| Διάλεξη 6: Καλημέρα σας. Σήμερα θα ξεκινήσουμε τις περίφημες νεοπιαζετιανές θεωρίες, για τις οποίες μιλάμε όλα τα προηγούμενα μαθήματα, αλλά ακόμη δεν έχουμε ξεκινήσει. Αρχείς γενωμένης από τη θεωρία του Πασουκάλου Λεώνεου, ο οποίος και ιστορικά, αλλά και επιστημονικά, είναι ο πρώτος ο οποίος προχώρησε στην διατύπωση στη διαμόρφωση ενός θεωρητικού μοντέλου, εναλλακτικού στη θεωρία του Πιαζέ. Και θυμάστε τι είπαμε στα προηγούμενα μαθήματα, πώς προέκυψαν τα νεοπιαζετιανά μοντέλα. Ναι, βάσω. Φώναζε λίγο, ναι. Τι θεωρία του Πιαζέ, μία είναι. Έτσι, πολύ σωστά. Άρα λοιπόν, είχε ήδη αρχίσει η συζήτηση για τη θεωρία του Πιαζέ, πόσο επαρκής ερμηνείες μπορεί να δώσει για την γνωστική ανάπτυξη και σε επίπεδο ένδο ατομικών διαφορών και σε επίπεδο δύα ατομικών διαφορών, αλλά ακόμη ακόμη και δύο μαδικών, αν πάρουμε υπόψη μας στην καθαριλικότητα των σταδίων, έτσι. Άρα λοιπόν, είχε ξεκινήσει η επιστημονική συζήτηση γύρω από το πόσο εξακολουθεί να είναι πραγματική η θεωρία του Πιαζέ. Είχε εμφανιστεί και η θεωρία της επεξερασίας πληροφοριών με την αναλογία του ανθρώπινου νου με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και ήταν θέμα χρόνου βεβαίως να εμφανιστούν τα νέα μοντέλα για το πώς θα επιχειρούσαν να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν την ανθρώπινη ανάπτυξη. Έτσι, λοιπόν, ο Χουάμ Πασκουά Λεώνι ακόμη και σήμερα βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο του Γιόρκ στον Καναδά. Έτσι, μεγάλωσε η ηλικία. Ήταν ο πρώτος ο οποίος διατύπωσε την θεωρία των επικοδομητικών τελεστών. The theory of constructive operators. Στην αγγλική βιβλιογραφία για να σας διευκολύνει αν παίζει στα χέρια σας κάτι. The theory of constructive operators. Έτσι, λοιπόν, η θεωρία, τα πρώτα άρθρα του Πασκουά Λεώνι τα είχαμε περίπου γύρω στο 1974, 1976, 1978, 1979 και μετά το 1980 συνεχίστηκε δουλειά του. Θα πρέπει να σας πω ότι τελευταία, ενώ είναι ενεργός στο να γράφει, αλλά δεν γράφει τόσο πολύ για πιο cognitive development, έτσι, για αμυγός γνωστική ανάπτυξη. Έχει περάσει και σε άλλα ζητήματα, ξέρετε, και καθώς προχωρά η ηλικία επαναπροσδιορίζονται και τα ενδιαφέροντα, όλων μας συμπεριλαμβανομένων και των επιστημών. Έτσι, λοιπόν, ποια είναι τώρα η βασική ιδέα της θεωρίας των επικοδομητικών τελεστών. Και θα ήθελα σε όλη τη συζήτηση την οποία θα κάνουμε τώρα να έχετε στο νου σας αυτά που έχουμε πει στα προηγούμενα μαθήματα, έτσι. Και για το ποια ήταν τα σημεία κριτικής στη θεωρία του Πιαζέ, έτσι, ποια ήταν τα σημεία γενικώς που συναντάμε κοινά στις νεο-Πιαζετιανές θεωρίες, έτσι. Τι είχε προβλέπει στη θεωρία της επεξαρτησίας πληροφοριών και πάει λέγοντας, γιατί αυτό θα μας βοηθήσει στην κατανόηση των επικύλων σημείων. Λοιπόν, η βασκίδα του Πασχαλεών είναι ότι ο ανθρώπινος νους αποτελεί ένα σύστημα οργανωμένο σε δύο επίπεδο. Το πρώτο επίπεδο συνίσταται σε έναν αριθμό δομιμάτων κατασκευών, θα λέγαμε, έτσι και λειτουργιών, οι οποίες ορίζουν πρώτον τον όγκο των πληροφοριών που μπορεί ένα άτομο να παραστήσει και να επεξεργαστεί μια δεδομένη χρονική στιγμή και δεύτερον, τον τρόπο και τις προτιμόμενες μεθόδους επεξεργασίας. Θέλω λίγο να μείνουμε σε αυτό το σημείο. Όταν λέει ότι το πρώτο επίπεδο συνίσταται σε έναν αριθμό δομιμάτων και λειτουργιών που έχουν σχέση με τον όγκο των πληροφοριών, τον αριθμό δηλαδή των πληροφοριών που το άτομο μπορεί να αναπαραστήσει και να επεξεργαστεί σε μια δεδομένη χρονική στιγμή T1 και δεύτερον, με τον τρόπο και τις προτιμόμενες μεθόδους επεξεργασίας, ο νου σας πού πάει αμέσως, σε ποια θεωρία, ποια ήταν η θεωρία η οποία ανέδειξε αυτά τα ζητήματα, πόσες πληροφορίες ότι η γνωστική αλλαγή, η γνωστική ανάπτυξη είναι συνάρτηση του αριθμού των πληροφοριών, των τρόπων επεξεργασίας και το καθεξής. Η θεωρία της επεξεργασίας πληροφοριών, πολύ ωραία. Βλέπουμε αμέσως, αμέσως, πώς η θεωρία της επεξεργασίας πληροφοριών επηρέασε τον τρόπο με τον οποίο άρχισαν οι επιστήμονες στο πεδίο της γνωστικής ανάπτυξης να αναπαριστούν τον ανθρώπινο νου. Άρα, λοιπόν, έχουμε μία σειρά, έναν αριθμό δομημάτων και λειτουργιών που έχουν σχέση με το πόσες πληροφορίες το σύστημα μπορεί να αναπαραστήσει και να επεξεργαστεί και με το πώς θα επεξεργαστεί αυτές τις πληροφορίες. Στην πραγματικότητα αυτόν τον αριθμό δομημάτων και λειτουργιών τον ταυτίζει ο Πασκουάλ Λεώνεμ με το ατομικό νοητικό δυναμικό όπως βλέπετε ή την ικανότητα επεξεργασίας γενικά. Και βέβαια την ικανότητα επεξεργασίας σε σχέση με το ποιο είναι αυτό το οποίο την χάνει η επεξεργασίας, δηλαδή το είδος της πληροφορίας. Πόσο σύνθετη είναι η πληροφορία και πόσο μεγάλη είναι η πληροφορία, είναι μία πληροφορία, είναι περισσότερες πληροφορίες και πόσο σύνθετες είναι και με ποιες μεθόδους, με ποιους τρόπους θα τύχει η επεξεργασία της συγκεκριμένης πληροφορίας. Άρα λοιπόν, ο τρόπος με τον οποίο προτείνει αυτό το πρώτο επίπεδο του ανθρώπινου νου ο Πασκουάλ Λεώνεμ, καταλαβαίνουμε πάρα πολύ καλά ότι προέρχεται κατεξοχήν είναι υπό την επίδραση της θεωρίας επεξεργασίας πληροφοριών. Και στην πραγματικότητα, όταν λέει ότι εδώ μιλάμε για το ατομικό, νοητικό, δυναμικό ή την ικανότητα επεξεργασίας, που είναι ανεξάρτητο από το είδος των υπό επεξεργασίας πληροφοριών, ο νου σας πάει πού, σε ενδογενείς μηχανισμούς της ανάπτυξης ή σε περιβαλλοντικά καθορισμένους μηχανισμούς της ανάπτυξης. Τι λέτε? Ελένε, κατεξοχήν σε ενδογενείς, βεβαίως υπό την επίδραση, μάλλον υπό μία κατάσταση συνεχούς αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, αλλά κατεξοχήν σε ενδογενείς μηχανισμούς της ανάπτυξης. Ωραία μέχρι εδώ, παιδιά, μπορούμε να συνεχίσουμε. Το δεύτερο επίπεδο του ανθρώπινου νου, έτσι όπως το προέβλεψε, το περιέγραψε ο Πασκά Λεώνε, είναι ένα σύνολο νοητικών λειτουργιών, τις οποίες, με συγχωρείτε, μπορεί το άτομο να εκτελεί και επίσης, κλείστε τα κινητά σας παρακαλώ, η βάση των γνώσεων για τον κόσμο. Αν θελήσουμε να μιλήσουμε με πιαζετιανούς όρους, εδώ ο Πασκά Λεώνε περιγράφει με λίγο διαφορετικά λόγια τις γνωστικές δομές ή τα σχήματα κατά πιαζέ, διότι που αναφέρεται, αναφέρεται σε νοητικές λειτουργίες, τις οποίες μπορεί το άτομο να εκτελεί, αλλά και στη βάση των πληροφοριών που αναπτύσσει το άτομο με την πρόοδο της ηλικίας, στη βάση των γνώσεων που έχει για τον κόσμο. Άρα λοιπόν, στο πρώτο επίπεδο έχουμε το ατομικό νοητικό δυναμικό, την ικανόητα επεξεργασίας και σ' ένα δεύτερο επίπεδο έχουμε τις δομές και τα σχήματα με την πιαζετιανή έννοια του όρου όπως την ξέρουμε, δηλαδή τις νοητικές λειτουργίες που εκτελεί ο ανθρώπινος νους και το σύνολο των πληροφοριών που αναπτύσσει, που διαμορφώνει, που συγκροτεί στην πορεία του χρόνου. Αν θελήσουμε να μιλήσουμε με όρους πάλι της θεωρίας επεξεργασίας πληροφοριών και κάνουμε την αναλογία μεταξύ ανθρώπινου νου και υπολογιστή, μιλώντας με όρους υπολογιστή στην πραγματικότητα η ικανόητα επεξεργασίας στην οποία είδαμε πριν, αντιστοιχεί πού, παιδιά, στο hardware ή στο software του συστήματος. Πολύ σωστά, στο hardware του συστήματος, ενώ εδώ οι νοητικές λειτουργίες στην πραγματικότητα αντιστοιχούν στο software του συστήματος, δηλαδή στα προγράμματα με τα οποία τρέχουμε την αλληλεπίδρασή μας με τον κόσμο, κατανοούμε πληροφορίες, επιλύουμε προβλήματα και ούτω καθεξής. Έτσι, λοιπόν, αυτό που βλέπουμε είναι ότι ο Πασκουάλ Λεώνε προχωρά σε μια σαφή διάκριση