| : Γεια σας, παιδιά! Είμαι η Μαριάνα Μυρσιάδη και μαζί σήμερα θα κάνουμε Γλώσσα έκτης Δημοτικού. Συγκεκριμένα, θα εξετάσουμε το κομμάτι του συντακτικού, που ονομάζεται προσδιορισμή. Πρώτα όμως θέλω λίγο να σας θυμίσω τι είναι το συντακτικό. Το συντακτικό βγαίνει από την αρχαία λέξη συν και τάσο, που σημαίνει τοποθετώ κάτι μαζί. Και έχει να κάνει δηλαδή με τους συνδυασμούς που έχουν οι λέξεις, όταν δομούν την πρότασή μας. Για να δούμε συγκεκριμένα τι είναι η προσδιορισμή. Προσδιορισμή ονομάζουμε τις λέξεις ή τις φράσεις που προσδιορίζουν την πρόταση, τη συμπληρώνουν. Έτσι λοιπόν, ήδη με προηγούμενους συναδέλφους αυτές τις μέρες μέσα από την εκπαιδευτική τηλεόραση, θυμηθήκατε τα βασικά στοιχεία που δομούν την πρόταση. Και μια απλή πρόταση αποτελείται δηλαδή από το υποκείμενο, το ρήμα. Και αντικείμενο ή κατηγορούμενο, ενώ τώρα προσθέτοντας τους προσδιορισμούς, τη μετατρέπουμε σε επαυξημένη πρόταση που έχει πάλι υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο ή κατηγορούμενο, αλλά προσθήθονται και οι προσδιορισμοί. Πάμε να κάνουμε ένα παράδειγμα για να το καταλάβετε αυτό λίγο καλύτερα. Λοιπόν, τα σχολεία διέκοψαν τη λειτουργία τους. Βρίσκουμε το ρήμα διέκοψαν. Ποια διέκοψαν τα σχολεία, είναι το υποκείμενό μας, τι διέκοψαν τη λειτουργία τους. Αυτή η πρόταση είναι μία απλή πρόταση γιατί, όπως είπαμε, έχει μόνο τα βασικά στοιχεία της πρότασης. Τώρα, πώς θα μπορούσαμε να την εμπλουτίσουμε και να την κάνουμε πιο όμορφη, αν τις προσθέσουμε προς διορισμούς. Για να σκεφτώ έναν, ας πούμε να βάλουμε έναν χρονικό. Πότε διέκοψαν τη λειτουργία τους τα σχολεία, τον Μάρτιο. Γιατί διέκοψαν τη λειτουργία τους, για προλυπτικούς λόγους. Οι φράσεις, λοιπόν, που πρόσθεσα, παιδιά, σε αυτή την πρόταση και τη μετέτρεψα από απλής επαυξημένη, είναι οι προς διορισμοί που θα συζητήσουμε σήμερα. Είναι, δηλαδή, αυτό που τόσα χρόνια από τις μικρές τάξεις οι δάσκαλοι σας ζητούσαν να κάνετε, όποτε γράφατε προτάσεις, να τις εμπλουτίζετε, να τις μεγαλώνετε, να τις κάνετε πιο λεπτομερείς. Έτσι, λοιπόν, θα λέγαμε ότι οι προς διορισμοί μας δίνουν πληροφορίες στην πρότασή μας. Πληροφορίες για τον τόπο και αυτό μπορούμε να το βρούμε, αν ρωτήσουμε πού. Για να δούμε ένα παράδειγμα. Λοιπόν, θα σβήσουμε τον πίνακα μας. Για να μπορέσουμε να έχουμε χώρο για το καινούριο μας παράδειγμα. Παράδειγμα προς διορισμού top. Λοιπόν, θα πάω διακοπές στην Κρήτη. Ρήμα θα πάω, ποιος εγώ, τι θα πάω διακοπές, πού θα πάω στην Κρήτη. Ο προς διορισμός του τόπου. Επίσης, μπορούμε να έχουμε προς διορισμό χρόνου, που ρωτάμε πότε. Για να δούμε και εδώ ένα παράδειγμα. Τα σχολεία ανοίγουν τον Σεπτέμβριο. Ρήμα ανοίγουν. Ποια ανοίγουν τα σχολεία, υποκείμενο. Τι ανοίγουν, δεν υπάρχει αντικείμενο, το ρήμα μας είναι αμετάβατο. Πότε ανοίγουν, τον Σεπτέμβριο. Αυτός είναι ο προς διορισμός μας, που εμπλούτισε την πρότασή μας και είναι