στη ζωή πιστεύω θα είχαμε πολλά ακόμη να μάθουμε ένας από τον άλλον, είχε ένα ημερολόγιο και είχε μια φράση που λέει «δεν υπάρχει ούριος άνεμος για εκείνον που δεν ξέρει προς τα που ταξιδεύει». «Δεν υπάρχει ούριος άνεμος για εκείνον που δεν ξέρει προς τα που ταξιδεύει». Αυτή τη φράση λοιπόν την είχε πάρει χωρίς να το ξέρει ο πατέρας μου από τις ηθικές επιστολές στον Λουκήλιο που λέει «Αν αγνοείς προ ποιο λιμάνι κατευθύνεσαι κανένας άνεμος δεν είναι ούριος για σένα, δεν είναι ευνοϊκός». Εγώ την έχω παραφράσει και θέλω να τη θυμηθούμε έτσι το αντίθετο. «Αν γνωρίζεις προς ποιο λιμάνι κατευθύνεσαι όλη η άνεμη είναι ευδοϊκή για σένα». Αν γνωρίζεις προς πού κατευθύνεσαι. Αυτό είναι και το δύσκολο. Αλλά ας γνωρίσουμε ποιο είναι το λιμάνι στο οποίο κατευθυνόμαστε. Το λιμάνι μπορεί να είναι να βγάλουμε λεφτά ή να αποκτήσουμε εξουσία. Το λιμάνι μπορεί να είναι απλώς να είμαστε ευγενικοί άνθρωποι και να σκορπάμε γύρω μας χαρά και ευτυχία. Και αυτό είναι ένα λιμάνι. Αν αυτό είναι το λιμάνι σου, όλοι οι άνεμοι θα σε φέρουν σε αυτό. Φτάνει να ξέρεις ποιο είναι το λιμάνι σου. Εδώ επαναλαμβάνουμε περί στοικής απάθειας. Και βέβαια εκτός από την απάθεια οι στοικοί είχαν και μία άλλη ενέα τις ευπάθειες. Δεν σημαίνει λοιπόν ότι δεν νιώθω τίποτα. Η ευπάθεια. Η ευπάθεια είναι μια διαρχής ψυχική εφορία, η χαρά, που συνοδεύεται από δημιουργική διάθεση, η βούληση, αλλά και από νοητική εγρήγορηση, η επαγρύπνηση. Αυτές οι τρεις ήταν οι ευπάθειες λοιπόν. Χαρά, βούληση, καλή βούληση, δημιουργική βούληση και νοητική εγρήγορηση. Τώρα που είμαστε εδώ, είμαστε εδώ. Αν πρέπει να κλείσετε το φαγητό και το έχετε ξεχάσει στο σπίτι, αφήστε το να καεί το φαγητό, δεν πειράζει. Ίστελετε ένα μήνυμα στο γιος, στον αδελφό, στον σύζυγο, στην κόρη κτλ. Όταν είμαστε εδώ, είμαστε εδώ. Αν το κάνουμε αυτό σαν άσκηση, αύριο που θα πάμε στη δουλειά μας, να είστε μόλις είστε ψυχοί στη δουλειά σας. Αν γράψω εγώ ένα κείμενο στη δουλειά μου, να είμαι μισή ώρα, μία ώρα, δύο ώρες όσο θα κάνω εκεί. Το τι έγινε σήμερα εδώ, θα το έχω λίγο έξω. Θα το θυμηθώ μία άλλη στιγμή αυτό. Αυτές λοιπόν οι περίφημες ευπάθειες τροστοϊκών. Είχατε ακούσει την έννοια της ευπάθειας, τις ξέρατε κάποιοι? Θα θέλα να το θυμηθείτε κι αυτό. Υπάρχει η απάθεια, υπάρχουν όμως και οι ευπάθειες, που είναι θεμητό να τις νιώθουμε αυτές. Εδώ είχε γράψει ο Σενέκας και ένα έργο «Δε τραγυλιτάται άνιμοι περί της γαλήνης της ψυχής» και πάλι για την ούρια διαδρομή του βίου λέει, ότι αν είμαστε ήρεμοι μπορούμε να έχουμε ήρεμη διαδρομή. Και εδώ έχω γράψει και αυτή η φωτογραφία είναι πάρα πολύ ωραία. Είναι μία πέρδικα νομίζω