ανάμεσα στους βασικούς μηχανισμούς λειτουργίας, τους οποίους ονομάζει τελεστές, operators, και τα σχήματα, τις δομές, δηλαδή, που οικοδομούνται βαθμιά και αντιστοιχούν στο γνωστικό ρεπερτόριο του ατόμου. Και όταν λέμε γνωστικό ρεπερτόριο του ατόμου, εννοούμε τη βάση γνώσεων και πληροφοριών που αποκτά με την πρόοδο της ηλικίας. Το τι ξέρει, εν πάση περιπτώσει, το σύλλονο των γνώσεων και των δεξιοτήτων που έχει. Αυτό είναι πολύ σημαντικό να το καταλάβετε, γιατί είναι η αφετηρία μας για τη θεωρία του Πασκουά Λεώναι, ότι ουσιαστικά αναπαριστά τον ανθρώπινο νου σε δύο επίπεδα, στην ικανότητα επεξεργασίας, που είναι κατεξοχήν ενδογενός προς διορισμένη. Θα δούμε παρακάτω πώς, σε αλληλεπίδραση με το πλαίσιο. Και το σύνολο των νοητικών λειτουργιών και την βάση δεδομένων που έχει ένα άτομο που αναπτύσσει στην πορεία του χρόνου. Άρα λοιπόν σε μια ενδογενός προς διορισμένη ικανότητα επεξεργασίας και σε ένα σύνολο λειτουργιών γνώσεων και δεξιοτήτων, που το αναπτυσσόμενο άτομο αποκτά κατά τη διάρκεια του χρόνου. Είναι σαφή σε αυτή η διάκριση. Από τη μια λοιπόν οι τελεστές, από την άλλη οι δομές και τα γνωστικά σχήματα. Ωραία παιδιά, ωραία. Τώρα, τους τελεστές, αυτά τα δύο βέβαια είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους. Γιατί στην πραγματικότητα προσδιορίζει, περιγράφει τον ανθρώπινο νου σε αυτά τα δύο επίπεδα, τα οποία όμως είναι δυναμικά ελεπιδρώντα μεταξύ τους. Έτσι λοιπόν οι τελεστές, η ικανότητα επεξεργασίας στο σύνολό της, στην πραγματικότητα τι κάνει, ρυθμίζει το βαθμό ενεργοποίησης των σχημάτων. Άρα λοιπόν το πώς θα ενεργοποιηθούν τα σχήματα, ή αν θέλετε και πιο μπροστά, ποια σχήματα θα ενεργοποιηθούν. Ποια σχήματα θα απενεργοποιηθούν, ενώ θα μπορούσαν και εκείνα και να μας οδηγήσουν σε λανθασμένη πορεία επεξεργασίας. Ρυθμίζονται από τους τελεστές, από την ικανότητα επεξεργασίας. Και στην πραγματικότητα οι τελεστές θα μπορούσε κανείς να πει ότι αποτελούν τους ερμηνευτικούς μηχανισμούς της λειτουργίας και της ανάπτυξης των σχημάτων. Άρα λοιπόν πίσω από τη λειτουργία και την ανάπτυξη την προοδευτική με το πέρασμα της ηλικίας των σχημάτων, δηλαδή πόσες γνωστικές δομές, πόσα γνωστικά σχήματα αναπτύσσει το άτομο καθώς μεγαλώνει και πώς διευρύνει τη βάση γνώσεων που έχει για τον κόσμο. Αυτό σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό ρυθμίζεται από τους τελεστές, από την ικανότητα επεξεργασίας. Παρακολουθούμε? Ωραία. Ο κυριότερος τελεστής και η πιο δημοφιλής έννοια στη θεωρία του Πασκουά Λεώναι είναι η έννοια της νοητικής ρόμης. Mental power ή mental capacity. M capacity θα το συναντήσετε στην αγγλική βιωγραφία. Mental capacity έτσι ως M. Λοιπόν, όπως είπα και πριν, η πιο γνωστή και περισσότερο μελετηθείσα έννοια στη θεωρία του Πασκουά Λεώναι έχει αναφερθεί και σε άλλους τελεστές, θα το δούμε προς το τέλος του μαθηματός μας, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό, διότι η πρωταρχική έννοια του Πασκουά Λεώναι, σκεφτείτε και όλους ότι ήταν το πρώτο θεωρητικό μοντέλο, ο πρώτος ο οποίος μιλούσε για μια εναλλακτική περιγραφή και ερμηνεία της λειτουργίας και της ανάπτυξης του ανθρώπινου νου, οπότε η έμφαση του ήταν στο να περιγράψει τα core elements του γνωστικού συστήματος, τα πυρηνικά στοιχεία. Άρα, λοιπόν, έδωσε πολύ μεγάλη έμφαση στην ανάπτυξη, στην έννοια της νοητικής ρόμης και πώς αυτή αναπτύσσεται με τον χρόνο. Τώρα, τι είναι αυτή η περίφημη νοητική ρόμη. Αναφέρεται, καταρχήν είμαστε στο πρώτο επίπεδο, μιλώντας για νοητική ρόμη καταλαβαίνω ότι είμαστε στο πρώτο και όχι στο δεύτερο επίπεδο, είμαστε στο hardware του συστήματος, έτσι παιδιά, ωραία. Λοιπόν, η νοητική ρόμη αναφέρεται στο μέγιστο αριθμό μονάδων πληροφοριών, οι οποίες μπορούν να συγκρατηθούν ταυτόχρονα στο νου και να τύχουν επεξεργασίας μια δεδομένη χρονική στιγμή, με στόχο την κατανόηση ενός προβλήματος και τη λύση του, εάν κάτι τέτοιο απαιτείται από το πρόβλημα που έχω μπροστά μου. Άρα, λοιπόν, η νοητική ρόμη έχει σχέση με το μέγιστο αριθμό μονάδων πληροφοριών, οι οποίες μπορούν να συγκρατηθούν ταυτόχρονα στο νου και να τύχουν επεξεργασίας μια δεδομένη χρονική στιγμή. Από τις γνωστικές λειτουργίες τις οποίες ξέρετε, έχετε συζητήσει και στα μαθήματα της πειραματικής και της γνωστικής ψυχολογίας, αλλά και μαζί στις συζητήσεις που έχουμε κάνει, πάει ο νου σας σε κάποια πιο συγκεκριμένη λειτουργία? Στην εργαζόμενη μνήμη, πολύ σωστά. Βέβαια, ο ίδιος, η περιγραφή την οποία κάνει μας παραπέμπει σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό προς την εργαζόμενη μνήμη. Βεβαίως, σε άλλα σημεία του Πασχουά Λεώνα μιλάει και για προσοχή, γενικά για τις πυρηνικές γνωστικές διαργασίες. Λοιπόν, ό,τι έχει σχέση με το μέγιστο αριθμό μονάδων πληροφοριών που μπορεί ένα άτομο μια δεδομένη χρονική στιγμή να αναπαραστήσει και να επεξεργαστεί ταυτόχρονα, προκειμένου να κατανοήσει μία ώπη της πραγματικότητας, ένα πρόβλημα που έχει μπροστά του, για αυτό το πράγμα ευθύνεται η νοητική ρόμη. Τι άλλο, όμως, εκτός από το μέγιστο αριθμό μονάδων πληροφοριών. Η νοητική ρόμη είναι επίσης υπεύθυνη και για τη σκόπη μη ενεργοποίηση, ποιον τώρα, των σχετικών προς το υποεξέταση πρόβλημα σχημάτων και την απενεργοποίηση των μη σχετικών. Άρα, λοιπόν, είναι ένα πράγμα πόσες μονάδες μπορεί το σύστημα να επεξεργαστεί μια δεδομένη χρονική στιγμή στην πορεία της ανάπτυξής του και, επιπλέον, ένα δεύτερο πράγμα είναι ποιες δομές, ποιά γνωστικά σχήματα θα ενεργοποιηθούν για την επεξεργασία των συγκεκριμένων μονάδων πληροφοριών. Άρα, λοιπόν, η νοητική ρόμη έχει σχέση, ευθύνεται και για το πόσες πληροφορίες θα τύχουν ταυτόχρον της επεξεργασίας, αλλά και για το πώς θα τύχουν επεξεργασίας. Δηλαδή, με ποιους τρόπους, με ποιες διαδικασίες, με ποιά γνωστικά σχήματα είναι αυτά τα οποία θα ενεργοποιηθούν για να επεξεργαστούν τις συγκεκριμένες πληροφορίες. Και, όπως καταλαβαίνετε, και θα το δούμε και παρακάτω, μια δεδομένη χρονική στιγμή μπορεί να έχω έναν, όπως είπαμε και σε προηγούμενα μαθήματα, ένα μεγάλο ρυθμό πληροφοριών, επιλέγονται κάποιες προς επεξεργασία για τους α ή β κατά περίσταση. Τα ποιά γνωστικά σχήματα, όμως, θα ενεργοποιηθούν για να επεξεργαστούν τις συγκεκριμένες πληροφορίες. Δεν είναι ξεκάθαρο εξ αρχής. Μπορεί να είναι τα πιο σχετικά γνωστικά σχήματα, μπορεί να είναι και λιγότερο σχετικά. Οπότε εκεί θα μπορούσε κάποιος να πει ότι το σύστημα οφείλει να επιλέξει τα πιο σχετικά γνωστικά σχήματα, με τις πληροφορίες που τη δεδομένη στιγμή υπάρχουν στην εργαζόμενη μνήμη, έτσι ώστε το σύστημα να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Διότι εάν επιλέξει λανθασμένα γνωστικά σχήματα, τότε η πορεία της επεξεργασίας θα οδηγηθεί σε λανθασμένο αποτέλεσμα. Άρα λοιπόν, η νοητική ΡΟΜΙ είναι υπεύθυνη και για τον αριθμό των πληροφοριών που θα τύχουν ταυτόχρον της επεξεργασίας, αλλά και για τα γνωστικά σχήματα τα οποία θα ενεργοποιηθούν για την επεξεργασία των εκάστοτε πληροφοριών. Είναι σαφές αυτό, παιδιά. Ελένη. Καλησθένη. Έλα, καλησθένη, υπέγραψα και τη... ναι, έλα. Ναι. Φώναξε λίγο. Συνειδητά. Συνειδητά, διότι η επιλογή των γνωστικών σχημάτων... η καλησθένη ρώτησε αν μείνουμε στη σκόπιμη ενεργοποίηση των σχετικών... με το πρόβλημα σχημάτων και την απενεργοποίηση των σχετικών. Αυτό, λέει, είναι μια εκούσια, πώς το είπες, συνειδητή διαδικασία, βεβαίως. Διότι η