| : Ο κύριος στρατης Παπαδόκουρος με την Κατερίνα Πέχτσι. Κύριε Πέχτσι, να το διαβάσεις το όνομα. Θα εισήγηθούν το θέσμα στη δόλυμη από την νεκρόκουρια της Άσσουλς. Η νεκρόκουρια της αρχαίας στάθου δεν έ μέχρι σήμερα συστηματικής αρχαϊκής έρευνα, αν και είναι ήδη γνωστή από τις σκέψεις περιγριτών του 19. αιώνα. Η ανασκαφή της Καρχύλης της αρχαίας της δεκαετίας του 50, στις θέσεις Πατάρια, ήταν η πρώτη υποκάλυψη ένας σύνολο ελληνιστικών ταφών, και ενδιαφέρονται στις οικογενειακούς και στιχούς περιβόλους. Παρόμοι ταφικοί περιβολοί βρέθηκαν πολύ αργότερα, το 2002, σε σωστικές ανασκαφές της εμπορίας αρχαιοτήτων, στην ίδια θέση, και θυμίζουν τους περιβόλους του αρχικού κερανικού. Δεύτερος ταθμός υπήθησε η ανασκαφή της Κουκούλης της Αφράκη στο τέλος της δεκαετίας του 70, μεταξύ της Πύλης Ψουδία και της Σύρας, και του Πύρου του Σωτά, η οποία αποκάλυψε σε στάτα ταφών του τέλους του έκπληκου της κεντρικού αιώνου. Από το τέλος της δεκαετίας του 90, η επέκταση της σύγχρονης πόλης προς τα νότια και νοτιοττικά, οδήγησε στο μετομπισμό αρκετών ταφικών συστάδων, πάντα στο φλαίσιο σωστικών ανασκαφών της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Η Νεκρόπολη του 7ου και του 6ου αιώνα δρισκόταν εδώ, στη Σωχήρωση των Βλαιζικών Χρόνων, καλυπτώντας τα δυτικά πρανοί της Ακρόπολης και τη θέση της κατοπινής αγοράς. Εκ το τέ μετακινήθηκε σταδιακά προς το Νότο, λόγω των συνεχών επετάσεων των εκκληστικών εισήλων. Η νεότερη έργνα υπέδειξε τη σύνδεση της Νεκρόπολης με τις σπήλες του νότιου σκέλους της Σωχήρωσης, κυρίως με αυτές του Δίου και της Σύρας, του Ιακλή και του Διονύσου και του Σίλινγκου. Έγινε αντιληπτό ότι στις στάτες της Νεκρόπολης τους βρίσκονται κατά μήκους των βασιλικών μοσχών, που οδηγούσαν από τυχόρες βάσης. Η συγκεκριτική πλειονότητα των ασκαμένων μέχρι σήμερα ταχθών χρονολογούται από το 4ο έως και τους ιστερορωμαϊκούς βρώμους. Μεταξύ των κτερισμάτων, ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα πύληνα ιδόρια, από τα οποία συζητούμε εδώ τους χαρακτηριστικότερους τύπους, χρονολογικά και καταφέσι πληκόπτων. Οι τύποι περιλαμβάνουν θεϊκές γυναίκειες και παιδικές μορφές, πλαγκώνες, σκηνές υποσίου, σιλινούς και ζώα. Μακροσκοπικά φαίνεται ότι τα ιδόλια είναι κατασκευασμένα από θεσσιακό πυλό, αποτελούν δηλαδή δητοπλική παραγωγή, χωρίς όμως να αποκλείται το ενδεχόμενο εισυγμένο παραδειγμάτος. Είναι κατασκευασμένα με μήτρα, οι βάσεις είναι συνήθως φαμηλές οθογόνιες, τετράγωνες, ελαφάρτες δυόσχημες ή κυκλικές δεκοσομένες νοικλαστικούς δαχτυλίδους. Οι ορπές όπτυσης είναι κυκλικές, τετράγωνες ή οθογόνιας και βρίσκονται κατά κανόνα στην πίσω όψη της ιδολίδας. Σε κάποιες από τα ιδόλια διατηρούνται ήχνοι λευκού υποστρώματος και χρωμάτων. Τα μοναδικά ιδόλια που ξαναλογούνται στην ιστεροαρχαϊκή περίοδο εντοπίστηκαν σε διαδραγμένες επιχώσεις κλικοπέδου χρυσά φιλιανόκουλου. Πρόκειται