| 2η διάλεξη: Αυτή είναι μια ιστορική διάσταση, το σχέσιο ανάμεσα στη Βυσκή και τη Φιλοσοφία, και είδαμε ότι κατά κάποιο τρόπο στα χρόνια της νοτερικότητας, που υποθέτω και τα βιώνουμε ακόμα και τώρα, υπάρχει μια απόσταση, αν όχι ρήξη, ανάμεσα στο φιλοσοφικό και τον λόγο της επιστήμης. Και τονίσαμε παρόλα αυτά, αποδεχόμενοι βέβαια πάνω απ' όλα την αυτονομία και την εταιρότητα της κάθε μίας γνώσης, ότι υπάρχουν θέματα τα οποία επιζητούν τη συνάντηση και το διάλογο ανάμεσα στην επιστήμη και τη φιλοσοφία. Σας ανέφερα μερικά θέματα τα οποία θα ήθελα να τα ξαναδούμε πάλι μαζί κάπου σύντομα. Το ένα το θέμα είναι αν η φύση είναι ένα σημείο, ποια είναι η ερμηνεία του σημείου αυτού. Με άλλα λόγια μπορούμε να πάρουμε τις θεωρίες φυσικής που έχουμε στη διάθεσή μας, να προσπαθήσουμε να τις καταλάβουμε και να τις ερμηνεύσουμε, περί αυτού πρόκειται. Και κανένας δεν μας εμποδίζει να κουβεριάσουμε με φιλοσόφους, όπου πιθανό και εκείνα υπάρχει μια φιλοσοφική αντίληψη περί φύση και περί κόσμου, ή ακόμα και με θεολόγους, που να καταθέσουν τη δική τους άποψη για τη δημιουργία. Και να αναλάβουν λοιπόν αυτή την ευθύνη της συζήτησης για το τι είναι η φύση και τι είναι ο κόσμος. Ένα άλλο θέμα που είναι μάλλον δύσκολο, είναι όταν έχουμε στη διάθεσή μας μια θεωρία, μια θεωρία φυσικής ή μαθηματικών, μπαίνει το ρώτημα αν αυτή η θεωρία αντανακλά την εξωτερική πραγματικότητα ή σχετίζεται περισσότερο με τις δικές μας νοητικές κατασκευές. Οπότε θα ήθελα λίγο να ακούσω τη δική σας γνώμη μια δοσμένη θεωρία, πιστεύετε ότι είναι κάτι που το βρήκαμε εκεί έξω, σκαλίσαμε, σκάψαμε και το ανασύραμε και είπαμε να δούμε η θεωρία της βαρίτας όπως σκάβουμε στην Αφύπολη και βρίσκουμε εκεί τις Καριατίδες ή έχει να κάνει με τον τρόπο που σκεφτόμαστε και η θεωρία μας αντανακλά πιο πολύ δικές μας παραστάσεις, δικές μας κατασκευές, ένα δικό μας τρόπο σκέψεως και έχει πιο πολύ να κάνει με αυτό το πράγμα. Τι λέτε εσείς? Είτε είστε επιχειροσοφικοί είτε φυσικοί είτε μαθηματικοί, ποια είναι η δική σας αίσθηση? Ναι. Νομίζω ότι τα μοντέρια είναι μόνο στο μυαλό μας. Αλλιώς καταλαβαίνω εγώ το περιβάλλον, αλλιώς ένα σκουλίκι ή ένας εξογείνος οργανισμός που εκεί πέρα συμπερίχομαι της εμπειρίας μας. Μάστο. Ενδιαφέρον. Άρα λες που το σκουλίκι έχει κάτω, στήνει και αυτό μια φάμπρικα εκεί και σκέφτεται πού να πάει, τι να κάνει, έχει μια εμπειρία δικιά του. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε ένα νοήμον όν το οποίο έχει πολύ πολύ μικρές διαστάσεις και προσπαθεί να καταλάβει τι γίνεται στις μικρές διαστάσεις. Ναι. Αρχικά πιστεύω πιο παλιά μπορείς να δούμε μόνο το πώς βλέπουμε στον κόσμο. Αλλά τώρα με τα εγκαλία που έχουμε μπορούμε να δούμε και πώς βλέπουμε και άλλα. Δηλαδή αρχίσουμε να έχουμε το πιο στεγχικό κόσμο. Αλλά δεν έχουμε έναν πλήρη διακόμμα. Μήπως και πολύ ότι επειδή έχουμε πειραματικές διατάξεις που μας επιτρέπουν να έχουμε μία εικόνα του σύμπαντος πέρα από τις αισθήσεις μας τις άμεσες. Τα τηλεσκόπια που απλώς κοιτάμε και έχουμε μετρήσεις που ξεπερνάνε τις αισθήσεις μας. Άρα μπορούμε να έχουμε μία πιο ακριβή εικόνα του τι συμβαίνει. Άλλος, άλλοι. Ναι. Εγώ θα έλθω επειδή πόσον εμείς βάζουμε το σύστημα συνδεταγμένος ουσιαστικά και εξαρτάται η ιστολονία μόνο από εμάς. Αυτό. Απλά μερικά κομμάτια όπως ότι ο χώρος είναι τρεις διαστάσεις και ο χώρος αυτό είναι εναφορικό. Μάλιστα. Οπότε προς τα πού γέννεις, γέννεις με αντίληψη ότι μάλλον είναι δικό μας παιχνίδι ή αντανάκλαση του τι συμβαίνει εκεί έξω και... Ήγε δικό μας και... Μάλιστα, σωστά. Άλλοι γνώμη. Αν σκεφτούμε το εξής. Ότι αν πάμε στους νευροφυσιολόγους και μας πούνε αυτοί ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από δέκα στην ενδεκάτη νευρώνες και δέκα στην ενδεκάτη τετάρτης συνάψεις. Για τους φιλοσοφούς λέω ότι το δέκα στην ενδεκάτη είναι άσως με 11 μηδενικά που ακολουθούν. Το εκατομμύριο είναι τα 6 μηδενικά, το δισεκατομμύριο είναι στα 9 μηδενικά. Μιλάμε για 100 δισεκατομμύρια νευρώνες. Και λοιπόν όλη τη δουλειά αυτήν εδώ της σκέψης την κάνουμε με τις νευρώνες και με τις συνάμεις που είναι στον εγκέφαλό μας. Μπορούμε να φανταστούμε ότι αυτό που κάνουμε έχει να κάνει και με την εξέλιξή μας, έτσι δεν είναι. Δηλαδή το DNA μας μοιάζει πάρα πάρα πάρα πολύ με το DNA του Πειθήκου. Η 99% του DNA μας είναι το ίδιο με το DNA και του Πειθήκου. Απλώς με κάποια στιγμή φαίνεται ότι είχαμε μια τάση προς τη γλώσσα, το να κατασκευάσουμε σύμβολα και προχωρήσαμε και κάναμε αυτό που κάνουμε. Έχει τελειώσει η εξέλιξη. Θα ήταν υπερφύελλο να πούμε ότι είμαστε το τελευταίο στάδιο της εξέλιξης, η κορονίδα της εξέλιξης, ότι όλα σταματήθησαν εδώ σε εμάς και δεν ακολουθεί τίποτα. Άρα αν κάποια στιγμή έρθουν κάποιοι, δεν ξέρω από πού, και μας πούνε, κοίταξε μπορώ να σε βοηθήσω με εφητεύματα, με χίλια δυο πράγματα και τους 10 στην 10η νευρώνες να σου κάνω 10 στην 15η. Όπως το βλέπετε εκεί στο Google, όταν είναι για το Google δεν βγαίνει εκείνος ο τύπος που έχει όλα εκείνα τα κυκλώματα και έχει απλώς το ανθρώπινο πρόσωπο. Άρα αν πάμε μία κάποια στιγμή σε ένα μεταάνθρωπο, ο οποίος έχει πιο πολλές συνάψεις και πιο πολλούς νευρώνες. Εσείς πιστεύετε ότι απλώς θα το κάνει καλύτερα και πιο γρήγορα ή θα αλλάξουν εκεί οι ποιοτικές του εικόνες, τι είναι φύση και τι είναι πραγματικότητα και ο τρόπος που το συμβαίνει. Άρα λοιπόν, μάλλον γέρομαι ότι έχει να κάνει και με το δικό μας τρόπο που οργανώνουμε τη σκέψη μας, την εμπειρία μας, την εξέλιξή μας, αλλά κατά κάποιον τρόπο έχουμε μια ευθύνη αυτό που κάνουμε για να πάει να κολλήσει σε κάτι έξω που το λέμε είναι η εξωτερική πραγματικότητα. Χωρίς βέβαια να είμαστε σε θέση να ξεχωρίσουμε τι συνιστά εξωτερική πραγματικότητα και τι συνιστά τη δική μας ανθρώπινη σκέψη. Δεν είναι έτσι, δεν είναι? Λοιπόν, προφανώς είναι ένα πρόβλημα που δεν μπορούμε να το λύσουμε, απλώς βασανίζει πιο πολύ τους φιλοσόφους, συνήθως χωρίζονται σε δύο ομάδες, αλλά μου φαίνεται πως η μέση λύση ότι ζούμε μέσα σε αυτόν τον κόσμο και προσπαθούμε να καταλάβουμε αυτόν τον κόσμο και συνάμα αυτό το κάνουμε με τις δικές μας αισθήσεις και με το δικό μας μυαλό, με το δικό μας τρόπο, μου φαίνεται ότι είναι μια σημαντική παραμετρός. Κάποιος άλλος, με άλλες εμπειρίες, με άλλες αισθήσεις και με άλλο τρόπο να οργανώσει τη δική του συγκέψη, θα το κάνε με έναν άλλο τρόπο. Αν υπάρχουν όλες οι τόπος να βγει ως μυαλωτικά και αν μόνο οθοδικά σε ένα σύστημα να περιγράφουμε τη φύση, τότε μπορούμε να δούμε ότι οι δύο οργανισμούς που θα μπορούσαν να ξεκίνησαν στο σύστημα θα το έρθουν με τον ίδιο τρόπο. Θα περιγράφουν με τον ίδιο τρόπο, όπως είπα. Με βιβάρον, όπως είπα, θα μπορούν τις μερικές εμπειρίες να περιγράφουν τη σύστημα του άλλου και να καταλήγουν σε σύγχρονες αποτελέσματα. Φυσικός είσαι, έτσι, δικιά μας. Μόνο που η υπόθεσή σου είναι πως τα μαθηματικά έχουν κάποια βάση που ξεπερνά την εμπειρία. Υπάρχουν εκεί. Θα το είχαμε ένας τρόπος για να χρησιμοποιήσουμε, να βγήσουμε στον αξιόματο του κόντρας του σύστημα. Όχι, λες πως τα μαθηματικά δεν έχουν σχέση με την εμπειρία. Υπάρχουν εκεί σαν αναλύωτες αλήθειες. Άρα αγαπάς πάρα πολύ τον πλάτονα, έτσι δεν είναι. Είσαι πλατονίστρη, ας πούμε, με έντονα συναισθήματα. Και αφήνω την ιστορία με τα κουάς και τα λοιπά. Θα μπορώ να φανταστώ κάποιον, ο οποίος είναι ένα πολύ πολύ πολύ μικρό όν. Μιλάμε για παράδειγμα για τον διαβολάκο του Μάγκσουελ. Φανταστείτε έναν πολύ πολύ μικρό όν. Θα ακολουθήσω