| : take a break Το 1204, ο Αλέξιος και ο Νταβίδ μεγάλη Κομνινή θα δημιουργήσουν την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. ένα βασίλειο, μια αυτοκρατορία, η οποία διήρκυσε για 257 χρόνια και αποτέλεσε ουσιαστικά το ανατολικό σύνορο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ένα κομμάτι, ένα κρατικό μόρφωμα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του οικουμενικού ελληνισμού ουσιαστικά. Παράλληλα με την ίδρυση της αυτοκρατορίας τραπεζούντας, θα δημιουργηθούν και άλλα δύο κρατικά μορφώματα του ελληνισμού εκείνη την περίοδο, η αυτοκρατορία της Νίκιας και το δεσποτάτο της Υπείρου. Και τα τρία αυτά κρατικά μορφώματα θα προσπαθήσουν να κρατήσουν το ρόλο του συνεχιστή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας για τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να υπάρξουν εμφύλιες διαμάχες και ουσιαστικά οι λασκαρίδες της Νίκιας με τους κομνινούς της τραπεζούντας να πολεμήσουν μεταξύ τους για το ποιος θα είναι ο συνεχιστής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Βέβαια ο Πατριάρχης έχει πάει στη Νίκια και ο Θεόδωρος Λάσκαρης θα καταφέρει να επιβληθεί στους κομνινούς της τραπεζούντας και έτσι πολύ σύντομα οι κομνινοί θα αρκεσθούν στο ανατολικό άκρο της αυτοκρατορίας και στην δική τους αυτοκρατορία της τραπεζούντας. Η ρήνευση μεταξύ των δύο αυτών ελληνικών κρατικών μορφωμάτων θα επέλθει με τον Μιχαήλ τον Ώδο τον Παλαιολόγο όταν θα από την αποκατάσταση της αυτοκρατορίας και μετά την απελευθέρωση δηλαδή από τους Φράγκους το 1261, όταν ο Παλαιολόγος θα έρθει σε συμφωνία με τους κομνινούς, μια συμφωνία η οποία θα επικυρωθεί και με βασιλικό συνηκέσιο καθώς οι Παλαιολόγοι θα αρχίσουν να νυμφεύονται σταδιακά και στα επόμενα χρόνια πριγκίπισες από την αυτοκρατορική αυλή της τραπεζούντας. Η συμφωνία αυτή που επήλθε μεταξύ των Παλαιολόγων και των κομνινών θα επιφέρει μια σειρά από αλλαγές στην αυτοκρατορία της τραπεζούντας με πρώτη και κύρια την αλλαγή του τίτλου του αυτοκράτορα. Ο αυτοκράτορας τραπεζούντας ήθελε να ονομάζεται βασιλέας και αυτοκράτορ των Ρωμαίων. Αυτόν τον τίτλο πλέον τον διατηρεί ο Παλαιολόγος για την βασιλεύουσα και αλλάζει ο τίτλος των μεγάλων κομνινών σε εν Χριστώ βασιλεύς και αυτοκράτορ πάσης Ανατολής Ιβύρων και Περατίας για να δώσει και το στίγμα της γεωγραφικής εξάπλωσης της αυτοκρατορίας. Το σύμβολο πια θα είναι ο μονοκέφαλος αετός, ο οποίος θα κοιτά προς την Ανατολή. Η οργάνωση αυτού του κράτους, της αυτοκρατορίας τραπεζούντας, θα ακολουθήσει τις βυζαντινές οργανωτικές δομές του 11ου αιώνα, ενώ η εκκλησία της τραπεζούντας θα υπαχθεί ολοκληρωτικά πια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η νεοσύστατη αυτή αυτοκρατορία έχει να αντιπαλέσει πολλές δυσκολίες. Πρώτα και κύρια είναι η Σιλτζουκική απειλή, η οποία ποτέ δεν θα πάψει να υφίσταται, ίσα-ίσα που θα