για ένσπρονες γυναικές μορφές, σε αυστηρή μετοπική στάση, που παρουσιάζουν τη στοιχεία τυπολογική και οθονολογική με τα ιδόλια του αρτεμησίου. Από την αντιονατορική επέκτηση της Νεκρόπολης ανασκάθηκαν 19 τάφλοι, σπέστη σαμούγα και νεροσυκιά. Ξεχωριστό παράδειγμα αποτελεί η ταφή 1 στην εκθέσια πούδα, η οποία είναι εκτερισμένη αποκλειστικά με δύο ιδόλια, πτυνού και ζώου. Ο πετινός, πτυνό που χαρακτηρίζεται για τη ζωηρότητα και τη μαθητικότητά του, αποτελεί συχνό έβλημα, κυρίως σε τάφους παιδιών. Ερμηνεύεται ως παιδικό παιχνίδι, αλλά συνδέεται και με το πέρασμα των άρραινων εφήγων στην ενήλικη ζωή. Από την κλασική εποχή τον συναντούμε σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο, η εκνόηση όμως του τύπου αποδίδεται σε εργαστήρα της Κορίνθου. Το πλησιαίστερο παράδειγμα προέρχεται από τη Μύρινα, τεχνολογείται το 250 π.Χ., ενώ παρόμοια ιδόλια βρέθηκαν στην Όλυνθο, την Άκανθο, τη Σανθράκη ή τι θέλουν. Το δεύτερο ιδόλιο κονίζει τάγρο του δηματίζης. Το σώμα του είναι ογκώδης και κλινδρικό και λαιμός κοντός και πλατής με έντονη λαμυρίδα. Ο τάγρος, σύμβολο δύναμης και γονιμότητας, σχετίζεται με τη λατρεία των φροντίτων. Αντίστοιχα, οι ιδόλοι αγνωρίζουν από τη Μύρινα και από τη Σανθράκη. Την περίοδο από τον 4ο έως τον δεύτερο κοριστικανικό αιώνα, ανήκουν οι αρχαιότερες αισθάδες τάχων από το τμήμα του νεκροταφείου που έχει διεξοδικότερα ερευνηθεί, στα νοτιοδυτικά της αρχαίας πόλης. Ανασκάφηκαν συνολικά 315 τάφη, από τους οποίους οι 24 περίεχαν πύληνα ιδόλια. Στην πλειονότητά τους αφορούν σε ταφές γυναικών και παιδιών, εφόσον ειδικήσουμε ως όριο παιδικής ηλικίας τα 12 έως τα 14 έτια, που συνήθως προτείνεται από τους αρχοκολόγους. Από τους 57 τάχους του οικοπέδου Σούλδου, στον τάχος 46, το νεαρό άνδρα ηλικίας 18 έως 24 ετών, συνόδευε εκτός από μια στερενιά στρεγίδα, πύληνο ιδόλιο αγορδού με καυσία, τυπικό μακεδονικό κάλυμμα για τους επίσκεπτους οδηγόρους. Απηκονίζεται με τοπικά, φορά φλαμίδα προχωμένη στο δεξιό όμο και στα πόδια της πίδας. Με το αριστερό του χέρι καλύπτει το στόμα, κίνηση που έχει ερμηνευτεί ότι συμβολίζει την ιερή σιωπή του λατρευτή, πριν την ανάγκηση των προσφορών. Ο τύπος προέρχεται κυρίως από εργαστήρια της Αθηκής και της Διωτίας και έχει μεγάλη διάδοση στη βόρεια Ελλάδα, με γνωστά παραδείγματα στη Πίδνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Σαμαθράκη και ανατολικότερα την Τρία. Τα ιδόλια αυτού του τύπου αποτελούν συνήθεια αθήματα, σε ιερά της Δήμητρας και σε παριστάνω προς κυνητές και απολούσεις. Από την ταφική συστάδα 23 τάχων στις εργατικές κατοικίες, η γυναίκα ηλικίας 25 έως 35 ετών είχε ευτεριστεί με πέντε χάρτινα νομίσματα των μέσων του 4ου αιώνα και με πίληνο ιδόλο ο αφροδίτης της Επιτραγίας. Η χάρη είναι γυμνή πάνω στο μέσο και υπέφυγε κράτων. Το υμάτιό της τυλίγεται στο κάτω μέρος του σώματος και περνά πάνω από τα