| σύντομη περιγραφή: Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα, η πραγματικότητα. Κάπως πιο σύγχρονες προσεκτήσεις όπως είναι η περτοσυολογική θεωρία, περτοσυολογικές θεωρίες, οι φεμινιστικές θεωρίες, οι θεωρίες της φροντίδας, έτσι, οι θεωρίες της φροντίδας, πιάρι, η θεωρία των τεσσάρων αρχών, η θεωρία των δικαιωμάτων, αυτές είναι όλες σύγχρονες ηθικές θεωρίες, έτσι. Αλλά, να μην μιλήσουμε στις βασικές. Οι βασικές είναι, και μάλιστα είναι τις Παναγοχάδες χρονικά, είναι η αριστοτελική δική θεωρία, έτσι, εισηκάνε κομμάκι, σας θυμίζω. Τώρα, πήγαινα να πω η επόμενη είναι η ιδεοτολογική θεωρία του Κάρντ, δέκατος όλους, δέκατος έναντους αιώνους, και μετά να πω φελιμισμός. Οι δύο αυτές είναι περίπου σύγχρονες, έτσι. Διάβαζε, και ο Τζόνς και ο Ερμήλ διάβαζε τον Κάρντ, και έλεγε, αχ, και έλεγε ο Μήλ, εν τη ευφυλία του, μα τα ίδια λέει με εμένα, προφανώς δεν έλεγε καθόλου τα ίδια ο Κάρντ, και ο Κάρντ ήξερε τι λέει ο Μήλ, και λέει ο Μήλ τρελάθηκε που λέει όλα τα ίδια, έλεγε ο Κάρντ, λίγο πιο ευφύλησο ο Κάρντ. Πήγαινε λοιπόν από πρώτα η αριστοτελική ηθική, μετά η ιδεοδοληθική ηθική θεωρία του Κάρντ, και μετά οι οφελημιστές. Αλλά για να κρυβολογίσουμε, ο φελιμισμός δεν είναι μια ηθική θεωρία η οποία εμφανίζεται ξαφνικά στο 18ο αιώνα ή στο 17ο αιώνα. Υπάρχουν οι πρωταρχές της στην αρχαιότητα, βλέπετε, αιτικούρισμος. Η ικανοποίηση, η ιδονία, η ιδονοκρατία των αιτικούριων. Άρα μπορούμε να πούμε ότι η σπουδαιότερη είναι η αριστοτελική ηθική θεωρία. Μετά μπορούμε να πούμε οι ιδεοδοκρατικές, ιδεοδολογικές θεωρίες. Ανάμεσα τους είναι η θεωρία του Κάρντ. Αλλά υπάρχουν και άλλες ιδεοδοκρατικές θεωρίες. Ο φελιμισμός ακολουθεί τον αρχαίο ελληνικό επικουρισμό. Και μάλιστα για όσους παρακολουθήσατε το μάθημα και διαβάσατε το βιβλίο του Τζιον Στιουατμίρ, ο φελιμισμός, θα δείτε ότι εκεί στην εισαγωγή ο Μίλ αναφέρεται στον Επίκρου κάποιες κριτικές που ασύν. Άρα έχει πλήρη επίγνωση ότι ακολουθεί αυτή την παράδοση. Και βέβαια στις σύγχρονες θεωρίες ανέφερα την περιπτωσιολογία, τις φεμινιστικές θεωρίες, τις θεωρίες της Φροντίδας, τις θεωρίες των τεσσάρων αρχών και τις θεωρίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αντιλαμβάνεστε, αυτές οι θεωρίες, οι πέντε τελευταίες, είναι κάπως πιο μοντέρνες εκδοχές ειδικών θεωριών. Οι τρεις παραδοσιακές ειδικές θεωρίες είναι οι τρεις πρώτες. Εγώ προσωπικά πιστεύω, οι φυζητές μας πρέπει να φεύγουν και να τις κατανοούν πάρα πολύ καλά αυτές τις τρίθες ειδικές θεωρίες. Από εκεί και πέρα, όταν ξέρουν καλό Αριστοτέλη, καλό Καν και καλό Μιλ, όλες οι υπόλοιπες μπορούν εύκολα να τις διαβάσουν και τις καταλάβουν, γιατί όλες οι υπόλοιπες με τον ένα τρόπο ή με τον άλλο προσπαθούν να κάνουν σύνθηση των προηγουμένων τριών θεωριών. Άρα θεωρώ ότι αυτές τις τρεις πρέπει να προσπαθήσουμε να τις καταλάβουμε πάρα πολύ καλά. Και αυτό θα προσπαθήσουμε να κάνουμε στα υπόλοιπα μαθήματα, τα οποία αναφέρονται στη μέθοδο της μυρήθηκης. Στη τελευταία ανάλυση, ποια μέθοδο χρησιμοποιεί η μυρήθηκη για να στοφαστεί πάνω στις σύγχρονες αυτές τεχνολογίες. Αυτό είναι το ερώτημα. Να πω κάτι, το ανέφερα και στο προηγούμενο μάθημα. Είπαμε ότι η μυρήθηκη είναι διεπιστημονική. Άρα, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε τις τεχνολογίες είναι πρωτίστως φιλοσοφικός, φιλοσοφικός συνθήκος στον κοινωνισμός, αλλά δευτερεκότος, νομικός προβληματισμός, καλύτερα κοινωνιολογικός προβληματισμός, θεολογικός προβληματισμός, νομικός και ούτω κατ' εξής. Και βέβαια, όλα αυτά τα είδη των προβληματισμών είναι προβληματισμοί πάνω στις τεχνολογίες, πάνω στις εξελίξεις και τις τεχνολογίες των ιετρικών, γενετικών και βιολογικών επιστημών. Άρα, για να μπορούμε να στοχαζόμαστε πάνω σ' αυτές τις τεχνολογίες, θα πρέπει ισχυοδώς βασικά να τις κατανοούμε. Γιατί αν ισχυοδώς δεν τις κατανοούμε, αν μας είναι ένα μυστήριο, πώς λαμβάνει η χώρα η κλονοποίηση, δεν μπορούμε να μιλάμε για την κλονοποίηση, να πούμε αν είναι ηθικά αποδεκτιώ και γιατί παραβιάζει, δεν παραβιάζει, ας πούμε, το δικαίωμα που έχει ο άνθρωπος στη μοναδικότητα, έτσι. Για να απαντήσουμε, κάποιοι, ας πούμε, υποστηρίζουν ότι η κλονοποίηση, η αναπαραγωγική κλονοποίηση, παραβιάζει το δικαίωμα που έχει ο άνθρωπος στη μοναδικότητα. Κάθε ένας από εμάς είναι μοναδικός. Λοιπόν, αν, παράδειγμα, κάποιος από εσάς ανελάβανε να γράψει μια εργασία ή να εξετάσει αυτό το ερώτημα, δεν θα μπορούσε να το εξετάσει και να το ερευνήσει εάν δεν καθότανε να μελετήσει και να καταλάβει σε τι στιγμή στάται ακριβώς η αναπαραγωγική κλονοποίηση. Τι σημαίνει όταν δημιουργούν ένα παιδί κλόνο, τι σημαίνει αυτό το πράγμα στο εργαστήριο, λόγω χάρη, για να μπορέσει να καταλάβει εδώ παραβιάζεται ή δεν παραβιάζεται μόνο η μοναδικότητα, τι σημαίνει η μοναδικότητα κι ούτω καθεξής. Άρα βλέπετε, δηλαδή, ενώ εμείς είμαστε καθαρά θεωρητικοί επιστήμονες, φιλόσοποι, νομικοί, θεολογικοί, κοινωνιολόγοι κι ούτω καθεξής, πρέπει στοιχειωδώς να έχουμε μια βασική γνώση αυτών των τεχνολογιών, τουλάχιστον για να ξέρουμε γιατί μιλάμε. Διαφορετικά θα ξέρουμε γιατί μιλάμε, το αντιλαμβάνεστε αυτό. Άρα στο παθμό του δυνατού θα προσπαθούμε να το κάνουμε κι αυτό ανάλογο με τη τεχνολογία για την οποία θα μιλάμε. Κάθε φορά, γι' αυτό είδατε κι όταν σας παρουσίρεσα τα θέματα στο πιο προηγούμενο μάθημα, σε κάποιες περιπτώσεις κάθισα και ανέλυσα τη τεχνολογία για να ξέρετε τι είναι το θέμα, διότι αν το θέμα ήταν ηθικός στοχασμός ή προβληματισμός πάνω στη τεχνολογία, έπρεπε στοιχειωδός να σας εξηγήσω τη τεχνολογία για να δείτε τι θα συνεπάγεται αυτή η εργασία, αν την κάνατε. Λοιπόν, είπαμε λοιπόν ότι βιοηθηκείνεται η επιστημονική κάτι που δημιουργεί ένα πρόβλημα ως προς τη μέθοδό της, διότι άλλο να ήτανε ο αυστηρά φιλοσοφικός προβληματισμός πάνω στις τεχνολογίες, αλλά στοχάζεται και νομικός πάνω στις ίδιες τεχνολογίες. Στοχάζεται και θεολόγος, στοχάζεται και κοινωνιολόγος. Και οι μέθοδοι αυτών είναι διαφορετικές από τις μεθόδους του φιλοσοφικού. Άρα όταν όλοι αυτοί μαζί θέλουν να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα, ως προς το εάν μια τεχνολογία είναι ηθικά αποδεκτή ή όχι, είναι η προεμφινταυτική γενετική διάγνωση ηθικά αποδεκτή ή όχι, όταν πρέπει όλοι αυτοί οι θεολόγοι να εκφέρουν μια άποψη πάνω σε αυτό το θέμα, εδώ θα έχουν ένα σοβαρό πρόβλημα μεθόδου. Δεν θα χρησιμοποιούν την ίδια μέθοδο. Το αντιλαμβάνεσαι. Άρα αυτό είναι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για την ιδιωτική. Βέβαια, και οι νομικοί κοινωνιολόγοι, λιγότερο οι θεολόγοι, που ξεπινάνε από διαφορετικές προϋποθέσεις, έχουν μια καλή γνώση, μπορούν να αντιληφθούν καλά τι σημαίνουν οφελημιστικές θεωρίες, δεντοκρατικές θεωρίες, έτσι, χωρίς να ξέρουν λεπτομέρειες, μπορούν να καταλάβουν πάρα πολύ καλά. Άρα σε κάποιο σημείο μπορούμε να επικοινωνήσουμε, αλλά σε κάποιο σημείο θα υπάρχει πάντα δυσκολία. Αυτός προς το προβλήμα, το μεθοδολογικό πρόβλημα, που συμμετείχει ο διαπιστυματικός χαρακτήρας της Βυρυδικής. Υπάρχει, όμως, και ένα άλλο πρόβλημα. Στην Βυρυδική, όπως ξέρετε πολύ καλά, αντιμετωπίζουμε ποκύλων ειδών προβλήματος. Τα προβλήματα που αντιμετωπίσουμε μπορεί να είναι επίγοντα, εδώ και τώρα. Τι θα κάνω, αν θα πρέπει τώρα να γίνει χειρουργική επέμβαση, αν πρέπει τώρα να γίνει μεταμόσχευση οργάνων, αν πρέπει τώρα να ενημερώσω, ο ασθενής έχει χάσει τις ασθήσεις του, ήρθε από αυτοκινητιστικό δυστύχημα στο νοσοκομείο, έχει χάσει τις ασθήσεις του και ο γιατρός πρέπει να κάνει χειρουργική επέμβαση για να τον σώσει. Ξέρει ότι πρέπει να τον ενημερώσει και να τον ζητήσει στην συγκατάθεσή του, όμως, δεν έχει τέτοια φυνατότητα. Να είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πρόβλημα για τον γιατρό. Και δεν μπορεί να περιμένει, γιατί αν περιμένει θα χάσει τον ασθενή. Άρα, μερικά προβλήματα έχουν αυτό τον επίγοντα χαρακτήρα και θα πρέπει αυτός ο οποίος ασχολείται με αυτά τα προβλήματα να στοφαστεί και να απαντήσει αμέσως. Αλλά τα προβλήματα της Βιεθικής μπορεί να έχουν και έναν κάπως πιο χαλαρό και πιο θεωρητικό χαρακτήρα. Μπορεί εμείς πάρα πολύ ωραία εδώ στο σεμινάριό μας σήμερα να στοφαστούμε ή μια μέρα να θα ζήσουμε να στοφαστούμε ως προς το κατά πόσο είναι η προγενητική διάδραση που κάνουμε στο ένδυνο του πρώτο τρίμινου. Είναι ηθικά αποδεκτή ή όχι, με δεδομένο ότι ενέχει πολύ σοβαρές κυνδύνεις για τη ζωή του εμβρίου. Άρα μπορεί εντελώς χαλαρά, χωρίς να αντιμετωπίζουμε καμιά περίπτωση, καμιά σγυναίκαση, η οποία επηγώντας για κάποιο λόγο πρέπει να κάνει αυτή την εξέταση, να καθίσουμε εδώ να συζητήσουμε θεωρητικά, θέτοντας τα υπέρ και τα κατά αυτής της εξέτασης, εάν αυτή η εξέταση είναι ηθικά αποδεκτή. Άρα βλέπετε, μπορεί να έχουμε προβλήματα τέτοιας φύσεως, εντελώς θεωρητικά, χαλαρά προβλήματα, βεβαίως τα συζητάμε και συνήθως συζητάμε με αυτόν τον χαλαρό τρόπο και καλό είναι να το κάνουμε, προβλήματα που ακούμε ότι θα προηγήσουν ή θα δημιουργηθούν. Νομίζω σας το ανέφερα εδώ μια φορά, γίνονται πειράματα σε ερευνητικά κέντρα, τα Παραπιστήμια της Αγγλίας, Αμερικής και Λιδά. Κάνουν έρευνα, τα Παραπιστήμια κάνουν έρευνα, δεν έχω καταλήψεις που κάνουν εδώ, αυτά κάνουν τριτοκοσμικά Παραπιστήμια. Κάνουν έρευνα, είναι τα Παραπιστήμια, έχουν χρηματοδοτήσεις και έχουν προγράμματα και κάνουν έρευνα. Αυτά τα τέτα και μου τσρώνουν και αυτά, ας πούμε, δηλαδή τα Λιδά Παραπιστήμια είναι στην προσχολική ηλικία, στην προηλυπιακή ηλικία, επανέρχομαι. Λοιπόν, νομίζω το Σέμφυλν ήταν ένα το κάρτερ πιθανόν, ίσως όχι το κάρτερ, τρία ή τέσσερα Παραπιστήμια στην Αγγλία, το είχα διαβάσει πριν δύο χρόνων. Είχα πάρει άδεια η Πνευσνική Επιτροπή Βιετικής Αγγλίας να κάνουν έρευνα πάνω στη διαστάθρωση ανθρωπίνων και ζωικών, πάνω στη δημιουργία ανθρώπινων ζωικών η πριβεία. Νομίζω σας είχα πει, η διαστάθρωση γαμέτη προέρχεται από άνθρωπο και γαμέτη προέρχεται από κάποιον ζώο. Λοιπόν, εδώ η ανθρώπινη κοινωνία, και εσείς αν το διαβάζουμε, είναι πολύ ωραία, science fiction. Βλέπω τον Χάρη εντυπωσιάζεται λίγο που το ακούει, αλλά αν μου επιτρέπετε δεν γίνει καθόλου science fiction, διότι φανταστείτε μόνο το υποθετικό αυτό σενάριο, που αρχίζουν αυτά τα όντα, οι περπατάν ανάμεσά σας στην οδό Ερυνατίας, πώς θα αισθάνεστε. Και όχι μόνο πώς θα αισθάνεστε, εντάξει θα αισθάνεστε περίεργα, εγώ πιο πολύ περίεργα. Ας πούμε, ως τι θα υπολογίσετε αυτά τα όντα. Δεν ξέρω, ας πούμε είναι τα ανθρώπινα όντα από την μια πλευρά, ο γκράτης τα ονομάζει έργο, είναι τα μη ανθρώπινα όντα από την άλλη, λέμε αυτό που ισχύει μέχρι τώρα, τα ζωικά όντα, θα έχουμε και αυτά τα όντα, αν τα πειράματα και αν οι επιτροπές τα επιτρέψουν, δεν ξέρω πώς θα αισθάνεστε. Ναι, πώς θα αισθάνεστε, Νίκολα. Αυτό που είπαν ότι θα σώμαστε περίεργα, θα σώμαστε περίεργα στην παντωνία. Αυτό αισθάνομαι πάρα πολύ άσχημα, διότι δεν είμαι τόσο πιελελεύθερη, φαίνεται. Μπορούσαμε να φτιάξουμε γοργόνες. Ας πούμε θα μπορούσαμε να φτιάξουμε γοργόνες. Και ωραία θα ήτανε. Τι θα τις κάναμε, ας πούμε εσύ όταν θα συσχετιζόσαμε με τις γοργόνες, πώς θα επικοινωνήσαμε εσείς μαζί τους, τώρα ξέρεις πώς επικοινωνείς και σχετίζεσαι με άλλα όντα όμια με σένα. Ξέρεις πώς επικοινωνείς και σχετίζεσαι. Όπως επίσης ξέρεις, και ξέρουν όλοι πολύ καλά, πώς επικοινωνούμε και σχετιζόμαστε με άλλα μη ανθρώπινα όντα. Τη γάρα, το σκύμα, το πίδι, κλπ. Μα αυτά, πώς θα τα ενδέντασαν, εσείς που ονοίζετε παιδί μας. Αυτά θα τα ενδέντασαν όλοι μαζί μας. Δεν μπορώ να πω ότι είναι ο άνθρωπος που ονοίζεται με όλη την υπόλοιπη ζωή. Και θα τα δώσουν και δεν σημαίνει πραγματικά το ίδιο. Δηλαδή, όποτε ένα άνθρωπο που έρχεται στον πίδι είναι διαφορετικά, ας το μιλήσει. Θα υπάρχουν διαβασμίσεις. Εδώ θα έχουμε ένα ιδιαίτερο πρόβλημα, γιατί ο πισός από αυτόν τον άνθρωπο, από