ενδυναμώνεται με τα χρόνια και θα αποτελεί έναν μόνιμο προβληματισμό των αυτοκρατόρων. Από την άλλη μεριά έχει να αντιπαλέσει τους ανταγωνισμούς της ντόπιας αριστοκρατίας, η οποία θα προσπαθεί στην πορεία της ιστορίας της αυτοκρατορίας να ανεβάζει στο θρόνο ευνοούμενο δικό της αυτοκράτορα προκειμένου να μπορεί να καρπόνεται τα ωφέλη από την κυριαρχία του συγκεκριμένου αυτοκράτορα. Από την άλλη πάλι, μια νέα δύναμη που θα εισέλθει στην σχέση της αυτοκρατορίας με τις ξένες χώρες θα είναι τα ιταλικά κράτη, οι παντοκρατορίες, οι θαλασσοκράτηρες της εποχής, η Γένοβα και η Βενετία. Οι Γενουάτες θα έχουν μια πρώτη παρουσία στην περιοχή και με τα προνόμια που θα έχουν αποκτήσει με την υπογραφή της συνθήκης του Νυμφέου το 1261 με την Βασιλεύουσα θα επικρατήσουν ουσιαστικά στην Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα. Την ίδια περίοδο προκειμένου να ανακόψουν, να ανασχέσουν αυτήν την πορεία των Γενουατών οι αυτοκράτορες της τραπεζούντας θα καλέσουν και θα δώσουν προνόμια και στους Βενετούς, τα οποία όμως σταδιακά θα δημιουργήσουν αρκετά προβλήματα στη σχέση μεταξύ τους. Οι Καθολικοί, οι Βενετοί και οι Γενουάτες θα αποκτήσουν δικούς τους χώρους, το Λεοντόκαστρο για παράδειγμα στην περιοχή της Δαφνούντας αποτελεί έναν τέτοιο χώρο που έχουν την εκκλησία τους, τις αποθήκες για το εμπόριο που πραγματοποιούν. Έτσι λοιπόν οι αυτοκράτορες θα πολεμήσουν και θα εγκαθιδρήσουν την αυτοκρατορία τους μέσα από μια σειρά δυσκολίες, όπως είπαμε είναι οι ανταγωνισμοί της ντόπιας αριστοκρατίας, οι Γενουάτες και οι Βενετοί, αλλά και τα τουρκομανικά φύλλα, οι Σελτζούκοι δηλαδή, οι οποίοι θα προσπαθήσουν να καταλάβουν την αυτοκρατορία. Τα προβλήματα αυτά οι αυτοκράτορες θα λύνουν όχι πάντα με πόλεμο αλλά και με την διπλωματία των επιγαμιών όπως λέμε. Δηλαδή θα περάσουν σε μια διπλωματία σύναψης γάμων, οι πριγκίπισες της Τραπεζούντας ήταν πολύ υφημισμένες για την ομορφιά τους και έτσι λοιπόν με μια σειρά από κρατίδια όπως είναι η Γεωργία, με τουρκομάνους φύλλαρχους και πρίγκιπες όπως είναι οι ασπροπροβατάδες αλλά και άλλοι, αλλά και με μακρινότερες χώρες, αλλά και βέβαια με το Βυζάντιο με τους Παλαιολόγους, η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας θα συνάψει γάμους προκειμένου με αυτόν τον διπλωματικό τρόπο να κερδίσει συμμάχους. Η περίοδος της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας είναι μια χρυσή εποχή. Για την αυτοκρατορία έχουμε την ανάπτυξη των τεχνών, των επιστημών, των γραμμάτων, πραγματικά υπάρχει μια πληθώρα λογίων την εποχή αυτή και μια ποικιλία επιστημών τις οποίες θεραπεύουν οι λόγοι αυτοί, όπως είναι για παράδειγμα η αστρονομία και τα μαθηματικά. Πολύ φημισμένος ο Γρηγόριος Χωνιάδης, ο οποίος έχει επισκεφθεί την Περσία και φέρνει από εκεί την αστρονομική γνώση που ήταν πολύ ανεπτυγμένη, μεταφράζει τα περσικά