| : Σεβαστάει Πατραδιώδωρε, Πρόσωπος της Πητροπολής μας στα Περγένια, κυρία Γεωργιάδου, αρχιολόγος της Έλλας, έτσι και του αρχιολογού της Έλλας, κυρία Χρυσουστών, κυρίες και κύριοι, σας καλωστούμε στην απόψη μια εκδήλωση. Είναι η 12η κατά σειρά του Αγιουκτού Λαϊκτού Παλιπιστημίου Γενιτσών, που διοργανώνεται από την ιστορική και λαγωραφική αιτήρια Γενιτσών Φίλιππος και από την Δικαιπά του Δήμου Πέρδης του Δήμου μας. Στη σημερινή εκδήλωση καλεσμένη είναι η κυρία Γεωργία Μεντεσίδου, εκδάκτωρα αρχιολόγος, επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων. Το θέμα το οποίο θα μας αναλύσει είναι «Εανεί η πόλη στο χώρο και στο χρόνο». Μετά την ισήιση της κυρίας Μεντεσίδου θα προβάλλουμε μια ταινία, η οποία έχει τον τίτλο «Η Αρχιολόγος» και αναφέρεται στην ιστορία της ομιλίτριας σχετικά με το ανασκαφικό έργο στη Δική Μακεδονία και συγκεκριμένα στο φράγμα του Ιλαρίουνα και τα προβλήματα που αντιμετώπισε εκεί κατά την εκτέλεση του έργου. Λίγα λόγια για την κυρία Μεντεσίδου. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Ιστορίας και Αρχιολογίας του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με μεταπτυχιακές σπουδές στη Ρώμη και διδακτή της Ρωσοδικής Σχολής Θεσσαλονίκης, αρχιολόγος της αρχιολογικής υπηρεσίας με αρμοδιότητα στο νομό Κοζάνης από το 1983 και διευθύντρια των ανασκαφών Εανείς από το 2004 έως το 2011, διευθύντρια της 30ης Εφορίας Προϊστορικών και Πλασικών Αρχιωτήτων με έδρα την Εανεί και αρμοδιότητα στους νομούς Κοζάνης και Γρεβενών. Σε μια περιοχή παραμελημένη και ανερεύνητη έθεσε σε εφαρμογή ένα επίπονο πρόγραμμα διάσωσης, προστασίας και ανάδειξης με δεκάδες σωστικές και συστηματικές ανασκαφές. Ως ανασκαφέας της Εανείς κατέστησε επισκέψιμους στους χώρους της Αρχαίας Πόλης και της Νεκρόκλης. Από κορύφωμα των προσπαθειών της αποτελεί η ίδρυση του Αρχιολογικού Μουσείου Εανείς, στο οποίο πραγματοποιούνται πρωτοπόρα εκπαιδευτικά προγράμματα και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το Μουσείο της Εανείς το 2012 αναδείχθηκε ένα από τα 10 καλύτερα Μουσεία της Ευρώπης. Δίφθυνε με καθημερινή εποπτία και ανάλυψη πάσης φύσιος καθηκόντων, δεκάδες σωστικές ανασκαφές, λόγω των μεγάλων δημόσιων έργων σε δύο νομούς, Γρεβενών και Κοζάνης, στους οποίους είναι γνωστό ότι υπάρχουν λιγνητοριχεία, φράγματα και, ειδικά, τα περισσότερα είναι έργα της ΔΕΕΠ. Συγγραφέας άρχνα και λιγείων περί τα 150 με θέμα τα ανασκαφικά δεδομένα και τα ιστορικά συμπεράσματα, τα οποία έδωσαν νέα διάσταση στην ιστορία, τόσο της Άνω όσο και της υπόλοιπης Μακεδονίας. Από το 2010 θέσπισε την επιστημονική συνάντηση για το αρχαιολογικό έργο της Άνω Μακεδονίας. Έγιναν τέσσερα συνέδρια, εκδόθηκαν, ήδη με επιμέλεια της, δύο τόμοι πρακτικών και εκδίδεται ο τρίτος. Κύριε Μετεσίλου, κατ' αρχές σας καλωσορίζουμε στην σημερινή μας εκδήλωση. Ευχαριστούμε πολύ για την ανταπόκριση στην πρόσεψή μας και έχετε τον λόγο. Στην ομιλία μου θα αναφερθώ συνοπτικά στους ανασκοβικούς τομείς της Αρχαίας Αιάννης στην προσπάθειά μου να καταγράψω... Να σας πω την ομιλία στην οποία έχω κάνει μια προσπάθεια να καταγραφούν διακονικά τη σημασία και ο ρόλος της αιάννης, ιδιαίτερα από την εποχή της γέννησης των πόλων από την οποία τα οικιστικά κατάρρυπα είναι σπάνια σε όλη την Μαγεδονή. Η ανασκατική έρευνα στην Αρχαία Αιάννη και στο λόφο της Μεγάλης Ράχης, ο οποίος δίνεται η Αρχαία Πόλη, άρχισε το 1883. Συνεχίστηκε για πέντε χρόνια συστηματικά, αλλά όχι εντατικά και μετά εγκαταλήφθηκε. Συνεπώς η συστηματική ανασκατική έρευνα ως διαρχής με στόχους και ζητούμενα έπραξε πολύ νωρίς στην αιάννη, στη δεκαετία του 2000, σας ανάτησε πάλι με κάποιες ουστικές παραμβάσεις και μόλις το 2010 άρχισαν να προοδομώ το βίο γάφους στα μασταφές. Στο μεταξύ αυτών τους δύο νομούς βλέπουμε τις ειδικάδες τους ουστικών μασταφών. Όταν το έργο ετάχτηκε στο ΕΣΠΑ για να γίνει ιστορία στον Προσοχή του Επιτροπικού Πόλου. Και τότε εφαίνόταν ότι μου είχε δοθεί η ευκαιρία να καλύψω πολλές στις ειδικάδες τα μόστιχα, αλλά δυστυχώς τέλος του 2011 τεθήκαμε, όπως είναι γνωστός, ακαθιστός ειχεδρίας. Δηλαδή απόλυσης ουσιαστικά από το Υπουργείο και ίσως είναι η μοναδική περίπτωση πανελλήνια όπου ο Σανασκαφέας της Ανής δεν μου επιτράπει από το ίδιο το Υπουργείο να είμαι στην επιστημονική ομάδα της ΕΡΑΝΑ στα πλαίσια του ΕΣΠΑ από το 2012 μέχρι το 2016. Η Ανή λοιπόν, πόλης Μακεδονίας, χτίστηκε από έαν μου, παιδό σε γη μου, το εθνικό εανέως. Η πόλη ήταν γνωστή από το 1861 με δύο υπηγραφές τις οποίες εντόπισε ο Λεών Ελθέ και εναφέρουν την πόλη ΕΑΝΗ, με ε εδώ και με αι εδώ, όπως δείχνουν και τα βέργα. Παρ' όλα αυτά, οι επιγραφές αυτές βρέθηκαν σε δεύτερη χρήση εκκλησίας του χωριού και συνεπώς έμενε η τάχτηση της ΕΑΝΗ να γίνει με τη συστηματική ανασκαφική έρευνα στο λόφο της Μαγάλης Ράδης. Συγχρόνως, ο Λεών Ελθέ είχε πάρει και μια στήλη επιτύμβρια η οποία βρίσκεται σήμερα στο Λούβρο της μακεδονικής οικογένειας, όπως λέμε αυτήν εδώ, αντίγρασο της οποίας υπάρχει στο Αρχαιολογικό Μουσείο της ΕΑΝΗς. Με την ΕΑΝΗ συνδέονται και δύο τιμητικά βάθρα των ρωμαϊκών χρόνων, όταν το διοικητικό κέντρο της ΕΑΝΗς μετατοπίστηκε σε άλλη θέση, στη Ράχη Τσέικα, ενώ αυτά βρέθηκαν στο Παλαιό Παστορ Κεσάριας σε ένα κάστρο, δηλαδή πυζαντινών χρόνων, σε δεύτερη χρήση. Η ΕΑΝΗ υπήρξε πρωτεύουσα του βασιλίου ιδιαμερίσματος, Βασίλειο ήταν, της Ελλήμιας η Ελλημιότητας, το