χρονικός, γιατί απαντάει στο πότε. Πάμε να δούμε το επόμενο τρόπου, που ρωτάμε πώς πήγαν όλα όπως τα περίμενα. Τι ωραίο παράδειγμα. Πήγαν όλα όπως τα περίμενα. Για να προσπαθήσετε κι εσείς από το σπίτι όσο εγώ γράφω να σκέφτεστε, δεν προχωράω γρήγορα. Είναι γιατί την απλή σύνταξη την ξέρετε, την ξέρετε από τις μικρές τάξεις. Ρήμα πήγαν. Ποια πήγαν, όλα. Το υποκείμενό μας είναι μετά. Προσέξτε το αυτό, γιατί πολλά παιδιά την πατάτε. Μερικές φορές το υποκείμενο ακολουθεί το ρήμα. Πώς πήγαν όλα όπως τα περίμενα. Ο προσδιορισμός μας εδώ είναι ολόκληρη φράση, αλλά θα μιλήσουμε γι' αυτό μετά. Είναι σίγουρα τρόπου, γιατί απαντάει στην ερώτηση πώς πήγαν όλα. Άλλος προσδιορισμός, προσδιορισμός ποσότητας. Για να τον βρω ρωτάω πόσο. Ένα παράδειγμα. Μου έλειψε το σχολείο πολύ. Εσάς σας έχει λείψει καθόλου. Μου έλειψε το σχολείο πολύ. Ρήμα έλειψε. Ποιο έλειψε το σχολείο, να το πάλι το υποκείμενο είναι μετά. Σε ποιον έλειψε σε εμένα, μου το αντικείμενο. Πόσο μου έλειψε πολύ. Είναι επίρρημα και είναι ποσοτικό, γιατί μας δείχνει ποσότητα. Επόμενο αιτίας. Ρωτάω γιατί. Θα σας δώσω τώρα ένα λίγο παράδειγμα. Ένα λίγο περίεργο παράδειγμα, συγγνώμη. Μου χωράει, θα το γράψουμε εδώ. Η λύπη του χωρισμού. Ας πούμε, του χωρισμού μας, ήταν απερίγραπτη. Μαίστα, το ρήμα μας ήταν συνδετικό. Ποιός ήταν η λύπη, το υποκείμενο. Και επειδή έχουμε συνδετικό ρήμα, τι έχουμε πει παιδιά. Ότι η ερώτηση τι ήταν, μας δίνει κατηγορούμενο, το απερίγραπτη. Και πού είναι η αιτία που σας είπαμε ότι θα την βρούμε. Είναι εδώ, σε αυτή τη γενική του χωρισμού. Εξηγεί γιατί αισθάνομαι λύπη. Μας εξηγεί γιατί είμαι λυπημένη, γιατί χωριστήκαμε. Και πάμε και για το τελευταίο μας είδος, ο σκοπός, που ρωτάω με ποιον σκοπό. Να δούμε ένα παράδειγμα. Η εκδήλωση οργανώθηκε προς τιμήν της. Ρήμα οργανώθηκε. Ποιος οργανώθηκε? Η εκδήλωση. Τι οργανώθηκε? Δεν υπάρχει. Με ποιον σκοπό οργανώθηκε αυτή η εκδήλωση? Προς τιμήν της. Προς διορισμός σκοπού. Θέλω παιδιά εδώ να σας αναφέρω, ότι η προσδιορισμή είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο του συντακτικού, που θα το δείτε πολύ αναλυτικά στο γυμνάσιο. Στο δημοτικό το ακουμπάμε ίσα ίσα, κάθε τάξη βάζουμε και ένα λιθαράκι, για να μπορέσουμε να είμαστε έτοιμοι όταν θα μας το πούν οι φιλόλογοι στο γυμνάσιο, να καταλαβαίνουμε τι μας λένε. Και σας το είπα τώρα όλο αυτό, για να ξέρετε ότι υπάρχουν φυσικά και άλλα είδη προσδιορισμών, αλλά εμείς τώρα θα μείνουμε σ' αυτά τα βασικά που συναντάμε στο δημοτικό. Για να δούμε. Υπάρχουν λοιπόν δύο είδη προσδιορισμών. Οι ονοματικοί, οι οποίοι είναι οι προσδιορισμοί που συμπληρώνουν ένα όνομα, δηλαδή ένα ουσιαστικό ή ένα επίθετο. Να ξανά κοιτάξουμε λίγο τα παραδείγματά μας. Αναγνωρίζει κανείς σας ποιος από τους προσδιορισμούς που είπα πριν είναι ονοματικός. Εντάξει, θεωρώ ότι επειδή είναι πολλά τα παραδείγματα στον πίνακα, ίσως και να σας δυσκολέψει να