| : Λοιπόν, μπορώ να ξεκινήσω. Βεβαίως. Ωραία. Η διαφάνεια φαίνεται καλά. Πάρα πολύ καλά. Φαίνεται ολόκληρη. Ωραία. Λοιπόν, η λεγόμενη παραδοσιακή ναυκηγική στο Αιγαίο, όπως επιβίωσε μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, αποτελεί ομολογουμένως το τελευταίο κρίκο μιας μακραίωνις παράδοσης, η οποία εξελίχθηκε διαμέσα στον αιώνα. Είναι εντυπωσιακό ότι μπορούμε να αναγνωρίσουμε συγκεκριμένα χαλακτηριστικά της τέχνης, που καταγράπονται σήμερα στα ξύλω αναφτυγεία του Αιγαίου, τα οποία προέρχονται από τη δυζαντινή ή μεσαιωνική ναυκηγική παράδοση του Αιχιπελάγους. Μας το επιβεώνουν τα δεκάδες εντυπωσιακά δυζαντινά λαβάγια, που βρέθηκαν στο λιμάνι του Θοδοσίου στην Κωνσταντινούπολη, την περίοδο 2006-2012, και σε άλλα σημεία της Ανατολικής Μεσογείου. Αποτελούν μια πολυπληθή ενότητα 40 και πλέον ναυαγείων, που αναλογούνται από τον 5ο έως τον 19ο αιώνα και παρέχουν πλήθος πληροφοριών για τα πλοία, την ναυσηπλοία και την ναυκηγική στον βυζαντινό κόσμο, όπως επίσης και για τις σχέσεις τους με την παραδοσιακή ναυκηγική. Η ξενοναυκηγική, λοιπόν, είναι μια από τις λίγες τεχνικές επαγγελματικές δραστηριότητες στο Αιγαίο με γηγενή χαρακτηριστικά. Προέρχεται από... Είναι κάποιο λάθος. Η διαφάνεια δεν ήταν αισθησιάτης. Είμαστε εδώ, λοιπόν. Το βλέπετε? Ναι. Προέρχεται αποκλειστικά από το τοπικό πολιτισμικό υπόβαθρο των μικρών θαλασσινών κοινωνιών του Αρχιπελάγους και αποτελεί μια από τις λίγες ζωντανές τεχνικές εκφράσεις της Άλλης πολιτικής κοινωνιάς μας. Ωστόσο, μέσα στη σύγχρονη δραματικότητα των συνθηκών της κρίσης και των πρακτικών που καθορίζονται από τη γραφειοκλατεία της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ξενοναυκηγική παραγωγή νιώνεται χρόνο με το χρόνο δραματικά. Παράλληλα, χάνεται το μοναδικό δραστηριότητα. Παράλληλα, χάνεται το μοναδικό κανάλι διαιώνισης της τέχνης που ήταν η άτυπη μαθητία της νεότερης γενιάς δίπλα σε γεροντότερους μάστρες. Αυτό γίνεται όλο το περιπτώσιο φανερό όταν βλέπουμε να κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Τα τελευταία ξενοναυκηγεία που υπάρχουν στα νησιά και στις παραλιακές περιοχές της Ελλάδας είναι στην καλύτερη περίπτωση να γίνονται πάρκινγκ σκαφών για να σταματούν και να σταματούν να ασχολούνται με την κατασκευή των ξύλινων καϊκιών. Η ξενοναυκηγική στηρίζεται σε ένα κύκλο εργασιών που λειτουργεί κυρίως στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών των νησιών και των παραλιακών περιοχών. Οι ψαράδες, οι βασικοί πελάτες των τοπικών ναυκηγείων κατασκευάζουν τα καϊκιά τους στα ξενοναυκηγεία του Αιγαίου και τα επόμενα χρόνια τα συντηρούν και τα επισκευάζουν στα ίδια αναπηγεία. Στις τελευταίες δεκαετίες η Αλλία ήταν ο κυριότερος του τομέας που στήριζε την παραγωγή και την απασχόληση των στατοπικών αναπηγείας. Αντίθετα, ο θαλάσσιος τουρισμός και οι αναψυχοί, που αναπτύχθηκαν κυρίως μετά τη δεκαετία του 80, συμμετέχουν σε ένα μικρό, αρκετά μικρό θα έλεγα προσωστό, στην παραγωγή των ξενοναυκηγείων. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες εφραμόζονται και στην Ελλάδα όπως και σε άλλες χώρες Ευρωπαϊκής Ένωσης τα επιχειρησιακά προγράμματα Αλλίας που προωθούν τη μείωση της Αλλίας μέσα από την επιδότηση της καταστροφής των αλληλευτικών σκαφών. Κινιάδες ξύλιν αλληλευτικά καήκια στην Ελλάδα έχουν οδηγηθεί στην καταστροφή για να μπορέσουν να πάρουν οι ψαράδες τις προελευκόμενες επιδοτήσεις. Παράλληλα, τα πρώτα χρόνια των επιχειρησιακών προγράμματων Αλλίας συνεχίζονταν και οι ανακτηγήσεις νέων ξύλιν αλληλευτικών σκαφών επίσης με επιδοτήσεις. Την περίοδο εκείνη, μέχρι περίπου το 2009, οι νέες κατασκευές ισοστάθμιζαν σε μεγάλο βαθμό τη ζήτηση εργασίας των ξενοναυκηγείων από την απώλεια της συντήρησης και της επισκευής των αποσυρώμενων σκαφών. Ωστόσο, με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, στις αρχές του 2010, σταμάτησαν σταδιακά οι νέες κατασκευές, ενώ συνεχίστηκαν αμείωτες οι καταστροφές. Μόνο το 2017, εγκρίθηκαν οι καταστροφές 766 αλληλευτικών σκαφών, από τα οποία τουλάχιστον 600 ήταν ξύλινα καΐκια. Το μέτρο της καταστροφής των αλληλευτικών σκαφών σε συνδυασμό σχεδόν, το μέτρο της καταστροφής των αλληλευτικών σκαφών σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, είναι ο καταλυτικός παράγοντας που έχει οδηγήσει πολλά ξυλωνακτηγεία σε κλίση. Οι κατασκευές των μικρών αλληλευτικών καϊκών, που ήταν το βασικό αντικείμενο απασχόλησης των ξυλωνακτηγείων, έχουν μειωθεί δραματικά. Πολλοί επαγγελματίες στην περιφέρεια, μεταξύ τους και οι ξυλωνακτηγοί, προτιμούν να είναι άνεργοι ή να δηλώνουν μικροί αγρότες από το να συνεχίσουν να σκούν το επάγγελμα που είχαν πριν από την κρίση. Η οικονομική υποβάθμιση των ξυλωνακτηγών συμπαρασύρει σε μειώση την επαγγελματική τους αυτοεκτίμηση και παράλληλα υπονομεύει τις όποιες προσπάθειες διάσωσης και διάδοσης της τέχνης. Αυτό είναι σε συντομία το πλαίσιο μέσα στο οποίο συρρικνώνεται και απειλείται με αφανισμό μία από τις σημαντικότερες παραδοσιακές τέχνες των κατοίκων του Αιγαίου. Μέσα σε αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα για τη ναυπηγική τέχνη στην Ελλάδα ξεκίνησε η δημιουργία ενός νέου θεματικού τεχνικού μουσείου που προβάλλει τα καΐκια του Αιγαίου, την ξυλωναπηγική και την παραδοσιακή ναυσηπλοία. Είναι μια προσπάθεια που γίνεται μέσα σε μια δύσκολη εποχή, τόσο για το θέμα της, τα καΐκια και τα ξυλωναπηγία, όσο και για τη δημιουργία νέων μουσείων. Συχνά το σχόλιο των συνομιλητών, όταν αναφερόμαστε στο νέο μουσείο, είναι ότι τώρα που καταστρέφονται μαζικά αλληλευτικά σκάφη και δεν κατασκευάζονται καινούργια, ήρθε η ώρα της μουσιακής τους αξιοποίησης και διάσωσης, γιατί πλέον δεν μπορούν να διασωθούν λειτουργικά. Ωστόσο, το Μουσείο Ναυτυγικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου έχει σχεδιαστεί για να συμβάλει στη διάσωση της ναυτικής και ναυτικής παράδοσης και όχι μόνο τη μουσιακή τους αξιοποίηση. Αυτό υλοποιείται μέσα από ένα πλέγμα μουσιακών, εκπαιδευτικών και