οποίο, μαζί με άλλα βασίλια ιδιαμερίσματα, οποτελούσαν την Άνω Μακεδονία των Αρχαίων, γνωστή από τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη και άλλους συγγραφείς, αναφέρεται μέχρι και τον Κωνσταντίνο τον Περφυλιοκένητο. Εδώ βλέπετε τα διάφορα κρατίδια, τα οποία εκτείνονται και εκτός των σύγχρονων ελληνικών συνόρων, συνεπώς ο όρος Άνω Μακεδονία είναι ιστορικός όρος και σας άρεσα φωτοκυπίες ένα τρισέλιδο περίπου για την ταυτότητα της Άνω Μακεδονίας, για όποιον ενδιαφέρεται. Πολλές από τις περιοχές αυτές, επτά περίπου, ανήκαν στην Άνω Μακεδονία. Κατά την άποψή μου, οι περιοχές γύρω στη Λιχνίτιδα-Χρίδα υποκρίττονται κάτω από την έκδοση του Θουκυδίδη και τα άλλα επάνω από αυτές οι έθνη, με την προϋπόθεση ότι αυτές ήταν υπό τη μακεδονική επιρροή και όχι την επιρροή της Υπείρου. Οπωσδήποτε, τμήμα της Δασαρίτιδας δυτικά και της Κοριτσάς και της Αντιταλίας ανήκει στην Υπείρου, ενώ, επαναλαμβάνω, η περιοχή γύρω από τη Λιχνίτιδα-Χρίδα μπορεί να εντεχθεί στην Άνω Μακεδονία. Η ανασκαφή, λοιπόν, εξελιχθεί και στο λόχο με τα επάλιλα πλατώματα. Ο λόχος αυτός είναι γύρω στα 300 στρέματα. Μια ανασκαφή ολοκληρώθηκε μόλις το 2011. Αποκαλύφθηκαν όλα αυτά τα δικηστικά κατάλυπα και στα οποία θα επανέρθουμε. Και εδώ είναι το πρωτογραφικό σχεδιάγραμμα της αρχαίας πόλης στο λόχο. Στα νεοληθικά χρόνια, σύμφωνα με τη χαρακτηριστική κεραμική, κατοικήθηκε ο λόφος και μάλιστα σε ένα σημείο εντοπίσαμε τα στρώματα αυτά, ενώ εδώ στο σπίτι με τα πιθάρια έχουμε αυτοί τη χαρακτηριστική κεραμική. Κεραμική, πολύ κοντά από τη Νεκρόπολη, της μέσης νεοληθικής και λίγο μακρύτερα, έχει εντοπιστεί επίσης στη Νεανή. Τα δε νεοληθικά κατάλυπα δεν εξαγγλούνται σε αυτά, είναι και αρκετά ιδόλια, μάλιστα ένα από τις νεότερες νεοληθικής από το λόφο της Μεγάλης Ράχης. Άλλα ιδόλια είναι αυτά εδώ, τμήματα οψιανών, είναι το πέτρωμα αυτό της Μήλου, για λεπίδες, έχει εντοπιστεί επίσης στην αρχαία Νεανή και στη Νεκρόπολη και αλλού. Ενώ στη Νεκρόπολη έχει εντοπιστεί και η κηστική κατάσταση της τελικής νεοληθικής. Η πρώην και μέση εποχή του Χαλκού εντοπίστηκε σε καμενικό στρώμα, στο μεσαίο πλάτομα, στο οποίο εκτείνεται η αρχαία Ογορά, μία από τις αρχαιότερες του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Βλέπετε εδώ πέρα την αυγή, την στοά, το στιλοπάκι, ο κύμος της αυγής και τα καταστήματα πίσω. Εδώ υπάρχουν ηλίθινες κρυπίδες αρχαίων καλλιβών της πρόημης εποχής του Χαλκού. Στην κύρο στην αιστία υπήρχαν αγγεία, ένα τριβείο, τοποθετήσαμε και ένα τρυπτήρα πάνω με το σιτάρι για αναπαράσταση. Και αργότερα, με τις εργασίες του ΕΣΠΑ, γιατί ο χώρος δεν είχε ανασκαφεί κανονικά, σε εντελώς πιφανιακό στρώμα εντοπίστηκαν άλλα 20 αγγεία της ίδιας εποχής. Στον ουδητικό πλάτομα κάποια ιδιόγια μπορούν να ενταχθούν γενικώς στην εποχή του Χαλκού. Ερχόμαστε τώρα στην ύστερη εποχή του Χαλκού, 1600-1100 π.Χ. περίπου, η οποία σηματοδοτείται στην Άνω Μακεδονία και στην περιοχή της ΕΝΙ με την παρουσία της μακεδονικής δωρικής αμαυρόχρωμης κεραμικής, συγχρόνως με την παρουσία με κοιναϊκών εβδημάτων. Από την ΕΑΝΙ προέρχεται αυτό το στόμιο πίθου με σύμβολα κεραμικής γραφής. Γνωρίζουμε ότι στη γραμμική Β, οι Μικινέοι έγραφαν την ελληνική γλώσσα. Τι σημαίνει τώρα μαυροχρωμη κεραμική? Αυτή η κεραμική με αυτά τα σχέδια, τα πιο πλούσια αγκεία και η προημότερη από αυτή την κεραμική βρέθηκε βέβαια στη Νεκρόπολη, όπου η κεραμική βρέθηκε σε τάφους και μη. Είναι η προημότερη που έχει εκδοπιστεί σε όλη την Άννα Μακεδονία. Φορείς της κεραμικής αυτής θεωρούνται το που λιπλάει τον έθνος του Ηροδότου, δηλαδή τα βορειοειτικά ελληνικά φύλλα μέσα τα οποία ο Ηρόδο το συνέδρισε και τους Μακεδόνες, οι οποίοι ονομάστηκαν Κατόπιν Τωρίς, οι οποίοι ήσυχαν να πάλουν με την αρτηρία το ποτονό όταν έβηκαν προς το βορά και μετά ξανακατέβηκαν, δηλαδή είχαν ένα ομαδικό τρόπο ζωής και αφού την κεραμική αυτή τη συναντάμε το 1900-1600 π.Χ. στη Νότια Ελλάδα με διάφορους τοπμούς μετακίνησης, όπως το Λιανοκλάδι και τη Θεσσαλία, τη συναντάμε μετά και στην Εανή. Συνεπώς, με το έβρημα της Εανής, αποχτίσαμε έναν αδιάσηστο επιχείρημα, ότι δεν υπήξε κατακλεισμική κάθοδος των δουλεαίων με την έννοια, που ακόμα και τα λιβεία του Δημοτικού Σχολείου, δεν ξέρω και του Δημασίου, τη γράφουν ακόμα, ότι οι δωροίς δηλαδή, οι οποίοι κατάγονταν από τους Μακεδόνες, ήταν αυτοί οι βάρβαροι σιδερόφραυτοι, οι οποίοι κατέστησαν τα ανάκτωρα των Μικινέων και τους Αχαιούς. Αυτή είναι μια παλιά θεωρία, για την οποία ο Μανώλης Ανδρόνικος, το φωτοτύπησα και θα σας το έδωσα σε δύο αντίτυπα, την είχε απορρίψει παλιότερα, γιατί είναι σημαντικό να μην υπάρχει αυτή η θεωρία και να μην διδάσκεται ακόμα στα σχολεία, γιατί ενέχει πολιτική προπαγάνδα από πίσω. Δυστυχώς, στους χάρτες του Εθνικού Μουσείου Αθηνών, δεν αναφέρεται καν η Άνω Μακεδονία, ούτε στο δε χάρτη του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων, υπάρχει ακόμα η κάθεδος των βιβλίων, στο δε Μουσείο της Ακρόπολης, παρόλο που διαμορφητήθηκα στον καθηγητή μας τον Δημήτρη Παντερμαλή, αντί να το έχω στην πρώτη παράγραφο, το γράψαμε στην τελευταία παράγραφο, την δορυής κατάσταση των Τουσκινέων. Είναι αναχρονιστική θεωρία και έχει απορριστεί από την έρευνα, γενικώς την έρευνα όλη. Αυτή λοιπόν είναι η μακεδονική δορυκή κεραμμική, η οποία έχει εντοπιστεί και σε πολλές άλλες θέσεις, ολόκληρες της Μακεδονίας, αλλά