το παράδειγμα της συναδέλφου σας. Και κατεβαίνει μέσα και στο πρωτόνιο. Και βλέπει και τα σωματίδια να είναι τελείως ελεύθερα, χαρούμενα και να παίζουνε. Να μη βλέπει καν και το πρωτόνιο, γιατί τα βλέπει μέσα στο πρωτόνιο. Ενώ εμείς που είμαστε απ' έξω, βλέπουμε το πρωτόνιο να τα ζορίζει αυτά και να τα κρατάει μέσα στο πρωτόνιο. Άρα καθώς πάμε από μια κλίμακα στην άλλη, μου φαίνεται τα πάντα αλλάζουνε. Αλλά το τι είναι τα μαθηματικά και τι δεν είναι, μας περιμένει μια μεγάλη διαμάχη. Όπου χύσθηκε όχι αίμα, αλλά ήτανε βία η σύγκρουση, προφανώς υπάρχουν δύο μεγάλες σχολές. Μάλλον εσύ θα πας μαζί τους, είναι η σχολή του Χίλμπερτ, όπου λοιπόν τα μαθηματικά έχουνε την αυτονομία τους, την αξιωματική τους, την θεμελίωση, υπάρχουνε. Και μία άλλη σχολή που λέει και τα μαθηματικά ακόμα έχουν να κάνουν τη διέστηση. Μπράουερ το λέει αυτός. Και βέβαια το γεγονός πως ο Μπράουερ μετά τρελάθηκε δεν σημαίνει ότι πρέπει να αφιβάλλουμε γι' αυτό που είπε. Εμείς μένουμε σε αυτό που είπε όταν έλεγε... Ποιος? Και ο Χίλμπερτ. Ποιος είναι ο Χίλμπερτ? Για να το ξέρω. Αλλά έχει και το DNA και το μπαμπά του. Όχι, σας πειράζω. Καμία αίσθημα δεν έχει αποτύξει τελικά. Κάποια στοιχεία λέει ότι η παιδιά του μαθηματικού δεν θα μου συνεχίσουν. Αλλά αυτό το παιδί δεν θα μου συνεχίσουν. Πόσοι μαθηματικοί παιδιά είναι εδώ μέσα? Λοιπόν παραμένει γεγονός ενώ δεν ξέρω κανένα φυσικό που να έχει τρελαθεί. Να κάνουμε μια λίστα από μαθηματικούς, δεν είναι λίγη. Που προφανώς το αφιερημένο το πράγμα πρέπει να το παίρνετε σε μικρές δώσεις. Ομοιοπαθητικές δώσεις, γιατί... Όντως η αφιερημένη σκέψη μπορεί να σε στείλει. Αλλά αυτό είναι θέμα από το κοβδιάσμα μετά θα έλεγα. Όταν φτάσουμε και στα μαθηματικά. Και ειδικά αν φτάσουμε στη σύγκρουση ανάμεσα στον Χίμπερ, τον Μπράουερ, τον Κάντορ, τον Γκέντελ κτλ κτλ. Περισσότερο αφιερημένο το Μποργκαρέ ήταν σε Διαμάκη παρά με τον ίδιο το πράγμα. Διότι υπάρχουν αναφορές στη Συνέδρια που οι δυο τους μάλλον ανέδωνα. Και τότε πήγαν και λεγόμενοι κύκλοι στη ΒΕ και γενικά στη Γερμανία. Και σε αυτό στιγμό έχουν πήγουν στα καφενεία, εκεί γινόντουσαν διαμάχες λίγο πριν τις διαλέξει. Υπάρχουν πολλές αναφορές, όλο ότι είναι θέμα με το αναφέρον και τη βιβλιογραφία. Όταν φτάσουμε εκεί θα είναι χρήσμα. Εγώ νόμιζα πως ο Παγκάρι ήταν λίγο πιο πολύ της ίδιας ιδέας με τον Χίλμπερτ, όχι? Όχι ο Μποργκαρέ, γιατί ήδη στρεφότανε περισσότερο προς την φυσική και ήδη ασχολούτανε. Σωστά. Δηλαδή ήδη είχε βάλει τη φυσική της. Ήδη μάλιστα ο Χίλμπερτ έλεγε ότι δεν είναι το ότι αυτό εδώ πέρα είναι μάστη γι'αυτό. Μάστη. Πάντως μ'αρέσει αυτή η ιδέα σας ότι το κουβεντιάζεσαν και στο καφενείο. Το πήρασα προτροπή να πάμε και εμείς σε ένα καφενείο και να το κουβεντιάσουμε εδώ πέρα από αυτή την έθουσα. Το ρώτημα λοιπόν παραμένει... Αυτό που κατασκευάζουμε και αυτό που έχουμε μπροστά μας, αν έχει μια κάποια αξία οντολογική, αν όντως υπάρχει, είναι ένα παιχνίδι δικό μας. Από μια μεριά φαντάζομαι υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να διασπαρέσουν τι. Ότι βρήκα κάτι σημαντικό. Είναι η θεωρία, η θεωρία movement, αλλά η θεωρία που αντανακλάται η φύση. Άλλος θέλει να πει ότι είναι μια δική σου κατασκευή, μια κάποια συνταγή. Πώς πάμε σε ένα ράφτι. Προφανώς δεν πάτε σε ένα ράφτι, αλλά εγώ που ήμουν μικρός με πήγαινα σε ένα ράφτι. Ο Ράτσις τι έκανε, σου έπαιρνε μέτρα. Έτσι δεν είναι και σου έκανε ένα κουστούμι, το παντελόνι και τα λοιπά, το καβαλέτο και σου έδινε το κουστούμι το οποίο ήταν για τα μέτρα σου. Σωστά. Τώρα πάμε όλοι στο έτοιμο και το ρούχο. Λοιπόν θα μπορούσε κάποιος να πει πως η φυσική και η μαθηματική πάνε στη φύση, τη μελετάνε και τη μετράνε και της φτιάχνουν ένα κουστούμι το οποίο λίγο πολύ της στέκεται. Αν καμιά φορά αυτό φαίνεται ότι είναι ζρουλωμαδίες, στραιτζάκετ που λένε οι Άγγλοι, αλλά συνήθως προσπαθούμε να κάνουμε μια καλή δουλειά. Να έχουμε ένα κουστούμι που να στέκεται καλά πάνω στη φύση. Συναντάμε στη φυσική και την επιστήμη θεμελιώδης βασικές έννοιες. Ο χώρος και ο χρόνος. Λοιπόν μπορείς να βρεις ένα φυσικό για να το στριμώξεις, να καθίσεις να σου πει για το χρόνο στην ειδική θεοειρασιατικότητα, στην γενική θεοειρασιατικότητα, στην κουβατική μηχανική. Από την άλλη μεριά θα ήταν παρατραβημένο να πει κανένας ότι μόνο η φυσική ασχολούνται με το χρόνο. Ασχολούνται και οι φιλόσοφοι. Άρα μπορεί κάποιος να ρωτήσει σε έναν φιλόσοφο, στα πλαίσια της φιλοσοφίας, ποια αντίληψη έχετε για το χρόνο. Ή να διευρύνει το θέμα, πάει σε έναν θεολόγο, ο οποίος έχει μία βιβλική παράδοση περί δημιουργίας. Πώς έγινε ο κόσμος την πρώτη μέρα, δεύτερη μέρα, που μέσα εκεί, πρώτη-δεύτερη μέρα, υπάρχει πάλι μια αντίληψη του χρόνου. Τα έσχατα, στα οποία βαδίζουμε σύμφωνα πάντα με έναν θεολόγο, αν θέλει ακόμα να το διευρύνει, μπορεί να πάει και σε λογοτέχνες, όπου σε λογοτεχνικά έργα, το κεντρικό το θέμα είναι η νέα του χρόνου. Κανένα μυθιστόριμα με θέμα του χρόνου, που έχετε ακούσει ή που έχετε διαβάσει. Ορίστε. Μυθιστόριμα είπα. Όχι, μιλάω για μυθιστόριμα του 20ου αιώνα, ναι. Ποιος το έχει γράψει αυτό? Όχι, μιλάω για μυθιστόριμα που να έχει κλοκί, ναι. Ε, βέβαια, όπου είστε, ε, αναζητώντας το χαμένο χρόνο. Η Οδύσια του Τζόις. Άρα, λοιπόν, μπορούμε να βρεθούμε με ανθρώπους που βασανίστηκαν την ο χρόνος γράφοντας ένα βιβλίο, ένα μυθιστόριμα που έχει μια κάποια κλοκί. Πάλι μπαίνει το θέμα, αν προσφέρουμε αυτές τις διαφορετικές αισθήσεις του χρόνου, τι θα κερδίσουμε, για να ακολουθήσουμε τη συμβολή και του πλάτων, να παίξουμε αυτό το μετρημένο συναιδό παιχνίδι, να, ο καθένας, για να μεταφέρει τη δική του αίση του χρόνου. Θα υπάρξει με κάποια σύγκλιση ή όχι. Τι λέτε εσείς. Πέρα κανένας που έχει μία κάποια αντίληψη για τον χρόνο, αν είναι κάτι που υπάρχει, είναι κάτι που δεν υπάρχει, είναι κάτι που μας διαφεύγει, είναι κάτι που κυλάει μόνο του, είναι θέμα των Ελβετών που έχουν φτιάξει τα ρολόγια. Ναι. Ναι. Μάλιστα. Ατέλειτο θέμα, μπορούμε να το κουβεντιάσουμε μια άλλη φορά, απλώς να σας μεταφέρω κάτι που είχαμε κάνει πριν από μερικά χρόνια. Είχαμε μαζευτεί να κουβεντιάσουμε την έννοια του χρόνου, ήταν συνάδελφοι από όλους τους κλάδους της γνώσης, δηλαδή φυσική, μαθηματικό, δεν θυμάμαι, αλλά είχε μέσα φυσικούς φιλοσοφούς, γιατρούς, βιολόγους και θεολόγους. Από την πρώτη στιγμή χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, ή μια ομάδα λέγε υπάρχει χρόνος, η άλλη λέγε πως δεν υπάρχει χρόνος. Προσπάθησα να βρω μια μία συλλήσεις, δεν τα κατάφερα, οπότε στο τέλος τα πρακτικά στην εισήγηση λέμε ότι υπάρχει μια σύγκρουση, δεν συμφωνήσαμε και ο καθένας μπορεί να διαβάσει αυτά που θέλει, έχει βγει σαν e-book, εκδόσεις Bentham, The Evolution of Time, η εξέλιξη του χρόνου. Άρα είναι δύσκολο θέμα, γιατί προφανώς δεν είναι κάτι το χειροπιαστό, όπως αυτό το μπουκάλι και το τραπέζι, είναι κάτι που κυλάει και φεύγει χωρίς να το ελέγχω. Αυτή που το λέγανε ήταν κυρίως φυσική, επικαλούμενη τη γενική θερία της σχετικότητας του Αϊστάιν, φαντάζονται το χωρόχρονο σαν ένα σεντόνι, όπου η έννοια του χρόνου όντως είναι μια διάσταση στο σεντόνι αυτό εδώ, στο οποίο μπορούμε να τραβούμε γραμμές ότι έχουμε μια κάποια τροχιά, αλλά ο χρόνος ανεξάρτητος, σύμφωνα με τη δική τους εκτίμηση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας, δεν υπάρχει. Η συνείδηση εικόνα που έχουμε πια είναι ότι ζω κάπου σε ένα χώρο και κάπου υπάρχει ο χρόνος, και λέω αυτό το φυσικό φαινόμενο