| Διάλεξη 3: Είχαμε πει να αρχίσουμε από την αρχή και αρχεί βασικά για πάρα πολύ κόσμο, σημαίνει να πάμε στους Έλληνες. Άρα μπορούμε να δούμε αυτή την αντίληψη, ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο, χάρις το λόγο, τι συναντάμε λοιπόν στους Έλληνες, στους Ιωνές, τον έκτο αιώνα π.Χ. Άρα λοιπόν συναντάμε την πολυπλοκότητα, την διαφορετικότητα και παρ' όλα αυτά ψάχνουμε να βρούμε την ενότητα του κόσμου. Είναι αυτή η έννοια το ένα, ότι παρ' όλοι που μας φαίνονται διαφορετικά τα πράγματα, από πίσω υπάρχει κάτι που κρύβεται και συνεπώς είναι ευθύνη δικιά μας να ψάξουμε αυτό που είναι κρυμμένο, να ψάξουμε και να βρούμε την ενότητα του κόσμου. Μπορούμε ακόμα για να σταθούμε στις λέξεις, είναι η φύση, η φύση λοιπόν προέρχεται από ένα ρήμα φύνε, είναι λοιπόν αυτό που φύεται και συνεπώς η αντίληψη που έχουμε λοιπόν για τη φύση από τους Αρχαιοσέλινες είναι πως μοιάζει πάρα πολύ και έχει την όλη δυναμική του φυτού. Άρα λοιπόν είναι κάτι που γεννιέται, μεγαλώνει και αναπτύσσεται όπως ένα φυτό. Η άλλη λέξη κόσμος, ότι θέλουμε λοιπόν να κατονήσουμε τον κόσμο μας παραπέμπει στην έννοια κόσμος που σημαίνει στολίδι. Άρα λοιπόν την ώρα που βλέπουμε και μελετάμε και τον κόσμο έχουμε την αίσθηση ότι ο κόσμος αυτός συνιστά κάτι το ωραίο και μπορούμε για να θυμηθούμε μαζί ότι με βάση τη βίβλο την Παλαιάδη Θηκή όταν ο Θεός είχε φτιάξει τον κόσμο, γύρισε πίσω και είπε ότι είναι καλός. Καλός λοιπόν σημαίνει ότι ο κόσμος πως είναι ωραίος. Άρα λοιπόν η έννοια της αισθητικής πηγαίνει και συναντάει την έννοια του λόγου. Στην προσπάθεια τώρα να διασφαλίσουν την ενότητα του κόσμου όλοι οι Ίωνές θεώρησαν ότι πίσω λοιπόν από όλες αυτές τις αλλαγές υπάρχει το ένα στοιχείο που συστήνει την ενότητα του κόσμου και ο κάθε ένας από αυτούς έχει προτείνει από ένα στοιχείο που το θεωρεί σαν αρχή όλων των πραγμάτων. Ο Θαλής που γεννήθηκε στο 625 π.Χ. υπέθεσε λοιπόν ότι το ίδωρ είναι η αρχή όλων των πραγμάτων. Πώς τη βλέπετε αυτή την αντίληψη ότι υπάρχει ένας κόσμος, ότι υπάρχει μια φύση, αλλά σαν πρωταρχικό στοιχείο που συστήνει τον κόσμο, συστήνει τη φύση, έχουμε αυτή την ιδέα του ίδατος, το ίδωρ. Είναι κάτι που έχει τη δική του λογική, το θεωρείται εύλογο ή παρατραβηγμένο, ναι. Μου φαίνεται όντως πως η ζωή, η ζωή, πως εμφανίστηκε πρώτα μέσα στη στάλαση και μετά όντως λοιπόν αυτά τα έμβια όντα βγήκαν εκεί στη στεριά και μετά μέσα από ιστορία της εξέλιξης φτάσαμε στο στάδιο αυτό εδώ. Άλλη παρατήρηση, γιατί το ίδωρ, ναι. Το Μεθάνιο. Το Μεθάνιο. Παρατήρηση του ίδωρ. Δεν πάμε βήμα. Ποιος? Ο Θαλής. Ο Θαλής. Άρα λες ότι έχει να κάνει με το γεγονός ότι μεγάλωσε στην Ιωνία σε παραθαλάσσιο μέρος, άμα το Θαλή θα το φανταζόμαστε στην Ελβετία ή πάνω στις Άλπες, θα έλεγε το χιόνι ίσως. Ο Θαλής. Σαολυγική συνέπεια. Για να το δεις, σαολυγική συνέπεια. Το νερό που έχετε από την εξέλιξη, την γεωλογία, την βιολογία, την κοσμαλογία, την αστροφυσική, την φυσική, το νερό είναι σημαντικό, ναι ή όχι? Ποιος είπε ναι, δηλαδή. Ναι. Δεν μπορούμε να κάνουμε και τίποτα άλλο τώρα. Να φανταστούμε ότι μπορούμε να μεγαλώνουμε με δόσεις από μεθάνιο. Άρα λοιπόν μου φαίνεται πως είναι κάτι βασικό. Είναι δύσκολο, δύσκολο, δύσκολο, σχεδόν αδύνατο να φανταστούμε ζωή χωρίς νερό. Μόλις δούνε κάπου η αστροφυσική ήχνη ότι ίσως υπάρχει νερό ή πόνια νερού σε ένα κάποιο πλανήτη, αμέσως θα τρέξουν για να το συνδέσουμε με παρουσία ζωής. Και άμα μιλήσετε με γεωλόγους, θα σας πω είναι ότι η γη, αυτή τη γη που την πατάμε δεν είναι τίποτα άλλο, αλλά κάτι που πλέει. Πλέει πάνω στο νερό. Εντάξει δεν είναι κάτι το σταθερό. Όταν γίνεται ένα σεισμός είναι γιατί έχουμε αυτές τις πλάκες που πλέουν λοιπόν πάνω στο νερό και καθώς κινούνται, συγκρούονται αυτές οι πλάκες και έχουμε την ατυχία να είμαστε πάνω στο νερό. Εκεί στο σημείο που συναντάτε η ευρωπαϊκή πλάκα με την εφρικανική και γίνεται σεισμός. Άρα η αντίληψη ότι το νερό είναι η πρώτη αρχή έχει μια κάποια βάση. Είτε σαν στοιχείο της εξέλιξης, ότι για να πάμε ένα βήμα πιο πέρα θα χρειαστούμε και το νερό, είτε σαν το γεγονός ότι η όλη ιστορία της γης δεν είναι τίποτα άλλο. Έχει να κάνει πάρα πολύ με το γεγονός πως το κυριακό στοιχείο στη γη είναι η θάλασσα και το γεγονός λοιπόν πως είναι δύσκολο να φανταστούμε κάτι χωρίς την παρουσία του ύδατος. Το άλλο που συνέβη με τον Θαλή είναι ότι κατάφερε να προβλέψει έκλειψη ηλίου το 585 π.