| Μάθημα 1ο: Καλησπέρα. Ξεκινάμε την πρώτη μας εβδομάδα συζητώντας για το τι είναι τελικά η αναπηρία. Είμαι η Σουζάννα Παντελιάδου και για σήμερα θα ξεκινήσουμε να ξετυλίγουμε το κουβάρι της έννοιας της αναπηρίας. Πολλές φορές ξεκινάμε να συζητάμε κατευθείαν για το τι είναι η δικαιαγωγή ή για το τι πρέπει να ξέρουν οι ειδικοί εκπαιδευτικοί ή για το ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ανάλογα με κάθε διαγνωστική κατηγορία τα παιδιά με αναπηρίες χωρίς να έχουμε σκεφτεί αρκετά για το τι είναι πραγματικά η αναπηρία. Άρα πριν αρχίσουμε να προβληματιζόμαστε για το ποια είναι τα κύρια ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε στο χώρο της ειδικής αγωγής πρέπει και οφείλουμε να κατανοήσουμε τι είναι η αναπηρία. Αν κοιτάξουμε γύρω μας σε οποιοδήποτο μέρος και αν ζούμε θα δούμε να υπάρχουν άνθρωποι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Άλλες φορές υπάρχει διαφορετικότητα με βάση τις διαστάσεις, άλλες φορές με βάση τις φυλές, άλλες φορές με βάση τις ικανότητες άρα ενώ η διαφορετικότητα υπήρχε βεβαίως από πάντα και τη συναντούμε τόσο γύρω μας, το τι είναι τελικά από αυτή τη διαφορετικότητα φυσιολογικό και τι όχι ορίζεται ουσιαστικά από την ίδια την κοινωνία. Αυτές οι έννοιες, η έννοια του κανονικού και του ειδικού είναι έννοιες κοινωνικά κατασκευασμένες που σε μία ανάγνωση, αν θέλετε, μπορούμε να δούμε ότι αντανακλούν την προσπάθεια των ανθρώπων, την προσπάθεια των κοινωνιών να καταλάβουν και να οργανώσουν την κοινωνία μέσα στην οποία ζουν. Όμως, όταν στο πλαίσιο αυτής της κοινωνίας δεν αναγνωρίζεται τελικά η ύπαρξη αυτής της διαφορετικότητας, η κανονικότητα της ύπαρξης της διαφορετικότητας και η ίδια η κοινωνία δεν προσαρμόζεται τελικά στις διαφορεποίησεις που υπάρχουν, τότε στην πράξη διακρίνει μεταξύ του τι θα θεωρείται κανονικό και τι όχι. Αν προσπαθήσουμε λοιπόν, ξεκινώντας από αυτή την αφόρμηση, ότι η γραμμή μεταξύ του τι θα θεωρείται κανονικό και τι όχι ουσιαστικά τραβιέται, ορίζεται από την ίδια την κοινωνία και τους συσχετισμούς που υπάρχουν εκεί, μπορούμε να δούμε και ιστορικά αλλά και ανάλογα με το επιστημολογικό υπόβαθρο που έχει ο καθένας, μπορούμε να δούμε διαφορετικούς ορισμούς της αναπηρίας. Αυτά που θα συζητήσουμε μαζί είναι ορισμοί που προσεγγίζουν την αναπηρία, είτε ως βλάβη ή απώλεια, είτε ως μια απλή κλινική συνθήκη, είτε ως λειτουργικό περιορισμό, είτε ως απόκλειση, είτε ως ένα ζήτημα ανθρώπινων δικαιωμάτων που είναι βεβαίως και ο πιο σύγχρονος προσδιορισμός. Ας ξεκινήσουμε να δούμε λίγο αυτή η ορισμή ένας-ένας, πώς βλέπουν την αναπηρία και μέσα από τις απλές αναφορές θα έχουμε τη δυνατότητα να κατανοήσουμε και μία ιστορική εξέλιξη και πώς αλλάζει δηλαδή ο τρόπος που οι κοινωνίες βλέπουν την αναπηρία, αλλά και ορισμένες ομοιότητες και διαφορές. Στην προσήγηση που βλέπει την αναπηρία ως μία βλάβη ή μία απώλεια, η έμφαση βρίσκεται ουσιαστικά σε μία αισθητηριακή, μία ανατομική ή μία ψυχολογική βλάβη ή απώλεια. Είναι μία προσέγγιση η οποία ιστορικά είναι παλιά και βέβαια θα τη συναντήσουμε αυτήν μαζί με άλλες να συγκροτούν αυτό που ονομάζουμε ατομικό ή ιατρικό μοντέλο στην αναπηρία. Στην ίδια αν θέλετε περιοχή αλλά με μία διαφορετική ματιά, η αναπηρία εκλαμβάνεται ως μία πάθηση. Άρα ως μία ενδογένεια η οποία ουσιαστικά έχει να κάνει με προβλήματα υγείας, είτε είναι οι επιδράσεις σωματικές είτε είναι οι επιδράσεις ψυχολογικές. Άρα είναι ο πιο κλινικός ορισμός ο πιο