κάτσε τρεις ώρες και είκοσι λεπτά. Αν ξαφνικά χαθεί αυτό εδώ και έχω το χωροχρονικό συνεχές, ο χρόνος γίνεται σαν μια διάσταση του χώρου, προφανώς δεν είναι χώρος, αλλά χάνει αυτή την αυτονομία του, την ανεξάρτητη του παρουσία, ότι κάπου υπάρχει κάποιος που κάνει τικ-τακ, τικ-τακ, τικ-τακ. Προφανώς δεν υπάρχει κάτι έτσι. Σας συμβουλεύω για να το δείτε αυτό το βιβλίο. Έγινε η σύγκρουση, τα κουβεντιάσαμε, δεν συμφωνήσαμε και τα καταγράψαμε, την διαφωνία μας. Η κοπέλα, το όνομά σου. Ναι. Πώς? Φλόρα. Λέει Φλόρα. Εγώ ήθελα να πω, πώς είμαστε σίγουροι ότι ο χρόνος, ο απλόλυτος, που θέλουμε να είναι κυλάκια στις καθημερινές μας, αρέσουσε να διευτερώνουμε τις διάφορες δυνατότητες που έχουμε, δεν είναι κάτι το οποίο ορίσαμε απαραίτητα για τη ζωή μας. Και όταν θεωμάσαμε το χρόνο στο φυσική, ξεφερνήκαμε καλύτερα ότι αυτό είναι ένα βιάνισμα, έχει διαστάσεις και καταλαμβάνει κάτι στον χώρο. Εζήτηκα τα μαθηματικά, έρχονταν και είπαμε ότι, παιδιά, όταν πέρα το δάγκωμα είναι διαχειριστικό, επειδή το μαρκώπι είναι για εξεινήτης, για χρονική σειρές, δηλαδή κατά πόσο απλώς αυτό είναι ένα μπαίνουμενο της γλώσσας που μας αντιμετωπίζει και εμάς. Και να συμφέρονται διαφορετικές έννοιες κάποια στιγμή. Ωραία ακούγεται. Άλλη κοπέλα. Παρακαλώ. Παρακαλώ, συμφωνώ. Παρακαλώ, συμφωνώ, συμφωνώ. Ο χρόνος που βλέπεις υπάρχει όσο συμφυσική να είναι αυτή. Είναι ο χρόνος που κυλάει αδιακόπια και είναι ο χρόνος που κυλάει κάπως όσο είσαι εσύ σαν εσένα. Είναι αυτό που λέει και ο αρχιτερίς σαν καιρό. Ο χρόνος που κυλάει και κενικά, με βάση στην ιστορία και ειδικά με βάση στο... Συγνώμη, λες καταβάδωσης πως έχουμε δύο χρόνους. Έχουμε και έναν δύο, αλλά εκείνη είναι δυτή. Είναι δυτή. Υπάρχει η υποβολή του αντισταθμού. Χρόνος που βλέπεις και χρόνος που υπάρχει. Λοιπόν, προφανώς δεν θα ξανοιχθούμε και άλλο γιατί θα χάσουμε τον χρόνο. Οπότε αυτή η πίσση του χρόνου υπάρχει. Στα πρίστα του μαθήματος. Απλώς αν κάποιος εμένα μου έβαζε και το πιστόλι στον κρόταφο και μου έλεγε, κοίταξε, μια και ήσουνα ο επιμελητής της έκδοσης για τα πραθικά αυτά εδώ. Η εξέλιξη του χρόνου. The Evolution of Time, αυτός είναι ο τίτλος. Και μου έλεγε, κοίταξε, θέλω να μου πεις μία σελίδα, μία σελίδα μόνο που τη θεωρείς πιο σημαντική. Από όλα τα πραθικά. Θα του έλεγα, σε παρακαλώ, δεν γίνεται. Αυτό μπορώ να σου πω τρία papers από εκεί που τα αγαπώ πολύ. Όχι να επιμείνει αυτός μία σελίδα. Πάει, θα του έλεγα ένα paper. Φανταστικά δεν θα έλεγα και το δικό μου, αλλά θα του έλεγα άσε με ένα paper που τα αγάψα πολύ. Μία σελίδα να είναι αυτός. Τότε αυτό που θα έκανα, να σας μεταφέρω το εξής. Το συμπόσιο αυτό και το workshop έγινε στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης την ίδια εποχή που είχε μία έκθεση με θέμα το χρόνο. Άρα την ώρα που κουβελιάζουμε εμείς, γύρω μας, γύρω μας, είχαμε έργα τέχνης, ζωγραφικής, διάφορες κατασκευές με θέμα το χρόνο. Οπότε συμφωνήσαμε με έναν από τους ζωγράφους να μας δανείσει το έργο του και το βάλαμε στο εξώφυλλο. Λοιπόν, θα έλεγα πως το εξώφυλλο είναι το πιο σημαντικό κομμάτι του βιβλίου γιατί έχει δύο ανθρώπους, απλώς σας περιγράφω λίγο τη δουλειά και το ζωγράφου. Έχει δύο ανθρώπους που ένας κρατάει τον άλλο να μην πέσει και καθώς κρατάει ο ένας τον άλλο να μην πέσει σηκώνουν και τα χέρια ψηλά. Και τα ρώτησα το φίλο μου, ο υπέκτημας εκεί, το ρωτήσω σε παρακαλώ, ποια είναι η σχέση που είχε αυτό το έργο με το χρόνο και που το έκανα σε πάρα πολλά έργα, γιατί δεν το έβλεπα εγώ τουλάχιστον, μου λέει πάνε διάβασε τον τίτλο του έργου. Και ο τίτλος ήταν τρεις και δέκα, τρεις και δέκα γιατί καθώς σηκώναν τα χέρια φτιάχνανε και το τρεις και δέκα. Και συνεπώς το γεγονός της ελληλεγγύης έφτιαχνε το χρόνο. Και συνεπώς το χρόνο υπήρχε γιατί αυτοί οι άνθρωποι στήριζε ο ένας τον άλλο και σημαδεύαν το χρόνο, ήταν τρεις και δέκα. Και μ' άρεσε τόσο πολύ αυτή η ιδέα και το θεωρώ το πιο ροκομάτι από το βιβλί. Μπορείτε να παραδείτε ακόμα στο Google, The Evolution of Time, της εκδόσης Bentham, το εξώφυλλο φαίνεται. Το αφήνουμε γιατί προφανώς είναι ατέλειτο θέμα, αν το είχαμε λύσει θα είχαμε καταργήσει και το χρόνο. Αν ξέρουμε τι είναι ο χρόνος θα τον είχαμε βάλει στην άκρη. Ένα άλλο θέμα που προφανώς είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι η εικόνα του σύμπαντος, όπως θα δείτε από την κοσμολογία. Απλώς σας μεταφέρω την εικόνα γίνεται όχαμος. Συνεχώς έχουν ανακαλύψει καινούριες και είναι κάτι που μας διαφεύγει. Το σύμπαντο διαστέλεται συνεχώς με ένα δικό του τρόπο. Είναι η επιτάνχυση του σύμπαντος. Κάποιοι έχονται και μας λένε ότι δεν ζούμε σε ένα σύμπαν, υπάρχουν πολλαπλά σύμπαντα. Εμείς ζούμε σε ένα σύμπαν και κάπου αλλού πιθανόν υπάρχουν άλλα σύμπαντα, με άλλα όντα, με άλλη ηθεία, όπου να γίνεται εκεί κάτι και το διαφορετικό. Άρα συνεχώς δεν είναι το σύμπαν. Στα αγγλικά το έχουν μεταφέρει από universe σε multiverse. Ο αριθμός των διαστάσεων. Μπορεί κάποιος να πηγητίζουμε σε τρεις διαστάσεις και όχι σε τέσσερις, πέντε, έξι. Έχουμε θεωρίες που μιλάνε για επιπλέον διαστάσεις του χώρου και άρα μας πάει σε μια εικόνα εξαιρετικά σύνθετη, τι είναι το σύμπαν, που θα το κουβεντιάσουμε μετά, κυρίως όταν μιλήσουμε για τους Ιώνες. Τεχνολογία το ανέφερα. Τεχνική. Τεχνολογία είναι κάτι που έχουμε εφεύρη. Ανέφευρη. Μπορεί κάποιος να βάλει το ερώτημα αν την κατευθύνουμε ή αν έχει ξεφύγει από τον έλεγχό μας, να μην το πάμε πιο μακριά, αν έχουμε υποταχθεί σε μια έννοια της τεχνικής και της τεχνολογίας. Τι λέτε εσείς, πώς βλέπετε τη σχέση μας με την τεχνολογία και με την τεχνική. Την ελέγχουμε, ζούμε σε μια κοινωνία που έχει βάλει κάποιους κανόνες και προχωρούμε ή προχωράμε σε ένα άτσαλο στυλ, σε κάτι το αβέβαιο, όπου απλώς τα πράγματα συμβαίνουν και εμείς τρέχουμε από πίσω χωρίς να έχουμε μία αίσθηση τι γίνεται, πώς γίνεται, γιατί το κάνουμε, πώς το κάνουμε, ποιος θα κερδίσει, ποιος θα χάσει, αν υπάρχει νόημα σε όλη αυτήν την ιστορία. Παρακαλώ, θα ήθελα να πω ότι θα μπορέσω να προσφέρω τόση. Το πρώτο περίπτωση είναι το θέμα της διεπαθυντικότητας της τεχνολογίας. Εμείς έρχομαστε σε επαφή με τη τεχνολογία, σε μια τεχνολογία που μας προσφέρεται σχετικά άκρητα, για να μπορούμε να τη χρησιμοποιούμε, και επειδή αυτός είναι τόσο πολύ, ουσιαστικά δεν χειριζόμαστε εμείς τη τεχνολογία, εμείς ευχαριστούμε τη τεχνολογία μέσα από την επαφή μας, μόνο ότι έχουμε την κατοχή της. Αναφορές αυτών εδώ πέρα, που είναι ωραίες, προσωπικά για άλλους θρησκευτικά πρόσωπα, πριν 2-3 χρόνια, είχε κανένα ζωαμό ή ζηλέ, μέσα από το βιβλίο του, είχε γράψει και ο Λακάν. Νομίζω ο Λακάν με τους ζωαμό-ζηλέ, κάπως έτσι λέγεται, για την έναι της διεπαθυντικότητας, μου άρεσε το πολύ απόλυση να αναλύσει αν κάποιος θέλει μόνο. Το άλλο είναι ότι δεν είναι η τεχνολογία υπάρχει, αλλά από την άλλη υπάρχει και ένα πολύ νύτρο κομμάτι, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτή η τεχνολογία. Και είναι το οποίο σημαίνει ότι ένας μέσα σαν άνθρωπος λειτουργεί με τα κεφτήρια ενός ανθρώπου που επιβιώνει, θέλει να χαίρεται, δεν έχει και πάρα, πάρα πολλά. Δηλαδή, το θέλω να την επιβιώσει κανένας λόγος, γιατί αυτό το δένται μέσα την τεχνολογία και μέσα και από τον ειλισμό που ζητάει η τεχνολογία πολλές φορές. Δηλαδή, ας σκεφτώ με λίγο, κάτι με δουλάζει και είναι το πως τόσα μαθηματικά χρησιμοποιούμε για να είναι και ένα τόση τίποτε, ή πως φυσική χρησιμοποιούμε. Αλλά για να είμαστε ξέρει, όλα αυτά εδώ πέρα