Χ. Πώς πέκτηκε το όλο παιχνίδι, δηλαδή πως ο Θαλής μπορούσε να κάνει μια πρόβλεψη ηλίου το 585 π.Χ. Τι λέτε να έχει συμβεί. Ήταν η εφεία του...Ναι, σωστά. Βέβαια, σωστά. Οι βαβυλόνοι τα καταγράφανε όλα. Άρα είχαν πίνα και σολόκληρος πότε έγινε, τι έγινε, πώς έγινε και αν κάποιος δει ότι υπάρχει μια επανάληψη, κάθε πότε γίνεται η έκλειψη, θα μπορούσε να φανταστεί πότε θα γίνει η επόμενη. Άρα μιλάμε για Ιωνία, που δεν είναι και τόσο μακριά από τους Βαβυλόνιους. Εντάξει, δεν είμαστε ούτε στη Σπάρτη ούτε στην Αθήνα. Λίγο πιο πέρα να πας φτάνεις στην Βαβυλώνα. Άρα πρέπει να φανταστείτε ότι οι Ιώνες κάτι δυο και τρεις είχαν σκέση με τους Βαβυλόνιους. Είχαν πρόσβαση κατά κάποιο τρόπο, λοιπόν, στα δεδομένα με κινήσεις πλανήτων, σελήνης, τουλίου. Άρα, κάνοντας χρήση των δεδομένων που είχαν εκείνοι, μπορούσε να κάνει την πρόβλεψή του. Βέβαια, στους Ιώνες, στους συμπορίτσες του, θα φάνηκε κάτι εξαιρετικό και θα του προσέφερε μια κάποια έγκλη. Υποθέτω για πάρα πολλά χρόνια. Δηλαδή, στην αυλή δίπλα, υπήρχε μια ολόκληρη παρέα που πιθανόν συνεδίαζαν τις παρατηρήσεις με τελετές και άλλα τέτοια πράγματα. Δεν μιλάμε για την καθαρή την επιστήμη ότι υπήρχε ένα τμήμα αστροφυσικής, αλλά την ώρα που έκαναν τις παρατηρήσεις τις καταγράφανε και με κάποια στιγμή, υποθέτω, βλέπανε τις κανονικότητες που υπήρχανε και τους επέτρεπε να κάνουν την πρόβλεψη. Ξέρεις κάτι παραπάνω από… Μετά από το τέλος της τέταρτες χιλιετίας της αστροφυσικής… Τόσο παλιά, ε? Τόσο παλιά. Άρα στην ιστορία μέσα να θεωρήσουμε τον εαυτό μας πως είμαστε πιτσιρίκια, πως είμαστε νέοι σχέση με Βαβυλώνιους, Αιγύπτιους, Ινδούς, Κινέους κτλ. Πάντως, και το πρόβλημα είναι το εξής, πως οι Βαβυλώνιοι, απ' ό,τι ξέρουμε, παρό που βλέπανε και είχαν και τις μετρίες και βλέπανε αυτήν την κανονικότητα, δεν πήγανε το ένα βήμα πιο πέρα και να πούνε πως εδώ έχουμε με κάποια τάξη, την οποία τάξη για να τη συνδέσουνε με νομούς της φύσης. Ίσα ίσα επέτρεπε σε μερικούς απ' αυτούς για να κρυφτούν πίσω απ' την ικανότητα του να κάνουν την πρόβλεψη και να το συνδέσουνε με την ικανότητά τους, την ιεροτελεστία, στη μαγική κτλ. και συνεχώς εκείνο το κάλυμα και της θρησκείας πάντα υπήρχε στη συνολική τους δουλειά. Ένας άλλος ήωνας που πίστεψε κι αυτός ότι πίσω από τη διαφορετικότητα, την πολυπλοκότητα και το γύγνεσαι, όπου τα πάντα αλλάζουν, υπάρχει τι, ξανά ξανά είναι η ίδια έννοια, το ένα, υπάρχει κάτι λοιπόν που συνέχει και τα πράγματα όλα, είναι ο Αναξίμαδρος. Είναι 15 χρόνια νεότερος του Θαλή, ο Μέν Θαλή πιστεύουμε, ο Μιλήσιος, πιστεύουμε ότι γεννήθηκε κάπου το 625 π.Χ., ενώ ο Αναξίμαδρος το 610 π.Χ., πεθαίνε το 546 π.Χ., ο οποίος με την ίδια λογική όμως, στη θέση του νερού, έθεσε σαν πρώτη αρχή των όντων το άπειρο. Το άπειρο, πρώτα απ' όλα για να βιαστούμε αμέσως και να πούμε ότι αυτό το άπειρο δεν έχει καμία σχέση με τη μαθηματική έννοια του άπειρου που ξέρουμε εμείς. Το άπειρο τι είναι λοιπόν, είναι αυτό που λέει η λέξη. Καταρχήν είναι κάτι το υλικό, εμπειρικό. Μιλάμε για ίωνες, δεν υπάρχει η αντίληψη πως υπάρχει κάτι πέραν του κόσμου τούτου. Αυτό το πιάνω και το νιώθω και είναι αυτό για το οποίο μιλάω. Το άπειρο λοιπόν αυτό είναι χωρίς πέρατα, άπειρο. Δεν έχει χωρικά πέρατα, χρονικά είναι απέραντο, δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε ποιοτικά. Σημαντικό πράγμα. Αυτό το πράγμα λοιπόν δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε ποιοτικά. Αλλά ενώ είναι κάτι το υλικό, δεν μπορούμε να το ταυτίσουμε με εμπειρική υλία που τη συναντάμε μπροστά μας. Άρα λοιπόν υπάρχει μια κάποια υπόθεση, ότι έχουμε τα υλικά πράγματα που τα πιάνουμε, τα μελετάμε. Και δίπλα στα υλικά αυτά τα πράγματα, υπάρχει ένα άλλο στοιχείο, υλικό κι αυτό, το οποίο όμως επειδή είναι άπειρο, δεν έχει πέρατα λοιπόν στο χώρο και το χρόνο, και δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε με βάση τα συνήθικα κριτήρια που έχουμε. Και γιατί το χρειαζόμαστε αυτό το άπειρο? Ο Αναξίμαδρος το έχει ανάγκη, γιατί αυτό το άπειρο έχει κοσμογονικό και οντολογικό χαρακτήρα. Είναι λοιπόν το υπόστρομα για ό,τι συμβαίνει στον κόσμο, είναι και η αρχή της όλης εξέλιξης. Ο ίδιος έλεγε «εξαπείρου πάντα και εισάπειρων πάντα τελευτά». Πιο καλό παιδί, από τη φιλοσοφική θα μας το αποδώσει αυτό στα νέα ελληνικά. Πιθανώς δεν είναι δύσκολο. Εξαπείρου πάντα και εισάπειρων πάντα τελευτά. Ναι. Σωστά, λοιπόν τα πάντα αρχίζουν από το άπειρο και τα πάντα τελειώνουν και καταλήγουν στο άπειρο. Άρα λοιπόν η αντίληψή μας είναι πως υπάρχει κάτι, το υλικό, το άπειρο. Εμείς ζούμε στον κόσμο της, ζούμε στον κόσμο της πολυπλοκότητας, του γίνεστε, του γύγνεστε. Αλλά αυτό που συμβαίνει λοιπόν, αρχίζει κάτι από το άπειρο, διανύει τη δική του διαδρομή, ξαναγυρίζει πίσω στο άπειρο και χάνεται. Άρα λοιπόν το άπειρο θα πρέπει να το φανταστούμε σαν τι? Σαν μια μήτρα η οποία μας γεννάει αυτά τα πράγματα που συναντάμε στη φύση και είναι λοιπόν ο αποδέκτης της ύπαρξης. Πιο κάτω λέει πάλι ο Αναξίμανδρος ότι πάνω πολύ κόσμοι πηγάζουν από το άπειρο και φώνται απ' αυτό. Καταρχήν δεν ζούμε σε έναν κόσμο, σε ένα μοναδικό κόσμο. Το άπειρο γεννάει επάνπολους κόσμους, γεννιώνται απ' αυτό, απορροφώνται απ' αυτό. Άρα την ίδια στιγμή που εμείς μιλάμε και ζούμε σε έναν κόσμο, όπου με βάση αυτή την αντίληψη του Αναξίμανδρου, αυτός ο κόσμος βγήκε από το άπειρο, θα έχει τη δική του διάρκεια και θα καταλήξει ξανά στο άπειρο, κάπου αλλού ξαναγεννιέται ή μάλλον γεννιέται ένας άλλος κόσμος, έχει τη δική του χρονική διάρκεια και στο τέλος θα καταλήξει πάλι στο άπειρο. Πώς σας φαίνεται παιδιά, τρομάζετε, ότι κάποιος έρχεται και μας φτύνει οικανονικά έτσι στον κόσμο, μας ξεπετάει και εμείς κάνουμε και τα δικά μας και στο τέλος μας περιμένει να μας απορροφήσει πάλι. Ποιος άλλος μας περιμένει να μας απορροφήσει πάλι πίσω στο άπειρο, τρομερή ιδέα, ορίστε, παιστιμιστική ε, θέλετε κάτι άλλο, τι μπορούμε να κάνουμε γι'αυτό. Μεταξύ μας δεν έχει μεγάλη διαφορά από αυτό που συμβαίνει, δηλαδή τουλάχιστον άμα το σκεφτούμε σαν βιολογικά όντα, μεταξύ μας γεννιόμαστε, ζούμε, μια κάποια στιγμή καταλήγουμε κάπου. Και τώρα, προφανώς δεν πρόκειται για αυτή την πρόταση για μας σαν βιολογικά κόσμα, όχι, όχι, πρόκειται για την πρόταση για τον κόσμο τον ίδιο. Ότι ο κόσμος ο ίδιος, που το βλέπουμε και τον έχουμε μπροστά μας, το φεγγάρι, η σελήνη, ο ήλιος και γίνεται, το έλα να δεις με κοινής πλανητών, με τις εκκλείψεις του έναν και του άλλον, έρχεται ο άλλος και λέει, κοίταξε, γεννήθηκε από το άπειρο μια κάποια στιγμή, σωστά, και μετά πάλι θα χαθεί στο άπειρο. Και έρχεται σε κόντρα με την οντολογική αντίληψη των Ελλήνων, που έχουν ανάγκη από κάτι το σταθερό. Και το σταθερό υπάρχει αυτό στον Αναξίμαντρο, αλλά δεν είναι ο κόσμος ο ίδιος. Είναι το άπειρο που γεννάει τον κόσμο. Άλλη αίσθηση, ναι. Δεν νομίζω, ναι, πως ο Μελέτης μη γραμμικά φαινόμενα και δυναμική του χάος. Εξάλλου ο κόσμος του φαίνεται τόσο πολύ ωραίος για όλους τους ίωνες. Δηλαδή σκέψω πως είσαι στην Ιωνία. Έχεις ένα ωραίο φυσικό περιβάλλον. Είσαι κοντά στη θάλασσα, η φύση. Δεν νομίζω θα σε πιάσει καμιά μελαχολία εκεί για το χάος και ότι χανόμαστε στο χάος. Λέγε Φλώρε. Δεν είχαμε την αίσθηση του Μελέτης. Είναι ανάγκη να βάρουμε κάποιο μετατροπικό στιγμή για τα μαθηματικά, αλλά θα είναι πληκτικό που θα γεννάει όλα τα