στο ναό του Ποσειδόνου στο Σούνιο. Είναι πάρα πολύ ωραία φωτογραφία αυτή. Όλες οι φιλοσοφικές σχολές στην ουσία θεωρούσαν ότι μέσα μας μπορούμε να αναζητήσουμε αυτό το θεϊκό σπιθύρα, το είπαμε στην αρχή δαίμονα, τον δαίμονά μας, μπορούμε να τον αναζητήσουμε και να τον μετατρέψουμε εμείς οι ίδιοι σε πνευματικό. Και αυτό μπορούμε να το κάνουμε διά της φρονήσεως και διά της ασκήσεως της αρετής. Και έτσι θα έχουμε την ευνειά του, ευδαιμονία. Άσχετα με ποιο μονοπάτι φτάνεις εκεί, οι φιλοσοφικές σχολές μπορεί να το διαφοροποιούσαν, αλλά στην ουσία το τελικό λιμάνι, αυτό για το οποίο μιλάμε, είναι αυτό. Και εδώ έχουμε μια φράση του Δημόκρου του κατωκάτω που λέει ότι η ευδαιμονία δεν βρίσκεται ούτε στα κοπάδια, ούτε στο χρυσάφι, αλλά στη ψυχή που είναι η κατοικία του Θεού. Βρίσκεται στη ψυχή που είναι η κατοικία του Θεού. Και αυτό μας θυμίζει βέβαια και τον Σοκράτη με τον δαίμονα του και την επίγραφή στο τάφο του Τζίμ Μόρισον, τον Δόρς, που λέει «κατά τον δαίμονα αυτού», αν έχετε δει κάποια φωτογραφία. Αριστερά λοιπόν είναι ο Σοκράτης σε μια επιχρωματισμένη φωτογραφία και δεξιά ο Δημόκρητος, που στην ουσία για τον δαίμονα μας μιλάγαν, ο οποίος δεν βρίσκεται η ευδαιμονία μας, αυτή η κατάσταση της εύνοιας του δαίμονό μας, δεν βρίσκεται ούτε στα πολλά βοσκήματα, στα πολλά αρνιά και κατσίκια και τα χρήματα που συνεπάγονται και τα λοιπά, ούτε στα πολλά χρυσάφια που έχουμε συσορεύσει και τα κοσμήματα και το περιουσία μας, αλλά στη ψυχή που είναι η κατοικία του δαίμονός μας. Και ο Επίκτητος, που σας μίλησε για τις διατριβές του, τις οποίες έγραψε ο μαθητής του Αριανός, είναι πολύ ωραίο έργο αυτό οι διατριβές. Αν κάποιοι έχετε χρόνο, είναι γκόδες έργο, διαβάστε το, διαβάστε το. Ας μην ακούμε το τι λένε άλλοι για τους Στοικούς ή τον Επίκτητο ή τον Επίκουρο, τους Επικούριους, τους Πλατωνικούς και τα λοιπά. Ας πάρουμε κάποια βιβλία να διαβάσουμε. Λέει, εσύ όμως αποτελείς αυτοσκοπό. Εσύ είσαι ένα θράυσμα του Θεού. Μέσα σου έχεις κάποιο μέρος εκείνου. Γιατί λοιπόν δεν αντιλαμβάνεσαι αυτή, γιατί δεν γνωρίζεις από πού έρχεσαι, από ποιο λιμάνι έρχεσαι και σε ποιο λιμάνι κατευθύνεσαι, λέω εγώ. Γιατί δεν θέλεις όταν τρως να θυμάσαι ποιος είσαι εσύ που τρως. Όταν πάω στο μπάνιο δεν πάω στο μπάνιο μόνο για να κάνω το λουτρό μου, πάω και είμαι καλά. Αυτό θυμάμαι λοιπόν, ποιος είμαι εγώ. Όταν λοιπόν και ποια συγγενεία έχεις με κάτι άλλο. Όταν τρως να ξέρεις ποιος είσαι που τρως και ποιον τρέφεις. Όταν έρχεσαι σε ερωτική επαφή να θυμάσαι ποιος είσαι εσύ που έχεις αυτή την επαφή. Όταν συναναστρέφεσαι, όταν γυμνάζεσαι, όταν συνδιαλέγεσαι, δεν ξέρεις ότι