: Ακολουθεί η εισήγηση Πνευματική Διοκτησία εξ απόσταση ως έρευνα και διδασκαλία και Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες εν καιρό πανδημίας. Θα παρουσιάσει η κυρία Βασιλική Στρακαντούνα, η οποία είναι υπεύθυνη λειτουργίας της Βιβλιοθήκης Νομικής Σχολής. Αγαπητοί συνάδελφοι, καλημέρα. Χαιρετίζω καταρχάς τις εργασίες του 26ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ακαδημαϊκών Βιβλιοθικών και συγχαίρω από καρδιάς το προσωπικό του Εθνικού Μετσοβίου Πολιτεχνίου, που αποφάσισε υπό πρωτόγνωρες συνθήκες να διοργανώσει αυτό το συνέδριο και φυσικά να συνεχίσει να στηρίζει το θεσμό. Είμαι η Βάση Στρακαντούνα, που στη συνεργασία με τον κύριο Χίου αποφασίσαμε να καταθέσουμε και εμείς τις δικές μας απόψεις και με την εισήγησή μας να αναφερθούμε σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο περιβάλλον των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθικών και της εξ αποστάσεως έρευνας και διδασκαλίας, ιδίως εν καιρό πανδημία. Η εισήγησή μας έχει ο στόχο να αναδείξει θέματα που προέκυψαν από την κάλυψη των πληροφοριακών αναγών των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας μέσω των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθικών τον καιρό της πανδημίας, που η εξ αποστάσεως έρευνα και η διδασκαλία και η παροχή εξ αποστάσεως υπηρεσιών αποδεικνύεται ως αδύριτη ανάγκη. Κεντρικό σημείο της εισήγησής μας αποτελούν τα σημαντικά ζητήματα της υποστασίας πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών έργων που αποκτούν οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και στα οποία έχει πρόσβαση η Ακαδημαϊκή κοινότητα. Προς το σκοπό αυτό θα εστιάσουμε στο υφιστάμενο πλαίσιο εξαιρέσεων και περιορισμών που προβλέπει το δίκιο της πνευματικής ιδιοκτησίας που αποσκοπεί στη στήριξη της εκπαίδευσης και θα αξιολογήσουμε την προσαρμοστικότητά του στις συνθήκες που επέβαλε η πανδημία του Covid-19 στα Ακαδημαϊκά ιδρύματα. Θα αναφερτούμε εντάχει σε πρακτικές που υιοθετήθηκαν σε ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και θα αναδείξουμε πολιτικές προκλήσεις, δυσκολίες έχοντας ως μελέτη παραδείγματος στη Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εν κατά κλίδι θα προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε κάποιες συμπερασματικές σκέψεις. Οι πληροφοριακοί πόροι των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθήκων, αναλογικοί και ψηφιακοί, που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στο πλαίσιο της διδασκαλίας και της έρευνας, αντιστοιχούν κατά κανόνας έργα που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα. Κατά αποτέλεσμα, η λειτουργία των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθήκων, η οποία περιλαμβάνει την παροχή υπηρεσιών πρόσβασης προστατευόμενων έργων προς τους χρήστες, υπηρεσία δανεισμού, όσο και οι συνήθις πράξεις πρόσβασης χρηστών εντός βιβλιοθήκων, όπως η αναλογική ή ψηφιακή αναπαραγωγή, φωτοτύπηση ή φωτογράφηση, η αποθήκευση, η