αυτό το όνειστο, είναι άνθρωπο. Θα υπάρχουν διαβασμίσεις. Αυτό υπάρχει μέσα στην αρχαιολογική παράδοση. Μάλλον είναι με αρχαιολογική μυθολογία με τυχήμερα. Ναι, ναι. Είναι όμως αντιμετωπιζόταν σαν τέρας. Α, αυτό είναι ωραία, ευχαριστώ. Ευχαριστώ για την απάντηση. Να και μια άλλη αντίδραση. Άρα, η μια αντίδραση είναι αυτή που έρχεται εσείς οι δύο. Γιατί όχι, σημαντική αντίδραση. Αλλά εδώ, η συνάδελφός σας λέει τέρας, ας πούμε. Και, συγγνώμη, πάω και εγώ λίγο προς τακία, ας πούμε, προς αυτή την αντίδραση. Γιατί το είπα αυτό, όχι για να μπούμε στη συζήτηση τώρα των ανθρωπίνων ζωρικών υπηρείων. Το είπα για να πω το ευσύς. Ότι πρωτού αυτές οι καινούργιες τεχνολογίες εφαρμοστούν στη πράξη. Τώρα βρίσκονται στο στάδιο της πραγματικής έρευνας, έτσι. Και η βιογραφία μας ενημερώνει ότι τα ανθρώπινα ζωικά υπρίδια μέχρι στιγμής δεν είναι βιώσιμα. Αυτό μας λείμει, αυτό μας ανακουφίσει λίγο. Δηλαδή, ζουνε, δεν ξέρω, μερικές μέρες και πεθαίνουν. Βέβαια, οι επιστήμονες είναι διαβολικοί. Μπορούν να τα κάνουν βιώσιμα. Και μετά από ένα χρόνο να μάθουμε ότι είναι βιώσιμα. Γιατί τότε είναι το πρόβλημα τι θα κάνουμε με αυτά, αν θέλετε να μω. Ακριβώς. Σε αυτό συνίσταται ο ρόλος και η συμβουλή της βιοηθηκής. Ότι φροντού αυτά τα όντα γίνουν βιώσιμα. Και αυτό είναι ένα παράδειγμα τεχνολογίας. Φροντού η τεχνολογία εφαρμοστεί. Με τα θετικά της, με τα αρνητικά της, με τα παράξενά της, τα τερατόδι της. Ο βιοηθηκός στοχασμός πρέπει να προλάβει και να προβληματιστεί. Και εδώ βλέπετε ή μη θέσατε τις βάσεις ενός πολύ ενδιαφέροντος τοχασμού. Από εδώ είδαμε οι δυο σας, γιατί όχι, μια θετική αντίδραση. Και από εδώ, ναι, καλά είναι όμως να καταλήξουμε κάπου, πρωτού αυτή η τεχνολογία τεθεί σε εφαρμογή και αρχίζουμε και βλέπουμε αυτά τα τερατόμορφα ανθρωποϊδεία να κυκλοφορούν ανάμεσα μας. Έτσι και τους κομμαγεδάμε. Έτσι λέω, γιατί το συμβήθηκα να θυμηθώ. Σας φέρω ένα βιβλίο στο επόμενο μάθημα. Εδώ στήρα το Συνδόζ, η περιγνώστη από εκεί πάνω, που είχε γράψει. Και είχε βάλει για εξόδου μες στο βιβλίο το ένα ανθρώπινο ζωικό υπρίδιο. Ως εδώ είναι μισός άνθρωπος και έχει ένα κεφάλι τέρατος, όπως είπες, ας πούμε. Και είναι ασκευαλωμένο σε μια ταράζα, είναι και λίγο πελόριο αυτό. Και κοιτάει από κάτω, σε τον ορανοξύστη μάλλον, και κοιτάει από κάτω την ανθρώπινη ζωή. Στον Κασιμόντος ήταν σαν του Μαφίτου. Όχι, εκεί δεν είπα Κασιμόντος. Γιατί ο Κασιμόντος ήταν πολύ άσχημος, παραμορφωμένος άνθρωπος. Ήταν άνθρωπος. Ήταν πολύ άσχημος, παραμορφωμένος, αλλά ήταν άνθρωπος αδελπισμίτα. Τουλάχιστον αυτή την φωτογραφία δεν αθυμηθώ να σας την παίρνω. Το κεφάλι είναι τέρας. Αλλά είναι διαστάπωση ανθρώπινου ζωικού γενετικού λοιπού. Γι' αυτό η Λιδάκη πρέπει όλα καλά, όλα ωραία, να μη μίσαστε όλα. Δηλαδή, όχι, οι απόψεις σας, απόψεις σας. Εγώ θέλω να στηχειοθετούνται, να στηρίζονται. Άρα βλέπετε, η βιεστική τέρα έχει να προλάβει μία τεχνολογία. Πρωτού εφαρμοστική, όχι προσθέτει να την απαγορέψει. Για να την απαγορέψεις θα πρέπει να υπάρχουν πολύ πολύ σοβαρή λόγια, έτσι. Αλλά να στοχαστεί. Και να την περιορίσει. Πριν από κάποιον έχει απαγορευθεί η ανθρώπινη να παραδοκίσει και να πει. Νομίζω όχι. Δεν ξέρω. Κι αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Πάρτε ένα θέμα εργασίας. Πιρεγγανείς για την κλωνοποίηση να το συζητήσουν άνθρωποι. Μπορείτε. Παντάζομαι ότι είναι διτύσχυστος το ερώτημα που θέλετε. Δηλαδή, αυτοί οι άνθρωποι πήραν την αφεντηρία για την έρευνά τους. Για να αντιμετωπίζουν δύο θέματα. Πρώτον, ποιο είναι την αφορκή ύψη κάτι που το κουβαλάει ανθρώπινο όργανα για θεραπεία. Έτσι. Ή προφανώς για να επιλευθούν κάποια ιατρικά προβλήματα. Άρα η κατάληση είναι η ανθρώπινη βίαση. Άρα ο άνθρωπος δεν μπορεί να το αντιμετωπίζει αυτό ως μέσο εξέδισης. Αυτό το όνομα. Άρα αυτή είναι μια άλλη παράμετρος και αυτό ήταν το επιχείρημα αυτών των ερευνητών οι οποίοι ξεκίνησαν τα πειράματα πάνω στα ανθρώπινα ζωικά υβρίδια. Ότι αφού δεν επιτρέπεται να δημιουργούμε εμπρύδια, ανθρώπινα εμπρύδια για την έρευνα, για πειραματικούς σκοπούς, ας πάμε στο αμέσως λιγότερο βαλό που είναι μισό άνθρωπος, μισό ζώο. Έτσι, ανθρώπινο ζωικό υβρίδιο. Θα δημιουργούμε αυτά τα υβρίδια, εμπρύδια για λόγους έρευνσης. Θα έρθουν ως πειραματόζωα. Αυτό ήταν το σκεπτικό τους. Αλλά από εκεί και πέρα δεν ξέρω πού μπορεί να οδηγηθούμε. Ωραία, πού μπορεί να οδηγηθούμε. Και όχι μόνο διασκροφή. Άρα και ανθρώπινη κλονοποίηση, το να αποκτά κανείς απόγονω κλονοποιώντας τον εαυτό του, λίγο ως πολύ υπάρχει δυνατότητα, η επιστημονική δυνατότητα. Στο εργαστήρι δεν είναι αυτό. Αλλά όμως ξέρετε ότι έχει επιβληθεί μορατόριο. Απαγόρευση πάνω στην ανταπαραγωγική κλονοποίηση. Εδώ κάτι μας ανησυχεί και την απαγορεύουμε ίσως. Την απαγορεύουμε διότι θέλουμε να μάθουμε πιο πολλά για τον άνθρωπο κλόνο ο οποίος δημιουργείται από αυτή τη τεχνολογία. Προτού να είμαστε σε δέση να αποφασίσουμε αν είναι επιτρεπτή ή όχι. Αλλά θέλουμε να σκεφτούμε, να έχουμε τον χρόνο να στοχαστούμε ήρεμα. Έτσι και για μακρογρονικό διάστημα. Ποια είναι τα θετικά και τα αρνητικά αυτής της τεχνολογίας πρωτού που να επιτρέψουμε να λάβει η χώρα. Και μάλιστα, ως συνήθως το κλασικό, υπήρχε ένας Ιταλός και ένας Κύπριος, αυτοί οι δύο γιατροί, οι οποίοι πήγαιναν στην Αφρική και έκαναν πειράματα για την αναπαρωτική κλονοποίηση όπου δεν ίσχυε το Μορατόριο. Και κατά καιρούς ακουγότανε, ερχότανε στο φως ότι δημιούργησε ο τάβλαιο ζαβός με τον Ιταλό, δημιούργησε ανθρώπινο κλόνο και μετά σιωπή απόλυτη, διότι αυτό ήταν παράνομο. Άρα βλέπετε γιατί είναι δύσκολο, γιατί δυσκολευόμαστε να αποφασίσουμε ποια είναι η κατάλληλη μέθοδο στη μοιρητική. Ξεκινήσουμε λίγο, θα πούμε δύο βασικά πράγματα για την κάθε θεωρία. Ξεκινήσουμε με αυτό που είναι με τον οφελημισμό, που στην εποχή μας είναι η περισσότερο γνωστή ηθική θεωρία. Και κατά τη γνώμη μου ο οφελημισμός εκπροσωπεύει την ελάχιστη μορφή του δέοντος και του ηθικού. Την ελάχιστη και θα το εξηγήσω αυτό. Λοιπόν, ο οφελημισμός ξεκινάει, σας είπα πριν αρχαιότητα, έτσι είναι το λεπίδι. Στη σύγχρονη εποχή του έχει αναπτυχθεί αυτό το Jeremy Bentham, το Joseph. Μάλιστα και πριν το Bentham ήταν ο David Humes, στον οποίο υπάρχουν κάτι… ο David Humes τρόπο την άπρο αναγγέλει την έλευση του οφελημισμού και μετά αναπτύσσε τον οφελημισμό ο Jeremy Bentham και ο Joseph Ehrmuth. Έτσι είναι τα γράψαμε. Άρα, David Humes, Jeremy Bentham, John Stuart Mead. Ας πούμε οι δύο κλασικοί οφελημιστές είναι ο Bentham και ο Mead. Βέβαια, στην Ακροσαλσονική παράδοση σχεδόν όλοι, σχεδόν όλοι, οι μεταγενέστεροι και οι σύγχρονοι δικοί πιλόσοποι είναι οφελημιστές. Έτσι, σχεδόν όλοι. Αλλά οι κλασικοί οφελημιστές είναι ο Bentham και ο Mead. Βασική θέση του οφελημισμού, ότι μια πράξη είναι ηθική στον παθμό που αυξάνει την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων και της δικής μου περιλαμβανομένης. Θέλω αυτό να το θυμώσετε. Έτσι, αυξάνει την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων και της δικής μου περιλαμβανομένης. Διότι αν δεν περιλαμβανονταν και δική μου και απλώς η πράξη μου ήταν ηθική όταν αυξάνει την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων αλλά όχι και τη δική μου, τότε θα είχαμε έναν ηθικό ήρωα, έναν άνθρωπο ο οποίος προσπαθεί να κάνει τους άλλους ανθρώπους ευτυχείς, έτσι, αλλά αδιαφορεί για τον ίδιο τον εαυτό και αυτό θα ήταν άντικο έως βάρβαρο. Γι' αυτό ο Φελιμιστής λέει, ο ειδικός άνθρωπος προδίζει και για τη δική του ευτυχία αλλά συγκρόνως και την ευτυχία των άλλων ανθρώπων. Ή στην αγνητική θεωρία ή στην αγνητική θεωρία, γιατί όπως η οφελιμιστική θεωρία είναι ότι η δική είναι η πράξη η οποία προσξενεί όσο το δυνατό λιγότερη δυστυχία για μένα και για τους άλλους. Όσο το δυνατό λιγότερη δυστυχία για μένα και για τους άλλους. Λοιπόν, οι πρωταρχές του οφελιμισμού ανάγονται πάνω πίσω στην Αγιόδητα, στον Κεπίπρο, αλλά στη σύγχρονη εποχή οι απαρχές του οφελιμισμού ανάγονται στον αγγλοσαξονικό εμπειρισμό. Δηλαδή, ο οφελιμισμός είναι καθαρά μια εμπειρική η δική θεωρία. Καθαρά μια εμπειρική η δική θεωρία. Και ο οφελιμισμός υιοθετεί τον ορθολογισμό και τον πειραματικό και υπολογιστικό χαρακτήρα. Θα τα εξηγήσω αυτά. Τον πειραματικό και τον υπολογιστικό χαρακτήρα. Και όπως σας είπα προηγουμένως, εκτός από τον Μπένθαν και από τον Μίλ, όλοι οι σύγχρονοι αγγλοσαξόνες ηθική και πολιτικοί φιλόσοποι είναι οφελιμιστές. Ο Άραμ Χέαρ, ο Τζόν Χάρις, ο Βίτερ Σίκερ, όλοι αυτοί που είναι ονόματα στη βιοηθική. Θα τα συναντήσουμε και παρακάτω. Όλοι αυτοί είναι οφελιμιστές. Ο Άραμ Χέαρ, αυτός εδώ τελευταίως, στη δική του θεωρία προσπαθεί να συνδυάσει τη φιλοσοφία του Κάντ με τον οφελιμισμό. Άρα ο Χέαρ δεν είναι αυστηρά οφελιμιστής, είναι κυρίως οφελιμιστής, αλλά προσπαθεί να συνδυάσει και τον Καντιανισμό. Τώρα, αν τα καταφέρνει η Ιέννα, τα καταφέρνει ειδικώς, είναι μια άλλη ιστορία. Πώς λειτουργεί οφελιμισμός. Οφελιμισμός βασίζεται στον ορθολογισμό, όπως είπαμε, και στην ποσοτικοποίηση και τον υπολογισμό, στοιχείων τα οποία είναι εμπειρικά προσβάσιμα. Είπαμε ότι οφελιμισμός είναι μια κακαρά εμπειρική ηθική θεωρία. Το λέω αυτό γιατί ο Καντιανισμός δεν είναι μόνο εμπειρική θεωρία. Έχει και ένα μεταφυσικό μέρος ο Καντιανισμός. Αντίθετα οφελιμισμός δεν έχει καθόλου μεταφυσικό μέρος, είναι μια εμπειρική θεωρία και βασίζεται πώς αποφασίζει, πού στηρίζει, ποιο είναι το κριτήριο του εάν μια πράξη είναι ηθική, υπολογίζει και ποσοτικοποιεί τρόπο, διάφορα στοιχεία, διάφορα χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν οι συνέπειες των πράξεων, οι συνέπειες ή τα αποτελέσματα των πράξεων. Άρα τι κάνει ο οφελιμιστής? Ο οφελιμιστής εκ των προτέρων, λογαριάζει, υπολογίζει. Αν κάνω την πράξη α θα έχει αυτές τις συνέπειες και αυτές τις συνέπειες θα μου αποδώσουν αυτήν την ποσότητα ευτυχίας, ποσοτικοποιεί τα πάντα, αν κάνω την β πράξη θα έχει άλλες συνέπειες και αυτές οι άλλες συνέπειες θα μου αποδώσουν μια διαφορετική ποσότητα ευτυχίας και τα ζυγίζει και με βάση το βαθμό ευτυχίας αποφασίζει τις αντίστοιχες συνέπειες άρα και την αντίστοιχη πράξη. Είναι ένας καθαρά ορθοπογιστικός εμπειρικός υπολογισμός. Να πούμε κάτι όμως εδώ γιατί πρέπει να αρχιβολογούμε. Κυριολεκτικά δεν είναι εμπειρικός υπολογισμός. Ο οφελιμιστής προτού δράση προτού κάνει μία πράξη υπολογίζει αν το κάνω αυτό θα έχω αυτές συνέπειες άρα τόση ευχαρίστηση αν κάνω το άλλο θα έχω εκείνες συνέπειες άρα τόσο ευχαρίστηση. Δεν υπολογίζει τίποτα εμπειρικό. Υπολογίζει το εμπειρικό εκ των πρωτέρων. Ωραία που αυτό είναι κάτι διαφορετικό από το εμπειρικό. Άλλο να έχω το εμπειρικό και να το υπολογίζω, να υπολογίζω αυτό το εμπειρικό στοιχείο με το άλλο και να τα ζυγίζω και να βγάζω τα συμπεράσματά μου. Αυτό είναι ένα. Και άλλο εκ των πρωτέρων να υπολογίζω τι συνέπειες θα μου αποφέρει η μία πράξη ή η άλλη. Άρα είναι ένας εμπειρικός υπολογισμός που λαμβάνει η χώρα εκ των πρωτέρων. Ωραία ως εδώ. Όμως η αντίδρασή μας είναι ότι οι εφελμιστικές θεωρίες, ο εφελμισμός εγένει, δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη, παιδιά, τον χαρακτήρα αυτού ο οποίος πράττει, αυτού ο οποίος ενεργεί. Παίζει μεγάλο ρόλο ποιος είναι ο χαρακτήρας, ποιος είναι ο άνθρωπος αυτός, ο οποίος λειτουργεί με βάση το εφελμιστικό κριτήριο, ποιος είναι αυτός ο οποίος κάνει αυτό εκ των πρωτέρων υπολογισμών των συναιπιών που θα έχει η πράξη. Είναι ένας ενάρετος χαρακτήρας ή ένας κακός χαρακτήρας. Κάνει μεγάλη διαφορά, δηλαδή λογικά αυτό και εδώ, μπαίνουμε στο τμήμα που ονομάζεται κριτική το εφελμισμό. Δεν αρκεί το να τυρώ αυστηρά μια αρχή, την άθληση της περισσότερη, να της πω απλώς. Δεν αρκεί απλώς να επιτελέσουμε πράξεις ακολουθώντας μια αρχή, διότι και ο κλέκτης και ο εγκληματίας προσπαθεί να ακολουθήσει