κεφάλι που επιστρέφεται με διάβολο. Στη Μακετωνία, παρόλο που η λατρεία της αφροδίτης είναι πολύ διαδεδομένη, η ευκόνησή της ως Επιτραγία είναι σπάνια. Παρόμοια ευκόνηση γνωρίζουμε από τον πίληνο βίνακα των βετρών και από τη Μύρινα. Στην ίδια περιοχή και στον άξονο που ξεκινά από την πίλη Διαΐρας, βρίσκεται το υπόπεδο Λαδίκα. Από τους 28 τάχους του υποπέδου, που ήταν υπερισμένοι κυρίως με αγγείας, κλακίδες και μυρωδοχεία, μόνο στον τάχο 13α, το βρέφος, έξι έως δώδεκα μηνών, συνόδευαν πίληνα ειδόλια τοποθετημένα στο κάτω τμήμα του σώματος. Βρέθηκαν τρία απανομιότυπα ειδόλια που ανήκουν στον τύπο της σκαθήμενης μορφής χωρίς κάθεσμα. Οι μορφές αποδίδονται γυμνές, με δωμένα πόρια, χωρίς γαχίωνες, με κλακίδια στο λαιμό τους βοφούς και τους μυρούς, ενώ ουσιάζουν οπές για την τοποθέτηση ένθετων χεριών. Η παραλλαγία αυτή είναι γνωστή τον 3ο και 2ο αιώνα στη Μύρινα, την Επίδαυρο, το Άργος, τη Σαμοδράκη, τη Βέλλεια. Στον τύπο της σκαθήμενης ενδυμένης μορφής ανήκει ένα τέταρτο ειδόλιο. Αφού είναι ενδυμένη με μακρή χειτώνα, ακουμπά το αριστερό χέρι στο μυρό και λυγίδι το δεξί βραχείο μέσα στο στήθος. Ανάλογα παραδείγματα συναντάμε στη Μύρινα και τη Σαμοδράκη. Οι ισκών Χατζή, Παπαϊκονόου και Παπαδόκυλος έχουν προσπάθει να συνδέσουν τη θεματική πρωτοκυπία τέτοιων ειδολίων με την υψηλή κοινωνική τάξη του νεαρού ατόμου που συνοδεύουν. Οι ισκών Χατζής έχουν υποστηρίξει ότι η παρουσία τους μπορεί να συμπολίδει τον πραγματοποίητο ρόλο των κοριτσιών ως συζύγων και μητέων. Παράου τα κοινή σμήτρας αποτελούν τρεις έντοπες μορφές φτερίσματα του είδου τάφου. Το άλογο βηματίζει με ανασυγκωμένο το δεξί προσκυνό πόδι και οι αναβάτης είναι δημιένες με κλανίδα και χειτονίσκο. Η εικόνα των ιππέων δεν είναι σπάνια στην κοροπλαστική των ελληνιστικών χρόνων. Ικονογραφικά παράλληλα βρίσκουμε από τη Μύρινα το Ανατολικό Νακροταφείο της Αισαλονίκης στη Ρώδη τη Διωτία του. Μήμα του Νακροταφείου της Παράκτιας Ζώνης δυτικά της Αρχαίας Πόλης αποτελεί το εικόπεδο Μυρώνιου. Ερευνήθηκαν 150 τάφοι που χρονολογικά τοποθετούνται από τις πρώτες δεκαετίες του πέντακου του ε.Χ. έως και τον δεύτερο. Η τάφη, η 52 τάφη, είναι εντελώς αχτέρυστη. Συνηθέστερο πτέρυσμα κατά το δέκατο αιώνα αποτελούν τα Ρυβαλοειδή Λικίτια, τον δεύτερο τα Πύλη Ναμιλοδοχία και αργότερα τα Ιάρινα Αγία. Οι άνδρες υπηρεύονται με στεφάνια, στλεκίδες, όπλα και εργαλεία σχετικά με το εφάγγελμά τους. Οι γυναίκες, περισσότερο τα νεαρά κορίτσια, ταιρίζονται κατά το δέκατο αιώνα με αρχησά, αργυρά, χάλκινα και ωστέινα κοσμήματα αλλά και με καφέφτες, πιξίδες και ιδόλια. Συνολικά 15 ήταν η τάφη που περιήχαν ιδόλια και αφορούν σε ταφές γυναικών, νεαρών ατόμων και παιδιών. Νεαρό άτομο και ιφανότατα γυναίκα του τάφη 59 συνοδευόταν από αρχησά και αργυρά κοσμήματα αλλά και από δύο γυναικία ιδόλια. Το πρώτο από δύο διφορέχτρια δημοφιλή τύπο του δεύτερου μισού