πρόσβασης σε βάση δεδομένων και λοιπά, αλλά και υπεραιτέρω χρήση των έργων αυτών για ακαδημαϊκούς σκοπούς, παραδείγματος χάρην διδασκαλίας, εξαρτώνται άμεσα από τα περιουσιακά και ηθικά δικαιώματα των δικαιούχων πνευματικών δικαιωμάτων αυτών των έργων, συγγραφέων, εκδοτών, οι οποίοι έχουν καταρχήν το αποκλειστικό δικαίωμα να ελέγχουν της ελόγω χρήσης. Η πρόσβαση σε προστατευόμενα έργα μέσω ακαδημαϊκών βιβλιοθυκών και η χρήση τους για λόγους διδασκαλίας θα είναι νόμιμες μόνο εάν διενεργούνται με την άδεια του δικαιούχο πνευματικής ιδιοκτησίας ή εάν καλύπτονται από κάποιο περιορισμό ή εξαίρεση. Το σύστημα της πνευματικής ιδιοκτησίας, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό, προβλέπει ειδικές εξαιρέσεις οι οποίες μπορούν να καλύψουν ορισμένες από τις πράξεις πρόσβασης και χρήσης έργων από τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και τους χρήστες τους. Ωστόσο, η εφαρμογή τους κατά την περίοδο της πανδημίας γεννά νέες προκλήσεις οι οποίες σχετίζονται και με τους περιορισμούς στη λειτουργία των ακαδημαϊκών βιβλιοθυκών και την προσβασιμότητα των χρηστών σ' αυτές. Προκλήσεις οι οποίες επαναπροσδιορίζουν τους όρους έντασης των αντιτιθέμενων συμφερόντων, εν προκειμένου χρηστών και δημιουργών. Λόγω λήψης καταπολέμησης της διάδοσης του COVID, τα περισσότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα και οι συνδεδεμένες με αυτά ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες διανύουν μεγάλα διαστήματα που είναι κλειστά ή δέχονται κοινό μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Έτσι, η συνθήκη της πανδημίας επέβαλε ως αδύριτι την εξαποστάσεως εκπαίδευση διαδικτυακή, έρευνα και διδασκαλία και κατέστησε την υποστήριξη εκ μέρους της ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης της αναγκαίας γι' αυτές πρόσβασης σε πληροφοριακό υλικό εξίσου ως μια παροχή εξαποστάσεως διαδικτυακών υπηρεσιών πρόσβασης έργα. Οι φιστάμενες εξαιρέσεις που σχετίζονται με την πρόσβαση των χρηστών σε προστατευόμενα έργα μέσω ακαδημαϊκών βιβλιοθήκων αναφέρονται είτε στη δημιουργία ψηφιακού ή αναλογικού αντιγράφου έργου, εξαίρεση ιδιωτικής αναπαραγωγής, είτε στην απόκτηση φυσικής εξουσίασης του χρήστη επί αντιτύπου έργου για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Έχουμε την εξαίρεση για το δημόσιο δανεισμό. Περαιτέρω η εξαίρεση για λόγους διδασκαλίας με την οποία συνδέονται εμέσως οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες καλύπτει τη χρήση προστατευόμενων έργων τα οποία δύναται ο χρήστης να προμηθευτεί από τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες. Η εφαρμογή των ανωτέρω εξαιρέσεων περιορισμών όπως θα δούμε στη συνέχεια εν καιρό πανδημίας χαρακτηρίζεται από διστοκία και θα εξηγήσουμε ακολούθως. Ας δούμε πρώτα την εξαίρεση της ιδιωτικής αναπαραγωγής. Σύμφωνα με το άρθρο 18, παράγραφος 1 του νόμου 2993, επιτρέπεται χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή η αναπαραγωγή του έργου που έχει