| σύντομη περιγραφή: Έχω όμως συνέστηση ότι ίσως να σας βοηθήσει αυτή η εισαγωγή γιατί μπορεί να βάλει σε τάξη το οργανόγραμμα του μαθήματος. Μπορεί να αρχίσει να καταλαβαίνετε δηλαδή γιατί έχει οργανωθεί με αυτόν τον τρόπο το μάθημα και αυτό να σας βοηθήσει συνέχεια να οργανώσετε καλύτερα εσείς την προετοιμασία σας για τις εξετάσεις. Οπότε θα χρησιμοποιήσω λίγο από το χρόνο το σημερινό για να κάνω αυτή την εισαγωγή και μετά θα προχωρήσω στο μάθημα που θα ζητήσουμε σήμερα. Τα θέματα που συνήθως αναλύω όταν κάνω αυτή την παρουσία στις μαθήματος είναι τη δομή του μαθήματος που αφορά την κατανομή του υλικού. Όπως θα έχετε μάλλον αντιληφθεί το μάθημα αυτό ο κύριος όγκος του μαθήματος αφορά σε μεθόδους δρασκαλίας. Μεθόδους δρασκαλίας που έχουν αναπτυχθεί από το 60 και μετά και συνεχίζουν να αναπτύσσονται. Οπότε η όλη μας διάθεση είναι στο να περάσουμε τις μεθόδους αυτές τις δρασκαλίες, να τις συζητήσουμε δηλαδή, όχι κυρίως γιατί όπως μπορεί να φανταζόταν κάποιος στο τέλος του μαθήματος θα έχουμε καταλήξει στην καλύτερη μέθοδο. Και έτσι εσείς με σιγουριά θα πείτε, α ωραία τώρα ξέρω ποια μέθοδο θα επιλέξω για να ειδάξω. Ο λόγος είναι κυρίως για να δείτε πως αναπτύθηκαν αυτές οι μέθοδοι, να δείτε τα θετικά δηλαδή των μεθόδων και τα αρνητικά κυρίως αυτά και πολύ πιθανό στο τέλος να καταλήξετε εσείς σε μια μέθοδο που θα είναι δική σας. Δηλαδή, αν περιμένετε στο τέλος μαθήματος να έχετε μια συνταγή που θα μπορούσε να τη χρησιμοποιήσετε με συντάξη άφοβα και να βγαίνει πάντα νόστιμο το φαγητό, μάλλον θα απογοητευτείτε γιατί δεν θα υπάξει κάτι τέτοιο. Όμως εσείς είμαι σίγουρος ότι θα μπορέσετε μετά από αυτό να κάνετε τη δική σας συνταγή, πιθανόν παίρνοντας, επιλέγοντας δηλαδή κάποια σημεία από τις μεθόδους που έχετε συζητήσει με την Άννα και θα συζητήσουμε και εμείς συνέχεια. Το τρόπος ανάπτυξης μαθήματος και η αξιολόγηση. Το μάθημα αναπτύσσεται κυρίως μέσα από διαλέξεις, όπως θα έχετε κατανοήσει ήδη. Υπάρχει και μια εκδρομή, η οποία θα γίνει εκδρομή από εδώ μέχρι τη Γούναρη, όπου θα επισκεφθείτε εσείς μάλλον ένα φροντιστήριο ιταλικής. Αυτό θα γίνει την επόμενη συνάντηση, άρα θα σας παρακαλούσα λοιπόν να έρθετε στην επόμενη φορά τέσσερις παρά δέκα εδώ για να συναντηθούμε όλοι μαζί και να ξεκινήσουμε στις τέσσερις για να πάμε σε αυτό το φροντιστήριο ξενογλωσσών όπου διδάσκονται τα ιταλικά. Ο λόγος που το κάνω αυτό κάθε χρόνο είναι γιατί η σχέση με εμένα με τα φροντιστήρια είναι ελπής. Δεν έχω διδάξει ποτέ ζωή μου σε φροντιστήριο και ελάχιστα έχω διδάξει σε ιδιαίτερα. Δίδαξα σε ΙΕΚ, γλώσσα δηλαδή, στην Αγγλία σε κάποια σχολία εκεί που ανήκουν στο Παναπιστήμιο, μετά σε ΤΕΙ στο Παναπιστήμιο Μαγεδονίας και συνέχεια ήρθα εδώ που δεν διδάσκω πλέον γλώσσα και διδάσκω όχι ιταλική, Αγγλική βέβαια, γιατί η πρώη λευσή μου ήταν Αγγλική. Όπου διδάσκω δακτική των γλωσσών και ιδιαίτερα σε κάποια μαθήματα θεωρείς από της δεύτερης γλώσσας και χρήση υπολογιστών η διδασκαλία των ξένων γλωσσών. Επομένως θεωρώ ότι είναι χρήσιμο να πάμε αυτή την εκδρομή όπου θα συζητήσετε με την Λένα την Πολυχρονίδο που διδάσκει αρκετά χρόνια οι Ιταλικά. Θα σας πει λίγο τι σημαίνει η διδασκαλία των Ιταλικών, αν δηλαδή υπάρχει χώρος για περισσότερους δασκάλους ιταλικής, πόσο πληρώνεται ένας δάσκαλος ιταλικής, πόσες ώρες δουλεύει, τι κάνει, ποιες μεθόδους χρησιμοποιούν, τι είδους βιβλία χρησιμοποιούν, πράγματα που μπορεί να σας είναι πολύ χρήσιμα για την μελλοντική σας καριέρα. Επομένως το μάθημα έχει διαλέξεις, έχει αυτό. Συνήθως στα μαθήματά μου προσκαλώ πάντα κάποιους να κάνουν και αυτοί οι διαλέξεις, γιατί θέλω να ακούτε περισσότερα από μία άποψη και όχι την άποψη του ενός. Και έτσι προσκαλώ πάντα κάποιους. Τώρα η Άννα ήρθε ιδιαίτερα αρκετές φορές, γιατί ακριβώς είχα αυτό το πρόβλημα αγίας. Αλλά στο τελευταίο μάθημα θα είχε την ευκαιρία να ακούσετε την Έλενα Τυγρύβα. Το βιβλίο της είναι στο Νεύδοξο, όσοι από εσάς θα μπορούσαν να το επιλέξουν. Είναι η συγγραφέα στο βιβλίο, οπότε μπορείτε να την κάνετε περισσότερες ορτήσεις για το βιβλίο που έγραψε, για θέματα που αφορούν το βιβλίο, που είμαι σίγουρος ότι όλοι το διαβάζετε με ευλάβεια, θρησκευτική θα έλεγα. Και φυσικά να πείτε τις αντιρίσεις αν έχετε σε σχέση με αυτά που περιγράφουμε στο βιβλίο. Έτσι λοιπόν κυλάει το μάθημα, συνήθως με διαλέξεις, με κάποιες επισκέπτες, καθηγητές και με μια εκδρομή που αφορά, είπαμε, στη δασκαλία ισταλική στην πράξη. Θα κάνω μια εισαγωγή σήμερα στην δασκαλία και στη μάθηση. Θα προσπαθήσω να δοκιμάσω να συγκρίνω αυτούς τους δύο όρους, για να δούμε τελικά αν ο ένας σέβεται τον άλλον. Είμαι σίγουρος ότι έχετε συναντήσει πολλές φορές αυτούς τους όρους και συνήθως αυτοί που τους χρησιμοποιούν, έλεγα λοιπόν ότι θα δοκιμάσω να συγκρίνω αυτούς τους δύο όρους και να δούμε αν ο ένας σέβεται τον άλλον. Πολλοί γλωσσολόγοι, διδακτολόγοι, γλωσσολόγοι της εφαρμοσμένης γεωσολογίας χρησιμοποιούν αυτόν τον όρο και θα δείτε σε πολλά βιβλία, χρησιμοποιείται ο όρος απλά με μία σλάς, μία γραμμή ας το πούμε, μία πλάγια γραμμή, θεωρώντας πολύ πιθανόν ότι η μάθηση ως προϊόν προέχεται μόνο από τη δασκαλία. Ότι οι μαθητές μπορούν να μάθουν μόνον εφόσον διδαχθούν ή το αντίθετο ότι η διδασκαλία πάντα οδηγεί στη μάθηση. Το ότι διδάσκουμε εμείς δηλαδή σημαίνει ότι εγγυημένα ο άλλος θα μάθει. Θα τα συζητήσουμε αυτά με μεγαλύτερη λεπτομέρεια σήμερα και κάπως έτσι ξεκινάω συνήθως είπαμε το μάθημα αυτό για να προχωρήσουμε μετά στις μεθόδους διδασκαλίας. Οι μέθοδες συνεργασίας. Εάν κάποιος θέλει να με βρει μπορεί να με βρει από το Skype μέχρι και το email ή αν κάποιος θέλει να με βρει στις ώρες γραφείου που θα είμαι εκεί την Πέμπτη και την Παρασκευή. Η Παρασκευή νομίζω ότι είναι πολύ νωρίς για εσάς. Η Πέμπτη είναι η μέρα που συνήθως βγαίνουν όλοι για να διασκεδάσουν. Οπότε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την Πέμπτη που είναι ακριβώς πριν το μάθημα. Άρα μπορείτε να το κάνετε αυτό. Δίνω την ευκαιρία για κάποιους να κάνουν μια ερευνητική εργασία αλλά τώρα αυτό μάλλον έχει περάσει. Οπότε δεν θα αφιερώσω χρόνο να σας πω για το πώς κάνουμε συγγραφή μιας έτιας εργασίας. Ας προχωρήσω τώρα σε αυτό. Είπαμε διαλέξεις, το εργαστήριο με την έννοια της εκπαιδευτικής εδρομής και υπάρχει και αυτόνομη μάθηση. Αυτόνομη μάθηση είναι όταν θα σας ζητάω εγώ να προετοιμαστείτε για κάτι έτσι ώστε να υπάρξει μια συζήτηση με συντάξει. Αυτό με ενδιαφέρει ιδιαίτερα να έχετε εσείς προετοιμασμένοι για το μάθημα, να μην τα ακούτε πρώτη φορά από εμένα και να έχουμε την ευκαιρία να αλλάξουμε ιδέες ή και να διαφωνήσουμε ακόμη. Πρέπει να σας πω ότι μου αρέσει να διαφωνούν μαζί μου και ανοιχτά βέβαια. Οπότε όταν αισθανθείτε ότι από τη δική σας εμπειρία μπορεί όχι ως δάσκαλοι αλλά ως μαθητές, γιατί όλοι έχετε διδαχτεί γλώσσες, μπορεί πολύ πιθανόν κάποια από αυτά που λέω να έχετε τις αντιρίσσες, να μην φοβάστε να τις εκφράσετε και ίσως μέσα από τη συζήτηση να τις αλλάξουμε, ή εγώ τις δικές μου ή εσείς τις δικές ή και οι δύο και να φτάσουμε σε κάτι άλλο που θα είναι ίσως καλύτερο από αυτό που ξεκινήσαμε. Έτσι λοιπόν, σήμερα θα μιλήσω για τις έννοιες διδασκαλίας και μάθησης που συνήθως έρχεται στην αρχή, μετά γίνεται η ανασκόπηση των θεωριών διδασκαλίας των ξένων γλωσσών, δοκιμάζω να κάνουμε αποδικοπίση βιβλίων διδασκαλίας ξένων γλωσσών, θα σας ζητήσω δηλαδή να φέρετε το βιβλίο που μαθαίνετε ιταλικά και να το αποκωδικοποιήσουμε, δηλαδή αυτός που το έγραψε, ποια μέθοδο είχε στο κεφάλι του όταν ας το πούμε έκανε αυτό το βιβλίο, το σχεδίαζε με αυτόν τον τρόπο, αυτή είναι μια διαδικασία που θα σας βοηθήσει στο μέλλον, γιατί όταν πάτε σε ένα φροντιστήριο και θα σας δώσω ένα βιβλίο για να το εδάξετε, θα πρέπει πρώτα να το αποκωδικοποιήστε, να δείτε γιατί έχει δομηθεί με αυτόν τον τρόπο και συνέχεια να μπορείτε να το εδάξετε με μεγαλύτερη ευχέρεια και πιστότητα σε σχέση με αυτό που το έγραψε. Δεν ξέρω αν θα προλάβουμε να συζητήσουμε για την ανατροφοδότηση που είναι ας το πούμε το προσωπικό μου χούι και το ρευνητικό μου ενδιαφέρον, θα πούμε όμως κάποια πράγματα για τα στυλ μάθησης και τις στρατηγικές μάθησης, δεν ξέρω αν πρόλαβε να σας πει η Άννα γι' αυτό, για τις στρατηγικές επικοινωνίας που μπορεί να σας ενδιαφέρον και να βελτιώσουν την κοινωνική σας ζωή και μάλλον πώς μπορούμε να τα διδάξουμε αυτά στην τάξη. Αυτή είναι η εισαγωγή στο μάθημα, έκανα την πειγραφή σε τι αφορά το μάθημα, η στόχη είναι να φαντάζομαι να, δεν ξέρω αν θα γίνετε καλύτεροι δάσκαλοι μετά από αυτό το μάθημα, αλλά θέλω να γίνετε πιο δάσκαλοι με μεγαλύτερη επίγνωση σε αυτό που κάνετε, έτσι ώστε όταν χρησιμοποιείτε μία στρατηγική για να δάξετε μέσα στη τάξη, να ξέρετε σε τι παραπέμπει αυτή η στρατηγική. Έτσι, να βελτιώσουμε δηλαδή την επίγνωσή σας, μπορεί και στο τέλος να γίνουμε όλοι καλύτεροι δάσκαλοι. Η αξιολόγηση είναι συνήθως μέσα από τα quiz, δώσατε το ένα και θα δώσετε άλλα δύο στα υπόλοιπα μαθήματα που μας αποτελούν, ή κάποιος μπορεί να επιλέξει να πάει στον τελική εξέταση, ωραία, που είναι τον Ιούνιο, και αυτό δεν είναι κακό, μέσα στο e-learning υπάρχουν τα θέματα των εξετάσεων, όπως και τα θέματα των quiz, από αυτά επιλέγω δύο ή τρία και τα βάζω έτσι. Δεν επιλέγω άλλα θέματα, είναι αυτά όλα εκεί και αυτά είναι εκεί όχι για να σας δώσω τα θέματα για να γράψετε όλοι, αλλά για να σας βοηθήσω την προετοιμασία σας. Λοιπόν, αυτά είχα, νομίζω, να πω και η χρησιμότητα και η χρηστικότητα αυτού του μαθήματος. Όπως είπαμε, η ανάπτυξη της επίγνωσης σε σχέση με τον τρόπο που έχουν συγγραφεί τα βλία, ίσως με αυτά που θα κάνετε στην τάξη, διεύρυση των δρόμων, δηλαδή οι περισσότεροι λένε ότι οι περισσότεροι διδάσκουν, επιλέγουν να διδάξουν με τον τρόπο που διδάχθηκαν. Συνήθως, όταν φεύγουν να το πανεψήμιο, ξεχνούν τις μεθόδους δασκαλίας που έχουν αναπτυχθεί ή που έχουν διαβάσει και στο τέλος διδάσκουν με τον τρόπο που έχουν διδαχθεί. Ελπίζουμε στο τέλος ενός τέτοιου μαθήματος να βελτιώσετε λίγο τις μεθόδους δασκαλίας και έτσι να επιλέξετε τη δική σας. Εξέλιξη του σχετικού λεξιλογίου, αυτό είναι πολύ χρήσιμο, να μάθετε να χρησιμοποιείτε δηλαδή τους κατάλληλους όρους που