κοντινός στην έννοια της ύπαρξης υγείας σωματικής ή ψυχικής ή απουσίας υγείας σωματικής ή ψυχικής. Η επόμενη προσέγγιση στον ορισμό βλέπει την αναπηρία όχι ως μία βλάβη ή μία ασθένεια αλλά ουσιαστικά σαν έναν περιορισμό που υπάρχει η πλήρια ανικανότητα στο άτομο για να εκπληρώνει τις ατομικές και κοινωνικές ανάγκες και υποχρεώσεις. Άρα εδώ η προσέγγιση δεν εστιάζει στο τι λείπει, στο αν υπάρχει βλάβη, αν είναι μία ασθένεια αλλά στις συνέπειες που έχει η οποιαδήποτε συνθήκη. Ερχόμαστε τώρα στην αναπηρία ως απόκλειση και εδώ θα ήθελα να σκεφτούμε αυτό που ήδη ανέφερα ότι αυτές οι προσεγγίσεις δεν είναι εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους. Για παράδειγμα όταν έχουμε μία απώλεια μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αποκλίνουμε από έναν μέσο όρο. Όμως η έμφαση δεν είναι στην απόκλειση. Αντίθετα στην προσέγγιση που βλέπουμε αυτή τη στιγμή η αναπηρία ουσιαστικά θεωρείται μία απόκλειση από τη σωματική υγεία ή αν θέλετε και μία απόκλειση από την αναμενόμενη κάθε φορά κατάλληλη συμπεριφορά. Άρα εδώ μπορούμε να φανταστούμε ότι η αναπηρία ιδιαίτερα στο δεύτερο σκέλος που αφορά αν θέλετε τη συμπεριφορά μπορούμε να φανταστούμε ότι δεν έχουμε κάποια βλάβη μία στένια μία απώλεια αλλά έχουμε τι μία έντονη διαφοροποίηση από κάτι που υιοθετείται από την πλειονότητα της κοινωνίας. Εδώ σε αυτή την προσέγγιση αρχίζουμε και καταλαβαίνουμε πολύ καλύτερα βεβαίως αυτό που ανάφερα λίγο πριν ότι τη γραμμή στο τι θα θεωρείται κανονικό και τι όχι την τραβά η ίδια η κοινωνία και συνήθως είτε η πλειονότητα είτε η ισχυρή πλειονότητα. Ερχόμαστε στην πιο σύγχρονη αντίληψη σε σχέση με τους ορισμούς όπου η αναπηρία θεωρείται απλώς ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εφανίζεται γύρω στο 1960 μετά το 60 και εδώ στο πλαίσιο μάνω των δικαιωμάτων των ανθρώπων ανεξαρτήτως των επιμέρους χαρακτηριστικών τους και θεωρώνται ουσιαστικά και την αναπηρία ένα τέτοιο χαρακτηριστικό. Η αντίληψη είναι ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαιώματα ατομικά δικαιώματα ανθρώπινα δικαιώματα που προκύπτουν και από την απλή ανθρώπινη υπόστασή τους άσχετα με το ανδιαφέροι αν αποκλίνει αν υπάρχει βλάβη αν υπάρχει μια κλινική συνθήκη και από την ιδιότητα που έχουν ως μέλη μιας πολιτείας ως πολίτες γι'αυτό και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να τα δείτε ως ανθρώπινα δικαιώματα σε άλλες περιπτώσεις ως ατομικά δικαιώματα και σε άλλες περιπτώσεις ως πολιτικά δικαιώματα με την έννοια των δικαιωμάτων που προκύπτουν από την ιδιότητα μας ως πολίτες Εδώ τώρα εφόσαν αυτά τα δικαιώματα υπάρχουν για όλους τους ανθρώπους υπάρχει επίσης η απέτηση για ίση μεταχείριση στη βάση αυτών ουσιαστικά των ανθρώπινων δικαιωμάτων Στο πλαίσιο άρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μία προσέγγιση που είναι κυρίαρχη στις τελευταίες δεκαετίες είναι η προσέγγιση της αναπηρίας ως μία μη προνομιούχα ομάδα ή ως μία ευάλωτη ομάδα Εδώ δηλαδή θεωρείται ότι όπως και άλλες ομάδες έτσι και οι ανάπηροι συγκροτούν μία ομάδα που είναι χαμηλότερα στην κοινωνική αιραρχία και τελικά απολαμβάνει πολύ λιγότερα προνόμια από ομάδες που συγκροτούν οι ικανοί σωματικά Θεωρώντας ότι οι ανάπηροι προσδιορίζονται ακριβώς από αυτά τα λιγότερα προνόμια που έχουν ως μία μη προνομιούχα δηλαδή ομάδα και ως μία ευάλωτη κοινωνικά ομάδα η αναπηρία συναντά άλλες αντίστοιχα ομάδες που έχουν και θεωρούνται μη προνομιούχα συευάλωτες όπως είναι οι