νομίμως δημοσιευθεί εφόσον η αναπαραγωγή γίνεται για ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει. Δυνάμη της εξαίρεσης της ιδιωτικής αναπαραγωγής, ο χρήστης των ακαδημαϊκών βιβλιοθήκων είναι σε θέση να προβαίνει σε μερική καταρχή αναλογική ή ψηφιακή αναπαραγωγή πληροφοριακών πόρων νομίμως χωρίς άδεια και χωρίς αμοιβή εφόσον πρώτον η αναπαραγωγή πραγματοποιείται από τον ίδιο το χρήστη και δεύτερον το αναπερεχθέν τμήμα του έργου θα χρησιμοποιηθεί για δική του ιδιωτική χρήση. Συνεπώς η δυνατότητα εξ αποστάσεως παραγγελίας από τη βιβλιοθήκη παραδείγματος χάρη μέσω email αντιτύπων έργων της συλλογής δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι καλύπτεται από τη διάταξη του άρθρου 18 παράγραφος 1. Διότι αφενός η αναπαραγωγή δεν θα πραγματοποιείται από τον ίδιο το χρήστη, αφετέρου η εν λόγω διαδικασία θα εμπεριέχει και διανομή ή δημόσια παρουσίαση του αναπαραχθέντος τμήματος έργου, αποστολή του αναπαραχθέντος έργου παραδείγματος χάρη μέσω email, η οποία δεν καλύπτεται ούτως ή άλλως από τον κανόνα του άρθρου 18 παράγραφος 1. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν νοείται ως ιδιωτική αναπαραγωγή η χρήση αντιγράφου έργου στο πλαίσιο διδασκαλίας, η ανάρτηση του αντιτύπου στο e-class, ο διαμερισμός του αντιτύπου από τον διδάσκοντας τους φοιτητές μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομίου, δεδομένου ότι όχι μόνο δεν είναι ιδιωτική αλλά περιλαμβάνει και παρουσίαση στο κοινό ή διανομή του έργου κατά περίπτωση. Ας δούμε τώρα το θέμα του δημόσιου δανεισμού. Το θέμα του δημόσιου δανεισμού αποσχόλησε το 2017 περαιτέρω τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και τότε είχαμε μία αλλαγή του άρθρου 22 του νόμου 2121 όπου επιτρέπεται χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αναμοιβή ο δημόσιος δανεισμός έργων από τις βιβλιοθήκες των δημοσίων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων πρωτοβάθμιας και δευτερεβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και από τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες που είναι μέλη του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθήκων. Μία διάταξη η οποία βοηθάει πάρα πολύ το έργο των βιβλιοθήκων όμως ας μην ξεχνάμε ότι έχει δεχτεί ισχυρή κριτική για τη συνταγματικότητα και τη συμμόρφωσή της με το ενωσιακό δίκιο. Η εξαίρεση του δημόσιου δανεισμού αναφέρεται καταρχήν σε δανεισμό ενσώματον αντιτύπων έργων που ανήκουν στη συλλογή της Ακαδημαϊκής Βιβλιοθήκης. Παρδείγματος χάρη βιβλία. Όμως ο δανεισμός ενσώματον αντιτύπων έργων απαιτεί εξορισμού φυσική παρουσία του χρήστη στο χώρο της βιβλιοθήκης ώστε αυτός να μπορέσει να αποκτήσει την ενλόγω εξουσίαση. Όμως η ολοσχερής διακοπή λειτουργίας των χώρων των βιβλιοθήκων και οι περιορισμοί στην πρόσβαση για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας που επέβαλε η πανδημία εμπόδισε σημαντικά και σε ορισμένες περιπτώσεις κατέστησε αδύνατη τη φυσική παρουσία των χρηστών στους