μια πράξη, την πόνο ή την κλοπή ακολουθώντας κάποιες αρχές. Κι αυτοί έχουν αρχές και μπορεί να έχουν και ισικές αρχές και μπορεί να έχουν και εφελμιστικές αρχές. Ας πούμε ένας κλέπτης εφελμιστής μπορεί να πει «Και θα λιστέψω μια τράπεζα, λόγω χάρη, στη περίοδο μνημονήρου και τα χρήματα τα οποία θα κάνω θα τα δώσω σ' αυτούς οι οποίοι πει να είναι». Ορίστε, ρομπέπτων δοσών. Και εδώ, αυτός επιτελεί, ένα λεπτό, εδώ έχουμε αγαθό κίνητρο. Το κίνητρο, την πρόθεση του είναι καλή να βοηθήσει τους φτωχούς, έτσι. Και ακολουθεί μια αρχή να αυξήσει την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων. Αμφισβητούμε όμως ότι επιτελεί μια κακή πράξη. Κλοπή είναι κλοπή. Για όποιο λόγο κι αν την κάνεις, είτε για να βοηθήσεις τον άλλον, είτε για να τα κατακραστήσεις εσύ, έτσι, είναι κλοπή. Ή ας σκοτώσεις κάποιον, είναι φόνος. Έστω κι αν είχες κάθε καλό λόγο να τον φωνεύσεις. Δηλαδή το ότι έχω καλό λόγο να φωνεύσω κάποιον, δεν αντερρεί το γεγονός ότι η πράξη μου είναι πράξη φόνου. Άρα θέλω να πω, μας ενδιαφέρει ποιος είναι αυτός ο οποίος εφαρμόζει το κριτήριο του Φελιμιζίνου. Μας ενδιαφέρουν ποιες είναι οι προθέσεις του, μας ενδιαφέρουν τα κίνητρά του, παιδιά. Με τι κίνητρα επιτελεί την πράξη την οποία επιτελεί, την οποία κάνει. Και αν έχει ένα κατηγνώμη μου σοβαρό ανητικό οφελημισμό στη θεωρία του οφελημισμού, είναι ακριβώς αυτό, ότι διαχωρίζει αποκόπτι εντελώς αυτό το υποκείμενο από την πράξη του. Αποκόπτι εντελώς. Δηλαδή τον οφελημιστή δεν τον ενδιαφέρει ποιο είναι το υποκείμενο που επιτέλει σε την ορθή πράξη. Του είναι αδιάφορο. Υπό τον ώρα ότι έχω ορθή πράξη, αυτό μου αρκεί. Και γι' αυτό βλέπετε ο οφελημισμός, όπως επίσης και οι ηθικές θεωρίες αφών, μιλάνε για πράξεις. Μιλάνε για πράξεις. Και αυτό θα το αντιδιαστήλουμε, γιατί δεν προλάβουμε σήμερα να μιλήσουμε για τον Αριστοτέλη. Γιατί τότε θα μιλήσουμε όμως στο ερχόμενο μάθημα γιατί θέλω να γίνει αυτή η αντιδιαστολή. Ο οποίος ο Αριστοτέλης θα πει με ενδιαφέρει ο χαρακτήρας. Ο ενάρετός χαρακτήρας. Γιατί ενδιαφέρει τον Αριστοτέλη ο ενάρετός χαρακτήρας. Διότι είναι ασύλληπτο ένας ενάρετός χαρακτήρας να κάνει από πρόθεση κακή πράξη. Άρα βλέπετε και με αυτόν τον τρόπο ο Αριστοτέλης διασφαλίζει αυτό που έχει ονομαστεί στη σύγχρονη βιβλιογραφία, την ενότητα του υποκειμένου και της πράξεις του ή την ενότητα του υποκειμένου και των πράξεών του. Ενάρετος ο χαρακτήρας. Θα τύνει ως επί το πλείστον, θα τύνουν οι πράξεις του ως επί το πλείστον να είναι αγαθές, έλεγε ο Αριστοτέλης, όχι ορθές, αγαθές. Κακός ο χαρακτήρας. Θα τύνουν ως επί το πλείστον οι πράξεις του να είναι κακές. Να η ενότητα. Αυτή η ενότητα που πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στο χαρακτήρα και στις πράξεις που κάνει, χάνεται, εξαφανίζεται στις σύγχρονες ηθικές θεωρίες. Στον οφελημισμό, στις ηθικές θεωρίες αρχών. Συγγνώμη, μία ηθική θεωρία αρχών είναι οφελημισμός, σημαντικότερη. Πουθανά δεν φαίνεται το υποκείμενο. Δεν μιλάμε ποτέ γι' αυτό. Μπορεί να είναι ένας κάκιστος χαρακτήρας, που στη συγκεκριμένη περίπτωση τον συμφέρει να κάνει μια ηθική πράξη και να αυξήσει την περισσότερη, οφέλειο των περισσότερων ανθρώπων. Άρα, δηλαδή, όντως επιτελεί μια ηθική κάποιες ηθικές πράξεις, αλλά ο ίδιος μπορεί να μην είναι ούτε ενάρρετος, ούτε αγαθός χαρακτήρας. Επιτελεί σποραδικά ή κατά περίπτωση ή παροδικά κάποιες ηθικές πράξεις για δικούς του λόγους, τους οποίους είναι δύσκολο να ανακαλύψουμε. Αλλά μια τέτοια περίπτωση ανθρώπου δεν είναι ο υποενάρρετος άνθρωπος. Άρα, δηλαδή, οφελημισμός μας παρέχει τη δυνατότητα να μιλάμε για ηθικές πράξεις, ερήμην του υποκειμένου, το οποίο της πράτη, της επιτελεί. Και αυτό το επικείμενο, ναι ομολογουμένος, κάποιες φορές θα είναι αγαθό, ενάρρετο, αλλά κάποιες φορές θα είναι και κακό ή κάκιστο. Βέβαια, αν τα ακούσουν αυτά οι αγγλωσάξιονες οφελημισμίστές, θα τραβάνε τα παλιά τους και θα μας λένε τι μας ενδιαφέρει το υποκείμενο. Αλλά αυτή η ερώτηση μας ενδιαφέρει και θα δείτε, θα το καταλάβετε αυτό πολύ καλύτερα όταν φτάσουμε στην ηθική θεωρία και στο τέλος. Τώρα, για να μας το όμως δεί και για μένα, δηλαδή τον οφελημισμό, να το βλέπουμε και συστηματικά αλλά και ιστορικά πώς αναπτύχθηκε και πώς κατέληξε να είναι μια ηθική θεωρία. Ο οφελημισμός, παιδιά, αναπτύχθηκε πρώτα σαν μια οικονομική θεωρία. Από τον οικονομολόγο Adam Smith, έτσι, από τον οικονομολόγο Adam Smith. Και εδώ να σας πω και κάτι άλλο. Interest, η λέξη interest και interest, interest στον ελληνικό. Στα αγγλικά σημαίνει δύο πράγματα, είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον. Σημαίνει τοκος, ο τόκος που παίρνει ο λογαλιασμός στην τράπεζα, πόσο είναι το interest, αλλά σημαίνει και τα συμφέροντα, τα ενδιαφέροντα της επιθυμίας. Interest, desire, interest. Προσέξτε να δείτε εδώ τι γίνεται. Άρα είναι η ίδια λέξη. Ο οφελημισμός εμφανίζεται πρώτα σαν μια οικονομική θεωρία. Και τι την ενδιαφέρει την οικονομική θεωρία, πώς θα αυξήσει τους περισσότερους τόπους για τους περισσότερους ανθρώπους. Πάρα πολύ απλά. Έτσι, οι περισσότεροι τότοι θα φέρνουν και ένα είδος μεγαλύτερης ευτυχίας. Αυτό υπονοείται. Από η οικονομική θεωρία γίνεται στη συνέχεια η πολιτική θεωρία. Και όντως στην πολιτική, κακά τα ψέματα να μιλάμε. Η πολιτική είναι μια προσπάθεια που κάνει η εκάστοτε εξουσία να εναρμονήσει τα συμφέροντα, τώρα λέω τα interests, τα συμφέροντα των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων μέσα σε μια εγκράτεια. Αυτό κάνει η πολιτική εξουσία, η εκάστοτε πολιτική εξουσία σε όλες τις... Μια δημοκρατική πολιτική εξουσία. Δεν ξέρω τι έκανε ο Άλλης Βιλιβύλιας. Εκείνος μάζευε τρισάφι και δεν κοπτόταν να εναρμονήσει, γιατί ήταν εναρμονισμένα τα συμφέροντα και αν του μιλούσε κανείς το κόβε το κεφάλι. Δεν μιλάω για τέτοια καθεστότα. Αν βάση περιπτώσει, στα σύγχρονα πλελεύσερα δημοκρατικά καθεστότα, ο στόχος της εκάστοτες εξουσίας είναι να εναρμονήσει όσον τα δυνατόν τα συμφέροντα των πολιτικών, των διαπολιτικών πολιτικών μερίδων, όπου αυτά συγκρούνται και συνήθως συγκρούνται. Και είναι απίθανο να μη συγκρούνται. Έτσι, κανοπλύσεις μια μερίδα, λίγο δυσαρεστείς την άλλη. Πρέπει να βρεις μια ισορροπία έτσι, έως να μην δυσαρεστείς στη μία πάρα πολύ, ούτε να ευχαριστήσεις την άλλη πάρα πολύ. Οπότε ο βελμισμός αναπτύχθηκε ως επιτοπλίστον ως πολιτική θεωρία. Ας πούμε ποιος ήτανε, ολο και ομή, οι πρώτοι φιλελεύθεροι στοχαστές, έτσι, ήτανε, ήταν οφελημιστές. Και από οικονομική και πολιτική θεωρία έγινε στη συνέχεια, εφαρμόστηκε στην ιδική φιλοσοφία και στον ιδικό προβληματισμό, όπου πάλι και στον ιδικό στοχασμό προσπαθεί να επιλύσει τη συγκρούση συμφερόντων των ανθρώπων, όπου, ας πούμε, ίντερες στις συμφέρον, έτσι, όπου αυτά εγείρονται. Άρα είναι μία ιδική θεωρία, η οποία έχει σαν απώτερο στόχο, βέβαια όλες οι ιδικές θεωρίες έχουν αυτόν τον στόχο, την εξομάληση των συγκρούσεων μέσα στη κοινωνία. Και βέβαια, όντως, ένας τρόπος εξομάλησης των συγκρούσεων είναι να αυξάνουμε την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων και οι λιγότεροι άνθρωποι να υποχωρούν απέναντι στους περισσότερους, οι οποίοι με αυτόν τον τρόπο θα αυξήσουν την ευτυχία τους. Κάτι που καταλήγει να γίνεται άδικο, διότι, όπως πολύ ορθά, ο Μίλις ήταν οφελημιστής, αλλά ήταν πολύ μεγάλος φιλόσοπος. Όταν ανέπτυξε τον οφελημισμό του, διείδε πάρα πολύ επιτυχώς ότι, ικανοποιώντας τους περισσότερους, υπάρχει περίπτωση να ασκηθεί, να λειτουργήσει η πολιτεία κυριαρχικά και αυταρχικά πέρα τις πλειονότητες. Υπάρχει ο κίνδυνος, δηλαδή, οι πλειονότητες να καταπιέσουν τις πλειονότητες ή να καταπιέσουν τα συμφέροντα των ατόμων. Γι' αυτό, παράλληλα, προς τα έργο του «οφελημισμός», έγραψε ένα έργο Γιουτί Κιντάρεμ, «οφελημισμός». Έγραψε και το έργο του «On Liberty», «Περί της Ελευθερίας», και τα δύο είναι μεταφρασμένα στα ελληνικά, το οποίο είναι ένα εξαιρετικό έργο. Όταν, δηλαδή, ομιλείται ότι ο πολύς οφελημισμός, η άξιση της ευτυχίας των περισσότερων ανθρώπων, μπορεί να οδηγεί στην καταπίεση της ευτυχίας των λιγότερων και των μεμονωμένων ατόμων, για να φέρει τον οφελημισμό σε μια ισορροπία, έγραψε αυτό το έργο του «Περί της Ελευθερίας», στο οποίο ακριβώς εκθιάζει την αξία που έχει το άτομο και η διαφορετικότητα του ατόμου, και το κατά πόσον η πρόοδος, η ανθρώπινη πρόοδος και η εξέλιξη, οφείραται σε μεγάλο παθμό στο ότι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί μεταξύ τους. Δεν θα μπερδεύεται την ισότητα με την διαφορετικότητα. Οι άνθρωποι είναι ίσοι, αλλά οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί μεταξύ τους. Και ακριβώς επειδή είναι διαφορετικοί και ο κάθε ένας σκέφτεται και επινοεί διαφορετικά πράγματα, με αυτόν τον τρόπο προωθείται η ανθρώπινη πρόοδος, η ανθρώπινη εξέλιξη, ο ανθρώπινος πολιτισμός. Και εκεί προσπαθεί να διασφαλίσει αυτό το έργο όμοι, ότι τα δικαιώματα, τα ατομικά δικαιώματα δεν καταπιέζονται, όπως επίσης δεν καταπιέζονται τα δικαιώματα των μειονωτήτων. Έτσι, άρα αυτό είναι το αντισταθυμίσμα του οφελημισμού. Σας επέδειξα μια καθαρά θεωρητική αδυναμία που έχει οφελημισμός. Η θεωρητική αδυναμία που είπαμε ότι έχει οφελημισμός είναι ότι αποκόπτει την πράξη από το υποκείμενο. Ότι τον οφελημισμό δεν τον ενδιαφέρει ποιος είναι, τι προθέσεις έχει αυτός ο άνθρωπος ο οποίος κάνει την ορθή πράξη, ο οποίος κάνει τη γακή πράξη, ούτε τον ενδιαφέρει τι κίνητρα έχει αυτός ο άνθρωπος. Εγώ, ας πούμε, μπορεί να διδάσω στιγμή τους φοιτητές μου και τα κίνητρά μου, για να σας δώσω ένα παράδειγμα τι εννοούμε κίνητρα. Το κίνητρά μου να μην είναι καθόλου να διδάσω, το κίνητρό μου να μην είναι το ενδιαφέρον μου να μάθουν οι φοιτητές. Το κίνητρό μου μπορεί να είναι να γίνω μια διάσημη δασκάλα, μια διάσημη καθηγήτρια, να είναι εντελώς διαφορετικό. Και αυτό δεν είναι και κακό κίνητρο το πίεδι, αυτό που σας ανέβω, απλώς δείχνει μία έλλειψη ευαισθησίας απέναντι στους φοιτητές τους, να διδάσουμε έτσι, αλλά αυτό κάθε εαυτόταν να θέλω να γίνω μια διάσημη καθόλου κακό κίνητρο, που θα μπορούσα μπορώ να σηκάβω και ένα χειρότερο κίνητρο. Σε αυτό το παράδειγμα δεν μπορώ να φανταστώ χειρότερο κίνητρο, δεν ξέρω αν υπάρχει, δεν το έχω σκεφτεί πάντως. Αλλά θα μπορούσαμε να δούμε, όχι, θα σας δώσω, μετά σας έχω φέρει μια ποτοτυπία όπου θα διαβάσουμε ένα παράδειγμα που δίνει ο Καν. Οπότε θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε εκεί τα διαφορετικά κίνητρα, δηλαδή τα κίνητρα. Δεν είναι πάντοτε αγαθά και καλοπροέρετα, κάποιος μπορεί να έχει κακοπροέρετα κίνητρα, παρά τα αυτά να κάνει την εισηκή πράξη από οφελημιστική άποψη, δηλαδή να αυξάει περισσότερο η πτυχία των περισσότερων ανθρώπων. Λοιπόν, άρα δεν δεν διαφέρει το να οφελημιστεί το κίνητρο και εγώ εδώ διότι είμαι πειρασμένη και από τον Αριστοτέλη, διότι είμαι πειρασμένη και από τον Καν, δεν είναι επηρεασμένος από τον Αριστοτέλη. Θέλω να σας κάνω να σκεφτείτε ότι και το κίνητρο του υποκειμένου, ότι και οι προθέσεις με τις οποίες εναγεί το υποκείμενο, παίζουν μεγάλο ρόλο. Θα το πούμε αυτό στη συνέχεια όταν θα μιλήσουμε για το κάτι. Τα αφήνει όμως αυτά, ο οφελημισμός τα αφήνει κατά μέρος, δεν τα συνυπολογίζει, αλλά αν δεν θέλαμε να κάνουμε μια έτσι συνοπτική κριτική του οφελημισμού από πλευράς βιοειθικής, θα λέγαμε το εξής, ότι ο οφελημισμός σ' ό,τι αφορά την βιοειθική, μπορεί να είναι μια καλή ηθική θεωρία, μια καλή μυθοδολογία. Όταν πρέπει να αποφασίσουμε για πολιτικές και τακτικές, τις οποίες πρέπει να ακολουθήσουμε. Ξέρετε πάρα πολύ καλά, η βιοειθική ασχολείται και με την κατανομή των χώρων υγείας, πώς πρέπει οι φόροι υγείας να κατανέμονται, και στους χρετικούς προϋπολογισμούς, και στο υπογείο υγείας, και στην υγεία αυτή-καθεαυτή, πώς το κάθε άτομο, και όχι μόνο με τη δωρεάν