χειρόγραφα, περνάει αυτή την αστρονομική γνώση στους μαθητές του, στο Γεώργιο Χρυσοκόκη, στον Κωνσταντίνο Λουκίτη, στον Μοναχό Μανουήλ και έτσι δημιουργείται, συντραπεζούνται αυτή την περίοδο μία σχολή αστρονομίας, πολύ φημισμένη, που μάλιστα ξεπερνάει σε επίπεδο και αυτή την αντίστοιχη της Κωνσταντινούπολης. Η σχολή αστρονομίας είχε την έδρα της στη Μονή της Αγίας Σοφίας και στη Μονή του Αγίου Ευγενίου. Την ιστορική επιστήμη θα θεραπεύσουν ο Τραπεζούντιος Θεονάς, ο Ανδρέας Λιβαδινός, ο χρονικογράφος της Αυτοκρατορίας Τραπεζούντας ο Μιχαήλ Πανάρετος και ο Μητροπολίτης ο Ιωσήφ ο Λαζαρόπουλος. Βέβαια υπάρχουν μορφές, λόγοι αυτήν την περίοδο, κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορίας Τραπεζούντας που ξεπερνούν τα εσωτερικά όρια της Αυτοκρατορίας, όπως είναι ο φιλόσοφος ο Γεώργιος ο Τραπεζούντιος, αλλά βέβαια και ο Καρδινάλιος Βησαρίων, ο οποίος μετά την άλλωση της Τραπεζούντας θα περάσει στη Δύση, θα γίνει Καρδινάλιος, δύο φορές κόντεψε μάλιστα να εκλεγεί Πάπας της Καθολικής Εκκλησίας και εγκατεστημένο στη Βενετία και στη Ρώμη θα δημιουργήσει έναν κύκλο λογίων γύρω του και θα παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην αναγέννηση της Δύσης. Την ίδια αυτήν την περίοδο έχουμε μεγάλη άνθηση, πέρα από τις τέχνες και την λογιωσύνη, στην οικονομία. Το λιμάνι της Τραπεζούντας θα παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο ως διαμετακομιστικό κέντρο του εμπορίου που πραγματοποιείται μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ιδιαίτερα μετά την καταστροφή της Βαγδάτης από τους Μογγόλους το 1258, το λιμάνι της Τραπεζούντας θα καταστεί ουσιαστικά το κεντρικό λιμάνι στην πραγματοποίηση αυτού του εμπορίου. Σημαντικό είναι επίσης να υποθεί ότι η Τραπεζούντα αυτή την περίοδο έχει αφτάρκεια τόσο σε προϊόντα όσο και σε αγροτική παραγωγή και εμπορική δραστηριότητα. Είπαμε ότι την περίοδο αυτή αναπτύσσονται στενές σχέσεις με τους Βενετούς και τους Γενουάτες, οι οποίοι όμως είναι υποχρωμένοι να πληρώνουν έναν δασμό για τα προϊόντα που εισάγουν και εξάγουν, το λεγόμενο κομμέρκιο, το οποίο αποτέλεσε έναν πολύ σημαντικό πόρο οικονομικό για την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Την περίοδο αυτή έχουμε την σύσταση και την δημιουργία ή την αναδημιουργία πολύ σημαντικών βυζαντινών μνημείων από τους αυτοκράτορες της Τραπεζούντας. Σχεδόν όλοι οι αυτοκράτορες παράλληλα με την προστασία των συνόρων είχαν ως υποχρέωση τους να στηρίξουν την εκκλησία και τα βυζαντινά μνημεία. Έτσι λοιπόν μια σειρά από πολύ σπουδαία βυζαντινά δημιουργήματα όπως είναι η Μονή της Αγίας Σοφίας με εξαιρετικές τυχογραφίες οι οποίες έχουν επιρροές από Ανατολή και Δύση. Ο Άγιος Ευγένιος της Τραπεζούντας ο οποίος είναι όπως είπαμε ο πολιούχος της πόλης. Η Παναγία η Χρυσοκέφαλος η οποία είναι ο μητροπολιτικός και ο κατεξοχήν