χώρους των βιβλιοθήκων και κατεπέκταση τη λειτουργία του δημόσιο δανεισμού. Ας δούμε όμως τι συμβαίνει με το ψηφιακό δανεισμό. Η ένταξη του ψηφιακού δανεισμού στην έννοια του δικαιώματος δημόσιου δανεισμού και κατεπέκταση στην εξαίρεση του άρθρου 22 είναι καταρχάς συμβατή με το ενωσιακό δίκαιο και με την οδηγία 115 του 2006. Ο Σάκης ο δανεισμός αναφέρεται σε ψηφιακά βιβλία, πραγματοποιείται διά της τοποθετήσεως του αντιγράφου αυτούς στον διακομιστή δημόσιας βιβλιοθήκης και της παροχής στο χρήστη της δυνατότητας να αναπαράγει το εν λόγο αντίγραφο μέσω μεταφορτώσεως στο δικό του υπολογιστή με περιορισμό όμως των ταυτόχρονων δυνατοπίδων μεταφορτώσεως σε ένα μόνο αντίγραφο και για περιορισμένη χρονική διάρκεια. Πράγμα που θα εξασφαλίζεται με την εφορμογή των κατάλληλων τεχνολογικών μέτων. Μάλιστα, έχουμε μια απόφαση του ΔΕ το 2016, η οποία επιτρέπει τον δανεισμό ψηφιακών βιβλίων στις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες. Πρόκειται για μια προσφυγή που έκανε η Ένωση Δημοσίων Βιβλιοθήκων της Ολλανδίας κατά του ιδρύματος δανεισμού. Η επέκταση αυτή προϋποθέτει απόκτηση νόμιμων ψηφιακών αντιγράφων έργων e-books από τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και όχι ψηφιοποίηση των συλλογών τους. Αυτό όμως εν πολλής δεν συμβαίνει για διάφορους λόγους, καθώς πολλά ηλεκτρονικά βιβλία αποτελούν τμήμα ευρύτερων βάσεων δεδομένων, οι οποίες στηρίζονται στο μοντέλο της παροχής αδιοδοτημένης πρόσβασης. Συνεπώς, η εξαποστάσεις ως πρόσβαση σε αυτά δεν καλύπτεται από την εξαίρεση του δημόσιο δανεισμού. Κατά συνέπεια, θα μπορούσαμε να πούμε, η ανυπαρξία ψηφιακών συλλογών, αυτοτελών e-books στις περισσότερες συλλογές Ακαδημαϊκών Βιβλιοθικών καθιστά αδύνατο τον ελεύθερο δημόσιο δανεισμό ψηφιακών βιβλίων χωρίς προηγούμενη αδιοδότηση εκ μέρους των δικαιούχων. Ας δούμε τώρα την εξαίρεση χάριν της διδασκαλίας. Έχουμε λοιπόν το άρθρο 21 του παράγραφος Α του νόμου 2121, όπου αναφέρεται ρητά ότι επιτρέπεται χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή, η αναπαραγωγή άρθρων νομίμως δημοσιευμένων σε εφημερίδα ή περιοδικό, σύντομων αποσπασμάτων έργων ή τμήματον σύντομου έργου ή έργου των εικαστικών τεχνών νομίμους δημοσιευμένου, εφόσον γίνεται αποκλειστικά για τη διδασκαλία ή τις εξετάσεις σε εκπαιδευτικό ίδρυμα. Στο μέτρο, φυσικά, που δικαιολογείται από τον επιδιοκόμενο σκοπό, είναι σύμφωνοι με τα χριστά ήθη και δεν εμποδίζει την κανονική εκμετάλλευση του έργου. Η εν λόγω εξαίρεση εφαρμόζεται μόνο στον αναλογικό κόσμο της διασδόσης εκπαίδευσης και καλύπτει μόνο την πιστή αναπαραγωγή προστατευόμενων έργων και όχι άλλη πράξη χρήσεις του έργου. Συνεπώς, δεν θα μπορούσε να καλύψει την εξαπροστάσεως εκπαίδευση, δεδομένου ότι αναφέρεται μόνο στην αναπαραγωγή έργου και όχι στην παρουσίασή του στο κοινό, που πραγματοποιείται είτε μέσω των διαδικτυακών αναρτήσεων της ηλεκτρονικής τάξης ή στις τυχόν παρουσιάσεις που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Κατά