φαρμακευτική υγεία, τροφαρμακευτική υπερίδαψη, άρα σε όλες αυτές τις αποφάσεις, αυτές οι αποφάσεις είναι πολιτικής φύσης, είναι πρακτικές, είναι τακτικές. Άρα όπου στην βιοειθική έχουμε να λάβουμε πολιτικές αποφάσεις, εκεί ίσως ο φελιμμισμός βοηθάει, ο φελιμμισμός σαν θεωρία βοηθάει, διότι μας κάνει να υπολογίσουμε πώς θα εναρμονίσουμε αυτά τα συγκροώμενα συμφέροντα που έχουν οι κοινωνικές ομάδες πάνω στο θέμα της υγείας. Άρα εκεί θα πρέπει να διευθευθήσουμε αυτές τις συγκρούσεις. Αλλά είπαμε η βιοειθική ασχολείται και με άλλα θέματα, ασχολείται και με θέματα σε γιαθαρά προσωπικό επίπεδο. Άρα όταν κάποιοι προβληματίζονται, κάποιοι που ασχολούνται με το θέμα της έκτορας της Ρωγκάρη, πρόβληματίζονται πότε αρχίζει η ζωή. Αρχίζει με τη σύλληψη, αρχίζει τρεις μήνες μετά, αρχίζει με τη γέννηση. Ήξερα εγώ κατά πόσο η ευθανασία είναι κάτι καλό, κατά πόσο δηλαδή κανείς επιτρέπεται να τραυματίζει τη ζωή του σε περίπτωση καταληκτήριας αισθένειας. Αυτά είναι κάπως προσωπικά ερωτήματα τα οποία θέτει ο καθένας τον εαυτό του. Δεν είναι θέματα πολιτικών αποφάσεων και θέματα τακτικών. Και εκεί ο φιλιμισμός δεν έχει να δώσει καμία απάντηση, έτσι δεν μπορεί να βοηθήσει. Άρα βλέπετε όταν απομακρυνόμαστε από προβλήματα πολιτικών αποφάσεων και τακτικών στη βιοηθική και πάμε προς προβλήματα που αναφέρονται σε προσωπικό επίπεδο, εκεί ο φιλιμισμός δεν είναι σε θέση να μας δώσει καμία απάντηση, δεν είναι επαρκής θεωρία. Άρα πρέπει να στραφούμε σε κάποια άλλη, ίσως επαρκέστε. Αυτό πολύ συνοπτικά ο φιλιμισμός, δεν ξέρω. Έχετε να πείτε κάτι να προσθέσετε, να παρατηρήσετε για τον φιλιμισμό. Ένα παράδειγμα που σκέφτηκα πριν που βλέπατε είναι επίχει κάποιοι φιλιστές που δίνουνε σε κάποια ημέρα από τεράστια βουσά, επιδιώκοντας την προβολή. Αυτό το άμπρα, το νόμιζα ότι θα έλεγες επιδιώκοντας την αυτοπροβολή τους. Αν έλεγες αυτό, η απάντησή μου ήταν έστω ας προβάλλετε, ας βοηθάνετε, αλλά είναι ένα καλό παράδειγμα. Εσύ το παίρνεις ακόμα χειρότερο το παράδειγμα, αλλά πιο έβλωτο, είναι πιο έβλωτο από αυτόν τον τρόπο, ότι δεν κόπνονται να βοηθήσουμε συνανθρώπου, δεν κάνουν φιλανθρωπικές πράξεις για να βοηθήσουν, όπως κάτι μυθική πράξη, αλλά την κάνουν για να έχουν ένα ιδιοτελέ συμφέρον να ζουν. Εντάξει, άρα βλέπετε παίζει ρόλο το κίνητο, παίζει μεγάλο ρόλο το κίνητο. Αυτά τα είπε μια χαρά ο Αριστοτέλης, ο προ-προ-προπάθος μας, γιατί είχε σε μια, και πριν κάποιους αιώνες, τα είχε συλλάβει, τα συνέλαβει και τα ανέλησε με καταπληκτική λεπτομέρεια και ενάλλια εισαφήνια. Λοιπόν, πολύ καλό παράδειγμα. Οι θεωρίες δευτέρου τύπου είναι ιδιοτοκρατικές θεωρίες. Οι ιδιοτοκρατικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι μια πράξη είναι ορθή, εφόσον είναι το είδος της πράξης το οποίο υπαγορεύει κάποιος κανόνας ή αρχή, ανεξάδητα από τα αποτελέσματα ή τις συνέπειες που έχει. Το ξαναλέω αυτό, σύμφωνα με τις δεοτοκρατικές θεωρίες, μια πράξη είναι ορθή, αν είναι σύμφωνη με μία αρχή ή με έναν κανόνα, ανεξάδητα από τις συνέπειες και τα αποτελέσματα τα οποία αυτή έχει. Και θα δούμε παραδείγματα τώρα συγκεκριμένα για να το καταλάβουμε. Γιατί ίσως φαίνεται, γίνεται πολύ πλήση κεφάλαιο στη κοινωνία και όλοι χωρίς να το συνειδητοποιούμε, γινόμαστε οφελημιστές, όμως δεν έπρεπε να συμβαίνει αυτό. Διότι εγώ όπως το καταλαβαίνω οφελημισμός είναι, προκειμένου κάποιος να μην είναι καθόλου η θεικόσταση, οφελημιστής. Δηλαδή είναι το μίνιμουμ της ηθικότητας οφελημισμός, είναι το μίνιμουμ της ηθικότητας. Αλλά γιατί πρέπει να έχουμε το μίνιμουμ της ηθικότητας, μπορεί να έχουμε και κάτι παραπάνω. Ποιούς λείπεις σήμερα, ποια λείπεις, η Ευαγγελία. Κάποιος μου σηλήθηκε ένα email και είπε, αν και είπα ότι δεν θα έρθει, ότι δεν ήρθε. Εσείς δεν ήρθες, ναι, ήταν ένα email ότι δεν ήρθε, όχι ότι δεν θα έρθει. Εσύ πρέπει να είσαι, επειδή πρόσεξα ότι ο χρόνος ήταν 3. Καλά, εσείς μετράτε τις οπισίες και αν κάτι δυσέθηκε είναι ανθρώπινο. Δεν κρυώνεται, όποτε κρυώνεται θα το κλείσουμε το παράθυρα τελέφωνο και το κέντρο. Λοιπόν, είπαμε άρα τις ζωοκρατικές θεωρίες δεν τις ενδιαφέρουν οι συνέπειες ή τα αποτελέσματα των πράξεων. Τις ενδιαφέρουν οι πράξεις μας να είναι σύμφωνα με κάποιους κανόνες ή με κάποιες αγγελίες. Πρέπει να τηρείς υποσχέσεις, να σέβεσαι τον κανόνα της τήρησης των υποσχέσεων. Εμένα δεν με νοιάζει αν κάποια φορά, τηρώντας κάποια φορά που τήρησε στην υπόσχεσή σου, η συνέπεια ήταν δυσάρεστη. Αλλά εσύ έκανες το δέον, αυτό που έπρεπε, τήρησε στην υπόσχεσή σου. Πρέπει να λέμε την αλήθεια. Έτσι υπαγορεύει ο κανόνας της φυλαλήθειας. Βέβαια, ίσως κάποια περίπτωση που είπες την αλήθεια, μια δυσάρεστη συνέπεια προέκυψε. Ναι, αλλά πρέπει να λέμε την αλήθεια. Εντάξει, αυτό είναι το αντίθετο του οφελημισμού. Κατεξοχή δεωτοκράτης, έτσι, ήταν ο Κάντ. Ο οποίος, εσύ πλέον, είδανε, στη Γερμανία ήταν ο Κάντ, στην Αγγλία ήταν ο Μίλ, διάβαζαν ο ένας τον άλλον και γράφει εκεί εσύ, χάρη που διάβασες το Μίλ, γράφει αυτό το ανεπανάληπτο Μίλ, βέβαια αυτό δείχνει πόσο στραπά έχει διαβάσει τον Κάντ. Λέει, μα και ο κύριος Κάντ λέει τελικά στο παράδειγμα που δίνει για την υπόσχεση, δίνει ένα παράδειγμα ο Κάντ κάπου για την υπόσχεση, κι αυτός τη συνέπεια συπολογίζει όσο κι εγώ, άρα είναι συναιπιοκράτης όσο κι εγώ. Και το απαντάει ο Κάντ, μα δεν ξέρω τι λένε αυτοί που λένε ότι εγώ είμαι συναιπιοκράτης. Λέει ακριβώς, έτσι. Λοιπόν, άρα οι Μέν διάβαζαν το Ζε πάρα πολύ καλά, ήξερα που είστε. Ναι, όμως χθες η αρχαία σου που υποδεικνύονται από τις διδοκρατικές θεωρίες, ποιο είναι αυτό που είναι το αλήθεια, δεν μπορούμε να πούμε ότι προκύπτει, έκτασαν από τις συνέπειες. Όχι, όχι, για το... Α, αυτό θα πει ένας οφελημιστής, πάρα πολύ ωραίο το έδεσε. Είδατε ο τρόπος με τον οποίο το διατύπωσε ο συνάδελφός σας, ήτανε, μα αυτές οι θηκές αρχές, ποιο είναι αδύθειες, τη στήριση των υποσχέσεων, δεν προκύπτουν διότι η παραπίασή τους οδηγεί σε δυσάρεστες συνέπειες, άρα έχουμε οδηγηθεί ότι πρέπει να σεβόμαστε αυτούς τους κανόνες και αυτές τις αριές. Έτσι το διατυπώνει ο οφελημιστής. Ο Καν δεν κοιτάει συνέπειες, και ο Καν λέει θεμελιώνονται στον πρακτικό λόγο αυτοί οι κανόνες και αυτές. Τι είναι ο πρακτικός λόγος στον ανθρώπινο λογικό, το οποίο το χρησιμοποιούμε όταν πράττουμε. Υπάρχει ο θεωρητικός λόγος, το χρησιμοποιούμε όταν αποκτάμε γνώση, όταν προσπαθούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο, αλλά όταν προσπαθούμε να πράξουμε, να ενεργήσουμε, χρησιμοποιούμε τον λόγο στην πρακτική του εκδοχή. Άρα, αυτοί οι κανόνες αποραίουν από τον πρακτικό λόγο τρομμουτινά. Έτσι. Δεν ανατρέχει, και γι' αυτό σας έκρασα να δούμε τις φωτοτυπίες, δεν ανατρέχει ποτέ και με τίποτα να κάνεις συνέπειες. Και μάλιστα λέει το άλλο καταπληκτικό, λέει το εξής, μια πράξη μου είναι καλή γιατί ακολουθεί έναν κανόνα. Δεν είναι δυνατόν να περιμένω να δω τι συνέπεια είχε, αν είχε καλή συνέπεια τότε να την ονομάσω καλή και αν είχε καλή συνέπεια να την ονομάσω καλή. Του πράξη μου, αν είναι καλή ή όχι, εξαρτάται αν έχει τηρήσει κάποιον κανόνα. Έτσι, αυτό την καθιστά καλή. Διότι λέει, αν αντίδοτο συνέβαινε, εξαρτάται από τις συνέπειες, θα ήταν ένα εμπειρικό γεγονός. Φύγανε όλα καλά, είχε καλή συνέπεια, ρε πράξη σου πήγανε δική. Δεν πήγανε όλα καλά, η ίδια από αυτή η πράξη θα αποδείξει και καλά. Θα το δούμε λίγο, γιατί δεν διδάσκουμε πολύ καλά, τότε όταν δεν είμαστε ξυκιωμένοι. Οχτάν λοιπόν, ναι, ο πυρήνας της ηθικής θεωρίας του Κάντη, είναι η λεγόμενη κατηγορική προσταθική. Η προστακτική εκείνη, κυριολεκτικά, η οποία λέει, εγώ σας μίλησα για την κατηγορική προστακτική στο πρώτο ή στο δεύτερο μάθημα και σας την ονόμασα η αρχή της καθολικευσιμότητας, έτσι. Το ίδιο έλεγα, είπα πλουστευμένη την κατηγορική προστακτική του Κάντη. Ε, δεν μπορούσα στο πρώτο μάθημα, στο δεύτερο, να σας πω την κατηγορική προστακτική του Κάντη. Τι λέει η κατηγορική προστακτική του Κάντη. Οφείλω να ενεργώ πάντα με τέτοιο τρόπο, θα το δείτε εκεί στο επίμετρο που έχετε πάρει να δείμε λεγόμενη, οφείλω πάντα να ενεργώ κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να θέλω, ο γνώμονας της πράξης μου, να μπορεί να γίνει καθελικός νόμος. Δεν το εξηγήσουμε αυτό, έτσι. Οφείλω πάντα, πρέπει πάντα να ενεργώ με τέτοιο τρόπο, ώστε ο γνώμονας της πράξης μου, να θέλω να μπορεί να γίνει καθελικός νόμος, να μπορεί να καθελικοποιηθεί, μάλλον λόγια συνέχεια. Δεν το παράδειγμα που σας έδωσα στο προηγούμενο μάθημα με τον χρεώστη, εγώ χρωστώ χρήματα στον βήτα, έτσι. Εγώ, Άλφα, έχω, πώς το είχαμε δώσει το παράδειγμα, είναι λεσθόν να το ανακαλέσουμε στη γνήμη. Εκεί εγώ έργοζα την κατηγορική προστακτική. Ο Άλφα χρωστάει χρήματα στο βήτα και ο βήτα χρωστάει χρήματα στο γάμα. Ωραία. Άρα ο βήτα είναι συγχρόνος, χρωστάει χρήματα στο γάμα, αλλά συγχρόνος έχει δανειστεί και χρήματα από τον... Ένα λεπτό, γιατί θυμίστε το όμορφο, αυτό λίγο το παράδειγμα, ένα λεπτό να το διαβηθώ. Ο Άλφα χρωστάει χρήματα στο βήτα και ο βήτα χρωστάει χρήματα στο γάμα. Θυμάμαι ότι τη λειτουργία θα ανήθηκε από το εκμέρους του βήτα να ζητήσει χρήματα, τα χρήματα που οφείλει ο Άλφα στο βήτα, γιατί και αυτοί τους χρωστάει στο γάμα. Πολύ ωραία. Αυτό έλεγα με πολύ αφλά λόγια και οδηγήσει και ο βήτα σε αυτό το συμπέρασμα πώς? Παίρνοντας το γνώμο να του. Ο γνώμο να σκεφτεί είναι ο κανόνας της πράξης που σκέφτομαι να κάνω. Ποιος είναι ο γνώμονας της πράξης του βήτα? Πρέπει να βάλω τον Άλφα στη φυλακή διότι μου χρωστάει χρήματα. Πρέπει να βάλω τον Άλφα στη φυλακή διότι μου χρωστάει χρήματα. Αυτός είναι ο γνώμονας. Λοιπόν, λέει να μπορώ να θέλω ο γνώμονας της πράξης μου να γίνει καθολικός νόμος. Σκέφτεται ο Πίτα εδώ. Εάν ο γνώμονας της πράξης μου γίνει καθολικός νόμος σημαίνει ότι όποτε κάποιος χρωστάει χρήματα πρέπει να τον βάζουμε στη φυλακή. Όποιος, έτσι. Ακόμα και αν εγώ τύχει να χρωστάω χρήματα θα πρέπει τότε και εμένα να με βάλουν στη φυλακή. Αλλά το να καθολικοποιήσω έναν τέτοιο γνώμονα πράξης θα σημαίνει ότι πάω ενάντια στην ίδια την ανθρώπινη φύση που έχω διότι δεν είναι δυνατό να θέλω να πάω στη φυλακή. Αλλά δεν μπορώ να θέλω να καθολικοποιήσω αυτό το γνώμονα. Δεν καθολικοποιείται αυτός ο γνώμος. Άρα αφού δεν καθολικοποιείται έστω και με μια εξέρεση αφού δεν καθολικοποιείται δεν είναι ηθικό να θέλω να βάλω τον άλφα στη φυλακή. Αυτός είναι ο συλλογισμός. Αυτό είναι η κατηγορική προστατική του. Μονόκα στο στήλ του λέει οφείλω να ενεργώ πάντα με τέτοιο τρόπο ώστε να θέλω ο γνώμονας της πράξης μου να μπορεί να γίνει καθολικός νόμος. Έτσι δεν μπορεί να θέλω να γίνει καθολικός νόμος αυτός ο γνώμονας. Έτσι σημαίνει ότι θέλω να πάω φυλακή ή δεν θέλω να πάω φυλακή. Πάει κόντρα ενάντια στην ίδια μου τη φύση αυτό το πράγμα. Άρα δεν καθολικοποιείται ο γνώμονας μου. Αφού δεν καθολικοποιείται ο γνώμονας μου, ο γνώμονας μου δεν είναι ηθικός. Άρα αυτό είναι ο πυρήνας της δεοτοκρατικής ειδικής θεωρίας. Η κατηγορική προστατική παιδιά του Κάντε έχει διάφορες διατυπώσεις στο έργο του, το θεμέλιο της μεταφυσικής των ηθών από όπου είναι και η φωτοτυπία την οποία σας έχω δώσει. Λοιπόν, και από τη διατύπωση του αυτοσκοπού αποραίει η αρχή της αξιοπρέπειας και από τη διατύπωση της αυτονομίας αποραίει η αρχή της αυτονομίας. Προσέξτε να δείτε, ας πούμε, η έννοια της αξιοπρέπειας δεν υπάρχει στον αυτονομισμό. Ο βιοφελειμιστές μάλιστα μία Αμερικάνα, η Ρόθη Μακλίν λέει, αυτή η καινή λέξη αξιοπρέπεια και η αξιοπρέπεια είναι μια καινή λέξη. Είναι μια καινή λέξη για τους εμπειριστές διότι δεν έχουν αυτό το μεταθυσικό στόχασμό να τους υλάβουν. Δεν σημαίνει ότι είναι καινή λέξη. Ο εμπειρισμός τους, επειδή φοράνε ξέρετε όταν φοράνε πράσινα γελιά τα βλέπεις όλα πράσινα και όταν φοράνε κόκκινα γελιά τα βλέπεις όλα κόκκινα. Αν είσαι εμπειριστής μερικές