χρηστές ουσιών, όπως μπορεί να είναι οι μονοβονεϊκές, όπως μπορεί να είναι οι εθνικές μειονότητες Έχοντας λοιπόν στο νου μας αυτή την βεντάλια αν θέλετε με τους διαφορετικούς ορισμούς μπαίνουμε τώρα να δούμε αυτή οι ορισμοί τι μοντέλα ερμηνείας εκφράζουν πως δηλαδή ερμηνεύουν την ύπαρξη της αναπηρίας και εδώ έχουν διαμορφωθεί ανταχωρείς κανείς με έναν αδρό τρόπο δύο μοντέλα το ιατρικό μοντέλο και το κοινωνικό μοντέλο αν και ξαναλέω μέσα και στη μια περίπτωση και στην άλλη υπάρχουν βεβαίως διαφοροποιήσεις Το ιατρικό μοντέλο ονομάζεται αλλιώς και ατομικό μοντέλο ή μοντέλο ατομικής παθολογίας και ερμηνεύει την αναπηρία ως μία ανομαλία μία ασθένεια μία τελικά προσωπική τραγωδία που το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να τη θεραπεύσουμε καταλαβαίνουμε ότι και θα το δούμε και πιο αναλυτικά στη συνέχεια πόσο έμφαση δίνεται στο ατομικό πόσο έμφαση δίνεται στην απόκληση Από την άλλη μεριά υπάρχει το κοινωνικό μοντέλο που εκφράζεται με δύο κυρίως προσεγγίσεις τις οποίες θα συζητήσουμε το κοινό στοιχείο μεταξύ αυτών των προσεγγίσεων είναι ο ρόλος του περιβάλλοντος και άρα ο στόχος κάθε παρέμβασης τοποθετείται στο περιβάλλον και όχι στο άτομο Αν πάμε λίγο να αναλύσουμε περισσότερο το ιατρικό μοντέλο αξίζει τον κόπο να δούμε διαφορετικά σημεία Πρώτα απ' όλα χαρακτηριστικό νούμερο 1 συστατικό χαρακτηριστικό του ιατρικού μοντέλο η αναπηρία ουσιαστικά ενδράζει στο άτομο είναι πρόβλημα του ατόμου μπορεί είτε θεωρήσουμε ότι είναι οργανική είτε λειτουργική η νεονεξία Δεύτερο στοιχείο είναι η πιο παλιά αντίληψη για την αναπηρία Τρίτο στοιχείο παρά το γεγονός ότι είναι η παλαιότερη αντίληψη για την αναπηρία ακόμη και σήμερα συνεπικουρείται τελικά από την γενετική έρευνα που έχει σαν στόχο την εξαφάνιση της αναπηρίας Άρα και στη σημερινή εποχή βλέπουμε ότι η σύγχρονη γενετική έρευνα ερμηνεύει την αναπηρία ως μια τραγωδία ως κάτι απολύτως αρνητικό Ένα τέταρτο σημείο που είναι πολύ ενδιαφέρον είναι ότι ενώ για όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους, για όλους τους υπόλοιπους και τις υπόλοιπες από μας θεωρείται αυτονόητο ότι αυτό που είμαστε είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον στην περίπτωση της αναπηρίας αυτό το αυτονόητο της σημασίας του περιβάλλοντος δεν λαμβάνεται υπόψη και γι'αυτό θεωρείται ως ένα ατομικό τελικά πρόβλημα Αν τώρα προχωρήσουμε λίγο για να δώσουμε επιμέρους σημεία και επιπλέον σημεία για το τι συγκροτεί το ιατρικό μοντέλο περνάμε όχι στο πως ερμηνεύεται αλλά και τις συνέπειες έχει αυτό για τις παρεμπάσεις τι συνέπειες έχει για τη δράση που πρέπει να αναπτύσσουμε Στο ιατρικό μοντέλο ο αποκλειστικός σκοπός είναι η θεραπεία πως δηλαδή θα γίνει κάποιος κανονικός εμπτρέψτε μου τον όρος εισαγωγικά άρα η όποια αντιμετώπιση των προβλημάτων εστιάζει τελικά σε μια κλινική θεραπεία πάντοτε με μία μορφή παρεμβάσεων στο άτομο γιατί θεωρείται ότι από εκεί προκύπτει το πρόβλημα άρα αγνοείται εντελώς ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος και ο ρόλος που θα δούμε πόσο σημαντικός είναι των κοινωνικών πεποιθείσεων οι όποιες παρεμβάσεις λοιπόν εστιάζουν αποκλειστικά σε εισαγωγικά να θεραπευτεί το άτομο και όχι σε αλλαγές πιθανές στο κοινωνικό περιβάλλον και όχι σε αλλαγές πιθανές στις κοινωνικές πεποιθήσεις και στάσεις Αν περάσουμε τώρα στη μεριά του κοινωνικού μοντέλου το κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία αυτή τη στιγμή είναι η κυριαρχή