επιλογή των πιο σχετικών γνωστικών σχημάτων, η επιλογή των πιο σχετικών γνωστικών σχημάτων... οφείλει να είναι μια συνειδητή διαδικασία. Δεν είναι ασυνειδητή, διότι το ίδιο το υποκείμενο επιλέγει... ποιες είναι με τη βοήθεια, βεβαίως, όλων αυτών των εσωτερικών διαδικασιών... ποιες είναι οι πιο σχετικές και ποιες είναι... και αυτά γίνονται, βέβαια, σε ελάχιστο χρόνο. Σε ελάχιστο χρόνο. Αυτοματοποιείται... βεβαίως, αυτό που είπε η Καλιστένη είναι πολύ σωστό, αλλά θα συμβεί μετά από μια συγκεκριμένη διάρκεια χρόνου... και κατόπιν άσκησης. Έχουν αυτοματοποιημένες κάποιες διαδικασίες... και πολύ γρήγορα επιλέγουν τις πιο σχετικές... και κάποιοι άλλοι χρειάζονται περισσότερο χρόνο... για να επεξεργαστούν ένα πρόβλημα. Είναι εκεί που η ένδο με τις εξωγενείς διαργασίες συναντιώνται... γιατί έχουμε... την αυτοματοποίηση της ενεργοποίησης των σχημάτων... είναι αποτέλεσμα ποιού πράγματος? Της εξάσκησης. Λοιπόν, η νοητική Ρώμη βέβαια, όπως υποθέσατε... αναπτύσσεται με την ηλικία. Δηλαδή, δεν γεννιόμαστε εξ αρχής... με ένα συγκεκριμένο ποσό θα λέγαμε... ή νοητικής Ρώμης ή ικανότητας... ένα μέγεθος νοητικής ικανότητας... αλλά αναπτύσσεται με την ηλικία. Και μάλιστα, ο Πασκουά Λεώνε... ορίζει τα στάδια της ανάπτυξης... των φάσεων, θα έλεγα, της ανάπτυξης... γιατί δεν μιλάει, είναι στην συνεχή ανάπτυξη... με συγχωρείται ο Πασκουά Λεώνε... ορίζει, λοιπόν, τις φάσεις της ανάπτυξης... ή την ανάπτυξη... με βάση την αύξηση της νοητικής Ρώμης. Και θα το δούμε αυτό και παρακάτω. Έτσι, λοιπόν, θεωρεί ο Πασκουά Λεώνε... ότι στην πραγματικότητα, με την πρόοδο της ηλικίας... αυξάνει η νοητική Ρώμη... και κατεπέκταση αυξάνει η ικανότητα του ατόμου... να κατανοεί και να λύνει προβλήματα. Διότι η αύξηση, η ενδυνάμωση της νοητικής Ρώμης... είναι αυτή η οποία συνδέεται με την ανάπτυξη. Άρα, λοιπόν, με την ανάπτυξη, με την πρόοδο της ηλικίας... αυξάνει η νοητική Ρώμη... γινόμαστε πιο ικανοί να κατανοούμε καλύτερα τον κόσμο... πιο σύνθετες πτυχές του κόσμου... και να επιλύουμε πιο σύνθετα προβλήματα. Και βεβαίως και ο ίδιος θεωρεί ότι μπορεί να έχω... αργότερους ή ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης... που ερμηνεύουν και τις διατομικές διαφορές. Ανάλογα με την ηλικία, μία ταχύτερη άφυξη της νοητικής Ρώμης... ή μία πιο αργή άφυξη της νοητικής Ρώμης... συνδέονται με ταχύτερη ή πιο βραδία... ανάπτυξη της ικανότητας κατανόησης και λύσης προβλημάτων. Έτσι. Και βέβαια, επειδή, όπως βλέπετε, αποδίδει πολύ μεγάλη... θεμελιώδη σημασία στην έννοια της νοητικής Ρώμης... το ερώτημα ήταν... επιχείρησε τότε, εκείνη τη δεκαετία, εκείνα τα χρόνια... να κάνει κάποιες διασυνδέσεις με νευροφυσιολογικούς μηχανισμούς. Ποιοι νευροφυσιολογικοί μηχανισμοί μπορεί να βρίσκονται... πίσω από την ανάπτυξη της νοητικής Ρώμης. Βέβαια, όπως καταλαβαίνετε, τότε, από τη δεκαετία του 70-80... χύθηκε πολύ νερό στο αυλάκι, στο πεδίο της νευροφυσιολογίας. Οπότε, τότε, όταν ο ίδιος είχε μιλήσει για τη λειτουργία του μετοπιέου λοβού... ξέρετε από τα μαθήματα που κάνετε στην ευρωφυσιολογία... ότι στο μετοπιέο λοβό συμβαίνουν πολλά πολύ σοβαρά πράγματα... που συνδέονται μεταξύ άλλων και με τη γνωστική ανάπτυξη. Τότε, βέβαια, ήταν περιορισμένα τα ευρήματα. Στην πορεία ο ίδιος δεν συνέχισε το κομμάτι αυτό... αλλά, εν πάση περιπτώσει, είχε μιλήσει εξ αρχής από τότε... για τη λειτουργία του μετοπιέου λοβού ως εκείνο του νευροφυσιολογικού μηχανισμού... που συνδέεται με τη νοητική ρόμη. Τώρα, συνεχίζουμε με τη νοητική ρόμη. Προχώρησε, ήταν και πολύ της μόδας τότε... προχώρησε ο Πασκουά Λεώνες το να προσδιορίσει με έναν τύπο. Έτσι θα λέγαμε, ας τον πούμε μαθηματικό τύπο. Απλό μαθηματικό τύπο, εν πάση περιπτώσει. Για να προσδιορίσει τη νοητική ρόμη. Και όρισε, λοιπόν, τη νοητική ρόμη... ως συνάρτηση ενός μιας σταθερής τιμής ε, ενός εκπονητή... όπως θα δούμε παρακάτω, το ε, έτσι... το οποίο ε αθρίζεται με μια τιμή κ. Έτσι, λοιπόν, η νοητική ρόμη, μια δεδομένη χρονική στιγμή της ανάπτυξης... είναι το άθρισμα του εκπονητή ε και του κ. Για να δούμε τι είναι το καθένα από αυτά. ε, όπως βλέπετε εκεί, είναι ο περίφημος εκπονητής σχεδιασμού. Έτσι, η όρη είναι λίγο περίεργη. Εκπονητής, λοιπόν, σχεδιασμού, ο οποίος... αντανακλά, έτσι, εκφράζει το ποσό ενέργειας... που διατίθεται για την επεξεργασία. Πόσο ενέργεια το σύστημα θα διαθέσει... για την επεξεργασία ενός έργου που έχω μπροστά μου να επιλύσω. Έτσι, και τι σημαίνει διαθέτει αυτό το έψιμα... να ταυτίζεται με το ποσό ενέργειας που διατίθεται στην επεξεργασία. Στην πραγματικό, είτε αυτό που κάνει είναι να παρέχει στο άτομο... τον ακριβή ορισμό του στόχου. Τι ζητάει το πρόβλημα, δηλαδή. Κάνει ανάλυση του προβλήματος τι ζητάει το πρόβλημα. Ποιες είναι οι εναλλακτικές δυνατότητες... που υπάρχουν διαθέσιμες στη βάση γνώσεων και δεξιοτήτων που έχω. Έτσι, δηλαδή, ποια είναι τα υποψήφια σχήματα τα οποία μπορεί να ενεργοποιηθούν. Ή με άλλα λόγια, στην πορεία που αποτελέσει ένα φορέο οδηγιών... ο οποίος θα ορίζει τα βήματα της επεξεργασίας... και τις ενέργειες που αντιστοιχούν σε κάθε βήμα. Άρα, λοιπόν, στην πραγματικότητα ο εκπονητής σχεδιασμού... γι' αυτό και λέγεται σχεδιασμός, ταυτίζεται με το σχεδιασμό της επεξεργασίας... για την κατανόηση ενός προβλήματος και την επίλυσή του. Και αυτό που είναι εντυπωσιακό, βέβαια, είναι ότι σε αυτήν την μαθηματική σχέση... νοητική ΡΟΜΙΕΙΣΟΝΕΙΠΣΛΟΝΣΙΚΑΠΑ... το έψιλον θεωρεί, όπως που άλλο είναι, ότι παραμένει σταθερό... περίπου από την ηλικία των τριών ετών και μετά. Άρα λοιπόν, και βεβαίως εσείς μπορεί να θυμηθείτε και τα άλλα σας μαθήματα... εξελιχτής ψυχολογίας, ότι στα πρώτα χρόνια πόσο κρίσιμη είναι η ανάπτυξη... κλπ. για πάρα πολλά συστήματα, θεωρεί λοιπόν ότι το έψιλον είναι σταθερό... από τα τρία περίπου έτη και δεν αλλάζει. Εντάξει. Επαναλαμβάνω ότι το έψιλον θεωρείται ο εκπονητής σχεδιασμού... αυτός δηλαδή, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την πορεία της επεξεργασίας... και τι σημαίνει πορεία της επεξεργασίας για την επίλυση ενός έργου... σημαίνει ότι θα πρέπει να ξέρω τι ζητάει το έργο, τι ζητάει το πρόβλημα, το στόχο δηλαδή. Σε σχέση με αυτό που ζητάει το πρόβλημα εγώ... τι έχω στη βάση δεδομένων και γνώσεων για το συγκεκριμένο πρόβλημα. Άρα, λοιπόν, έχω εναλλακτικές δυνατότητες, έχω επιλογές... εναλλακτικές δυνατότητες για να αξιοποιήσω προκειμένου να λύσω το συγκεκριμένο πρόβλημα. Άρα, λοιπόν, συνδέω το στόχο με το πρόβλημα. Και στην πραγματικότητα ορίζονται τα βήματα της επεξεργασίας. Καμιά ερώτηση. Σαφή. Ωραία. Κρατήστε στο νου σας ότι το ε είναι σταθερό από τα τρία περίπου έτη και μετά. Βέβαια, αν θυμηθείτε την προηγούμενη διαφάνεια που είπαμε... ότι η νοητική ρόμη αλλάζει με την πρόοδο της ηλικίας... και αν η νοητική ρόμη συνίσταται στο άθρεσμα ε και κ... και το ε μένει σταθερό, άρα τι είναι αυτό που αλλάζει για να αλλάζει η νοητική ρόμη, παιδιά, το κ. Λοιπόν, πώς ορίζεται τώρα το κ. Το κ ταυτίζεται με το μέγιστο αριθμό των διαφορετικών σχημάτων... τα οποία μπορούν να ενεργοποιηθούν ταυτόχρονα μια δεδομένη χρονική στιγμή... για την επίτευξη ενός τόπου. Και βεβαίως είναι αυτό το οποίο αλλάζει με την ηλικία. Άρα λοιπόν αν έρθουμε λίγο βλέπετε ότι η κ τι είναι αυτό το οποίο αλλάζει... αλλάζει ο αριθμός των σχημάτων που μπορούν ταυτόχρονα να ενεργοποιηθούν... και βέβαια ο αριθμός