μεταθυσικές έννοιες δεν μπορείς να τις υλάβεις. Για αυτό, συγγνώμη, οι εμπειριστές ή δεν συλλαμβάνε καθόλου την αξιοπρέπεια ή τις συλλαμβάνε κατεμένες κατά έναν μερικό και απαράδεκτο τρόπο. Για το κάτω όμως, ο οποίος μιλάει για θεμελίωση των αρχών της ηθικής, προσπαθεί να θεμελιώσει τις αρχές της ηθικής σε έναν κόσμο νοητό, μιλάει για αξιοπρέπεια. Λέει η ανθρωπότητα είναι μία αξιοπρέπεια και το να συμπεριφερθώ άσχημα σε ένα ζώο, επειδή μιλάμε για όντα προηγουμένους αλλά διαφορετικά από τα ανθρώπινα όντα, το να συμπεριφερθώ άσχημα σε ένα μία ανθρώπινο όν και να το χτυπήσω, να το πιάσω, θα το μεταχειριστώ, αυτό λέει δείχνει στο πρόσωπό μου μία βίαιη συμπεριφορά. Βίαιη συμπεριφορά η οποία θύγει την αξιοπρέπεια της ανθρωπότητας στο σύνολό της, άρα μπορεί αντικειμενικά να μην βλάπτω κανένα, έτσι δεν βλάπτω άλλον άνθρωπο, αλλά μία δύο επιθετική στάση που δηλώνω απέναντι σε αυτό το ζώο δείχνει ακριβώς ότι δεν σέβομαι αυτό που ονομάζουμε αξιοπρέπεια της ανθρωπότητας. Άρα για το καν η αξιοπρέπεια έχει μία ιδιαίτερη σημασία και ξέρετε η ρίζα της ανθρώπινης αυτονομίας και των ανθρωπιών ελευθεριών και των διωμάτων είναι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτό πρέπει να το ξέρετε. Τι λέει η διατύπωση, άρα από τη διατύπωση του αυτοσκοπού απορρέει η αρχή της αξιοπρέπειας, η διατύπωση του αυτοσκοπού ορίζει πράττε έτσι ώστε να χρησιμοποιείς την ανθρωπότητα τόσο στο πρόσωπό σου όσο και στο πρόσωπο κάθε άλλου ανθρώπου πάντα ταυτόχρονα ως σκοπό και ποτέ ως μέσο. Αν χρησιμοποιώ τον άλλον μόνο ως μέσο και όχι συγκρόνος ως σκοπό με την στάση μου και με τη συμπεριφορά μου αυτή δεν προσβάλλω την αξιοπρέπεια όχι μόνο αυτού του ανθρώπου αλλά και όλες τις ανθρωπότητες χρησιμοποιώντας τον άλλον ως μέσο και όχι και ως σκοπό συγκρόνος. Και η αρχή της αυτονομίας ορίζει η ιδέα ότι η θέληση κάθε λόγου όντως είναι ένας καθολικός νομοθέτης για τον Γκάντ. Όλοι οι άνθρωποι είμαστε ελογικά όντα, κάθε ένας άνθρωπος από εμάς, κάθε ένα λογικό όν είναι καθολικός νομοθέτης. Τι σημαίνει αυτό, είναι η βάση της αρχής της αυτονομίας. Νομίζω τώρα που σας εξήγησα την κατηγορική προστακτική προηγουμένως μπορούμε αυτό να το καταλάβουμε τι σημαίνει. Όταν εγώ προηγουμένως είπα ότι ο γνώμονας της πράξης μου να βάλω στη φυλακή αυτόν ο οποίος μου χρωστάει χρήματα δεν μπορεί να γίνει καθολικός. Δεν μπορεί να γίνει καθολικός διότι αυτό σημαίνει ότι κι αν εγώ χρωστάω, είτε σε αυτή την περίπτωση είτε κάποια άλλη πρέπει να συμπονίσω να δεχθώ να πάω στη φυλακή και αυτό δεν μπορώ να το δεχθώ διότι πάει ενάντια στη φυσική μου οντόνητα. Άρα δεν μπορεί να καθολικοποιηθεί ο γνωμονάς μου. Να πως νομοθετώ. Είμαι ο καθολικός νομοθέτης του εαυτού μου. Να πως νομοθετώ. Νομοθέτησα εκείνη τη στιγμή ότι δεν μπορώ να καθολικοποιήσω κι αφού δεν μπορώ να καθολικοποιήσω, νομοθέτησα μια ηθική πρόταση, μια ηθική αρχή ότι αυτό δεν πρέπει να το κάνω. Να πως είμαστε πως κάθε έλογον είναι ένας καθολικός νομοθέτης. Αυτό πώς σας φαίνεται, ε? Και γι' αυτό, αυτό το παίρνει ο Σάρτρος, ο Σάρτρος, ο γνωστός το υπαρξιστής, ο οποίος ο Σάρτρος μόνο ηθική δεν κάνει, δεν τον ενδιαφέρεται, αλλά έχει γράψει ένα πολύ πικρό ενδιαφέροντο κύμιο που έχει μεταπρασθεί στα ελληνικά και αν το πρέπει να το διαβάσετε ένα μικρό πλιαράκι ξέρετε σε λίγο, ίσως να είναι και πιο λίγο, ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός. Και λέει λοιπόν κάπου, εκεί αναφέρει το παράδειγμα, λέει ο Σάρτρος, μιλάει για τον μαθητή του, ο οποίος κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν στην αντίσταση. Γι' αυτός ο μαθητής, για το ίδιο για καθολική νομοθεσία μιλάει ο Σάρτρος, δεν αλλάζει ο θέμα, γι' αυτός ο μαθητής πάει στον δασκαλό του Σάρτρο και τον ρωτάει, έλεγχε αυτό το δίλημα και του θέει το δίλημά του και ζητά τη συμβουλή του δασκάλου, το δίλημά του είναι το εξής, να μείνω στον πόλεμο στην αντίσταση και να συνεχίσω τον αγώνα κατά των Γερμανών, ή να μείνω σπίτι να παρεγορήσω και να φροντίσω την ηλικιωμένη μου μητέρα η οποία πεθαίνει, σημειωτέωνο ότι έχει χάσει τόσο τον άντρα της όσο και τον πρώτο της γιώμιο ότι πολεμούσαν στην αντίσταση. Εντάξει, αυτό είναι το δίλημα το οποίο αντιμετωπίζει ο μαθητής του Σάρτρο. Και ο Σάρτρο εκεί θα πει ακριβώς ότι εγώ δεν μπορώ να του πω τι να κάνει, γιατί αν του πω εγώ τι να κάνει δεν θα έχει αποφασίσει ο ίδιος. Όπως και αν πάμε στον ιερέα, όπως λέει και αν πήγαινε στον ιερέα του να του πει τι να κάνει, και έκανε ότι του λέει για ιερέας δεν θα έχει αποφασίσει ο ίδιος, δηλαδή ο ίδιος θα σκεφτεί και θα αποφασίσει, είναι ελεύθερος. Μάλιστα ο Κάντ έτσι, ο Κάντ λέει ως άντρο τονίζει την ελευθερία, είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος, είναι ελεύθερος να αποφασίσει αυτό που κρίνει ο ίδιος αυτό. Και αυτό που αποφασίσει και με την απόφαση του λέει που θα πάρει, νομοθετεί τα σωλικά για όλη την ανθρωπότητα. Αν αποφασίσει ότι και να κάνει είναι σεβαστό. Αν αποφασίσει να μείνει με τη μητέρα του να τη φροντίσει έχει κάποιους λόγους. Αν αποφασίσει να πάει να πολεμήσει στην αντίσταση, πάλι έχει κάποιους άλλους λόγους. Αλλά όποια απόφαση πάρει από τις δύο, νομοθετεί για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Γίνεται καθολεκώς νομοθέτης. Εδώ μπορώ να πω, σε αυτό το σημείο, ο σάρτρ έχει επηρεαστεί από την διατύπωση της αυτονομίας του Κάντ. Τώρα, οι αρχές της... μάλλον, ναι, θα πω αυτό και μετά το διαβάσουμε. Λοιπόν, οι αρχές αξιοπρέπειες και της αυτονομίας, οι οποίες αποραίουν από την καλλιβολική προστατική και τις οποίες τονίζει ιδιαίτερα ο Κάντ, έχουν ορισμένες λογικές συνέπειες για το πώς το χαζόμαστε πάνω στην ποιητική σημεία. Σημαίνουν, ιδίως, αυτές αρχές, ότι πρέπει να τη μετοπίζουμε τον άνθρωπο και το ανθρώπινο σώμα με ιδιαίτερο σεβασμό, ότι δεν μπορούμε να κάνουμε πάνω στον άνθρωπο και πάνω στον ανθρώπινο σώμα οτιδήποτε θέλουμε, με όποιον τρόπο θέλουμε. Δεν μπορούμε να μεταχειριζόμαστε τον άνθρωπο ως μέσο, δεν μπορούμε ούτε να τον... Ξέρετε, υπάρχει εμπορία ανθρώπων και εμπορία παιδιών. Αυτό είναι εκκληματικό, χρησιμοποιούμε τον άνθρωπο ως μέσο. Έτσι είναι η χειρότερη κακομεταχείριση της οποίας μπορεί να τύχει ο άνθρωπος. Ούτε μπορούμε να χρησιμοποιούμε το σώμα, το ανθρώπινο σώμα, ούτε μέλη του ανθρώπινου σώματος μόνο ως μέσα, διότι είναι μέλη του ανθρώπινου σώματος. Ούτε επίσης θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί πώς κάνουμε τις μεταμοσχεύσεις, έτσι ώστε τα ανθρώπινα όργανα να μην τύχουν ποτέ εκμετάλλευσης, οικοτομικής εκμετάλλευσης και ποτέ εμπορευματικοποίησης. Άρα είδατε πως οι αρχές της αυτονομίας και οι αρχές αξιοπρέπειες μας συγκρατούν ως προς τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να χρησιμοποιούμε το ανθρώπινο σώμα. Και το να χρησιμοποιούμε το ανθρώπινο σώμα όλος αυτός δεν μ' αρέσει ιδιαίτερα. Δηλαδή μας επιβάλλουν τον σεβασμό απέναντι στον ανθρώπινο σώμα και σε ό,τι είναι ανθρώπινο. Καλά ως εδώ. Όπως είπα προηγουμένως, κάναμε μια θρητική στο νοφελμισμό και θέλω τώρα η ευκαιρία να την εξηγήσουμε. Είπαμε ότι οι ωφελμιστές διαφορίζουν το υποκείμενο από την πράξη. Και ότι μας ενδιαφέρει εξίσου ποια είναι η πράξη που έγινε με το ποιος είναι το υποκείμενο, τι χαρακτήρας ήταν αυτός που έκανε την πράξη. Τι κίνητρα είχε, τι προθέσεις, γιατί ιδιότητες είχε, είχε αρεθές ή κακίες. Να προκαλέσω, εγώ άρχισα να κρυώνω, κρυώνω τελικά κι εσύ, σήμερα. Να το πλήσουμε τώρα, σε παρακαλώ Δημήτρη. Συγγνώμη σε πρώτη φορά. Αυτό αδιαφέρω, άφησε το έτσι, άφησε το έτσι. Λοιπόν, μας ενδιαφέρει επομένως ποιος είναι ο χαρακτήρας ο οποίος επιτελεί την πράξη που επιτελεί. Δηλαδή, ρόντα και δει τον Γκάντ, και τώρα το εξειδικαίωμα στον Γκάντ, τον Γκάντ δεν τον ενδιαφέρει μόνο αν αυτός που ενεργεί, το υποκείμενο που ενεργεί, ενεργεί υπακούοντας την κατηγορική προστακτική. Τον ενδιαφέρει και με τι κίνητρα αυτός ο οποίος υπακούει την κατηγορική προστακτική την υπακούει. Μ' άλλα λόγια ο Γκάντ είναι σαν να θέτει δύο κριτήρια για την ηθική πράξη. Το χαρακτήρα ο οποίος επιτελεί την πράξη, ποιος είναι ο χαρακτήρας που επιτελεί την πράξη, τι είναι τα κίνητρα του χαρακτήρα ο οποίος επιτελεί την πράξη και δεύτερο αν η πράξη την οποία επιτελεί αυτός ο χαρακτήρας είναι σύμφωνη με την κατηγορική προστακτική. Λέει λοιπόν, ας αρχίσουμε με το πρώτο απόσπευμα. Λέει λοιπόν στη σελίδα, κοιτάτε τη φωτοτυπία. Η χαρά είναι η... Άρχισε χαρά να διαβάσεις τη σελίδα 33 από το κεφάλαιο πρώτο από τον τίτλο παιχνίδια. Αργά και προσεκτικά, όχι θέλω αργά γιατί ο Γκάντ θέλει λίγη προσεκτική. Μετάβηση από την κοινή γνώση περητικότητας στη πλειοσοφική γνώση περητικότητας. Από όλα όσα μπορούν να νοηθούν μέσα στον κόσμο και έξω από αυτό, δεν υπάρχει τίποτε άλλο που να μπορεί να θεωρηθεί ως καλό, χωρίς περιεργσμό, εκτός από μια καλή θέληση. Ο νους, η οξυβέρκεια, η θετική ικανότητα, και όπως αλλιώς λέγονται τα ταλέντα του πνεύματος, ή το θάρρος, η εκκλησιστικότητα, η εμπιμονή στην απόφαση ως ιδιότητες της ιδίου συμπρασίας, είναι αναμύχολα από πολλές απόψεις καλές και επιχειμημένες. Μπορούν όμως να γίνουν και εξαιρετικά κακές και βλαβερές, εάν δεν είναι καλή η θέληση πρόφυρα να σου χρησιμοποιήσει, και που μέσα σε αυτή την ιδιωτουπία της ονομάζεται χαρακτήρας. Τέτοιο σημαίνει και με τους νορές της τύχης. Η δύναμη, ο φλούτος, η δόξα, ακόμα και η υγεία, η ευγενερία, η διαπολάψη. Και γενικά οτιδήποτε ονομάζεται ευτυχία, εμπνεό, περιφάνεια, συχνά, μάλιστα, και έπαρση. Ένα που σειάζει καλή θέληση και θα βάλει μέτρο στην επιδρασία του θάματος του θεέμα, θα εγκοντάξει της πράξης ένα γενικό αξίωμα και θα της εναρμονήσει στους γενικούς σκοπούς. Ένας λογικός και αμερόλητος θεατής που βλέπω στην αδιάκοπη ευμερία ενός όντως, το οποίο δεν είναι κομμυμένο με μια καθαρή και καλή θέληση, δεν μπορεί ποτέ να ευχαριστηθεί. Η καλή θέληση φέρεται λοιπόν να είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να είναι κανείς άξιος ευτυχίας. Για να αξίζει να εκείνη η ευτυχία, πρέπει να είναι ηθικός. Προσέξτε, ο Κάντ ποτέ δεν θα πει ότι αν κάποιος είναι ενάρρετος στην αρχαιότητα, ο ενάρρετος ήταν και ευδέμον. Έτσι, ο ενάρρετος ήταν και ευδέμον. Ο Κάντ ποτέ δεν το υποστηρίζει αυτό, ότι δηλαδή ο ηθικός θα είναι κατανάητη και ευδέμον ή ευτυχής. Λέει ότι ο ηθικός θα καταφέρει και καταστεί ηθικός, ότι αν κάποιος καταφέρει και καταστεί ηθικός, θα είναι και άξιος ευτυχίας. Το αν δεν γίνει μια ευτυχία, είναι μια άλλη ιστορία. Και εδώ βλέπετε τη διαφοροποιησή του από τους απελημιστές. Αλλά σε αυτό που διάβασε η συνάνταλκό σας, βλέπετε ότι τονίζει την θέληση με την οποία γίνεται μια φράξη. Πώς ξεκινάει μια φράξη. Αν γίνεται από καλή, από αγαθή θέληση ή από αγαθή βούληση. Και λέει, ναι, προσέξτε στις δύο ή τρεις πρώτες γραμμές της παραγράφω. Από όλα όσα μπορούν να νοηθούν μέσα στον κόσμο, ή και έξω από αυτόν, δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Άρα από ό,τι υπάρχει στον κόσμο, μέσα στον εσωτερικό μας κόσμο, αλλά και στον εξωτερικό κόσμο, δεν μπορεί να υπάρχει τίποτε άλλο, δεν υπάρχει που να μπορεί να θεωρηθεί ως καλό χωρίς περιορισμό, εκτός από μια καλή θέληση. Η καλή θέληση είναι το απεριόριστα καλό, το ανώτερο καλό που υπάρχει από όλα τα καλά, και τα εσωτερικά και τα εξωτερικά. Και επειδή, έτσι να το παραδεχόμαστε, δεν τους πάμε τους Γερμανούς και είμαστε μαζί σας, αλλά έχουν και αυτή μια ποιητικότητα διαφορετικού είδους από αυτή που είχε ο Πλάτων. Αυτά είναι τα θεμέλια της μεταθυσικής των ηθών, που υποτίθεται περιλαμβάνουν τη σύνοψη της ηθικής τους θεωρίας, στο βιβλίο του «Η κριτική του πρακτικού λόγου» τελειώνει στον επίλογο, γράφει «Δεν υπάρχει τίποτε ωραιότερο στον κόσμο» έτσι τελειώνει. Κοιτάξτε πώς αρχίζει εδώ το κεφάλι και πώς τελειώνει η κριτική του πρακτικού