υπόλοιπα. Είναι πολύ σημαντικό το όνομα του Αναξύμμαντος, αυτό το άπειρο, αλλά δεν έχει συμβιλητές για να αντιληφθούν. Έχουμε το ένα και εκκρίνει τις εναντιότητες. Αυτά που βλέπουμε στη φύση σαν τα ενάντια, το θερμό και το ψυχρό, το ξηρό και το υγρό, βγαίνουν μέσα από αυτό το άπειρο, εκκρίνονται λοιπόν ως ενάντια στοιχεία. Αυτά λοιπόν τα αντιθετικά ζευγάρια, ξηρό, υγρό, θερμό, ψυχρό, γεννώνται, αποχωρίζονται από το άπειρο και μία στιγμή υπερισχύει το ένα και μία στιγμή υπερισχύει το άλλο. Επειδή προφανώς πρόκειται για Έλληνα και μάλιστα για Ίωνα και με κανένα τρόπο δεν αγαπάει το χάος, δηλαδή χάος και ελληνική σκέψη είναι δύο πράγματα που δεν πάνε μαζί, λέει μετά το εξής, η εναλλασσόμενη υπεροχή, δηλαδή και το γεγονός ότι σε μία συγκυρία υπερέχει το θερμό στοιχείο, σε μία άλλη συγκυρία θα έχουμε την υπεροχή του ψυχρού στοιχείου, πράγματοποιηται σε τακτά χρονικά διαστήματα, κατά τη του χρόνου τάξιν. Άρα λοιπόν το γεγονός πως μία στιγμή θα έχουμε το θερμό, μία κάποια στιγμή θα έχουμε το ψυχρό, δεν γίνεται τυχαία, δεν γίνεται χαωτικά, υπάρχει μια τάξη και λοιπόν υπάρχει ο χρόνος που κανονίζει πότε θα έρθει το ένα και πότε θα έρθει το άλλο. Άρα λοιπόν τη στιγμή που γεννιούνται αυτά, έχονται σε σύγκροση, αντιπαράθεση, σε μία συγκυρία το ένα έχει το πάνω χέρι, σε μία άλλη συγκυρία θα έχει το άλλο, δεν γίνονται σε αφαίρετα χρονικά διαστήματα, υπάρχει λοιπόν αυτή η τάξη και συναιπώς το ένα παίρνει τη διαδοχή του άλλου σε τακτά χρονικά διαστήματα, κατά τη του χρόνου τάξιν. Είχε δε μία ιδιαίτερη αντίληψη πώς έγινε ο ίδιος η σελήνη και τα άστρα, θεωρούσε λοιπόν ότι ήταν μαζί το θερμό και το ψυχρό, αποχωρίστηκαν την στιγμή της γέννησης και ήταν λοιπόν μία πυρήνη σφαίρα που περιέβαλε τη γη. Άρα λοιπόν στο κέντρο έχουμε τη γη, περιβάλλεται λοιπόν από την πυρήνη σφαίρα όπως λέει η φλούδα γύρω από τον κορμό του δέντρου, αυτή είναι η αντίληψη που έχει, πως έχουμε το δέντρο και γύρω έχει τη φλούδα, η πυρήνη λοιπόν αυτή φλούδα μια κάποια στιγμή φεύγει, διασπάται σε διάφορους κύκλους και έτσι έχουμε λοιπόν από αυτή την πυρήνη φλούδα τον ήλιο, το φεγγάρι και τα άστρα. Πώς σας φαίνεται αυτή η αντίληψη, ειδικά στους φοιτητές του φυσικού αλλά και σε όλο τον κόσμο, ότι έχουμε τη γη γύρω γύρω, έχει την πυρήνη σφαίρα, η πυρήνη σφαίρα πάει και διασπάται σε κομμάτια και τα κομμάτια αυτά μας δίνουν τον ήλιο, τα άστρα και τα λοιπά. Έχουν συμβεί τα πράγματα έτσι, ναι, όχι με βάση την εξέλιξη δηλαδή, όντως φτιάχτηκε πρώτα η γη και μετά... Μπορούσε να είναι στο ΣΤΙΚ και πριν ένα να είναι στο ΣΤΙΚ και πριν δύο να είναι στο ΣΤΙΚ. Θα μπορούσε ναι τα στο ΣΤΙΚ, όχι τυχαία με βάση με κάποια λογική, γιατί τυχαία, τουλάχιστον ο ίδιος δεν θα δεχόταν το τυχαίο της γνώμης του, γιατί λέει ότι όλα γίνονται με βάση με κάποια τάξη, άρα την τάξη αυτή θα θέλει για να την βάλει και στον εαυτό του και στη σκέψη του. Ξέρουμε, εν πάση περιπτώσει, ότι το σύμπαν λοιπόν στις πρώτες στιγμές θα μπορέσουμε να το φανταστούμε σε μια ύλη σε ψηλές θεμοκρασίες, πάρα πάρα πολύ θερμό, μετά φτιάχνονται οι γαλαξίες, μετά έχουμε τον ήλιο και μετά φτιάχνονται οι διάφοροι πλανήτες που κάνουν βόλτα γύρω από τον ήλιο, άρα συναιπώς αυτή η εικόνα δεν συνάδρει με αυτό που ξέρουμε εμείς. Πρώτα έχουμε λοιπόν τον ήλιο και μετά τους πλανήτες και όχι η Γη φτιάχνετε πρώτη και η πύρινη φλούδα μετά πήγε και διασπάστηκε και μας έδωσε τον ήλιο και τα άλλα τα στέρια. Δηλαδή αυτή η αντίληψη ότι η Γη είναι το κέντρο του κόσμου, που την είχαμε μέχρι πότε παιδιά, η Γη σαν κέντρο του κόσμου, για να μην τα ρίχνουμε στους Έλληνες πως κανένα λάθος, μέχρι πότε πιστεύαμε ότι η Γη είναι το κέντρο του κόσμου, ναι? Και ο Γαλλιάς πότε έγινε, σε ποιον αιώνα? Κάπου εκεί μέσα. Άρα μιλάμε για 20 αιώνες, ήμασταν το κέντρο του κόσμου. Άρα λοιπόν αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι η σύλληψη του αναξύμανδρου για ένα κόσμο