τρέφεις τον Θεό, ότι γυμνάζεις τον Θεό. Φέρεις παντού μαζί σου το Θεό δύστηχε και δεν το γνωρίζεις. Νομίζεις ότι μιλώ για κάποιον Θεό εξωτερικό από Χρυσό και Ασίμη. Μέσα σου φέρεις εκείνον που δεν αντιλαμβάνεσαι ότι τον σπηλώνεις με τις ακάθαρτες σκέψεις σου και τις μυαρές πράξεις σου. Αυτό αν δεν σας έλεγα ότι το έχει πει ένας Έλληνας φιλόσοφος, πιθανόν νομίζω ότι ήταν και κάποιος πατέρας της εκκλησίας παράδειγμα. Έτσι, επειδή μιλάει για Θεό και τα λοιπά. Η Θεότητα όμως φίλοι μου είναι μία. Η πηγή από την οποία προερχόμαστε και θα το πούμε και σε σχέση με το Ταό την άλλη βδομάδα είναι μία, όπως και να την ονομάσεις. Και οι εκφράσεις της μπορεί να είναι πολύ πίκυλες και να πρέπει να τις ονοματίσεις, είτε για να τις λατρέψεις, να ασκήσεις την λατρευτική σου διαδικασία, είτε και για να υπάρχει μια απεικόνιση. Καλό σας βράδυ, να είστε καλά. Όχι, δεν τελειώσαμε, φύγανε δυο φίλες μας. Θέλετε να με διώξετε, ε? Λίγο ακόμη. Δεν θα τελειώσω, θα κάνω ένα εντυπωσιακό τέλος, δεν το συζητάω. Λοιπόν, μέσα μας λοιπόν υπάρχει ο Θεός, αυτή η φωτογραφία που υπάρχει πίσω είναι από μια παραλία, λέγεται Ρωμανός, είναι κοντά στην πατρίδα μου, στη Μεσσινία, πριν από τον Κώστα Ναυαρίνο και εκεί πηγαίνουμε λοιπόν με τη γυναίκα μου, τα παιδιά μας και φτιάχνουμε κάστρα στην άμμο που έρχονται μετά από λίγο τα κύματα και τα καταστρέφουν. Υπάρχει λοιπόν μέσα μας ο Θεός, με όποιο όνομα και να τον αποκαλέσουμε. Όμως, από τι έχει σκεπαστεί? Εμείς τον έχουμε σκεπάσει με τόσα άξιστα πράγματα. Τα ελαττώματά μας, τα πάθη μας, οι κακές μας, σκέψεις και τα λοιπά, είναι δικά μας δημιουργήματα. Άσχετα το τι γονίδια έχουμε, υπάρχει μια γονιδιακή προδιάθεση. Δεν αντιλέγω, κάποιος που έχει μια τάση προς την εξουσία, το χρήμα και τα λοιπά, θα δυσκολευτεί περισσότερο να κατευθυνθεί σε ένα άλλο ήρεμο λιμάνι. Ένας άλλος που είναι κυγενετής, πιο ήρεμος και γαλήνιος, θα πάει, ενδεχομόνως, πιο εύκολα. Είναι μεγαλύτερο κατόρθωμα, όμως, για εκείνον που είχε μια τάση να γίνει κακός και, παρ' όλα αυτά, γίνεται καλός. Και πώς θα καθαρίσουμε λοιπόν, όλα αυτά τα άχρηστα που έχουν πέσει σαν τόνια άμμου πάνω μας, στην ψυχή μας και την έχουν σκεπάσει, με τη φρόνης και την εξάσκηση της αρετής, με τη μελέτη και την ενωδοσκόπηση. Στην Ανατολή το είπαν διαλογισμό. Και έτσι μπορεί λοιπόν να δούμε καθαρά τη Θεία παρουσία μέσα μας. Και αυτό δεν είναι μια διαδικασία που προσθέτουμε. Γιατί, ξέρετε, κάποιοι θα πούνε, θα το βρω αυτό, θα πάω στην εκκλησία, θα μάθω όλα τα τροπάρια απ' έξω, θα πηγαίνω κάθε Κυριακή στις λειτουργίες και θα γίνω ο καλός. Προσθέτω πράγματα, μαθαίνω όλες τις λειτουργίες, θα