προσφέρονται σχετικά σαν αφηλεία να τα κρύψουν. Ή λόγω της πολλής χρήσης δεν ερχόμαστε πλέον σε επαφή με αυτή τη τεχνολογία, ουσιαστικά άμεσα. Έχουμε μια έναιση σχέση από τη τεχνολογία και σχετικά με αυτές τις τεχνικές. Δεν είμαστε ιδρύμονες. Ούτε ακόμα αν είχαμε εδώ συναδέλφους σας από την πολιτεχνική, που υποθήσετε ότι αυτοί έχουν μια αμεσότητα με όλα αυτά, θα λέγανε και αυτό το ίδιο ή αυτοί θα λέγανε και αυτό το παρακολουθώ το θέμα και μπορώ να σου πω πως γίνεται, γιατί γίνεται και έχω συμβάλει σε αυτό και έχω κατασκευάσει και μια πλατφόρμα που ανέβασα το ένα ή έκανα το άλλο και συνεπώς έχω συμβάλει στο καινούριο το σμαρτφόν που θα βγάλει η τάδε εταιρεία ή έχω φτιάξει αυτό το μοντελάκι κτλ. Ότι περισσότεροι και το δεχόμαστε σαν δωράκι που μας το κάνουν και μαθαίνουμε μονάχα τις οδηγίες χρήσης, παραμένει γεγονός. Και το θέμα είναι κάτι που το εντάσσουμε στη γενικότερη ζωή μας, το αξιολογούμε ή εισβάλλει χωρίς να βγούμε στον κόπο να ρωτήσουμε τι συνιστά αυτό το κομμάτι της τεχνικής τεχνολογίας, πως συναρτάται με την υπόλοιπη και τη ζωή μας, αν μπαίνουν θέματα όπως αξίες, τι αξίζει αυτό για μένα, αν επηρεάζει τις άλλες μου αξίες που πιθανόν να έχω, πως συναρτάται με το θέμα της φύσης. Υπάρχει ένα έντονο οικολογικό πρόβλημα που δεν το κουβεδιάζουμε και σε βάθος. Και μια κάποια στιγμή μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί αν αυτά που κάνουμε τώρα, μπορούμε να τα κάνουμε, αν να στερηθούμε τις τεχνικές που ξέρουμε ήδη. Δηλαδή εγώ ξέρω ότι αν κάποιος μου κόψει με κάποια στιγμή την πρόσβασή μου στο email, στο κομπίτρο μου και στα αρχαία μου, έχω καταστραφεί. Η δουλειά μου όλη πάει, πάει στραφεί που δεν συνέβαινε πριν από 30 χρόνια. Άρα λοιπόν με κάποια στιγμή νιώθεις ότι ανήκεις κάπου σε ένα άλλο χώρο που δεν τον ελέγχεις, τον κανονίζουν άλλοι. Πόσοι από εσάς έχετε δει την ταινία Matrix? Εντάξει. Κάπως έτσι είναι να ζούμε. Δηλαδή με κάποια στιγμή αναρωτιέσαι τι είναι το εικονικό και τι είναι αυτό που συνιστά την πραγματικότητα. Η Φλώρα πάλι. Τρίτοι περίπτωση που θέλα να πω, το οποίο εγώ που το διάβησα προσωπικά με συγκλώνησε, γιατί αυτά τα πράγματα πιστεύω πως στο μέλλον μας σημαίνει πιο έντονα. Ήτοι ετοιμάζονται μέσω του λογικού προγράμματος μου, δηλαδή της γλώσσας και άλλων λογικών λογιστών. Συν και με τα δίκτυα, τα νερονικά δίκτυα, μαθαίνουν μηχανές όσο μαθαίνουν. Μαθαίνουν μηχανές, δηλαδή μηχανές στην διαδικασία αμφάνισης. Και έρχεται και έτσι μια τρίτσα πλασμόρμα που ουσιαστικά μπορούσαν οι άνθρωποι να παίρνουν μέσα και να συζητάνε με τον υπολογιστέ, αλλά πώς θα ξέρω τον υπολογιστέ, δεν πρέπει ο υπολογιστέ να πρωθεί ο άνθρωπος ότι λέω ναι ή ότι είμαι ξανθιά ένα από τα έξι ξέρω πως. Ξανθιά είναι πάρα πολύ σημαντικό και πρέπει να υποθέτει από την πρώτη στιγμή να ξέρει ο άλλος αν μιλάει μια ξανθιά ή όχι. Καταρχήν υποθέτω μόλις, αν είναι άνδρας μόλις ακούσει ότι είναι ξανθιά και θα το βάλει στα πόδια τρέχοντας. Είναι τόσες ιστορίες που θα έχει ακούσει ο άνθρωπος. Νομίζω ότι για να βρει ο άνθρωπος μέσα στον υπολογιστέ και να κάνει τσαρ με μια γυναίκα και με έναν άντρα, το πάνω στον ξανθιά είναι κάτι ειλικιστικό γι' αυτό που χρησιμοποίησα. Παρακολουθώ αυτό το τρόμο των μαλλιών. Βγήκε μια γυναίκα μέσα και έκανε τσαρ, όταν ερωτεύτηκε τον υπολογιστέ, ζήτησε να μάθει στοιχεία και της αποκαλύπτει η εταιρεία μετά από ποιες συνομικές που πήρε, ότι έβγαλε το λιτισμικό που διεφτιάξει και της λέει ότι αυτή εδώ είναι μια μηχανή, εσύ μιλούσες μηχανή τόσο καιρό. Αυτό που περνάς ο λίγοτερος, ότι θυμάμαι από το κινητά του ήδη πότε έχει κάνει η έρευνση και πρέπει λίγο για να μπορώ να πάθω από πότα τους να μαθαίνω αυτό το πράγμα. Αυτό είναι καλό, αλλά αυτή τη στιγμή αυτό που μου λες σημαίνει πρώτον, οι υπολογιστές έχουν προχωρήσει πάρα πολύ ώστε ένα computer, σωστά, ένας υπολογιστής να υποκαθιστά την ανθρώπινη παρουσία και την ανθρώπινη δράση. Ή, συγγνώμη, εμείς έχουμε πέσει πάρα πολύ χαμηλά και η συζήτησή μας έχει ξεπέσει τόσο πολύ χαμηλά σε τέτοιο βαθμό που να την κάνει και ένα computer. Δηλαδή, συγγνώμη, δεν θα μπορούσε να βρει κάτι το αφίβολο να παίξει λίγο με τη γλώσσα, μια ειρωνία στην ξανθιά στο διάλο, να μπλοκάρει το μηχάνημα να κάνει πέντε λεπτά να απαντήσει, να γινάει. Θα έπρεπε να υπάρχει ένας τρόπος. Αν όμως η επικοινωνία μας και το επίπεδο της συζήτησης είναι τέτοιο ώστε ένα computer να το κάνει simulation και προσωμίωση, ε, καλά να πάθουμε. Κάποιος άλλος θέλει να πει κάτι. Πάντως, εκείνη η ιστορία του Matrix είναι κάτι το συγκλονιστικό, με κάποια στιγμή λες ποιος είναι, ποιος. Ποιος. Ναι. Υποθέτω. Υποθέτω. Δηλαδή το καλύτερο computer το πόνο που μπορεί να κάνει είναι μια ποσοτική ανάλυση που θα στηρίζεται σε κάτι μετρήσιμο, μόλις μπει το θέμα κάτι που είναι λίγο φλού και ξεφεύγει. Πάντως, για να σας πω την αλήθεια, χθες μου στείλαν ένα email που είχε να κάνει με εκλογή μέλους DEP, όπου είχε τα διάφορα στοιχεία του υποψηφίου, αν έχει πολλές δημοσιεύσεις ή άμα δεν έχει, αν σπούδασε έξω ή άμα δεν σπούδασε έξω, αν οι εργασίες είναι μόνοις του ή αν είναι και με άλλους πολλούς. Και κάτω είχε και το κουμπί, θέλω να τον ψηφίσω, δεν θέλω για να τον ψηφίσω. Και ανάλογα τι πατούσες, έγινε ένα κείμενο να σε βοηθήσει, όπως την κάθε μια περίπτωση, σου έλεγε ότι αν έχει τις εργασίες μόνος του και ήθελες να τον ψηφίσεις, δείχνει την πρωτοβουλία του, δείχνει το ένα, δείχνει το άλλο. Αν δεν ήθελες να τον ψηφίσεις, έλεγε ότι δεν είναι συνεργάσιμος, δεν έχει δουλεύση με άλλους, etc. Άρα είχαν μπει όλα σε ένα καλούπι, όπου η αξιολόγηση πιανού ενός ανθρώπου και του έργου του είχε μπει μέσα σε ένα πλαίσιο, ανάλογα τι ήθελες, τα έβαζες, τα πατούσες και έβγαινε για να έχεις έτοιμη την απάντησή σου. Εγώ ήθελα να αναπροσθέσω στην τεχνολογία κυρίως, ότι χάνεται το point μετά από ένα σημείο, το point της τεχνολογίας. Το point, wow! Με συγχωρείς τώρα, μιλούσε η Φλόρα για το κομπιούτερ, κομπιούτερ και τώρα άμα πάμε στο κομπιούτερ και του πούμε point θα τον μπερδέψουμε ή θα πει πως είναι δικός μου αυτός εδώ. Τέλος πάντως συνέχισε, είναι. Χάναμε το σημείο. Εγώ ήθελα να καταλάβεις ότι καλώς ή κακώς η τεχνολογία φτιάχνεται για να μας βοηθάει στη ζωή μας και να μας προσφέρει η ευχαρίστηση. Αυτό. Δηλαδή αναπτύσσεται με τα χρόνια ώστε να μπορούμε να έχουμε μεγάλη παραγωγή σε φαγητό, λέω εγώ τώρα παράδειγμα, να μπορεί να παρουσιάσει μόνο το αυτοκίνητο ώστε να μην χρειάζεται να βγάλουμε εμείς δίπλωμα οδήγηση, λέω εγώ τώρα ξανά. Και δηλαδή στην ειλική όσο και δηλαδή δηλαδή δεν μας ενδιαφέρει τόσο να μάθουμε ο τρόπος του τουγγείας δηλαδή αλλά να μάθουμε να τι χρησιμοποιούμε. Αυτό. Να είστε. Και δεν υπάρχει φόβος μια κάποια στιγμή την ώρα που κάνεις βόλτα στην παραλία, έρθει το ρομπότης και σου πει άξε κουμπήσε από εδώ γιατί θα φας πρόστιμο ή χίλια δυο πράγματα γιατί έχει αυτή την ικανότητα να παρακολουθεί και να προσέχει και να επιτηρεί και τη ζωή σου. Ναι αλλά αν έρθει ο αστυνάμος ή ο άλλος είναι κάπως διαφορετικό. Μία παρατήρησα ακόμα και ποιος άλλος ήθελε. Λογικά. Μπορεί και να μην ξεφύγει ο αστυνάμος. Άμα του είπα να κάνει αυτή τη δουλειά και την κάνει τη δουλειά του λες δυο πράγματα και λέει δεν ξέρω. Του λέξεις πάλι ξέρεις που είναι αυτό και αυτό δεν με αφορά. Δεν νομίζω ότι... Ναι. Πώς να μπορώ να το πούμε ο αστυνάμος. Έχει ενδιαφέρον το τρίτη, τρίτη έννοια της ελευθερίας που έγινε γράψα εδώ με την σκίναρ. Σκίναρ. Ναι. Η οποία είναι η