είναι συνάμα μεγαλοφιής και γοητευτική. Τα πάντα απορέχονται από το ένα άπειρο. Το άπειρο λοιπόν περικλεί όλα τα αντίθετα. Και παραμείνει το ίδιο αόριστο. Κανένας δεν μπορεί να μας πει τι είναι ακριβώς αυτό το άπειρο. Γιατί, ρε παιδιά, δεν μπορούμε να πούμε τι είναι το άπειρο. Υπάρχει κανένας που μας το απαγορεύει. Δεν κατάλαβα. Α, η φύση μας είναι που δεν μας το επιτρέπει να πούμε κάτι για το άπειρο. Κανένας άλλος. Ναι. Εγώ νομίζω ότι το άπειρο το εντελαμβάνω σαν αντικείμενο με την έννοια... όχι σαν αντικείμενο. Είναι πολύ μακριά με την έννοια του μικρού αφείρου και πολύ μακριά με την έννοια του μεγάλου αφείρου. Δηλαδή, δεν μπορούσαν ακόμα να έκανε κανονικωρίες αφείρου. Κανένας τα μαθηματικά του είναι πολύ υποαλάχιστα. Συγνώμη, δεν ήξερα ότι υπάρχει μικρό άπειρο και μεγάλο άπειρο. Δηλαδή, πας στην αγορά για δουλειές, βάλε με τρία κιλά άπειρο. Όχι, αλλά... Τι γίνεται? Τι είναι για σένα το μικρό άπειρο και το μεγάλο άπειρο. Το μικρό άπειρο, ας το δούμε, θα ήταν διαφορετός λογισμός με την έννοια του πολύ μικρού που το διασφάζουν σε όλα οι μικρότερα της ακολουθίας. Παιδιά, για να μείνουμε λίγο στην πρόταση αυτήν εδώ. Λέμε ότι το άπειρο του Αναξύμανδρου είναι αόριστο. Απροσδιόριστο. Ρωτάω γιατί το καταλαβαίνει κανένας με βάση τη στοιχειοδυλογική. Ναι? Δυνατά για να ακούνε όλοι και κυρίως για να σε καταγράφουμε στο βίντεο. Άμα φοβάστε τι λέτε, σιγανά για να μην το καταγράψετε. Αν θέλετε, για να δείτε τον εαυτό σας μετά, δυνατά με έμφαση και με έπαρση λίγο. Οι αισθήσεις μας. Είμαστε... έχω πολύ περίπτωση. Άρα συμφωνείς με τον συνάδελφό σου, πώς έχει να κάνει με εμάς, ότι η φύση μας δεν μας επιτρέπει να καταλάβουμε τι είναι αυτό το άπειρο. Άρα η πρόταση είναι... Πόσο ο κόσμος γεννάται από το άπειρο, είναι αυτό που είναι έξω του κόσμου. Άρα εμείς που είμαστε στον κόσμο δεν μπορούμε να έχουμε αίσθηση τι είναι αυτό έξω από τον κόσμο. Άλλη παρατήρηση που βγαίνει μόνη της, αν σκεφτούμε πώς το όρισε το άπειρο, ναι. Εξωρευνούνται με κάτι του κόσμου. Δηλαδή ορίστηκε κάτι που δεν μπορείς να καταλάβεις, κάτι που δεν μπορείς να μετρήσεις. Ας πούμε μέχρι τότε ήταν 1, 2, 3, 4. Αν πεις ότι δεν μπορώ να πώσω το σύστημα και να το διαχωρήσω όπως θέλω και να το μετρήσω ένα με το τέλος, δεν μπορώ να καταλάβω αφέξομαι. Άλλη βοήθεια. Ξεχνάτε πώς το όρισε και το άπειρο. Δεν ρωτάω κάτι σαν διέστηση, υπόνοια, ο τρόπος που το ορίζει. Εντάξει, σας οδηγεί κάπου, ναι. Σωστά, το άπειρο είναι αυτό που δεν έχει πέρατα, αλλά το άπειρο των μαθηματικών μπορούμε και το κουβεττιάζουμε. Ειδικά αυτό το άπειρο. Γιατί με κανένα τρόπο δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε. Και ό,τι και να κάνουμε και να τυπιόμαστε κάτω θα παραμένει το άωριστο, ναι. Το ίδιο είπε και ο συνάδελφος εδώ. Να μην ξαναλάβουμε το ίδιο πράγμα. Άλλοι παρατήρεις, παιδιά, επιμένω σε αυτό, γιατί είναι κάτι που το είπαμε. Ξανά, ξανά και ξανά. Και άμα καταλάβουμε πώς το όρισε το άπειρο, είναι μοιραίο η πρόταση ότι το άπειρο αυτό είναι άπρος διόριστο και αόριστο, συνεπάγεται αμέσως σαν σκέψη που εγγράφεται στα μαθηματικά και στη στοιχειώδη λογική. Πείτε το εσείς, γιατί χαλάμε πριν. Έτσι, ε. Στηχίζει αυτό, ε. Το άπειρο μέσα, παιδιά, το ανέφερε ότι είναι εκείνο το πράγμα που εκκρίνει τα ενάντια. Περιέχει τα ενάντια. Προσδιορίζω κάτι, λέει σημαίνει αυτό είναι αυτό και αυτό δεν είναι αυτό. Εάν το άπειρο περιέχει τα ενάντια, σημαίνει ότι δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε. Έχει μέσα και το θερμό και το ψυχρό. Τι θα πεις για το άπειρο, ότι είναι το θερμό ψυχρό. Περιέχει και το ξηρό και το υγρό. Λοιπόν, και θα πούμε τι, είναι υγρό ξύρο. Άρα λοιπόν, μόνο το γεγονός ότι το άπειρο είναι η μήτρα που γεννάει τα ενάντια και εμείς μπορούμε να μιλήσουμε είτε για το θερμό, είτε για το ψυχρό και το άπειρο περιέχει τα ενάντια, δεν μας επιτρέπει, τουλάχιστος στη δική μας λογική και με το δικό μας