ψάλλω κι εγώ κτλ. Ή, μ' αρέσει η φιλοσοφία, θα μάθω όλους τους φιλόσοφους, θα διαβάσω ότι είπαν επικούρη στο εκείνο, πλατωνιστές και θα γίνω ο καλός, θα γίνω φιλόσοφος. Όχι. Γιατί τότε τι κάνω, προσθέτω. Και αυτή η γνώση εξωτερική πάλι έρχεται και με σκεπάζει και χάνω την ουσία του εαυτού μου. Ενώ η ουσία του εαυτού μου για να βρεθεί, επειδή είναι πολύ απλή. Θυμάστε, στην αρχή τι είπαμε, με απλό τρόπο μπορεί να είσαι καλός, ενώ με πολλούς τρόπους μπορεί να είσαι κακός. Αν βρούμε την απλότητά μας αυτή, αν αρχίζουμε να αφαιρούμε, τότε μπορεί κάτι να ανακαλύψουμε. Και αυτή η αφαίρεση, λοιπόν, ξέρετε πώς την παρομείασε ο Πλωτίνος. Ήταν ένας νοπλατωνικός φιλόσοφος. Με τη διαδικασία του γλύπτη, ο οποίος παίρνει ένα μεγάλο όγκο μαρμάρου και αρχίζει σιγά σιγά με τη σμήλη και με το σφυρί και αφαίρει τα περητά. Αλλά πρώτα, έχει οραματιστεί ένα ωραίο άγαλμα, μια ωραία μορφή. Αν δεν το οραματιστείς αυτό και οραματιστείς, παράδειγμα, κάτι απεχθές, θα σκαλίσεις και τελικά αυτό που θα σκαλίσεις θα είναι κάτι απεχθές. Αν όμως σκεφτείς, μια ωραία μορφή και άγαλμα στα αρχαία ελληνικά προέρχεται από το αγάλο με. Ευχαριστιέμαι. Εγώ λυπάμαι που το λέω, αλλά βλέπω μορφές σύγχρονης τέχνης σε διάφορους σταθμούς του μετρό, παράδειγμα, πηγαίνετε στην εθνική άμυνα να δείτε. Οθνίσκων πολεμιστής. Αν είχα μαλλιά τότε θα μου πέφτανε. Υπάρχουν αγάλματα αρχαίων Ελλήνων, οθνίσκων πολεμιστής είναι το ονομασία αυτή, και έχει μια αρμονία, μια γλυκήτητα ο πολεμιστής που στηρίζεται στην ασπίδα του, είναι τραυματισμένος, θανάσιμα και θα πεθάνει. Και βλέπεις ένα σύγχρονο γλυπτό που είναι κάποια σίδερα, σε κάποιους μπορεί κάτι να πούνε στην ψυχή τους. Εμένα δεν με αγάλουν. Μα είναι δύσκολο τόσο στόνους σίδερο να τους μπλέξεις με ηλεκτροκόλληση και τα λοιπά. Άλλο μπορεί να είσαι τεχνίτης, να κάνεις κάτι τεχνικό, αλλά δεν νομίζω ότι αγάλονται αυτοί που βλέπουν το έργο σου. Επομένως πρώτα πρέπει να μάθουμε να αγαλόμεθα στη ζωή μας και μετά να αρχίζουμε να αφαιρούμε. Ακούστε πώς το έγραφε ο Πλωτίνος, είναι σε μία από τις ενναιάδες του. «Γύρισε μέσα σου και δες. Αν δεν βλέπεις ακόμη στον εαυτό σου την ωραιότητα, πράξε όπως ο γλύπτης που θέλει να δημιουργήσει ένα ωραίο άγαλμα. Αφαιρεί, λαξεύει, λιένει, καθαρίζει, μέχρι να φανεί στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο. Και εσύ λοιπόν, όπως αυτός, αφαίρεσαι τα περητά, ίσιοσαι τα στραβά, φώτισαι καθαρίζοντάς τα τα σκοτεινά. Και μην πάψεις να λαξεύεις το δικό σου άγαλμα, έως ότου αστράψει επάνω του η θεϊκή λάμψη της αρετής, έως ότου δεις τη σοφροσύνη να έχει ανεβεί στο ιερό της βάθρο. Εσύ έγινες αυτό, εσύ το