προσέγγιση στο χώρο μας και όχι μόνο είναι η κυριαρχή προσέγγιση σε επίπεδο διεθνών οργανισμών σε όλα τα διεθνή φόρα, δηλαδή σε όλα τα διεθνή κείμενα αυτό είναι το μοντέλο που υλοποιείται και που υιοθετείται δεύτερον, θεωρητικά έστω γίνεται αποδεκτό ως κυριαρχό μοντέλο από τη συντακτική πλειονότητα των κρατών και είναι βεβαίως και το μοντέλο πάνω στο οποίο και μέσα από το οποίο αν θέλετε συγκροτήθηκε και το αναπηρικό κοινό άρα αυτό που σήμερα γίνεται ευρύτατα αποδεκτό σαν ελμηνευτική προσέγγιση στην αναπηρία είναι το κοινωνικό μοντέλο με τις διαφορετικές εκδοχές του το βρίσκουμε στη Σύμβαση του ΟΥΕ για τα δικαιώματα των ατόμαν με αναπηρίας και ως παραδοχή βασική είναι κάτι που λίγο αναφέραμε στην αρχή ότι η κοινωνία τελικά κατασκευάζει την αναπηρία με την έννοια της κατασκευής της έννοιας του τι ταυτότητα έχει η αναπηρία στο πλαίσιο αυτό η κοινωνία λειτουργεί μερολυπτικά δηλαδή ουσιαστικά έχοντας σαν πρότυπο το μέσο άτομο το φυσιολογικό όπως ονομάζεται άτομο και όχι τελικά το σύνολο του πληθυσμού που περιλαμβάνει και όλες τις άλλες διαφορετικότητες ορίζει με βάση αυτό το μέσο όρο έτσι το μέσο πρότυπο ορίζει οτιδήποτε άλλο ως αναπηρία και δημιουργεί μετά μερολυπτικές εναντίον τους πρακτικές στο πλαίσιο τώρα του κοινωνικού μοντέλου έχει πολύ μεγάλη σημασία σε ό,τι αφορά πάλι όχι το πως προσεγγίζεται αλλά το τι συνέβης έχει αυτό για τις παρεμβάσεις έχει σημασία να κατανοήσουμε ότι η οπτική του κοινωνικού μοντέλου μας οδηγεί αυτόματα στο να αλλάξουμε οπτική και για τις παρεμβάσεις ο φακός η έμφαση φεύγει από το άτομο και εστιάζει σε τι στο κοινωνικό, στο πολιτικό, στο οικονομικό και στο πολιτισμικό περιβάλλον στο βαθμό λοιπόν που η αναπηρία ερμηνεύεται ως ένα κοινωνικό φαινόμενο και οι παρεμβάσεις για την υποστήριξη της εδράζουν σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και στους κοινωνικούς παράγοντες δεν θεωρείτε ότι είναι χαρακτηριστικό του ατόμου αλλά ένα αποτέλεσμα, δεν θεωρείτε δηλαδή χαρακτηριστικό της βλάβης ή της απώλειας αλλά ένα αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον μέσα σε αυτό το πλαίσιο παράγοντες οι οποίοι δημιουργούν τελικά φραγμούς και εμποδίζουν το άτομο με αναπηρία να λειτουργήσουν ισότημα μπορεί να είναι είτε παράγοντες τους οποίους εύκολα τους βλέπουμε όπως είναι το δομημένο περιβάλλον, ότι δεν είναι προσβάσιμες οι περιοχές, τα κτίρια, οι δρόμοι είτε η έλλειψη εξοπλισμού είτε όμως και πιο θεσμικοί παράγοντες όπως ο τρόπος που παρέχονται οι κοινωνικές υπηρεσίες ο τρόπος που παρέχεται η υποστήριξη ο τρόπος που οργανώνεται και για το δικό μας ενδιαφέρον η ίδια η εκπαίδευση στο κοινωνικό μοντέλο λοιπόν μπορούμε να διακρίνουμε πέρα από την ταύτιση σε σχέση με τη σημασία του περιβάλλοντος μπορούμε να διακρίνουμε δύο διαφορετικές προσεγγίσεις σύμφωνα με την πρώτη προσέγγιση η αναπηρία κατασκευάζεται με βάση τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται για αυτή οικοδομήται δηλαδή δημιουργείται με βάση την κοινωνική σημασία που της δίνουν οι άνθρωποι η ποινωνία και κατεπέκτες οι θεσμοί άρα η βλάβη των ή απώλειας είναι απλά μια φυσική βιολογική διαφορά δεν υπάρχει ένα σημείο δεν υπάρχει μια γραμμή που χωρίζει το τι είναι κανονικό και τι όχι υπάρχει μια συνέχεια που είναι η βιολογική διαφοροποίηση στο πλαίσιο της ανθρώπινης φύσης και άρα όλα είναι μία μορφή κανονικότητες σε αυτή την προσέγγιση έχει πολύ μεγάλη σημασία ο λόγος που χρησιμοποιούμε όταν αναφερόμαστε όταν μιλάμε για τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες ή αναπηρίες και αυτό γιατί αναγνωρίζεται ότι ο λόγος που χρησιμοποιούμε και αντανακλά τη σκέψη μας για το συγκεκριμένο φαινόμενο αλλά και δημιουργεί τελικά νέους ορισμούς υπάρχουν αρκετά διαφορετικές προτάσεις στο πλαίσιο αυτό αυτό που στο δικό μας πλαίσιο θα ήθελα να επισημάνω είναι πρώτον ότι θα πρέπει να έχουμε επίγνωση πραγματικά σε σχέση με τους όρους που χρησιμοποιούμε έχουμε προχωρήσει πάρα πολύ ως χώρος και στην ειδική αγωγή ώστε να μην χρησιμοποιούμε όρους επιβαρυντικούς υπάρχει μια πρόταση βάσει στην οποία θα πρέπει πάντοτε να βάζουμε μπροστά τον άνθρωπο ή το παιδί και μετά όποια άλλη διαφορετικότητα υπάρχει είναι ένας τρόπος στον οποίο μπορούμε να πούμε ότι έχουμε συμφωνήσει αν και από το αναπηρικό κίνημα θα ακούσουμε πολλές φωνές να λένε όχι άνθρωποι με αναπηρίες αλλά οι ανάπηροι σκέτο το σημαντικό λοιπόν πέρα από τις επιμέρους διαφωνίες που μπορεί να υπάρχουν για το πως ακριβώς θα πρέπει να εκφραζόμαστε το σημαντικό είναι ότι πρέπει να αναγνωρίσουν ουσιαστικά τη μεγάλη σημασία που έχει ο λόγος στο χώρο της αναπηρίας και στον τρόπο με τον οποίο σιγά σιγά οι κοινωνίες βλέπουν τους ανθρώπους με αναπηρίες αυτό δεν αφορά αν θέλετε μόνο όταν θα πούμε άνθρωποι με αναπηρίες ή ανάπηρα παιδιά αφορά και άλλες έννοιες που χρησιμοποιούμε και άλλους όρους που χρησιμοποιούμε στο πλαίσιο της ειδικής αγωγής και της υποστήριξης στο χώρο της αναπηρίας άρα τέτοιες έννοιες χρησιμοποιούνται και στην πολιτική χρησιμοποιούνται και στο καθημερινό λεξιλόγιο δεν είναι μόνο του καθημερινού λεξιλογίου κάποιες λοιπόν διευκρινήσεις και κάποιες αλλαγές που έχουν συμβεί είναι η χρήση όρων όπως ένταξη, υποστήριξη, δικαιώματα, εργασία, κοινωνική πολιτική στη θέση των παλιότερων όρων ενσωμάτωση, φροντίδα, ίσες ευκαιρίες, απασχολησιμότητα και εθελοντισμός. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι είναι το ίδιο σημαντικό η αντίληψη και ότι ο λόγος δημιουργεί τελικά έννοιες να περάσει και να επηρεάζει όχι μόνο το στενό κομμάτι του ποιούς λέμε ανάπηρους ή πώς μιλάμε για τους ανάπηρους αλλά και όλες τις άλλες έννοιες που εμπλέκονται. Για παράδειγμα αν τις δούμε μία μία η έννοιη της ενσωμάτωσης υποδηλώνει τι? Υποδηλώνει ουσιαστικά την προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον. Άρα ο φακός είναι αντίστοιχα με το ατομικό μοντέλο ή το ιατρικό μοντέλο στο άτομο το οποίο πρέπει να αλλάξει και όχι στο περιβάλλον. Αντιθέτως η ένταξη ουσιαστικά εστιάζει σε μία διαδικασία αλλαγής του περιβάλλοντος, του γενικού συστήματος έτσι ώστε όλοι οι πολίτες να μπορούν να υπάρχουν εκεί μέσα. Αν πάμε τώρα στο δεύτερο, φροντίδα αντί υποστήριξες. Εδώ λοιπόν γιατί μας ενδιαφέρει τόσο πολύ το να τονίζουμε την υποστήριξη. Γιατί τα τελευταία χρόνια ένα από τα κύρια αιτήματα και από τις κύριες προσπάθειες στο χώρο της αναπηρίας είναι η δημιουργία προϋποθέσεων για ανεξάρτητη διαβίωση. Άρα όχι για δομές, για ιδρύματα στα οποία κάποιος απλώς τι κάνει ανάλαμβάνει να φροντίζει τους αδύναμους, αλλά για την δημιουργία εκείνων τελικά των δομών και των θεσμών που θα μπορέσουν να υποστηρίξουν κοινωνικά τους ανάπηρους ώστε να ζήσουν ανεξάρτητα. Ίσες ευκαιρίες αντί δικαιωμάτων. Όρος ίσες ευκαιρίες ορισμένες φορές θεωρείται ένας πολύ δημοκρατικός όρος. Αν το σκεφτούμε όμως λίγο καλύτερα μπορούμε να δούμε ότι η έμφαση το να είναι ίδιες οι ευκαιρίες δηλαδή να έχουν ανοιχτά το δικαίωμα στο ίδιο