των σχημάτων έχει σχέση με τον αριθμό των πληροφοριών. Έτσι, παιδιά. Μια δεδομένη λοιπόν χρονική στιγμή για να επιτευχθεί ένας ορισμένος γνωστικός στόχος... ένα να επιλυθεί ένα έργο. Πάλι κρατώντας στο νου μας τη διάκριση μεταξύ hardware και software του συστήματος... το ε που πάει περίπου... από τη νοητική ρόμη που είπαμε ότι λίγο πολύ παραπέμπει σε ενδογενείς μηχανισμούς... το ε είναι αυτό που είναι πιο πολύ ενδογενός προσδιορισμένο. Μέχρι τα τρία χρόνια λίγο πολύ σταθεροποιείται. Δηλαδή οι επιδράσεις του περιβάλλοντος ολοκληρώνονται στη διαμόρφωση του ε πολύ νωρίς. Και ουσιαστικά εκεί πάμε για ζητήματα διατροφής, ασφάλειας και λοιπά τα οποία μπορεί να βλάψουν στην πραγματικότητα. Το γνωστικό σύστημα είναι να το επιτρέψουν να προχωρήσει ικανοποιητικά και πολύ καλά. Λοιπόν, το Κ είναι αυτό το οποίο βρίσκεται σε μια σταθερή αλληλεπίδραση και με το πλαίσιο... αλλά και με το ίδιο του τον εαυτό, δηλαδή και με το ίδιο το σύστημα, με την ίδια τη νοητική ρόμη. Είναι μια πτυχή της νοητικής ρόμης η οποία αλληλεπιδράφει πολύ με το πλαίσιο... και αλλάζει με την πρόοδο της ηλικίας. Εντάξει, παιδιά? Άρα, λοιπόν, θα έχετε στο μυαλό σας... ε και κ μας δίνουν τη νοητική ρόμη, το ε είναι σταθερό από τα τρία και μετά, το κ είναι αυτό το οποίο αλλάζει. Τώρα, το επόμενο ερώτημα, βέβαια, είναι πώς αλλάζει το κ, έτσι? Λοιπόν, το κ αλλάζει με την πρόοδο της ηλικίας, όπως είπαμε. Και επειδή, όπως καταλαβαίνετε, εκείνη την περίοδο, σκεφτείτε ότι ο Πασκουά Λεώνε... δημοσίευσε, αν θυμάμαι καλά, το πρώτο του άρθρο το 1074. Του πήρε μία δεκαετία ερευνητικής δουλειάς, πολύ έτσι σκληρής, για να καταλήξει σε αυτόν τον πίνακα... τον οποίο βλέπουμε εδώ σήμερα, έτσι. Επειδή εκείνη την περίοδο, καταλαβαίνετε, η φωνή του Πασκουά Λεώνε ήταν μία μεταξύ... έτσι, εξακολουθούσε να είναι πολύ κυριαρχή η θεωρία του Πιαζέ, έτσι. Οπότε, υπήρχε μία τάση να συνδέονται τα νέα πράγματα με το τι είχε πει ο Πιαζέ... ή τι εξακολουθούσε να λέει ο Πιαζέ, έτσι. Έτσι, λοιπόν, ο Πασκουά Λεώνε επιχείρησε, έκανε μία σειρά μελετών... σε διαφορετικές, με παιδιά και εφήβους διαφορετικών ηλικίων... που μένουν να αντιστοιχίσει, θα λέγαμε, το επίπεδο της νοητικής ρόμης... με τη μέση ηλικία των παιδιών και τα Πιαζετιανά υποστάδια. Και γιατί υποστάδια, παιδιά, από τη στιγμή που την νοητική ρόμη... την ταυτίζει κυρίως με τον αριθμό των πληροφοριών, με τις προτιμόμενες... μεθόδους επεξεργασίας και λοιπά. Η άποψή του πουθενά δεν λέει, φαντάζεστε ότι θα είναι υπέρ των σταβίων... των υπότομων εκτινάξεων που ολικά να διοργανώνουν το σύστημα... σε επόμενες καταστάσεις, σε επόμενα στάδια... ή θα υιοθετεί μια πιο συνεχή προσέγγιση για την ανάπτυξη... από τη στιγμή που δίνει τόσο μεγάλη έμφαση στον αριθμό των πληροφοριών... και τις προτιμόμενες μεθόδους επεξεργασίας. Τι λέτε? Φωνάξτε λίγο! Το δεύτερο! Άρα, λοιπόν, υιοθετεί μια πιο συνεχή προσέγγιση. Και φαίνεται αυτό και στον πίνακα τον οποίο έχουμε εκεί. Δεν υποστηρίζει, λοιπόν, την ύπαρξη σταδίων ο Πασκουάλεών. Σημειώστε αυτό, γιατί δεν το έχω κάπου σε διαφάνεια. Είναι υπέρ της συνεχούς ανάπτυξης και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά... γιατί επηρεάστηκε τόσο πολύ από τη θεωρία... της επεξεργασίας πληροφοριών. Επιχείρησε, όμως, να κάνει μια διασύνδεση... μια αντιστοίχηση της νοητικής ρόμης... με τα πιαζετιανά υποστάδια. Έτσι, λοιπόν, μετά την ηλικία των τριών ετών... γιατί ο Ριζούς δεν ασχολήθηκε με μικρότερες ηλικίες... το να κάνεις μελέτες γνωστικής ανάπτυξης κάτω από τα τρία... είναι εξαιρετικά δύσκολο. Είχε την άποψή του ότι το ε σταθεροποιείται περίπου... στην ηλικία των τριών ετών και μετά την ηλικία των τριών... ξεκίνησε να μελετά παιδιά από τα τρία και μετά. Έτσι, λοιπόν, θεωρεί ότι για κάθε χρονολογική ηλικία... περίπου, έτσι, για την ηλικία των τριών με τεσσάρων ετών... η μέγιστη νοητική ρόμη ανέρχεται στο έψιλον συν ένα. Θυμόμαστε ότι είναι το κάπα. Τι είπαμε ότι είναι το κάπα, κορίτσια? Ναι. Φώναζε Κατερίνα. Έλα, Κατερίνα. Πολύ ωραία. Ο αριθμός των σχημάτων που μπορούν ταυτόχρον να ενεργοποιηθούν... για να επιλύσσουμε, να κατανοήσουμε ένα πρόβλημα. Άρα, λοιπόν, λέει ο Πασκουάλ Λεώνης... στην ηλικία περίπου των τριών τεσσάρων ετών... που αντιστοιχεί περίπου στο προλογικό στάδιο του Πιαζέ... που είναι... Ποιο στάδιο, θυμάστε? Τα στάδια του Πιαζέ, έτσι, το δεύτερο στάδιο του Πιαζέ... το οποίο ξεκινάει μετά τα δύο έτη... και εκτείνεται, αν θυμάστε, μέχρι πότε. Λίγο παραπάνω. Μέχρι πότε. Τι λέτε. Μέχρι τα πέντε είναι το πρώτο υποστάδιο. Γιατί μετά το βάζει μέχρι το έξι με έφτα... το δεύτερο στάδιο Πιαζέ. Αναγνωρίζει, όμως, είναι το μόνο στάδιο Πιαζέ... που αναγνωρίζει δύο υποστάδια. Το προλογικό και το αναρραιτικό, μετά τα πέντε χρόνια. Χωρίς, ωστόσο, μιλάει ο ίδιος για διαφοροποίηση... εντός, όμως, στα δύο. Όχι, δηλαδή, για τόσο μεγάλη ολική αναδιοργάνωση του συστήματος... που να περάσουμε σε ένα επόμενο γνωστικό στάδιο. Έτσι, λοιπόν, ο Πασκουάλ Λεώνε λέει... ότι περίπου στην ηλικία των τριών, τεσσάρων ετών έχουμε ένα σχήμα. Δηλαδή, έχω τον εκπονητή με όση ενέργεια μπορεί να δώσει... που πλέον έχει σταθεροποιηθεί... και ένα σχήμα μπορεί να επεξεργαστεί σε αυτήν την ηλικία το παιδί. Και αντιστοιχεί με το προλογικό στάδιο. Λίγο αργότερα, από την ηλικία των πέντε έτσι στα πέντε με έξι... τα σχήματα γίνονται δύο. Άρα, λοιπόν, μπορεί το αναπτυσσόμενο ένα παιδί της ηλικίας πέντε έξι ετών... να επεξεργαστεί πιο σύνθετα προβλήματα. Να ενεργοποιήσει ταυτόχρονα δύο σχήματα. Για παράδειγμα, και του χρώματος ενδεχομένως και του σχήματος... αν υποθέσουμε ότι έχει να κατηγοριοποιήσει κάτι. Και ταυτίζεται με το ενορατικό υποστάδιο κατά Πιαζέ. Στην ηλικία των επτά οκτώ που έχουμε περάσει σύμφωνα με τον Πιαζέ... σε ποιο στάδιο, παιδιά? Στο στάδιο της συγκεκριμένης σκέψης που ταυτίζεται περίπου χρονικά... με την περίοδο που το παιδί πάει στο δημοτικό. Τα σχήματα γίνονται τρία. Το ε βέβαιος παραμένει σταθερό. Το ε παραμένει σταθερό, γιατί είναι αυτό το οποίο ενεργοποιεί τα σχήματα. Παραμένει σταθερό, αλλά αυτή τη φορά από τη στιγμή που είναι τρία τα σχήματα... τα οποία μπορούν ταυτόχρονα να τύχουν επεξεργασίας... καταλαβαίνετε ότι θα διαθέσει και περισσότερη ενέργεια. Έχει όμως τη δυνατότητα να τη διαθέσει αυτήν την ενέργεια... ήδη από τα τρία και μετά. Απλώς τα σχήματα είναι αυτά νωρίτερα. Δεν μπορεί ένα παιδί να επεξεργαστεί περισσότερα σχήματα. Επεξεργάζεται λιγότερα σχήματα, άρα και η ενέργεια ρυθμίζεται. Γιατί είπαμε ότι οι τελεστές, έτσι και το έψιλον, ρυθμίζει την ενεργοποίηση των σχημάτων... και τη λειτουργία, βέβαια, των σχημάτων. Άρα, λοιπόν, στα 7 με 8 χρόνια έχω έψιλον στην τρία... που είναι η πρόημη συγκεκριμένη σκέψη. Θυμάστε μέχρι πότε κρατούσε το τρίτο καταπιαζές στάδιο. Για να σας ακούσω. Το βλέπετε εκεί και δεν χρειάζεται, λένε. Λίγο πριν, 11 με 12, προς το τέλος του δημοτικού σχολείου... προς το τέλος σχολικής ηλικίας και με την είσοδο στην εφηβία. Λοιπόν, άρα στα 7 με 8 χρόνια έχω τρία σχήματα... τα οποία μπορούν να τύχουν ταυτόχρον της επεξεργασίας. Ταυτίζονται με την πρόημη συγκεκριμένη σκέψη καταπιαζέ. Στα 9 με 10 χρόνια τα σχήματα γίνονται τέσσερα. Να βαθμίζεται πολύ, δηλαδή, η σκέψη του αναπτυσσόμενου παιδιού. Είμαστε προς την όψημη συγκεκριμένη σκέψη και προσέξτε λίγο. Εδώ λέει συγκεκριμένη προς τυπική