είδες αυτό. Αν βλέπεις, ναι, αυτό έγινες, ότι ήδη έγινες, έχεις γίνει αυτό που είδες, τότε πάρε θάρρος και εμπιστέψου τον εαυτό σου. Αφού ανέβηκες έως εδώ, δεν χρειάζεται σε ποια οδηγό, κράτα το βλέμμα σου ταθερό και απλώς κοίτα τι όμορφο είναι αυτό. Πόσες φορές μπορείς να το διαβάσεις αυτό και να σου έρχονται ενορατικά, ας το πούμε, ιδέες για το πώς μπορείς να είσαι καλός άνθρωπος και να θέλεις να είσαι καλός άνθρωπος κυρίως. Αυτό είναι το αρχιολυνικό κείμενο, λίγες διαφανίσεις μην ανακόμη, δεν θα σας κουράσω πολύ. Ανέβα λοιπόν, όταν έχει φτάσει η αρετή στο βάθρο της, απλώς κοίτα και δεν χρειάζεται κανένα οδηγό για την αρετή. Δεν χρειαζόμαστε κανέναν αμεσάζοντα. Για τη θεότητα δεν χρειαζόμαστε κανέναν αμεσάζοντα. Μπορεί να είναι πολύ καλό και για τη κοινωνικότητα των κοινωνιών μας να υπάρχουν θρησκείες οργανωμένες, ας το πούμε έτσι. Όμως στην ουσία για να προσεγγίσεις τον Θεό, δεν χρειάζεται κάποιον αμεσάζοντα. Πηγαίνετε, έχετε πολύ όμορφη θάλασσα εδώ από κάτω, αν και με τα προβλήματα αυτά που είχαμε, θα αργήσουμε με την αφροσύνη μας, είδατε τι προβλήματα δημιουργούμε στη φύση και στον εαυτό μας. Όμως θέλω να πω, βιέστε κάπου στη φύση, κλείστε τα μάτια και σκεφτείτε ότι θέλετε να είστε καλοί άνθρωποι. Και προσπαθήστε να το πράξετε αυτό. Τι άλλη προσευχή να κάνετε, τι άλλη διαλογισμό να κάνετε. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και τα λειτουργίες, να ασχοληθείτε με φιλοσοφικές σχολές ή με θρησκεύματα και τα λοιπά. Μπορεί να είναι υποβοηθητικά. Όμως δεν είναι και απαραίτητα αυτά. Γιατί όταν φτάσεις εκεί, τι βλέπεις? Τότε αυτός που θεάται δεν βλέπει το αντικείμενο της ορασής του, γιατί δεν ξεχωρίζει τον εαυτό του από εκείνον. Είμαστε ένα. Αυτό το λένε επίσης οι Ανατολικές θρησκείες, οι Μονιστικές, οι Ατβάιτα Βεντάν, τα Ινδουιστικοί και στον Ταοισμό είμαστε ένα. Το Ταό μας περιλαμβάνει και συμπλέουμε μαζί του. Θα τα πούμε στην άλλη διάλεξη. Δεν ξεχωρίζει τον εαυτό του από εκείνο, ούτε έχει την εντύπωση δύο διαφορετικών πραγμάτων. Δεν είμαστε δύο, είμαστε ένα. Εμείς μεταξύ μας είμαστε ένα. Και αν καταφέρουμε ψυχικά να το νιώσουμε αυτό, αισιοτερικά να το νιώσουμε, θα δείξουμε το καλό μας πρόσωπο στον γειτονά μας και θα γίνει λίγο καλύτερη η κοινωνία μας. Νομίζω από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε και όχι από πάνω, από τους νόμους και από τα διατάγματα και από τα υπόλοιπα. Δεν βλέπει λοιπόν δύο διαφορετικά πράγματα, ούτε έχει εντύπωση διαφορετικών πραγμάτων. Έχει γίνει τρόπον τι να κάποιος άλλος. Δεν είναι πια ο εαυτός του, ούτε ανήκει στον εαυτό του. Είναι ένα με το ένα, όπως το κέντρο ενός