δικαίωμα, στη δουλειά, στην εκπαίδευση, στο πανεπιστήμιο μπορεί ουσιαστικά τι να κάνει να οδηγήσει τελικά σε διακρίση και μερολυψία γιατί όταν δεν είναι οι δυνατότητες στο ίδιο επίπεδο τότε δεν είναι και η ίδια η προσβασιμότητα. Άρα ουσιαστικά αν σκεφτούμε ότι πάντοτε οι ευκαιρίες είναι λιγότερες από αυτούς που θέλουν να κάνουν χρήση αυτών των ευκαιριών αυτό τι σημαίνει ότι για τους ανθρώπους με αναπηρία που ξεκινούν με ένα μειονέκτημα η πρόσβαση τελικά στις ευκαιρίες δεν υπάρχει είναι κενός λόγος γι' αυτό και τα τελευταία χρόνια ο όρος έχει αλλάξει από το ίδιο το αναπηρικό κίνημα και ποια η έμφαση δίνεται στα δικαιώματα. Πάμε τώρα στον όρο απασχολησιμότητα αντί εργασίας. Στην απασχολησιμότητα όπως το βλέπετε κιόλας είναι η ικανότητα που αναγνωρίζει η αγορά εργασίας σε κάποιον ώστε αυτός να μπορεί να έχει ευκαιρία εργασίας. Άρα εδώ πέρα έχουμε πάλι την έμφαση στο άτου αντίθετα όταν η έμφαση δίνεται στην εργασία όχι δηλαδή στο αν κάποιος είναι αρκετά καλός για εργασία αλλά στο δικαίωμα του να έχει εργασία. Εδώ λοιπόν βλέπουμε ότι μαζί με την ατομική ευθύνη της απόκτησης ικανοτήτων μαζί όμως εντελώς μαζί είναι τι το δικαίωμα στην εργασία. Και ερχόμαστε τώρα στον εθελοντισμό και την σχέση πως είναι ο εθελοντισμός με τη φιλανθρωπία και γιατί και ο εθελοντισμός σε ένα μεγάλο βαθμό έχει ταυτιστεί με τη φιλανθρωπία και βρέθηκε στο στόχαστρο έτσι του κοινωνικού μοντέλο. Με αυτό δεν θέλουμε να πούμε ότι η εθελοντική προσφορά είναι κάτι αρνητικό. Προφανώς και έχει πολλά θετικά στοιχεία. Πότε γίνεται εθελοντικό όταν έρχεται να υποκαταστήσει τελικά την υποχρέωση της κοινωνίας να φροντίζει να εξυπηρετεί να υποστηρίζει όλα τα μέλη της. Άρα όταν ο εθελοντισμός, μια μορφή του εθελοντισμού αν θέλετε είναι και η φιλανθρωπία, ουσιαστικά και συντελούν στο να μετατρέπουν κοινωνικά προβλήματα όπως είναι η υποστήριξη και η ένταξη των ανθρώπων με αναπηρία σε ατομικά αυτό είναι που θεωρείται αρνητικό. Αν λύσουμε λίγο παραπάνω για τη φιλανθρωπία είναι ίσως πιο εύκολο εδώ να το καταλάβουμε ότι η φιλανθρωπία γίνεται από έναν ισχυρό προς κάποιον αδύναμο. Είναι μια σχέση απόλυτης εξάρτησης. Είτε όμως έχουμε φιλανθρωπία είτε έχουμε πραγματικά γνήσια τουριστική ή εθελοντική προσφορά το κρίσιμο είναι να μην παίρνουν αυτές τη θέση της κοινωνικής πολιτικής. Αν τώρα σκεφτούμε λίγο πιο συγκεκριμένα γιατί αυτά ήτανε πιο γενικά και αφορούν αν θέλετε και μακρομεγέθη της πολιτικής για την αναπηρία αν σκεφτούμε λίγο πιο συγκεκριμένα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν πολλές αναλλακτικές ανάλογα ο καθένας μπορεί να το χρησιμοποιεί σε σχέση με το πως τα εκφράζεται. Να δώσω ένα παράδειγμα εδώ πολύ συχνά ακούμε στην τηλεόραση ή βλέπουμε στα μίντια να αναφέρονται στους ανθρώπους με αναπηρίες ή στους ανθρώπους με αυτισμό και να λένε πάσχει ή υποφέρει από αυτισμό. Αυτό αντανακλά έχει έναν λόγο ο οποίος είναι ένας λόγος που αντανακλά τι αντανακλά το ιατρικό μοντέλο αντανακλά επίσης ότι το πρόβλημα υπάρχει στο άτομο και γι' αυτό αυτό που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε δεν είναι ιδιαιτερότητα. Το ίδιο όταν ακούμε το καθυλωμένο σε αναπηρικό αμαξίδιο είτε χρησιμοποιεί αμαξίδιο είναι κατάλληλος όρος χρήστης αναπηρικό αμαξιδί. Κάτι άλλο όμως που έχει ενδιαφέρον επίσης είναι όροι που υποτίθεται ότι χρησιμοποιούνται για να αναδείξουν θετικά τις δυνατότητες, τις ικανότητες για να αναπείρουν. Έχετε ακούσει ή θα έχετε ακούσει ίσως συχνά ή