σκέψη. Στα 11 με 12 τα σχήματα γίνονται πέντε. Συγκεκριμένη προς τυπική σκέψη. Αυτό κιόλας αν δει κάποιος ότι βάζει συγκεκριμένη προς τυπική σκέψη... πάλι μας παραπέμπει σε μια ομαλή μετάβαση... από τη συγκεκριμένη προς την τυπική σκέψη καταπιαζέ... σε μία μετάβαση με ένα εκτίναγμα που περνάει το σύστημα σε ένα επόμενο στάδιο. Σε μία ομαλή, πολύ σωστά. Άρα, λοιπόν, στα 11 με 12 έτη έχω ε' συν πέντε σχήματα για ταυτόχρονη επεξαργασία... συν έξι στα 13 με 14 που είναι η πρόημη τυπική σκέψη... και από τα 15 έτη και μετά ο Πασκουά Λεώνε θεωρεί... ότι από την όψημη τυπική σκέψη και μετά... ο μάξιμουμ αριθμός σχημάτων που μπορούν να ενεργοποιηθούν... ταυτόχρονα για να επιλυθεί ένα πρόβλημα... και όπως καταλαβαίνετε μπορεί να είναι πολύ σύνθετο το πρόβλημα... είναι ε' συν εφτά. Και θεωρεί ότι δεν αυξάνει ο αριθμός του K περαιτέρω... διότι γενικώς το σύστημα είναι και πεπερασμένο. Έχει μία οροφή. Έτσι, λοιπόν, έχει μία πεπερασμένη δυνατότητα. Ο μάξιμουμ αριθμός σχημάτων είναι το 7. Θεωρητικά από την ηλικία των 15 και μετά... αλλά και κατά την ενήλικη ζωή... μπορεί το άτομο να επιλύει προβλήματα που θέτουν τέτοιες απαιτήσεις. Δεν σημαίνει ότι όλα τα προβλήματα από την ηλικία των 15 και μετά... θέτουν απαιτήσεις για ταυτόχρονη ενεργοποίηση 7 ε' συν 7. Έτσι, πάντα έχουμε και πολύ πιο εύκολα προβλήματα... έχουμε και πιο δύσκολα προβλήματα κλπ. Κι εδώ επισέρχεται και η έννοια της αυτοματοποίησης... διότι τα πιο εύκολα προβλήματα θεωρητικά... την χάνουν αυτοματοποίησης από ένα σημείο και μετά... ως αποτέλεσμα της εξάσκησης... και ως αποτέλεσμα της ευκολίας τους σε σχέση με τα πιο δύσκολα έργα. Εντάξει. Βεβαίως, κατά την ενήλικη ζωή... ενδεχούμε στο στόχο προς το τέλος... ο Πασχουά Λεώνε αποτελεί και έναν από τους θεωρητικούς... που παρά το γεγονός ότι δεν ανέλησε πάρα πολύ... την σκέψη του για την ύστερη ανάπτυξη... δηλαδή μετά την κατά την ενήλικη ζωή... ωστόσο είπε κάποια πράγματα, θα σας τα πω... θεωρεί όμως ότι αυτό το 7... πρώτον δεν είναι απαραίτητο να το έχουν κατακτήσει όλοι... έτσι που σημαίνει ότι υπάρχουν περιβαλλοντικές επιδράσεις... δηλαδή άρα λοιπόν το έψιλον συνεφτά δεν είναι υποχρεωτικό... να κατακτηθεί από όλους... δεύτερον έχω πιο γρήγορους... ή πιο βραδείς ρυθμούς ανάπτυξης... δηλαδή έχω διατομικές διαφορές και βλέπετε... λέει 9 με 10, 11 με 12... που σημαίνει ότι επιτρέπει μια μεγαλύτερη ευελιξία... στον χρόνο με τον οποίο ένα παιδί θα φτάσει στο να λειτουργεί... έψιλον συν τέσσερα ή έψιλον συν πέντε. Άρα λοιπόν δεν απαραίει το όλοι να φτάσουν στο έψιλον συνεφτά... και επίσης αναγνωρίζει γρηγορότερους... ή αργότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Και βεβαίως δεν υποστηρίζει τα στάδια. Καμιά ερώτηση μέχρι εδώ, παιδιά? Ναι. Φώναζε, Ελένη, γιατί... Αλλάζει και το έψιλον. Το έψιλον, δηλαδή, μιλήσουμε με όσους... Του πιαζέ? Μιλήσουμε με όσους... Του Πασκουάλεων, ναι. Αλλά στην ιστορία του πιαζέ. Ναι. Φέρνει και το έψιλον αλλάζει. Ο πιαζέ, φυσικά. Ο πιαζέ, αφού δεν χώριζε έψιλον και κ, ο πιαζέ όλο αυτό το εννοούσε μια ενιαία οντόητα. Άρα όλο μαζί αλλάζει. Όλο μαζί αλλάζει. Ωραία ερώτηση. Λέει ότι είναι σταθερό. Όμως, οποιοδήποτε παιδί έχει στην ηλικία των τριών, δεν πάει με το ίδιο έψιλον. Όχι, καθόλου. Εκεί πάνε οι εντογενείς δυνάμεις της ανάπτυξης, βεβαίως. Το έψιλον είναι σταθερό για κάθε παιδί από την ηλικία των τριών και μετά, αλλά το έψιλον δεν είναι ίδιο μεταξύ όλων. Εκεί έχουμε όλες τις γονιδιακές επιδράσεις, τους εντογενειωρήμανση και ούτω καθεξής. Πολύ ωραία ερώτηση για να διασαφηνιστεί. Το έψιλον δεν είναι ίδιο μεταξύ των παιδιών. Είναι σταθερό ανάπαιδι, κατά τον Πασχουά Λεώνι, από την ηλικία των τριών και μετά. Έτσι. Ορίστε. Βεβαίως. Βεβαίως θα επηρεάσει, γιατί το έψιλον είναι αυτό το οποίο ως νοητική ρόμη, είναι αυτό το οποίο ρυθμίζει την ενεργοποίηση των σχημάτων. Οπότε υπολείπεται φυσικά. Είναι πιο πολύ προς την πλευρά των εντογενών δυνάμεων της ανάπτυξης εδώ. Και τα τρία έτη γιατί τα βάζει, φαντάζεστε εσείς. Δηλαδή από τις γνώσεις που έχετε από την εξελικτική ψυχολογία και για την καθοριστική σημασίας περίοδο των πρώτων χρόνων, τι συμβαίνει εκεί, τι μπορεί να συμβεί και το έψιλον να επηρεάστη. Δηλαδή, ουσιαστικά, θεωρώ ότι το έψιλον είναι εντογενός προσδιορισμένο, αλλά αφήνει αυτά τα τρία έτη γιατί, παιδιά. Υπονόησα κάτι νωρίτερα. Ορίστε. Όχι, όχι γι' αυτό, όχι για λόγους. Αλλά πάρτε την περίπτωση ενός παιδιού, το οποίο τα τρία έτη, για παράδειγμα, δεν σητίζεται καλά. Δεν διατρέφεται καλά. Το έψιλον, κι αν ακόμη ήταν εντογενός προσδιορισμένο να φτάσει σε ένα επίπεδο, το γεγονός ότι το παιδί υπολείπεται φυσιολογικής σήτησης, επηρεάζει τις συνάψεις, επηρεάζει τη λειτουργία του νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου, το έψιλον δεν θα φτάσει εκεί που ήταν προδιαγραμμένο να φτάσει. Οπότε γι' αυτό σας είπα ότι ναι, δεν είναι εντογενός προσδιορισμένο, αλλά βρίσκονται σε μια διαρκή ελληλεπίδραση με το περιβάλλον, ακόμη και στο έψιλον που το θεωρεί έμφυτο. Έμφυτο, αλλά υπό τους περιορισμούς που το περιβάλλον μπορεί να θέσει σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Και στα τρία πρώτα χρόνια είναι πολύ κρίσιμη η περιορισμή που μπορεί να θέσει, ας πούμε, το πλαίσιο. Έτσι, πολύ ωραία. Άλλη ερώτηση. Μια χαρά. Επίσης, με την πρόοδο της ηλικίας, αλλά προς την ύστερη ανάπτυξη, λέει ότι από τα 15 και μετά το σύστημα καθίσταται ικανό να λειτουργεί σε επίπεδο έψιλον συν εφτά. Αυτό το εφτά δεν το έχουμε καθόλου τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, διότι ο Πασκουά Λεώνιε, επειδή ακριβώς μίλησε για την ύστερη ανάπτυξη, θεωρεί ότι το εφτά από μια ηλικία και μετά αρχίζει να πέφτει και ακολουθεί αντίστροφη πορεία το σύστημα. Δηλαδή εκεί που ήταν στο έψιλον συν εφτά, μπορεί να γίνει έψιλον συν έξι. Και κάποια στιγμή να γίνει και έψιλον συν πέντε, maximum, θεωρεί. Ειδικά μετά τα 55, σύμπλιν τρία χρόνια με διαφορές και λοιπά, θεωρεί ότι το σύστημα πια πάβει να λειτουργεί στο ύψι, στο επίπεδο αποτελεσματικότητας το οποίο λειτουργούσε. Έχει και συνέμπιες ο χρόνος. Άρα, έχουμε στο νου μας τον πίνακα που μόλις συζητήσαμε. Τα κλασικά πιαζετιανά στάδια φαίνεται να είναι εξαρτώμενα από τα επίπεδα της νοητικής ρόμης, του mental capacity, η οποία στην πραγματικότητα αποτελεί και την αιτία μετάβασης από το ένα στάδιο στο άλλο. Άρα, λοιπόν, από τη μία φάση στην άλλη, παιδιά. Άρα, λοιπόν, η νοητική ρόμη είναι αυτή η οποία δημιουργεί η αλλαγή στη νοητική ρόμη, η οποία αλλαγή στη νοητική ρόμη είναι αποτέλεσμα της αλλαγής του K, πολύ σωστά. Άρα, λοιπόν, η αλλαγή της νοητικής ρόμης ως αποτέλεσμα της αλλαγής του K είναι ο μηχανισμός που βρίσκεται πίσω από τη γνωστική ανάπτυξη, από τις γνωστικές αλλαγές που έχουμε στην πορεία του χρόνου. Και στην πραγματικότητα, ο ποιοτικός μετασχηματισμός της σκέψης από στάδιο σε στάδιο κατά πιαζε, γιατί ο πιαζε δεν μίλησε για ποιοτικές αλλαγές. Η θεωρία του πιαζε, ο πιαζε μίλησε για ποιοτικές αλλαγές, για ολικές αναδιοργανώσεις του συστήματος. Οι ποιοτικές αλλαγές της σκέψης από στάδιο σε στάδιο κατά πιαζε, για κατά Πασκουά Λεώνια είναι αποτέλεσμα κυρίως τι? Ποσοτικών μεταβολών. Ναι, το K που αλλάζει. Είναι ο αριθμός των σχημάτων που αλλάζει με την πρόοδο της ηλικίας και καθιστά το γνωστικό σύστημα πιο αποτελεσματικό. Άρα λοιπόν, η ποιοτική, το ότι