| Interviewee Zaraftis, Michail Date interview: 2015 December 13 Geography creation: Greece. Language Greek Extent 1 digital file : MPEG-4. Credit Line United States Holocaust Memorial Museum Collection, courtesy of the Jeff and Toby Herr Foundation: Καλημέρα, Καλησπέρα! Σας ευχαριστούμε πολύ που μας συναντήσατε. Κι εγώ το ίδιο. Το όνομά του είναι Νάταν Μπεϊράκ. Το δικό σας θα μας το πείτε να το έχουμε στην κάμερα. Ζαράφτης Μιχάλη. Ποια χρονιά γεννηθήκατε? Το 1929. Πού γεννηθήκατε? ΣΥΜΙ. Μέχρι ποια ηλικία μείνατε στη ΣΥΜΙ? Μέχρι το 1939. Μετά ήρθατε στη Ρόδο, ναι. ΣΥΜΙ. Μένανε εβραίοι στη ΣΥΜΙ, είχατε? Όχι. Πριν μετακομίσετε στη Ρόδο, ξέρατε ότι υπήρχαν εβραίοι ή τους είδατε πρώτη φορά το... Όταν ήρθαμε εδώ στη Ρόδο. Είχαμε 20 παιδιά στο σχολείο γιατί είχαμε ιταλικό σχολείο μετά στη ΣΥΜΙ. Και μετά συνέχισα και εδώ στο ιταλικό σχολείο. Είχαμε αξιωματικό ιταλό δασκαρό. Και έτσι μάθαμε και ιταλικά. Είχαμε ακούσει για τους Ιησούς στη ΣΥΜΙ. Ήρθαμε και στην ιταλική σχολείο στη ΣΥΜΙ. Και μετά συνέχισα και εδώ στο ιταλικό σχολείο. Είχαμε αξιωματικό ιταλό δασκαρό όταν ήρθαμε εδώ στη ΣΥΜΙ. Ποιά ήταν η πρώτη εντύπωση που σας έκαναν οι εβραίοι όταν τους είδατε εδώ στη Ρόδο? Εμείς είμαστε αδερφικοί. Είχαμε αδερφικές φιλίες. Γιατί μέχρι εκείνη την εποχή εκεί κάτω στην Ρόδο που λέει αρχιεπισκόπου Εσυμίου ήτανε τουρκικά. Από εκεί και πέρα ήτανε οβραίικα. Είχαμε πολύ κοντά. Ήταν αδερφικοί. Γιατί κάτω εδώ στη ΣΥΜΙ ήταν η κορυφή της Τουρκίας και τότε ήταν η κορυφή της Ελληνικής. Οπότε γνωρίζατε κάποιους Ελληνικούς? Άρα ξέρατε κάποιους Ελληνικούς. Εκεί πέρα ήτανε Μπαχάληκο εκεί κάτω. Εμπορεύτε να το δείξετε εκεί κάτω απέναντι. Ήτανε οβραίικο Μπαχάληκο. Και συγχωρημένη η μητέρα μου όταν ήρθανε από τη ΣΥΜΙ ήτανε αυτό. Εψημόσαμε από εκεί. Και ο Ραχαμής ο βρέος του λεγότανε Ραχαμής και φώναζε λόγω που τη λέγανε Κατσιμπράγκη τη φώναζε Κατσαμπρόκο κοροϊδευτικά. Κατσιμπράγκη. Και τη λέει Κατσαμπρόκο. Κατσαμπρόκο ξέρω. Κατσαμπρόκο. Κατσαμπρόκο. Κατσαμπρόκο. Κατσαμπρόκο. Κατσαμπρόκο. Κατσαμπρόκο. Και τη λέει Κατσαμπρόκο. Κατσαμπρόκο ξέρεις δηλαδή στα ελληνικά ήτανε ένα αυτό που ήμουνα τσανκάρις εγώ και δουλεύαμε με ξύλινα καρφιά. Είχαμε ένας ίδιος σαν καρφί κάναμε πρώτα μια τρύπα και βάσαμε το ξύλινο καρφί. OK. Πώς ήταν το όνομά της τώρα ξέχα. Κατσιμπράγκη. Κατσαμπρόκο. Αυτό σημαίνει το σκουριό ναίλ που χρησιμοποιήσαμε γιατί έκανα σκουριά και ήταν το σκουριό που χρησιμοποιήσαμε για να φτιάξουμε τις σκουριές. Ξυπνάτε όταν οι Γερμανοί ήρθαν απελπέδειες και δημοκρατές. Είχατε ανάμνηση από τότε που τους μαζέψανε και τους σκουριούς. Ναι. Τι θυμάστε. Τι θυμάστε, μου είπατε, τους Γερμανούς. Ναι, τους μαζέβανε από εδώ πέρα και τους πήρανε στο πλούσανο από εδώ πέρα. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Κι αφού με θέλησανε εδώ πού έγιναν στους מש age. Κι αφού και φύγουν στο με 1964. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Υπήρχε ο Γερμανός. Οι Γερμανοί άρχονται να τους μαζέψουν, ήτανε κάτι που το περιμένατε ή ήτανε έκπληξη? Έκπληξη ήτανε, διότι δεν ξέρουμε που θα τους πέραναν, ούτε τι θα τους έκαναν. Άρα ήτανε Γερμανούς να περπατάνε εδώ σε αυτόν τον δρόμο. Θυμάστε τι ώρα ήτανε, πρωί, βράδυ. Όλη την ημέρα. Ξεκίνησαν το πρωί ή ξεκίνησαν το βράδυ? Όχι, μετά το πρωινέσο, όχι πρωί πρωί. Εσείς είδατε λοιπόν τους Γερμανούς να περπατάνε εδώ σε αυτόν τον δρόμο. Πού ξέρατε ότι πάνε να μαζέψουν τους Εβραίους, πώς το καταλάβατε εκεί πάνω. Ξέραμε ότι τους μαζέψαν, αλλά για ποιον λόγο δεν ξέραμε τότε. Είδατε Γερμανούς να συνοδεύουν Εβραίους, να τους παίρνουνε. Ναι, ναι. Αναγνωρίσατε κανέναν από τους Εβραίους αυτούς που τους έκανε... Που ήταν γνωστή όλοι εδώ πέρα, γιατί τους ξέραμε όλους. Είχα τη σαγκαράδικο κι εγώ εκεί κάτω και τους έφτιαχνα σόλες, ντακούνια, τέτοια πράγματα, δεν ξέρα πολλούς. Μπορείτε να θυμηθείτε κανένα όνομα ανθρώπου που τον είδατε να τον συνοδεύουν οι Γερμανοί να τον πάρουνε. Και δεν μας αφήναν να πάμε ποτά. Προσπαθήσατε... Προσπαθήσατε... Δεν προσπαθούσαμε, γιατί έκαναν τη δουλειά τους αυτοί. Έκαναν αυτή τη δουλειά, δεν αφήνανε ξένους, πολίτες. Δεν μπορούσαν να μπουν κοντά, γιατί δεν μας αφήναν να μπουν κοντά. Και δεν θυμηθώ κανένα όνομα. Αλλά από μακριά αναγνωρίσατε τα πρόσωπα των ανθρώπων και ξέρατε ότι είναι οι Εβραίοι. Ξέρω πολλούς που βάτησαν από μακριά. Είπαμε όπως είναι ο Ραχαμής αυτός, είχε δυο γιους και μια κόρη. Η κόρη του τότε είχε Ιταλόο και κλήτωσε. Είχε ένα μαρινό της λέγονταν. Είχε παντρευτεί. Είχε παντρευτεί και βλήτωσε. Και εκεί που είχα εγώ το μαγαζί, ήταν υποκειρά και ήμουνα δίχως λεφτά μέσα. Τότε ήταν ρύπια, ήταν παρατημένα τα σπίτια όλα. Μισό λεπτό θα μου τα πείτε. Θυμάστε το όνομα της κοπελάς. Ναι. Ο άντρας λέγονταν Μαρινότης. Αυτήν δεν θυμάμαι πως αυτήν πώς τώρα. Δεν πειράζει. Η Ραχαμής είχε δυο γιους. Δυο γιους και μια κόρη. Η κόρη του τότε είχε δυο γιους και μια Ιταλόο. Είχε δυο γιους και μια κόρη. Είχε δυο γιους και μια κόρη. Είχε δυο γιους και μια κόρη. Είχε δυο γιους και μια κόρη. Είχε δυο γιους και μια κόρη. Είχε δυο γιους και μια κόρη. Είχε δυο γιους και μια κόρη. Είχα δυο γιους και μια κόρη. Αυτό είπατε ότι κράτησε όλη μέρα, οι Γερμανοί όλη μέρα μαζεύανε τον κόσμο από τη νεοβραϊκή. Ναι, οκ. Και οι Γερμανοί είχαν όλη την οικογένεια, όλοι και νέοι. Και είδατε ολόκληρες τις οικογένειες παίρνανε, και τους παππούδες και τα παιδάκια. Ναι, ναι, ναι, ναι. Μήπως τους ακολουθήσατε να δείτε πού τους πάνε? Βέβαια. Ακολουθήσατε από πού τους πάνε. Από εδώ από το γήπεδο τους πήραν στο Σολέι, που είναι εκεί στα πλατανάκια, που είναι το θέρμα εκεί το Σολέι το ξενοχείο, εκεί τους πήρανε μετά. Εσείς ακολουθήσατε προς το στάδιο, ή ακολουθήσατε στο Σολέι? Στο Σολέι τους είδαμε εμείς, διότι δεν είχαν να φάνε. Εγώ τότε ήμουνα 10-12 χρονών, 13 τόσο, και οι Γερμανοί όταν κάνανε τσομιά, θα κάνανε αποσκελαρούδες. Ξέρετε αυτά που είναι κάτι στρογγυλά στο μουνό, τα βγάζανε και τα φρύγανε στο χουλί και έκαναν τσομί. Λοιπόν το τσομί αυτό δεν το τρώγανε και εμείς φιτσιερικοί τους πήραμε ένα μπουκάλι λάδι και μας δίνανε τσομιά τέτοια. Και από αυτό το τσομί έπαιρνα εγώ και πολλούς τότε που δεν είχαν να φάνε στο ξενοδοχείο που ήταν μαζεμένοι. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομιά από κάποιο τσομιά που έκανε από το χώρο, αλλά δεν το τρώγανε, οπότε θα τους έδιναν ένα μπουκάλι λάδι και θα μας δίνανε αυτό το τσομί. Και ήταν αυτό το τσομί που έκαναν. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. Υπήρξα τσομιά γιατί δεν είχαν τσομιά εκεί στο Σολέι και οι Γερμανοί έκαναν αυτό το τσομί. |