έννοια της ελευθερίας, η ελληνική έννοια της ελευθερίας όταν παραδείδεις την ελευθερία σου σε κάποιον και έχει τη δυνατότητα να μπορεί να σου την πάρει ανά πάσα στιγμή. Εσύ είσαι καθόλου ελεύθερος του, τουλάχιστον έτσι θεωρείς. Αλλά αυτός έχει τη δυνατότητα να σου πάρει την ελευθερία σου όποτε θέλει. Και νομίζω ότι η τεχνογραφία του όπως και με πολλά άλλα πράγματα έχουμε πέσει λίγο σε αυτό το δεύτερο. Άλλος για να το κλείσουμε. Ναι. Αυτό σχεδόν είναι το τρόπο που έχουμε στο ελευθερικό. Πολλά θέματα και ερωτήσεις στο ελευθερικό. Είναι πως τι να κάνουμε στην ελληνική ελευθερία. Τι κάνουμε. Στο τρόπο που συναμβάνουμε. Πάρα από το τι είχαμε να πει. Όχι το ψυχολογικό. Η βάση το είναι στο πως εμείς έχουμε συλλάχτρα για πράγματα. Και επειδή πως θα το αναλυνθεί. Άλλο όμως συγγράφονται δεν πρέπει να κάνουμε αυτό το δεύτερο. Πάρα από το τι είχαμε να πει. Όχι το ψυχολογικό. Η βάση το είναι στο πως εμείς έχουμε συλλάχτρα για πράγματα. Άλλο όμως συγγράφονται δεν πρέπει να κάνουμε αυτό το δεύτερο. Πάρα από το τι είχαμε να πει. Όχι το ψυχολογικό. Η βάση το είναι στο πως εμείς έχουμε συλλάχτρα. Καθώς υπάρχει αυτή η λέξη. Η τρομερή λέξη που δεν νομίζω μπορούμε να τη διαχειριστούμε. Η ελευθερία. Κάπου φανταζόμαστε ότι την έχουμε πως είναι αυτούσια. Κάπου φανταζόμαστε την παραχωρούμε σε κάποιον άλλον. Αν πάμε στην αρχή της λέξης. Είναι η ικανότητά μας της έλευσης για να φτάσουμε κάπου και παραμένει και το θέμα. Αν αυτό που λέγεται τεχνική τεχνολογία διαπραγματεύεται και συζητείται στα πλαίσια μιας κάποιας ελευθερίας, μιας κάποιας προσέλευσης. Κάποιον να μπορέσουν να κουβεντιάζουν τι θα γίνει και τι δεν θα γίνει. Αν γίνεται αυτό θα έλεγα πως είναι υποέλεγχο. Ότι κάποιοι μαζεύονται και κουβεντιάζουν ότι αν το τόταδε φάρμακο θα δοθεί στους τόταδε ανθρώπους. Αν εγώ μπορώ να καμινήσω τσιγάρο που και πότε. Χίλια δυο θέματα βγαίνουν και το θέμα είναι αν αυτή την ελευθερία του καθενός μπορούμε να τη συντονίσουμε με τις άλλες της ελευθερίας. Να συζητήσουμε αν έχουμε κάποιες αξίες, κάποιες σταθερές, βάσει των οποίων αυτό που λέμε τεχνική τεχνολογία θα μπορέσουμε να το εντάξουμε στην κοινή μας ζωή. Και με ποιους τρόπους. Δεν φοβάμαι, πάμε τώρα προς την πολιτική, το αφήνουμε, θα μπλέξουμε άσχημα. Πάω στο επόμενο το ερώτημα που ανέφερα. Η ενωποίηση των δυνάμεων στη θεωρητική φυσική είναι μια ελισσόδητη προσπάθεια. Το λέω και με τους φυσικούς ότι έχουμε τέσσερις δυνάμεις, θέλουμε να έχουμε μονάχα μια δύναμη. Από πού προέρχεται αυτό το πάθος της ενωποίησης. Μήπως παρόλο που είναι φυσική, από πίσω τους τσιγκλίζει κάτι το φιλοσοφικό, κάτι που έρχεται από τον παππού τον Ηράκλητο, που αναζητούσε το 1 και το καθόλου, είναι θεολογική καταβολή από τις μονοθεστικές της θρησκείας. Είναι μέσα στο πνευματικό τους, στο DNA. Ίσον και καλά έχω τρία, τέσσερα, πέντε πράγματα και δεν θέλω να έχω τέσσερα πράγματα. Πρέπει να τα πάρω μαζί, να τα κολλήσω και να πω μία ιστορία. Μια φορά και έναν καιρό, ήτανε η κόκκινη σκουφίτσα κτλ κτλ. Από πού γίνει αυτή η ιστορία της ενότητας. Είναι θέμα της επιστήμης και που προσπαθεί, κρύβει κάτι το 1. Ο κόσμος είναι ο κόσμος, είναι τόσο ωραίος. Έχει τις τέσσερις εποχές. Μέχρι στιγμής δεν άκουσε κανένα να προχωρήσει στην ενωποίησή τους. Αν και ο καιρός είναι παράξενος, λέω ότι είναι φθινόπωρο και έχει ήλιο. Πιθανόν να πηγαίνουμε προς τα εκεί, να χαλάσουμε και το χειμώνα. Αλλά αυτή η αίσθηση ότι στην ιστορία κυρίως, έχουμε διαφορετικούς πολιτισμούς, έχουμε συγκρούσεις και με κάποια στιγμή γράφει άλλο ένα βιβλίο για το σύνολο της ιστορίας. Λέσεις και είναι απ' έξω και έγινε την κάτωψη και σταξιγεί όλα. Και προφανώς τρομάζεις. Α, από πού βγαίνει αυτή η αίσθηση της καθολικής ενώδητας. Την έχει ο Πάπας, την έχει ο Χέγγελ, την έχει ο Αϊστάιν. Είναι κάτι κακό, είναι κάτι να το λέξουμε, είναι κάτι το καλοδεχούμενο. Ναι. Όσο το παράδειγμα της ιστορίας έχει αποδειχτεί από την πορεία της ότι οι ιστορίες μόνο τα αξιώματα θέλουν να έχουν καλύτερα αποτελέσματα, όπως και παράδειγμα όταν έχει γίνει υπόθεση για το μετέρα, είτε το οποίο έχει πιο πολλά αξιώματα, συνέχεια εκεί ερθανίστηκε το αξιώμα που τρέχει από το σύνολο της ιστορίας, το οποίο έχουμε παρατηρηθεί, και μόνο τα αξιώματα θα πάρουν μια καλή κατητορία. Άρα, έχει γενικά ασχοληθατήσει να προσφέρουν αγαπημένα τα ιστορία της φυσικής. Επειδή με αυτό έχει παρατηρηθεί αυτό που λέει καλύτερα και… Όχι πάντα, όχι πάντα. Στα φυσική που είμαστε ξέρουμε και προσπάθεις που ήταν φιάσκο. Όχι, ξέρουμε θεωρίες που διεκδίκησαν την ενωπή της φυσικής και ήταν φιάσκο. Μόνο που στα αυλία φυσικής και της φυσικής που κάνουμε σε εσάς δεν λέμε, και δεν μιλάμε για τις θεωρίες που απέτυχαν, λέμε όλα εκείνα τα μεγαλειώδη, πώς πήγαμε από εδώ και από εκεί. Υπάρχουν πτώματα από θεωρίες, στη ψεμία. Δεν έχετε ακούσει για θεωρίες που δεν δουλεύαν και τις εγκαταλείψουμε και πήγαμε σε κάτι άλλο και μην έρθαμε στο κάτι άλλο. Πρωτά έκανα χίλια δυο άλλα πράγματα τα οποία δεν δούλευαν. Για παράδειγμα για τις θεωρίες της βαρύτητας, δεν είναι μόνο η θεωρία της βαρύτητας του Αϊστάιν. Υπάρχουν και άλλες θεωρίες που δεν δούλεψαν και αγαπάμε τη θεωρία του Αϊστάιν γιατί συμφωνεί με τα πειραματικά δομένα. Αλλά σαν σύλληψη της βαρύτητας… Αυτό που θεωρείς ευλογό έχει βάσει συνεχώς λιγότερα αξιώματα. Θα πάμε στο ένα το αξίμα για να το αγκαλιάσουμε αφού με βρήκα την αλήθεια μου και είμαι χαρούμενος, ετυχισμένος. Αλλά πού προέρχεται αυτό δεν μπορώ να το καταλάβω. Εγώ νομίζω ότι είναι το δικό του θέμα. Στην τελική είναι πολύ πιο εύκολο να κουμαντάρεις το ένα, όλες τις δυάμεις μαζί. Άμα το καταφέρεις βέβαια. Είναι ένα αυτό αλλά και είναι κακό για το να το περάσει και στους επόμενους. Είναι πιο απλή συνταγή εννοείς. Φυσικά. Προφανώς. Το θέμα είναι ότι εσύ πιστεύεις ότι και η φύση ακολουθεί αυτή τη συνταγή. Ότι είναι απλή, ενωπημένη, μια ενιαία αρχή και η φύση έχει κάτι...Αλήθεια είναι απλή. Ποιος το παυτό? Το πιστεύεις? Ο Ηράκληπτος έλεγε ότι η αλήθεια κρύβεται. Εν πάση περιπτώση βλέπει κανένας μια κάποια αδιέστηση, δηλαδή ανταποκρίνεται στα πράγματα, στη δική μας επιθυμία, στο βίτσιο, σε ένα στιγμό κυριαρχίας, ότι έχω δύο πράγματα και πρέπει να τα συνδέσω αυτά, να βρω κάτι που να τα συνδέσει, είτε πρόκειται για αιτιότητα ή για κάτι άλλο. Ναι. Νομίζω η ενωπίηση όλων των δυνάμων. Ναι. Βλέπω πως ήταν η ιδέα του Θεού, ας πούμε. Είναι έτοιμο να τα συγκεντρώσουμε όλα σε ένα πράγμα και να ξεκίνησουμε να κάνουμε τα υπόλοιπα. Σωστά. Κοπελιά. Νομίζω ότι γυρίσουμε σαν λογικό να θεωρούμε λιγότερα πράγματα. Εν τέτοια περίπτωση ότι όταν έχουμε μια θεωρή λιγότερα αξιόμετα δεν προτιμάμε. Σαφέστατα. Όταν έχουμε πολλούς που δουλεύουν για το ίδιο και διέχονται τα λιγότερα πράγματα. Εννοείται. Άρα μπαίνει ένα θέμα οικονομίας, ότι η σκέψη μας όταν συναντά μια πιο οικονομική θεωρία με λιγότερους παραμέτρους μας ελκύει περισσότερο. Μας επιτρέπει να βρούμε και συσχετίες που δεν βλέπουμε πιο μπροστά γιατί έχει πιο λίγες παραμέτρους. Ορίστε. Ναι. Πάω στο τελευταίο ερώτημα που είχα θέσει. Ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Είμαστε κομμάτι της φύσης ή από μακρύ της φύσης. Δηλαδή το DNA μας λέει κοιτάξτε τώρα 99% είσαι ένας πίθικος και που μιλάει είσαι κομμάτι της φύσης. Από την άλλη μεριά αυτά που κάνουμε και το γεγονός ότι μιλάμε για τη φύση και έχουμε θεωρίες περιφύσης. Μόνο το γεγονός ότι έχουμε θεωρίες περιφύσης μας βάζει μια απόσταση από τη φύση. Γιατί για να μιλήσεις για τη φύση πρέπει να έχεις αυτή την κριτική απόσταση για να μιλήσεις για τη φύση. Ιδάλλως δεν γίνεται. Πώς το βλέπετε ανήκουμε στη φύση ή είμαστε έξω από τη φύση. Ναι. Υπάρχει ένας επιτυχημένο πείραμα της φύσης. Επιτυχημένο πείραμα της φύσης. Άρα λες πρώτον ότι η φύση έχει κάνει πείραμα με εμάς και της έκατσε. Υπήρχαν οι σωστές αντίκτυξες για να γεννηθεί ο άνθρωπος και να εξενηθεί και να πάει στο σώμα της φύσης. Αναρωτιέμαι αν η θεία φύση ξαναδοκίμασε κάτι. Αναρωτιέμαι αν η φύση προσπάθησε ένα άλλο πείραμα να κάνει. Αν βγήκε κάτι χειρότερο, το απέριψε, γιατί είδε ότι αυτό το είδος δεν της έκανε. Και μετά έκανε και ένα άλλο πείραμα, το απέριψε και αυτό και στο τέλος κατέληξε με εμάς και είπε δεν μπορώ να ξαναδοκιμάσω κι άλλη φορά, κουράστηκα ας πούμε, ας μείνω με τους ανθρώπους. Έτσι μου το λες για πείραμα της φύσης, αν η φύση δοκίμαζε. Δεν το νομίζω τόσο πριν, αλλά... Πείραμα είπες. Ναι, αλλά δεν ξέρω πείραμα που μπορεί να διεξαχθεί και να βγει κάποια οθόμασα, χωρίς κάποιο να το κάνει. Μάλιστα. Τι λέτε οι υπόλοιποι, ναι? Εγώ θα έλεγα ότι είναι ας πούμε οι πιθανότητες του υπολίμου. Δηλαδή ότι σε ένα πλανήτη που μπορεί να έχει ατμόσφαιρα μέσα στο σύμπαν, μπορούσε να έχει νερό, μιλούγησε ζωή και αυτή η ζωή ήταν νουή μου, και έκανε τα πόδια μέσα από τη φύση και είμαστε και εμείς το ίδιο πράγμα. Δηλαδή τόσους χιλιάδες πλανήτες έχει, απλά τις συνθήκες, η θερμοκρασία, η ατμόσφαιρα, όλα αυτά, κατέληξαν να βγήσει η ζωή. Αυτό πάρεμε στη φύση. Έγινε δηλαδή μια κλήρωση και του κερδίσαμε και το λαχείο. Ότι έτυχε να είμαστε στον κατάλληλο πλανήτη. Κατάλαβα ότι ο πλανήτης μας είναι τέτοιος που επέτρεψε τη ζωή και σιγά-σιγά, σιγά-σιγά, ακολουθώντας τον θείο Δαρβίνο έγινε η εξέλιξη. Βγήκαν τα ψάρια, τα ψάρια σιστεριά και μετά τα φυλαστικά, ο ορνηθόριχος, τα πιθηκάκια και μετά βγήκε ο άνθρωπος. Οπότε με βάζει την εξέλιξη λες πως είμαστε κομμάτι της φύσης. Με βάζει το γεγονός ότι μετά εμείς αρχίζουμε και μιλάμε περι φύσης, βάζουμε θεωρίες, την τεχνική, την τεχνολογία, καταστρέφουμε τη φύση, της αλλάζουμε τα φώτα, δεν φαίνεται ότι αποκτούμε μια απόσταση από αυτό που λέγεται φύση και φυσικό. Όχι, εγώ και εσύ, εγώ και εγώ, ναι, ακόμα είμαστε... Είμαστε... Είναι ακόμα πιθανότητας αυτό το πράγμα. Σκεφτείτε ότι σε όλο το σύμπαν θα υπάρχουν, λέω εγώ τώρα έτσι, υπάρχει κι άλλη ζωή η οποία δεν κατάφερε να αναπτυχθεί ή κατάφερε να αναπτυχθεί και έκανε ακριβώς το ίδιο πράγμα με εμάς. Το ίδιο πράγμα με εμάς. Δεν είναι για λίγη πρωτοβουλία, μια κάποια ελευθερία να κάνει κάτι καλύτερο ή κάτι χειρότερο. Γιώματο Θεό, ρε παιδιά. Δηλαδή ότι είναι ένα γεγονός που θα συμβαίνει ασκούτουμε μέσα στη στραβλικά. Δηλαδή η ζωή δεν έχει άλλους δρόμους παρά να περάσει μέσα από εμάς. Για κοιτάξτε λίγο μεταξύ σας. Δηλαδή είμαστε ότι τελειότερο μπορούμε να φανταστούμε στο σύμπαν. Και εγώ δεν έχω δικαίωμα να κάνω πολιτισμό, όσο μάχη και καρδί στο τελευταίο καρδιστήριο. Οπότε δεν έχουμε δικαίωμα να υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να φανταστούμε στο σύμπαν. Εγώ έλεγα να σταματήσουμε την κουβέντα εδώ, να πάμε να κρυφθούμε. Τώρα τι είναι πολιτισμός τώρα. Προσπαθούμε να κρυφθούμε αυτές τις καταστάσεις μας, να συγκρύσουμε και τα λοιπά και δικά ως επιστήμονες. Προσπαθούμε να είναι ένας αρχαίριος του πολιτισμού που δεν είναι και στο ιδρύμα. Προσπαθούμε να μπορούμε από μακρυφόρες κατάστασεις να ανοίγουμε σε αυτήν. Έτσι προσπαθούμε να κρυφθούμε και τις κοινωνίες μας και όλες τις καταστάσεις όπως θέλουμε να ανοίγουμε. Δεν νομίζω ότι έχουν κλειθεί αλλή πως το Τζιμπον το τελευταίο. Σίγουρα θα έχουν κλειθεί. Μήπως κρύβει ένα εγωισμό από τη δική μας πλευρά να καπελώσουμε τους άλλους και τα άλλα. Με την έννοια ότι θέλουμε να αλλάξουμε το ζωικό βασίλειο, το φυτικό βασίλειο. Ό,τι συμβαίνει θα είναι προς ίδιον όφελος από το να εξαφανίσουμε τις φάλαινες μέχρι να αλλάξουμε το τι σημαίνει η γεωργία και η γη με φυτοφάρμακα που σκοτώνουν τα πάντα, με οριχεία που μπαλύνουν το περιβάλλον. Ναι, εκεί πάνω, Φλόρα. Δεν νομίζω ότι είναι λάθος το ρόνιμα. Μοιάζει σαν τη ζωγραφιά του ΣΤΔ για τους ζωγραφίες του ΔΕΚ. Ρωτάς τι είναι η ζωγραφία του ΣΤΔ, ο πρότυπος μου είναι ότι τους γράψει η ζωγραφία του ΣΤΔ. Αυτό είναι το ερώτημα. Δηλαδή, εμείς, αλλογικό, πρέπει να μελετήσουμε ελλογικά πώς αντιπέρεται η φύση. Αν έχουμε θέση ότι εμείς είμαστε κομμάτι της φύσης, το ερώτημα που θέλουμε είναι τελείως αυτό αναφορικό. Είναι τελείως αυτό αναφορικό. Δηλαδή, μελετώντας εκεί στη φύση και θεωρώντας εκεί της αρχής ότι ανήκουμε στη φύση, ουσιαστικά μελετώνουμε και τις οικογένειες μας σε αυτούς. Αν έχουμε θέση ότι εμείς δεν ανήκουμε στη φύση και ότι δεν είμαστε κομμάτις, σημαίνει ότι εμείς και μελετάμε με μια τελείως διαφορετική δομή. Είναι τελείως αυτό αναφορικό. Το πρέπει να έχεις αυτό αναφορά, θα πρέπει να το δεις σε ένα συγκεκριμένο θέσιο εδώ, να θες να το δεις. Αν είσαι ή δεν είσαι κομμάτις στη φύση, θα πρέπει εξαρχής να τις μεημοποιείς, δεν τις χρησιμοποιείς. Συγγνώμη, αλλά... Γιατί να θέσεις αυτό σε ένα ερώτημα, δηλαδή να δεύτερο από τους ερωτήσεις, δεν συγκλάβω τους ερώτους. Δεν μπορείς να θέσεις ένα αποδεικτήσιο, πέρα. Μπορείς να θέσεις ένα ερώτημα. Μπορείς να θέσεις ένα αποδεικτήσιο, πέρα. Δεν μπορείς να θέσεις ένα αποδεικτήσιο, πέρα. Λίγο δυνατά, για να καθαράφονται τα σχόλια. Το συμβουλήσια αυτό δεν κάνει τίποτα. Θέλω να αποχωρήσω να πω ότι έναν είχος στη φύση, είναι και η φύση που πρέπει να είναι στο κομμάτι του ερώτημα, είναι αυτό. Δεν διαφορεύεται. Δεν διαφορεύεται. Αυτό σημαίνει ότι για κάποιος να έχει τέτοια υποχρεσία, χρειάζεται εξαρχήσεση κάποιων άλλων υποθέσεων. Άρα, θα πρέπει να εξετάγεις, συνεχώς να δοκιμάσεις υποθέσεις. Αυτό σημαίνει. Μισό λεπτό. Τελειώνει κάποιος να μιλήσει. Αν κάποιος θέλει να μιλήσει, σηκώνει το χέρι, δηλαδή το βλέπω εγώ, ώστε να έχουμε με κάποια συνοχή. Τέλειωσε η στιγμή. Το σημαίνει ότι τα λάθμιδες είναι προϋποθέσεις που δεν υποδέχονται. Μια εικόνα που σκέφτεται προϋποθέσεις, και δεν υποδέχονται. Εδώ αυτό σκέφτεται και αυτός, ο σύμφωνος, ξεραφέρεται υποθέσεις. Προφανώς δεν θα καταφέρουν και εδώ, όλοι θα είχαν να είχαν. Καταρχήν, το ερώτημα, θα έλεγα, πως έχει νόημα. Έχει νόημα, γιατί είμαστε τα μοναδικά όντα, που ρωτάνε τι είναι η φύση. Η φύση η ίδια δεν το έχει ρωτήσει ποτέ στον εαυτό της, το έκανε. Από τι ακούμε. Άρα μόνο το γεγονός ότι ρωτάω τι είναι η φύση, με βγάζει έξω από τη φύση. Εάν ρωτήσω εγώ τι είναι η φλώρα, σημαίνει ότι δεν είμαι φλώρα. Εσύ μπορείς να ρωτήσεις τι είναι η φλώρα και θα πέσει σε αντιφάσεις. Αν μιλήσεις γι' αυτό, πρέπει να αποκτήσω μια κριτική απόσταση, για να το δω απέναντι μου, για να πω, άρα γιατί είναι το τραπέζι αυτό, τι είναι αυτό το πλαστικό, και να το μελετήσω και να συστήσω μια θεωρία. Εδώ πάνω στο τραπέζι, πιθανόν, είχαμε ένα χαριτωμένο γατάκι. Θα έκανε τη βόλτα του, θα έπαιζε με αυτό το πράγμα, θα έλεγε το ερώτημα, τι είναι το τραπέζι, τι είναι το πλαστικό αυτό το πράγμα. Άρα μόνο το γεγονός ότι μιλάμε γι' αυτό, μας βάζει εκτός. Έτσι το βλέπω. Τι είναι? Δεν είναι αυτό που εμείς είμαστε. Η ικανότητά μας να ζητάμε γιατί είναι πράγμα. Είτε αυτό που είμαστε εμείς, είτε αυτό που είμαστε πάνω. Δεν είναι αυτό που εμείς είμαστε. Είτε αυτό που είμαστε εμείς, είτε αυτό που είμαστε πάνω. Δεν έχουμε ιδιότητες και είναι του εχθού. Δεν ξέρω τι είναι αυτό. Εκείνο που λέω είναι από όλα τα όντα που κάνουν