κύκλου συμπίπτει με το κέντρο ενός άλλου κύκλου. Αυτό είναι το αρχαίο κείμενο και η φωτογραφία επίσης είναι της μικρής μου κόρης, είναι αυτή της Μαρίνας. Ένα ήλιο βασιλιά μου. Και αυτός τελικά, επειδή μιλάμε για ευδαιμονία και θέλω να φύγουμε και να είμαστε ευδαιμονικοί, αυτός είναι ο βίος των θεών και των θεϊκών και ευδαιμώνων ανθρώπων. Γιατί είπαμε ότι ο δαίμον μπορεί να είναι και ένας άνθρωπος που έχει φτάσει στην τελειότητά του και έχει γίνει αγαθός και ευδαιμον άνθρωπος. Απελεθέρωση από τα πράγματα του κόσμου αυτού, ζωή που δεν βρίσκεται ιδονίστα εδώ, φυγή του μοναχικού προς το μοναχικό. Και αυτό, αν δεν σας έλεγα ότι το έχει πει ο Πλωτίνος, θα μπορείτε να πιστέψετε ότι είναι οποιασδήποτε άλλης εσωτερικής φιλοσοφίας ή θρησκεύματος. Και ούτως θεών και ανθρώπων θείων και ευδαιμώνων βίος. Απαλλαγή των άλλων τον τι δε, βίος ανείδωνος τον τι δε, φυγή μόνου προς μόνον. Και γι' αυτό εδώ πέρα είχαμε δύο δελφινάκια. Εδώ πια είναι ένα δελφίνι που αντιπροσωπεύει όλα τα δελφίνια, για παράδειγμα, του είδους του. Και εδώ τώρα για τα διάφορα κείμενα, αυτό είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο μου «Η δύναμη του μεγάλου νου». Τα κείμενα λοιπόν μπορούν να επενυχθούν ή να επιχειρήσουν να περιγράψουν αυτή την υπέρτατη εμπειρία του να κάθεσαι απλώς και να βλέπεις τα πράγματα το πώς είναι. Νιώθεις τα πράγματα. Δε σας τα έχει πει ο Πλάτωνας, ο Πιθαγόρας, οποιοςδήποτε ή η σύγχρονη συγγραφή φιλόσοφη και τα λοιπά. Νιώθεις πως είναι τα πράγματα. Δεν μπορώ να σας το περιγράψω αυτό γιατί δεν μεταφέρεται λεκτικά αυτό. Αυτά λοιπόν τα κείμενα μπορούν να επενυχθούν την κατάσταση, μπορούν να την περιγράψουν με κάποιον τρόπο, δεν μπορούν όμως ποτέ να σε οδηγήσουν μόνα τους εκεί. Τα κείμενα, οι φιλοσοφίες, τα λόγια, οι φιλολογίες, η διάλεξη αυτή, όχι. Προσπάθησα να επενυχθώ κάποια πράγματα, δεν μπορεί όμως να σας οδηγήσει στην κατάσταση αυτή η διάλεξή μου. Γιατί αυτό είναι ευθύνη υποχρέωση και χαρά των ανθρώπων εκείνων που πραγματικά επιθυμούν οι ίδιοι την απελευθέρωσή τους και την αυτοπαραγματοσή τους, με άλλα λόγια την ευδαιμονία τους. Ο φιλοσοφικός ή θρησκευτικός λόγος επιχειρεί να υπενυχθεί ή να υποδείξει κάτι που τελικά απλώς τον υπερβαίνει. Το ύψιστό λοιπόν μάθημα ανοίγει στο χώρο της ύπαρξης και της πράξης και δεν γράφεται με λέξεις. Αυτό λοιπόν που είχα γράψει εγώ στο βιβλίο «Η δύναμη του Μεγάλου Νου» το είχε πει στην ουσία ο Δαμάσκιος. Ο Δαμάσκιος ήταν ο τελευταίος σχολάρχης της πλατωνικής ακαδημίας. Η πλατωνική ακαδημία μπορεί οι φιλόλογοι να τη χωρίζουν πλατωνικούς, νεοπλατωνικούς κτλ είναι μία. Η διδασκαλία στην ακαδημία ήταν