αφορούν σε αυτό το μάθημα και αυτό θα σας φωνή χρήσιμο όταν αργότερα βγείτε από εδώ και συζητάτε με ανθρώπους που είναι του ιδίου επαγγελματος, ας το πούμε το συνάφι, να χρησιμοποιείτε τους σωστούς όρους, να δείχνετε δηλαδή ότι έχετε υπήγνωση των όρων. Και αυτό θα σας βοηθήσει να κάνετε περισσότερο παρέα ή βρεδικά μέσα από το διαδίκτυο ή στην πραγματικότητα με αυτό που λέμε εμείς communities of practice ή COPS δηλαδή, που είναι ένα σύγχρονος τρόπος να επικοινωνεί κανείς. Μπορεί κάποια στιγμή να σας δείξει κάποιος να διδάξετε ιταλικά για εμπορικούς σκοπούς, εσείς δεν έχετε διδάξει ιταλικά για εμπορικούς σκοπούς και πολύ πιθανόν να σας είναι δύσκολο να βρείτε υλικό, αλλά αν βρείτε στο διαδίκτυο μπορείτε να το βάλετε στο Google και να βρείτε άλλους συναδέλφους οι οποίοι διδάσκουν αυτό το αντικείμενο που είναι σε άλλες χώρες, στην Ιταλία ή σε κάποιες άλλες χώρες και μέσα από αυτή την επικοινωνία σας να βρείτε υλικό που να το περάσει και να το διδάξετε στις δικές σας τάξεις. Αυτή η συνεργασία με άλλους ανθρώπους από το συνάφι, από το επαγγελμα λέγεται communities of practice, δηλαδή υπάρχουν οι κοινωνίες στις οποίες μπαίνουν όλοι οι βριδικά και συναντιούνται, μιλάνε για τα προβλήματά τους, αλλάζουν υλικό, είναι πολύ διαδεδομένο, είναι πολύ της μόδας αυτής. Οπότε είναι κάτι που μπορείτε να κάνετε. Εάν μάθετε το λεξιλόγιο το σωστό, θα μπορείτε να κάνετε καλύτερα ρωτήσεις αυτούς και έτσι να παίρνετε πληροφορές για αυτό που θέλετε πιο εύκολα. Θα προκαλέσουμε ορισμένα από τα διδακτικά στερεότυπα, όπως το σημερινό θα το δείτε σε λίγο και θα δοκιμάσω να διατηρήσουμε την ενεργητικότητα του δασκάλου μέσα από αυτό. Στερεότυπα που αφορούν ακόμη και το σχεδιασμό μιας τάξης. Θα έχουμε ενημέρωση σε νέες τεχνικές διδασκαλίας μέσα από τις μεθόδους και ο στόχος εδώ είναι να αντιμετωπίζετε καλύτερα, μάθε να αντιμετωπίζετε καλύτερα τα προβλήματα που πιθανόν να εμφανίζονται μέσα στις τάξες. Είπαμε θα αποκωδικοποιήσουμε βιβλία, το λογισμικό δεν θα το κάνουμε εδώ, το κάνουμε στο άλλο το μάθημα που αφορά τη χρήση της τεχνολογίας. Πάντως εδώ θα δοκιμάσουμε να αποκωδικοποιήσουμε κάποια βιβλία. Στο τέλος θα δείτε ότι ίσως να επιλέξετε κάποια μέθοδο ή να αλλάξετε μία μέθοδο σε σχέση με τα αποτελέσματα για τη στάση των μαθητών σας σε αυτήν. Μπορεί δηλαδή κάποιος από εσένα να επιλέξει να χρησιμοποιήσει μία μέθοδο η οποία να δει ότι δεν ταιριάζει με εκείνη την τάξη. Δεν πάει δηλαδή, δεν κυλάει αυτή η μέθοδος μέσα σε αυτή την τάξη. Γνωρίζοντας και τις υπόλοιπες μεθόδους μπορεί στο τέλος να καταλήξετε σε μία άλλη. Και φυσικά είπαμε να καταλήξει σε μία εκλεκτική μέθοδο και όχι επιλεκτική. Εκλεκτική δηλαδή παίρνοντας bits and pieces από διάφορες μεθόδους και όχι επιλέγοντας μία συγκεκριμένη μέθοδο την οποία μπορεί να ακολουθείτε από την αρχή μέχρι το τέλος. Εντάξει, αυτό το κάνουν πάρα πολύ. Θα δοκιμάσουμε σήμερα λοιπόν να συγκρίνουμε τους όρους δασκαλία και μάθηση, έτσι? Νομίζω ότι θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε διαβάζοντας πρώτα έναν ορισμό για τη δασκαλία. Ο ορισμός είναι στα αγγλικά, τον πήρα από κάποιο βιβλίο, τώρα δεν θυμάμαι ακριβώς από ποιο. Ή μήπως θα ακούω κάποιο λεξικό. Αλλά επάσης οριτώση τον βρήκα αρκετά καλό και είπα να τον προβάλλω εδώ για να το συζητήσουμε. Λέει λοιπόν κάποιος ότι η διδασκαλία σημαίνει showing or helping someone to learn how to do something, giving instructions, guiding in the study of something, providing with knowledge, causing to know or understand. Από αυτόν εδώ τον ορισμό, ποια είναι τα πρώτα συμπεράσματά σας? Ωραία, ένας δάσκαλος δηλαδή έχει σε αυτή την περίπτωση το ρόλο του οδηγού, του δείχνει το δρόμο. Άρα λοιπόν ένας στόχος θα μπορούσαμε να πούμε της δασκαλίας είναι να υπάρχει μάθηση. Δεν διδάσκουμε για κανέναν άλογο, δεν υπάρχει κανένας λόγος να διδάξουμε. Διδάσκουμε μόνο έτσι ώστε να προκληθεί το φαινόμενο της μάθησης, όχι ως πρωινό, αλλά ως διαδικασία θα το συζητήσουμε αυτό. Ωραία, άρα λοιπόν ένας δάσκαλος έχει το ρόλο φαίνεται του οδηγού, έτσι του καθοδηγητή, αν και αυτή η λέξη παραπέμπει σε κάτι που δεν θα ήθελα να το συζητήσω, αλλά μέσα από οδηγίες, μέσα από τη συμβουλή στο πώς να μελετήσει κάποιος και ο στόχος του είναι να οδηγήσει κάποιον στην μάθηση ή στην κατανόηση των γεγονότων που περιγράφει. Έχετε κάτι άλλο να πείτε. Πείτε, πείτε. Ωραία, άρα είναι μια διαδικασία λοιπόν. Η μάθηση λοιπόν δεν είναι μόνο ένα τελικό προϊόν έτσι όπως το βλέπουμε εμείς και το εξετάζουμε στο τέλος του εξαμίου και αν δεν υπάρχει αυτό το υλικό σημαίνει ότι δεν υπάρχει μάθηση για μας και τιμωρούμε αυτήν την αποτυχία, αλλά δεν είναι λοιπόν ένα προϊόν, μπορεί να είναι μια διαδικασία. Μια διαδικασία που συνήθως συμβαίνει πού? Ναι, πού συμβαίνει αυτή η διαδικασία? Πολύ πιθανόν ας το πούμε το environment, το περιβάλλον είναι η τάξη, αλλά αυτή η διαδικασία ως διαδικασία εγκεφαλική συμβαίνει συνήθως μέσα σε έναν ανθρώπινο εγκέφαλο έτσι. Επομένως θα δούμε λοιπόν και τι σημαίνει αυτό. Εδώ αυτός ο ορισμός υπονοεί ότι ο δάσκαλος κατέχει τη γνώση, ο μαθητής δεν κατέχει καμία γνώση και ότι ο μαθητής μπορεί να μάθει μέσα από τη διαδικασία αυτής της δασκαλίας την οποία παρέχει ο δάσκαλος. Θα δούμε αν και αυτό είναι αληθές. Σας ευχαριστώ για τις παρατηρήσεις σας, για να δούμε τώρα όσον αφορά τη μάθηση. Εδώ έχω βρει δύο νομίζω ορισμούς ή τρεις. Και μέσα από αυτούς τους δύο ορισμούς ήθελα να σας ρητήσω να εντοπίσετε τις διαφορές. Γιαβάζω λοιπόν το πρώτο, που είναι κάπου εδώ πάνω, που λέει ότι η μάθηση είναι acquiring or getting of knowledge of a subject or a skill by study, experience or instruction. Έτσι λοιπόν αυτό είναι learning. Acquiring or getting of knowledge of a subject or a skill by study, experience or instruction. Και ένας άλλος ορισμός λέει learning is a relative permanent change in a behavioral tendency is the result of reinforcement or reinforced practice. Κατ' αρχαία να ξεκινήσουμε από τα... να δούμε αν οι δύο ορισμοί συμφωνούν μεταξύ τους. Τι λέτε, πώς τα βλέπετε εσείς, συμφωνούν αυτοί οι δύο που έχουν δώσει αυτούς τους δύο ορισμούς. Για να σας βοηθήσω τις λέξεις κλειδιά, ας το πούμε, τις έχω βάλει με κόκκινο. Διαβάζονται κατ' αρχήν. Ναι, ωραία. Ωραία. Ας δούμε λοιπόν ένα-ένα. Είπε συνάδελφος εδώ ότι αφορά σε μία αλλαγή συμπεριφοράς. Αυτό σας θυμίζει κάτι. Η συμπεριφορά, μάθηση ως συμπεριφορά παραπέμπει σε κάτι. Έχετε ακούσει δηλαδή σε κάποιο άλλο μάθημα, ίσως στη βιβλιογραφία μπορεί να διαβάσετε για κάποιες θεωρίες μάθησης, συμπεριφορητικές θεωρίες για τα σχοιλιά του Pavlov, για τον Skinner. Έχετε διαβάσει, έχει πάρει το μάθησας κάτι σχετικό. Ωραία, λοιπόν, την εποχή του 1960 υπήρχε λοιπόν αυτός ο διάσωμας, ας το πούμε ερευνητής, Skinner, ο οποίος είπε, δημιούργησε αυτή τη θεωρία τη συμπεριφοράς. Και είπε ότι η μάθηση πραγματικό ήταν μια διαδικασία συμπεριφοράς. Και για να μάθουμε εμείς να συμπεριφορώμαστε με έναν τρόπο, πρέπει απλά να επαναλαμβάνουμε. Τι κάνουμε συνήθως λοιπόν, λέει ότι υπάρχει μία ας το πούμε ερώτηση, που είναι το έναυσμα, υπάρχει αντίδραση πάνω σε αυτή την ερώτηση και μετά από αυτό ο δάσκαλος δίνει είτε μία θετική ανατροφοδότηση, είτε αρνητική ανατροφοδότηση. Και μέσα από αυτή τη διαδικασία η οποία ανακυκλώνεται, γίνεται η διαδικασία της μάθησης. Έτσι θεώρησε ο Σκίνερ ότι συμβαίνει η μάθηση. Και πώς την βλέπουμε αυτή τη μάθηση. Βλέπουμε εδώ ότι η μάθηση είναι ένα προϊόν, σε αντίθεση με αυτό που είπε ο συνάδελφός σας πριν, ότι μπορεί να αφορά σε μία διαδικασία και είναι ένα προϊόν γιατί. Γιατί πώς το καταλαβαίνει ο Σκίνερ ότι άλλος έχει μάθει, από την απάντηση που έχει δώσει. Αν λοιπόν απαντήσεις σωστά, σημαίνει ότι έχει μάθει. Αν δεν απαντήσεις σωστά, σημαίνει ότι δεν έχει μάθει. Άρα λοιπόν η μάθηση θεωρεί ο Σκίνερ ότι είναι ένα προϊόν, που είναι ένα προϊόν συμπεριφοριστικό, που το μαθαίνει κάπως μέσα από αυτή τη διαδικασία που επαναλαμβάνεται. Σήμερα υπάρχει κάνα σύστημα το οποίο να είναι να λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Οι εξετάσεις. Οι εξετάσεις ακριβώς λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο. Σας δίνουμε εμείς το έναυσμα, τα ερωτήματα. Απαντάτε εσείς. Αν η απάντησή σας είναι κοντά στο ερώτημα, σημαίνει ότι μάθατε. Έτσι θεωρούμε εμείς. Καταφέρετε δηλαδή να αναπαράξετε με πιστότητα αυτό που διαβάσετε. Και εμείς αυτό το θεωρούμε μάθηση. Ωραία. Αντίθετα, αν δεν το κάνετε, όταν το πετυχαίνετε, σας δίνουμε θετική ανατροφοδότηση με τη μορφή της βαθμολογίας. Εάν δεν το πετύχετε, σημαίνει ότι σας δίνουμε εμείς αρνητική ανατροφοδότηση με τη μορφή της κακής βαθμολογίας και της απόρριψης. Βλέπετε λοιπόν ότι αυτές οι θεωρίες της μάθησης επηρέασαν πάρα πολύ την παγκόσμια σκέψη και το παγκόσμιο σκηνικό της εκπαίδευσης και για πολλά χρόνια. Άρα λοιπόν εδώ η μία θεωρία λέει ότι σε πραγματικότητα είναι μία συμπεριφοριστική τακτική, ας το πούμε, η οποία είναι το αποτέλεσμα rain force practice. Δηλαδή μία πρακτική, η οποία ανανεώνεται και επαναλαμβάνεται. Ωραία. Επίσης θέλω να δω ότι θεωρούν λοιπόν αυτοί ότι η μάθηση είναι μόνιμη. Ότι αν κάποιος μάθει κάτι, σημαίνει ότι το αποθηκεύει σε ένα σημείο του εγκεφάλου του και μετά το ξεχνάει, μένει εκεί. Συμφωνείτε όλοι με αυτό? Όχι. Η δική σας εμπειρία λοιπόν, ο ανθρώπινος εγκέφαλος κάνει τι? Ξεχνάει, ακριβώς. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος ξεχνάει. Δεν είναι μία αποθήκη δηλαδή στην οποία σώσουμε όπως στο σκληρό δίσκο και μετά μπορούμε να ανακαλέσουμε ό,τι ώρα θέλουμε. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος ξεχνάει. Το γεγονός ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος ξεχνάει, δείχνει ότι η μάθηση μπορεί να μην είναι μόνιμη. Να μάθουμε κάτι κάποια στιγμή, εκτός από το ποδήλατο που λένε ότι μία φορά το μάθεις, μετά δεν το ξεχνάς. Αλλά υπάρχει η ερτώση, το ποδήλατο μου θα έλεγα. Όλα τα άλλα λοιπόν μπορεί κάπως να τα ξεχάσουμε. Τώρα εδώ η άλλη ορισμός λέει ότι acquiring, εδώ θέτει λοιπόν έναν άλλο όρο, λέει η απόκτηση των αποκτήσεις, ο getting of knowledge. Ωραία, of a subject ενός αδικημένου, or a skill, ή μια δεξιότητας by study, είτε μελετώντας το, experience, ή μέσα από την εμπειρία, ή instruction. Εδώ δηλαδή λέει ο δεύτερος ορισμός ότι η μάθηση, δεν είναι τέτοια καλά το προϊόν μίας διδασκαλίας, μπορεί να είναι το προϊόν ως μία διδασκαλίας, αλλά δεν είναι μοναδικό. Δεν είναι δηλαδή ένα αποτέλεσμα συμπεριφορηστικής πρακτικής, που προέρχεται από ένα δάσκαλο. Ωραία, γιατί οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν μόνοι τους. Πολλά από αυτά τα πράγματα που μαθαίνουμε στη ζωή μας, θα λέγατε περισσότερα, τα μαθαίνουμε πώς, μόνοι μας, μελετώντας. Για παράδειγμα, πώς μαθαίνετε εσείς να μπάφετε το πρόσωπό σας, όταν βγαίνετε έξω στο βράδυ, να εμπειρίσετε τον εαυτό σας. Έχετε υποστεί, ας το πούμε, την διαδικασία μιας δασκαλίας. Όχι, απαραίτητα. Μπορεί κάποιος να σας το είπε, να σας έδωσε τις βασικές αρχές και μετά, μέσα από τη δική σας εμπειρία, ή διαβάζοντας κάποια άρθρα, ή παρακολουθώντας τη τηλεόραση, μελετώντας τη τηλεόραση, εκπομπές χρήσιμες πάνω σε αυτό το αντικείμενο, βελτιώνεται τη δεξιότητα πάνω σε αυτό το αντικείμενο. Άρα, λοιπόν, δεν χρειάζεται να πάτε στο μάθημα, δεν χρειάζεται να καθίσετε σε καμία αίθουσα δασκαλίας και να ακούσετε κάποιον να μελετάει. Κάποια στιγμή, το 2005, είχα πάει σε ένα συνέντρωση στην Πολωνία, στην Κρακοβία, όπου μας υποδέχτηκε ο Πρίτανης του πανεπιστήμητου Jagiellonian University of Krakow. Αυτό είναι ένα από τα πολύ παλιά πανεπιστήματα. Λένε ότι είναι το πρώτο, αλλά πας σε ρητώση, πολλά πανεπιστήματα λένε αυτό. Πάντως, στην ομιλία του συγκεκριμένου Πριτανης είπε το εξής. Λέει university objectives are, και ακριβώς είναι τα λόγια του, to seek the truth, να ψάξουν την αλήθεια, αυτή είναι η στόχη του πανεπιστήμιου, να ψάξουν την αλήθεια και να την περάσουν προς τα κάτω, to pass it down to generations of learners or students. Άρα, λοιπόν, τα πανεπιστήμια ψάχνουν την αλήθεια και την περνά προς τα κάτω σε γενέες μαθητών ή φοιτητών. Τι βλέπετε εσείς σε αυτό το κομμάτι, σε αυτήν την έκπρωση, σας αρέσει καταρχήν? Όχι πολύ, γιατί, τι σε ανοχλεί, είναι πολύ απόλυτο. Δείχνει, δηλαδή, τι ακριβώς, ότι... Α, μπράβο, μόνος δεν μπορεί να μάθεις τίποτα, μόνο το πανεπιστήμιο. Πες το. Ακριβώς, εσείς είστε Άβουλα, έρχεστε εδώ χωρίς να ξέρετε τίποτα. Εμείς θα σας μάθουμε. Η δική μας δουλειά είναι να βρούμε την αλήθεια και μόλις να βρούμε την αλήθεια, η δουλειά μας είναι τι? Να τη δώσουμε σε εσάς και μάλιστα να την περάσουμε προς τα κάτω σε εσάς. Όχι προς τα πάνω, εσείς είστε κάτω, εμείς είστε πάνω σε πάνω. Το γεγονός, ότι εμείς είμαστε πάνω, φαίνεται από πού, ότι εδώ υπάρχει κέντρα. Άμα θέλω εγώ, τώρα μπορώ να ανέβω. Εσείς δεν μπορείτε να ανέβετε. Εγώ μπορώ να ανέβω και να περνάω μετά προς τα κάτω τη γνώση, γιατί είστε κάτω. Ωραία, λοιπόν. Ένα είναι ότι μόνο οι καθηγητές έχουν την αρμοδιότητα να ψάξουν την αλήθεια και να βρουν και αφού βρουν την αλήθεια τους, θα την περάσουν. Μάλιστα στην Ελλάδα αυτή η αλήθεια προστατεύεται και με άσυλο. Μόνο στο πανεπιστήμιο υπάρχει άσυλο που μπορείτε να εκφράζετε τις ιδέες σας χωρίς να σας ζηλάβει κανείς. Περάστε την πύλη και εκφράστε τις ιδέες σας, μπορούν να σας μπουζουριάσουν άνετα. Μόνο εδώ μέσα, γι' αυτό έχουμε εμείς άσυλο. Γιατί εμείς παράγουμε ιδέες. Εμείς παράγουμε ιδέες και εμείς τις περνάμε προς τα κάτω σε εσάς. Και προστατεύουμε αυτό το δικαίωμά μας με άσυλο. Έξω δεν έχουν άλλοι άσυλο, αλλά μόνο τώρα μπορεί να παράγει ιδέες ο καθένας. Όπως βλέπετε αυτό ακριβώς περιγράφεται εδώ σε αυτή την εικόνα. Νάτη, μια χαρά εικόνα. Νάτος ο δάσκαλος εδώ, βλέπετε πάνω στην έδρα. Έτσι το βλέπετε. Βλέπετε και τους μαθητές όλοι να κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλο όπως είναι εδώ τα θρανία σας. Αυτό δεν είναι. Ακριβώς αυτό περιγράφει αυτή η εικόνα. Μόνο που αυτή η εικόνα περιγράφει την κατάσταση στην εκπαίδευση από το μεσαίο. Αυτή εδώ η αίθουσα αναγκενίστηκε πρόσφατα. Με χρήματα του ελληνικού λαού. Για να παράξει τι? Το μεσεωνικό πρότυπο. Βλέπετε αυτή εδώ η αίθουσα να διαφέρει σε πολλά πράγματα από αυτή με εδώ. Χρησιμοποιήσαμε λοιπόν χρήματα από τον ελληνικό λαό για να αναπαράξουμε μια μεσεωνική αίθουσα. Μπορούμε λοιπόν μετά στο τέλος μαθήματος να πάμε όλοι μαζί στην Πρόεδρο του Δημήματος, την Κωνσταντίνα την Ευαγγέλου και να της δώσουμε τα απόλυτα συγχαρητήριά μας. Γιατί το κατάφερε αυτό. Κατάφερε να αναπαράξει ακριβώς αυτό το μοντέλο που θέλουμε. Το μοντέλο που δείχνει τη δική μας αυθεντία, τη δική σας άγνοια. Το μοντέλο που μας βάζει μας πάνω στην έδρα και σας κάτω στα θρανία. Εσείς πρέπει να κάθεστε όλοι ο ένας δίπλα στον άλλο πιθαρχημένα. Γιατί εγώ είμαι πεύθυνος για τη δική σας πιθαρχία. Εγώ μπορώ να κουνιέμαι. Αυτό το μοντέλο υπάρχει και σε αυτή τη φωτογραφία, τη βλέπετε. Να το λοιπόν εδώ το μοντέλο, το μεσαιωνικό, η έδρα. Όλοι βλέπουν το δάσκαλο, δασκαλοκεντρικό σχεδιασμός, εκτός από αυτούς που μάλλον αυτοί δεν ξέρω τι θα γίνουν όταν μεγαλώσουν, αλλά μπορεί να ανακαλύψουν και τον κόσμο. Οι οποίοι δεν κοιτά το δάσκαλο, συζητάνε μεταξύ τους, μαθαίνουν ένας απ' τον άλλον. Δεν ξέρω τι αλήθεια θα ανακαλύψουν αυτοί, αλλά εγώ είμαι σίγουρος ότι αυτοί εδώ θα ανακαλύψουν την αλήθεια τους. Αν θέλουμε να το δούμε λοιπόν πιο συγκριτικά, πριν περάσουμε σε αυτό, θα πρέπει να σας πω ότι εμείς, σε αυτήν εδώ τη γεωγραφική περιοχή, είχαμε και ένα άλλο μοντέλο, το μοντέλο του σωκρατικού δάσκαλου. Σε αντίθεση λοιπόν με τον μεσαιωνικό δάσκαλο και το σημερινό του ιταλικού τμήματος, ο σωκρατικός δάσκαλος βλέπετε είναι πίσω από το μαθητή, δεν αποτελεί το κέντρο. Τι κάνει, υποστηρίζει τη γνώση, δίνοντας οδηγίες, δίνοντας θετική ενίσχυση, δίνοντας βοήθεια και συμβουλή, όχι μόνο σε σχέση με το υλικό της μάθησης, αλλά και το πώς να μαθαίνουν οι μαθητές. Πώς να ετοιμάζουν δηλαδή την ύλη, πώς να ετοιμάζουν για τις εξετάσεις, πώς να κρατάνε σημειώσεις, πώς να μελετάνε τις σημειώσεις τους, πώς να χρησιμοποιούν και να οργανώνουν το χρόνο τους σωστά, έτσι ώστε να μην ξοδεύουν χρόνο για θέματα τα οποία μπορεί να μην τους είναι χρήσιμο. Ωραία. Και στο τέλος να οδηγήσουν στην δυνατότητα των μαθητών να είναι αυτόνομοι. Αυτό που θέλουμε εμείς δηλαδή, που θα θέλαμε, αυτό που θα θέλει ο σωκρατικός δάσκαλος είναι αυτός που βγαίνει από αυτό το πανεπιστήμιο, από αυτήν την τάξη, να μπορεί να πάει σε μία τάξη και να ξεκινήσει να δάσκει. Τυστυχώς τα ελληνικά πανεπιστήμια προσφέρουν το ακριβώς αντίθετο. Θα έχετε ακούσει όλοι σας την έκφραση, θέλω τώρα τελειώσει το πανεπιστήμιο, θέλω να πάω να δουλέψω κάπου και τώρα γιατί, να πάω να μάθω λίγο τη δουλειά. Και κανείς δεν αναρωτιέται, τόσα χρόνια στο πανεπιστήμιο τι σε μαθαίνανε, αν δεν σε μαθαίνανε αυτό που θα μπορούσες να κάνεις από την πρώτη στιγμή που βγήκες από το πανεπιστήμιο. Λοιπόν, για να δούμε τώρα τη σύγκριση αυτών των δύο όρων, δασκαλία και μάθηση. Κατ' αρχήν, η δασκαλία θεωρούμε εμείς ότι, ή θεωρούσαμε στο παρελθόν ότι αφορά τους δασκάλους, ενώ η μάθηση θεωρούσαμε ότι αφορά τους μαθητές, καθώς εμείς θεωρούσαμε ότι οι δάσκαλοι δεν έχουν τίποτα να μάθουν. Τώρα, όμως, θεωρούμε ότι αυτές οι δύο οντότητες, ας το πούμε, πρέπει να βρίσκονται σε κοινή πορεία. Ο στόχος τους είναι προς τη γνώση και τον δύο. Να ευελτιώσουν, δηλαδή, τις γνώσεις τους στο αντικείμενο. Και μέσα από τις συζήτησες που θα πρέπει να υπάρχει κάτι διάρκεια και την πορεία των μαθημάτων. Κάτι δεν θα ήθελα να πω, αλλά το ξέχασα. Δεν συχνά αυτό. Στο παρελθόν, θεωρούσαμε ότι οι δάσκαλοι διδάσκουν και ότι οι μαθητές μαθαίνουν. Βλέπετε, οι όροι που έχουν δημιουργηθεί είναι ακριβώς δάσκαλοι διδάσκουν, διδάσκει δάσκαλος και οι μαθητές μαθαίνουν. Ωραία. Σήμερα, όμως, θεωρούμε ότι οι δάσκαλοι οφείλουν να προσφέρουν υποστήριξη στη μαθησιακή διαδικασία. Η μάθηση είναι μια διαδικασία που συμβαίνει μέσα στον ανθρώπινο γέφαλο. Ο ρόλος των δασκάλων είναι να την υποστηρίξει. Όχι μόνο να την υποστηρίξει με μαθησιακό υλικό, να δώσει, δηλαδή, το κατάλληλο υλικό που θα βοηθήσει τους μαθητές να μάθουν, να χρησιμοποιήσει την κατάλληλη μέθοδο. Έτσι, ώστε να μάθουμε μεγαλύτερη επάρκεια, να μπορεί να δίνει στους μαθητές το ανατροφοδότηση, που θα βοηθάει τη διαδικασία της μάθησης. Θα πρέπει, δηλαδή, να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πώς συμβαίνει αυτό το φαινόμενο της μάθησης μέσα στον ανθρώπινο γέφαλο. Για το οποίο γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα. Το τι διαδικασίες κάνει ο ανθρώπινος γέφαλος για να υποστηρίξει τη διαδικασία της μάθησης, είναι για μας πραγματικά μια εντελώς άγνωστη περιοχή. Παλιότερα θα ορίσαμε ότι ο δάσκαλος είναι υπεύθυνος για την επιλογή της μεθόδου και για την παράδοση του υλικού. Ο δάσκαλος επιλέγει πώς θα διδάξει και για το υλικό που θα χρησιμοποιήσει. Και θεωρούσαμε ότι η μάθηση είναι το τελικό προϊόν, το οποίο είπαμε ξανά ότι το εξετάζουμε στο τέλος. Σήμερα όμως θεωρούμε ότι η μάθηση είναι μια διαδικασία και ότι οι μαθητές δεν πρέπει να περιμένουν μόνο από τον δάσκαλο να τους δώσει το υλικό, μπορούν να χρησιμοποιήσουν υλικό που να το βρουν μόνοι τους. Δηλαδή εκτός από αυτή η λιωγραφία που προτείνω εγώ στα μαθήματά μου, εάν εσείς βρείτε άλλη λιωγραφία η οποία συζητά αυτό το θέμα είναι μια χαρά. Μπορείτε δηλαδή να βάζετε τους όρους στο Google και να βρίσκετε μόνοι σας υλικό. Δεν είναι δηλαδή επαρκές μόνο το να διαβάσετε αυτά που προτείνω εγώ. Αυτή είναι μία μικρή εισαγωγή. Μόνοι σας για θέματα που σας ενδιαφέρουν μη διστάσετε να ψάξετε, να βρείτε και να τα μελετήσετε. Θεωρούσαμε παλαιόντι οι δάσκαλοι κατέχουν τη γνώση και ότι δεν έχουν τίποτα να μάθουν. Αντίθετο, ότι οι μαθητές μαθαίνουν μόνο από τους δασκάλους και όχι από άλλους μαθητές ή από μόνοι τους. Κάποιοι από τα θέματα που συζητούμε εδώ αποτελούν ιδέες δικές σας, προσωπικές. Δεν τις ακούω μόνο εγώ, τις ακούτε και εσείς. Μπορεί δηλαδή από μια καλή ιδέα που θα πει κάποιος συνάδελφός σας να μάθετε. Δεν θα μάθετε μόνο από μένα. Μην λιδωρείτε δηλαδή τις ιδέες που λένε οι συνάδελφοί σας, ίσα ίσα μέσα από αυτές μπορεί να μάθετε πράγματα που σας είναι πάρα πολύ χρήσιμα. Επίσης μην διστάζετε ποτέ και όταν γίνεται αύριο δάσκαλοι να πείτε ότι δεν γνωρίζετε. Το τι συμβαίνει σήμερα με τη δασκαλία της ιταλικής στα φροντιστυρία εγώ δεν το γνωρίζω. Και γι' αυτό καλώ κάποιον άλλο που το γνωρίζει για να σας κάνει το μάθημα. Δεν θα μπορούσα να προσποιηθώ εγώ δηλαδή. Δεν θα μπορούσα καλύτερα να πάω να μου πείτε πράγματα να έρχομαι να τα λέω, να τα αναπαράγω. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για να γίνει αυτό. Μπορείτε από μόνη σας να βρείτε κι άλλα. Σήμερα δηλαδή, εμείς τι λέμε, χρησιμοποιούμε τους όρους αυτόνομη μάθηση. Ο όρος αυτόνομη μάθηση σημαίνει ότι ο μαθητής έχει την ικανότητα να μάθει από μόνος του. Έτσι. Δεν χρειάζεται κάποιον άλλο για να τον δείξει. Εσείς χρησιμοποιούμε τον όρος συνεργατική μάθηση που σημαίνει ότι οι μαθητές έχουν την ικανότητα συνεργαζόμενοι μεταξύ τους να μάθουν ο ένας από τον άλλο. Ή σήμερα οι μαθητές μαθαίνουν μέσα από ηλεκτρονικό υπολογιστή. Άρα λοιπόν, δεν μαθαίνουν μόνο από τον δάσκαλο. Έχουν την ικανότητα. Ωραία. Δυστυχώς το σύστημα που υπάρχει στα πανεπιστήμια δεν ευνοεί την ανάπτυξη των στρατηγικών που ήδη εσείς χρησιμοποιήσατε για να φτάσετε μέχρι εδώ. Γιατί εσείς αναπτύξατε τις δικές σας προσωπικές στρατηγικές μάθησης. Πώς το ξέρω εγώ αυτό. Περάσατε τις εξειτάσεις. Αφού περάσατε τις εξειτάσεις σημαίνει ότι εσείς έχετε καταφέρει να βρείτε έναν τρόπο με τον οποίο μαθαίνετε με επάρκεια. Ωραία. Θα ήταν ανόητον αυτό εγώ και να σας πω ξεχάσετε αυτά που μάθετε μέχρι τώρα, τώρα θα σας πω εγώ κάτι άλλο. Γιατί, γιατί οι δικές σας στρατηγικές φάηκαν επιτυχημένες. Η επιτυχία ποια ήταν. Ό,τι μπήκατε στο πανεπιστήμιο. Κριθήκατε γι' αυτό. Ωραία. Παλαιότερα θεωρούσαμε ότι οι δάσκαλοι παραδίδουν το προϊόν και ότι οι μαθητές το προσλαμβάνουν και το αποθηκεύουν. Σήμερα θεωρούμε ότι το αποτέλεσμα επηρεάζει τις μεθόδους. Δηλαδή, εάν εγώ διδάξω ένα μάθημα και έχω πάνω από 30% αποτυχία στις εξιτάσεις, σημαίνει τι? Ακριβώς. Ότι κάτι κάνω στραβά. Ή έχω επιλέξει λάθος υλικό, ή έχω επιλέξει λάθος μέθοδο, ή έχω επιλέξει λάθος στρατηγικές, έτσι. Έχω κάνει δηλαδή μια σειρά από λάθη και θα πρέπει να βρω εγώ ποια είναι αυτά τα λάθη. Ωραία. Δυστυχώς, μέχρι τώρα σημαίνει τι? Το φταίξιμο τον είχαμε εμείς σε ποιον? Στους μαθητές. Και πώς φαινόταν αυτό? Τους απορρίπταμε. Δεν απορρίπτουμε τον εαυτό μας, δεν έρχομαστε να δούμε εμείς δηλαδή τι κάναμε λάθος σε αυτή τη διαδικασία, επιρρίπτουμε την ευθύνη στους μαθητές, τους κόβουμε στις εξετάσεις και τελειώνουμε μια χαρά εκεί πέρα. Ωραία. Το να είσαι δάσκαλος θα ήταν το πιο ανεύθυνο και ίσως για πολλούς να είναι το πιο ανεύθυνο επάγγελμα στον κόσμο. Γιατί αν εγώ άρχισα να φτιάξω ένα τραπέζι, το δώσω παραγγελία σε έναν κυριολογό και δεν το κάνει, τι θα το πω, εδώ δεν έκανες κάτι καλά. Αν όμως εγώ διδάξω και υπάρξει αποτυχία της μάθησης, τι θα συμβεί? Τίποτα. Θα τιμωρήσω εσάς, θα κοπείτε και μια χαρά εγώ θα συνεχίσω τη δουλειά μου. Ωραία. Σήμερα λοιπόν θεωρούμε ότι θα πρέπει το αποτέλεσμα να επηρεάζει και η διδασκαλία. Θα πρέπει εμείς να γυρίζουμε πίσω, κάθε φορά που διδάσκουμε, σήμερα εσείς ο μαθητές και αύριος δάσκαλοι, ότι δεν υπάρχει υψηλό ποσοστό επιτυχίας μάθησης, δεν χρειάζεται να γεμίζετε δηλαδή 2-3 αίθουσες διδασκαλίας με μαθητές που τους κόβετε, γιατί αν έχετε 3 αίθουσες διδασκαλίας με μαθητές που τους κόβετε, σημαίνει ότι η διδασκαλία σας είναι πλη με λης. Αυτό συμβαίνει στα πανεπιστήματα της Ευρώπης. Αν πάτε δηλαδή σε ένα πανεπιστήμιο στην Αγγλία και δείτε το administration ότι έχετε παραπάνω από 30% φυτές κομμένους στο μάθημά σας, αμέσως θα σας καλέσει και θα σας πει τι τους διδάσκατε όλον αυτόν τον καιρό αφού δεν κατάφερα να μάθουν. Έτσι, εδώ δεν συμβαίνει αυτό. Παλιότερα θεωρούσαμε ότι οι δάσκαλοι χρησιμοποιούν μεθόδους διδασκαλίας και ότι οι μαθητές αναπτύσσουν στρατηγικές μάθησεις. Έτσι, σήμερα όμως θεωρούμε ότι θα πρέπει να υπάρχει αρμονία ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Δεν γίνεται δηλαδή εμείς να συνεχίζουμε να διδάσκουμε χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη μας τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουν οι μαθητές. Θα πρέπει εμείς να δούμε με ποιον τρόπο μαθαίνουν οι μαθητές, τι στρατηγικές χρησιμοποιούν έτσι ώστε να διδάσκουμε σε αρμονία με αυτούς τους τρόπους με τους οποίους συνηθίζουν να μαθαίνουν για να τους βοηθήσουμε να μάθουν. Και γι' αυτό εδώ σε αυτό το μάθημα μέσα στην ύλη είναι να δείτε ποιες είναι οι στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι μαθητές, να τις μελετήσουμε, μπορείτε να βοηθήσουν μαθητές σας μετά να τις εμπλουτίσουν, αλλά μπορείτε να τις ανοιχνεύσετε πριν ξεκινήσετε ένα μάθημα σε μία τάξη, να ανοιχνεύετε τους τρόπους με τους οποίους μαθαίνουν και να προσαρμόζετε τις δικές σας μεθόδους πάνω σ' αυτούς τους τρόπους που μαθαίνουν οι μαθητές σας. Και να ξέρετε ότι όλοι οι μαθητές δεν μαθαίνουν με τον ίδιο τρόπο. Ωραία. Και υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσως τρόπου μαθαίνουν μαθητές στην Ελλάδα ή τρόπου μαθαίνουν μαθητές στην Γερμανία ή στην Αγγλία. Γιατί, γιατί αυτό συνήθως έχει να κάνει με το εκπαιδευτικό σύστημα. Τέλος, οι δάσκαλοι έχουν την εξωσία θεωρούσαμε στο παρελθόν και δημιουργούν ή εφαρμόζουν κανόνες. Πώς φαίνεται η εξουσία του δασκάλου απ' αυτό το πράγμα. Για αυτό είναι ψηλότερο αυτό. Για να δηλώνει την εξουσία και την αυθεντία του δασκάλου. Αντίθετα θεωρούσαμε ότι οι μαθητές δεν έχουν εξουσία και τι κάνουν ακολουθούν τους κανόνες. Αυτή είναι η δουλειά τους. Και γι' αυτό κάθονται και πιο χαμηλά. Γι' αυτό τους περνάμε προς τα κάτω τη γνώση, θεωρούν μερικοί. Σήμερα θεωρούμε ότι δεν υπάρχει θέμα εξουσίας και ότι η διαδικασία της μάθησης θα πρέπει να γίνεται σε συμφωνία με τους μαθητές. Πρέπει δηλαδή να τους λέμε απ' την αρχή τι θα κάνουμε σε ένα εξάμινο, πώς θα ασχοληθούμε μαζί τους και να έχουν κι αυτοί το δικαίωμα να πούνε ξέρετε κάτι, εμένα κάτι απ' αυτό που μου είπατε δεν μου αρέσει. Γι' αυτό και στο πρώτο μάθημα πάντα φροντίζω να κάνω αυτό που πήγα να κάνω σήμερα, έστω κι αν είναι τώρα στο... Τέλος, κάτι που δεν μπορείτε να διαβάσετε εσείς εδώ. Α, για να δω, μήπως χαμηλώνονται σε αυτό. Τέλος, λοιπόν, θεωρούμε ότι οι δάσκαλοι, ή θεωρούσαμε στο παρελθόν, ότι οι δάσκαλοι επέλεγαν το υλικό, τη μέθοδο και κάναν και την τελική αξιολόγηση και ότι όταν υπήρχε αποτυχία μάθησης τιμωρούσαμε τους μαθητές. Σήμερα λέμε ότι υπάρχει η αξιολόγηση της διαδικασίας, ακολουθούμε τη συνθήκη της Μπολόνιας επιτέλους που για πολλά χρόνια πάρα πολύ προσπαθείσαν να μην εφαρμόσουν στην Ελλάδα και σε άλλα μέρη, αλλά ευτυχώς για μας σήμερα υπάρχει η διαδικασία της Μπολόνια όπου οι μαθητές έχουν τη δικαίωμα και περιμένουμε εμείς από αυτούς να αξιολογήσουν τη διαδικασία στο τέλος του εξαμήνου. Και να πούν αν όντως η δάσκαλή τους ήταν καλά προετοιμασμένη, ήταν καλά οργανωμένη, αν το υλικό τους ήταν σύγχρονο κτλ κτλ. Βλέπετε λοιπόν πώς έχει αρχίσει να αλλάζει η σκέψη μας σε σχέση με τη δασκαλία αλλά και τη μάθηση. Τώρα θα πω και δύο λόγια με λίγα λόγια για τη μάθηση. Για να συμβεί το φαινόμενο της μάθησης που η Φελινάδα μας περιέγραψε ως διαδικασία και συμφωνούμε νομίζω αρχίζουμε και εμείς όλοι να συμφωνούμε πάνω σε αυτό, ότι δεν αποτελεί μόνο ένα τελικό προϊόν, έτσι, υπάρχει μια διαδικασία στη μέση. Για να συμβεί αυτή όμως η διαδικασία πρέπει να υπάρχει κάτι που εμείς το ονομάζουμε ένα αρχικό input, μια αρχική εισδοχή, ένα αρχικό υλικό, ωραία. Και στο τέλος θα πρέπει σίγουρα να υπάρχει και ένα τελικό output. Θα πρέπει δηλαδή κάτι να βγει, να αποκτηθεί μια δεξιότητα, να μπορεί αυτός που ασχολήθηκε με κάτι να το εφαρμόσει στην πράξη, να το χρησιμοποιήσει. Θα συμφωνούσαμε όλοι ότι η διαδικασία της μάθησης γίνεται πού, εδώ πέρα μέσα, έτσι, σε αυτό το μαύρο κενό. Και γιατί είναι μαύρο, γιατί δεν ξέρουμε τι συμβαίνει. Ξέρουμε πολύ λίγα πράγματα για το τι συμβαίνει εκεί πέρα μέσα. Μήπως μπορεί να φανταστεί κάποιος τι υπάρχει μέσα σε αυτό το μαύρο κουτί. Ωραία, η προσπάθεια, πού ακριβώς συμβαίνει αυτή η προσπάθεια, τι υπάρχει μέσα σε αυτό το κουτί, στον ανθρώπινο αγέφαλο. Αυτή η διαδικασία λοιπόν γίνεται μέσα στον ανθρώπινο αγέφαλο. Που σήμερα ξέρουμε ότι αυτός ο ανθρώπινος αγέφαλος έχει δύο κομμάτια. Το ένα είναι το αριστερό ημισφαίριο και το άλλο είναι το δεξί. Ωραία, το αριστερό ημισφαίριο λένε ότι έχουμε αρχίσει να μελετούμε τον ανθρώπινο αγέφαλο. Δυστυχώς όμως και η διαδικασία που ακολουθούσαμε μέχρι τώρα αλλά και τα μηχανήματα που μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να ανακαλύψουμε αυτή τη διαδικασία, να την ανδομίσουμε, μας επιτρέπουν να δούμε λίγα πράγματα. Θα δούμε όμως πού είμαστε μέχρι τώρα. Δεν νομίζω να φτάσατε, φτάσατε στο μάθημα που αφορούσε στο brain-based learning, brain-based learning. Όχι, όχι. Ωραία, δεν θα έχουμε και πάρα πολλά να πούμε πάνω σε αυτό το θέμα, αλλά πρέπει να σας πω ότι η γνωστική περιοχή η οποία ασχολείται με αυτό το φαινόμενο, θέλει να μελετήσει δηλαδή τις λειτουργίες του ανθρώπινου αγέφαλου, είναι αυτή και μέσα από αυτές να δημιουργήσει μεθόδους δασκαλίας που να μπορούν να χρησιμοποιήσουν μέσα στην τάξη. Σε αντίθεση με τις άλλες μεθόδους, οι οποίες γέναν πρώτα σε ένα γραφείο και μετά δοκιμάστηκαν μέσα στην τάξη, αυτή μέθοδο θέλει πρώτα να μελετήσει τον ανθρώπινο αγέφαλο, να δει αν μπορεί να βγάλει κάποια συμπεράσματα από αυτό και στη συνέχεια αυτά τα συμπεράσματα να τα μεταφέρει μέσα σε μία μέθοδο και να τη χρησιμοποιήσει μέσα στην τάξη. Βλέπετε τι διαφορά. Το πρόβλημά μας εδώ είναι πρώτον τα μηχανήματα. Τα μηχανήματα σήμερα που μπορούν να καταγράψουν τη σκηνή στον ανθρώπινο αγέφαλο είναι αυτά που κάνουν αγκεφαλογράφημα. Αξονική τομογράφη και τα λοιπά. Έτσι κάνουν αγκεφαλογραφήματα. Ξέρετε τι κάνουν. Παίρνουν χιλιάδες φωτογραφίες και βλέπουν τι συμβαίνει στον ανθρώπινο αγέφαλο. Έτσι λοιπόν οι πρώτοι που ξεκίνησαν να μελετήσουν αυτό το φαινόμενο ήταν ομάδες από γλωσσολόγους, νευροχειρουργούς, τεχνικούς που ξέραν να κάνουν αυτά τα μηχανήματα, ανθρώπους οι οποίοι μπορούσαν να ερμηνεύσουν αυτές τις φωτογραφίες, γιατί και αυτό είναι μια άλλη ειδικότητα. Δηλαδή κάποιος κάνει μια αξονική τομογραφία, αυτός ο γιατρός θα μας πει τι λέει αυτή η αξονική τομογραφία, έτσι. Δεν μπορεί να το πει αυτό ένας