αλλάζει η σκέψη μας είναι συνάρτηση ποιοτικά, είναι συνάρτηση ποσοτικών μεταβολών. Και βέβαια αυτές τις ποσοτικές μεταβολές, για να το ξαναπούμε και πάλι και να είναι πολύ σαφές, προήλθαν, αυτή η έμφαση στις ποσοτικές μεταβολές προήλθαν βεβαίως από που? Από τη θεωρία της επεξεργασίας πληροφοριών που λέγαμε. Καμιά ερώτηση μέχρι εδώ παιδιά? Όχι. Τώρα, είπαμε ότι η νοητική ρόμη, ότι ο Πασκουά Λεώνε διακρίνει τους τελεστές από τα γνωστικά σχήματα. Το hardware από το software του συστήματος, την ικανότητα από τα γνωστικά σχήματα. Και είπαμε ότι η νοητική ρόμη αποτελεί τον πιο δημοφιλή τελεστή. Περισσότερο μελετηθεί σε έννοια από τον ίδιο τον Πασκουά Λεώνε. Όμως, εισήγαγε και άλλους τελεστές. Θεωρεί δηλαδή ότι αυτό το ατομικό νοητικό δυναμικό, η ικανότητα έπειξε εργασίας. Δεν είναι μόνο η νοητική ρόμη. Η νοητική ρόμη μπορεί να εκφράζει την εργαζόμενη μνήμη, την προσοχή, τα hard core διαργασίες του συστήματος, αλλά εισάγει ο ίδιος και μια σειρά άλλων τελεστών, οι οποίοι διαδραματίζουν κατά τον ίδιο αρκετά σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη. Ωστόσο, προσέξτε λίγο αυτό, σχετίζονται κυρίως με την αύξηση των επιδόσσεων στα πλαίσια ενός στα δύο. Δηλαδή, θεωρεί ότι η νοητική ρόμη, γιατί το είπαμε και πριν, η νοητική ρόμη είναι αυτή η οποία βρίσκεται πίσω από τις γνωστικές αλλαγές, από τη γνωστική ανάπτυξη, αλλά ο βαθμός και ο ρυθμός στον οποίο αυξάνουν οι επιδόσεις στα πλαίσια μιας περιόδου, μιας ηλικίας, ενός στα δύο, μιας φάσης ανάπτυξης, εξαρτάται και από τη λειτουργία των άλλων, θα λέγαμε, συμπληρωματικών τελεστών. Άρα, λοιπόν, η νοητική ρόμη βρίσκεται πίσω από τις γνωστικές αλλαγές, σε περιόδους, 3 με 4, 5 με 6, 6 με 7, αλλά το τι αλλαγές λαμβάνουν χώρα μέσα σε αυτές τις αναπτυξιακές περιόδους είναι συνάρτηση της λειτουργίας και άλλων συμπληρωματικών τελεστών. Και ποιοι είναι αυτοί οι τελεστές τώρα, έτσι. Καταρχήν να έχετε στο νου σας πάντα το γεγονός ότι τους ονομάζει τελεστές, εννοεί ότι έχουν κατεξοχή μια ενδογενή προέλευση. Έτσι, είναι στο πρώτο επίπεδο του ανθρώπινου νου και όχι στα σχήματα. Εντάξει, ωραία. Λοιπόν, ο πρώτος τελεστής είναι ο τελεστής Δ, που συνδέεται με τη λειτουργία διακοπής ή αναστολής. Τι είπαμε νωρίτερα, είπαμε ότι όταν έχουν μπροστά μας ένα πρόβλημα για να επιλύσουμε, το οποίο εφέτει συγκεκριμένες απαιτήσεις και οι απαιτήσεις αυτές προσδιορίζονται από τον αριθμό των πληροφοριών, από το είδος των πληροφοριών, από τις μεθόδους επεξεργασίας που θέτουν έτσι ως απέταση και το καθεξής. Μπορεί να ενεργοποιηθούν μια δεδομένη χρονική στιγμή, ποικίλα γνωστικά σχήματα τα οποία, έτσι να το περιγράψουμε πολύ απλά, μπορεί να τα θεωρήσουμε ως συνυποψήφια για να αναλάβουν την επεξεργασία του προβλήματος και τη διαδικασία επίλυσης. Άρα λοιπόν έχω ένα πρόβλημα μπροστά μου, θέτει κάποιες απαιτήσεις ως προς τον αριθμό και το είδος των πληροφοριών, των γνώσεων δηλαδή που απαιτεί και εγώ καλούμε να επιλύσω το πρόβλημα. Λοιπόν, στην πραγματικότητα τι θα συμβεί, το ε θα ενεργοποιήσει έναν αριθμό κ ανάλογα με την ηλικία στην οποία βρίσκομαι και το είδος του προβλήματος για να χρησιμοποιούμε αυτά που λέμε πριν, έτσι. Όμως το σύστημα θα ενεργοποιήσει έναν αριθμό που μπορεί να επεξεργαστεί για παράδειγμα πέντε σχήματα ταυτόχρονα. Ωραία, αλλά ποιος εξασφαλίζει ότι αυτά είναι και τα ενδεδειγμένα για την επίλυση του συγκεκριμένου προβλήματος, διότι μπορεί να υπάρχουν και σχετικά και άσχετα σχήματα που θα ενεργοποιηθούν γιατί μοιάζουν λίγο, έτσι. Άρα λοιπόν, πρέπει να υπάρχει ένας μηχανισμός, μια λειτουργία διακοπής λέει ο Πασκοαλεώνε, ο οποίος τι κάνει αυτός ο τελεστής. Εκεί που έχω συνυποψήφια σχήματα για ενεργοποίηση, για να λύσω το πρόβλημα, θα πρέπει να αποδυναμώσει τα άσχετα με την υλοποίηση του συγκεκριμένου σχεδίου δράσης σχήματα και να αφήσει να αναλάβουν την επεξεργασία του προβλήματος τα πιο σχετικά, τα πιο ενδεδειγμένα, τα πιο κατάλληλα. Και γι' αυτό ονομάζεται αυτός λειτουργία διακοπής η αναστολής, αναστέλει, αποδυναμώνει, διακόπτει την ενεργοποίηση των σχημάτων που μπορεί φαινομενικά να μοιάζουν σχετικά με το συγκεκριμένο πρόβλημα που έχω να λύσω, αλλά στην πραγματικότητα να με παραπλανήσουν και να με οδηγήσουν σε λανθασμένα αποτελέσματα. Άρα λοιπόν, ο τελεστής Δ, ο τελεστής διακοπής η αναστολής, έχει πολύ μεγάλη αξία για την οικονομία του συστήματος, διότι δεν παιδεύουμε σε ατέρμονες έτσι προσπάθεια στο να επιλύω ένα πρόβλημα και με πράγματα τα οποία δεν έχουν σχέση. Το καταλαβαίνουμε γιατί συνδέεται με την οικονομία του συστήματος. Πάρτε την περίπτωση στη δική σας, όλοι μας έχουμε βρεθεί μπροστά από προβλήματα για τα οποία ξέρουμε ότι έχω γνώσεις, έχω και δεξιόητες, δεν ξέρω πώς να τα λύσω, αλλά θυμηθείτε τον εαυτό σας μπροστά σας να είναι ένα πρόβλημα να προβληματίζετε, έτσι να αναρωτιέται ποιος είναι ο πιο κατάλληλος τρόπος για να το επιλύσει. Έχετε όλες αντίστοιχες εμπειρίες. Ο Πασκουάλλο αυτή τη στιγμή προσπάθησε να μελετήσει και λέει ότι εκείνη τη στιγμή κανονικά θα πρέπει να ενεργοποιηθεί ένας τελεστής διακοπής, ο οποίος οφείλει να αναστείλει τη λειτουργία των υποψήφιων άσχετων σχημάτων και να απομονώσει ουσιαστικά τα πιο σχετικά σχήματα. Βεβαίως έχουμε μεγάλες ατομικές διαφορές, διότι κάποιοι εντέλει πάντα επιλέγουμε τα σχετικά, όχι, γιατί πολλές φορές μπορεί να επιλέξουμε τα άσχετα, που σημαίνει ότι ο τελεστής διακοπής μπορεί να ενεργοποιήθηκε, αλλά μπορεί να μην ενεργοποιήθηκε προς τη σωστή κατεύθυνση. Γιατί υπάρχουν και άλλοι τελεστές, τους οποίους θα δούμε παρακάτω. Άρα, λοιπόν, από άποψη hardware του συστήματος, υπάρχει δυνατότητα διακοπής των άσχετων σχημάτων. Τώρα, το ποια όμως θα κρίνει το ίδιο το υποκείμενο, είναι τα άσχετα και ποια είναι τα σχετικά, αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα, που εξαρτάται από άλλους τελεστές, λέει η Πασκουά Λεώνι. Εντάξει, ωραία. Ναι, παρακαλώ. Αχ, δεν θυμάμαι το όνομά σου. Έλα, Μαρία. Φώναζε λίγο, Μαρία. Ποιο? Ο τελεστής ΔΕ είναι στο hardware του συστήματος, τον έχουμε. Ναι, βέβαια δεν έχει κάνει αναφορές αναπτυξιακές σε σχέση με τους υπόλοιπους τελεστές, σας το έχω και λίγο παρακάτω. Δηλαδή, η νοητική Ρόμη είναι ο κλασικός, ο βασικός τελεστής, τον οποίο μελέτησε και με πειράματα ο Πασκουά Λεώνι. Τους άλλους τους αναφέρει στη θεωρία του, αλλά δεν έχει πειράματα που να λέει ότι αυτός σε αυτήν την ηλικία λειτουργεί έτσι και λοιπά. Τους αναφέρει, ταιριάζουν με το μοντέλο του, όπως καταλαβαίνετε, έτσι, αλλά δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες. Λοιπόν, ποιοι είναι οι άλλοι τελεστές? Τελεστής λ, τελεστής π. Είναι ελληνική η όρη, έτσι, το λ είναι από τη λογική μάθηση, logical operator και content operator, που είναι το περιεχόμενο πεδίο, έτσι. Λοιπόν, τελεστής λ και τελεστής π. Τι κάνουν αυτοί οι δυο κύριοι τώρα? Αυτοί θεωρούνται ότι αποτελούν τους παράγοντες της μάθησης. Προσέξτε τώρα. Οι τελεστές είναι έμφυτοι, έτσι, είναι στο hardware του συστήματος. Τους ταυτίζει με την έμφυτη ικανότητα του ατόμου να διατηρεί, να μαθαίνει και να διατηρεί τα προϊόντα της μάθησης κατά τις αλληλεπιδράσεις του με την πραγματικότητα και να τα χρησιμοποιεί στο μέλλον. Οι δυο μεταξύ τους όμως διαφέρουν ως προς τη γενικόητά τους και την ευρύτητα εφαρμογών. Γιατί αυτό? Καταρχήν αυτοί έχουν σχέση με τη διαδικασία της μάθησης, έτσι, ο τελεστής