μία. Ανάλογα με τον σχολάρχη μπορεί να άλλαζε λίγο η κατεύθυνση της φιλοσοφίας. Κάποιοι δηλαδή, τους πρώτους ώρους μετά τον Χριστό, στράφηκαν περισσότερο σχολάρχες στη σκεπτική φιλοσοφία. Άρεσαν να αμφιβάλλουν για τα περισσότερα πράγματα, έτσι. Κάποιοι γύρισαν πίσω στις αρχικές ιδέες του πλάτωνα. Κάποιοι πρόσθεσαν πράγματα όπως ο πλωτίνος. Ο Δαμάσκιος λοιπόν ήταν ο τελευταίος σχολάρχης. Η Σχολή Πλατωνική Ακαδημία είχε ζωή από το 387 π.Χ. μέχρι το 529 μετά Χριστό. Μιλάμε σχεδόν για χίλια χρόνια. Είναι 900 πόσα χρόνια. Ο Δαμάσκιος λοιπόν το 529 αναγκάστηκε από τον Ιουστινιανό να κλείσει την Πλατωνική Ακαδημία μετά από τόσα χρόνια. Και να σας πω το που πήγε με λίγους μαθητές του. Πήγε πρώτα στην Περσία, στον Πέρσι βασιλιά τον Χοσρόη και μετά ταξίδεψε στην Όαση Σίβα, όπου έμεινε εκεί με τους μαθητές του και προφανώς φιλοσοφούσε και ζούσε φιλοσοφικά. Αυτό γιατί σας το λέω, ακούμε μερικές φορές για τον εσωτερικό Ισλαμισμός με τους σούφιδες, έτσι έχετε ακούσει για σούφισμό, που προϋπήρχε του Ισλάμ και προσπάθησαν τα εσωτερικά δόγματα έτσι να τα περάσουν και πολλοί θεωρούν ότι είναι ο Πλατωνιστές. Σε αυτή την γωνιά, την άνιδρη λοιπόν, μέσα στην έρημο, στην Όαση της Σίβας, κάποιοι Έλληνες φιλόσοφοι και Έλληνες δεν εννοώ καταγένως, δεν ξέρουμε από πού ήταν, δεν το έχω σημειώσει από πού ήταν, προσπάθησαν να συνεχίσουν τα διδάγματα της φιλοσοφίας του Πλάτωνος, να τα συνεχίσουν. Ο Δαμάσκιος λοιπόν, τι είχε πει, ακούστε τη φράση, είναι φανταστική και τελειώνουμε, είναι μια ακόμη διαφάνεια. Ποιο θα είναι το πέρας του λόγου παρά η αμύχανη σιωπή και η ομολογία ότι δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτε περί το πράγμα των εκείνων που δεν είναι θεσπισμένο να γνωρίσουμε, επειδή είναι απρόσιτα, είναι άρρητα. Τι πέρασέσθε του λόγου πλήν συγγείς αμυχάνου και ομολογίας του μηδέν γη γνώσκην. Όμοι δε θέμεις, δεν είναι θεσπισμένο να γνωρίζουμε, αδυνάτων όντων εις γνώσιν ελθύν. Αυτό μας έλεγε ο Δαμάσκιος λοιπόν και έτσι έχω σημειώσει σε αυτή τη διαφάνεια ότι ο ανθρώπινος λόγος, ιδίως ο φιλοσοφικός ή ο θρησκευτικός, απλώς δοκιμάζει τα όρια του. Στην ουσία παίζουμε με τα λόγια οι περισσότεροι άνθρωποι. Ακροβατεί επάνω στο λεπτό νήμα της αντιληπτικής μας ικανότητας για να αφαιθεί όμως τελικά πάντοτε στη σιωπή. Εκείνο που είναι άριτο, δεν μπορεί πραγματικά να υποθεί. Μπορεί μόνο να υποδειχθεί, να ανθίσει εσωτερικά και τελικά να βιωθεί. Και ίσως τότε έρχεται η ώρα του αληθώς ζειν. Αυτό είναι το τέλος της ομιλίας μου. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Θα σας περιμένω. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. |
