| Διάλεξη 9: Με το σημερινό μας μάθημα περνάμε σε μια νέα κατηγορία κειμένων, τα οποία ονομάζονται γνωστικά κείμενα. Και συγκεκριμένα θα δούμε μια σειρά από γνωστικά Ευαγγέλια, δηλαδή κείμενα τα οποία ομοιάζουν στο είδος το Ευαγγέλιο ή χαρακτηρίζονται ως Ευαγγέλια στα ίδια τα χειρόγραφα τα οποία τα διασώζουν και τα οποία προέρχονται ή συνδέονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με τις γνωστές ομάδες των γνωστικών. Βέβαια δεν είναι του παρόντως να αναλύσουμε το φαινόμενο του γνωστικισμού, μιλάμε για μια πολύ ιδιαίτερη μορφή θρησκευτικής έκφρασης στον αρχαίο κόσμο και ιδιαίτερα συνδέεται με τον αρχαίγον ο χριστιανισμός. Ο γνωστικισμός, σε αυτό βρίσκουμε φυσικά ένα μείγμα στοιχείων τόσο χριστιανικών όσο και φιλοσοφικών και άλλων θρησκειών επίσης, δηλαδή μιλάμε για ένα κράμα ιδεών το οποίο φυσικά προήλθε από το μεγάλο χωνευτήρι που ονομάζεται Μεσόγειος στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιών. Είναι ένα μεγάλο πρόβλημα ο γνωστικισμός. Σήμερα η έρευνα καταλήγει ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα γνωστικισμό, ότι ουσιαστικά υπάρχουν πολλές μικρότερες ομάδες τις οποίες για κάποιο λόγο, για λόγους φασικά ευκολίας και συνενόησης μεταξύ των ερευνητών, τις εντάσσουμε όλες κάτω από την ίδια ομπρέλα που λέγεται γνωστικισμός. Ουσιαστικά δηλαδή δεν πρόκειται για ένα φαινόμενο ή αν θέλετε για μία μορφή έκφρασης μια συγκεκριμένης της σκεφτικής ομάδος, αλλά μιλάμε για πολλές και επικίλες τάσεις οι οποίες εκπροσωπούνται από διαφορετικές ομάδες, οι οποίες πλέον σήμερα είναι δύσκολο να ανοιχνευθούν μέσα στην ιστορία, δεν έχουν αφήσει πάρα πολλά ύχνη πίσω τους, εκτός από τον αντίκτυπο που προκάλεσαν στους αντιπάλους τους στην υπόλοιπη εκκλησία, τα περισσότερα πράγματα που γνωρίζουμε για τους γνωστικισμούς τα γνωρίζουμε μέσα από τα πολεμικά κείμενα των πατέρων της εκκλησίας όπως του Επιφανίου και επομένως αυτό βέβαια μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ίσως να μην έχουμε ολόκληρη την εικόνα. Βέβαια σαφώς και αυτά τα κείμενα μας δίνουν πάρα πολλές πληροφορίες και έρχονται να συμπληρωθούν από μία ενδιαφέρουσα ανακάλυψη των χειρογράφων του Νάκ Χαμαντί στην Αίγυπτο, όπου εκεί, κοντά σε ένα μοναστήρι, κατά πάσα πιθανότητα αρχαιό, βρέθηκε μια συλλογή από κώδικες οι οποίοι περιέχουν κείμενα τα οποία σαφώς συνδέονται με γνωστικές ομάδες. Είναι ένα εξαιρετικό έβρημα του προηγούμενου ώρα, το οποίο οπωσδήποτε μας έδωσε πολλές πληροφορίες για τις πεπηθήσεις διαφόρων ομάδων και από αυτό ακριβώς διαπιστώνουμε ότι από αυτά τα κείμενα τα οποία αποτελούν ένα συμπίλημα διαφορετικών κειμένων που εκπροσωπούν διαφορετικές τάσεις και ιδέες, ότι ο γνωστικισμός είναι μια πολύ ευρύτερη έννοια από αυτή που συνήθως μπορεί να έχει κάποιος στο μυαλό του, υπάρχουν δηλαδή διαφορετικές τάσεις. Εμείς, αυτό το κείμενο που θα δούμε συνδέεται με