αυτοκρατορικός ναός της αυτοκρατορίας καθώς είναι διαμορφωμένη κατά τέτοιον τρόπο ώστε εκεί να στέφονται, να παντρεύονται και να θαύονται οι αυτοκράτορες της Τραπεζούντας. Ο Νίθεος Κεπάστου στο Μήθριον Όρος, ο Άγιος Φίλιππος, ο Άγιος Γρηγόριος, έχουμε μια άνθηση ουσιαστικά τόσο στη Βυζαντινή Ναοδομία όσο και στην Ικωνογραφία. Η ανάπτυξη των επιστημών είναι εμφανής ακόμη και σήμερα άνω να τρέξουμε στα διασωθέντα χειρόγραφα τα οποία βρίσκονται διασκορπισμένα σε μουσία και βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο. Μπορούν να εντοπιστεί χειρόγραφα σε μουσία στην Αμερική, στην Τουρκία, στην Γαλλία, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, υπάρχει μια πολύ μεγάλη συλλογή χειρογράφων, στην Αγγλία και σε άλλες χώρες. Τα χειρόγραφα αυτά είναι εξαιρετικά σημαντικά τόσο για το κείμενο το οποίο περιέχουν όσο και για τις εκπληκτικείς τεχνικείς μικρογραφίες τις οποίες περιέχουν. Μάλιστα ο Στριγκόρσκη, ιστορικός της Βυζαντινής Τέχνης, μελετώντας και συγκρίνοντας τα χειρόγραφα και τις μικρογραφίες που αυτά περιέχουν με τα αντίστοιχα της αναγέννησης και της σχολής του Τζότο στην Ιταλία, θεωρεί ότι τα χειρόγραφα της Τραπεζούντας σε πολλά σημεία όπως στην ένταση του χρώματος και σε άλλα είναι ανώτερα από τις σχολείς του Τζότο. Η Αυτοκρατορία είναι μια αυτοκρατορία που είναι ανοιχτή, δεν είναι εσωστρεφής. Έχει σχέσεις τόσο με το Άγιο Όρος, οι εκκλησίες δηλαδή και τα μοναστήρια έχουν σχέση με το Άγιο Όρος, ιδίως με τη Μονή Βατοπεδίου, άλλωστε τη Μονή Διονυσίου την ιδρύει με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο ο Αλέξιος, ο τρίτος μεγάλος κομμυνός, ο Αθανάσιος ο Αθωνίτης ουσιαστικά είναι ο ιδρυτής της Αθωνικής Πολιτείας. Έτσι λοιπόν ο Πόντος έχει μια πολύ μεγάλη σχέση και παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην Ορθόδοξη Χριστιανωσύνη και ιδίως στη Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρος. Αλλά και τα επόμενα χρόνια υπάρχουν σχέσεις με το Άγιο Όρος, την Κωνσταντινούπολη φυσικά. Αποτελεί με λίγα λόγια η Εκκλησία του Πόντου ένα πολύ σημαντικό πυλώνα του συνόλου της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο Άντονι Μπράιερ που θεωρεί το σπουδαιότερος μελετητής της Βυζαντινής περιόδου, θεωρεί ότι η Εκκλησία του Πόντου οικονομικά αποτελούσε την δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη της Εκκλησίας μετά το Άγιο Όρος. Αυτό μπορεί κανείς να το δει και στην ανάριση στον Οικουμενικό Θρόνο του Σημειών του Τραπεζούντιου, λίγα χρόνια μετά την άλλωση, όπου βέβαια στηρίχτηκε οικονομικά μέσα από τις εκκλησίες και τα μοναστήρια του Πόντου. Κατά την μετα-Σελτζουκική περίοδο έχουν ισχυροποιηθεί τα Τουρκομανικά Εμειράτα, ένα εκ των οποίων θα αποκτήσει την κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή, οι Οθωμανοί Τούρκοι. Τα περιθώρια στενεύουν για