εγώ θεωρώ ότι το πρωτοπόρο εργαστήριο βρισκόταν στη Νιανή και από εκεί ίσως διαδόθηκε και σε άλλες περιοχές. Συγχρόνως τα μη Κιναϊκά ευρήματα, τα οποία εντοπίστηκαν σε 28 θέσεις, γύρω από τη Νιανή βλέπετε και τον Αλιακμό Ναποταμό ή περισσότερα από αυτές τις θέσεις, προέρχονται αποκειστικά κατάλυπα και από τάχους. Πρέπει να αποδεχθούμε ως γεγονός ότι τα πολλαπλά αυτά μη Κιναϊκά ευρήματα δείχνουν κάποιας μορφής εγκαταστάσεων μη Κινέων στην περιοχή και συνεπώς να θεωρήσουμε ότι το ακραίο όριο του μη Κιναϊκού κόσμου δεν είναι πια στη Θησαρία, αλλά ήταν βορειότερα στη Μακεδονία με τη συνογωρία και των ευρημάτων που αποκαλύφθηκαν στον Όλυπο, στο Λιτόχορο, στον Πλαταμόνα και στην Αιανιακή, δηλαδή που η έρευνη υπήρξε αρκετά συστηματική. Ανάμεσα στα ευρήματα αυτά, σας δείχνω ξανά το τμήμα του Στομίου Πίθου με γραμμική γραφή και κάποια από τα μη Κιναϊκά ευρήματα, όπως το κεφάλι του Ιδωλίου κτλ. Η εποχή Σιδείου είναι πολύ σημαντική και αποτελεί σταθμό για την ιστορία των ανθρώπων, γιατί θεωρείται ότι στην εποχή αυτή υπάρχει μια πληθυσμιακή έκπληξη και βέβαια η εποχή αυτή προηγείται της γέννησης των πόλεων, που συμβιλέστηκε με την αστικοποίηση των κοινωνιών. Η χρονολογή είναι από το 1100-1050 μέχρι τον 7ο ακόμα και τον 6ο αιώνα π.Χ. στην Μακεδονία. Έχει εντοπιστεί στο στοϊκό κτίριο, κάτω από αυτά τα δωρικά κοιονόκρανα υπάρχουν πίθοι της εποχής Σιδείου. Έχει εντοπιστεί στο βόρειο κορυφαίο πλάτωμα, έχει εντοπιστεί και στους μεγάλους δόμους. Ένα, αυτή η πίθη που βλέπετε εδώ, Νίκος, σε αυτή την εποχή, με μια χαρακτηριστική διακόσμιση με τα κυκλάκια αυτά. Τελευταίο όμως έχω την άποψη ότι αυτή η κεραμική της εποχής, που έλεγα εποχή Σιδείου στους μεγάλους δόμους φτάνει ακόμα και τον 6ο αιώνα π.Χ., δηλαδή στα αρκαϊκά χρόνια π.Χ. επιβιώνει. Σε έναν άλλον ασκαθικό τομέα, επίσης, τεκμηριώνεται από αυτό εδώ το αγγείο, το οποίο συγκρίνεται με ένα αγγείο που βρέθηκε σε άλλο χώρο, σε τάχο. Ο γεωμετρικός ρυθμός δεν ήταν άγνωστος στην Άνω Μακεδονία. Έχει εντοπιστεί από την παλιά έρευνα του Κεραμόκουλου στο βόρειο και παραποτάμια παραλήμια σήμερα λόγω του φράγματος του κολληφίτου στα Σέρβια και στα Κρανίδια, όπου με το ξέρδιμα που γίνεται στις όχθες της τωρινής τεχνητής ημέρειας, εντοπίστηκαν αυτοί εδώ οι πρωτογεωμετρικοί αμφορείς. Το τέλος της εποχής του Σιδίου οριοθετείται με την εμφάνιση της πρωιμησατικής κεραμικής και με την κορινθιακή κεραμική στο τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. Πριν πάμε στην αρχαϊκή κλασική εποχή θα σας δείξω ένα πολύ σημαντικό έβρημα, ένα τμήμα αγκείου, ενός κυτέλου, στο οποίο υπάρχουν τρία γράμματα και ουσιαστικά πρόκειται για το όνομα της Ήρης, έρε Ήρη, που χρονολογείται στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ., σύμπιση με ευρυγραφικά εβρύματα τα οποία βρέθηκαν στο λεγόμενο υπόγειο της Μεθόνης. Η αρχαϊκή κλασική εποχή και η πρώην κλασική εποχή αποτελεί περίοδο εξέγγισης και ακμήση του ελληνισμού και όπως απέδειξαν οι πολλαπλέσσες ανασκαθές και στην Άνω Μακεδονία εντοπίζεται σε πάρα πολλές θέσεις, ιδιαίτερα από νεκροταφία. Στην ΕΑΝΙ όμως εντοπίστηκε και σε ιδιωτικά κατάλυπα, όπως το κορυφαίο πλάτωμα με τη δεξαμενή, η οποία χρονολογείται αργότερα, τόσο από την κεραμική όπως και από μια μαρμάρινη κεφαλή νέου η οποία προέρχεται από αέτομα και χρονολογείται γύρω στο 500 π.Χ. Στο στοϊκό κτίριο, στο κτίριο της αρχαίας αγοράς που είδαμε ήδη, η εποχή, η κλασική μακτυρείται από πάρα πολλά ευρήματα και κυρίως αρχιτεκτονικά μέλη του ισογείου και του πρώτου ορόφου της αγοράς. Είναι διάφορες εικόνες της Ανασκαπής. Ιωνικό κοιωνόκρανο η Μικίωνα και σχόνδυλι κοιώνων. Τα δωρικά κοιωνόκρανα τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί ως μπάζωμα, ήταν τέσσερα στο μπάζωμα της αυλής δηλαδή και προημότερα. Χρονολογούνται γύρω στο 470 π.Χ., είναι δηλαδή προπαρθενώνια. Κάποιες εικόνες των κατασκευαστικών λεπτομεριών αυτών των κοιωνόκραν. Κατά μια άποψη μιας πιο ειδικής συναδελφής χρονολογούνται και προημότερα ακόμα. Τα ιωνικά κοιωνόκρανα τα οποία παρουσιάζουν διάφορες ιδιοριθμίες, προέρχονται είπαμε από οι Μικίωνες. Βέβαια η αρχιτεκτονική στη Μακεδονία είναι ανερεύνητη και έχει πολλά ιδιαίτερα στοιχεία. Εδώ είναι οι Μικίωνες και οι βάσεις μπορούν να χρονολογηθούν. Οι βάσεις σύμφωνα με το ναό της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη και τα κοιωνόκρανα σε σύγκριση με το ναό του Επικούρια ο Πόλωνος στη βάση της Φυγάλιας, στη δεκαετία 430-420 π.Χ. Διάφορα τμήματα από το δωρικό θρηκό του ισογείου, ενώ ένα δωρικό κοιωνόκρανο βρέθηκε όταν κάναμε ένα βλάκι απορροής των ομβρίων. Είναι μάλλον ημίεργο και διαφέρει από τα προηγούμενα. Και μία εκδοχή γραφική αναπαράσταση δηλαδή για το πώς θα ήταν η επικοινωνία είτε χωριστά με ένα κτίριο, εδώ είναι το Επικλινές και η Ράμπα, είτε ενωμένα για να ανεβαίνει κανείς από την στοά στα καταστήματα. Στο ίδιο πλάτομα χρησιμοποιήθηκαν αρχιτεκτονικά μέρη και σε ιστερότερα κτίρια. Σε αυτό το κτίριο βρέθηκε και η Χάλκινη Πεπλοφόρος Κόρη, η οποία χρονολογείται στα μέσα του Πέμπτεο Αναποχριστού και αποτελεί προϊόν του τοπικού εργαστηριού μεταλλοτεχνίας της Αρχαίας Έννης. Σφόνδυγοι δωρικών οικιών βρέθηκαν πεσμένοι μάλιστα σε τέσσερα σημεία, σε δύο περιπτώσεις ενώ ένας πάνω στον άλλον και πεταμένη εδώ είναι από σαφρό υλικό στην προσπάθεια στη λυθολόγηση κατά τη λυθολόγηση που γινόταν