λογικής μάθησης και ο τελεστής πεδίου. Αν σκεφτείτε λίγο και τους όρους, έτσι, ο τελεστής π του πεδίου περιεχομένου αφορά συγκεκριμένες απόψεις της πραγματικότητας σε συγκεκριμένες μορφές δράσεις. Δηλαδή ο τελεστής π έχει σχέση με το είδος της πληροφορίας, έτσι, αν είναι μαθηματική η πληροφορία, αν είναι λεκτική η πληροφορία, αν είναι χωροταξική η πληροφορία και το καθεξής. Άρα λοιπόν λέμε αφορά συγκεκριμένες απόψεις της πραγματικότητας, γιατί η πραγματικότητα έχει πολλά διαφορετικά ερεθίσματα, έτσι, και ως προς το περιεχόμενό τους, ως προς τον τρόπο αναπαράστασης και το καθεξής. Άρα λοιπόν ο τελεστής περιεχομένου είναι αυτός ο οποίος θα ενεργοποιήσει τις σχετικές γνώσεις σε σχέση με το συγκεκριμένο πρόβλημα που έχω μπροστά μου. Άρα λοιπόν καταλαβαίνουμε ότι ο τελεστής π θα λειτουργήσει ταυτόχρονα με ποιον, με τον τελεστή Δ που λέγαμε πριν. Ο τελεστής Δ θα αποδυναμώσει τις άσχετες, έτσι, αποδυναμώνοντας τις άσχετες επιτρέπει τις σχετικές, αλλά το ποιες είναι οι σχετικές εξαρτώνται και από τη λειτουργία του τελεστή Π, γιατί αυτός έχει σχέση με την αναγνώριση της φύσης της πυροφορίας, του είδους της πυροφορίας και το καθεξής. Παρακολουθείτε, ωραία. Λοιπόν, καταλαβαίνω ότι είναι λίγο δύσκολα, έως πολύ. Κοινούμαστε σε υψηλά επίπεδα αφαίρεσης, αλλά έτσι είναι οι σύγχρονες θεωρίες βιωσιστικής ανάπτυξης. Δείτε το και σε μια άσκηση του νου σας. Καλό κάνει. Έλα, Κατερίνα. Να ρωτήσεις, βέβαια. Με μία γενικότερη έννοια. Μετά το πάει πιο συγκεκριμένα. Με μία γενικότερη έννοια, επειδή ακριβώς δεν αναφέρθηκε και αναπτυξιακά στον τελεστή Δ, και λίγο πολύ θεωρεί ότι όλοι αυτοί οι συμπληρωματικοί τελεστές ακολουθούν την αναπτυξιακή πορεία της νοητικής ρόμης. Και γι' αυτό ωραία ερώτηση. Λοιπόν, από την άλλη τώρα, από τη μία ο τελεστής Π λοιπόν έχει σχέση με τις εξειδικευμένες πληροφορίες, με τις εξειδικευμένες ώψεις της πραγματικότητας. Και από την άλλη ο τελεστής Λ που είναι ο παράγοντας λογικής μάθησης, ο τελεστής λογικής μάθησης αφορά το συντονισμό ή την ενσωμάτωση δύο ή περισσότερων σχημάτων σε ένα μονοσχήμα και έχει ένα ευρύτερο πεδίο εφαρμογής. Σκεφτείτε τον τελεστή Λ ως τους λογικούς κανόνες. Αν Π, τότε Q, έχω Π, τι συμβαίνει, έτσι. Άρα, στην πραγματικότητα ο τελεστής Λ όταν λέμε ότι αφορά το συντονισμό ή την ενσωμάτωση δύο ή περισσότερων σχημάτων σε ένα μονοσχήμα, τι κάνει? Απομονώνει τα σχήματα που ενεργοποιούνται για την επίλυση ενός προβλήματος και μπορεί να τα συντονίσει σε ένα νέο σχήμα, διότι σε μια πιο αφαιρετική έκδοση της πραγματικότητας. Ενώ ο τελεστής Π έχει σχέση με την εξειδικευμένη πληροφορία αυτή, καθ' αυτή τη φύση και το είδος της πληροφορίας, γλώσσα, μαθηματικά, χώρος και λοιπά, οι λογικοί κανόνες απομονώνουν αυτά και τα κάνουν σύμβολα. Τα αναπαριστούν με τη μορφή συμβόλων και με τις σχέσεις μεταξύ των συμβόλων. Άρα, λοιπόν, αναδεικνύουν τη σχέση μεταξύ των σχημάτων και των πληροφοριών. Και σκεφτείτε τώρα ότι γιατί αυτοί είναι παράγοντες, θεωρούνται υπεύθυνοι για τη μάθηση και για το πώς μαθαίνω και για το πώς διατηρώ τα προϊόντα της μάθησης στη διάρκεια του χρόνου. Ο μεν τελεστής Π μπορεί να ενεργοποιήσει πληροφορίες από τη βάση δεδομένων που έχω και δεξιόιτες που είναι σχετικές με τη φύση και το είδος πληροφοριών. Αν έχω γλωσσικές πληροφορίες, αν έχω μαθηματικές πληροφορίες, τι είδους δεξιόιτες και γνώσεις θα ενεργοποιήσω. Ο τελεστής λάμδα θα τα πάρει αυτά, θα αφαιρέσει τις πληροφορίες από το περιεχόμενό του και θα δουλέψει με λογικούς κανόνες όταν αυτό απαιτείται. Δεν απαιτείται πάντα, γιατί πάρα πολλές φορές δουλεύουν και συμμεσιολογικά και όχι λογικά. Όπως θα σας έχει πει και ο κ. Καργόπουλος στα μαθήματα της λογικής. Εντάξει. Λοιπόν, ναι, καλησθένη. Αυτό είναι μια πολύ ωραία ερώτηση, η οποία συνδέεται, μπορεί να σας φέρει στο νου σας πάρα πολύ ωραία ερώτηση για το τι, ας πούμε, στην επεξεργασία της θεωρίας της επεξεργασίας πληροφοριών, τι σημαίνει μονάδα. Ακριβώς από εκεί. Ακριβώς, ακριβώς. Το πόσο σύνθετο μπορεί να είναι ένα σχήμα, βεβαίως, το οποίο επίσης αλλάζει. Απλώς ο Πασχουά Λεώνε δίνει έμφαση κυρίως στις ποσοντικές αλλαγές, που έχουν ως αποτέλεσμα και την ποιοτική μετάλλαξή τους. Και δεν προηγείται η ποιοτική αλλαγή που οδηγεί και στην αύξηση του αριθμού των πληροφοριών που είμαι σε θέση να επεξεργαστώ. Είναι αντίστροφη, δηλαδή, η πορεία για το Πασχουά Λεώνε, ότι αλλάζει ο αριθμός των σχημάτων που μπορώ ταυτόχρονα να επεξεργαστώ και το σύστημα αλλάζει και ποιοτικά ταυτόχρονως. Έτσι. Και μπορεί. Αυτό τι σημαίνει. Ένα λεπτό. Και μπορεί, ας πούμε, αυτή η ποσοτική μεταβολή, που ξέρω εγώ εκεί που μπορούσα να επεξεργαστώ δύο, τώρα επεξεργάζω με τρία, στην πορεία και με την αυτοματοποίηση, αυτό που ήταν τρία, να θεωρείται δύο πια και πάει λέγοντας. Έτσι. Γιατί ποιοτικά έχει ενσωματωθεί σε κάτι προηγούμενο. Ορίστε. Όχι απαραίτητος. Ο τελεστής λάνδα θα ενεργοποιηθεί όταν απαιτείται λογική επεξεργασία. Για παράδειγμα, όταν δεν απαιτείται λογική επεξεργασία και απαιτείται μόνο σημασία λογική επεξεργασία, δεν θα ενεργοποιηθεί. Θα ενεργοποιηθεί μόνο ο λογιστής, ο τελεστής π. Τι έχουμε πάθει με τους λογιστές, έτσι, ο τελεστής π και ο τελεστής δ. Έτσι. Ναι, ναι, ναι. Έλα, Ροξάνη. Γιατί? Αναπροσαρμόζεται. Έχει σχέση και με το ε. Δεν είναι τόσο απλό. Όλοι μας δεν μπορούμε να αναπροσαρμόζουμε. Και το ε θέτει περιορισμού στο σύστημα. Όχι. Το ε ως εκπονητή σχεδιασμού και γενικώς ως κάτι που είναι πιο έμφυτο και συνδέεται με τους ενδογενείς μηχανισμούς της ανάπτυξης, θέτει περιορισμού στο σύστημα. Μπορεί κάποιος να μπορεί να το κάνει αυτό. Και όχι ως αποτέλεσμα της άσκησης, αλλά κυρίως και ως αποτέλεσμα της ενέργειας που διαθέτει το ε στο σύστημα. Όλοι όμως, είπαμε, δεν έχουμε το ίδιο ε, την ίδια ενέργεια. Άρα υπάρχουν περιορισμοί στο ποιο μπορεί να είναι το ε για κάποιον και ποιο μπορεί να είναι το πέντε για κάποιον άλλον. Έτσι. Λοιπόν, τώρα. Προς μεγάλη σας έκπληξη, ενδεχομένως, ο Πασκουάλ Εώνη αποτέλεσε έναν από τους λίγους θεωρητικούς της αμυγός γνωστικής ανάπτυξης, που μίλησε, αν και λίγο, έτσι, για πιο δυναμικές πτυχές του εαυτού, οι οποίες συνδέονται, έχουν σχέση με τη γνωστική ανάπτυξη. Έτσι, λοιπόν, προσθέτει άλλους δύο τελεστές. Τον τελεστή σίγμα και τον τελεστή π ή ρο, συχαίνεται με τον τελεστή π που είπαμε νωρίτερα, όπου ο τελεστής σίγμα έχει σχέση με το συνέστημα, με τις συναισθηματικές διαργασίες και ο τελεστής π ρο έχει σχέση με παράγοντες προσωπικότητας. Έτσι, λοιπόν, δείτε πώς, στα πλαίσια μιας θεωρίας για την αμυγός γνωστική ανάπτυξη, επισέρχονται οι παράγοντες, οι συναισθηματικοί και οι παράγοντες της προσωπικότητας, έτσι, για να ερμηνεύσουν καλύτερα τη λειτουργία του συστήματος. Τι λέει, λοιπόν, ο Πασκουαλεώνε? Λέει ότι, καταρχήν, βεβαίως, όπως είπαμε, και οι δυο αυτοί παράγοντες έχουν σχέση με πιο δυναμικές πτυχές του εαυτού. Το ονομάζει ο ίδιος μετα-subject, μετα-υποκείμενο. Δεν έχει αναφερθεί πολύ, αλλά στην πραγματικότητα ουσιαστικά λέει ότι μπορεί να έχω και μη λογικές, μη γνωστικές πλευρές της ανθρώπινης προσωπικότητας, της ανθρώπινης ύπαρξης, που επηρεάζουν όμως τη γνωστική ανάπτυξη, και λέει, για παράδειγμα. Πάρτε την περίπτωση, θυμηθείτε εσείς τον εαυτό σας, που έχουμε εμάς τους ίδιους. Είμαστε μπροστά από ένα πρόβλημα, θέλουμε να το λύσουμε, αλλά δεν είμαστε και στην καλύτερη ψυχολογική