τρόπο, που μπορούμε για να σκεφτούμε, να καθορίσουμε το άπειρο, γιατί ακριβώς περιέχει τους αντίθετους όρους. Επειδή είπε και ο φίλος ότι χαλάμε χρόνο από το βίντεο. Καταγράφηκε? Μπράβο, συνεχίζουμε. Το άπειρο είναι το τίποτα. Έγινε... Επειδή προέρχομαι από τη φυσική και προφανώς από ότι φάνηκε μ' αρέσει πάρα πολύ αυτή η έννοια του απειρού, του αναξυμάνδριου απειρού, υπάρχει κάτι στη σύγχρονη φυσική που μοιάζει πάρα πάρα πάρα πάρα πολύ με το άπειρο του αναξυμάνδρου. Και σας μιλάω σαν φυσικός, σας λέω ότι στη σύγχρονη φυσική. Και μου λέει για κάνατο που είναι από τα μαθηματικά, είπαμε να βρεθούμε μαζί, φιλόσοφοι, μαθηματικοί και φιλόσοφοι, μαθηματικοί και φιλόσοφοι, αλλά η φυσική είναι η φυσική. Ναι. Σωστά. Κάτι άλλο... Το κυβαντικό κενό. Θα μ' αφήσετε τρία λεπτά για να το μεταφέρω ότι είναι το κυβαντικό κενό. Θα πρέπει λοιπόν να θυμηθούμε μια αρχή της κυβαντικής μηχανικής που λέει το εξής. Σε μια φυσική διαδικασία η αβεβαιότητα στην ενέργεια επί την αβεβαιότητα στον χρόνο είναι πιο μεγάλη από μια σταθερά που είναι γνωστή σαν σταθερά του πλάνκ. Από που βγήκε δεν θα μπορέσω να κάνω κυβαντική μηχανική τώρα απλώς αν έχω έναν κάποιο φυσικό φαινόμενο. Και θέλω για να μετρήσω την ενέργεια που έχει αυτό το φυσικό φαινόμενο και τι άλλο, την χρονική του διάρκεια. Δεν μπορώ για να μετρήσω με απόλυτη διακρύβεια και την ενέργεια και την χρονική διάρκεια και το σφάλμα στην ενέργεια, το ΔΕ, που είναι πάντα πάντα πιο μεγάλο από τη σταθερά του πλάνκ. Ποια είναι αυτή η αρχή, η φυσική, του Χάσιμπεργκ, ναι, ορίστε, σωστά, του Χάσιμπεργκ. Κάποιος, τώρα θα το παρατραβήξω λίγο, βγαίνει στη θεωρητική φυσική με απόλυτο τρόπο, αλλά τελείως σχηματικά, τελείως σχηματικά, θα μπορεί κάποιος να πει ότι αν έχω ένα ΔΕ που είναι πιο μικρό από το H-bar, κανένας δεν πρόκειται για να το πάρει μυρωδιά. Το φυσικό το φαινόμενο το ίδιο υπακούει στη σχέση αυτήν εδώ. Αν υπάρχει ένας διαολάκος, ο οποίος παρεμβαίνει στο πείραμα και φτιάξει κάτι έτσι ώστε το ΔΕ από τη ΔΕΤ είναι πιο μικρό από το H-bar, κανένας δεν πρόκειται για να το πάρει μυρωδιά, γιατί τα φυσικά φαινόμενα υπακούν σε αυτήν εδώ τη σχέση. Αυτά που βλέπω εγώ και μετράνε υπακούν στη σχέση αυτήν εδώ. Άρα, εάν εδώ φανταστώ ότι έχω το χώρο και εδώ έχω το χρόνο, μπορώ να φανταστώ μια κάποια στιγμή φτιάχνω ένα σωματίδιο και αντισωματίδιο, σημαίνει πως έχω δώσει μια κάποια ενέργεια στο σωματίδιο και το αντισωματίδιο, αυτά τα δύο σωματίδια ενώνονται πάλι μαζί, εξαϊλώνονται και δίνουν πίσω την ενέργεια. Εάν η ενέργεια που είχανε, αυτό το ΔΕΤ, επί το χρόνο που κράτησε το όλο πράγμα, το βλέπω, είναι πιο μικρό από το H-bar, κανένας δεν πρόκειται για να το δει. Κανένας δεν πρόκειται για να το δει ένας φυσικός που στήνει πείραμα. Αυτό πρέπει να γίνει ξανά και ξανά. Φτιάχνω σωματίδιο-αντισωματίδιο, ζω για λίγο, ξανά ενώνονται, ξανά η εξαϊλώση. Άρα, μια κάποια χρονική στιγμή, σε έναν κόσμο που κανονικά δεν βλέπω τίποτα, αυτό που θα συναντήσω θα είναι ζευγάρια από σωματίδιο-αντισωματίδιο, σωματίδιο-αντισωματίδιο, σωματίδιο-αντισωματίδιο, άρα ο κόσμος είναι μια θάλασσα. Αυτό που λέμε κενό, λοιπόν, δεν είναι κενό, δεν είναι άδειο. Το κβατικό κενό, εντάξει, είναι μια θάλασσα από σωματίδια και αντισωματίδια. Και εφόσον σας είπα και σωματίδιο και αντισωματίδιο, δεν είναι πάρα πολύ δύσκολο. Μια κάποια στιγμή κάποιος θα φανταστεί ότι αυτά συνιστούν έναν κόσμο και ένα άλλο κόσμο. Άρα αυτή η έννοια ότι γεννιούνται κόσμοι, χάνονται κόσμοι, δεν είναι πάρα πολύ απόμακρη από απόψεις που συναντάμε και στη κοσμολογία. Αντί για να μιλήσουμε λοιπόν για universe, όπου μέσα στο universe υπάρχει αυτό το ένα, το universe, μιλάμε λοιπόν για multiverse, που σημαίνει ότι υπάρχουν πολλαπλά σύμπαντα, το καθένα με τη δική του δυναμική, με τη δική του ιστορία. Και προφανώς αυτά τα πολλαπλά και τα σύμπαντα πάνε και κολλάνε αν θέλετε και εφόσον συμφωνείτε με