των αρχιτεκτονικών μελών της Μακάλης Άχης, η οποία έδισε πάρα πολύ πρόημα μετά την εγκατάρρυψη στον 1ο αιώνα Αφροχριστού και συνεχίστηκε ως τις μέρες μας. Μάλλον στα δύο χωριά χτίστηκαν με οικοδομικό υλικό, δηλαδή και σάρια και αιάνι από τον αρχαιολογικό χώρο. Από την επίδυνα δομή των κτίριων σας δείχνω διάφορα ευρήματα. Υπάρχει η κεραμμίδα με τη σφίγγα, τη σφραγίδα της σφίγγας που βρέθηκε και σε άλλο κτίριο, το κεφάλι του νέου και η νίκη εδώ είναι από κρωτήριο. Χρονολογείται και αυτή στον 5ο αιώνα Αφροχριστού και βρέθηκε σε ένα σπίτι της αιάνις όπου ήταν εντυχισμένη και βρέθηκε στο αρχαιολογικό μουσείο κάποτε στη συλλογή μάλλον από τον αίμις του Κωνσταντίνου Σαμπανόπουμου. Κάποια ευρήματα χαρακτηριστικά για την περιοχή της αρχαίας αγοράς. Η αρχαϊκή κλασική εποχή αποτυπώνονται και σε ένα κτίριο πάλι το οποίο έχει στοα, δηλαδή έχει ένα τείχο, μπροστά είναι η βάση των Πεσοκειώνων, αυτό λέμε στοϊκό χώρο, ο οποίος είναι η Μιϊπέντης ουσιαστικά. Πρόκειται για τους μεγάλους δόμους 1 και 2 ό,τι είναι μπλέν, είναι τον πρώιμον κλασικών και ιστεροαρχαϊκών. Εντός του 6ου αιώνα Αφροχριστού υπάρχει η κεραμική, αλλά τα κτίρια μάλλον είναι από τις αρχές του 5ου αιώνα Αφροχριστού, ενώ του τέλους του 6ου αιώνα Υπάρχει η πρώιμη κεραμική και είναι τα μεταγενέστερα κτίρια, τα οποία βρίσκονται και σε ψηλότερο επίπεδο. Πέρα από το κύπελο με την επίγραφή της Ήρης, εδώ σε αυτόν τον νοσκατικό τομέα βρέθηκαν και άλλα επίγραφικά εδρύματα, που δείχνουν τη χρήση του γραπτού λόγου στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Βέβαια τα σκυφίδια, αυτό εδώ θέλει το όνομα Θέμηδας, παρόμοια, με χάραξη πριν το ψήσιμο ή μετά το ψήσιμο, βρέθηκαν αρκετά στην περιοχή, στο νοσκατικό αυτό τομέα, τμήματα μελονόμοφης και αρισρόμοφης αγγεωγραφίες και το πολύ σημαντικό έρημα ενώ συνόλου ο στράκων, το οποίο προέρχεται από τον τοπικό κεραμικό μελονόμοφης αγγεωγραφίες της Αρχαίας Αιάννης, ένας αιτικός κρατήρας του 1ου Μισού του 5ου Αιώνα Προχριστού. Το 2011 θελήσαμε να καθαρίσουμε το χώρο, ο οποίος προστασιαζόταν για την στερέωση και την προστασία του με στέγαστρα, που θα γίνονταν, αφού είχε ενταχθεί στο ΕΣΠΑ. Στο σημείο αυτό θέλω να σας δείξω ότι ό,τι σκεπάζεται στην Άνω Μακεδονία και στη Μακεδονία γενικώς με τις ισχυρικές συνθήκες που γνωρίζουμε, διασώζεται ό,τι μένει εκτός του στεγάστρου, αυτά είναι τα πρόχειρα στέγαστρα που κάποτε κάποτε και δυστυχώς όμια υπάρχουν, γιατί δεν επιλέχτηκε να γίνουν τα στέγαστρα συγχρόνως με τη στερέωση. Τότε προσπάθησα να αποκαλύψω τη συνέχεια των κλασικών κτιρίων, είναι αυτό εδώ το τοίμα, το οποίο ευτυχώς τη συνέχεια, αφού δεν έγινε το κανονικό στέγαστο του δημόσιο από το κτιρίο, σκεφτείτε ότι είναι από τα αρχαιότερα όλες της Μακεδονίας και είναι πάρα πολύ σημαντικό, αλλά από σαθρό λίθο, σκεπάστηκε με λιόήθος μακεάμα και πολύ καλά έκανε. Διαπίστασα σε αυτήν την ανασκαφή ότι αντιπροσωπεύεται και το τέλος του 5ου αιώνα, με αυτά τα κερανικά εβδύματα, αλλά και ο 4ος αιώνας και από την εποχή αυτή σας δείχνω ένα μολύ βζήνο ενεπίγραφο βίνμα, το οποίο σημαίνει ότι κάποιος εανέως ήταν σφεντονίτης στο σώμα των σφεντονιτών του Φιλίπου του Β'. Στο σπίτι με τα πυθάρια η κλασική εποχή αποτυπώνεται σε αυτές εδώ τις κεραμίδες 5, είναι κορινθιακείς πτροκύρες, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν σαν επίσταση της αμπγής και από αυτούς εδώ τους μεγάλους δόμους, οι οποίοι πάλι χρησιμοποιήθηκαν στα γενιστικά χρόνια σαν δάπεδος. Η κορινθιακή κεραμίδη και οι σφόντιες τους οποίους αναφερθήκαν. Συνεπώς η ΑΝΙ παρουσιάζει μια εικόνα κατά την αρχαϊκή κλασική εποχή, μιας πόλης με οικιστική ανάπτυξη και πολιτική οργάνωση πολύ πρώιμα, πολύ πριν την ανοποίηση του μακεδονικού ελληνισμού και την κατάριση των βασιλείων από τον Φίλιππο Β'. Ο λόχος με όλους τους ανασκαθικούς τομείς, το τοπογραφικό σχέδιο δηλαδή, είναι αυτό συνολικά. Και εδώ είναι το νοτιοδυτικό πλάτομα, μια ανασκαφή στην οποία επανήλθα μετά από την απόπειλα ανασκαφής το 1983, το 1986, το 1990, το 2011, όπου δύο μήνες με θελοντές εργάτες και τους εργατοτεχνίτες του Μπουσίου ανασκάφθηκαν δύο πολύ σημαντικά κτήρια, το κτήριο Α και Β. Το κτήριο Α υπήρχε αυγή, ένας βομός και αποθέτης δίπλα, κομμάτια από σφονδύλους και ένα κμήμα ιωνικής βάσης δείχνουν τη λαμπρότητα αυτού του κτήριου. Είχα πάντα την πεποίθηση και την υπόνοια, που βγήκε αληθινή, ότι τα κτήρια αυτά των ιδιωτικών κατοικιών από αυτή την πλευρά ήταν προημότερα εντός του 4ου αιώνα και των αρχών του 3ου αιώνα π.Χ. Μια κατασκευή μάλλον για τη διατήρηση καρπών και τροφήμων. Το σημαντικότερο έχουμε όμως, πέρα από τον Επιθεώνα, ήταν τα σφραγίσματα εκεί τέλους. Τα σφραγίσματα του ΔΕΡΔΑ δεν βλέπετε. Ένα είναι διπλόμαιστα. Έχει αΙ και ποιος δεν θα σκεφτεί, το είναι αΙ και το ΔΕΡΔΑ αυτό αναφέρατε σε ΔΕΡΔΑ. Οι βασιλείς με το όνομα ΔΕΡΔΑ είναι τρεις. Ο ένας το δεύτερο, μισό του 5ου αιώνα π.Χ., που είχε ανακαταχθεί και στον λεγόμενο από τον Ευσιακό Πόλεμο, γιατί ο πόλεμος αυτός ήταν εμφύλιος και πολλά εκτιλήθηκαν και στη Βόρεια Ελλάδα. Ένας άλλος της αρχές του 4ου αιώνα π.