βόλτα πάνω στον πλανήτη. Υπάρχουν μερικά που έχουν αυτό το προνόμιο της γλώσσας. Τα πουλιά το έχουν, κουδοντιάζουν και τα πουλιά μεταξύ τους, έχουν ένα κώδικα δικό τους. Τα σκυλιά το κάνουν επίσης. Μπορείτε να δείτε ένα σκυλοκαβγά έντονος. Δεν είναι κάτι το αθώο, θέλει να διαφυλάξει εκείνο το χώρο του και το σκυλί απειλεί το άλλο και το σκυλί. Αλλά αυτή την αίσθηση ότι ξέρεις, εγώ θέλω να κτίσω μια θεωρία περί σύμπαντος κόσμου, έχω την αίσθηση ότι είναι δικό μας προνόμιο και αυτόματα μας βάζει σε κριτική θέση, θέση κριτική απόσταση απέναντι σκεφής. Άρα, είμαστε και μέσα και έξω. Έτσι νιώθω, μέσα λόγω βιολογίας, έξω λόγω του γεγονός ότι μιλάμε. Έστω και με άλλο τρόπο. Για να το κλείσουμε. Λέγε. Ναι, ήθελα να συνεχίσω αυτό που πήγε την ώρα, γιατί νομίζω που ήρθε και θα μου κάνει εξήγηση. Όταν λέει ότι δεν μπορείς να αναλύσεις, λέει για πιο πλαίσιο αναλύσης. Δηλαδή θεωρείς πώς θέλεις να πεις και όλα αυτά τα πράγματα. Όπως, άμα εσείς λέτε ότι τον αναρωτάω ότι πεις με βγάζει απ' έξω, από την άλλη η φύση δημιούργησε αυτό το συλλογισμό. Δεν γίνεται να αρχίσεις από πράγματα που έχεις εξήγηση και όλες. Απλά χρησιμοποιείς έναν άλλο μηχανισμό, ας πούμε. Οπότε είναι κάπως δυτό. Δηλαδή η ίδια η φύση με έναν τρόπο ρωτάει για μία άλλη της φύσης. Η ίδια η φύση ρωτάει. Βρήκε και εγώ. Βρήκε και εγώ. Είναι φύση. Είναι μία ειδικεύση, ας πούμε, μία εμφάνιση. Το πράγμα το οποίο μου δημιούργησε. Και άμα ρωτάω για αυτά όταν τα βλέπω, πρώτον έχω μία άποψη για αυτά και... Κοιτάω αυτό που βλέπω, ας πούμε, και απαντάω για αυτό και δεν μπορώ να απαντώ σχεδιακόν. Γιατί τα άλλα τα MV αόντα δεν ρωτάνε ή μήπως ρωτάνε? Ρωτάνε, άλλα πράγματα. Δεν είναι δύναμη. Δεν είναι δύναμη. Ο Αλέξανδρος... Ο Αλέξανδρος... Τι να μπλάει και αυτό νομίζω κάνει σέγγα. Μου το άρεσε να λέει ότι είμαστε ο τρόπος του σύμπαντος να παρακηρήσει τον εαυτό του. OK. Αυτό είναι ωραίο. Πολύ ωραίο. Να το πω λίγο διαφορετικά και θα μου πεις άμα συμφωνήσεις. Είμαστε η συνείδηση του σύμπαντος. Σ' αρέσει? OK. Είμαστε λοιπόν η συνείδηση του σύμπαντος και εκφράζουμε το σύμπαν και λέμε στο σύμπαν τι είναι και πώς εξελίσσεται. Μπήκα στον κόπο απλώς αυτά για να τα αναφέρω, να δούμε τη δυσκολία του εγχειρήματος, να δούμε ότι όντως υπάρχουν θέματα που ξεκινούν από την επιστήμη και πηγαίνουν σε άλλους κλάδους της νόσης, τη φιλοσοφία και τη θεολογία. Αυτό που θέλω να δω λίγο μαζί σας είναι την ύλη. Την ύλη του μαθήματος. Η ύλη του μαθήματος, μη φανταστείτε ότι προσπάθησα να καλύψω κάτι, ότι υπάρχει κάτι και θέλω να το καλύψω ή να έχουμε μια πανοραμική αντίληψη των πραγμάτων. Η ύλη την έχω βγάλει με δύο κριτήρια. Πρώτον, το θεωρώ πως είναι σημαντικό. Κατέ με, ότι το θέμα πως είναι σημαντικό. Και δεύτερον, που είναι η οικείο. Δεν έχω καμία διάθεση να μιλήσω για πράγματα που δεν ξέρω, δεν με συγκίνησαν και δεν τα διάβασα. Οπότε η ύλη που είναι μέσα στις παραδόσεις και προσυζήτηση είναι το πρώτο το κεφάλαιο, όπου θα αρχίσουμε από την αρχή. Τι σημαίνει αρχή, θα πάμε στις αρχαίους Έλληνες. Άρα λοιπόν θα δούμε τη σχέση ανάμεσα στις αρχαίους Έλληνες και τη φύση, πως οι αρχαίοι Έλληνες συζητούν και τους βασανίζει, ότι είναι το θέμα της φύσης. Θα αρχίσουμε λοιπόν από τους Ιώνες, που για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης γίνεται η αντίληψη ότι μπορούμε να καταλάβουμε τη φύση χάρις το λόγο. Ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος, ο Αναξημένης. Στη συνέχεια θα περάσουμε στον Ηράκλητο, όπου θα δούμε αυτούς τους δυο πόλους της ανθρώπινης γνώσης να διαμορφώνονται, το ΕΝΕ και το Γίγνεστε. Και εκεί είναι πάνω που διχάζεται η ελληνική σκέψη, ή μάλλον η εναγώνια της προσπάθεια είναι πίσω από τις αλλαγές, πίσω από τις μεταβολές, πίσω από το Γίγνεστε να βρει το σταθερό οντομικό στοιχείο το ΕΝΕ και ο Ηράκλητος κατά κάποιον τρόπο θεωρείται αυτός που είναι ο υπέρμαχος του Γίγνεστε και της αλλαγής. Μετά θα περάσουμε στον άλλο πόλο που έχει να κάνει με την ελεατική σχολή, με τον Παρμενίδη και τον μαθητή του τον Ζίνωνα, ο οποίος προφανώς είναι γνωστός για τα παράδοξα του Ζίνωνα, όπου εκεί η έμφαση είναι στην οντολογία, σε ένα είναι που δεν μεταβάλλεται, όπου απορρίφεται κάθε έννοια της αλλαγής και αυτό που έπεται μετά, που συμβαίνει πάντα σε όλη τη διαδρομή της ανθρώπινης σκέψης, είναι μια προσπάθεια σύνθεσης, μια προσπάθεια σύνθεσης των οντολογικών απαιτήσεων του Παρμενίδη μαζί με το γεγονός που το βλέπουν μπροστά μας της κίνησης και της αλλαγής και συνεπώς θα μιλήσουμε για τον εμπεδοκλή αναξιγόρα και τους ατομικούς φιλοσόβους, δηλαδή για τον δημόκριτο κύριος. Και θα σταθούμε μετά στον πλατωνικό τίμεο, που είναι ένα κείμενο πάρα πολύ σημαντικό, όπου, όπως λέγαμε χθες, ο πλάτωνας στρέφεται λοιπόν προς τον κόσμο και τον αισθητού και είναι μια ξηρετικά ενδιαφέρουσα λεπτομερή περιγραφή, όπου βλέπει στη σύνδεση του φυσικού με τα μαθηματικά και ενγένει με την πλατωνική σκέψη. Μετά κάποιος ίσως, ίσως, ίσως θα έπρεπε να μιλήσει για τον Αριστοτέλη, για τον μαθητή του πλάτωνα. Θα πω την αμαρτία μου. Δεν με συγκινεί, δεν το έχω διαβάσει, έχει πει τόσα πολλά πράγματα. Αν κάποιος θέλει, έχει σκέψη πάνω και μπορεί να μας δώσει μια κριτική από τη μησιτή είπε σε θέματα φυσικής, μπορεί να το κάνει και μοιράζεται την εμπειρία του αυτή με τους υπόλοιπους και το παρουσιάζει μέσα στην τάξη. Μετά θα κάνουμε ένα τεράστιο άλμα. Δεν θα μιλήσουμε καθόλου για όλη την φυσική, για τον Νεύτωνα, το 17ο αιώνα, το 18ο αιώνα και θα πάμε κατευθείαν στα μαθηματικά του 19ου αιώνα όπου θα σκοντάψουμε σε μια σημαντική έννοια που μας έχετε από τα μαθηματικά την έννοια του απειρού. Είναι δύσκολη έννοια γιατί το άπειρο είναι αυτό που δεν έχει πέρας. Και από τον Κάντρο μάθαμε ότι εκτός από το γνωστό το άπειρο 1, 2, 3, 1, το 1 τείνοντος το άπειρο που λέμε και στα μαθηματικά της πρώτης τάξης του γυμνασίου ή του ηλικίου, υπάρχουν και άλλα άπειρα που είναι πιο έντονα, που είναι πιο πολύ άπειρα από το άπειρο των ακυριαίων. Θα δούμε ότι αν πάρουμε τους πραγματικούς αριθμούς. Πραγματικά αριθμή ποιοι είναι. Ποιος θα μας θυμίσει ποιοι είναι οι πραγματικές αριθμοί, ναι. Οι αριθμοί είναι οι αριθμοί και οι άριθμοι, οι αριθμοί στο Ρητό και το Μάρτο. Ευχαριστώ πολύ. Και ποιοι είναι οι αριθμοί. Οι αριθμοί είναι οι αριθμοί, οι αριθμοί, οι αριθμοί, οι αριθμοί και οι αριθμοί. Οι αριθμοί ποιοι είναι τότε. Οι αριθμοί είναι αυτοί που το δοκιμάσουν σαν κλάσμα. Σωστά. Άρα λοιπόν για να το πω λίγο πιο απλά, οι αριθμοί λοιπόν είναι αυτοί που δεν γράφονται σαν κλάσμα, ενώ είναι πολύ πολύ περισσότεροι από τους Ρητούς, τους αριθμούς που ξέρουμε είναι λίγοι, είναι μετρημένοι στα δάχτυλα της Μέας Γηρός. Πιθανώς ο ένας αριθμός είναι το π, όλοι ξέρουμε η περιφέρεια του κύκλου είναι 2πρ, και το π είναι το γνωστό 3,14 και ακολουθούν άπειρα δεκαδικά ψηφία χωρίς τέλος. Είναι ένας αριθμός, δεν γράφεται σαν κλάσμα, για να ξεπερδέψουμε. Και ο άλλος γνωστός άριτος που μας έχετε από τους Πιθαγόριους, το ρ2. Έχουμε το γνωστό θεόριμα με την υποτίνουσα του Πιθαγόρα, ότι η υποτίνουσα στο φωγόνιο τρίγωνο είναι α4σβ4, ίσο με γ4, αν το α και το β είναι 1, το γ4 είναι 2 και το γ είναι ρ2. Αυτό το ρ2 είναι 1 ακόμα και ακολουθούν πάλι άπειρα δεκαδικά ψηφία. Είναι άριτος. Λοιπόν, αν βάλουμε μέσα και τους άριτος, τότε το άπειρο γίνεται πολύ πολύ πολύ πιο έντονο και το άπειρο λοιπόν των πραγματικών αριθμών είναι πιο έντονο από το άπειρο των ρητών και των ακεραίων και μια κάποια