την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Πράγματι έχει μείνει ελεύθερη μόνο η Τραπεζούντα το 1461, τον 15 Αγούστου του έτους αυτού το 1461, μετά από πολιορκία 30 ημερών, άλλοι αναφέρουν λιγότερες μέρες, άλλοι λίγο περισσότερες. Η Τραπεζούντα πέφτει στα χέρια του Μεχμέτ του Δευτέρου. Στην κατάληση ουσιαστικά της αυτοκρατορίας, η οποία όπως είπαμε είναι μόνο η πόλη ουσιαστικά, αφού έχουν καταλυφθεί όλες οι γύρω περιοχές, οι συνόπιοι από τις πρώτες αλλά και στην Ενδοχώρα. Δεν μιλάμε για άλλωση της πόλης αλλά για μια παράδοσή της. Καταλυτικώς στα γεγονότα είναι ο ρόλος του Γεωργίου Ανιρούτζη, από άλλους κατηγορήθηκε για προδοτική συμπεριφορά, ενώ ο άλλοι μιλούν για μια συνετή καθοδήγηση του βασιλιά, του αυτοκράτορα της αυτοκρατορίας των κομνηνών, για να παραδοθεί η πόλη χωρίς να λεηλατηθεί και να σφαγιαστεί ο πληθυσμός. Γενικά πάντως από τις διάφορες πληροφορίες μέσα από τις ελληνικές αλλά και τις οθωμανικές πηγές σύγχρονων με τα γεγονότα της κατάλης αυτοκρατορίας μαρτυριών, θεωρούνται κάποιες σταθερές και επικρατέστερες απόψεις ή εξής. Από τη μία μιλάμε για μεταφορά της αυτοκρατορικής οικογένειας στην Αδριανούπολη και των τραπεζούντιων βέβαια αρχόντων στην Κωνσταντινούπολη. Έχουμε την επιλογή μεγάλου αριθμού αγοριών και κοριτσιών και τη μεταφορά τους επίσης στην πόλη. Εξαναγκάζονται χριστιανοί κάτοικοι να κατοικήσουν εκτός των τυχών. Είναι η περιοχή που έμεινε αργότερα ως τα εξώτυχα της τραπεζούντος. Και τέλος έχουμε τη μεταφορά και εγκατάσταση μουσουλμάνων στο τυχισμένο τμήμα της πόλης. Μιλάμε λοιπόν για το τέλος μιας αυτοκρατορίας που άντεξε 257 χρόνια με αλλεπάλληλες διοικητικές και εδαφικές αλλαγές. Τόσο στα αρχαία και ρωμαϊκά Βυζαντινά όσο και στα αθωμανικά χρόνια. Καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολος ο ακριβής προσδιορισμός των ορίων αυτής της περιοχής όπως είπαμε και νωρίτερα. Στη συλλογική συνείδηση των ρωμιών του ιστορικού πόντου, όπως έχει αποτυπωθεί και στο χάρτη του Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη πολύ αργότερα κατά τη διεκδίκηση της ανυξάρτητης δημοκρατίας του πόντου, τα όρια του διεκδικούμενου πόντου ταυτίζονται με τα όρια που απέκτησε τελικά ο πόντος στην περίοδο της ακμής του, δηλαδή στην περίοδο της αυτοκρατορίας της τραπεζούντας. Μετά την κατάλησή της και το σοκ αυτό που υφίσταται οι πόλοι και ο χριστιανικός πληθυσμός, πολλοί αναζητούν καταφύγιο και στη δύση. Μεταξύ αυτών ορισμένοι από τους σημαντικότερους λογίους του πόντου όπως ο Καρδινάλιος Βησαρίων και αυτός είναι μια σημαντικότατη προσωπικότητα. Αμφισβητήθηκε λόγω της ενωτικής του τοποθέτησης, της ιωθέτησης δηλαδή του ενωτικού δόγματους κατά τη σύνοδο της Φεράρας-Φλωρεντίας και τη μεταστροφή του στον καθολικισμό. Κανένας όμως δεν αμφισβήτησε τη λογιωσύνη του, την αγάπη του προς την γενέτειρά του και τις ευγενείς προθέσεις του. |