Χ., ο Β, ο οποίος έκοψε και ανομίσματα. Και ο τρίτος, ο ΒΕΡΤΑΣ, ο τελευταίος βασιλιάς, ο οποίος ήταν αδέρφια με τον Μαχάτα, της ΦΕΙΛΑΣ, της πρώτης ή δεύτερης γυναίκας του Φιλίπου. Γνωρίζετε ότι ο Φίλιππος παντρεύτηκε 7 γυναίκες για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας διαδοχικά βέβαια. Λοιπόν, ο ΔΕΡΔΑΣ που έκοψε τα ανομίσματα, ο ΔΕΡΔΑΣ ο ΔΕΦΤΕΡΟΣ. Νομίσματα ΔΕΡΔΑ της ΕΝΙΣ στην ΕΝΙ εμείς δεν βρήκαμε, γιατί άλλωστε δεν είναι και πολύ ερευνημένοι. Ωστόσο, με τον δρόμο της κλεπταποδοχής, τέλος πάντων, υπάρχουν τέτοια νομίσματα σε μια ιδιωτική συλλογή του κυρίου Δούκα, ο οποίος υποσχέθηκε ότι θα τα χαρίσει κάποτε στο Μουσείο της ΕΝΙΣ, και ενός άλλου και τα έχει η τράπεζα πίστεως. Τα έχει αυτά τα νομίσματα του ΔΕΡΔΑ και είναι γύρω στα 50 πλέον, σύμφωνα με την τελευταία ειρημοφύρηση. Διάφορα ευρήματα από τον ανασκαθικό αυτό τομέα, πρόημη αντικεί κεραμική, αλλά και κεραμική του δεύτερου μισού του τέταρτου αιώνα, διακοσμημένη από το εργαστήριο της ΕΑΝΙΣ. Κάνθαρη αυτή είναι το ποτήρι του κρασιού, βρέθηκαν σε πολύ μεγάλο μέγεθος εδώ και σε μια γλυκέ, ενώ συνήθως αυτά τα αγγεία είναι πολύ μικρά. Διάφορα άλλα ευρήματα από το ίδιο χώρο, η δόλια, ένα πυραμιδόσημο πολύ δυνόμικο βαρίδιο. Εδώ έχουμε μια αισθία, ένα χειρομείνι με τα δύο μέλη του, ένα σάμβακας από φαγετιανή και ζωική αστράγαλη, οι οποίοι συνοποιούνταν σαν παιχνίδι στην αρχαιότητα. Το σημαντικό έβρημα από την ηλικία Β είναι ένας θησαυρός τριών αργυρών ομισμάτων και ένας άλλος θησαυρός 28 αργυρών ομισμάτων, που είναι τετράδωχα μακεδονεχμές Αλεξάνδρου Πρώτου, Δημητρίου Πολυορκική και πέντε κοπές Αθηνών, γλάφκες, εκ των οποίων τα δύο χρονολογούνται στο 286-268 π.Χ. Είναι ένας θησαυρός δηλαδή που κρύφτηκε, γιατί κάποια καταστροφή φαίνεται ότι συνέβη και τον εγκατέλειψαν. Συνήθως αυτή η θησαυρή, που έρχεται από διάφορα μεζοτοκοπία της Ανατολής, θεωρούνται ότι ήταν από τα μοιεύσεις παλέμαχων. Ωστόσο, έχουν βρεθεί νομίσματα από πολλά νομισματοκοπία και της Αφρικής και της Ασίας, στην ΕΑΝΙ και στην ΕΟΝΔΕΑ και έτσι η ερμηνεία μας δεν πρέπει να είναι μόνο σημαντική σε σχέση με αυτά τα ευρήματα. Άλλα πρώιμα ευρήματα της ΕΑΝΙ σας δείχνω εδώ. Και πάμε σε μια άδεια ανασκαφή στο γόριο κορυφαίο πλάτομο, που πάει το 1986-87. Είχε αποκαλυφθεί μια μακρόστινη κατασκευή και επανήλθα το 2010 στην προσπάθειά μου να ερευνήσω το χώρο μη τυχόν υπάρχουν κατόψεις δημόσιαων ιερών στον αρκεολογικό χώρο της ΕΑΝΙ. Δυστυχώς η επίχοση ήταν πάρα πολύ μικρή, παρόλο που βρέθηκαν λάκη, διάφορα αλαξεύματα, βασαλότρυπες, διάφορα ευρήματα που καλύπτουν διαχρονικά μεγάλο διάστημα. Δεν αντοπίστηκαν αρκετά στοιχεία για την υπάρξη ιερών, θεωρώ όμως ότι μπορεί να υπάρχουν στην Αρχαία. Ήδη στο σπίτι παρακάτω με τις σκάλες ένα χώρο τον ερμηνεύω πλέον ως ιερό της Κιβέλις, όχι μόνο χώρο οικιακού ιερού και βέβαια κατά τα αρθαϊκά κλασικά χρόνια, της ανάγκης φατίας υπηρετούσαν πιθανότατα και οι ναοί που υπήρχαν πάνω και γύρω από τους τάχους των βασιλιάδων. Στην Δεξαμενή, την ελληνιστική εποχή, την αντιπροσωπεύουν δεκάδες πύληνων αγίων, τα οποία βρέθηκαν πεσμένα μέσα και τρία μόνο χάλκινα. Στο Μεσαίο πλάτομα, εδώ που είναι η αρχαία αγορά, βρέθηκαν δύο κλίβανοι, οι οποίοι είναι πολύ σημαντικοί γιατί δείχνουν την ύπαρξη εργαστηρίων στην αρχαία πόλη. Και τα ευρήματα τα έχουμε ξαναδείξει από τον κεραμικό αυτό. Στο σπίτι με τα πιθάρια τα ευρήματα, τα κινητά ευρήματα γιατί είναι τρεις συνησίες ελληνιστικών χρόνων. Εδώ να σκάψουμε το 2011 ένα δωμάτιο σε βάθος για να δούμε την επίχουση, η οποία είναι πάρα πολύ μεγάλη για να φτάσει κανείς μέχρι το βράχο. Είναι δύο μέτρα περίπου και μοιάζει να είναι υπόγειο δωμάτιο. Ανάμεσα στα ευρήματα και ένα αργυρό νόμισμα του 78 π.Χ., το οποίο σηματοδοτεί το τέλος του οικισμού ή μάλλον αυτούς οι οποίοι έφυγαν στο τέλος του πρώτου και ξαναγύρισαν για κάποιο διάστημα πάλι στον λόφο της Μ.Ρ. Από τους μεγάλους δόμους δείχνουμε τα 53 χάλκια νομίζω τα Φιλίπγου 5ου και Περσέα. Στην αυγή, σε ένα χώρο αυγής αυτού του κτιρίου, υπάρχουν ριχές βαθύνσεις στο σχήμα της Μ.Α. παρόμοιο σχήμα σχέδιο με βαθουλώματα τέτοια. Έχει βρεθεί σε δεύτερη χρήση και σε έναν σφόντιλο στη Νεκρόπολη και μάλλον πρόκειται για ένα υπέθριο παιχνίδι. Εδώ βλέπετε πόσο ψηλά είναι τα υμιστικά κατάλυπα, τα ιστερόταρα δηλαδή στον ασκαφικό του τομέα. Το πιθάρι αυτό μετά το στείσαμε πιο χαμηλά και από το χώρο, από ένα συγκεκριμένο χώρο προέρχονται πάρα πολλά κονιάματα που δείχνουν τη λαμπρότητα αυτού του κτιρίου. Πολλά από αυτά βέβαια μπορεί να χρονολογούνται και στα κλασικά χρόνια. Από τον ίδιο ασκαφικό τομέα, στον ίδιο ασκαφικό τομέα εντοπίσαμε και χώρους με ιστίες και χώμαστε σε έναν πίθο, σε έναν αμφορέα, ο οποίος έχει τη σημασία του γιατί δίπλα σε αυτόν ξαναβρέθηκε, όπως είχαμε βρει και παλιότερα. Αυτή η ίδη, η Ριτίνη δηλαδή, αυτό εδώ, μια ρευστή μάζα πίσα, όπως τη λέμε, από κονοφόρα βέντρα, με την οποία άρχισαν το σωτερικό των πίθων και των αμφορέων. Και είναι δηλωτικό της ανοσχόλησης των κατοίκων με την αποθήκευση και την οποίηση του ίνου. Στο σπίτι με τις μήτρες, όπου αναφέραμε ήδη ότι τα βαθύτερα στρώματα είναι της εποχής του Χαλουπού και του Σιβύρου, τα οικιστικά κατάλυπα σώζονται σε πολυκατοική κατάσταση, υπάρχει και ένας χώρος που είναι δρόμος, υπάρχουν όμως δύο κλίβανοι και οι πολλές μήτρες και ειδωλείων και πολλές, αρκετές ανάγκη φωναγίων, δείχνουν ότι εκεί ήταν τα εργαστήρια του οικισμού. Στο σπίτι με τις αγνίδες, πρόκειται ουσιαστικά για δύο κτίριο, όπως βλέπετε, το οποίο χωρίζονταν μεταξύ τους από ένα δρομάκι στο οποίο αποχέτευε ένας αγωγός στα Ουμβρία, βρέθηκαν πάρα πολλές αγγίδες, δηλαδή υφαντικά βάρη, συνεπώς οι