λόγου. «Δεν υπάρχει τίποτε ωραιότερο στον κόσμο από τον έναστρο ουρανό και την αλαθή θέληση μέσα» έτσι. Άρα είναι από έναστρος ουρανός και αλαθή θέληση. Αυτή είναι μια ποιητικότητα πιο έτσι υπενυκτική, έτσι δεν είναι έμμεση, πιο έμμεση. Δεν είναι άμεση όπως είναι του Πλάτωνα, στους υπόσεπτες, στους άλλους διαλόγους κλπ. Αλλά θεωρώ ότι είναι ποιητικότητα κι αυτή και πρέπει να τη σημειώσουμε. Άρα για τον Γκάνς αυτές τις δύο παραγράφους έτσι. Όσα άλλα χαρακτηριστικά κι αν έχει ο χαρακτήρας ο άνθρωπος, θάρρος, αποφασιστικότητα, οξύμια, πνεύμα κλπ. ή ακόμα δώρα της τύχης, υγεία, ευημερία. Αυτά από μόνα τους δεν γίνε τίποτα. Αυτά χρωματίζονται ανάλογα με τη θέληση που έχει. Διότι βέβαια η οξυδέρκεια από μόνη της παιδιά δεν είναι τίποτα. Είναι καλό να την έχεις. Το θέμα είναι τι θέληση έχει αυτός που έχει η οξυδέρκεια. Διότι αν η θέλησή του είναι αγαθή, θα είναι ένας οξυδερκής ενάρρυντος άνθρωπος. Αν όμως η θέλησή του είναι κακή, θα είναι ένας οξυδερκής κακός άνθρωπος. Άρα γι' αυτό για τον καν προέχει η θέληση. Και συνεχίζει παρακάτω Χάρη την επόμενη παράγραφο. Μερικές ιδιότητες υποδοηθούν αυτήν την καλή θέληση και διευκολύντουν το έργο της. Ωστόσο δεν έχουν καμιά δίκη τους απόλυτη αξία, αλλά προϋποθέτουν πάντα με καλή θέληση. Αυτό περιορίζει την μεγάλη εκτίμηση που δίκια τρέφουμε για αυτές τις ιδιότητες και δεν τους επιτρέπει να αφιολούνται από όλα τα καλές. Η εγκράτεια στις ορμές και στα πάθη, η αυτοκυριαρχία και οι μυφάλες σκέψεις δεν είναι μόνο πολλά πολλά καλές, αλλά και φαίνονται να αποτελούν ένα μέρος της εσωτερικής αξίας του προσώπου. Εν τούτοις τους λείπτουν πολλά για να θεωρηθούμε απεριόριστα καλές, όσο κι αν τις επενδυνούσαν οι αρχαίοι. Γιατί χωρίς ταξιώμακανες κακές θέλησες, αυτές οι ιδιότητες μπορούν να γίνουν εξαιρετικά κακές. Η ψυχραιμία ενός κακούργου το καθιστά όχι μόνο πιο επικίνδυνο, αλλά και πιο αποτρόπιος στα μάτια μας από όσο τον θεωρούσαμε χωρίς αυτήν την ψυχραιμία. Ναι, γιατί αν είναι ωραία πόση εκεί, Ντάνη, ευχαριστούμε. Γιατί βέβαια, αν είναι ένας ψυχρεμός με καλή θέληση, είναι ένας ψυχρεμός ενάριτος άνθρωπος όπου ηθάει το συνάνθρωπο, θα επιτελεί την ηθική πράξη, αλλά αν είναι ένας ψυχρεμός εκκληματίας λέει εδώ πέρα, θα είναι ένας ψυχρεμός εκκληματίας, πολύ απλά. Άρα βλέπετε, αυτό που τονίζει είναι ότι τα πάντα στην πράξη προκαθορίζονται από τη θέληση του ανθρώπου από τον οποίο αποραίει η πράξη. Δηλαδή, γιατί και βλέπετε επειδή που ο Νίκος και προσδεχτεί παρατήρηση και θα της κάνετε τα σχολιά σας, γιατί αν δεν τα κάνετε δεν δίνεται ευκαιρία να πούμε κάποια πράγματα, εδώ δεν γίνεται λόγος για συνέπειας που θέλω, πώς ξεκινάς, από που αποραίει η πράξη. Η συνέπεια δεν έχει ληφθεί κάποια υπόψη. Και πάμε λίγο στη σελίδα 38. Στην τελευταία παράγραφο της σελίδας 38. Ναι, λίγο παραπάνω πάω στη μεσαία παράγραφο. Προς τούτος, στη μέση της μεσαίας παράγραφο. Προς τούτος θα εξεταστεί η έννοια του καθήκοντος. Λοιπόν, η έννοια του καθήκοντος για τον Κάντεν περιέχει την έννοια της καλής θέλησης, αν και με κάποιους υποκειμενικούς περιορισμούς και με κάποιες υποκειμενικές δυσκολίες, οι οποίες όμως όχι μόνο δεν αποκρίγουν, αλλά και καθιστούν αγνώριση την έννοια της καλής θέλησης, παρά αντίθετα την αποκαλύπτουν... Ωραία, λοιπόν, συνεχίζω από εδώ και τώρα. Παραλείπω εδώ όλες τις πράξεις που αναγνωρίζονται ως ενάντιας προς το καθήκον. Έστω και αν είναι ωφέλιμες για τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αν μια πράξη είναι ενάντια προς το καθήκον παραβιάζει την κατηγορική προστακτική, δεν μπορεί να είναι ησυχία. Σε ξαχείς την παραβιάζει, το θέλω να πω. Γιατί σε αυτές δεν τίθεται καν το ερώτημα, εάν μπορούν να συμβούν από καθήκον, μια και του εναντιώνονται. Άρα, δεν συζητάμε... Όταν παραβιάζουν την κατηγορική προστακτική οι πράξεις, δεν μπορεί να είναι πράξεις που γίνονται από καθήκον. Παραμερίζω και τις σύμφωνες προς το καθήκον πράξεις, προς τις οποίες όμως οι άνθρωποι δεν έχουν καμιά άμεση ροπή, που όμως τις εκτελούν επειδή οθούνται προς αυτές από μία ανάγκη ροπή. Γιατί εδώ εύκολα διακρίνεται, αν η σύμφωνη προς το καθήκον πράξη έχει γίνει από καθήκον ή μόνο από εγωϊσμό. Αυτή η διέκριση είναι πολύ δυσκολότερη, όταν η πράξη είναι μεν σύμφωνη προς το καθήκον, το υποκείμενο όμως έχει άμεση ροπή προς αυτήν. Είναι παραδείγματος χάρη σύμφωνο προς το καθήκον, και εδώ πάει στο παράδειγμά του, να μην επερρυψώνει ο έμπορος τις τιμές, όταν έχει ανήξερους αγοραστές, αγοραστές που δεν ξέρουν, που δεν γνωρίζουν, και ο έξυπνος έμπορος μπορεί να πει, και ο έξυπνος έμπορος μπορεί, όταν υπάρχει πολύ κίνηση, και ο έξυπνος έμπορος όταν υπάρχει πολύ κίνηση, δεν τις υπερρυψώνει, αλλά διατηρεί μια σταθερή γενική τιμή για όλους, ώστε και ένα παιδί αγοράζει από αυτόν εξίσου όπως και κάθε άλλος. Εξυπηρετούνται λοιπόν τότε τίμια, αλλά αυτό δεν αρκεί, για να πιστέψουμε ότι ο έμπορος έπραξε έτσι από καθήκον και από αρχές τιμιότητες. Το απέτησε των συμφέρον. Δεν μπορεί να γίνει παραδεκτό ότι ο έμπορος είχε μια άμεση συμπάθεια προς τους αγοραστές, ώστε από αγάπη προς αυτούς να μην ευνοεί κανέναν όσον αφορά τις τιμές. Αυτή η πράξη δεν έγινε λοιπόν ούτε από καθήκον, ούτε από άμεση ροπή, παρά μόνο με εγωιστικό συμφεροντολογικό υπολογισμό. Για να το δούμε λίγο εδώ πέρα τι θέλει να πει ο Κάντ, αυτό το παράδειγμα, διότι μας λέει, δεν αρκεί μια πράξη να γίνεται για να είναι μια πράξη ηθική. Εδώ βλέπετε το κριτήριο της ηθικότητας που προτείνει ο Κάντ. Είναι πιο πολύπλογο από αυτό που προτείνουν οι ωφελημιστές. Οι ωφελημιστές αρκούσε μια πράξη για να είναι ηθική, να είναι σύμφωνη με την αρχή του ωφελημισμού, με το κριτήριο του ωφελημισμού, δηλαδή να αυξάνει την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων. Ναι, ναι, ναι. Να αυξάνει την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων. Για το ωφελημιστές αρκούσε αυτό, δηλαδή αυτό το κριτήριο και μόνο. Ο Κάντ όμως, όπως θα δείτε, θέτει ένα δεύτερο κριτήριο. Το κριτήριο δεν είναι… δεν το αρκεί μόνο μια πράξη να είναι σύμφωνη με την κατηγορική προστακτική. Θέλει να γίνεται και από ορισμένα κίνητρα ή με ορισμένα κίνητρα. Θέλω να το δούμε συγκεκριμένα τι έγραφε. Άρα, για το Κάντ, για να είναι μια πράξη ηθική, για να έχουμε ηθική πράξη, θα πρέπει να είναι σύμφωνη με το ταχύγον. Δηλαδή, με αυτό που αναγνώσαμε προηγουμένως, να είναι σύμφωνη με αυτό που επιτάσσει η κατηγορική προστακτική. Αυτό σημαίνει σύμφωνη με το κατήγονο. Να είναι σύμφωνη με αυτό που επιτάσσει η κατηγορική προστακτική. Ως προς αυτό η ιδεοκρατική ηθική θεωρία του Κάντ ομοιάζει με τις άλλες ιδικές θεωρίες αρχών και με τον οφελημισμό. Διότι, όπως ο οφελημισμός λέει, για να είναι μια πράξη ηθική πρέπει να είναι σύμφωνη με το κριτήριο του οφελημισμού, παρόμοια και ο Κάντ μέχρι στιγμής λέει, για να είναι μια πράξη ηθική πρέπει να υπαθούν, να είναι σύμφωνη με την κατηγορική προστακτική. Άρα, ως προς αυτό ομοιάζουν οι δύο αυτές θεωρίες, είναι θεωρίες αρχών. Είναι και οι δύο θεωρίες αρχών, όμως του Κάντ δεν το αρκεί αυτό. Δεν αρκεί ο έπορος να πουλάει φθινά τα προϊόντα του. Εκείνο που ενδιαφέρει είναι, από ποιο κίνητρο πουλάει φθινά τα προϊόντα του. Ποιο είναι εκείνος ο λόγος ο οποίος τον οθεί να πουλήσει φθινά. Πολύ πουλάει φθινά από αλτρουιστικά κίνητρα. Τα αλτρουιστικά κίνητρα είναι διότι αγαπάει τους στοχούς και τα μικρά παιδιά, έτσι ώστε θέλει να τα βοηθήσει να έρχονται και εκείνα να ψωνίσουν, να αγοράσουν προϊόντα. Είναι τα κίνητρά του αλτρουιστικά. Αυτή θα ήταν μια έδοχη. Είναι τα κίνητρά του εγωιστικά, μήπως είναι τα κίνητρά του εγωιστικά. Μήπως δηλαδή πουλάει φθινά για να προσερκίσει περισσότερους πελάτες. Λέει, απαντάει ο Κάν, ούτε στην μια περίπτωση, ούτε στην άλλη περίπτωση, το κίνητρο είναι εισηκό. Σας φαίνεται περίεργο, ούτε τα αλτρουιστικά κίνητρα για τον Κάν, τι είναι εισηκό. Λέει, μόνο σε μια περίπτωση θα έπραταν από ηθικό κίνητρο, αν έπραταν από σεβασμό προς τον ηθικό νόμο. Ένα λεπτό να το γράψω, αν έπραταν από σεβασμό προς τον ηθικό νόμο. Ή προς το καθήκον, επειδή έγραψα καθήκον πάνω μπορούμε να βάλουμε, από σεβασμό προς το καθήκον. Προς το καθήκον ή προς τον ηθικό νόμο, τα δύο είναι σωστά. Να το ειδήσω λίγο αυτό, να το αστοχαστούμε λίγο αυτό. Για τον Κάν πρέπει να ισχύουν δύο κριτήρια για να είναι μια πράξη ηθική. Αν δεν είναι καν σύμφωνοι με τον ηθικό νόμο, δεν συζητάμε καθόλου. Αν είναι μια πράξη κλειοπής, η οποία δεν μπορεί να καθολικευθεί, αν είναι μια πράξη κληματική, έτσι δεν είναι καν σύμφωνοι με τον νόμο, άρα δεν συζητάμε καθόλου. Δεν παίρνουμε στο δεύτερο στάδιο για να ελέγξουμε την ηθικότητα της. Αλλά συποθέσουμε να εδώ ο έμπορος πουλάει σινά. Άρα αυτή η πράξη είναι σύμφωνη με τον νόμο. Άρα αυτό είναι το ένα κριτήριο ηθικότητας της πράξης σύμφωνα με τον γάρ. Υπάρχει όμως και το δεύτερο κριτήριο. Από τι κίνητρο επιτελεί αυτή τη βράξη ο έμπορος. Από ποιο κίνητρο ο έμπορος, με ποιο κίνητρο ο έμπορος πουλάει σινά. Το μόνο κίνητρο που έχει ο έμπορος, το κίνητρο για το οποίο πουλάει σινά ο έμπορος, είναι διότι σέβεται τον ηθικό νόμο. Όχι διότι σκέφτεται ότι θα κερδίσει εκείνος, το συμφέρον του που το επιβάλλει. Ούτε διότι σκέφτεται ότι θα οδηγήσει τα άλλα τα παιδιά, τα οποία ίσως και τους τοπούς που έχουν ανάγκη. Όχι μόνο αν ο ίδιος ο νόμος έχει καταστεί το κίνητρό του, μόνο αν ο ίδιος ο νόμος τον οθεί να πράξει με αυτόν τον τρόπο, τότε μόνο η πράξη του είναι ηθική. Αλλά τα κριτήρια του, τα κριτήρια της ηθικότητας σύμφωνα με το γάντι είναι συμπορία με τον νόμο, αλλά και κίνητρο, αλλά και ο ίδιος ο νόμος με οθεί και με κοινή στο να πράξει. Εδώ θα έχετε μια εύλογη απορία. Για θέλω να αντιπούμε πιτροφάτη, έφυγε και πολύ γρήγορα. Θα διερωτάστε, αν και γιατί δεν το ρωτήσατε. Θα ήθελα να ακούσω να το πει κάποιος. Θα διερωτάστε έυλογα γιατί ο Κάντε δέχεται ότι αν κάποιος ενεργήθηκα από αλτουριστικά κίνητρα, γιατί δεν αποδέχεται τα αλτουριστικά κίνητρα ως ηθικά κίνητρα. Γιατί είναι καμπόναγα στον πλησίό σου. Στο κάτω κάτω μας το δίδαξε ο χριστιανισμός ας πούμε. Γιατί για τα αλτουριστικά κίνητρα δεν είναι ηθικά κίνητρα σύμφωνα με τον Κάντε, έτσι. Εντάξει, τα εγωιστικά κίνητρα, να κάνω μια πράξη διότι έχω συμφέρον ας πούμε, ή για να κερδίσω κάτι είναι κατανοητό, δεν είναι μια ηθική άποψη, μια ηθική θέση. Αλλά το να κάνω μια ηθική πράξη, μια πράξη που είναι σύγχωρη με τον ηθικό νόμο, από αλτουριστικά κίνητρα, που είναι το τροπί με αλτουριστικά. Ο Κάντε ήθελε να διατηρήσει τα κίνητρα της πράξης καθαρά από οτιδήποτε εμπειρικό. Το ξαναλέω. Ο Κάντε ήθελε να κρατήσει τα κίνητρα της πράξης καθαρά από... τα κίνητρά μας δεν έπρεπε να είναι εμπειρικά. Οτιδήποτε κίνητρο ήταν εμπειρικό, για το κάτι, δεν μπορούσε να είναι ηθικό. Άρα, οτιδήποτε κίνητρα περιέχουν συνέστημα, που είναι φυσικό το συνέστημα, εμπειρικό το συνέστημα. Είτε αγάπη προς τον εαυτό, είτε αγάπη προς τους άλλους, ο εγωισμός είναι αγάπη προς τον εαυτό. Ο αλτουρισμός είναι αγάπη προς τον άλλον. Άρα, όποια κίνητρα περιέχουν αυτά τα φυσικά συναισθήματα, τα εμπειρικά στοιχεία, δεν συνειστούν ειθικό κίνητρο. Το ειθικό κίνητρο ανήκει στον νοητό κόσμο, τρόπο τύνα, δεν ανήκει στον εμπειρικό κόσμο. Για αυτό, μόνο κίνητρο το οποίο μπορεί να συλλάβει είναι αυτός ο σεβασμός προς τον ειθικό νόμο. Τώρα μπορείτε να πείτε τι σημαίνει σέβο με τα ειθικό νόμο. Και αυτός ο σεβασμός με ωθεί. Εκεί λέει μια μεγάλη ιστορία ο Κάντ για να το εξηγήσει. Θα νομίζω να το αφήσουμε, δεν είναι της παρούσης. Σας εξήγησα, ο σεβασμός προς τον ειθικό νόμο, ο σεβασμός είναι μια σύλληψη. Θα πείτε ο σεβασμός δεν είναι ένα είδος συναισθήματος. Αλλά δεν είναι επίσης εμπειρικό, όπως και ο εγωισμός ενέχει εμπειρικά συναισθήματα όπως και ο αλλητουρισμός και ο εγωισμός. Εκεί αναπτύσσει μια ιδιαίτερη έννοια του σεβασμού ο Κάντ, ο οποίος δεν είναι ακριβώς εμπειρικό συναισθήμα, μπορώ να πω. Επάνω σε περίπτωση, θέλω να σας πω να καταλάβετε ότι τα κίνητρα για τον Κάντ, για να είναι ειθικά, πρέπει να είναι εμπειρικά. Το μόνο ειθικό, μη εμπειρικό κίνητρο, το οποίο μπορεί να εντοπίσει είναι το να πράτο από σεβασμό προς τον ειθικό νόμο. Και είναι το μόνο ειθικό κίνητρο το οποίο αναγνωρίζει. Μιλούς στον Κάντ ότι δεν είναι μιλούς και τα ελπιστικά κίνητρα, γιατί τα θεωρεί και αυτά εντέει σε ένα άλλο βαθμό εγωιστικά. Δηλαδή ότι δεν προσφέρει ας πούμε… Όχι, όχι, όχι. Δεν το λέει έτσι. Όχι, μη το παρεξηγήσουμε, γιατί τα λέει πάρα πολύ ωραία και το λέει στο θεμέλαιο της μεταθυσικής των ειθών. Λέει το εξής. Προκειμένου να μην έχει καθόλου κίνητρα κανείς για να πράξει ειθικά. Θα λω είναι που έχει και κάποια φυσικά κίνητρα, π.