αυτόν τον τρόπο, υπό το υφιστάμενο σύστημα, οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες δεν δύναται να υποστηρίξουν ούτε άμεσα, ούτε έμεσα, τη διαδικτυακή διδασκαλία στο βαθμό που η ψηφιακή χρήση έργων χάριν διδασκαλίας καταλαμβάνει χωριστές πράξεις εκμετάλλευσης, αναπαραγωγή όπως προναφέραμε και παρουσίαση στο κοινό από αυτές που επιτρέπονται δυνάμη της εφαρμογής των υπέρ των βιβλιοθικών εξαιρέσεων. Εξάλλου, το άρθρο 5 της οδηγίας 2019-790 που αναφέρεται στις διασυνομικές διδακτικές δραστηριότητες δεν έχει ακόμα ενσωματωθεί στην εγχώρη ένομη τάξη. Η προθεσμία της λύγει στις 7 έκτου του 2021 και ευελπιστούμε ότι θα γίνει τότε και θα υπάρχει η δυνατότητα στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες να υποστηρίξουν με τον τρόπο αυτό τη διαδικατειακή διδασκαλία. Εξάλλου, υπάρχει και το άρθρο 3 και 4 αυτής της οδηγίας τα οποία εισάγουν εξαιρέσεις και περιορισμούς στα πνευματικά δικαιώματα για την εξόρριξη κειμένων και δεδομένων στο πλαίσιο των βιβλιοθικών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η επιτευχθή σε ισορροπία μεταξύ των εκατέρωθεν συμφερόντων φαίνεται να εκλαμβάνει στις περισσότερες περιπτώσεις ως δεδομένη τη δυνατότητα προσπέλασης του κοινού στους χώρους της βιβλιοθήκης. Η ισορροπία που αντανακλά το ισχύον πλέγμα εξαιρέσεων δεν παράγει ισοδύναμα αποτελέσματα στο πλαίσιο των εδικών περιστάσεων της πανδημίας καθότι δεν καλύπτει σε μεγάλο βαθμό την εξαποστάσεως διενέργεια των χρήσων που υπό συνθήκες κανονικής λειτουργίας των βιβλιοθικών είναι ελευθέρος επιτρεπτές. Εξάλλου, η εφαρμογή των περιορισμών παραμένει απαρέγλητη ακόμα και στις συνθήκες εκτάκτων αναγκών και περιορισμών όπως η περίπτωση της πανδημίας, διότι πράγματι στην πραγματική ιδιοκτησία δεν υφίσταται δίκαιο της ανάγκης. Η εφαρμογή των εξαιρέσεων, περαιτέρω, ελέγχεται κάθε φορά από τη γενική ρήτρα των τρέσεων τριών σταδίων. Έχουμε δηλαδή επί των περιορισμών και άλλους περιορισμούς σύμφωνα με την οποία ρήτρα πρέπει να πληρούνται οι εξής τρεις προϋποθέσεις. Πρώτον, να συνδρέχει μια ορισμένη ειδική περίπτωση. Δεύτερον, η οποία δεν αντίκηται στη κανονική εκμετάλλευση του έργου. Και τρίτον, δεν προσβάλει αδικαιολόγητα τα ένομα συμφέροντα του δημιουργού δικαιούχου. Κατά συνέπεια, η εξ αποστάσεως υποστήριξη της έρευνας και της διδασκαλίας από τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, δια εξ αποστάσεως διενέργειαση ιδιωτικής αναπαραγωγής, υπηρεσία αποσπασμάτων ή εξ αποστάσεως πρόσβαση σε ψηφιακούς πόρους, εξαρτάται αν πολύς από την επίτευξη κατάλληλων συμφωνιών μεταξύ ακαδημαϊκών βιβλιοθήκων και δικαιούχων και εν τέλει, από την αυτορύθμιση της αγοράς. Παρομοίως, η χρήση των έργων στην εξ αποστάσεως διδασκαλία από τον διδάσκοντα προϋποθέτει τη λήψη κατάλληλής άδειας τουλάχιστον μέχρι τη μεταφορά της οδηγίας. Στη συνέχεια θα θέλαμε να αναφερθούμε στο παράδειγμα μιας ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης και εν προκειμένου της