την ιδέα του αναξίμανδρου για κόσμους που γεννιώνται και χάνονται. Χωρίς βέβαια εμείς να είμαστε σε θέση να καταλάβουμε πως γίνεται αυτό το πράγμα εκτός από μια υπόνοια να φτιάξουμε μια κακή θεωρία που να συμφωνεί με την όλη αυτή την ιστορία. Αυτό είναι το θεμέλιο της κυβαντικής μηχανικής, ότι αν δώσω μεγάλη ενέργεια θα μου επηρεάσει τη χρονική διάρκεια. Δεν πρόκειται για τεχνικό θέμα, είναι η παιμνουσία της κυβαντικής μηχανικής, ότι έχω δύο τελεστές και αντίστοιχες μετρήσεις, η μία επηρεάζει την άλλη. Αυτό λέμε στην κυβαντική ένα σίγουρα, στην κυβαντική δύο ξανά και ξανά. Δεν είναι αδυναμία μας, είναι το γεγονός της μέτρησης. Όταν θέλω να μετρήσω κάτι θα πρέπει να στείλω το σωματίδι όπου θέλω να δω πού βρίσκεται αυτό το πρόγραμμα. Θα στείλω λοιπόν μια δέσμη από φωτόνια. Τα φωτόνια αυτά θα έχουν κάποια ενέργεια. Με το που θα χτυπήσουν το σωματίδι αυτό θα το πάνε πιο πέρα. Άρα ξανά εκεί θα έχω λοιπόν το ΔΑΠ επί το ΔΑΧ να είναι πιο μεγάλο από το H-bar. Είναι τα φυσικά τα μεγέθη που είναι τα συζυγείται τα λέμε στην κυβαντική μηχανική. Μπορούμε να πούμε ότι ο κόσμος της μεταφυσικής, όπως την ορίζει η μεταφυσική του Αριστοτέλη, ξεκινάει από εκεί όπου βάζουμε αφορά τα φαινόμενα τα οποία έχουν τελειώσει ότι δεν θα τελειώσουν. Καταρχήν ο όρος μεταφυσική δεν είναι του Αριστοτέλη, το βγάλανε οι Καθολικοί και οι Λατίνοι πολύ αργότερα. Αριστοτέλη ο λέγεται το ίδρυμα, αλλά ειλικρινά δεν ξέρω. Δεν ξέρω να φανταστώ τι θα πίστευε ο Αριστοτέλης για το τι συνιστά τη μεταφυσική του. Λοιπόν, αυτή είναι η δική μου αίσθηση και ότι το Αναξιμάνδριο το άπειρο είναι μια εξαιρετικά γοητευτική θέση. Ποιο είναι το πλέον αίσθημά της, τρομακτικό, ότι ενώ μιλάει για κάτι το υλικό και δεν άφησε τον υλικό κόσμο με κανένα τρόπο, μας προσφέρει κάτι που ξεφεύγει από την άμεσή μας την εμπειρία και την ώρα που συναντάμε τα αντίθετα, λέει τα ενωποιώτα αντίθετα, είναι το όνειρο, ο όνος των Ελλήνων, τα ενωποιώτα αντίθετα χαριστή. Χαρίστή, χάρισε μια μήτρα, χάρισε αυτό το άπειρο, εντάξει που συνενώνει τις εναντιότητες και το άπειρο λοιπόν είναι το ίδιο αυτό που εκκρίνει τα εναντιά πράγματα. Καταρχήν κανείς δεν μπορεί να αποδείξει πως έχει λάθος. Δεύτερον, σου συνενώνει και τα πράγματα που άλλοι ζωρίζονται για να το πετύχουν. Προχωράμε για να προλάβουμε σε ένα άλλο μιλήσιο τον Αναξημένη. 560 γεννήθηκε, το 500 πέθανε, ο οποίος στη θέση τώρα του Αναξίμανδρου που πρότεινε το άπειρο, προτείνει τον Αέρα. Γιατί τον Αέρα? Κατά κάποιο τρόπο ο Αέρας συγκεντρώνει πάλι τα ενάντια. Ο Αέρας λοιπόν για τον Αναξημένη είναι η άπειρη χωρική μάζα που έχει μέσα το θερμό και το ψυχρό, το υγρό και το ξηρό, το περιέχον και περιεχόμενο του κόσμου. Έχει μια ωραία φράση που λέει όπως η ψυχή μας που είναι αέρας μας συγκρατεί, έτσι πνεύμα και αέρας περιέχει και συγκρατεί τον κόσμο όλο. Καταρχήν βλέπετε πάλι αυτή την αντίληψη ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν κάνει αυτό που έχουμε κάνει εμείς, να διαχωρήσουν το υλικό από το βιολογικό, το σωματικό και το ψυχικό. Την παρομείς και την βλέπετε εδώ. Λέει όπως η ψυχή που είναι αέρας μας συγκρατεί, πάνε πείτε το αυτό σε κάναν άλλο και σε σύγχρονο ότι συγκρατιόμαστε και μας συγκρατεί η ψυχή. Άρα λοιπόν το σώμα μας σύμφωνα με τους Ιωνές συγκροτεί και συγκρατεί μέσα από την ψυχή που είναι πνεύμα. Έτσι λοιπόν ο αέρας περιέχει και συγκρατεί τον κόσμο όλο. Και τις αλλαγές που βλέπουμε ανάγονται στη συμπίκνωση και την αρέωση του αέρα. Δηλαδή αν έχουμε τον αέρα από τη συμπίκνωση του θα πάμε προς την ομίκλη, εάν προχωρήσουμε στη συμπίκνωση θα πάμε στο νερό, εάν προχωρήσουμε ακόμα λίγο θα πάμε στη γη και στην τελευταία συμπίκνωση θα πάρουμε την πέτρα. Ενώ εάν πάμε στην αρέωση, η αρέωση του αέρα θα μας δώσει τον εθέρα και η υπεραιτέρω αρέωση θα μας δώσει τη φωτιά. Και πώς το έτυχε αυτό, ο Αναξημένης είχε συνδέσει το θερμότερο με το αραιότερο και το ψυχρότερο