κατάσταση. Έχουμε συσυγχυστεί λίγο πριν, έτσι, ή έχω υψηλό άγχος στις εξετάσεις, έτσι. Λοιπόν, τέτοιου είδους παράγοντες, λέει, μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία, για παράδειγμα, του τελεστή Δ. Έτσι, τη λειτουργία του τελεστή Π. Γιατί, επειδή ακριβώς είμαι σε μία συναισθηματική διέγερηση αύξημένη, ο τελεστής Δ δεν μπορεί να λειτουργήσει με τον τρόπο που θα λειτουργούσε, αν δεν ήμουσε στη συγκεκριμένη κατάσταση. Αντιστοίχως, ο τελεστής Π, ενδεχομένως, ο τελεστής λ. Έτσι, άρα λοιπόν, λέει ο Πασκουά Λεών, ότι υπάρχουν και κάποιες πλευρές του μεταυποκειμένου, που δεν είναι γνωστικές, οι οποίες όμως επηρεάζουν τη γνωστική επεξεργασία. Και νομίζω, για όλους εμάς είναι πολύ σαφές αυτό, έτσι, το πώς, δηλαδή, όταν είμαστε σε μία κατάσταση συναισθηματικής διέγερησης, ή σε μία κατάσταση συναισθηματικής, έτσι, απάθειας, που δεν μας ενδιαφέρει τίποτε, ή είμαστε αγχώδεις ως προσωπικότητες, ή ανήσυχοι κλπ, πώς αυτά μπορούν να επηρεάσουν την πορεία της επεξεργασίας ενός προβλήματος. Συμφωνούμε σε αυτό. Βεβαίως, αν και μελετήθηκαν πολύ λίγο από τον Πασκουά Λεών, είναι πολύ σημαντική η αναγνώριση του ρόλου τους. Είναι η πρώτη φορά που πραγματικά συναντάμε σε μία θεωρία, όπως είπα, αμυγός γνωστικής ανάπτυξης, τους παράγοντες αυτούς ως παράγοντες, που επισέρχονται στη λειτουργία του γνωστικού συστήματος και την επηρεάζουν. Έτσι, θα δούμε και ο Φίσερ το κάνει αυτό αργότερα. Κάτι άλλο, το οποίο επίσης έκανε ο Στός, όμως, δεν αναγνώρισε την συμβολή τους, δεν μίλησε πάρα πολύ γι' αυτούς, προσέξτε, από τα 15 χρόνια και πριν. Αναφέστηκε ό,τι είπε, το είπε κυρίως σε σχέση με την ύστερη ανάπτυξη. Γιατί? Γιατί ο Πασκουά Λεώνε επίσης αποτελεί μεταξύ αυτόν, που δεν σταμάτησε την ανάπτυξη προς τον κυβίας. Σήμερα θεωρείται αυτονόητο αυτό που συζητάμε αυτή τη στιγμή, γιατί έχουμε τη διαβίου προσέγγιση στην ανάπτυξη. Ο Πασκουά Λεώνε ήδη από τη δεκαετία του 80 είχε πει ότι θα πρέπει να προχωρήσουμε τρόπο στον χρονικό φάσμα με το οποίο προσδιορίζουμε την ανάπτυξη και τη γνωστική ανάπτυξη και προσδιορίσε ότι μετά, ότι κατά την ενήλικη ζωή, αρχίζει η λειτουργία του συναισθηματικού τελεστή και του τελεστή της προσωπικότητας να αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα. Τι είπε δηλαδή με άλλα λόγια ο Πασκουά Λεώνε. Αν υποθέσουμε ότι η αμοιγός γνωστική ανάπτυξη σταματάει περίπου στο έψιλον συν εφτά και αυτό ολοκληρώνεται προς το τέλος της εφηβείας. Και είναι ουσιαστικά το γνωστικό σύστημα έχει φτάσει εκεί που θα έπρεπε να φτάσει για τον καθέναν από μας με τα χαρακτηριστικά του συστήματος του. Καθώς προχωράμε στην ενήλικη ζωή, η συμβολή των συναισθηματικών παραγώντων και των παραγώντων προσωπικότητας καθίσταται πολύ πιο σημαντική. Θεωρεί δηλαδή τους παράγοντες αυτούς, την παρουσία των οποίων αναγνωρίζει, θεωρεί όμως ότι η δράση τους είναι πιο κρίσιμη από την ενήλικη ζωή και μετά. Και μιλάει βέβαια για διάφορα στάδια, τα δίνει και ονόματα, δεν σας τα έχω βάλει εδώ γιατί είναι πολύ λίγο επεξεργασμένα αλλά έχει ενδιαφέρον να το δει κανείς. Μιλάει για το προδιαλεκτικό στάδιο, για το διαλεκτικό στάδιο, για το μεταδιαλεκτικό στάδιο. Φτάνει λέει ότι από τα 25 μέχρι τα 35 είναι το προδιαλεκτικό, από τα 35 μέχρι τα 55 είναι το διαλεκτικό και μετά τα 55, έτσι λοιπόν. Και εκεί περίπου λέει ότι, ειδικά ας πούμε λέει στην ηλικία των 25 με 35, το όρισε αυτό τη δεκαετία του 80. Σήμερα, έτσι που αλλάζουν τα δεδομένα, κάποιος θα μπορούσε να το πάει και παραπέρα αυτό, έτσι. Λέει ότι είναι μια περίοδος η οποία ταυτίζεται με τους επαγγελματικούς στόχους και τα οράματα που έχει κάποιος για τη ζωή του, σε σχέση με το επάγγελμα, σε σχέση με την οικογένεια, έτσι και το καθεξής. Άρα λοιπόν, τέτοιου είδους ζητήματα έρχονται και επηρεάζουν τη γνωστική επεξεργασία. Αντίστοιχα επίσης, στην ηλικία των 35 με 55, που είναι λέει μια περίοδος αυξημένων απαιτήσεων, γιατί κοινούμαστε να σταθούμε σε πολλά επίπεδα και να είμαστε πολύ αποτελεσματικοί και στο επάγγελμα και στην οικογένεια και σε πάρα πολλά άλλες ζητήματα και βλέπουμε ότι παράγοντες προσωπικότητας μπορεί να μας καθυσθούν λιγότερο ή περισσότερο αποτελεσματικούς σε αυτά τα οποία κάνουμε. Συμφωνείτε? Έτσι. Λοιπόν, και λέει βέβαια ότι από την ηλικία των 55, σύμπλιν τρία βάζει ο Πασκοαλεώνε, έχουμε τη μείωση της αποτελεσματικόιδας του συστήματος. Ότι αν υποθέσουμε ότι κάποιος έχει φτάσει στο ε' συν 7, μπορεί να πορεύεται με αυτό κατά την ενήλικη ζωή. Μέχρι περίπου τα 55, δεν ξέρω, νομίζω ότι αυτό σας στόχωσε διαφάνεια, έτσι. Μέχρι περίπου την ηλικία των 55 ετών, σύμπλιν τρία επαναλαμβάνω, έτσι. Το άτομο μπορεί να κινείται στο ε' συν 7, υπό την επίδραση βεβαίως του τελεστή σίγμα και του τελεστή προσωπικότητας, έτσι. Λοιπόν, από τα 55 όμως και μετά, έχουμε μια εξασθένηση της λειτουργίας των τελεστών γενικώς. Αρχίζει λέει να πέφτει το σύστημα και να περιορίζεται βεβαίως η αποτελεσματικόιδα του συστήματος, κυρίως μετά τα 55. Και βέβαια θα πρέπει να σας πω ότι μετά τα 55 το προσδιορίζει και αριθμητικά. Παρά το γεγονός ότι δεν έκανε μελέτες έτσι με ενήλικες. Στα πλαίσια της θεωρητικής του έτσι διατύπωσες, είπε ότι ο μάξιμος αριθμός σχημάτων που μπορεί να φτάσει, να υπεξεργάζεται ταυτόχρονα ένας άνθρωπος πάνω από τα 55 έτη, μπορείτε να φανταστείτε ποιος μπορεί να είναι. Ναι. Το είχα πει, ναι. Συγγνώμη, δεν θυμάμαι τι σας είπα πριν. Έψιλον συμ πέντε. Και στην πορεία βεβαίως, ανάλογα όμως και με παράγοντες υγείας και λοιπά, το πέντε αρχίζει να εκπύπτει κι άλλο. Έτσι. Άρα λοιπόν με την πρόοδο της ηλικίας έχω εξασθένηση της λειτουργίας των τελεστών και βεβαίως πέφτει η αποτελεσματικότητα του συστήματος. Ουγαρ έρχεται μόνο το γύρας. Έτσι. Φέρνει κι άλλα. Αυτά. Καμιά ερώτηση, κάτι που θέλετε να σχολιάσουμε περισσότερο, να ξαναπούμε. Δεν νομίζω ότι έχει νόημα να προχωρήσουμε στην επόμενη θεωρία. Έτσι. Αλλά αν θέλετε κάτι να συζητήσουμε για τον Πασχουά Λεώνε που δεν το καταλάβατε καλά ή θέλετε να το ξαναπούμε, πολύ ευχαρίστως. Αυτό το οποίο θέλω να κρατήσετε για τη θεωρία του Πασχουά Λεώνε είναι οι μεγάλοι, οι σαφείς αναφορές που βλέπουμε στη θεωρία του Πασχουά Λεώνε από τη θεωρία της επεξεργασίας πληροφοριών. Από τον τρόπο με τον οποίο... Μην κάνετε φωσαρία, παιδιά, γιατί γράφετε κιόλας, έτσι. Επαραλαμβάνω ότι αυτά τα οποία θα πρέπει να κρατήσετε στο μυαλό σας για τη θεωρία του Πασχουά Λεώνε είναι οι σαφείς αναφορές στη θεωρία της επεξεργασίας πληροφοριών, η διάκριση, η εμφανής διάκριση ανάμεσα στο hardware και το software, που είναι οι τελεστές και τα σχήματα, έτσι. Ο τρόπος, η ποσοτική θεώρηση των γνωστικών αλλαγών ως συνάρτηση της αλλαγής του αριθμού των σχημάτων, που οδηγεί στην αλλαγή της νοητικής ρόμης και θεωρεί ότι αυτή η ποσοτική μεταβολή της νοητικής ρόμης βρίσκεται πίσω από τις ποιοτικές μεταβολές του συστήματος διαχρονικά. Το γεγονός ότι μίλησε και για άλλους τελεστές, βεβαίως για την έννοια της νοητικής ρόμης ως κυρίαρχης έννοιας, την παρουσία άλλων τελεστών που συμπληρώνουν ουσιαστικά τη λειτουργία της νοητικής ρόμης για να έχουμε ένα αποτελεσματικό γνωστικό σύστημα, και το ότι ο ίδιος αναγνώρισε συναισθηματικούς παράγοντες και παράγοντες προσωπικότητας ως δυνητικά παράγοντες που μπορεί να παρέμβουν στην γνωστική επεξεργασία και κυρίως κατά την περίοδο της ενήλικης ζωής. Σαφή? Καλό σας μεσημέρι. Είσθα. |