μια πολύ συγκεκριμένη τάση και μια πολύ συγκεκριμένη ομάδα, την ομάδα των Βαλεντινιανών. Το κείμενο μας, το απόκρυφο αυτό κείμενο που φέρνει τον τόνο, αποδίδεται στον Φίλιππο και φέρνει το χαρακτηρισμό Ευαγγέλιο, βρίσκεται στο δεύτερο τόμο ή αν θέλετε στο δεύτερο κώδικα που βρέθηκε στο Ναχαμαντί και σήμερα έτσι κιόλας τα αριθμού με τα χειρόγραφα, τα κείμενα μάλλον που προλύθαν από τον Ναχαμαντί, συνήθως στη διεθνή έρευνα με τρία γράμματα κεφαλαία NHC δηλαδή Ναχαμαντί Κόντεξ και μετά στη συνέχεια με τον αριθμό του τόμου, στην περίπτωση μας είναι το 2 και το κείμενο καταλαμβάνει από τη μέση περίπου της 51 σελίδας αυτού του κώδικα μέχρι και την 86. Φέρει λοιπόν τον τίτλο σαν σουψκρίψιο δηλαδή στο τέλος του κειμένου, τον τίτλο Ευαγγέλιο του Φιλίπου και αυτό γιατί ήδη στην παράγραφη 91 φαίνεται ότι αναφέρεται ο Φίλιππος ανάμεσα στους μαθητές και εδώ παρατηρούμε μια τάση διαφορετική από αυτή που βρίσκουμε στην Καινή Διαθήκη, ο Φίλιππος εδώ ταυτίζεται και με τον Απόστολο και με τον Διάκονο ή Ευαγγελιστή όπως απαντά στις πράξεις των Αποστόλων. Στην Καινή Διαθήκη υπάρχει μια διάκριση αυτών των δύο προσώπων, διακρίνεται ο μαθητής, τον οποίο κυρίως βρίσκουμε στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, από τον Διάκονο Φίλιππο και κατεπέκτεση Ευαγγελιστή Προφήτη Φίλιππο και βλέπω επίσης να το πω καλύτερα και στην αρχαία χριστιανική παράδοση την ίδια τάση ταύτισης των δύο προσώπων, σε αντίθεση ακριβώς από αυτή της Καινής Διαθήκης. Δηλαδή εδώ το κείμενό μας, το Απόκριπτο Ευαγγέλιο του Φίλιππου, προφανώς αντικατοπτρίζει μια τέτοια τάση της παράδοσης, ενώ είναι σύμφωνο θα λέγαμε με την κυρίαρχη τάση που έχει η αρχαία χριστιανική παράδοση. Και πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο Φίλιππος είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό πρόσωπο στην αρχαία εκκλησία. Σαφώς αυτό είναι γνωστό και κανείς το διαπιστώνει ευκολότερα όταν διαβάζει τις λεγόμενες πράξεις των Αποστόλων, γύρω από τα πρόσωπα των Αποστόλων αναπτύθηκε μια μεγάλη παράδοση για το πώς, που έδρασαν μετά την Ανάσταση και την Πετικοστή, ποιες ήταν οι πράξεις τις οποίες έκαναν θαυμαστά στοιχεία αυτής της δράσης, ένα κομμάτι της δασκαλίας και τέλος ο θάνατός τους. Και είχαμε πει και άλλη φορά ότι κείμενα όπως είναι οι απόκρυφες πράξεις σωστικά έχουν σαν ένας από τους πολλούς στόχους τους οποίους εξυπηρετούν, είναι ακριβώς το να μπορέσουν να δημιουργήσουν μια κατάσταση νομιμοποίησης συγκεκριμένων τοπικών εκκλησιών. Δηλαδή οι Απόστολοι συνδέονται με συγκεκριμένες τοπικές εκκλησίες και ορίζονται ως οι απαρχοί αυτών των εκκλησιών, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο τον Αποστολικό χαρακτήρα σε αυτές τις συγκεκριμένες κοινότητες. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό στην Αρχαία Εκκλησία, Αποστολικότητα, και αυτή είναι ακριβώς την πθεολογική έμφαση με πιο λαϊκό θα λέγαμε τρόπο εκφράζουν τέτοια κείμενα. Ήρων λοιπόν από τον Απόστολο Φίλιππο έχει δημιουργηθεί μια πολύ μεγάλη παράδοση και αυτή η παράδοση ξεκινάει ήδη από την Καινή Διαθήκη. Ήδη δηλαδή μέσα στην Καινή Διαθήκη έχουμε όπως είπα και πριν αναφορές στον Φίλιππο, στον κατά Ιωάννη κυρίως Ευαγγέλιο και στη συνέχεια έχουμε και στις πράξεις. Στον κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο θα θυμάστε όλοι ότι είναι ιστορίες οι οποίες συνδέονται με τον Απόστολο Φίλιππο, ιστορίες που δεν τις έχουν οι υπόλοιποι Ευαγγελιστές. Οπότε πολύ πιθανό είναι το τέταρτο Ευαγγέλιο να έχει υπόψη του, ο συγγραφές του τετάρτο Ευαγγέλιο να έχει υπόψη του συγκεκριμένες παραδόσεις σχετικές με το πρόσωπο του Φιλιππου. Στις πράξεις με γίνεται μια διάκριση αυτού του Φιλιππου με τον Ευαγγελιστή διάκονο Φίλιππο, ο οποίος και αυτός στο πρώτο μέρος της αφήγησης των πράξεων διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο. Κατά κάποιον τρόπο εμφανίζεται και ως ο διάδοχος θα λέγαμε του Στεφάνου στο άνοιγμα προς τα έθνη, στη δασκαλία δηλαδή και τον Ευαγγελισμό των Εθνών, με εκείνη τη γνωστή ιστορία του Ευνούχου της Κανδάκης ή ακόμα και με την Ιεραποστολή στη Σαμάρια κλπ. Από εκεί πέρα όμως και έξω από αυτήν την παράδοση έχουμε και μια σειρά από άλλα κείμενα εξοκανονικά πλέον τα οποία συνδέονται με τον Φίλιππο. Το πιο χαρακτηριστικό είναι οι πράξεις Φιλίπου, τα οποία όπως είπα διασώζει τα έργα και τα λόγια του Αποστόλου Φιλίπου και το πώς διαδίδει το Ευαγγέλιο με έναν τρόπο που θυμίζει πάρα πολύ τους ήρωες των ελληνιστικών μυθιστωρημάτων με πολλά θαύματα, πολλές εξαιρετικές καταστάσεις και θαυμαστές πράξεις. Και σε αυτά πρόσφατα με την ανακάλυψη των χειρογράφων του Νάχα Ματτή προσθέθηκε και ένα ακόμα κείμενο που λέγεται Επιστολή προς τον Πέντρο και τον Φίλιππο. Και αυτό σώζεται στον 8ο τόμο της συλλογής του Νάχα Ματτή. Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχει ήδη μια περιραίουσα ατμόσφαιρα, υπάρχει μια παράδοση, μια παράδοση η οποία κυρίως εστιάζεται γεωγραφικά στην περιοχή της Συρίας και η οποία ακριβώς μπορεί να μας βοηθήσει συνέχεια αυτό το πράγμα στο να τοποθετήσουμε και γεωγραφικά τη συγγραφή του συγκεκριμένου κειμένου. Σχετικά με το κείμενο, το κείμενο όπως είπαμε διασώζεται δυστυχώς μόνο σε ένα χειρόγραφο και μάλιστα στα κοπτικά. Όμως, έχουμε μαρτυρίες για την ύπαρξη αυτού του κειμένου, έμμεσες και άμεσες, σε κείμενα κυρίως πατερικά, αλλά και όχι μόνο πατερικά, της Αρχαίας Εκκλησίας. Για παράδειγμα, τρεις είναι οι βασικές πατερικές μαρτυρίες για το χειρόγραφο μας, μάλλον για το Ευαγγέλιο μας. Είναι η μαρτυρία του Επιφανίου, η μαρτυρία του Τιμοθέου Κωνσταντινουπόλεως και η μαρτυρία του Ψευδολεοντίου. Ο Επιφάνιος, γράφοντας αρκετά νωρίς, λέει ότι το κείμενο χρησιμοποιείται, μάλλον εκεί που το ονομάζει Ευαγγέλιο του Φιλίπου, χρησιμοποιείται από τους