βιβλιοθήκης της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, της οποίας έχω την τύχη και την χαρά να προήσθαμε και θα δούμε πώς προσαρμόστηκε στη συνθήκη της πανδημίας, τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετώπισε. Η βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών είναι μία από τις παλαιότερες και μεγαλύτερες βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου, η οποία το 2016 ενοποιήθηκε στο κτήριο του Παλαιού Χημίου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με τις υπηρεσίες της καλύπτει τις ερευνητικές και εκπαιδευτικές ανάγκες των μελών της Νομικής Σχολής και όχι μόνον και υποστηρίζει το ακαδημαϊκό έργο σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Παράλληλα ενισχύει ενεργά τον ανθρωπιστικό και πολιτιστικό ρόλο του Πανεπιστημίου. Αναγνωρισμένη πλέον ως σημαντικός εκπαιδευτικός και πολιτιστικός φορέας παραμένει ανοιχτή στις νέες προκλήσεις, με συνέσθηση της αποστολής της παρέχει υπηρεσίες που καλύπτουν τις σύγχρονες ανάγκες. Η Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής καθόλου το διάστημα της πανδημίας, σε συνεργασία με τη διεύθυνση βιβλιοθήκες με τις άλλες βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αθηνών και με τις πρυθανικές αρχές ακολούθησε ένα μικτό σύστημα παροχής υπηρεσιών επιτόπιας και εξ αποστάσεως εξυπηρέτησης. Τροποποιούσε συνεχώς τον τρόπο λειτουργία της σε συνεργασία και με το εφορευτικό συμβούλιο της βιβλιοθήκης αλλά και το μοντέλο εργασίας του προσωπικού έχοντας ως κεντρικό πυλόνα των δραστηριοτήτων της, το μότο μένουμε ασφαλείς, συνεχίζουμε να στηρίζουμε την έρευνα και τη διδασκαλία εξ αποστάσεως αλλά και διαζώσεις. Το προσωπικό εργάστηκε υπό πρωτόγνωρες συνθήκες πίεσης, εντάσεων, φόβου και πάλεψε με τα δημιουργικά δαιμόνια της επαγγελματικής δαιοντολογίας βρίσκοντας δημιουργικές λύσεις ώστε τα μέλη να έχουν πρόσβαση στους αναγκαίους πληροφοριακούς πόρους και να υποστηρικτεί εν της πράγμαση το δικαίωμα στην εκπαίδευση τους και την πληροφόρηση. Τα πράγματα δεν ήταν ρόδινα, υπήρξαν πολλές δυσκολίες τις οποίες όμως έγινε μεγάλη προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε. Κατά τη χάραξη της στρατηγικής για τη λήψη μέτρων προσαρμογής στις πληροφοριακές ανάγκες σε συνθήκες πανδημίας, διαπιστώθηκαν μεταξύ των άλλων η ανάγκη συνεχούς ενημέρωσης της ακαδημαϊκής κοινότητας για τον τρόπο λειτουργίας της βιβλιοθήκης καθώς και η αδυναμία πρόσβασης σε ηλεκτρονικό εκπαιδευτικό περιεχόμενο στην ελληνική γλώσσα. Ούτε το αποθετήριο κάλυπτος με τα συγγράμματα της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας καλύπτει το εύρος του γνωστικού πεδίου της νομικής επιστήμης, ούτε τουλάχιστον τα πανεπιστημιακά συγγράμματα που διατίθεται μέσω της πλατφόρμας του Ευδόξου είναι σε ψηφιακή μορφή. Επίσης, στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΕΚΠΑ Πέργαμος δεν έχει καταχωριστεί το επιστημονικό έργο των μελών δέπ της νομικής σχολής και είναι φυσικά καταχωρισμένες ορισμένες εργασίες στον ΠΜΙΣ και διδακτορικά, αλλά αυτά όμως δεν μπορούν να καλύψουν την έρευνα και τη διδασκαλία. Μονόδρομος, συνεπώς, είναι οι βάσεις δεδομένων και τα ηλεκτρονικά περιοδικά. Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στα ζητήματα που συνδέονται με τις πολιτικές διάθεσεις και πρόσβασης σε νομικές βάσεις δεδομένων. Η βιβλιοθήκη της νομικής σχολής διαθέτει σημαντικούς πόρους σε ψηφιακή μορφή, είτε μέσω βάσεων δεδομένων, συνδρομές σε βάση δεδομένων, είτε συνδρομές σε επιστημονικά νομικά περιοδικά. Και ενώ η πρόσβαση στις ξενόγλωσες βάσεις θα μπορούσαμε να πούμε ότι γίνεται με καλύτερο τρόπο και διευκολύνει, θα μπορούσαμε να πούμε, την έρευνα, καθώς τουλάχιστον δεν τίθεται χρονικά όρια στην αναζήτηση των δεδομένων, οι Έλληνες πάροχοι, αντιθέτως, η ηλεκτρονικής νομικής πληροφόρησης, υπό το φόβο της κακής χρήσης, εκτός των τεχνολογικών μέτρων για την αποτροπή της αναπαραγωγής, λογοκλοπής και λοιπά, επιλέγουν περιοριστικές πολιτικές πρόσβασης που δεν διευκολύνουν την ερευνητική διαδικασία σε ακαδημαϊκά περιβάλλοντα, όπου οι περιορισμοί στην πρόσβαση αποτρέπουν, ως γνωστόν, την έρευνα σε βάθος. Μέχρι στιγμής τουλάχιστον διαθέτουν ως επιτοπλή στον πακέτα πρόσβασης που στηρίζονται στη χρονοχρέωση, με χρήση κωδικών από τις εγκαταστάσεις της βιβλιοθήκης και σε κάποιες περιπτώσεις διαθέτουν πρόσβαση σε συγκεκριμένο αριθμό θεάσεων ή μεταφορτώσεων άρθρων περιοδικών, όπως αυτά αποτυπώνονται στους όρους των συμβάσεων που υπογράφουμε. Με την επιβολή των μέτρων κατά της πανδημίας και την αδυναμία των χρηστών να χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις της βιβλιοθήκης, όπως καταλαβαίνετε, το μοντέλο της πρόσβασης μέσω των IP raises της βιβλιοθήκης, της χρονοχρέωσης και του μοιράσματος των κωδικών αναχρήστη, αποδείχτηκε στην πράξη εντελώς αναποτελεσματικό, καθώς είναι σαφές ότι τα χρονικά και τοπικά όρια καθιστούν την έρευνα ανεπαρκή και ακατάλληλη. Πέραν αυτόν, οι διαδικασίες διάθεσης των κωδικών και κατανομής του χρόνου αναχρήστη ή αναμικρές ομάδας χρηστών αποδείχτηκε εξαιρετικά χρονοβόρα. Εκτός αυτού, ο χρονικός περιορισμός επιβάλλει στο διαχωρισμό των χρηστών σε κατηγορίες, στους έχοντες και στους μη έχοντες, προκειμένου να είμαστε στους χρόνους που έχουμε υπογράψει από τις σχετικές συμβάσεις. Αυτό, όμως, θέτει τόσο νομικά όσο και δαιοντολογικά ζητήματα τα οποία έχουν σχέση με την ισότιμη πρόσβαση στη γνώση και τη δυνατότητα έρευνας και πληροφόρησης σε ένα πλουραριστικό πλαίσιο πηγών. Για την αντιμετώπιση των προαναφερόμενων δυσκολιών, οι οποίες έπρεπε να ξεπεραστούν καθώς ήταν αδύριτη η ανάγκη της παροχής υπηρεσιών στους φοιτητές και κυρίως στους μεταπτυχιακούς φοιτητές στα ΜΕΛΙΔΕΠ για να συνεχίσουν τη διδασκαλία τους και στους μεταδιδάκτορες, έγιναν εγκέρος συνεργασίας με τους εκδότες και με τη σύμφωνη γνώμη τους, ειδικά την περίοδο της πανδημίας, έγιναν κάποιες υπερβάσεις που διευκόλυναν την πρόσβαση, οι οποίες φυσικά δεν έλεισαν