με το πυκνότερο. Πώς το βλέπετε αυτό, σαν πρόταση στέκετε, οι Φυσικοί τι λένε, το θερμότερο με το αραιότερο και το ψυχρότερο με το πυκνότερο, ισχύει ή όχι, ναι, ισχύει, οι υπόλοιποι συμφωνούμε, κατακυρώθηκε, ισχύει. Ε, όντως, ισχύει, είναι οι νόμοι Μπολιμαριώτη και τα λοιπά. Άρα, λοιπόν, αυτό που είναι πάρα πολύ σημαντικό είναι ότι έχει ξανοιχτεί ο δρόμος για ποσοτικοποίηση των φαινομένων που μας οδηγεί πού, στην ανάπτυξη της επιστήμης. Και, όντως, λοιπόν, στη περιγραφή του αναξημένη συναντάμε τα σπέρματα της σύγχρονης περιγραφής των φυσικοχημικών φαινομένων και των μεταπτώσεων φάσης. Αν θέλουμε να τα μαζέψουμε όλα και να πούμε τι έχει συμβεί με τους Ιονες, τι μπορούμε να πούμε. Ότι συναντάμε την ορθολογική συγκρότηση, ότι συναντάμε τη φαντασία, ότι έχουμε τη ρήξη της Ιονικής σκέψης με τη μυθολογική αναπαράσταση του κόσμου. Ο κόσμος δεν είναι το πεδίο να συναντήσουμε το βίτσιο και το καπρίτσιο μιας θεάς ή ενός θεού. Δεν είναι το τυχαίο. Πάμε και συναντάμε την τάξη. Η φύση βέβαια είναι κάτι το εξόχως δυναμικό. Δεν είναι κάτι λοιπόν το στατικό. Η φύση είναι κάτι που γεννιέται, εξελίσσεται. Και φυσικά η φύση δεν είναι αυτό που πιστεύουμε εμείς τους τελευταίους αιώνες ότι είναι κάτι το αδρανές, όπου μπορούμε να επέμβουμε, να την πετσοκόψουμε και να τη μελετήσουμε. Η φύση λοιπόν είναι κάτι το ζωντανό που εμφορείται από νου και από ψυχή. Και λοιπόν αυτό που συναντάμε είναι ο υλοζωισμός. Η ύλη συναντάται μαζί με τη ζωή. Αυτή η αντίληψη ότι κάπου εδώ είναι η ύλη και κάπου αλλού συναντάμε τη ζωή και τη ψυχή ακόμα πιο πέρα είναι κάτι πολύ πολύ πιο πρόσφατο. Οι αιώνες δεν χώριζαν την ύλη από τη ζωή. Άρα λοιπόν μιλάμε για υλοζωισμό. Και αυτό που συναντάμε ξανά και ξανά και ξανά σε όλους τους αιώνες στην ώρα που δεν καταθέτουν στην ίδια πρόταση είναι τι? Η εννοποίηση. Πρόκειται για πάθος. Το ένα. Αυτό το ένα πρέπει για να το γράψουμε με κεφάλαια γράμματα. Το ένα. Και μπορεί ο καθένας να σπάσει το κεφάλι του και να πει συγγνώμη από πού προέρχεται αυτό το ένα. Τι τους μπρώχνει συνεχώς στην ώρα που βλέπω τον κόσμο να αλλάζει τα πολλαπλά φυσικά φαινόμενα να επιμένουν ξανά και ξανά το ένα. Την εννοποίηση των πάντων ώστε να βρούμε λοιπόν τη μία αρχή. Και όλα λοιπόν τα πράγματα προέρχονται από την ίδια πρώτη αρχή των όντων. Η φράση που λέγαν ήταν εν πολλά. Δηλαδή μέσα στο εν πάμε και βρίσκουμε τα πολλά πράγματα. Άρα ο κόσμος είναι βαθύτατα μονιστικός. Και αυτό που βλέπουμε εμείς σαν την αλλαγή οφείλεται σε μια εσώτερη δυναμική και στις μεταβολές που υφίσταται η πρώτη αρχή. Αν πάρουμε τον αέρα είναι η πρώτη αρχή των πάντων. Ο τρόπος με τον οποίο αλλάζει ο αέρας μας δίνει την επικοιλία των φυσικών φαινομένων. Και αυτά όλα τα πράγματα αλλάζουν. Και συναντάμε λοιπόν και το Γιγνεστέ εφόσον δεχτούμε κάτι το σταθερό και αναλείωτο που είναι το είναι λοιπόν για εμάς και για τους Ιωναίστ. Για τους Ιωναίστ που είναι το σημείο αναφοράς όλων των μεταβολών. Μιλάμε για θερμό και ψυχρό γιατί υπάρχει κάπου το άπειρο που τα ενώνει και μέσα από το άπειρο βγαίνει το θερμό και το ψυχρό. Άρα λοιπόν υπάρχει το σταθερό οντολογικό θεμέλιο που χάρις το οποίο και μέσα από το οποίο μπορούμε να έχουμε την αίσθηση της αλλαγής και του Γιγνεστέ. Υπάρχει καμία ερώτηση και ένα σχόλιο. Άσκηση για όλους σας για αύριο. Σκεφτείτε γιατί και πώς και τι συνέβη και αυτή την αντίληψη του κόσμου όπου μπορούμε για να τον προσεγγίσουμε χάρις το λόγο. Συναντάται στην Ιωνία από τους Ιωνές τον 6ο αιώνα π.Χ. Δεν συναντήθηκε πιο νωρίς, δεν συναντήθηκε πιο αργά. Αν κάποιος μπορεί για να καταλάβει τι και πώς είναι αυτό που τους βοήθησε, μπορεί κάποιος να πει ότι ήταν θέμα συγκυρίας, ότι ήταν πάρα πολύ τυχεροί οι άνθρωποι. Ή κάποιος για να σκεφτεί τι παίχτηκε τον 6ο αιώνα π.Χ., τι τους βοήθησε και αν αυτή η σκέψη που είχανε συναρτάται με άλλους παράγοντες. Εντάξει, το σκέφτεστε και μου το λέτε αύριο. |