γνωστικούς της Αιγύπτου κατά τον 4ο αιώνα μετά Χριστόν. Άρα λοιπόν, αυτή είναι μια πολύ σημαντική μαρτυρία, γιατί μας δίνει μια χρονολογική τοποθέτηση του κειμένου. Το κείμενο μάλλον που αναφέρεται ως Ευαγγέλιο του Φιλίπου, χρησιμοποιείται στην Αιγύπτο. Επίσης, όχι μόνο αυτό, αλλά ο Ειρηναίος Επιφάνιος παραθέτηκε ένα ολόκληρο κομμάτι, ένα απόσπασμα από το Ευαγγέλιο του Φιλίπου, το οποίο όμως, τμήμα, και εδώ υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα, δεν απαντά στο διασοζόμενο σήμερα Ευαγγέλιο του Φιλίπου. Λέει δηλαδή ο Επιφάνιος, ότι ξέρετε αυτό είναι ένα κομμάτι, λένε αυτό και αυτό και αυτό στο Ευαγγέλιο του Φιλίπου, αυτολεξί προφανώς, αλλά αυτό δεν είναι αυτό που έχουμε τελικά στο σημερινό μας κείμενο. Και θα πούμε μετά τι μπορεί αυτό να σημαίνει. Και τέλος, δεν λέει μεν, δεν είναι το ίδιο κείμενο, όμως το θέμα μοιάζει με ανάλογο θέματα που έχουμε μέσα στο Ευαγγέλιο του Φιλίπου. Σε αυτό το απόσπασμα που διασόζει ο Επιφάνιος γίνεται λόγος για την ψυχή και την άνοδό της στους ουρανούς μετά το θάνατο. Και ένα παρόμοιο θέμα βρίσκουμε και μέσα στο Ευαγγέλιο του Φιλίπου. Άρα λοιπόν υπάρχει μια συγγένεια θεματική, δεν υπάρχει όμως συγγένεια από εκεί πέρα λεκτική ανάμεσα στο Ευαγγέλιο του Φιλίπου και το διασοζόμενο από την Επιφάνιο απόσπασμα. Οι δύο επόμενες μαρτυρίες του Τιμοθέου και του Ψεοδελεόντιου είναι ενδιαφέρουσες και ίσως είναι πιο εύκολο αυτές να μας οδηγήσουν στην τάφτιση του Ευαγγέλιο του Φιλίπου που αυτοί αναφέρουν με το Ευαγγέλιο του Φιλίπου που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας από τους κώδικες του Νάχαμαντί. Και οι δύο λένε ότι τόσο αυτό το Ευαγγέλιο δηλαδή του Φιλίπου, όσο και το Ευαγγέλιο του Ουθωμά διαβάζεται από τους Μανιχαίους. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι στον κώδικα του Νάχαμαντί, τον οποίο έχουμε στη διάθεσή μας, το Ευαγγέλιο του Ουθωμά προηγείται του Ευαγγέλιου του Φιλίπου. Άρα δηλαδή ήδη βλέπουμε μια συγγένεια των δύο κειμένων, μια σύνδεση των κειμένων, ήδη στα χειρόγραφο του Νάχαμαντί και αυτό φυσικά μας θυμίζει τη μαρτυρία του Λεοντίου και του Τιμοθέου ότι αυτά τα δύο κείμενα συχνά διαβάζονται μαζί και μάλιστα σε περίπτωση τους διαβάζονται από τους Μανιχαίους. Και ένα επιπλέον στοιχείο είναι μια αμαρτυρία που έχουμε σε ένα άλλο κείμενο που βρέθηκε στον Νάχαμαντί, στο «Πίστη η Σοφία», όπου εκεί αναφέρεται ότι ο Φίλιππος μαζί με τον Θωμάς, να το σπάλει ο Θωμάς, και τον Ματθαίο αναφέρονται, είναι συγγραφή στον έργο και τον λόγο του Ιησού, δηλαδή ουσιαστικά είναι Ευαγγελιστές, έχουν γράψει Ευαγγέλια. Άρα, λοιπόν, έχουμε και πάλι εδώ μια αμαρτυρία για ένα Ευαγγέλιο του Φιλίπου, όπως και μια αμαρτυρία για ένα Ευαγγέλιο του Θωμά. Και φυσικά το Ευαγγέλιο του Ματθαίου μας είναι γνωστό και γνωρίζουμε ότι έπαιζε και ένα σημαντικό ρόλο στους κύκλους των Μανιχαίων. Αυτό, λοιπόν, και αυτό το