το εντοπίσετε. Γι' αυτό θα σας βοηθήσω. Ο ονοματικός ήτανε ο προσδιορισμός αυτός, ο οποίος είπαμε ότι εξηγούσε, έδινε, δηλαδή προσδιόριζε, τη λέξη λύπη. Η λύπη είναι ένα όνομα, όνομα στη γραμματική, δηλαδή ένα ουσιαστικό. Οπότε, ο προσδιορισμός που συμπληρώνει το νόημα ενός ουσιαστικού λέγεται ονοματικός. Απλούστατο! Πάμε να δούμε τη δεύτερη κατηγορία. Είναι η επιρρηματική προσδιορισμή. Επιρρηματική προσδιορισμή ονομάζονται εκείνοι που συμπληρώνουν το νόημα ενός ρήματος. Και για μας, το δημοτικό, αυτή είναι η πιο συχνή. Όλα τα άλλα παραδείγματα που σας έβαλα στον πίνακα είναι τέτοιοι προσδιορισμοί. Και για να το δούμε, η εκδήλωση οργανώθηκε προς τιμήν της. Με ποιον σκοπό οργανώθηκε, είχαμε πει, προς τιμήν της. Οπότε, ο προσδιορισμός μας εδώ συμπλήρωνε το νόημα του ρήματος. Έξω και η λέξη επιρρηματική. Ωραία. Πολύ καλά, παιδιά μου. Πάμε τώρα να το δούμε λίγο πιο αναλυτικά. Θα μας σβήσω και τον πίνακα και θα δούμε ποιες είναι οι μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών. Ήδη, θα ξαναπώ, στα μαθήματα εδώ που έχω κι εγώ παρακολουθήσει, έχετε συζητήσει για κάποιους από αυτούς. Γιατί κάποιοι από αυτοί είναι στην ουσία μέρη του λόγου. Όπως το πρώτο μας παράδειγμα, τα επιρρήματα. Για να το δούμε, τα επιρρήματα. Τα επιρρήματα, παιδιά, είναι οι μικρές άκλητες λέξεις οι οποίες μας δείχνουν τόπο, χρόνο, τρόπο. Για να δούμε ένα παράδειγμα. Θα σε δω σήμερα. Η λέξη σήμερα είναι ένα επίρρημα χρονικό, γιατί απαντάει στο πότε θα σε δω και είναι ένας προσδιορισμός και μάλιστα επιρρηματικός. Επιρρηματικός γιατί είπαμε προσδιορίζει το ρήμα. Δηλαδή συμπληρώνει το νόημα του ρήματος. Ωραία. Άλλη κατηγορία. Απλή ακιατική ή αλλιώς όπως λέγεται το βιβλίο μας της έκτης. Ένα απλό ουσιαστικό. Ένα απλό ουσιαστικό μπορεί να λειτουργήσει σαν επίρρηματικός προσδιορισμός. Για να δούμε ένα παράδειγμα. Το βράδυ θα βρεθούμε. Πότε θα βρεθούμε? Το βράδυ. Αυτός λοιπόν είναι ένας προσδιορισμός μας, ο οποίος είναι πάλι χρονικός. Επόμενο είδος. Φράση με πρόθεση ή αλλιώς προθετική φράση ή αλλιώς εμπρός το προσδιορισμός. Που γενικά είναι μια κατηγορία που σας μπερδεύει λίγο και δεν καταλαβαίνω το γιατί. Η μόνη εξήγηση είναι ότι δεν ξέρετε τις προθέσεις. Οι προθέσεις είναι και αυτές, ένα από τα δέκα μέρη του λόγου, τα άκλητα που δεν κλείνονται. Και είναι παιδιά πάρα πολύ εύκολο να τις μάθουμε. Είναι αυτές οι μικρές λεξούλες που δεν έχουν κανένα νόημα μόνες τους. Με, σε, για, από. Μάθετε τις βασικές κατηγορίες, ποια να τις αναγνωρίζετε. Να δούμε και ένα παράδειγμα. Συγγνώμη, κατάγομαι από τη σάμο. Ορίστε, αυτή η φράση, η οποία συμπληρώνει την πρότασή μου, είναι προθετική, γιατί ξεκινάει από πρόθεση, την πρόθεση από και δείχνει τόπο. Άρα είναι επιρρηματικός προσδιορισμός, προθετική φράση. Η επόμενη κατηγορία είναι αφιερωμένη ειδικά στους μαθητές μου, γιατί συνέχεια με ρωτούσαν για αυτή την κατηγορία