αδερνητικών δραστηριοτήτων που δρομολογούνται. Το Μουσείο έχει οργανωθεί από την αρχή του σχεδιασμού του πάνω σε τέσσερις λειτουργικούς άξιονες, πέρα από τη μόνιμη έκθεση του. Ακολουθώντας τους άξιονες αυτούς, προγραμματίζουμε δράσεις και εφαρμογές στους χώρους του ίδιου του Μουσείου, αλλά και έξω από τα φυσικά του όρια. Ο πρώτος άξιος είναι η διάσωση και προστασία μνημείων, κυμιλιών, υλικών και άλλων μαρτυριών. Τον άξιον αυτό ανήκουν τα σκάφη που διασώζονται και εκπροσωπούν με εντυπωσιακό τρόπο την ναυτική παράδοση του Αιγαίου. Τα εργαλεία αναφυγικής, τα χνάρια, τα τεχνικά σχέδια, τα αναφυγικά μοντέλα, τα αντικείμενα εξαρτησμού των σκαφών, τα όργανα και οι μηχανισμοί πάνω στα σκάφη, τα ημερολόγια και τα συμβολογραφικά έγγραφα σκαφών, τα αρχεία επιχειρήσεων και άλλες υλικές μαρτυρίες από διάφορα αναφυγεία του Αιγαίου. Περιλαμβάνει ακόμα τη διαφύλαξη τεχνηρίων της άλλης πολιτικής ποινονομίας, όπως τις υπογραφημένες ή βιντεοσκοπημένες προφορικές μαρτυρίες μαστόρων και ναυτικών, αρχιακές φωτογραφίες και υλικό κινηματογραφικό ή βίντεο πάνω σε θέματα αναφυγικής και ναυτικής παράδοσης. Στο πλαίσιο αυτού του άξονα έχει συσταθεί το Αρχείο Προφορικών Μαρτυριών του Μουσείου Νεοφυγικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου, το οποίο εντάσσονται συνεδέψεις από ναυτικούς και ναυτικούς και άλλους επαγγελματίες της τάλασσας, κατάγραμμένες με τη μορφή απλού ήρκου ή βίντεο από διάφορες ερευνητικές αποστολές, από το 1984 μέχρι σήμερα. Ο δεύτερος άξονας περιλαμβάνει δράσεις βιωματικής συμμετοχής και αναψυχής. Εδώ εντάσσονται εφαρμογές που έχουν σχεδιαστεί στο εσωτερικό και εξωτερικό χώρο του Μουσείου με σκοπό τη βαθύτερη και αμεσότερη κατανόηση των υλικών και άλλων μαρτυριών. Κεντρικό ρόλο για τη διαδραστηριότητα αυτή θα παίξει το Εργαστήριο Συντήρησης Εξεμάτων και Τεχνικών Μουσιακών Εφαρμογών του Μουσείου, όπου επισκέπτης θα μπορεί να χρησιμοποιεί ή να κατασκευάζει παραδοσιακά εργαλεία, να σχεδιάζει ένα στοιχείο του σκαφού πάνω στην ναυτοϊκή σάλα που θα είναι για αυτόν τον σκοπό κατασκευασμένη στον υπεύθυνο χώρο του Μουσείου, ή να χρησιμοποιεί μέθοδο του μολόχναλου. Ο τρίτος άξονας περιναμβάνει την ανάδειξη γνώσεων και την πρόσλεψη, πρόκληση συναισθημάτων, τόσο μέσα από τη μόνιμη έκθεση του Μουσείου, όσο και από τα εκπαιδευτικά προγράμματα για τους μηκούς επισκέπτες, αλλά και τους μεγάλους φίλους που θέλουν να αποκτήσουν γνώσεις πάνω στη ξύλο αναφυγική. Προσπαθώντας να συμβάλει στην υποστήριξη αυτής της παραδοσιακής στρατιώτησης, το Μουσείο, συμπεριλαμβάνει στις δραστηριότητές του τη λειτουργία μιας δομής κατάρτισης και μαθητίας στη ξύλο αναφυγική, που θα δραστηριοποιείται στο εργαστήριό του και θα λειτουργεί ως πυρήνας τη άσοσης και διάδοσης της τέχνης. Η δομή αυτή σχεδιάζεται σε συνεργασία με το εργαστήριο διδακτικής μαθηματικών και τεχνολογιών, μάθησης του Τυμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Θα απευθύνεται τόσο σε Έλληνες όσο και σε ξένους