υφαντικοί εκεί ασκούνταν λίγο περισσότερο από τις άλλες περιοχές ή σώθηκαν περισσότερα ευρύματα. Η κατασκευή του αργαλιού είναι μια ρεαλιστική κατασκευή αργαλιού, αφού το ύφασμα από έναν πέπλο αρχαϊκού ειδωλείου το ύφαναμε πάνω στο συγκεκριμένο αυτό αργαλιό που εκκλείθηκε στο Μουσείο της ΕΑΝΙΣ. Στο σπίτι με τις σκάλες ουσιαστικά δεν πρόκειται για ένα σπίτι, πρόκειται για δύο ή τέσσερα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει, παρόλο που το σπίτι μετά την εγκατάληψη του πιθανότητα, που σεισμό έχουν πέσει και αυτή η βράχη εδώ πάνω, εγκαταλείφθηκε, τα πιο πολλά ευρήματα βρέθηκαν στο δωμάτιο ΓΑΜΑ. Η τελευταία μου άποψη, δεν ξέρω θα εμήνω σε αυτήν, είναι ότι μάλλον αποτελεί ιερό της Κιβέλις αυτό εδώ το δωμάτιο ΓΑΜΑ λόγω των ιδιαίτερων ευρημάτων. Η αστία, η οποία επιστρονόταν συνέχεια και έχει ένα ύψος 60-70, αν θυμάμαι, καλά, ένας λύθινος πολυγωνικός, μια λύθινη πολυγωνική βάση μέσα στην οποία υπήρχε αυτός εδώ ο σκήφος, ο οποίος είναι τοπικός εργαστήριο της ΕΝΙΣ, και ενδιάμεσα το αργυρό ομοίωμα φιτιού, αφιέρομαι στο διεκτίση ο οποίος ήταν ο προστάτης των αποθεμάδων του σπιτιού, και έξι χάρκαινα νομίσματα. Συγχρόνως βρέθηκαν οι δόλοι Αγιβέλης, μια διπλή σφραγίδα με ένα σκύλο που τρέχει και αλιχτά, ο ένας από αυτούς, και ένα παράσταση αυτού του δωματίου, το οποίο χαίρομαι ότι το χρησιμοποιήσατε και στην αφήσωση της σημερινής εκδήλωσης, είναι μέσα στο Μουσείο της ΕΑΝΙΣ. Άλλος της αυρώς νομισμάτων βρέθηκε σε έναν κείο μέσα, πέντε νομίσματα, το οποίο σημαίνει εγκαταλήψη και εξαγγελικά, και ένας άλλος εκεί κοντά, εδώ συγκεκριμένα με 21 νομίσματα, με χρονολογία απόθεσης γύρω στο 168 π.Χ. Η πόλη λειτουργούσε με δικά της εργαστήρια, αλλά και με εργαστήρια, είχε συγχρόνες πολιτιστικές, επαφές και εμπορικές αδαλλαγές με τον υπόλοιπο ελληνισμό αναφέραμε ήδη το εργαστήριο με τον όμορφο της Αγγεωγραφίας. Τα πιο σημαντικά βέβαια εγγεία αυτού του εργαστήριου βρέθηκαν στα Νεκροταφύ, ενώ στον οικισμό βρέθηκαν μόνο κομμάτια. Στη συνέχεια σας δείχνω εικόνες από τον κερανικό της ΕΑΝΙΣ, αυτό εδώ είναι αττικό εγγείο, αυτά εδώ είναι τα ντόπια της ΕΑΝΙΣ. Αυτή εδώ η ιδρύα στο 2ο μισό του 4ου αι.Χ. ενδεχομένα στο 3ο 4ο βρέθηκε σε έναν τάφο και έχει όμια διακόσμιση όπως και ένα άλλο εγγείο με το όστρακο που βρέθηκε στο νοτιοδυτικό πλάτο. Πολλές φορές οι τεχνίτες αυτοί υπέγραφαν τα έργα τους είτε με σφραγίδες είτε χαράζοντάς τα, μόνο νότιοι, τελευταία με τη μελέτη. Αυτά εδώ τα ενεπίγραφα τμήματα τα οποία είναι 17 και αναφέρουν το όνομα αύλος ή αυλός, πολλά γράφονται. Κατέγησα στο συμπέθυμο ότι αποτελούν φάρμακοδοχεία, δηλαδή συνταγές με φάρμακα τα οποία έβαζαν μέσα οι αρχαίοι γιατροί φαρμακοποίοι. Η κεραμική, η μαζική παραγωγή βιομηχανική θα λέγαμε, από μήτρες ασκήθηκε πολύ και στην ΕΑΝΙ με σφραγίδες βέβαια που είναι κοινές στον αρχαίο κόσμο και ιδιαίτερα της σπέλλας. Και άλλες σφραγίδες και μήτρες τέτοιων αγγείων. Τα λιχνάρια είναι σπάνια τόσο στην ΕΑΝΙ όσο και ευρύτερα στον υπόλοιπο νομό Κοζάνης και Αγγελενών και αυτού το ερμηνεύεται από τη μη καλλιέργεια της ελιάς και την έλλειψη λαδιού. Συνεπώς οι αρχαιστικοί θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν δάδες παραδείγοντας χάρη σε αυτήν την περιοχή. Τα ιδόγια αποτελούν ένα μικρό αλλά πάρα πολύ σημαντικό σύνολο το οποίο δείχνει και την λατρεία θεοτήτων, θεών όπως είναι η Κιβέλη που αναφέραμε, η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Έρωτας και άλλοι. Η Ανή βέβαια, πόλη απέραντη και απαντοτινή όπως το λέει και το όνομά της από το υπήρυμα IAE, δεν περιοριζόταν στο λόφο όπου με τους πρόποδες μαζί είναι γύρω στους 300 στρέμματα περίπου, υπήρχαν αγρυκίες γύρω από το λόφο όπως και τα νοκροταφία. Σε τρία σημεία ανασκάφθηκαν αυτές οι αγρυκίες, στα δύο αποκαλύφθηκαν τα αρχιστικά κατάληπα σε αρκετά καλή κατάσταση. Η αγρυκία Α, ανασκάφθηκε το 1990, το 2014 επανείσθαμε και παρατηρήσαμε ότι έχουν εντυχιστεί σε αυτή την αγρυκία και αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία προέρχονται από ναούς ή ναόσιμας κατασκευές από τη διπλανή Νεκρόπολη. Εκεί βρέθηκε και αυτή η αριστερή στη Δερρένια Παραγμαθίδα, στη Δερρένια Ουκράμος, άλλα δύο έχουν βρεθεί στο προδρόμι της Πρωτείας και στην Βεργίνας της Αιγαίης, παρόμοια κράνη. Η αγρυκία Β ήταν λιγότερο ανασκαμένη. Από τότε είχαν εντοπιστεί ενδιαφέροντα ευρήματα, μεταξύ αυτών ένα νόμισμα του Δημητρίου Πολυερκητή που δείχνει μία φάση την ιστερότερη, γιατί πέφτει και προημότερη, στη συγκεκριμένη αγρυκία. Και το 2013 κλείθηκα από τους συναδέλφους να ερμηνεύσω την παρουσία διάθρον ευρημάτων εκεί στην Ανασκαφή και δεν ήταν άλλο από άλλες δύο σιδερένιες παραγμαθίδες διαφορετικές, δηλαδή από σιδερένια κράνη διαφορετικά, συνεπώς θα έχουμε τέσσερα σιδερένια κράνη στην Εανή. Ένα χάλκινο έλφιμα το οποίο μάλλον προέρχεται από βιωτικό κράνος, πίσω τμήμα θώρακα, παρόμοιως έχει βρεθεί στον μακεδονικό τάφο του Σφίνικα στην Βεργίνα και στο Προδρόμη της Αλλίας, δηλαδή είναι ο τρίτος σιδερένιος θώρακος που γνωρίζουμε από την Αρχιότητα, είναι το πίσω μέρος. Τρία κομμάτια από ασπίδα χάλκινη είναι η επένδυση της ασπίδας αυτή, δεν είναι ολόκληρη ασπίδα, η ασπίδα ξέρετε είχε επένδυση και από μέσα ήταν ξύλινη και δερμάτινη. Δεν γνωρίζω αν τα τρία αυτά χάλκινα κομμάτια, από τα οποία το ένα γράφει β, πρέπει να ήταν αρκετά μεγάλη γιατί δεν υπάρχει αλλογράμμα, συνήθως έχουν βασιλέος