χ. αλτουριστικά. Δηλαδή ελλείψει αυτού του σεβασμού προς τον ειθικό νόμο. Πες και ότι έχουμε ανθρώπους οι οποίοι δεν αισθάνονται αυτόν τον σεβασμό προς τον ειθικό νόμο και δεν ενεργούν από σεβασμό προς τον ειθικό νόμο. Εντάξει, τουλάχιστον έχουν τα αλτουριστικά κίνητρα. Είναι η δεύτερη καλύτερη μας λύση. Προκειμένου να μην είχαν τίποτα, αλλά είναι η δεύτερη λύση του. Αλλά το ειθικό κίνητρο είναι ο σεβασμός τον ειθικό νόμο που είναι ένα είδος σεβασμού όχι φυσικού, αλλά ένα είδος σεβασμού νοερού, διανοητικού, για να το ξεχωρίσει από ότι είναι εμπειρικό και φυσικό. Γιατί, όχι το συνέστημα, εις το εκεί το εξοδετερώνει τελώς. Ο καν δεν το εξοδετερώνει, το βάζει σε δεύτερη μοίρα. Εάν δεν οθείσαι από τον ειθικό νόμο να πράξει ηθικά, είναι καλό έστω που οθείσαι από τα αλτουριστικά σου συναισθήματα. Είναι κι αυτό καλό, καλύτερο από τίποτα. Άρα, δεν τα ακυρώνει το φυσικά συναισθήματα τελώς. Απλώς δεν είναι η καλύτερη επιλογή μεσ' ό,τι αφορά την ηθικότητα της πράξης. Έτσι και τα κίνητρα. Κάτι άλλο υπάρχει? Λοιπόν, να κάνουμε ένα σύντομο διάλειμμα. Ναι. Γιατί χρειάζεται στηρί, μπορούμε να το πούμε, αλλά αυτό είναι σωστό. Γιατί χρειάζεται στηρί, μπορούμε να το πούμε, αλλά αυτό είναι σωστό. Και ποιο καθορίζει η αρχαία του? Δεν καθορίζει να δείτε στους παγαλυτές ουσικίες του παγαλυτόρων, των μεξωτέρων ανθρώπων. Αυτό είναι το πιο πραγματικό. Θες να πεις ενώ η δεδοκρατική θεωρία... Τι κάνει η δεδοκρατική θεωρία, για πες όπως το λες. Η δεδοκρατική θεωρία, όσο ξέρω, είναι ότι να επαγγούν σε κάποιες αρχές... Τις οποίες προσπαθεί να θεμελιώσει όμως. Δηλαδή όχι αρχές ξεκάλετε. Τις θεμελιώνει μεταφυσικά. Και τις θεμελιώνει στην έννοια του πρακτικού λόγου, του λόγου του υλικού. Δηλαδή η διαφορά είναι... Ο Βελυμισμός έχει εμπειρία, μια εμπειρική αρχή. Η αρχή του Βελυμισμού μεγαλύτερη και των περισσότερων ανθρώπων. Η δεδοκρατική θεωρία έχει θεμελίωση ειδικών αρχών. Θεμελίωση ειδικών αρχών. Οι ειδικές αρχές είναι και κάποιες ορισμένες ειδικές αρχές που έχετε στο ίδιο κράτος. Ναι, ναι. Τις έχει θεμελιώσει. Υπάρχει. Υπάρχει. Υπάρχει. Όχι, όχι, όχι. Δηλαδή θεμελιώνει κάποιες αρχές και από αυτές αφοραίουν κάποιες επιμέρους άλλοι. Πειραλήθεια. Η υπόσχεση. Αλλά αυτές αφοραίουν από υπέρτερες. Ναι. Εντάξει, παιδιά. Ποια είναι αυτή η αρχή σας. Ποια είναι αυτή η αρχή σας. Που βρίσκεται αυτό το χαρτί. Εδώ. Άρα. Λοιπόν, είπαμε, το όνομά σας, το email σας και το θέμα σας ή τα θέματά σας. Για να απαντήσω, να κάνω ένα προγραμματισμό συνελικό, θα σας τον στείλω. Και αν χρειάζεται η διάφορια κάποια να μετακινήσουμε, να το μετακινήσουμε. Δεν είναι τρομερό. Λοιπόν, ωραία. Άρα, βλέπετε, όπως σωστά με οδήγησε, να παρατηρήσω, με οδήγησε ο Νίκος, ο καρφ θεμελιώνει τις θηκές αρχές. Είμαστε στον υποδοτυπία που έχετε πάρει. Ο τίτλος του βιβλίου είναι «Τα θεμέλια της μεταφυσικής των ιθών». Άρα, θεμελιώνει την μεταφυσική της ηθικής. Θεμελιώνει τις θηκές αρχές. Και στη συνέχεια, από αυτές αποραίων επιμέρους αρχές, τις οποίες, όπως είπαμε, πρέπει να ακολουθούμε ανεξάρτητα από τις συνέπειές τους, αλλά τις θεμελιώνει. Και τις θεμελιώνει, διότι με αυτόν τον τρόπο δεν αμπισβητούνται. Μια θεμελίωση, μια θεμελιωμένη αρχή, δεν μπορεί να αμπισβητηθεί. Έχει αποκτήσει με αυτόν τον τρόπο καθολικευσιμότητα, όπως λέμε, και όχι καθολικότητα. Καθολικότητα σημαίνει κάτι το οποίο είναι αποδεχτό σε όλο τον κόσμο, ενώ καθολικευσιμότητα σημαίνει κάτι που μπορεί να γίνει αποδεχτό από όλο τον κόσμο, από όλους τους ανθρώπους γελμένους και γέννητος. Τα δύκολη θεκευσιμότητα περιλαμβάνει όλες τις δυνατότητες, πραγματικές και υποθετικές. Ακόμα δεν θα μπορούσε να αποδεχθεί ένας άνθρωπος που πρόκειται να γεννηθεί, αν προστά εγκλήματα να πάει φυλακή. Περιλαμβάνουμε ακόμα και εκείνον, έστω αν είναι γέννητος. Γι' αυτό, όταν μιλάμε για την καθολικευσιμότητα ή καθολικοποίηση στην ηθική, δεν εννοούμε το καθολικό, αυτό το σφαιρικό, το παγκόσμιο. Δεν εννοούμε αυτό. Για δύο λόγους. Πρώτον, δύο, το παγκόσμιο, τι είναι το παγκοσμίως. Το καθολικό ως αποδεχτό δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Δεν υπάρχει ομοφωνία. Σε τίποτα δεν υπάρχει ομοφωνία. Αλλά ο δεύτερος και σπουδαιότερος λόγος είναι διότι δεν μας ενδιαφέρει αυτό. Εμείς, όταν κάνουμε αυτό τον υπολογισμό που λαμβάνει η χώρα, όταν διαλογιζόμε, θα με βάσει στην αρχή της καθολικευσιμότητας, εκεί θέλουμε να λάβουμε υπόψη μας τι θα εσκέφτονταν όλοι οι άνθρωποι, οι τορινοί που ζούνε αλλά και οι μελλοντικοί που πρόκειται να γεννηθούνε και δεν έχουν γεννηθεί ακόμα. Ως προς αυτό διαφέρει η καθολικευσιμότητα από την καθολικότητα. Καθολικότητα σημαίνει αυτό που είναι καθολικό τώρα. Δεν εννοούμε αυτό, δεν περιοριζόμαστε γιατί τότε θα εμπειριζόμαστε στο εμπειρικά καθολικό. Εμείς θέλουμε να πάμε στο εμπειρικό αλλά και στο υποθετικό. Έτσι, στο μέλλον άνθρωπο. Αυτό μας πρόκειται να γεννηθούμε. Λοιπόν, αυτά με το Gant. Άρα επανέρχομαι λίγο από… Η αρχή της αξιοπρέμπλας και η αρχή της αυτονομίας είναι διαφορετικές διατυπώσεις. Μάλλον η διατύπωση του αυτοσκοποίκου και η αρχή της αυτονομίας, η διατύπωση του αυτοσκοποίκου και η διατύπωση του αυτονομίας, είναι διαφορετικές διατυπώσεις κατηγορικής προστακτικής του Gant. Αλλά είτε διασφαλίζουν την αρχή της αξιοπρέμπλας, η πρώτη, και την αρχή της αυτονομίας, η δεύτερη. Τώρα, μία σύγκρονη φιλόγραφος, η Ονόρα Ωνή, η οποία είναι κατιανή. Έχει σχοληθεί κατά κόρο με το Gant. Λοιπόν, η Ονόρα Ωνή υποστηρίζει στο βιβλίο της Αυτονομία και Εμπιστοσύνη στην Ποιευτική, Λέει ότι η αυτονομία και τα δικαιώματα, τα οποία προϋποθέτουν την αυτονομία, όπως ασχούνται σήμερα, η αυτονομία όπως συλλαμβάνται σήμερα, έχει συρρικτωθεί πάρα πολύ, ότι όταν ο Gant μιλάει για αυτονομία, όταν ο Gant μιλάει για αυτονομία, δεν εννοεί αυτό που ονομάζουμε ατομικές ελευθερίες ή ατομική αυτονομία. Λέει κάτι διαφορετικό και κάτι εντελώς ευρύτερο. Ο καθολικός νομοθέτης, ο Gant λέει, ο καθένας από εμάς είναι καθολικός νομοθέτης. Δηλαδή ο καθένας από εμάς νομοθετεί, αποφασίζοντας τι πρέπει να πράξει, νομοθετεί όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά και για όλο τον κόσμο. Αυτή είναι νομίζω μια έννοια, αυτή κατά τον Gant είναι μια σύλληψη αυτονομίας, η οποία είναι πολύ ευρύτερη από αυτό που ονομάζουμε η ελευθερία μου και οι προσωπικές μου ελευθερίες. Αυτό προσπαθεί, αυτό σχολιάζει η ονείρια, αυτό προσπαθεί να αναδείξει, ότι όταν ο Gant μιλάει για αυτονομία, δεν μιλάει για ατομική αυτονομία, μιλάει κάτι εντελώς ευρύτερο, κάτι εντελώς ευρύτερο. Όταν μιλάμε για ατομική αυτονομία, στη σημερινή εποχή, αυτό που εννοούμε έχει να κάνει με κάποιες ελευθερίες που έχω ή δεν έχω, συνήθως με κάποιες συγκεκριμένες ελευθερίες που έχω ή δεν έχω. Είναι μια περιορισμένη μορφή αυτονομίας. Όταν ο Gant όμως λέει ο καθένας από εμάς είναι καθολικό, είναι νομοθέτης, όχι μόνο του εαυτού του αλλά και όλης της ανθρωπότητας, δηλαδή είναι ένας καθολικός νομοθέτης, δηλαδή νομοθετή για όλη την ανθρωπότητα παρούσα και μελλοντική. Αυτή είναι ότως μια πολύ πλατεία σύλληψη αυτονομίας. Γι' αυτό η Ιονίλα εδώ το τονίζει και τη διακρίνει από την ατομική αυτονομία και λέει αυτό που ο Gant εδώ εννοεί μιλάει για μια αυτονομία αρχών. Λέει η Ιονίλα ότι το είδος της αυτονομίας του Gant, το είδος αυτονομίας για το οποίο μιλάει ο Gant είναι μια αυτονομία αρχών, διότι όταν εγώ ως καθολικός νομοθέτης αποφασίζω, ορίζω αρχές, πώς θα πράξω και δεν θα πράξω, άρα είναι μια αυτονομία αρχών, που είναι μια προϋπόθεση και με δεδομένο ότι αυτή την αυτονομία την έχουμε όλοι άνθρωποι, αμοιβαία, έτσι. Αυτό είναι το μήνυμα και το ελάχιστο του να είμαστε όλοι ανθρώπινα όντα, αυτόνυμα και αξιοπρεπή, ότι ο καθένας είναι νομοθέτης στο εαυτού του και τον άλλον. Με δεδομένο αυτό, αυτή η σύλληψη της αυτονομίας, η οποία είναι αμοιβαία να υπάρχει σε όλους μας, θεμελιώνει μια αίσθηση εμπιστοσύνης μεταξύ μας. Είμαστε εξίσου και με τον ίδιο τρόπο καθολικοί νομοθέτες, όλοι όλοι. Όλοι του εαυτού μας, μάλλον ο καθένας από εμάς και όλων των ανθρώπων. Και έτσι με τον τρόπο αυτό αναπτύσσεται μια αυτονομία. Λέει ότι μία ατομική αυτονομία όπως συνοβάρουμε, ατομικές αγαυσερίες όπως συνοβάρουμε σήμερα, έχουν ξεριγνώσει την έννοια της αυτονομίας και αυτό πρέπει να το τονίζει ο Νίπς, που προσπάθει να δείξει πόσο διαφορετική είναι η αυτονομία για την οποία μιλάει ο Κάντ. Και θέλω και στη συνείδησή σας να διακρίνετε αυτό που ονομάζουμε ατομικές ελευθερίες ή ατομική αυτονομία από το είδος της αυτονομίας για το οποίο μιλάει ο Κάντ. Η αυτονομία για την οποία μιλάει ο Κάντ δεν υπόκειται σε φυσικούς νόμους, τίποτα από αυτά, αλλά ο μόνος ο οποίος την ορίζει είναι ο ίδιος ο άνθρωπος καθό έργογον, αλλά οριζοντάστη αποφασίζει και για όλη την ανθρωπότητα. Αυτό είναι όντως μια ευρύ ασύλληψη της αυτονομίας. Τώρα για να κλείσουμε έτσι πολύ επιτροχάδι με την ηθική θεωρία του Κάντ, θα πούμε το εξής, ότι εντάξει οι έννοιες όπως είναι η αρχή της αξιοπρέπειας, η αρχή της αυτονομίας, ακόμα και, ναι, οι αρχές αυτές μας δίνουν κατευθυντήριες. Και σε πολλά πράγματα μας έχουν βοηθήσει να βλάβουμε αποφάσεις σε θέματα ποιητικής, αλλά συχνά αισθανόμαστε ότι είναι πάρα πολύ αφηρημένες. Και όταν αντιμετωπίζουμε επίγοντα θέματα, συγκεκριμένα, τα επίγοντα είναι συγκεκριμένα θέματα. Τα επίγοντα είναι πάντα συγκεκριμένα θέματα, αποφάσεις τις οποίες πρέπει να λάβουμε εδώ και τώρα. Όταν, λοιπόν, αντιμετωπίζουμε τέτοια θέματα, αρχές τόσο γενικές δεν μπορούν να μας παρέχουν βοήθεια. Άρα δεν μας βοηθάνε. Άρα μια λογική, οι ηθικές θεωρίες αρχών, τόσο ο καλλιμισμός όσο και ο καντιανισμός, στον βαθμό που ο καντιανισμός είναι ηθική θεωρία αρχών, δεν μπορούν να μας βοηθήσουν σε συγκεκριμένα θέματα που αντιμετωπίζουμε. Και, βέβαια, στον αντίποδο αυτών των θεωριών βρίσκεται η θεωρία του Αιριστοτέλη, την οποία θα εξετάσουμε στο επόμενο μάθημα, αλλά για το επόλοιπο της ώρας θέλω να σας αναφέρω συντόμως μια θεωρία η οποία έχει αναπτυχθεί στη σύγκρονη εποχή και μέχρι ενός βαθμού ακολουθεί την αριστοτέληκη ηθική, έτσι μέχρι ενός βαθμού. Είναι η περιπτωσιολογία που λέγαμε, η καζουιστική όπως αλλιώς λέγεται, και η περιπτωσιολογία όπως μπορείτε να καταλάβετε και από τον όρο, είναι το αντίθετο των ηθικών θεωριών αρχών. Η περιπτωσιολογία ασχολείται με την κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, ενώ οι γενικές αρχές δεν μπορούν να κάνουν αυτό το πράγμα. Οι περιπτωσιολογικές θεωρίες προσπαθούν να θεραπέσουν τις αδυναμίες των ηθικών θεωριών αρχών, έτσι. Δεν τις απορρίπτει, η περιπτωσιολογία δεν απορρίπτει τις ηθικές αρχές αρχών, απλώς διαφωνεί ως προς τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν. Λέει, οι ηθικές αρχές αρχών, ηθικές θεωρίες αρχών, λειτουργούν παραγωγικά, από μία αρχή στα επιμέρους, έτσι, ή από δύο αρχές στα επιμέρους, για τις μεθόδους της παραγωγικής. Η περιπτωσιολογική θεωρία λειτουργεί εντελώς