στιγμή ο Κάντορ αυτό που ανεκάλυψε μπορεί να φτιάξει μια σκάλα από άπειρα. Το Άλεφ 1, το Άλεφ 0, το Άλεφ 1 και τα λοιπά. Μπορείτε να καταλάβετε κι εσείς μόνοις ότι άνθρωπος ανακαλύπτει, μπορεί να κατασκευάζει άπειρα χωρίς να ξέρει αυτά τα άπειρα αντιστοιχούρια σε μια κάποια πραγματικότητα ή όχι. Τι έπαθε παιδιά? Τι μπορεί να έχει πάθει αν κάποιος δέσει κάτι και του διαφεύγει και ασχολείται με αυτό πριν μεσημέρι βράδυ. Τρελάθηκε. Μετά θα πάμε σε μια απέτηση που μας ήρθε από τον Χίλμπερτ για καθαρά μαθηματικά. Καθαρά μαθηματικά, χωρίς να μπερδεύονται με τις καθημερινές της έννοιες, γνήσια μαθηματικά, ατόφια μαθηματικά, πώς μπορούμε να αποκαθάρουμε τα μαθηματικά από τις μεταμαθηματικές έννοιες. Το τι μπορεί να σημαίνει αυτό θα το δούμε αργότερα. Ήρθε στη σύγκριση με κάποιους άλλους. Συνοδηπόρος σε όλη αυτή την προσπάθεια είναι ένας Άγγλος φιλόσοφος μαθηματικός, ποιος συμπαθούσε πάρα πολύ τη δουλειά του Χίλμπερτ. Αυτός ο Άγγλος ασχολήθηκε και με άλλα θέματα πέρα από τη φιλοσοφία και τη λογική και τα μαθηματικά. Ο Ράσσελ. Προφανώς ο Ράσσελ. Μαζί με τον Χουάτιχαντ είχε γράψει το «Πρινσίπια» που είναι ότομος της απόλυτης μαθηματικής σκέψης και είχε λοιπόν μια κόντρα με τον Μπράουρ και με τους άλλους. Φυσικά την πιο μεγάλη κόντρα την είχε ο Ράσσελ και με ποιόνα. Βέβαια με τον μαθητή του. Πάντα πάντα η σχέση του δασκάλου με τον μαθητή είναι μια πονεμένη ιστορία. Άμα δείτε πάντα ο μαθητής πάει κόντρα στο δάσκαλο και φυσικά καλά κάνει. Άμα απλώς ακολουθεί τον δάσκαλο σημαίνει πως δεν κατάλαβε τίποτα. Δεν είναι να επαναλάβει τον δάσκαλο. Ο Αριστοτέλης και τα σπάσε με τον Πλάτωνα. Ο Βίντι και Στάιν με τον Ράσσελ και αργότερα η σύγκριση ήταν πάρα πολύ δύο. Ο Βίντι εις καν ήταν και απότομος χαρακτήρας και δεν είχε αυτούς τους αγγλοσαξονικούς τρόπους ευγένειας που συνηθίζουν οι Άγγλοι. Και συνεπώς υπήρχε μια βιώσιμη σύγκριση και αργότερα, ίσως, μιλήσουμε για τη συμβολή του Βίντι και Στάιν και μετά πάμε στο Γκέντελ, που είναι μια σημαντική μορφή, προεχόμενος από την Αυστρία, βρέθηκε μετά στην Αμερική και μας άφησε το μόνιμο θεόριμα, το θεόριμα του Γκέντελ που δείχνει τι? Δείχνει τα όρια της λογικής. Τα οποία όμως δεν είναι φιλοσοφικό σχόλιο, αυτό θα μπορούσε να το πει ένας φιλόσοφος, ένας θεολόγος, να ηρωνευτεί έναν από τα μαθηματικά, μα τι λέτε τώρα. Όχι, αυτό που έρχεται μέσα από τη λογική την ίδια και θα έδειξε μέσα στη λογική τα όρια της λογικής ότι η λογική η ίδια με κάποια στιγμή καταφεύγει ή μάλλον δεν μπορεί να αποφύγει, μη από κρίσιμες προτάσεις, προτάσεις δηλαδή που δεν μπορούν να πούμε αν είναι ψευδής ή αληθής και συνεχώς το όνειρο του Χίμπερ για καθαρότητα της επιστήμης και των μαθηματικών χάθηκε παντελώς. Μετά από αυτό θα πάμε σε ένα θέμα που μου αρέσει πάρα πολύ, στα Κβαντικά. Το ξαναλέω ότι μια και έχουμε εδώ συναδέλφους από φιλοσοφική, θα προσπαθήσω να θυμηθούμε μαζί τις κβαντικές πραγματικότητες που ζήκε αυτή η σύγκρουση της κβαντικής μηχανικής με την κλασική φυσική. Τι βρήκαμε στις αρχές του 20ου αιώνα, τι θεωρία σκαρώσαμε, την τρομακτική ακρίβεια της κβαντικής θεωρίας. Μιλάμε για μια θεωρία που συμφωνεί με το πείραμα στο ένατο δεκαδικό ψηφίο. Και θα συμφωνήσουμε με δύο μεγάλους μαθηματικούς, τον Βον Νόιμαν και τον Μπίρκοφ, ότι η κβαντική μηχανική δεν είναι συμβατή με την άλγευρα του Μπουλ. Η άλγευρα του Μπουλ είναι η μαθηματική διατύπωση της λογικής του Αριστοτέλη. Άρα η κβαντική μηχανική απορρίπτει τη λογική του Αριστοτέλη. Η κβαντική μηχανική απορρίπτει τη λογική του Αριστοτέλη. Δεν πέφτει κανέναν το βουγάρι. Θα τα χειρίσκω να το λέμε αυτό μέσα στο Αριστοτέλη Ωπέλεμπιστήμιο. Και θα αναφέρουμε μια άλλη λογική που έχουμε υποδείξει μια λογική σχέσεων ενός ΠΠΕΡΣ. Χάρις με ποια λογική σχέσεων μπορούμε να καταλάβουμε την κβαντική μηχανική και το αποκορύφωμα θα είναι οι ανισότητες του Μπέλ. Ο Μπέλ είναι ένας Ιρλανδός. Εξίσου τον κόπο κάποιος με κάποια στιγμή να καταγράψει τι έχουν προσφέρει οι Ιρλανδοί γενικότερα στο δυτικό πνεύμα, είτε είναι φιλοσοφία, είτε μαθηματικά, είτε φυσική, είτε είναι μουσική, έχουν με τρομερή παράδοση. Ο Τζόμ Μπέλ λοιπόν πρόσφερε κάποιες ανισότητες, οι οποίες είναι απόρεισες κλασικής λογικής τις οποίες ανισότητες πρέπει να σέβονται όλες οι κλασικές θεωρίες και η κβαντική μηχανική τις περάβειες. Άρα είναι η πλήρης απόδειξη και απάντηση στον Αϊστάιν που αγωνιούσε για μια κβαντική μηχανική με κλασικό ένδυμα ότι η κβαντική μηχανική δεν μπαίνει στα κλασικά καλούπια. Έγινε το πείραμα από τον ΑΣΠΕ, ένα Γάλο, και συνεχίζουμε 1.000% ότι η κβαντική μηχανική δεν μπορεί να μπει στα κλασικά καλούπια και σας είπα ότι μπαίνει σε μια άλλη λογική, τη λογική σχέση. Μετά από αυτό έχουμε ένα χρόνο σχετικά ελεύθερο με στενακίνηση που σας έδωσα, αναφέρω για αγγλωσσαξονική επιστημολογία. Αξίζει τον Κόππο να τη διαβάσει κάποιος και να τη σχολιάσει. Το πρόβλημα με τους αγγλωσσαξονών, όπως θα το ξέρετε όλοι σας, είναι ότι έχουν εκείνο το ύφος της γκρίνιας. Δηλαδή ποτέ δεν προτείνουν κάτι, το μόνο που κάνουν είναι να αποδομούν τι κάνουν οι άλλοι. Άρα, όντως αξίζει τον Κόππο να διαβάσει και ένας τον Μπόπερ, όντως αξίζει τον Κόππο να διαβάσει η Κουν, το έχω διαβάσει όταν ήμουν πολύ πολύ μικρός. Αν κάποιος θέλει από εσάς να το ξαναφιάσει και να το παρουσιάσει, καλωδεχούμενος, καλωδεχούμενοι. Και θα κλείσω με τον Wittgenstein, που το συμπαθώ. Πάντα υπάρχει πρόσκληση μιας εργασίας να κάνετε, ώστε να αποτελέσει πεδίο συζήτησης. Υπάρχουν οι εξετάσεις στο τέλος όπου θα βγουν κάποια θέματα, όπου θα ζητηθεί και η δική σας αποτίμηση. Δηλαδή, δεν είναι είπε αυτός το ένα και είπε το άλλο, μια κάποια κριτική αποτίμηση στα θέματα πάντα την περιμένω. Αυτό που υπόθεκε παλιά, αυτό που ξέρουμε τώρα και πώς το νιώθετε εσείς, είτε σαν φυσική, είτε σαν μαθηματική, σαν φιλόσοφοι. Θα υπάρχει γι' αυτό, αλλά δεν πρόκειται κάποιος, άμα το διαβάζει αυτό, να το μάθει απ' έξω, ότι θα το περάσει το μάθημα έτσι. Δηλαδή, αν να ζητήσω ποια είναι και η δική σας γνώμη και δεν γραφτεί, αυτό εγώ θα το θεωρήσω σημαντική απώλη. Επιθανόν ένας άλλος να μου γράψει πέντε σειρές μονάχα, η γνώμη μου είναι αυτή και αυτή, και να πάρει τις παραπάνω μονάδες. Γιατί βλέπω ότι ζωρίστηκε έστω και λίγο. Δηλαδή το μάθημα, αν το δείτε, εκτός από το ΒΤΚΕ, που δεν είναι μέσα, υπάρχει η αίσθηση ότι είναι εύκολο μάθημα, δεν είναι δύσκολο. Ε πόση σελίδες είναι αυτό, είναι 40 σελίδες. Δεν είναι κάτι των κόδες. Ενώ η άλλη δουλειή είναι να περάσει κάποιος νόμιος εργασίας, τι εργασία είναι αυτή που γράψει το ΒΤΚΕ. Η εργασία είναι μια εργασία με δική του εφήνη και δείξει ότι τα κατάφερε να αποτιμήσει κάτι και να καταθέσει την εκτίμηση και είναι μια έγκρινη δουλειά, σοβαρή συγκροτημένη, μπορώ να θεωρήσω ότι είναι απαλλαγή από τις εξετάσεις. Αν είναι απλώς μια καλή φιλότιμη δουλειά, θα πάρει μερικές μονάδες παραπάνω στο γραφτό που θα αφήσει στις εξετάσεις. Έχει ένας φοιτητής πέρσι από το μαθηματικό, ασχολήθηκε με την απόδειξη του Γκέντλ για την ύπαρξη του Θεού. Ήταν μια δουλειά που ξεπέρασε τα καθιερωμένα και τα στάντα. Έβαλε μέσα τη δική του προτίμηση και την εκτίμηση και ήταν μια δύσκολη δουλειά από όλες οι απόψεις. Δεν έδωσε εξετάσεις το περίπου. Δεν υπάρχουν στάντα. Εννοείται πως το κουπεδιάζεται μαζί μου. Να συνενέσουμε ποιο θα είναι το θέμα. Αν δεν υπάρχει κάτι άλλο, άλλη φορά θα αρχίσουμε με τους Ιώνες, την Ιωνική σκέψη έκτο έωνα Απροχριστού, πώς είδανε το θέμα της φύσης. |