στην τάξη. Ποιο είναι το περίεργό της? Ότι έχει και την προθετική φράση που είπαμε πριν, αλλά μπροστά έχει και ένα επίρρημα. Την ονομάζουμε επίρρηματική φράση και στην ουσία είναι ένας πιο σύνθετος προσδιορισμός, ένας πιο μεγάλος, μια ολόκληρη φράση. Θυμάστε στην αρχή που ξεκίνησα το μάθημα, που σας είπα ότι πολλές φορές οι προσδιορισμοί είναι και φράσεις. Λοιπόν, αποχαιρετιστήκαμε έξω από τον κινηματογράφο. Βλέπετε εδώ που γράφω. Αποχαιρετιστήκαμε έξω, είναι επίρρημα. Από, είναι πρόθεση, τον κινηματογράφο. Όλο μαζί λοιπόν αυτό μας δείχνει πού αποχαιρετιστήκαμε. Και η απάντησή μας ήταν έξω από τον κινηματογράφο. Τελευταίο παράδειγμα, το οποίο επίσης το έχετε συζητήσει αναλυτικά με άλλων δάσκαλων εδώ στην εκπαιδευτική τηλεόραση, γι' αυτό ίσα που θα το αναφέρω, είναι η δευτερεύουσα πρόταση, η οποία λειτουργεί και αυτή σαν επιρρηματικός προσδιορισμός, δείχνει δηλαδή κι εκείνη σκοπό, χρόνο, μπορεί να μας δείξει τία. Εγώ θα σας πω ένα παράδειγμα από τα αγαπημένα μου, όταν ανοίξουν τα σχολεία θα αγκαλιάσω τους μαθητές μου. Δεν χρειάζεται να το γράψω, το ακούμε, όταν, θυμάστε, σύνδεσμος που εισάγει η δευτερεύουσα χρονική πρόταση, όταν ανοίξουν τα σχολεία μας λέει, μας συμπληρώνει την πρότασή μας, τι θα κάνει αυτή η δασκάλα, θα αγκαλιάσει τους μαθητές της. Πάμε τώρα να δούμε τη δεύτερη κατηγορία που είπαμε ότι σας δυσκολεύει λίγο περισσότερο, γιατί τη δουλεύουμε λιγότερο, ακόμα λιγότερο στο δημοτικό. Στην πραγματικότητα βρίσκεται στην ενδέκατη ενότητα της γλώσσας και δεν ξέρω αν προλάβατε να την κάνετε με τους ασκάλους σας. Και εμένα ήταν τα μαθήματα που θα κάναμε εκείνες τις μέρες με τα παιδιά. Για να τη δούμε λοιπόν λίγο πιο συγκεντρωμένη, οι ονοματικοί προσδιορισμοί είπαμε ότι προσδιορίζουν ονόματα, ουσιαστικά δηλαδή οι επίθετα. Οι πιο γνωστοί είναι οι επιθετικοί προσδιορισμοί. Αυτοί οι προσδιορισμοί κακόμυροι έχουνε βογγίξει στο δημοτικό, γιατί τα παιδιά δεν τους αναγνωρίζετε. Δεν είναι άλλα από τα επίθετα και τις μετοχές. Όταν λοιπόν μέσα στην πρόταση υπάρχει ένα επίθετο που δεν έχει ρόλο κατηγορουμένου, τότε τις περισσότερες φορές είναι επιθετικός προσδιορισμός. Απλά μέχρι τώρα δεν το αναγνωρίζετε. Να σας δείξω και ένα παράδειγμα. Θα χρειαστεί να σβήσω λίγο γρήγορα τον πίνακα. Λοιπόν, το παράδειγμα είναι από την ενδέκατη ενότητα, το πήρα δηλαδή μέσα από το βιβλίο σας. Για να δούμε. Η μαμά φορούσε αθλητική φόρμα. Αυτή λοιπόν, είπαμε, είναι ονοματική προσδιορισμή. Να το βάλουμε και εδώ να φαίνεται. Λοιπόν, ρήμα φορούσε. Ποιος φορούσε υποκείμενο? Η μαμά. Τι φορούσε αντικείμενο? Φόρμα. Τα πιο πολλά, λοιπόν, παιδιά, συνήθως λέγατε, κυρία, αντικείμενο είναι η αθλητική φόρμα. Όχι, δεν είναι όλο μαζί. Είναι σκέτο η φόρμα. Η λέξη αθλητική είναι ένας επιθετικός προσδιορισμός που συμπληρώνει το νόημα του αντικειμένου. Πάμε γρήγορα-γρήγορα στο επόμενο τελευταίο και σημαντικό είδος