Αντιγόν, βασιλέος Αλεξάνδρου, αντιγόν υποτίθεται, δεν είναι γραμμένο ολόκληρο. Ο Δημητρίου είναι γραμμένο σε άλλες ασπίδες. Υπάρχουν άλλες τέσσερες χάλκινες μακεδονικές φαλαγητικές ασπίδες και άλλες δύο παιωνικές. Η συγκεκριμένη ταιριάζει περισσότερο στην ασπίδα στην έκθεση της Αθιοκοπηρίας στο Μουσείο Θεσσαλονίκης, η οποία γράφει Αλεξάνδρου και χρονολογείται προημότερα από τις άλλες που είναι αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., αντιγόν της Βεβόραση ή Δημητρίου Πολιορκητή του 2ου και του 2ου. Βλέπετε ενδιαφέροντα κομμάτια. Αυτά ήταν κάτω από το στρώμα των τείχων της Χαγρυκίας, γι' αυτό υπάρχουν εφάσεις. Πόδια από χάλκινα αγγεία, γεωργικά εργαλεία και άλλα ελάσματα. Αττική κεραμμική συγχρόνως με την τοπική. Ειδού ο κάμφθαρος, ο οποίος έχει ύψος 19-20 εκατοστά και είναι ένα από τα μεγαλύτερα αγγεία. Με αυτό έπιναν κρασί δηλαδή αρχαίοι, κρασοπατέρες. Στον ίδιο χώρο υπήρχαν και τέσσερις χειρόμυλοι που δείχνουν εργαστηριακή εγκατάστηση. Είναι απέναντι ακριβώς από την Εκρόπολη και έχουν αναπτύξει διάφορες θεωρίες για την ερμηνεία όλων αυτών των εγκλημάτων του Μαυρικιών εκεί, αλλά δεν είναι του παρόνως. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή πάδει ο οικισμός στο λόφο της Μεγάλης Ράχης, ωστόσο η ανάπτυξη της πολλών οικιστικών μονάδων γύρω από την αρχαία αιάνι των αρχαϊκών κλασικών και οικιστικών χρόνων είναι δουλωμένη σύμφωνα με τα ευρήματα, ενώ στη Ράχη Τσέικα αναπτύχθηκαν και ιερά, λουτρά, προέρχονται περισσότερα ρωμαϊκά ευρήματα και έχω την εντύπωση ότι εκεί μεταφέρθηκε το διοικητικό κέντρο της αρχαίας αιάνις και όχι στο παλαιό Καστό Κησάριες και όσους γνωρίζουν την τοπογραφία της αιάνις. Συμπερένω λοιπόν ότι η αρχαία αιάνιχη οικιστική και αισινάμα πολιτική ανάπτυξη και οργάνωση, η ανέγκαιση κτιρίων με δημόσιο χαρακτήρα προϋποθέτει αφενός κοινωνικές δομές και θεσμούς που επιβάλλουν την ύπαρξη και τη λειτουργία τους και αφετέρου γνώσης χωροταξιτικού και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Μπορεί να είδαμε σπαράγματα μόνο αρχιτεκτονικών καταλήπων, αλλά είδα γνώστες της επεξεργασίας του λύθου και του μαρμάρου και συγχρόνως κατείχαν όλα τα ρεύματα, γίνονταν κοινωνία όλων των ρευμάτων και των τάσεων του υπόλοιπου ελληνικού κόσμου. Τα επικρατικά ευρήματα είναι πολύ σημαντικά γιατί δείχνουν τη χρήση του γραπτού λόγου πάρα πολύ πρόημα και μάζοντας τις καθημερινές συναλλαγές. Συνεπώς η έλλειψη των επικραφών οφειλόταν στη μη συστηματική έρευνα της μακεδονικής γης και όχι στο γεγονός ότι οι Μακεδόνες δεν γνώριζαν χράματα. Με την ύπαρξη της αρχαίας πόλης συνδέεται και η αρχαϊκή κλασική Νεκρόπολη, η οποία παρόλο που είναι συλλημένη τα ευρήματά της είναι πολύ σημαντικά, ο ελλημιωτικός βασιλικός γνωρίζουμε αρκετά στοιχεία γι' αυτόν και αρκετούς βασιλιάδες. Αυτή εδώ είναι η Νεκρόπολη με τα μεγάλα κτήλια, με τους μεγάλους ναούς χτιστούς θαλαμοτούς, μεγαλύτεροι δεν υπάρχουν στην Μακεδονία και πάνω από αυτούς τα σπαράγματα που βρήκαμε δείχνουν ότι υπήρχαν νόσχημα κατασκευές, συνεπώς λάτρευαν αυτούς που ήταν θεμένοι μέσα και ήταν βασιλιάδες. Το μακεδονικό αστέρι που σε τέτοια μορφή ρόδα κάθε εξάκτηνο βρέθηκε στην Αιαννία και στην Περιγίνα και αποτελεί το σύμβολο του μακεδονικού βασιλίου. Μαρμάρινα λιοντάρι και ανικεφαλή λιονταριού, μία κόρη σε ντόπιο μάρμαρο κελίθο που σημαίνει ότι οι τεχνίτες της Αττικής δούλευαν στην Αιαννία ή ανέ, οι τεχνίτες είχαν μάθει να δουλεύουν στην Αττική και επανήρθαν στην Αιαννία. Μαρμάρινα λιοντάρι, πολλά κομμάτια κούρων, ξέρετε ότι οι κούροι και οι κόρες ήταν πολύ συχνοί στην Αττική και στις Κυκλάδες. Και το κεφάλι ενός αγάλματος γύρω στο 1 μέτρο και 90 εκατοστά ύψος που αποτελεί ένα πορτρέτο αρχαίου βασιλιά. Ο τάφος Γιώτα, από τους προημότερους, στις αρχές του 6ου αιώνα προηγουστού, στο 1ο μισό, με μία βάση Ιωνική που πιθανόν ήταν βάσης σφίγγας. Τα οστέινα περίπτουν τα βλακίδια, βρέθηκαν πεσμένα μέσα στο ίδιο τάφο, χρυσά επιστόμια, χάλκινα και πήγινα λογάκια, χάλκινα αγγεία, χρυσά προσμήματα, όπου οι άντρες ήταν θαμμένοι με τα όπλα τους. Βέβαια η νεκρόπολη της Αιαννής, θα πρέπει να σας επαναλαμβάνω, ήτανε συλλημένη. Φαντάζετε κανείς που θα υπήρχε αν δεν είχε συλληθεί. Δηλαδή δεν είναι σαν σύλλητους χαϊκούς τάφους αντίστοιχα που υπάρχουν στους λακοειδείς και του δωτιώσιμους, που υπάρχουν στο αρχατικό που ανέσκαψε κυρίως στο στόμα και ο πάλος. Όλος αυτός ο πλούτος για να στεγαστεί έχει με το αρχαιολογικό μουσείο της Αιαννής. Η έκθεση είναι 1000 τραυγωνικά μέτρα, διαθέτει πάρα πολλούς χώρους. Συνθετικά το κτίριο σε αυτό το χώρο έχει 4.5 στραίνα τα περίπου, με βιβλιοθήκη, με αίθουσα πολλαπρόμοινων χρήσεων, δηλαδή εκδηλώσεων, με το περιβάλλοντα χώρο όπου γίνονται πολλά αυτοεκπαιδευτικά προγράμματα. Η έκθεση είναι δομιμένη θεματικά και χρονολογικά, σύμφωνα με τις τελευταίες απαιτήσεις μουσιολογίας βέβαια και όπως γίνεται παντού. Υπάρχει και μια συλλογή αφής για τα άτομα με προβλήματα όρασης, που έγινε στις συνεργασίες με τη Σχολή Κυφιλών Θεσσαλονίκης. Έχουν εκπαιδευτεί όλα αυτά τα χρόνια και αιφιετητές συντήρησης και αρχαιολόγια από όλο τον κόσμο. Οι τίτλοι των εκδόσων είναι είκοσι, πολλά από αυτά βέβαια είναι φυλάδια και εκπαιδευτικά δημιουργία. Επιχειρήσαμε από το 2008 και για πέντε χρόνια ένα ρεαστήριο συμπόσια αρχαίας κληπτικής και ζωγραφικής. Δηλαδή ζωγραφίστηκαν αυτά τα κληπτά, τα οποία