του τέταρτου του προφυσικανικού αιώνα. Η μορφή αποικονίζεται όρθια πάνω σε ορθογώνια αντιμετωμητωτή ενιαία βάση. Φοράχει τόνα διάφανο κλειμάτου που ανεμίζει προς τα πλάγια για να αποδοθεί ο στροφιλισμός. Παρόμενο ισχυρονογραφικός τύπος προέρχεται από την Αττική και την Γανάδρα. Η δεύτερη μορφή σφιχτά τυλιγμένη στο υμάτιό της στέκεται όρθια με άνετο το δεξί σκέλος ενώ μια συστά δαπτυχώς οντυματίου πολύ σημαντικά αποδοσμένη προεξέχει στο πλάγιο. Και οι δύο μορφές βρίσκονται εντόπιστε στον αγραϊκής παράδοσης και απολυθούν λιγότερο ή περισσότερο πιστά γνωστούς οικονομιστικούς τύπους. Στον παιδικό κυβοδιώσιμο τάπλο του 62 είχε τοποθετηθεί ένας πύληνος καλατίσκος και δύο ειδόλια. Η γυναικεία μορφή που ακουμπανίζεται καθισμένη πάνω σε κύκνο αποδίδει τη θεά Αφροδίτη γυμνή με το δεξί της χέρι να συγκρατεί η μάτια πάνω από το κεφάλι της. Ο τύπος της γυμνής Αφροδίτης με το σώμα να προβάλλεται πάνω στο υμάτιο που ανεμίζει να παρουσιάζεται το δέστακτο αιώνα και επιβιώνει όσο ερωμαϊκά χρόνια. Η χθόνια ιδιότητα της θεάς στην προστασία της σοφίας ακτιζικούς ανηκείοι του παιδιού συνάδει έυλογα με την παρουσία της στον τάφο. Παίρισμα του ίδιου τάφο αποτελεί ειδόλιο με καθυστή μορφή πάνω σε τυκλικό κλακίδιο. Μολονότι έχει προσφυλευτεί ότι αποκονίζεται η γυναίκα, ηκάζουμε ότι πρώτονται για μορφή πιθήκου. Αποδίδεται καθυστή να ασχολείται με καθημερινές εργασίες του σπιτιού, κλαισιωμένη από υγείο με μπουροχέρι, ψωμί και ζύμη. Η μορφή του πιθήκου στην κοροπλαστική αποκονίζεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες όπως το ζύμωμα, η χρήση του υγείου και συμμετοχή σε αυθρατικά δρώμενα. Όμως η λιτόλοιπτα προέρχεται από τη βόρεια νεκρόπολη της Μητυλίνης ενώ συγγενικά παράλληλα παντούν στην Κόρινηθό αλλά και στην Άκανθο όπως είδαμε στην ανακέση του σπιτιού. Δίπλα στο νεαρό γόρη του τάχου 82 είχε τοποθετηθεί η σπλεκίδα για την Παλέστρα μαζί με τέσσερα λιτόλια. Δύο επικονίζουν τύπους παποσυλληνών, το τρίτο τον Θεό Πάνα και το τέταρτο δύο μοφές που προετοιμάζουν στη Γώσσια. Οι παποσυλληνοί είναι οι πρεσβύτεροι συλληνοί και σάδηροι που ανήκουν στον κύκλο του Διονύχου. Όσοι χθόνιες μορφές μεσολαβούν ανάμεσα στον Πάνα και τον κάτω κόσμου. Η παρουσία των ειδωλίων σε παιδική ταφή υποδειγνύει την ερωτική ενηλικίωση που διακόπηκε και εγγυάται την προσεκτική συνοδεία των δαιμόνων στον ταξίδι του στον Άντιο. Η στάση του πανός και η γενική διαδρομφωσή του τοποθετεί το ειδόλιο αυτό κοντά σε βιωτικά μάλλον πρότυπα, ενώ η παρουσία του στον τάφο σχετίζεται με την δοκτώνια υπόσταση του Θεού Διονύχου. Στη σκηνή προετοιμασίας συμποσίου, πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η μορφή μεγαλώσωμου από σύλλημου, ενώ ο δίπλα του στέκεται μικρός ομοσυρακλής με κύβελο και ασκόρ. Σκηνές προετοιμασίας και παράθεση συμποσίων αφρονούν στην κομωδία, από όπου η παράσταση αυλεί την έπνευση της. Η παρουσία ειδωλίων που σχετίζονται με τον κόσμο του Θεά του σε τάθους παιδιών είναι γνωστή σε πολλές περιοχές του ελληνικού κόσμου. Οι κάζεται ότι συνδέονται με τον ίδιο νησο, που ως φθόνια θεότητα προστατεύει την μετάβαση στον Άδη και εξασφαλίζει την ευτυχισμένη μεταφάνετο ζωή. Είναι όμως επίσης πιθανόν ότι το προθετούνται σε τάθους παιδιών ως ματήρια της μίησης του στον Θεά τους. Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι και στην Εκρόπολη της Θάσου τα ιδόλια προσφέρουν σημαντικές κοιροφορίες για την τεχνολογία και τους τύπους της χωροπλαστικής, αλλά και για τα ταφικά έθνοια της πόλης των πλαστικών και των ελληνιστικών χρόνων. Η συνδυαστική μελέτη των ιδολίων, των ανοιστικών συσφραζωμένων και των αθροπολογικών δεδομένων μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην ερμηνεία των τύπων και της επιλογής τους ως υπερισμάτων. Παρατηρούμε ότι τα ιδόλια δεν απαντούν σε όλες τις ταφές, ούτε σε όλες τις ταφικές ιστάδες, γεγονός που έχει παρατηρηθεί και σε συστηματικά αρεγουμένες μικροπόλες. Για να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα των πυρέστεραν ασφαραμένων ικοπέδων της Νότιας Νεκρόπολης, στο ικόπεδο Σούργου υπάρχει ένα μόνο ιδόλιο σε συνολικό αριθμό 57 ταφών, ενώ στο ικόπεδο Μυρώνι αριθμούν 22 ιδόλια σε 15 ταφές από το σύνολο των 150, δηλαδή σε αποσοστό σχεδόν 10% του σύνολου, που αποτελεί το υψηλότερο ποσοστό της προσώπης στη Νεκρόπολη. Υπάρχουν ταφές με ένα ιδόλιο και άλλες με δύο ή περισσότερο. Το ποσοστό μάλιστα αυτό είναι σίγουρα υψηλότερο, εφόσον καταγράφηκε και σημαντικός αριθμός ιδολίων, κυρίως γυναικίων, που αποτελούν τυχαία ευλήματα και δεν μπορούν να απορθούν σε συγκεκριμένο τάχο. Είναι επίσης προφανή στη σύνδεση των ιδολίων με ταφές παιδιών και των δυοφύλων, αλλά και γυναικών. Οι γυναίκες χτερίζονται κατά κανόνα με θεϊκές και γυναικείες μορφές, ενώ τα νεαρά αγόρια μορφές παιδιών και τύπους από το κύκλικο του διονύσου. Ενδιαφέρουσα η διαπίστοση ότι στην πλειονότητά τους οι θερισμένοι με ιδόλια τάφη είναι κυκοτιώσια. Οι τύποι των ιδολίων δεν φαίνεται ότι έχουν αποκλειστικά τεχνικό προορισμό. Η παρουσία τους εξάλλου είναι πολύ περιορισμένη, επίσης για θύμα αυτή των ιερών. Οι μελέτες του καθηγητή Μιγέρ για την κοροκραστική του θεσμοφορίου και του ΑΤΜΣ υπέριξαν ότι τα ιδόλια αναθήματα εξυπηρετούσαν στις διαβατήρια στελετές των λυπιακών σταδίων των γυναικών, λειτουργία που απαιτούσε πλουσιαότερη εκπροσώπηση από εκείνο το κτερίσμα τους. Η περιορισμένη, ούτως για άλλους, παρουσία ιδόλιων στην Επρόβολη επεξηγεί και την μικρή εκπροσώπηση των επιμέρων τύπων και παραλογών με πιθανία ξέρεση στις χλαγόνες. Φαίνεται, ωστόσο, ότι στο θεματολόγιο των ιδόλιων συμπεριλαμβάνονται τύποι που συναντώνται σε εργαστήρια της Νότιας Ελλάδας αλλά και του Ανατολικού Αιγαίου, υποβηλώνονται στη σχέση του νησιού με τους Αδείκες και του Πέροχες. |