ονοματικού προσδιορισμού, που μαθαίνουμε στο δημοτικό. Ξαναλέω στο γυμνάσιο θα μάθετε κι άλλα. Δεν διαζόμαστε όμως. Εμείς είμαστε ακόμα δημοτικό. Τι γενική? Προσδιοριστική. Δηλαδή είναι γενικές πτώσεις, ονόματα πάλι, ουσιαστικά ή επίθετα, τα οποία προσδιορίζουν ένα άλλο όνομα. Ουσιαστικό ή επίθετο. Αυτές έχουν πάλι διάφορες κατηγορίες. Μπορούν να είναι τόπου, αν απαντάνε, αν η πληροφορία που δίνουν είναι το που. Παράδειγμα, το βιβλιοπωλείο της πλατείας. Ποιο βιβλιοπωλείο? Αυτό της πλατείας. Αυτό που είναι δηλαδή ο τόπος του στην πλατεία. Είναι χρόνου. Παράδειγμα, η τέχνη του 21ου αιώνα. Όχι η τέχνη της αναγέννησης ή η τέχνη του διαφωτισμού, αλλά του 21ου αιώνα, δίνω χρόνο της αιτίας. Σαν αυτό που είχα πει στην αρχή, αρχή, αρχή. Και ένα αντίστοιχο παράδειγμα, η χαρά της επιστροφής. Δηλαδή, είναι μια γενική που προσδιορίζει για ποιον λόγο εγώ είμαι χαρούμενη. Γιατί επέστρεψα η χαρά της επιστροφής. Επόμενο του σκοπού, το κουταλάκι του γλυκού. Καλά, αυτό το παράδειγμα είναι το αγαπημένο μου. Και θα διαλέξω να σας γράψω μόνο αυτό για να το δείτε και γραμμένο. Το κουταλάκι του γλυκού. Βλέπετε, εδώ έχουμε, να το κάνω και λίγο πιο ωραίο, η γενική, η γενική αυτή προσδιορίζει τη λέξη. Δεν είναι το κουταλάκι του καφέ, δεν είναι το κουτάλι της σούπας, είναι το κουταλάκι του γλυκού. Άρα λέμε, είναι ένας προσδιορισμός ονοματικός, γιατί προσδιορίζει το ουσιαστικό και είναι γενική προσδιοριστική, γιατί βρίσκεται σε γενική πτώση. Τέλος, η τελευταία κατηγορία είναι η κτητική. Μια κατηγορία που δεν υπάρχει στους άλλους προσδιορισμούς, δείχνει κτήση, δηλαδή ιδιοκτησία. Ένα παράδειγμα, το σπίτι του Άρη. Πιανού το σπίτι του Άρη. Αυτή είναι η γενική προσδιοριστική. Γενικά, παιδιά, η γενική προσδιοριστική είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο. Δεν θέλω να μου αγχωθείτε, αν σας μπέρδεψε. Όλα αυτά τα έχουμε δουλέψει από την αρχή της χρονιάς αναλυτικά, μέσα από ασκήσεις στα πρώτα κεφάλαια, και μόνο τις γενικές προσδιοριστικές μας είχαν μείνει τώρα για το τέλος. Είπαμε όμως ότι θα τις κάνετε και αναλυτικά στο γυμνάσιο. Θέλω τώρα σπίτι σας όλοι να ανοίξετε. Το βιβλίο της γλώσσας, στην ενότητα 11, που έχει και τις προσδιοριστικές, να πάτε στο δεύτερο μάθημα, το οποίο ονομάζεται «Όρες με τη μητέρα μου», και να προσπαθήσετε όλοι να μου βρείτε σε όλο το κείμενο, πρόταση, πρόταση, παράγραφο, παράγραφο, χωρίς άγχος, όλους τους προσδιορισμούς που μπορείτε. Θα μου πείτε, θα τους θυμάμαι, κυρία. Γι' αυτό το βίντεο θα υπάρχει εκεί, στην ERT2, να το ξαναδείτε. Να το δείτε και να τα σημειώσετε, να κρατήσετε τις σημειώσεις για να μπορέσετε να τους εντοπίσετε όλους τους προσδιορισμούς. Είμαι σίγουρη θα τα καταφέρετε. Θέλει μόνο να συγκεντρωμένη και να ρωτάτε τις ερωτήσεις που είπαμε στην αρχή-αρχή. Πού, πότε, πώς, γιατί, με ποιον σκοπό. Χάρηκα πολύ που τα ξαναείπαμε. Να είστε καλά! Καλή συνέχεια! |