το πρόβλημα, άμβληναν όμως τα υπόδια και δημιούργησαν προσδοκίες για ενδεχόμενες αλλαγές στις προαναφερόμενες πολιτικές. Ήδη έχουν ξεκινήσει κάποιες διαπραγματεύσεις, οι οποίες όμως θα ήταν καλύτερο να συνεχιστούν και να τεθούν σε άλλη βάση, συνεργασιών και με τις υπόλοιπες ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και φυσικά με την Κοινοπραξία των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθυκών και την μικρότερη Κοινοπραξία, η οποία βρίσκεται στα Πάργανα των Ακαδημαϊκών Νομικών Βιβλιοθυκών. Αυτό που εν κατακλείδει όμως συμπεράναμε σε σχέση και με τα πνευματικά δικαιώματα, ήρθαν για μία ακόμα φορά, ότι οι φιστάμερες εξαιρέσεις και περιορισμοί του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες. Πολλοδε μάλλον υπό τις κρατούσες συνθήκες της πανδημίας, όπου για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα, η βιβλιοθήκη δεν δεχόταν κοινό ή δεχόταν μόνο περιορισμένο αριθμό χρηστών. Έτσι, ούτε το προσωπικό της βιβλιοθήκης, ούτε οι ίδιοι οι διδάσκοτες δημιουργοί, είχαν τη δυνατότητα να αναπαράγουν, να μετατρέψουν σε άλλη μορφή έργα ή αποσπάσματα έργων, προκειμένου είτε να τα διαθέσουν ηλεκτρονικά στους φοιτητές, είτε να δημιουργήσουν course packages, ή να αναρτήσουν αυτά τις ψηφιακές platformers ή class, χωρίς να έχουν τις σχετικές άδειες των δημιουργών ή των κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων. Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι συνθήκες αναστολής ή περιορισμού λειτουργίας των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθήκων και των χώρων τους, καθιστούν την ικανοποίηση των πληροφοριακών αναγκών των χριστών αναμφίβολα δυσχερεί. Αντιθέτως, η εξαποστάσεως πρόσβαση και χρήση έργων μέσω Ακαδημαϊκών Βιβλιοθήκων για ακαδημαϊκούς σκοπούς δεν καλύπτει εν πολλής από τις υφιστάμενες εξαιρέσεις και προϋποθέτει κατάλληλη αδειοδότηση εκ μέρους των δικαιούχων των προστατευόμενων έργων. Υπό το φως του ελληνικού δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας προκρίνεται ως πιο πραγματιστική η διερεύνηση της ενίσχυσης του ψηφιακού δημόσιο δανεισμού και η πίεση για μεταφορά του άρθρου 5 της οδηγίας 2019-790 χωρίς όμως τη χρήση των αδειοδοτικών παρεκκλήσεων που προβλέπει η παράγραφος 2 αλλά με πρόβλεψη καταβολής εύλογης αμοιβής. Και φυσικά η προώθηση διαπραγμάτευσης και υπογραφής συμφωνιών μεταξύ δικαιούχων και ενός συλλογικού αντιπροσωπευτικού οργάνου από την πλευρά των ακαδημαϊκών βιβλιοθυκών. Ο στόχος μας πρέπει να είναι η νόμιμη εξ αποστάσεως πρόσβαση των χρηστών ακαδημαϊκών βιβλιοθυκών στους πληροφοριακούς πόρους των βιβλιοθυκών με εφάμιλους και γιατί όχι ευνοϊκότερους όρους, ποιότητας και έκτασης σε σχέση με την διαζώσης πρόσβαση. Εδώ τελειώσαμε την εισήγησή μας. Ελπίζουμε να μην σας κουράσαμε. Είμαστε ανοιχτοί στις ερωτήσεις σας και ευελπιστούμε να βρεθούν οι λύσεις που προαναφέρουμε. Ευχόμαστε υγεία καταρχάς και σας ευχαριστούμε πολύ για μια ακόμα φορά που μας παρακολουθήσατε. |