θα έχετε διαβάσει ότι να αναφέρονται στους ανθρώπους με αναπηρίες ως άτομα με ιδικές ικανότητες ως ήρωες, νικητές της ζωής, ως νικητές της αναπηρίας ως η αναπηρία να είναι κάτι, θυμηθείτε το ιατρικό μοντέλο που είναι αρνητικό, είναι ο εχθρός και πρέπει να θεραπευθεί για τους τυφλούς ότι βλέπουν με τα μάτια της ψυχής Ολυμπιονίκες της ζωής. Όλοι αυτοί οι όροι είναι όροι οι οποίοι υπηρετούν το ατομικό μοντέλο και παρουσιάζουν άτομα ως μόνα τους να ξεπερνούν ένα ατομικό πρόβλημα. Όλοι αυτοί οι όροι λοιπόν ακόμη και αν θεωρητικά χρησιμοποιούνται με καλές προθέσεις, τι κάνουν επιβεβαιώνουν ουσιαστικά ότι το σύνολο των ανάπηρων είναι αδύναμη και υπάρχουν κάποιοι ήρωες και επιβεβαιώνουν ότι είναι στο χέρι τελικά του ατόμου να ξεπεράσει κάποια προβλήματα και γι'αυτό θεωρείται ότι στην πρώτη προσέγγιση του κοινωνικού μοντέλου, όπου δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στον τρόπο που σκεφτόμαστε με τους ανάπηρους και αναγνωρίζεται ότι ο λόγος που χρησιμοποιούμε δημιουργεί σκέψη, δημιουργεί τρόπο που βλέπουμε τους ανάπηρους και αυτοί οι όροι δεν γίνονται δεκτοί. Πάμε τώρα στην δεύτερη προσέγγιση του κοινωνικού μοντέλου. Η πρώτη προσέγγιση όπως το αναφέραμε είναι μια προσέγγιση που δίνει έμφαση στον τρόπο που σκεφτόμαστε, δίνει έμφαση στον τρόπο που μιλάμε είναι η προσέγγιση γύρω αν θέλετε από όλη τη φιλογραφία που αφορά τις στάσεις και το πως ευαισθητοποιούμε και το πως αλλάζουμε τις στάσεις των ανθρώπων. Η δεύτερη προσέγγιση ουσιαστικά δεν εστιάζει στις αντιλήψεις, στον τρόπο που σκεφτόμαστε αλλά στις συγκεκριμένες και κοινωνικές και πολιτικές πρακτικές. Η βασική παραδοχή λοιπόν εδώ ότι η βλάβη είναι κοινωνικό δημιούργημα προφανώς γιατί είμαστε σε πλαίσιο του κοινωνικού μοντέλου όμως αυτή η βλάβη προκύπτει από μία αλληλεπίδραση μεταξύ και του ατόμου δηλαδή των περιορισμών του ατόμου αλλά και των κοινωνικών πρακτικών. Αν κανείς δει αυτή την προσέγγιση η βασική ιδέα εδώ είναι ότι θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας όχι τον τρόπο μόνο που μιλάμε ή σκεφτόμαστε δεν είναι αυτό το κυριαρχό αλλά κυριαρχό είναι το τι υποστήριξη και τι προϋποθέσεις δίνονται θεσμικά ώστε να ξεπενιούνται όλα τα εμπόδια που μπορεί να υπάρχουν από την ατομική αντισλητουργία. Εδώ λοιπόν ξαναλέω η έμφαση είναι στα πραγματικά εμπόδια έτσι ζητήματα όπως οι κατασκευές ζητήματα όπως ο εξοπλισμός, ζητήματα όπως η παροχή μεγάλη υποστήριξη μέσω υπηρεσιών, ζητήματα όπως τα προϊόντα σε γραφή μπράει, η διερμηνής νοηματικής, οι ράνδες, οι ειδικές παροχές για ανθρώπους με αυτισμό. Αυτά είναι ουσιαστικά με βάση στην δεύτερη προσέγγιση που διαμορφώνουν το τι θεωρείται η όχι αναπηρία. Η λογική είναι αν θέλετε ότι όταν υπάρχουν τελικά αυτή η υποστήριξη τότε τι γίνεται μειώνεται αυτή η συνέπεια της διαφορετικότητας. Το κοινωνικό μοντέλο είναι το μοντέλο που ουσιαστικά φέρνει κοντά την έννοια της αναπηρίας με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Άρα βρίσκεται στη βάση αυτού που ονομάζεται δικαιωματική προσέγγιση. Βρίσκεται ουσιαστικά στη βάση των ετοιμάτων εδώ και αρκετές δεκαετίες του αναπηρικού κινήματος η οποία στηρίζεται στη διεκδίκηση δικαιωμάτων και όχι στη διεκδίκηση φροντίδας. Άρα βρίσκεται σε αντιπαράθεση ουσιαστικά με όλες τις ειδηλίψεις της φιλανθρωπίας, της απόλυτης στηρίξης των εθελοντισμών, στην ελεημοσύνη. Και αυτό που όταν λέμε ότι υποστηρίζει τη δικαιωματική προσέγγιση τι σημαίνει αυτό? Σημαίνει ουσιαστικά