εκπαιδευόμενους, έχοντας δίγλωση, λειτουργία και ευέλικτη διάδοση. Ο τέταρτος και τελευταίος άξονας περιλαμβάνει ερευνητικές και μελετητικές δραστηριότητες. Αυτές εκτελούνται είτε από το εργαστήριο μαθηματικού μοντελισμού, που θα λειτουργεί στο χώρο του Μουσείου, ως ερευνητικό εργαστήριο του Τυμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που είναι στη Σάμο, είτε από συνεργάτες του Μουσείου, που θα μελετούν και θα διερευνούν το αρχαιακό υλικό, τα εκθέματα από τη θεματική του Μουσείου. Όπως γίνεται αντιληπτό, το Μουσείο είναι σχεδιασμένο για να λειτουργήσει υπολύπλευρα και έξω από τα συμβατικά όρια ενός Μουσείου με θρατικό περιεχότητα. Οι λειτουργικές του ενότητες άλληλως συμπληρώνονται και συμβάλλουν στη δημιουργία ενός πυρήνα, του οποίου ο πρωταρχικός στόχος είναι η υποστασία και η ανάδειξη της ναυτιικής και ναυτικής τέχνης ως υλικής και άηλης πολιτιστικής κλινωνομιάς των κατοίκων του Αιγαίου. Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργεί και ο Σύλλογος Φύλων του Μουσείου Ναυτιικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου, που ιδρύθηκε το 2017. Πρόκειται για ένα συλλογικό φορέα, που σκοπό έχει την υποστήριξη του Μουσείου, τη δημιουργία ουσιαστικών δεσμών, όσο με την κοινωνία της ΣΑΜΟ, όσο και με τους φορείς που σχετίζονται με την ξύνοναυτιική σε όλο το Αιγαίο. Ο Σύλλογος έχει δραστηριοποιηθεί ιδιαίτερα πάνω στο πρόβλημα της καταστροφής των ερευτικών καϊκών και συμμετέχει στη δημιουργία του Σύλλογου Φύλων. Πρόκειται για μια καινούργια συλλογική προσπάθεια, στην οποία συμμετέχουν εκτός από τον Σύλλογο του Μουσείου η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, το Σπουδαστήριο Πολοδομικών Ερευνών της Σχολής Αρχιτεκτών του Πολιτεχνίου του MEP και το Εργαστήριο Διδακτικής Μαθηματικών και Τεχνολογιών Μάθησης, το Σύλλογο Πολοδομικών Ερευνών της Σχολής Αρχιτεκτών του Πολιτεχνίου του MEP και το Εργαστήριο Διδακτικής Μαθηματικών και Τεχνολογιών Μάθησης του Τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Η στόχη της ψηφιακής πλατφόρμας είναι η προβολή και η επιστημονική τεκμηρίωση της ναυτιητής παράδοσης ως άηλης πολιτιστικής κοινωνομίας, η δημιουργία νέου υλικού υποστήριξης της εγγραφής της ξενοναθητικής τέχνης, το κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κοινωνομίας της UNESCO, η διακοπή της καταστροφής των αλληλευτικών καϊκών και η υποστήριξη της παραδοσιακής ξενοναθητικής. Έχουμε κάνει ιδιαίτερες προσπάθειες για να αναστραφεί η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελληνικής Κυβέρνησης να καταστρέφονται τα αλληλευτικά σκάφη, τα αλληλευτικά καϊκιά. Η πλατφόρμα έχει την αιγίδα και την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, την αιγίδα της Περιφέρειας Βορύου Αιγαίου, του Δήμου Ανατολική Σάμου και του Ναυτικού Μουσού της Ελλάδος και ακόμη την υποστήριξη μεγάλου αριθμού συλλόγων, σωματίων, ιδρυμάτων που έχουν άμεση σχέση με το θέμα. Στα συμπεράσματα λοιπόν, μέσα στις συνθήκες της οικονομικής κρίσης, οι