αγιοχειρουργός, πρέπει να του πει αυτός τι είπε και μετά θα πει αυτός, ωραία τώρα εγώ θα πάρω αυτές τις αποφάσεις. Βλέπετε λοιπόν ότι ήταν μια δουλειά που έπρεπε να γίνει από πολλούς ανθρώπους παρέα και όντως έτσι γινόταν. Θα δείτε δηλαδή τα άρθρα που αναφέρονται σε αυτό το τομέα της ευαρρουμένης γεωσσολογίας, που είναι πάρα πολύ καινούριος σχετικά, όχι σχετικά και άσχετα και μη σχετικά, είναι πολύ καινούριος, είναι από ομάδες ανθρώπων, από ομάδες διαφορετικών ειδικοτήτων. Αυτό το πρόβλημα ήταν ένα. Έχετε δει ποτέ αξονικό τομογράφο? Όχι, εγώ τώρα που το χρησιμοποίησα κιόλας αυτή τη φορά το είδα και στην πράξη. Εμπάση εδώ σε ένα αξονικός τομογράφος είναι, ας το πούμε, μοιάζει με ένα donut. Τα ξέρετε τα donut έτσι, που είναι σαν τέτοια και έχουν σημαίνει μια τρύπα. Έτσι και ο αξονικός τομογράφος. Ξαπλώνεις πάνω σε ένα κρεβάτι, αυτό σε μεταφέρει μέσα σε αυτή την τρύπα και όπως μεταφέρεις μέσα σε αυτή την τρύπα, αυτό το μηχάνημα σε βγάζει πολλές φωτογραφίες για να δει τι συμβαίνει στον ανθρώπινο αγέφαλο, να δει καταρχήν αν έχεις ένα ανθρώπινο αγέφαλο. Γι' αυτό καμιά φορά είναι καλό να μην μπαίνεις εκεί. Αλλά εν πάση τόσο. Αυτό είναι το μηχάνημα. Όπως φαντάζεστε όμως, είναι πολύ δύσκολο μέσα σε αυτό το μηχάνημα να δώσουμε εμείς στους μαθητές μας μαθησιακό υλικό, να το μελετήσουν και στη συνέχεια εμείς να παίρνουμε τις φωτογραφίες για να βλέπουμε τι κάνει ο ανθρώπινος αγέφαλος. Εντάξει. Και είναι δύσκολο γιατί. Γιατί είπαμε ότι είναι έναν ντόνα, είναι μια τρύπα. Χωράς μόνο όταν είσαι εξαπλούδας, δεν μπορεί να το βάλουμε κανείς να δει. Τα πειράματα που γινόταν στην αρχή αφορούσανε σε ακριβώς αυτό, δηλαδή δίναν εξωτερικά ερεθίσματα με τη μορφή ήχων. Υπήρχε κάποιο σύγχος, έτσι ένα εξωτερικό ερεθύνα και κατέγραφε το μηχάνημα της κινήσεις του ανθρώπινου αγκεφάλου. Να δει ποιες περιοχές του αγκεφάλου αντιδρούσαν και τις κατέγραφε. Σημειώνω, δεν έλεγε τι κάνει ο ανθρώπινος αγέφαλος, έλεγε ποιες γεωγραφικές περιοχές κουνιούνται. Εντάξει. Έλεγε ποιες γεωγραφικές περιοχές κουνιούνται. Όχι τι κάνουνε, μόνο ποιες κουνιούνται. Βλέπετε λοιπόν την έλλειψη ακόμη και σε αυτή την περίπτωση. Ένα πρόβλημα λοιπόν ήταν ότι τα μηχανήματα αυτά ήταν εκτός μαθησιακού περιβάλλοντος, έπρεπε κάποιος να πάει στο νοσοκομείο. Δύο, δεν υπήρχε πραγματικό μαθησιακό υλικό για να κάνουμε ένα πείραμα να δούμε τι συμβαίνει, υπήρχαν μόνο ήχοι. Τρίτον ήταν ότι περιέγραφε σε ένα επίπεδο στρατόσφαιρας δηλαδή, αρχικό επίπεδο, επιφανειακό. Το τι γινόταν μέσα και πως άλλοι επιδρούσαν αυτά μεταξύ τους δεν το ξέρουμε. Ωραία. Το τελευταίο εξάγγελμα όπως πιθανόν να γνωρίζετε, ήμουν στη Γερμανία ακριβώς γιατί είμαι μέλος μιας ομάδας που θέλει να δοκιμάσει να κάνει αυτό. Να μάθει δηλαδή τι συμβαίνει στη διαδικασία της μάθησης, να μάθει τι συμβαίνει κατά τη διαδικασία της μάθησης μέσα στον ανθρώπινο κέφαλο. Η εμπλοκή μου είναι ακριβώς ένα πείραμα, πρέπει να σας πω ότι εμένα το ενδιαφέρον μου σε αυτή την έρευνα ήταν η σενανατροφοδότηση. Ξεκίνησα από τι είδους ανατροφοδότηση πρέπει να δίνουμε στους μαθητές ως υποστήριξη για να τους βοηθήσουμε να μαθαίνουν καλύτερα. Και πάνω σε αυτό έχω κάνει κάποια πειράματα στο παρελθόν. Ο συνεργάτης μου στη Γερμανία ενδιαφέρεται περισσότερο στη λειτουργία του ανθρώπινου κεφάλου, ποιες περιοχές κουνιούνται. Και έτσι λοιπόν κάναμε αυτή την ομάδα ειδιό μας και ξεκινήσαμε να κάνουμε ένα πείραμα. Βρήκαμε και μια εταιρεία η οποία μας δίνει 25 μηχανήματα δωρεάν που είναι φορητά. Και έχουν μόλις βγει στην πιάτσα, δεν τα έχει χρησιμοποιήσει πειραματικά κανείς, θα είμαστε οι πρώτοι. Είναι σαν κουκούλες, σαν σκούφιες που κλείνουν εδώ. Επάνω σε αυτές τις κουκούλες υπάρχουν ηλεκτρόδια. Θα τις φορέσουν οι μαθητές, τα υποκείμενα δηλαδή που θα χρησιμοποιήσουμε. Παράλληλα θα φοράνε ένα ζευγάρι γυαλιά που θα μας βοηθούν να καταγράφουμε τις κινήσεις των ματιών τους. Έτσι λοιπόν με αυτόν τον τρόπο θα βρούμε το ένα το κομμάτι. Ποιες γεωγραφικά σημεία του εγκεφάλου κουνιούνται, αντιδρούν, όταν υπάρχει μαθησιακό υλικό. Το μαθησιακό υλικό θα είναι πάνω σε έναν υπολογιστή ένα κείμενο το οποίο θα έχει άγνωσες λέξεις αυτούς πάνω στις οποίες θα μπορούν να πατούν και να παίρνουν ανατροφοδότηση με δύο τρόπους. Ο ένας θα είναι ο ελεγχόμενος τρόπος, ο παραδοσιακός και το άλλο θα είναι ο πειραματικός. Αυτός που θέλουμε να δούμε, που θα μας πει τι συμβαίνει με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Όχι ποια κομμάτια κουνιούνται, αλλά το ποιο συμβαίνει με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Και έτσι θα δοκιμάσουμε πολλούς τρόπους ανατροφοδότησης, ο ένας μπορεί να είναι ζυγζακωτός, ο άλλος μπορεί να είναι στρογγυλός ας πούμε, ο άλλος μπορεί να είναι σπυροειδής έτσι. Και στο τέλος μετά από χρόνια σε αυτή τη ζωή ή σε κάποια άλλη, εάν συνεχιστούν αυτά τα πειράματα και από άλλους, μπορεί να ανακαλύψουμε, μπορεί να καταγράψουμε πατέντες μάθησης. Γιατί θα δίνουμε στο τέλος, αφού περάσουμε από αυτή τη διαδικασία τα υποκείμενά μας, θα τους δίνουμε τις λέξεις αυτές και θα τους πούμε ποιες από αυτές θυμάστε, θα τις καταγράφουν αυτοί και το ίδιο θα σημαίνει μετά από μια εβδομάδα δέκα μέρες, για να δούμε ποιες μένουν στον ανθρώπινο κέφαλο. Εάν δούμε ότι υπάρχει υψηλή συσχέτηση ανάμεσα στις λέξεις που θυμούνται και στον τρόπο με τους οποίους τους δώσαμε έναν τροφοδότηση, θα μπορούμε πλέον να υποθέσουμε ότι αυτή η συσχέτηση δεν είναι τυχαία, είναι στατιστικά σημαντική, και ότι μπορεί να προέρχεται από τον τρόπο που λειτουργεί ο ανθρώπινος κέφαλος. Ενώ παράλληλα μελετούμε και άλλα στοιχεία του κέφαλου. Τα γυαλιά, όμως, θα μας βοηθούν να δούμε τι κοιτάνε οι μαθητές σε κάποιον συγκεκριμένο χρόνο. Τι έχουμε δει μέχρι τώρα για παράδειγμα. Έχουμε δει ότι όταν διαβάζουν οι μαθητές μία λέξη, εντύνουν την προσοχή τους πάνω σε αυτή τη λέξη, και το ξέρουμε, γιατί αυτή κοκκινίζει αυτή η λέξη, αυτή η περιοχή, αμέσως μετά, όμως, κοιτάνε κάπου αλλού, σε κάποιο κενό σημείο της οθόνης. Και θεωρούμε ότι η διαδικασία της μάθησης δεν γίνεται την ώρα που εμείς διαβάζουμε τη λέξη, που τη βλέπουμε και τη διαβάζουμε, γίνεται ακριβώς μετά. Δεν ξέρω, παρατηρήσετε το κι εσείς στον εαυτό σας. Κοιτάμε κάπου αλλού, σε ένα κενό σημείο, το οποίο δεν μας δίνει καθόλου ερεθίσματα, γιατί εκείνη την ώρα συμβαίνει μία διαδικασία στον εγκέφαλο, που θα μας βοηθήσει να αποθηκεύσουμε αυτήν την καινούργια λέξη, την οποία αρχόμαστε να αντιμετωπίσουμε. Είναι πολύ νωρίς, βέβαια, να πούμε οτιδήποτε, αλλά υπάρχει φορτός και αυτήν την διαδικασία που ακολουθούμε. Επομένως, φαντάζομαι ότι σε μερικά χρόνια, ίσως, να έχω περισσότερα να πω και πολύ πιθανόν να έχουμε και κάποια πιο συγκεκριμένα αποτελέσματα. Τώρα, οι αποτελέσματα είναι πενηχρά, γιατί είμαστε ακόμη στην αρχή. Πάντως, το θετικό από το ενδιαφέρον μας για τη μάθηση, γιατί το ενδιαφέρον μας για πολλά χρόνια ήταν συμμεθόδος διδασκαλίας, αντίστοιχα, το ενδιαφέρον μας για τη μάθηση ήταν πολύ μικρό. Το γεγονός ότι όμως αρχίσαμε να ενδιαφέρον μας για τη μάθηση, μας έκανε να ανακαλύψουμε ότι πρώτον, υπάρχει κάτι που λέγεται μαθησιακό στυλ. Και αυτό είναι διαφορετικό σε κάθε μαθητή. Δεν μαθαίνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Όλοι μαθαίνουν με έναν δικό τους μοναδικό τρόπο. Κάποιοι τρόποι μπορεί να συμπίπτουν, αλλά όλοι μαθαίνουν με έναν δικό τους μοναδικό τρόπο. Αυτός εδώ, ο μοναδικός τρόπος, ο μαθησιακός στυλ, αποτελεί τη συνεπής και τις σταθερές προτιμήσεις σε κάποιον συγκεκριμένο άτομο. Είναι οι ίδιες δηλαδή διαδικασίες που λειτουργούν στον συγκεκριμένο άτομο. Το δεύτερο είναι το γνωστικό στυλ. Το γνωστικό στυλ αφορά στα χαρακτηριστικά της διανοητικής λειτουργίας, στο πώς λειτουργεί ο συγκεκριμένος εγκέφαλος αυτού του συγκεκριμένου μαθητή. Ενώ το μαθησιακό στυλ μπορεί να περιάζεται από το εκπαιδευτικό σύστημα, δηλαδή η έρευνα έχει δείξει ότι μαθητές που βρίσκονται σε ελληνικά εκπαιδευτικά συστήματα, στην Ελλάδα, δείχνουν να έχουν μαθησιακό στυλ του τύπου visual, κυρίως visual, δηλαδή μαθαίνουν φωτογραφικά. Μήπως κάποιος από εσάς μπορεί να φανταστεί γιατί συμβαίνει αυτό. Γιατί οι μαθητές δηλαδή στην Ελλάδα τύνουν να μαθαίνουν φωτογραφικά. Μπράβο. Γιατί όμως? Έβγε. Ακριβώς. Το εκπαιδευτικό σύστημα δηλαδή μας μαθαίνει να μαθαίνουμε με αυτόν τον τρόπο. Μας μαθαίνει να αποστηθείσουμε. Και μετά λέμε εμείς, μα εμείς δεν θέλουμε να αποστηθείσουμε οι μαθητές μας. Μα όταν τους ζητάμε εμείς να αποστηθήσουν και με όσο μεγαλύτερη πιστότητα αποστηθήσουν, τόσο υψηλότερο βαθμό θα τους δώσουμε στις εξετάσεις. Έτσι. Λένε μερικοί μάλιστα τολμούν και το λένε, αυτός οματήσαν πάρα πολύ καλώς, δεν ξέχασε ούτε ακόμα. Έτσι. Άρα τι γίνεται. Εμείς στην ουσία εκπαιδεύουμε τον ανθρώπινο γέφαλο των Ελλήνων μαθητών μας να λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Άρα το μαθησιακό λοικό, το μαθησιακό στυλ μπορούμε να υποθέσουμε ότι δεν είναι κάτι με το οποίο γεννιόμαστε, είναι κάτι το οποίο έρχεται ως συνέπεια ενός εκπαιδευτικού συστήματος. Θα δούμε ότι σε άλλα κράτη, σε άλλες χώρες, δεν έχουμε μαθητές που έχουν το visual μαθησιακό στυλ. Γιατί δεν τους προτέπει το σύστημα να αποστηθήσουν. Ωραία. Αντίθετα το γνωστικό στυλ που είναι χαρακτηριστικά της διανοητικής λειτουργίας θεωρούμε ή υποθέτουμε εμείς σήμερα ότι είναι σταθερό. Είναι μέρος της προσωπικότητάς μας, είναι μέρος του χαρακτήρα μας. Γεννιόμαστε με αυτό. Άρα αν εμείς θέλουμε να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να μάθουν, λαμβάνοντας υπόψη ότι όποια γνώση, έστω κι αν είναι μικρή, που έχουμε εμείς σε σχέση με τη διαδικασία της μάθησης, το φαινόμενο της μάθησης, πρέπει τι να κάνουμε. Να μάθουμε ποιο είναι το γνωστικό στυλ των μαθητών μας. Και υπάρχουν σήμερα ερωτηματολόγια τα οποία μπορεί κάποιος να τα συμπληρώσει και να μάθει ποιο είναι το μαθησιακό του στυλ. Μπορείτε να το κάνετε και Google αν θέλετε. Μπάντε στο Google Learning Style ή Learning Style Questionnaire ή Online Learning Style Questionnaire ή Online Cognitive Style Questionnaire και μετά απαντήστε τις ερωτήματα και στο τέλος αυτά θα σας πω ποιο είναι το μαθησιακό και ποιο είναι το γνωστικό σας στυλ. Είμαι σίγουρος ότι αυτό θα σας βοηθήσει γιατί θα αυξήσει την επίγνωσή σας στο πώς να προετοιμάζεστε καλύτερα ακόμη και για τις εξετάσεις. Πώς να μαθαίνετε καλύτερα. Θα βελτιώσετε την ποιότητα της μάθησής σας γιατί θα μάθετε πώς λειτουργεί ο δικός σας εγκέφαλος. Στα μαθήματα που έκανα στη Γερμανία στο προηγούμενο εξάμενο έλεγα ακριβώς αυτό. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι δικός μας. Είναι μέσα στο σώμα μας. Όμως δεν τον κάνουμε ό,τι θέλουμε. Είναι ένας μίστος του σώματός μας αλλά δυστυχώς δεν τον ορίζουμε. Θα σας πω ένα παράδειγμα. Αν θελήσω να κουνήσω το δάχτυλό μου, μπορώ να το κουνάω όση ώρα θέλω. Και μόλις επιδημίζω να το σταματήσω, το σταματάω. Εντάξει, βλέπετε, έχω απόλυτο κοντρόλο. Όποτε θέλω το κουνάκι, όποτε θέλω το σταματάω. Εκτός από να έχω Parkinson. Ή πώς λένε αυτήν την ασθένεια που τρέμεις χωρίς να το καταλάβεις. Μπορείτε να κάνετε το ίδιο και με τον εγκέφαλό σας. Πείτε στο μανιαλό σας, σταμάτα να σκέφτεσαι. Δώστε εντολή στο δικό σας εγκέφαλο να σταματήσει να σκέφτεστε. Μπορείτε να το πετύχετε. Όχι. Δικό σας είναι, αλλά δεν τον ορίζετε απόλυτα. Έχει δικό του μυαλό. Όπως έλεγα στα αγγλικά, Our mind has a mind of its own. Έχει το δικό του μυαλό, κάνει αυτό που θέλει. Πολλές φορές του λέμε, μη σκέφτεσαι αυτό και αυτός μόνιμα σκέφτεται εκείνο. Πόσες φορές έχουμε πάει σε διαλέξεις, το έχω παρατηρήσει και εγώ, που με ενδιαφέρει πραγματικά να μάθω ποια είναι η άποψη ενός συναδέλφου για ένα συγκεκριμένο ζήτημα. Πάω σε αυτή τη διάλεξη και μπορώ να κάνω πολλές φορές και χιλιόμετρα μόνο γι' αυτό. Και θυμάμαι τα πάντα. Τι φορούσε, ποιο ήταν το αστείο που έκανε, πώς εγκένισε την ομιλία του. Το μόνο που δεν μπορώ να θυμηθώ είναι ποιο. Εκείνο το θέμα για το οποίο πήγα. Για κάποιο λόγο το δικό μου μυαλό αρνείται πισματικά να ακολουθήσει τις οδηγίες που του δίνω. Εμείς όταν πάμε να μάθουμε κάτι θυμόμαστε όλα όσα διαβάζουμε. Όχι, μερικά θα θυμόμαστε και άλλα δεν τα θυμόμαστε. Γιατί λοιπόν ο δικός μας ανθρώπινος εγκέφαλος παίρνει αυτή την απόφαση για μας, τι θα θυμάται και τι δεν θα θυμάται. Αφού εμείς όταν διαβάζουμε του λέμε να τα θυμάσαι όλα. Έτσι δεν είναι. Θα έχετε ακούσει πολλές φορές οι μαθητές σας να λένε στις εξετάσεις κύριε κύριε να γράψουμε εκείνο σελίδα 22 που είχε εκείνη τη φωτογραφία και μετά έλεγε πάνω αυτά, αυτά, αυτά και αυτά. Και μετά ακριβώς εκείνο το κομματάκι από κάτω και ο δάσκαλος λέει ναι. Και να απαντάνε αν δεν το θυμάμαι. Και πως είναι δυνατόν θυμούνται όλα τα άλλα με τόσο μεγάλη λεπτομέρεια. Παρά μόνο εκείνο που έπρεκε. Είμαι σίγουρος ότι σε εκείνο το κομματάκι δίπλα είχαν γράψει και σοσάρα. Βλέπετε λοιπόν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι δικός μας. Αλλά δεν τον ορίζουμε. Έχει κι αυτός το δικό του μυαλό. Έτσι. Το να μάθουμε όμως το γνωστικό μας στυλ. Να μάθουμε πως λειτουργεί ο εγκέφαλός μας. Ή μάλλον να αρχίσουμε να το ερεμνούμε, να αρχίσουμε να το συζητάμε, να αρχίσουμε να το μελετάμε. Θα μας βοηθήσει να γίνουμε καλύτεροι μαθητές. Γιατί θα μας δώσει στοιχεία που θα μας βοηθήσουν να προετοιμαζόμαστε καλύτερα. Να μελετάμε καλύτερα και με περισσότερα αποτελέσματα. Τώρα βέβαια εγώ που τα λέω όλα αυτά είμαι ο μάστορας της λυσμονιάς. Ξεχνάω πολύ εύκολα. Και πολλές φορές υπάρχουν λέξεις που έχω χρησιμοποιήσει διαφορετικές στρατηγικές για να τη σημάμαι και για κάποιο συγκεκριμένο λόγο το μυαλό μου αρνείται να της απομνημονεύσει. Πραγματικά αρνείται. Έτσι. Βλέπετε όμως πόσο δύσκολο είναι αυτό. Εν πάση περιπτώσει το γεγονός ότι αρχίσαμε να ενδιαφερόμαστε για αυτό το θέμα δείχνει ότι μας ενδιαφέρει πλέον πώς γίνεται αυτή η διαδικασία. Δεν μας ενδιαφέρει μόνο να δημιουργήσουμε μεθόδους διδασκαλίας. Μας ενδιαφέρει να δούμε πώς γίνεται η διαδικασία της μάθης μέσα στον ανθρώπινο γέφαλο και αν κάποια στιγμή μπορέσουμε να βελτιώσουμε τη γνώση μας πάνω σε αυτό, τότε θα χτίσουμε τις νέες μεθόδους διδασκαλίας που θα είναι τουλάχιστος συμβατές. Σήμερα όμως θεωρούμε ότι η μάθηση συμβαίνει μέσα σε αυτόν τον ανθρώπινο γέφαλο. Λέμε ότι υπάρχει ένα φίλτρο. Αυτό το φίλτρο στην αρχή κάνει κάποιο είδους αποκωδικοποίηση του καινούριου υλικού, θα σας το πω σε λίγο, μετά κάνει μια καινούρια κωδικοποίηση του υλικού που έρχεται, σε συνέχεια το αποθηκεύει και μετά δεν σταματάει η εκεί η μάθηση, γιατί πολλοί νομίζουν ότι αν αποθηκεύσουμε το υλικό στο μυαλό μας τελειώνει, το μάθαμε. Όχι, πρέπει να έχουμε την ικανότητα να το ανακαλέσουμε και να το χρησιμοποιήσουμε. Δεν υπάρχει κανένας λόγος λοιπόν να αποθηκεύουμε υλικό που δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στην πράξη. Δεν μπορούμε να το ανακαλέσουμε και να το χρησιμοποιήσουμε στην πράξη. Ας το δούμε αυτό καλύτερα σχηματικά έτσι. Να λοιπόν εδώ έχουμε το καινούριο υλικό που έρχεται. Ας δούμε ένα λεξιλόγιο λοιπόν. Γίνεται η αρχική κατανοήση. Να εδώ υπάρχει το φίλτρο, εδώ υπάρχει η αποθήκευση, η ανάκληση και φυσικά δεν τελειώνει εδώ και πρέπει να γίνεται και η πρακτική χρήση. Γιατί το λέω αυτό. Γιατί η ανάκληση είναι διαφορετική από την πρακτική χρήση. Έχει δώσει κανένας από εσάς εξετάσεις οδήγησης. Κάποιοι έχουν δώσει εσύ, ναι, ωραία. Σε αυτές τις εξετάσεις υπάρχουν προφορικές εξετάσεις, οι οποίες θα ζητάνε γενικές πληροφορίες, αν ξέρετε τα σήματα, τι σημαίνει αυτό το σήμα, ποιος έχει προετοιωρώτες αυτή τη διαστάθωση κτλ κτλ. Αυτή είναι η θεωρητική γνώση. Εσείς αυτή τη θεωρητική γνώση την έχετε κατανοήσει, την έχετε φιλτράρει, την έχετε αποθηκεύσει, μπορείτε να την ανακαλέσετε γιατί απαντάτε πάνω σε αυτές τις ερωτήσεις. Όμως δεν σταματάει η εξέταση εκεί. Μετά από αυτό σου λένε, α ωραία, έλα εδώ, κάτσε τώρα σε αυτό το αυτοκίνητο και οδήγα. Και αυτοί κάθονται από πίσω και σου λένε, α για να δούμε οδηγάς σωστά, κάνεις όλα αυτά όπου πρέπει. Άρα λοιπόν σου ζητούν να χρησιμοποιήσεις στην πράξη αυτό που έμαθες. Εμείς εδώ στο Πανεπιστήμιο κάνουμε κάτι αντίστοιχο. Όχι, έλα. Για πες. Ωραία. Θέλει να πει κάποιος άλλος κάτι πάνω σε αυτό. Πώς σε λένε στο μικρό σου? Νώρα. Νώρα, με εμένα Γιώργο. Α, ευχαριστώ πολύ. Μα γι' αυτό και το είπα άλλωστε. Όποιος θέλει τα δώρα μπορεί να τα αφήσετε βέβοντας στο μπαστό. Λοιπόν, προσέξτε να δείτε. Η Νώρα λέει το εξής, λέει ότι εμείς μαθαίνουμε χιλιάδες λέξεις. Ή ας το πούμε, ερχόμαστε σε επαφή με χιλιάδες καινούργιες λέξεις στα ιταλικά. Ωραία. Και μετά κάποιες από αυτές έχουμε την ικανότητα να τις αναγνωρίσουμε αν τις συναντήσουμε. Κάποιες άλλες δεν έχουμε την ικανότητα να τις αναγνωρίσουμε. Κάποιες από αυτές μπορούμε και να τις χρησιμοποιήσουμε. Άρα να τις ανακαλέσουμε και να τις χρησιμοποιήσουμε στην πρακτική εφαρμογή εδώ. Αλλά κάποιες άλλες πάλι δεν μπορούμε. Ωραία. Σωστά. Το γεγονός ότι έχουμε σε μεγάλη σχέση, όχι επαφή, με καινούργιες λέξεις είναι ένα θέμα. Κάποτε όταν ήμουν στην αρχή της καριέρας μου δίδασκα στην Αγγλία και αμέσως επόμενη στο πανεπιστήμιο της Βόρειας Εολίας η αμέσως επόμενη δουλειά που βρήκα ήταν στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης σαν teacher-trainer, δηλαδή εκπαιδευτής των καθηγητών που ήταν για ξένους γλώσσες. Όταν δούλεψα στην Οξφόρδη γύρισα περίπου 800 φροντιστήρια στην Ελλάδα, στην Κύπρο, στην Μάλτα, στην Ιταλία και σε διάφορα μέρη. Μέχρι και στην Αυρανία πήγα, όπου πέρασα πολύ ωραία. Στα Τίρανα και στο Αλμπασάνο, τώρα που το θυμάμαι. Μπάση ερωτώση, εκεί θυμάμαι ότι πολλοί μαθητές ή πολύ δάσκαλοι, γιατί εγώ δεν είχα προφηματισματές, αλλά πολλοί δάσκαλοι λέγανε ότι περιφανιβώνησα για το πόσες πολλές λέξεις δίνουνε στους μαθητές τους για να μάθουν σε κάθε διδακτική ώρα. Μήπως μπορείτε να φανταστείτε πόσες καινούργιες λέξεις έχει τη δυνατότητα ο ανθρώπινος εγκέφαλος να επεξεργαστεί και να απονημιονεύσει σε μία διδακτική ώρα. 14 κάπου διάφορες έτσι. Εσείς τι λέτε, έλα. Βλέπετε, πολύ λίγες. Είναι, πόσες? Να τις κατανοήσει, να τις αποδικεύσει και να μπορεί να τις χρησιμοποιήσει με αυτή τη μορφή της μάθησης. 5-6. Α, 5-6, ναι. Ωραία, αυτό είναι ένα άλλο θέμα, θα το πούμε αμέσως μετά. Ένα είναι πόσες έχει την ικανότητα, όσο αριθμό. Οι έρευνες λένε ότι από 8 μέχρι 12 νέες λέξεις έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Όταν μου λέγαν λοιπόν σε αυτά τα μέρη που έκανα αυτό το digital training, ότι έδιναν στους μαθητές τους 50 καινούργιες λέξεις, εγώ έλεγα, πόσες από αυτές περιμένετε να μπορούν να ανακαλέσουν μαθητές σας. Ένα είναι αυτό. Το δεύτερο είναι αυτό που είπε εν ώρα ότι, θυμήσε μου τι είπες. Αυτό λέγεται, ωραία, αυτό λέγεται recycling. Recycling σημαίνει η ανακύκλωση της ίδιας της λέξης. Στα περισσότερα διδακτικά βιβλία, εφανίζεται μία καινούργια λέξη μία φορά. Ελάχιστα διδακτικά βιβλία έχουν μία λέξη να εφανίζεται δεύτερη φορά ή τρίτη φορά. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι χρειάζεται τουλάχιστον τρεις φορές για να γίνει κτήμα αυτή η λέξη, δηλαδή να μείνει παράλληλα με το χρόνο. Τουλάχιστον τρεις φορές. Αυτό λέγεται ανακύκλωση over the longer term, recycling over the longer term, για να μπορεί κάποιος να συνεχίσει να γνωρίζει αυτή τη λέξη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η μία φορά, δηλαδή, σίγουρα δεν αρκεί. Οι πέντε, έξι φαντάζομαι θα είναι πιο ικανοποιητικές, αλλά το μήνυμο οι έρευνες έχουν δείξει ότι είναι τρεις. Δηλαδή είναι συγκεκριμένος ο αριθμός. Όπως συγκεκριμένος είναι και ο αριθμός που σας είπα, όχι τόσο, αλλά σας είπα ανάμεσα στις οχτώ και με δώδεκα λέξεις, νέες λέξεις έχουν την ικανότητα του ανθρώπινου εγκέφαλου να επεξεργαστεί. Ευχαριστώ την συζήτηση και σας ευχαριστώ που το κάραμε. Εγώ ρώτησα, εάν εδώ έχετε την ικανότητα να κάνετε πρακτική χρήση, δηλαδή, εμείς τι θεωρούμε εδώ. Θεωρούμε ότι για να γίνει κάποιος δάσκαλος ιταλικής, αν θέλει να γίνει δάσκαλος ιταλικής, ή αν θέλει να γίνει μεταφρασιολόγος, ή αν θέλει να ασχοληθεί με την λογοτεχνία, ή να τον διδάξουμε απομονωμένα, ξεχωριστά, διαφορετικά μαθήματα, να το τα βάλουμε μέσα στον ανθρώπινο το δικό του εγκέφαλο, ωραία, και αφού το τα βάλουμε όλα αυτά ξεχωριστά και απομονωμένα, αυτός με κάποια μαγική διαδικασία θα κουνήσει το κεφάλι του, όλα αυτά θα αναμυχθούν και θα μπορεί μετά να είναι μέσα στην τάξη και να κάνει το δάσκαλο. Αυτό θεωρούμε, αυτή είναι η υπόθεση που κάνουμε. Εμείς τι κάνουμε, διδάσκουμε τα μαθήματα απομονωμένα και ξεχωριστά και λέμε ότι αφού τα μάθετε εσείς απομονωμένα, υπάρχει κάποιο μάθημα που θα σας ζητάει να τα εφαρμόσετε αυτά όλα μαζί. Όχι, εμείς σας τα διδάσκουμε απομονωμένα. Αυτή είναι μια συμπεριφοριστική θεωρία. Ο συμπεριφορισμός έλεγε ότι, αφόσον εμείς μπορούμε να κάνουμε ανακύκλωση της μάθησης και να το κάνουμε μέσα από πρακτική άσκηση, τι θα κάνουμε, θα χωρίσουμε το μαθησιακό υλικό σε κομμάτια και αφού τα χωρίσουμε σε κομμάτια, θα τα διδάξουμε αυτά ένα-ένα με αυτήν την μέθοδο της συμπεριφοριστικής και στο τέλος ο μαθητής θα κάνει, θα κουνήσει το κεφάλι του και αφού το κουνήσει, όλα αυτά θα γίνουν μια καινούργια γνώση και θα μπορεί να την εφαρμόσεις στην πράξη. Το ίδιο κάνουμε και στη γλώσσα. Έχουμε μαθήματα διδάσκουμε γραμματική ξεχωριστά, λεξιλόγιο ξεχωριστά μέσα στην τάξη, φωνολογία ξεχωριστά και φανταζόμαστε ότι αφού τα διδάξουμε αυτά ξεχωριστά, για να μπορέσει να παράξει κάποιος τα υλικά, αρκεί να κουνήσει το κεφάλι του και να τα ναμίξει. Γιατί σίγουρα συμφωνούμε ότι για να χρησιμοποιήσουμε σήμερα μια γλώσσα, πρέπει όλες αυτές τις γνώσεις να συνδυεστούν. Εμείς αυτό δεν το κάνουμε δυστυχώς. Και αυτό είναι κάτι πολύ χρήσιμο για να γίνει. Πολλά πανεπιστήμες στο εξωτερικό έχουν εθυσιάσει ώρες ατέλειοντες στο να δουν πώς μπορούν αυτού του είδους τη γνώση να την συναρμολογήσουν και να την περάσουν οι φοιτητές να την χρησιμοποιήσουν πριν βγουν στην αγορά εργασίας. Έτσι ώστε να είναι ετοιμότεροι για να εργαστούν. Χαρακτηριστικά της μάθησης. Για να δούμε μερικά χαρακτηριστικά. Εάν στη διαφωνείτε με κάποια από αυτά, μπορείτε να φωνάζετε μπιπ και μετά θα το συζητάμε. Πρώτον, η μάθηση είναι απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων. Συμφωνούμε? Βλέπετε χρησιμοποιούμε τώρα τον όρο απόκτηση γιατί δεν θέλουμε να μείνουμε στο ότι είναι μια γνώση, μια δεξιότητα που διδάσκεται. Μπορεί κάποιος να την αποκτήσει. Και δεν χρειάζεται να την αποκτήσει μέσα από τον δάσκαλο, αλλά μπορεί να την αποκτήσει και μόνος του. Δύο, η μάθηση είναι διατήρηση προηλουφοριών και δεξιοτήτων. Θεωρούμε ότι θα είναι χρήσιμο αυτή η διαδικασία να μην περάσει, αλλά να αποθηκευτεί έτσι ώστε να μπορέσουμε να την ανακαλέσουμε. Η διατήρηση υπονοεί συστήματα αποθήκευσης. Το γεγονός ότι εμείς συζητούμε για τη διαθήρηση σημαίνει ότι υπάρχουν στήματα αποθήκευσης, υπάρχει δηλαδή μνήμη και η μνήμη αυτή έχει διαθέτει κάποιο είδους γνωστική οργάνωση. Σε σχέση με το λεξιλόγιο δηλαδή, υπάρχουν ευρήματα που λένε πώς καταχωρείται το λεξιλόγιο μέσα στον ανθρώπινο κέφαλο. Μήπως κάποιος μπορεί να φανταστεί. Λοιπόν, αυτά τα σιταράκια είναι τυχαία σιταράκια ή έχουν κάποιο είδους χαρακτηριστικά. Λέμε λοιπόν σήμερα για το λεξιλόγιο. Το λεξιλόγιο αποθηκεύεται, δεν είναι δηλαδή πολύ, είναι πολύ καλή προσέγγιση του να την πεις με τα σιταράκια, αρκεί να πεις ότι τα σιταράκια αυτά έχουν σχέση μεταξύ τους, δηλαδή οι λέξεις που πάνε εκεί πέρα μέσα δεν πηγαίνουν τυχαία, ομαδοποιούνται σε σχέση με το θέμα. Αποθηκεύονται, το ανθρώπινος εκέφαλος δηλαδή αποθηκεύει τις λέξεις θεματικά. Προσέξτε να δείτε εδώ το λάθος που κάναμε μέχρι τώρα. Τα λεξικά που είναι βιβλία που έχουν γραφεί για να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καινούργιες λέξεις και φαντάζουμε ότι ο στόχος είναι να μπορούμε να διατηρήσουμε αυτές τις καινούργιες λέξεις. Πώς είναι γραμμένα? Αλφαβητικά. Βλέπετε εδώ την αναντιστυχία. Αποθηκεύουμε σε ένα βιβλίο τις λέξεις αλφαβητικά, ενώ σήμερα γνωρίζουμε ότι οι λέξεις μέσα στον ανθρώπινο εκέφαλο αποθηκεύονται σε θεματικά συρταράκια, αν θέλετε να πούμε και το τέτοιο της κυρίας Λοντάρης. Σήμερα υπάρχουν άλλους δύο λεξικά. Αυτό ακριβώς δείχνει λοιπόν ότι η γνώση που αποκτούμε για τη λειτουργία στον ανθρώπινο εκέφαλο αρχίζει να επηρεάζει τον τρόπο, τη δομή με τον οποίο αποθηκεύουμε τις λέξεις στα λεξικά. Όχι πλέον αλφαβητικά, γιατί αυτό δεν βοηθάει στην απομιμόνιση, αλλά θεματικά. Έχει στα ιταλικά θεματικά λεξικά. Έχει, ωραία. Άλλο, η μάθηση συνεπάγεται ενεργή, συνειδητοποιημένη επίσταση της προσοχής και περιπέρος ενεργειών σε γεγονόταν έξω και μέσα από τον οργανισμό. Εδώ η λέξη κλειδείνει σύσταση της προσοχής, λέγεται στα αγγλικά span of attention. Άλλη ερώτηση, σε μια ώρα διδασκαλίας πόση ώρα νομίζετε ότι οι μαθητές σας έχουν την ικανότητα να παρακολουθούν αυτά που λέτε και να μη σκέφτονται για το που θα πάνε σήμερα που μαλώσανε με τη φιλενάδα τους. Θα πείτε όλοι, αλλά πες ανάλογα πόσο κεντρίζει το ενδιαφέρον. Μισή ώρα, 20 λεπτά και κλείνεται. Αυτό φαντάστηκα ότι η έκφραση δηλαδή παρέπηπε σε εκείνο. Λένε λοιπόν, αυτοί που ασχολούνται με αυτό το φαινόμενο, λένε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να συγκεντρωθεί και να είναι ενεργός πέντε λεπτά κάθε 15 λεπτά. Αυτό όμως σημαίνει ότι εσείς σα δάσκαλοι πρέπει πρώτον να επαναλαμβάνετε. Γιατί το πρόβλημά μας είναι ότι αυτά τα πέντε λεπτά δεν είναι τα ίδια για όλους, άλλα πέντε λεπτά έχει η Νώρα, άλλα η Μαρία. Καταλαβαίνετε. Βλέπετε πόσο δύσκολο είναι. Είναι ένα δύσκολο επάγγελμα αυτό που διαλέξετε. Άρα λοιπόν πρέπει να επαναλαμβάνετε και πρέπει να δημιουργείτε τέτοιου είδους καταστάσεις στις οποίες να συμμετέχουν ενέργα οι μαθητές σας για να διευρύνετε το Spanova Tension. Εάν τους μαθητές σας όταν συμμετέχουν τους απορρίπτεται, βρίσκετε τις ιδέες τους ιδιαίτερα αποκρουστικές ή τους προσβάλλετε με κάποιο τρόπο, οι μαθητές σας θα σταματήσουν να συμμετέχουν. Και τότε θα μεωθεί το Spanova Tension. Ο στόχος μας είναι να μεγαλώσουμε το Spanova Tension και να τους βοηθούμε να συμμετέχουν ενεργά. Και αυτό το κάνουμε δείχνοντά τους ότι όντως αποδεχόμαστε τις ιδέες ή και συζητούμε τις ιδέες που προτείνουν. Η μάθηση είναι σχετικά μόνιμη αλλά μπορεί και όχι. Άρα χρειάζεται η διαρκή ενίσχυση. Όπως όλοι ξέρετε μπορεί να μάθουμε κάτι και μετά να το ξεχάσουμε. Άρα δεν είναι τόσο μόνιμη. Χρειάζεται ενίσχυση, αυτό που είπε η συνάδελφος εδώ, την ανακύκλωση. Ανακύκλωση λέγεται στην ορολογία. Ή Recycling. Και το Recycling είναι χρήσιμο ως προς το λεξιλόγιο το Recycling έχουν φτάσει στο σημείο που είναι το νούμερο τρία. Λένε τουλάχιστον τρεις φορές για να μείνει στο long term memory. Υπάρχουν δύο είδους μνήμες, shorter memory και long term memory. Η μάθηση πρέπει να περιέχει κάποια μορφή πρακτικής χρήσης, ίσως όχι μόνο πρακτική για ενίσχυση. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να μαθαίνουμε πράγματα εάν δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε στην πράξη. Δεν αρκεί δηλαδή να τα αποθηκεύουμε. Πρέπει να μπορούμε να κάνουμε κάτι με αυτά. Μια ερώτηση λέει η συνάδελφος, ο εγκέφαλος θα καταλάβει αν πρέπει να το συγκρατήσει γιατί θα το χρησιμοποιήσει. Εάν εμείς την ώρα που διδάσκουμε κάποιο συγκεκριμένο φαινόμενο, βάλουμε τους μαθητές μας σε μια διαδικασία να χρησιμοποιήσουν αυτό που τους διδάσκουμε στην πράξη, θα βοηθήσουμε αυτήν την διαδικασία του εγκεφάλου. Να κατανοήσει δηλαδή, γιατί έχω την αίσθηση, δεν είμαι σίγουρος, ότι ο εγκέφαλος μας είναι οικονομικός. Ό,τι δεν του χρειάζεται το πετάει. Ό,τι δηλαδή θεωρεί ότι δεν θα του χρειαστεί, αυτό είναι μια πρώτη προσέγγιση. Από την άλλη μεριά, εγώ που το λέω αυτό, και θα το συναντήσεις και στη βιβλιογραφία, παρατηρώ ως ερευνητής τώρα πλέον, ότι θυμάμαι με μεγάλη λεπτομέρεια εντελώς άχρηστα πράγματα και δεν μπορώ να θυμηθώ πράγματα που θεωρούσα και θεωρώ ότι θα μου ήταν χρήσιμα να θυμάμαι. Αυτό είναι από την άλλη μεριά το παράδοξο και αυτό ακριβώς θέλουμε να μεριτήσουμε. Να δούμε δηλαδή πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκεφάλος. Ενώ εμείς λέμε ότι η πρακτικιά σας θα το βοηθήσει στην απομνημόνιωση, από την άλλη μεριά πολλές φορές βλέπουμε ότι μαθαίνουμε πράγματα και αρνείται ο εγκεφαλός μας να τα αποχωριστεί, ενώ στην πραγματικότητα μας είναι εντελώς άχρηστα. Η μάθηση είναι αλλαγή συμπεριφορά. Αυτό ήταν αυτό που πιστεύαμε στο παρελθόν, σήμερα τείνουμε να μην το πιστεύουμε. Αλλά εν πάση τόσο ας πούμε ότι πλέον θεωρούμε ότι δεν είναι μόνο αυτό σίγουρα. Και το λέω αυτό με μεγάλη προσοχή, γιατί ακόμη και στη συμπεριφοριστική εποχή, τότε που η συμπεριφοριστική θεωρία έβρισκε επιστηρικτές σε όλο τον κόσμο, οι άνθρωποι μαθαίνανε. Άρα δεν μπορεί να είναι εντελώς χάλια στα θεωρία. Το γεγονός ότι κάποιοι μαθαίνανε, έστω και με αυτή τη θεωρία, η οποία σήμερα δεν είναι της μόδας, σημαίνει ότι κατά κάποιον τρόπο λειτουργούσε. Έτσι, γι' αυτό είμαι πολύ προσεκτικός. Δεν θέλω να απορρίπτω, ας το πούμε, συλλήβδη μεθόδους ή διαδικασίες ή θεωρήσεις. Αν είναι πολύ ενδιαφέρον, αυτό μπορεί να αποτελέσει... Ως προς το πρώτο κομμάτι, αν έχουμε ένα προσωπικό ενδιαφέρον, αν παίζει ρόλο στη μάθηση. Αυτό σίγουρα θα παίξει ρόλο στην αύξηση του κινητρού. Λένε ότι το κινητρό επηρεάζει τη μάθηση. Άρα, λοιπόν, τον έχουμε ενδιαφέρον για κάποιο θέμα, μπορεί να αυξήσει το κινητρό μας, όσον το κινητρό μας αυξηθεί, αυτό να επηρεάσει τη μάθησή μας. Ένα είναι αυτό, αλλά αυτό είναι πολύ γενικό. Αν κάποιος το δει σε λεπτομέρεια, θα δει ότι μπορεί και εκεί να υπάρχει. Αν σας ενδιαφέρει το κινητρό, υπάρχει πάρα πολύ εκτενής βιβλιογραφία. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια το κινητρό έχει ξαναέρθει στο προσκήνιο, γιατί το κινητρό, επειδή συνδυάστηκε με τη συμπεριφοριστική μάθηση στο παρελθόν, έτσι είναι να φύγει από τη συζήτηση, ας το πούμε, των γλωσσολόγων ή των διδακτολόγων. Όχι σήμερα, αλλά τα τελευταία, ας το πούμε, 10 χρόνια έχει ξαναγυρίσει, με έντονο ενδιαφέρον, κυρίως από τη δουλειά ενός τύπου που λέγεται Ζόλτα Αντόνιε, διδάσκει τώρα, ήταν στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτς, τώρα μου φαίνεται πήγε σε ένα άλλο πανεπιστήμιο, τα λεφτά τον είδα κάπου αλλού. Αυτός είναι Ούγκρος στην καταγωγή, έκανε πάρα πολλά πειράματα στην Ουγγαρία όσο ήταν δάσκαλος της Αγγλικής που είχαν σχέση με το κίνητρο και νομίζω ότι μπορείτε να διαβάσετε τη δουλειά. Έχει γράψει ένα-δυο βιβλία, θέλετε, αλλά θα σας δώσω έχω εγώ στο γραφείο μου, που αφορούν στο κίνητρο και η δουλειά ενός άλλου γλωσσολόγο, μιας κυρίας, συνουσία, Ιαπωνέζας, βγάλωση στην Αγγλία, λέγεται Έμα Ουσιόντα. Αυτοί δυο δηλαδή, νομίζω, θα σας βοηθήσουν να διαβάσετε περισσότερα. Δεν είναι η δικότητά μου και γι' αυτό σας απαντάω με αυτόν τον τρόπο. Μπορώ όμως να σκατευθύνω. Επίσης, τι άλλο με ρωτήσετε? Ναι, υπάρχουν και αυτοί που λένε ότι υπάρχει μια θεωρία δασκαλίας που λέει ότι εάν καταφέρουμε να έχουμε μέσα σε μια τάξη τους μαθητές μας ήρεμους χωρίς να φοβούνται ή τον καθηγητή ή τους άλλους μαθητές τους, να είναι ήρεμοι δηλαδή ψυχολογικά, αυτό βοηθάει στην στιμάτηση. Αυτό σαν θεωρία διδασκαλίας αναπτύχθηκε, χρησιμοποιήθηκε σε περιοχές της Ασίας, της Απονατολής, από Νότιας Ανατολής, ας το πούμε, από συγκεκριμένους δασκάλους. Στην Ευρώπη δεν εφαρμόστηκε τόσο πολύ, αλλά επάσης ούτως υπάρχει σαν θεωρία διδασκαλίας. Αυτό πρέπει να την περάσετε κιόλας, ξέρω εγώ, πρέπει να την περάσετε. Πάντως θα μπορούσαμε να καταλήξουμε ότι από τη μια μεριά η διδασκαλία δεν συνεπάγεται μάθηση. Νομίζω να αρχίσουμε να συμβονούμε όλοι σε αυτό. Το ότι διδάσκουμε δεν σημαίνει ότι ο άλλος μαθαίνει. Πρέπει με αυτό να το έχετε ξεκάθρω μες στο μυαλό σας. Το ότι διδάξαμε δεν σημαίνει ότι ο άλλος δεν μάθε. Αλλά από την άλλη μεριά η διδασκαλία δεν μπορεί να οριστεί ή ακόμη και να έχει λόγο ύπαρξης χωρίς τη μάθηση. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να διδάσκουμε παρά μόνο για να υποστηρίξουμε τη διαδικασία της μάθησης. Δεν διδάσκουμε εδώ δηλαδή για να δείξουμε στους άλλους πόσο πολλά γνωρίζουμε εμείς. Εμείς διδάσκουμε για να τους βοηθήσουμε να μάθουν. Άρα λοιπόν αυτό μην το ξεχνάτε. Να θυμάστε ότι όταν μπαίνετε μέσα στη συντάξη, το ότι διδάξατε δεν σημαίνει ότι οι μαθητές σας θα μάθουν πρώτον και όταν διδάσκετε να μην το κάνετε για να προβάλλετε τον εαυτό σας, αλλά για να βοηθήσετε τη διαδικασία που συμβαίνει μέσα στο δικό τους συγκέφαλο. Πρέπει δηλαδή να δοκιμάσετε να ενεργοποιήσετε όλα αυτά τα στοιχεία που μπορούν να βοηθήσουν στη καλύτερη απομοιμόνιση και χρήση αυτών που τους διδάσκετε. Φυσικά το τελευταίο είναι ότι μπορεί να υπάρξει μάθηση χωρίς διδασκαλίας. Ένα σωρό πράγματα έχουμε μάθει να τα χρησιμοποιούμε χωρίς να μας τα έχει διδάξει κανένας. Είχα πει ένα παράδειγμα πριν, δεν το θυμάμαι τώρα, αλλά δείχνει αυτό ότι ένα σωρό πράγματα τα μαθαίνουμε, τα χρησιμοποιούμε χωρίς να μας τα έχει διδάξει κανένας. Τα μαθαίνουμε μόνοι μας. Τα ψάχνουμε, διαβάζουμε. Α, έλεγα για το make-up, πώς βάζει κάποιος make-up. Διαβάζουμε άρθρα, τα βλέπουμε στη τηλεόραση, από εδώ από εκεί. Δεν χρειάζεται να έχουμε έναν τυπικό δάσκαλο, ωραία. Μαθαίνουμε πολύ σπουδαία πράγματα χωρίς να μας τα έχει διδάξει. Εδώ έχω κάνει ένα τελευταίο, στα τελευταία έξι λεπτά θα σας δείξω, έχω κάνει αυτό το ας το πούμε σχηματάκι, το οποίο σας υποσχέθηκα ότι θα σας βοηθήσει καλύτερα να κατανοήσετε αυτή τη διαδικασία. Έχουμε λοιπόν το αρχικό input που έρχεται εδώ. Εδώ είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μέσα στον οποίο θεωρούμε ότι γίνεται η διαδικασία της κατανοήσεις. Εδώ είναι το decoding, λέμε ότι υπάρχει αυτό το filter το οποίο αποκωδικοποιεί στην αρχή το καινούργιο υλικό σε διαφορετικά κομμάτια και στη συνέχεια το ξανακωδικοποιεί με βάση την πρώτη εργνώση που έχουμε στο αντικείμενο. Και θα πω τι σημαίνει αυτό. Ας πούμε ότι αγοράζουμε μία μοτοσυκλέτα. Έχει κανένας από εσάς? Τι κάνετε. Λοιπόν, αν πάμε να οδηγήσουμε μία μοτοσυκλέτα τι είδους γνώσης θα χρησιμοποιήσουμε πάνω σε αυτήν τη δεξιότητα που της διαθέτουμε πάνω σε αυτό το αντικείμενο. Ισορροπία. Εμείς από πού έχουμε μάθει ισορροπία. Από το ποδήλατο. Άρα λοιπόν για να οδηγήσουμε μία μοτοσυκλέτα θα πούμε ότι ένα μέρος της νέας δεξιότητας που θέλουμε να αποκτήσουμε είναι αφορά την ισορροπία. Να λοιπόν η αποκωδικοποίηση. Αυτό το κομμάτι είναι η ισορροπία. Και αυτό μπορεί να είναι η χρήση των ταχυτήτων και του αξελεραίτου. Πώς το λέμε. Γκάζι. Γκάζι το λέμε. Και το γκάζι και τις ταχύτητες. Δεν είναι. Άρα αυτή η γνώση, αν κάποιος διαθέτει τέτοιου είδους γνώση από την εμπειρία του το να οδηγάει αυτοκίνητο, μπορεί να τη μεταφέρει. Γιατί και το αυτοκίνητο λουλούγει κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Έχει ταχύτητες, έχει γκάζι, έχει συμπλέκτη. Ή αν κάποιος μάθει να οδηγεί μοτοσυκλέτα και πάει να μάθει να οδηγήσει αυτοκίνητο, θα μεταφέρει αυτή τη γνώση ότι αυτά τα αυτοκίνητα κυκλοφορούν, έχουν ταχύτητες κτλ. Έτσι πρέπει να τις αλλάζουμε κι αυτά. Έτσι. Να η άλλη γνώση. Αποκοδικοποιήσαμε λοιπόν, για να μπορέσουμε να οδηγήσουμε μία μοτοσυκλέτα πρέπει να έχουμε ισορροπία και να ξέρουμε πώς λειτουργεί ένας κινητήρας μηχανικός. Εντάξει. Λαμπρά. Αφού το αποκοδικοποιήσαμε πρέπει σε συνέχεια να μην μείνουν αυτά χωρισμένα, πρέπει να τα ξανακοδικοποιήσουμε έτσι όμως να αποτελέσουν μία οντότητα, μία ολότητα που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην πράξη. Για να μπορούμε να ανεβούμε τη μοτοσυκλέτα μας, να βάλουμε τα γκύτα και να φύγουμε. Ωραία. Αφού βάλουμε μπρούς φαντάζουμε. Έτσι. Αυτό είναι η καινούργια κοδικοποίηση. Η καινούργια κοδικοποίηση που θα κάνουμε μέσα στο δικό μας ανθρώπινο αγέφαλο είναι με βάση της γνώσης που ήδη διαθέτουμε. Εμείς θα κάνουμε πλέον, ο δικός μας αγέφαλος θα κάνει τη δική του κοδικοποίηση με βάση της γνώσης που διαθέτει. Τώρα να πούμε ένα παράδειγμα περισσότερο σχετικό με αυτά που κάνετε εσείς. Έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια καινούργια λέξη. Αν αυτή η καινούργια λέξη αποτελεί μέρος δύο λέξεων, είναι compound δηλαδή, είναι μια σύθετη λέξη, το να γνωρίζουμε το ένα συνθετικό δεν θα μας βοηθήσει στην απονημόνευση. Βλέπετε την αποκοδικοποιούμε και την ξανακοδικοποιούμε. Φέρνουμε την πρώτη ρεγνώση που έχουμε πάνω σε αυτό και έτσι λοιπόν οι σύθετες λέξεις είναι πιο εύκολες να τις διατηρήσουμε στη μνήμη μας από τις λέξεις οι οποίες αποτελούν από μία εντελώς καινούργια ρίζα. Πάλι στη θεωρία, γιατί λέμε ότι ο ανθρώπινος αγέφαλος κάνει και τα δικά του. Αυτό να το θυμάστε πάντα. Η ελληνική γλώσσα, η αρχαία ελληνική, είχε αυτό το καλό. Ήτανε μία διαφανής γλώσσα. Λεωνίδας, αυτός που είδε τα λιοντάρια. Σοκράτης, αυτός που κρατούσε τη γνώση. Αριστοτέλης, άριστος τέλειος. Η αρχαία ελληνική λέξη τοποθετώ, βάζω σε ένα συγκεκριμένο χώρο, τοποθετώ. Η λέξη βάζω που χρησιμοποιούμε σήμερα δεν σημαίνει τίποτα. Αν εμείς θέλουμε να διδάξουμε νέα ελληνικά, είμαι σίγουρος ότι οι μαθητές μας θα μάθουν πιο ευκολότερα τη λέξη τοποθετώ από τη λέξη βάζω. Γιατί η λέξη τοποθετώ υπάρχει παντού, τοποσθέτω. Έτσι. Άρα, λοιπόν, γίνεται αυτή εδώ η διαδικασία της επανεκοδικοποίησης. Μετά, εδώ γίνεται η διαδικασία της αποθήκευσης και βάζω το K γιατί αυτό σημαίνει knowledge, όπου θέλουμε το retention και το recall είναι να μπορούμε να ανακαλέσουμε αυτό στην πράξη. Μας ερωτήσει, δεν θα μείνω στο feedback, θα το προσπεράσω πολύ γρήγορα, λέγοντας ότι σε αυτό εδώ το επίπεδο, στην πράξη, δίνει ο δάσκαλος correct feedback. Εάν, δηλαδή, ο μαθητής κάνει ένα λάθος, εδώ τον διορθώνει ο δάσκαλος, ενώ το supportive feedback, αυτό που με ενδιαφέρει κυρίως εμένα ενεργτικά, δεν θα σας μιλήσω γι' αυτό και νομίζω δεν θα έχω τον χρόνο να κάνω ένα μάθημα πάνω σε αυτό. Είναι σε αυτό το επίπεδο, όπου ο δάσκαλος του δίνει υποστήριξη, που θα τον βοηθήσει να ενεργοποιήσει καλύτερα αυτή τη διαδικασία, έτσι ώστε να πετύχει καλύτερο retention και αργότερα καλύτερο recall. Αυτό είναι το ερευνητικό κομμάτι που με ενδιαφέρει στην πραγματικότητα. Θα σας αφήσω μερικά θέματα που μπορείτε να τα συζητήσετε μεταξύ μας. Πρώτον, η ανάπτυξη των μεθόδων διδασκαλίας έγινε χωρίς παράλληλη έρευνα στους τρόπους μάθησης, ναι ή όχι. Δείτε δηλαδή τις μεθόδους διδασκαλίας που έχουν αναπτύχθει μέχρι τώρα από την Άννα και αυτές που θα διαβάζετε. Δείτε αν υπάρχει πουθενά κάποιο είδους συσχέτηση αυτών των θεωριών με κάποιες αντίστοιχες θεωρίες μάθησης. Ωραία. Και αυτό μπορείτε να το συζητήσετε την άλλη φορά, την μεθ' επόμενη φορά συντάξει. Η μέθοδος που επιλέγετε, να θυμάστε, αντικατοπρίζει πρώτον τις γνώσεις σας για τη μεθοδολογία ή τις επιλογές σας για την εκπαίδευση, το στήλι της διδασκαλίας μας, την προσέγγιση, τη μέθο για τις εχνητές διδασκαλίας. Δεν γίνεται να λέτε ότι εγώ είμαι ένας σύγχρονος δάσκαλος και ξέρω για αυτή τη μέθοδη διδασκαλίας και όταν πάτε να εδάξετε μέσα στη δάσκη, στην τάξη να εδάξετε με ένα παλαιομοδίτικο τρόπο. Γιατί η μέθοδος που θα επιλέξετε στην πραγματικότητα αντικατοπτήρηζει όλα αυτά που λέμε εκεί. Ακόμη, θα πρέπει να σκεφτούμε να διδάσκουμε σε αρμονία με τις στρατηγικές μάθης των μαθητών μας, να γνωρίζουμε τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι μαθητές μέσα από αυτά τα ερωτηματολόγια που σας λέω μπορείτε να τα βρείτε στο διαδίκτυο, να δομίσετε το υλικό σας ανάλογα, να επιλέξετε κάποια ανάλογη μέθοδη διδασκαλίας, που να λαμβάνει υπόψη όλα αυτά τα στοιχεία που έχετε αποκομίσει από τους μαθητές σας, για ποιον λόγο, για να μπορούν οι μαθητές σας να αντιληφθούν να κατανοήσουν ευκολότερα και για να έχουμε τη μάθηση ως διαδικασία που θα πρέπει να έχει κάποια στάδια γιατί θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι η μάθηση αφορά στην απονημόνιση αλλά κυρίως στην συνέχεια την πρακτική χρήση. Δηλαδή, αντίληψη, κατανόηση, πρακτική εφαρμογή, απονημόνιση. Ωραία, θα τελειώσω με δύο τσιτάτα, είμαι ακριβώς στο ένα λεπτό. Το ένα είναι από τον Oscar Wilde, ο οποίος είπε, η εκπαίδευση είναι ένα... Το ξέρετε τον Oscar Wilde? Ήταν ένας καλός τύπος, είχε δηλαδή την τάση να πειράζει του καθεστώς, και του εκπαιδευτικού καθεστός αλλά και άλλου. Ο οποίος είπε ότι η εκπαίδευση είναι ένα αξιοθάυμα στο πράγμα. Αλλά θα πρέπει να θυμόμαστε κάπου κάπου ότι τίποτα από αυτά που αξίζει να γνωρίζει κανείς, δεν μπορεί να τα διδαχτεί. Και θα τελειώσω με αυτό το κομμάτι από τον Αλέξη Κωνστάλα, φαντάζομαι το ξέρετε, είναι ένας... κάνει sport casting από διάφορα events, ο οποίος είπε, βλέπετε, δεν έχουμε ελείψει δασκάλων αλλά μαθητών. Πολλοί νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα, αλλά δεν έχουν ιδέα για τίποτε. Πάντα υπάρχει κάτι που μπορούν να μας δείξουν οι άλλοι. Όμως και ο πιο διάσημος δάσκαλος δεν μπορεί να σε υποχρεώσει να μάθεις. |