ότι είναι υποχρέωση της κοινωνίας εφόσον είναι δικαίωμα του ατόμου άρα είναι υποχρέωση της κοινωνίας να διασφαλίζει ισότιμη συμμετοχή των ανθρώπων με αναπηρία σε όλη την κοινωνική ζωή. Η λογική λοιπόν της δικαιωματικής προσέγγισης έρχεται να θυμίσει και έρχεται να βάλει το φακό σε τι? Στο ότι τα δικαιώματα των αναπήρων προκύπτουν απλά και μόνο επειδή είναι πολίτες που είναι μαζί μας. Άρα δικαιούνται να έχουν πρόσβαση παντού σε όλες τις δραστηριότητες και είναι υποχρέωση της υπόλοιπης κοινωνίας να υποστηρίξει αυτή την πρόσβαση. Αν θελήσουμε να δούμε έτσι πολύ σύντομα και γρήγορα τώρα με βάση όλα αυτά που είπαμε, τα δύο μοντέλα, στη μία περίπτωση έχουμε το ατομικό μοντέλο που όμως μέσα έχει είτε τις προσεγγίσεις που μιλούν για βλάβη είτε για απώλεια είτε για ασθένεια και στην άλλη προσέγγιση στο κοινωνικό μοντέλο έχουμε πάλι τις δυο διαφορετικές εκδοχές. Τη μία που θεωρεί ότι κυρίαρχο είναι το ότι ο λόγος και οι αντιλήψεις κατασκευάζουν τελικά την αναπηρία και στη δεύτερη που δίνει περισσότερη έμφαση όχι στις αντιλήψεις αλλά στα πραγματικά εμπόδια και την ανισότητα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με αναπηρίας. Βλέπουμε εδώ, αν κανείς τα κοιτάξει και ακόμη και αν δεν τα διαβάσει όλα μαζί, το κυρίαρχο είναι ότι στο ατομικό μοντέλο έχουμε τι, ότι θεωρείται πρόβλημα του προσώπου ότι είναι εντελώς αρνητικό και το πιο σημαντικό άρα αφού είναι πρόβλημα του προσώπου πρέπει να διορθώσουμε το πρόσωπο, το ίδιο έχει μόνο τα δικά του προβλήματα γιατί όλα προκύπτουν από αυτόν ότι προς στόχος είναι αυτό που ανάφερα πριν η διορθώση, να γίνει όσο το δυνατόν πιο κανονικός και βέβαια εφόσον βρίσκεται σε αυτή την αδυναμία ο ειδικός, ο κάθε ειδικός αναγνωρίζεται ως η αυθεντία που θα βοηθήσει τον άνθρωπο με αναπηρία από την άλλη μεριά βλέπουμε πόσο προσδιορισμένη είναι η κοινωνική διάσταση είτε από απόψη ερμηνείας ως κοινωνική καταπίεση, ως κοινωνικό πρόβλημα τελικά και όχι ως ατομικό πρόβλημα και στη συνέχεια μετά την αναγνώριστο ότι πρόκειται για ένα κοινωνικό τελικά πρόβλημα και την απαγωγή ότι άρα και οποιαδήποτε δράση θα πρέπει να είναι κοινωνική, ότι ο ανάπηρος έχει και μία πέρα από την προσωπική ταυτότητα έχει και μία συλλογική ταυτότητα από εδώ μέσα είναι αυτή η συλλογική ταυτότητα που θα επιδράσει με το αναπηρικό κοινό που θα δούμε σε άλλη συζήτηση ο στόχος δεν είναι η διόρθωση γιατί δεν θεωρούμε ότι όλα είναι στην αναπηρία μη φυσιολογικά και πρέπει να θεραπευτούν ο στόχος είναι τι, η προάσπιση των δικαιωμάτων η ενδυνάμωση των αναπήρων και η αύξηση της αυτοεκτίμησής τους και βέβαια μεγάλη έμφαση δίνεται σε τι, αφού υπάρχει και μία συλλογική ταυτότητα πέρα από τα κατομικά προβλήματα και αφού ο στόχος είναι η ενδυνάμωση των αναπηρών τότε οι ανάπηροι οι ίδιοι δομούν μία συλλογική εμπειρία βλέπουμε ότι και ίσως ο καθένας και η καθεμία όταν το σκεφτεί λίγο καλύτερα είναι πιθανόν να αρχίσει να βλέπει πως κάποια αυτονόητα σε σχέση με την αναπηρία τα οποία είναι από χρόνια και έχουν περάσει σε όλους ταιριάζουν περισσότερο με το ατομικό μοντέλο και πως επίσης στη σύγχρονη πραγματικότητα βεβαίως σε όλους τους θεσμούς σε όλες τις θεωρητικές προσεγγίσεις η έμφαση στην κοινωνική ταυτότητα που έχει η αναπηρία, στην κοινωνική διάσταση και η μεγάλη σημασία άρα των κοινωνικών παρεμβάσεων είναι το κυρίερχο που μπορεί να έχει κάνει σήμερα. Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας θα τα πούμε σε επόμενη τηλεδιάσκεψη. |