αντίστροπα, δηλαδή στις περιπτωσιολογικές θεωρίες, που στοχαζόμαστε εντελώς αντίστροπα, στοχαζόμαστε επαγωγικά, όχι παραγωγικά, επαγωγικά. Ξεκινάμε από τη συγκεκριμένη περίπτωση στην οποία αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα. Μελετούμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, της περίπτωσης αυτής, και στη συνέχεια, επαγωγικά. Προσπαθούμε να αναχθούμε σε περιπτώσεις που θα μας δώσουν λύση στο πρόβλημα. Τι σημαίνει προσπαθούμε να αναχθούμε σε περιπτώσεις που θα μας δώσουν λύση στο πρόβλημα. Με βάση την περιπτωσιολογικρατική θεωρία προσπαθούμε αυτή την προβληματική περίπτωση να την εντάξουμε, να την ταξινομίσουμε σε ένα φάσμα περιπτώσεων, προβληματικών περιπτώσεων. Σε ένα συνεχές φάσμα, οι οποίες ξεκινάνε από τις παραδειγματικές εκείνες περιπτώσεις, οι οποίες είναι ηθικά αποδεκτές, στις παραδειγματικές εκείνες περιπτώσεις, οι οποίες είναι ηθικά παράδεκτες. Τι κάνει δηλαδή ο καζουιστής ή περιπτωσιολόγος ξεκινάει από αυτή τη μεμονωμένη συγκεκριμένη περίπτωση, την οποία έχει να επιλύσει. Μελετάται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και έχει αυτό το φάσμα των διαφόρων περιπτώσεων, τις οποίες έχει μελετήσει και έχει συλλέξει με βάση την επειρία τώρα. Από τη μία άκρη είναι οι ηθικά αποδεκτές περιπτώσεις. Αποδεχτές. Και από την άλλη πλευρά είναι οι ηθικά παράδεκτες. Μπορείτε να φανταστείτε κάπου εδώ είναι οι λιγότεροι ηθικά παράδεκτες, λιγότερο, λιγότερο, εδώ είναι οι ουδέτερες, εδώ είναι οι λιγότεροι ηθικά αποδεκτές, λιγότερο και πάει λεγόντες. Εντάξει. Λοιπόν, τι κάνει ο πεζοϊστής, αφού μελετήσει τη συγκεκριμένη περίπτωση την οποία έχει ενώπιό του, προσπαθεί να την εντάξει, να την ταξινομίζει σε αυτό το συνεχές των περιπτώσεων που έχει άμεσα στις ηθικά αποδεκτές και τις ηθικά παράδεκτες, με βάση τα στοιχεία της, όπου αν έχει στοιχεία που την καθιστούν μάλλον απαράδεκτες, θα την βάλει μάλλον προς τα εδώ. Αν έχει στοιχεία η περίπτωση που την καθιστούν μάλλον αποδεκτή, δεν την βάλει από το κέντρο και αριστερά. Ωραία. Με τον τρόπο αυτό, δεν επικαλείται κάποια ηθική αρχή για να την δικαιολογήσει. Δεν επικαλείται κάποια ηθική αρχή. Είτε είναι οφελημισμός, είτε είναι η κατηγορική προστακτική του καθ, λειτουργεί μάλλον εμπειρικά. Λειτουργεί εμπειρικά, επί τη βάση των περιπτώσεων, τις οποίες έχει συλλέξει μέχρι τώρα, με βάση την εμπειρία του, και τις οποίες έχει ταξινομήσει. Και με βάση λοιπόν αυτή την ταξινόμη, αυτό το φάσμα, και την ταξινόμηση της προβληματικής περίπτωσης, καταλήγει στο ένα η περίπτωση, την οποία έχει μυθικά αποδεκτή, μπορεί να επιβληθεί έτσι ή έτσι. Από αυτή την άποψη, παιδιά, ο περιπτωσιολόγος θυμίζει πάρα πολύ τον Αριστοτέλη, γιατί και ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί αυτό που λέμε την φρόνιση ή την πρακτική σοφία στο να αποφασίσει ποια είναι η ενάρετη πράξη, ποια είναι η πράξη που θα έκανε ο ενάρετός χαρακτήρας. Αυτό θα έλεγε ο Αριστοτέλης, αυτό θα έλεγε. Δεν θα μιλούσε για ορθές πράξεις, δεν μιλάω Αριστοτέλης, σας θυμίζω στην αρχαιότητα, τόσο πλάτον, όσο ο Αριστοτέλης, όσο κυρυπεί, μιλάνε για πράξεις που επιτελείουν οι ενάρετοι άνθρωποι, όλα δεν μπορεί παρά να είναι αγαθές πράξεις. Πρωτίστως τους ενδιαφέρουν οι χαρακτήρες και όχι οι πράξεις. Άρα, εργάζεται όπως και ο πρακτικός, ο φρόνιμος του Αριστοτέλη, η φρόνης είναι η πρακτική σοφία στην Αριστοτέλη, αυτός που έχει πρακτική σοφία, όπως ο πρακτικός σοφός των Αριστοτέλη εργάζεται επαγωγικά από τις εμπειρικές περιπτώσεις που γνωρίζει σε εκείνες που δεν γνωρίζει, κατά ανάλογο με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και ο περιπτωσιολόγος, δηλαδή κινείται από τις εμπειρικές περιπτώσεις που έχει ταξινομήσει και γνωρίζει στις εμπειρικές περιπτώσεις που δεν γνωρίζει, τις μαθαίνει σταδιακά και ακολούθει στις ταξινομοί και εκείνες. Άρα ο περιπτωσιολόγος λειτουργεί εντελώς επαγωγικά και εντελώς εμπειρικά. Πολλοί έχουν παρομοιάσει την περιπτωσιολογία με το εθνικό δίκαιο, το common law της Αγγλίας, το οποίο, το εθνικό δίκαιο της Αγγλίας, λειτουργεί περισσότερο με την ομολογία παρά με τα άρθρα των όμων. Τι σημαίνει αυτό το πράγμα? Τα άρθρα των όμων είναι τα άρθρα των όμων, είναι ο νόμος. Η ομολογία είναι οι επιμέρους αποφάσεις των δικαστηρίων που ή τροποποιούν ελαφρώς ή ερμηνεύουν ακριβέστερα τα άρθρα των όμων. Οπότε στο εθνικό δίκαιο γινδίδεται περισσότερο σε αυτές τις ερπηνίες την ομολογία παρά στον ίδιο τον νόμο. Πολλοί λοιπόν θεωρούν ότι η περιπτωσιολογία λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, όμως εδώ θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτό δεν είναι εντελώς ορθό, διότι παιδιά το εθνικό δίκαιο λειτουργεί πολύ καλά και εθνικό δίκαιο υπάρχει συνήθως σε όσες κοινωνίες είναι ομοιογενείς. Στις μικρές και ομοιογενείς κοινωνίες, ας πούμε μη ομοιογενείς κοινωνία είναι ως η Ισλανδία. Πολλοί πιθανώς στην Αγγλία υπάρχει εθνικό δίκαιο, θα μπορούσε να θεωρηθεί με εγκληνός ορίου και συγκριτικά με άλλες κοινωνίες και η αγγλική κοινωνία ομοιογενείς. Άρα εκεί έχει νόημα, δηλαδή κάπου γίνονται κατανοητές συνομολογίες, δεν παραρμηνεύονται. Όμως, σε κοινωνίες στις οποίες δεν υπάρχει ομοιογένεια, το εθνικό δίκαιο δεν μπορεί να ισχύσει. Άρα δηλαδή αυτός ο παραλληλισμός που κάνουν μεταξύ προητοσιολογίας και εθνικού δικαίου, δεν ευσταθεί στις σύγχρονες, φιλελεύθερες, πελόρειες κοινωνίες, μεγάλες κοινωνίες στις οποίες ζούμε. Αλλά υπάρχουν και άλλες ουσιώδες διαφορές που δείχνουν γιατί δεν κρατεί. Δεν ισχύει αυτή η αναλογία μεταξύ του εθνικού δικαίου και της περιπτωσιολογίας. Στο εθνικό δίκαιο υπάρχουν αρχές, καθορισμένες αρχές ή δικαστές, που δεν υπάρχουν στην ηθική, στην περιπτωσιολογία. Δεν υπάρχει κάτι ανάλογο. Υπάρχουν επίσης παραδειγματικές περιπτώσεις που δεσμεύουν όλους τους νομικούς. Είναι τα νομικά προηγούμενα. Δεν υπάρχουν αντίστοιχα ηθικά προηγούμενα στην περιπτωσιολογία. Βλέπετε, υπάρχουν τέτοιες ανατιστοιχίες μεταξύ εθνικού δικαίου και περιπτωσιολογίας, που δεν μας επιτρέπουν να υποστηρίψουμε ότι υπάρχει η στοιχεία μεταξύ της περιπτωσιολογίας και του εθνικού δικαίου. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήμουμε είναι ότι η περιπτωσιολογία θεραπεύει μερικές από τις αδυναμίες των ηθικών θεωριών αρχών. Ποιες είναι μερικές από τις αδυναμίες ότι είναι σε θέση να μελετήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα ιδιαίτερα προβλήματα τα οποία έχουν κάποιες επιμέρους περιπτώσεις, κάποια επιμέρους προβλήματα. Έτσι, η περιπτωσιολογία, οι καζουιστικές θεωρίες έχουν την ικανότητα να εντοπιστούν και να μελετήσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περίπτωσης. Αλλά όπως ξέρετε πάρα πολύ καλά αυτό δεν αρκεί. Αυτό είναι βασικό, αλλά από μόνο του δεν αρκεί. Γι' αυτό η σκέψη και η πρόταση είναι, αν θα μπορούσανε αυτές οι περιπτωσιολογικές αρχές να συντεθούν, αν θα ήτο δυνατόν δηλαδή να έχουμε μια σύνθεση μιας περιπτωσιολογικής θεωρίας με μια θεωρία αρχών, όπου δηλαδή η θεωρία, η στεθημένη θεωρία να λειτουργεί συγχρόνως και επαγγωγικά και παραγγωγικά θα ήταν η ιδεό της περίπτωσης. Θεωρώ ότι αυτό το μεταφέρει και το κάνει ο Αριστοτέλης. Ο Αριστοτέλης δεν μπορείτε να πείτε, ειδικά στην Ζηκή Φιλοσοφία, δεν λειτουργεί, ούτε λειτουργεί και επαγγωγικά, λειτουργεί και παραγγωγικά. Δηλαδή, τώρα που το σκέφτομαι, στην πρακτική του Φιλοσοφία, και η πρακτική Φιλοσοφία στον Αριστοτέλη είναι η ηθική και η πολιτική Φιλοσοφία, λειτουργεί τόσο επαγγωγικά όσο και παραγγωγικά και συνθέτει αυτό που μόλις είπα προηγουμένως, μια περιπτωσιολογία, μια περιπτωσιολογική ηθική θεωρία με η θεωρία αρχών. Θα το δούμε λίγο στο επόμενο μάθημα. Δεν ξέρω, για να σκεφτείτε λιγάκι, δεν θα προμορήσω άλλο σήμερα, θα σταματήσω. Βεβαίως, για το πιο γενική. Μια τέτοια θεωρία που δεν είναι από γενικές αρχές, θεωρείται τη Φιλοσοφία, φιλοσοφική θεώρηση. Ωραία, καλή ερώτηση. Όχι, όχι, πολύ καλή ερώτηση. Είπαμε, νομίζω, ότι θα πρέπει να το σημείω. Η Βιευθική έχει έναν κάπως πολύ πλοκοχαρακτήρα, μάλλον έχει ένα πολύ πλοκοχαρακτήρα. Και για να μας τα δεί, πριν την Βιευθική, η Κυριακή Φιλοσοφία έχει ένα πολύ πλοκοχαρακτήρα. Ο Άρνκ Χιερ έλεγε, αυτός έκανε Ιδική Φιλοσοφία μόνο στα τελευταία του χρόνια, σχολείται με την Βιευθική, αλλά είναι το εξής. Λέει, χωρίς να μιλάει για Βιευθική, όταν στη ζωή αντιμετωπίζουμε επίγοντα προβλήματα, επίγοντα ερωτήματα, πρέπει να τα απαντήσουμε εδώ και τώρα. Σε αυτή την περίπτωση δεν καθόμαστε να θεωρητικολογήσουμε. Να πούμε αν κάναμε αυτό τι θα γινόταν, αν κάναμε εκείνο τι θα γινόταν. Σε αυτή την περίπτωση δρούμε αμέρως αμέρως. Αποφασίζουμε και δρούμε όσο το δυνατό ταχύτητα, διότι οι περιστάσεις το απαιτούν. Και επειδή, λέει, σε αυτή την περίπτωση δεν έχουμε το χρόνο να στοχαστούμε βαθιά, ακολουθούμε αυτό που ανόμασε αυτός το intuitive level, ο Ξήγη. Το ενορατικό επίπεδο σκέψης, θα το εξηγήσω, το ενορατικό επίπεδο σκέψης. Αντίθετα, λέει, κάποιες άλλες φορές έχουμε πρόβλημα και σκεφτόμαστε ένα πρόβλημα. Γιατί, ας πούμε, οι νέοι χουλιγανείς, να είπα κάτι στην τύχη, δεν λέω ότι χουλιγανείς, είναι ένα θεωρητικό πρόβλημα, το οποίο δεν πρέπει να το απαντήσουμε στα επόμενα 10 λεπτά. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε την ευκαιρία να ανταλλάψουμε απόψεις, να πούμε θεωρίες και τις άλλες θεωρίες, να εμπιχειρηματολογίσουμε. Σε αυτή την περίπτωση, λέει, κάνουμε critical thinking, κριτική σκέψη. Το επεξηγώ τι εννοεί και τι ενδιαφέρει και νομίζω απαντάει την ερώτηση της Ισουερμέρης. Όταν είναι επίγοντο ερώτημα, καλά καλά δεν έχουμε χρόνο να στοχαστούμε. Πώς απαντάμε το ερώτημά μας, το πρόβλημά μας? Ανατρέχουμε στις απαντήσεις και στις λύσεις που έχουνε δοθεί από τους έπειρους ανθρώπους μέχρι τώρα. Ανατρέχουμε γιατί πρέπει εδώ και τώρα αυτό που είναι στο πρώτο πεϊθειό να αποφασίσουμε αν θα τερματίσουμε τη ζωή του και τα όργανα που θα τα προσφέρουμε για μεταμοσχεύσεις ή θα πρέπει να κάνουμε επέβαση μήπως και να τον σώσουμε. Δεν έχουμε καιρό να ανατρέξουμε σε θεωρία, σε αρχαία, σε εκείνα και τα άλλα. Άρα εκεί την απάντησή μας είναι να αναζητήσουμε στην προγενέστερη εμπειρία τι είχανε κάνει οι ειδικοί μέχρι τότε σε παρόμοιες περιπτώσεις. Εδώ είναι λίγο περιπτωσιολογία αυτό που κάνουμε. Όμως λέει σε άλλες περιπτώσεις όταν λέμε τι είναι αυτό που οδεί τους νέους μας να κάνουν αυτό και όχι εκείνο. Και είναι ένα θέμα που μας απασχολεί σαν μέλη της κοινωνίας, αλλά δεν πρέπει να το απαντήσουμε εδώ και τώρα τα επόμενα 10 λεπτά. Εκεί μπορεί να στοχαστούμε, να σκεφτούμε για τη μια θεωρία και την άλλη θεωρία και θεωρία. Κάνουμε κρυπτωανόμεσα τόσο κριτική σκέψη. Άρα θέλω να πω, εδώ η περιπτωσιολογία, ήρθε σαν απάντηση, σαν αντίδραση στις δύο προηγούμενες θεωρίες που ήταν θεωρίες αρχών με τα γενικές. Και ακριβώς επειδή ήταν γενικές δεν κάλυπταν τις πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις. Και στην Υδική και στην Ποιοδική έχουμε και συγκεκριμένες περιπτώσεις και γενικές περιπτώσεις. Οι δικές θεωρίες αρχών κάλυπταν μόνο τις γενικές περιπτώσεις. Αλλά η περιπτωσιολογία που δημιουργείται ή σαν αντίδραση των δύο προηγούμενων, καλύπτει τα συγκεκριμένα προβλήματα, αλλά δεν μας αρκεί. Γιατί κάπου πρέπει να τις υπαγάγουμε και αυτές τις συγκεκριμένες περιπτώσεις. Γι' αυτό καλό θα ήταν να συνδυαστεί με μια ηθική θεωρία αρχών. Αυτό είναι το σκεπτικό. Οι περιπτωσιολόγοι που έχουν κάνει αυτή την πρόταση το συγκεκριμεί και το λένε ήδη. Δεν προσφέρει τα πάντα στην περιπτωσιολογία. Δηλαδή, με το να καταγράφεις περιπτώσεις, δεν κάνεις τίποτα. Συγκεντρώνεις χιλιάδες, κάπου πρέπει να οδηγηθεί σε μια γενήκεψη. Ας πούμε, για τις επαγωγήσεις. Υπάρχει κάτι άλλο, παιδιά? Λοιπόν, σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Ευχαριστώ πάρα πολύ. |