αρχικοί στόχοι της δημιουργίας και κυρίως της λειτουργίας του Μουσείου μετατοπίστηκαν περισσότερο προς έναν εκπαιδευτικό και κοινωνικό χαρακτήρα, με σκοπό την υποστήριξη και τη συνέχιση της τέχνης ως ένα σημαντικό και επαπηλούμενο στοιχείο της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς, ηλικής και άελης του Αιγέου. Ωστόσο, η αντιμετώπιση βασικών προβλημάτων από τους κοινωνακτηγούς, όπως είναι το κόστος εργασιών, η ασφάλιση των εργαζομένων και η φορολογική αφέμαξη των επαγγελματιών, είναι ζητήματα πολύ σοβαρά και η επίλυσή τους είναι πέρα από τη δυνατότητας ενός Μουσείου. Αντίθετα, το Μουσείο επιδιώκει να παίξει ένα σημαντικό ρόλο σε θέματα ηθικής εντός εισαγωγικών και συναισθηματικής επίσης εντός εισαγωγικών υποστήριξης της ξυλοναυπηγικής τέχνης, κυρίως στα μάτια των επαγγελματιών και των νέων ανθρώπων που θα ήθελαν να μάθουν και να ασχοληθούν με την τέχνη αυτή. Αναδεικνύοντας το ιστορικό βάθος της ναυπηγικής παράδοσης, το Σύλλογος Φύλων και Ναυστικών Τεχνών του Αιγαίου και ο Σύλλογος Φύλων του Μουσείου προσπαθούν να αποκαταστήσουν την αξία της ενασχόλησης με την ξυλοναυπηγική. Με αυτή την προοπτική, προγραμματίζεται η λειτουργία μιας της δομής κατάρτισης και μαθητίας πάνω στην παραδοσιακή ξυλοναυπηγική, η οποία θα προσπαθήσει να αποτελέσει μία επαγγελματική διέξοδο από τους νέους των νησιών και των παραλιακών περιοχών του Αιγαίου. Στον αντίποδα των προσπαθειών του Μουσείου βρίσκεται η παράλογη καταστροφή με κρατική και ευρωπαϊκή επιδότηση των δημιουργημάτων αυτής της τέχνης. Η καταστροφή των ξύλινων καϊκιών, των αλληλευτικών καϊκιών, που προσχηματικά συνδέεται με τον περιορισμό της Αλίας, δημιουργεί ένα πολύ κακό κλίμα απαξίωσης για τα ξύλινα καϊκία και την παραδοσιακή ναυπηγη. Γι' αυτό ο Σύλλογος Φίλων του Μουσείου Ναυπηγών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου μαζί με τους συνεργαζόμενους φορείς βρίσκονται απέναντι σε αυτήν την πράξη καταστροφής και προσπαθεί να συμβάλει στην ανατροπή της. Η επιδότηση της καταστροφής ξύλινων αλληλευτικών καϊκιών που έχουν ναυπηγηθεί στα ξύλινα ναυπηγεία του Αιγαίου λειτουργεί απαξιωτικά και δυσφυμιστικά για την πολιτιστική ονομιά του. Απέναντι σε αυτήν την πολιτιστική καταστροφή προτείνουμε δράσεις που προτάσσουν τη γνώση και την εκπαίδευση πάνω στη διάσωση των καϊκιών και της ναυπηγικής παράδοσης του Αιγαίου. Σας ευχαριστώ πολύ και κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω και τους διοργανωτές και προσωτικά την κυρία Αδαμοπούλου για τα πολύ θαλά λόγια που είπε στην αρχή για την προσπάθεια που έχουμε κάνει και που κάνουμε εδώ και 20 χρόνια για την διάσωση και μπας περιπτώσει την αναλυτική τεκμηρίωση και την διάσωση ό,τι μπορούμε πλέον να κάνουμε να διασώσουμε από το ΕΛΕΝΙΠΙ για το ιστορικό αρχείο Μουσείο Ίδρας. Και προφανώς αυτό το έργο είναι ένα πρωτοποριακό έργο που ελπίζω να πάει καλά και να δώσει αποτελέσματα και για άλλες αντίστοιες δύσκολες τέτοιες καταστάσεις. Θα σας ευχαριστώ πολύ. |