είχαν αλλάξει σε ντόπιο μάρμαρο με τον αρχαίο τρόπο και έγινε ένα πείραμα πόσο διασώζονται τα χρόνα και στην αρχαιότητα τον όλα βαμαίνουν. Οι εικόνες από τις δημιουργτικά προγράμματα και τις εκδηλώσεις, πολλές από αυτές είναι πρωτοπερίωκες, οψηλικές πορείες και ο αγώνας δρόμου του ο Πολοδόρου. Σας ευχαριστώ για την υπογονή σας. Και εμείς σας ευχαριστούμε την κυρία Καραμήτου Μεντεσίδου για την πράγματι έτσι ενδιαφέρουσα και αξιόλογη εισήγησή της. Εγώ έχω να πω ότι η κυρία Καραμήτου είναι συνδεδεμένη με τη Νέα Νύη, την θεωρεί σαν δεύτερη πατρίδα αλλά στην ουσία είναι πάρα πολύ αγαπητή στην περιοχή, όχι μόνο στη Νέα Νύη. Έτυχε να υπηρετήσω δύο χρόνια και έβλεπα την συμπεριφορά και τις εκδηλώσεις αγάπης στο πρόσωπό της. Αυτά όμως δεν είναι τυχαία. Έδωσε την ψυχή της, έδωσε το είναι της για τους αρχαιολογικούς χώρους, όχι μόνος της Αννίσκης και της ευρύτερης περιοχής. Τώρα να πάμε στην ταινία κυρία Μεντεσίδου. Πείτε μας δύο λόγια τι θα δούμε και πώς έγινε αυτή η ταινία. Έτσι για έναν αρχαιολόγο, δεν ξέρω, έγινε άλλη φορά ταινία για την Ελλάδα. Είναι ντοκιμαντέρ αυτό, έτσι? Είναι ντοκιμαντέρ. Το ιδιαίτερο με αυτήν την ταινία είναι ότι εγώ ζήτησα κάποτε από κάποιον φίλο να αποτυπώσει όλη αυτή την έρευνα την οποία την κάνουμε με την ψυχή στο στόμα, δεδομένου ότι οι αρχαιότητες, σε τα 400 στρέματα περίπου, θα καλύπτουν και θα καταστρέφονται από το νερό. Ξέρετε τα μεγάλα δημόσια έργα, τα οποία είναι ευχή και κατάρα πολλές φορές για τις αρχαιότητες. Άρχισαν να παίρνουν πλάνα και στην πορεία μου είπαν ότι ο σκηνοθέτης, εμπνευσμένος, ο Κίμων Τσακίρης, μου πρότεινε να μην κάνει ένα καθευθό αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ, αλλά να κάνει μια ταινία στην οποία να δείχνει τον αγώνα των ανθρώπων για τη διάστηση αυτών των αρχαιοτήτων. Ο τέλος μου ήταν πάρα πολύ καταπληκτικό, έχουμε τεκμηριώσει, μαγνητοσκοπίσαμε όλες τις φάσεις της ανασκαθής, αλλά αυτό βγήκε σαν μια ιστορία, σαν ένα χρονικό, όλης αυτής της προσπάθειας από την ικανότητα που ο ίδιος ο σκηνοθέτης του Κίμου Τσακίρης. Ελπίζω να σας αρέσει. Καλύτερα να τη δείτε. Ας τη δούμε τώρα λίγο, πριν τη δούμε εντύπωση θέλει ο κ. Κάντης σαν χαιρετισμός κιόλας, έτσι? Ναι, ναι, ναι. Οι ερωτήσεις τελείως. Να σας ευχαριστήσουμε κυρία Καραμέντιον για την αποδοχή της πρόσκλησής μας, για την παρουσία σας εδώ, να σας ευχαρούμε για το πολύ σημαντικό και αξιόλογο εύρο που κάνετε εκεί στην Αρνίκη. Έχετε αναλύξει όλα αυτά εδώ πέρα που μας παρακατάσατε σήμερα, αλλά και τις συνθήκες που διάβασαν σχετικά με την ταινία που είναι εδώ. Σε ένα σημείο ήθελα να πω το εξής. Από τα αρχαιολογικά εβρίματα και τους μακεδονικούς τάφους που έχετε ερευνήσει, αναφερθήκατε στην άλλη Μακεδονία, αλλά ήθελα να ρωτήσω και για την κάτω Μακεδονία. Υπάρχει, κατά μια έρευνα, μία κοινή ταυτότητα και ομοιογένεια των δύο πολιτισμών. Εννοείτε. Είναι κάτι τέτοιο από το τελευταίο σημείο. Ναι, ναι. Ένας κοινός αρχαίος ελληνικός πολιτισμός της Άνω και της κάτω Μακεδονίας. Ναι, απλώς η Άνω-Μακεδονία θερρούνταν απομονωμένη η περιοχή και δεν είχε τίποτα να προσφέρει στην έρευνα. Η Άνω-Μακεδονία ήταν πιο γνωστή, ιδιαίτερα μετά το έρευμα της Βεργίνας. Άνω σημαίνει ορεινή ψηλή. Και αναφέρεται από τον Ιρότο, αυτό. Είναι σύμφωνα με την κοιμορθολογία του εδάφους. Η κάτω Μακεδονία είναι παραθαλάσση, όπως το λέει ο Θουκινίδης. Με βασιλείς τους Τιμενίδες, που κατάγοταν από το Άργος, δηλαδή τον Φίλιππο και τους προηγούμενους Πωθών και τον Μεγαλέξανο. Ενώ στην Άνω-Μακεδονία διατηρήθηκαν κρατίδια βασίλια με δικούς τους βασιλικούς οίκους, στα περισσότερα από αυτά. Αυτά τώρα ήταν σύμμαχα και η Πίκο, τα λέει ο Θουκινίδης, με το βασίλειο της κάτω Μακεδονίας. Και το βασίλειο της Ελλημιόδουλας ήταν ένα από τα ισχυρότερα. Και ήταν πάντοτε σύμμαχο με το βασίλειο της κάτω Μακεδονίας, πριν την ενοποίηση που πέτυχε η στρατιωτική διοφύα του Φιλίπου του Δευτέρου. Οι λυγκυστές γύρω στη Φλόρινα ήταν πιο ατύθασιοι που είχαν βασιλήσει τον Αραβαίο και άλλους. Σαφώς ο πολιτισμός ήταν ο ίδιος. Και αυτό που βλέπουμε μέσα από τις ανασκαφές και μέσα από την αρχαιολογία, η οποία είναι η ορατή πλευρά της ιστορίας, δηλαδή τι κάνει η αρχαιολογία εν μέρει δίνει τις αποδείξεις για να γραφτεί η ιστορία. Λέει ότι αυτές οι περιοχές είχαν επαφές. Άλλωστε και ο τρόπος ζωής της εναρχαιότητα. Υπήρχε μια αστική τάξη, αλλά η περισσότερη άσκηταν για οχτωνοτρόφου. Το καταλαβαίνουμε. Η οικονομία μας μέχρι πρόσφατα έτσι ήταν και μακάρι να συνέχιζε να ήταν εγκρωτική. Δεν υπήρχαν περιχαρακωμένα σύνορα μεταξύ των περιοχών. Και εγώ εδώ πέρα είχα βάλει σύνορα στους χάρτες αυτούς που μου πήραν και πολλά χρόνια για να τους κάνω και να αναπτύξω πιο πολύ την έργα μετά τον χάμο και την παπάζοδλο. Ήταν κοινά αγαθά το να πηγαίνω από μια περιοχή στην Άηση, όμως ήταν και διοικητικές ενότητες αυτές οι περιοχές. Σαφώς είχαν ομοιογένεια στα εμπρήματα. Και επίσης είχαν ομοιογένεια με την υπόλοιπο ελληνισμό της Ανατολής και της Νότιας Ελλάδας. Ας δούμε τα ιωνικά στοιχεία από το τέλος και όλο τον 5ο αιώνα προκυστός στην Μακεδονία είναι πάρα πολλά. Εξαιτίας της περσικής επικυριαρχίας και της εξάπλωσης του ιωνικού πολιτισμού, οι οποίες ήταν υπό την επικυριαρχία των Περσών και έτσι οι επαφές ήταν πιο άμεσες. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. Αυτή είναι η πραγματικότητα του ιωνικού πολιτισμού. |