στοιχείο μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε τη σύνδεση με το κείμενο που σήμερα βρέθηκε, που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας από τον Αχαμαντί. Για μένα τώρα, κάνουμε, ας πούμε, μια αξιολόγηση όλων των στοιχείων που έχουμε και κυρίως σταματούντας για λίγο στην κάπως προβληματική παράθεση του επιφανείου, μπορούμε να πούμε ότι ακόμα και σε εκείνη την περίπτωση, δηλαδή στην περίπτωση του Επιφανείου, δεν μπορούμε με μεγάλη βεβαιότητα να πούμε ότι δεν πρόκειται για το ίδιο κείμενο. Γιατί ο Επιφάνειος, ουσιαστικά, παραθέτει από άλλο κείμενο το οποίο άλλο κείμενο παραθέτει το κείμενο του Φιλίπου. Άρα δηλαδή, είναι μια διπλή θα λέγαμε παράθεση, είναι, θα λέγαμε, δευτερογενής παράθεση, πράγμα που μπορεί να σημαίνει πάρα πολλά. Φυσικά, η πιο απλή θα να πούμε ότι πρόκειται για δύο διαφορετικά κείμενα. Μια άλλη εξήγηση είναι να πούμε ότι το κείμενο το οποίο έχει υπόψη του, η πηγή από την οποία παραθέτει ο Επιφάνειος, είχε κάποια παραλλαγή από αυτή που έχουμε σήμερα στο κείμενό μας, γιατί μπορεί να το είναι σε μια άλλη γλώσσα στα ελληνικά όπως θα δούμε στη συνέχεια. Ή, ακόμη, μπορεί να είναι εδώ και μια παρέμβαση αυτής της πηγής, όχι του ίδιου του Επιφανείου, ο οποίος ο Επιφάνειος γνωρίζουμε ότι γενικά είναι αρκετά ακριβής στον τρόπο που παραθέτει αποσπάσματα από τα κείμενα του αντιπάλου του. Είναι πολύ πιθανό πηγή του Επιφανείου να έχει προσθέσει στοιχεία ή να έχει τονίσει, να έχει, ας το πούμε, έτσι διασκευάσει το κείμενο με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετεί την πολεμική την οποία κάνει. Αυτό, βέβαια, όλα ανήκουν στο χώρο της υπόθεσης. Ωστόσο, σήμερα η Έλληνα καταλήγει ότι πρέπει στην αρχαιότητα να υπήρχε μόνο ένα Ευαγγέλιο του Φιλίππου. Και αυτό γιατί ο Φιλίππος είναι μια πάρα πολύ σημαντική, όπως είπαμε, προσωπικότητα του αρχαίου χριστιανισμού και, εάν υπήρχαν παραπάνω από ένα Ευαγγέλιο που θα αποδίδονται στο πρόσωπό του, πολύ πιθανόν αυτό να ήταν γνωστό τόσο στον Επιφανείου, ως άλλους πατέρες οι οποίοι αντιμετώπισαν τους νοστικούς. Το γεγονός, όμως, τη γίνεται λόγος μόνο για ένα Ευαγγέλιο του Φιλίππου από τον Επιφανείου, αλλά και τις επόμενες επιχειές, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μάλλον πρόκειται για ένα κείμενο και, στην περίπτωση του παραθέματος του Επιφανείου, θα πρέπει να υιοθετήσουμε μία από τις λύσεις τις οποίες ανέφερα νωρίτερα, προκειμένου να βρούμε μία λύση. Βέβαια, αυτά όλα στο χώρο της υπόθεσης, διότι, όπως είπα και πριν, αυτή τη διάθεσή μας έχουμε μόνο ένα χειρόγραφο, πράγμα που μας δυσκολεύει πάρα πολύ τα πράγματα. Περνάς λίγο στο κείμενο το ίδιο, όπως διασώζεται στον δεύτερο κώδικα του Νάχα Μαντή. Όπως είπα και πριν, το κείμενο αυτό βρίσκεται μετά το Ευαγγέλιο του Θωμά. Είναι ένα μονοστυλό κείμενο, γραμμένο προσεκτικά, το οποίο όμως δεν έχει παραγράφους οι άλλες διαιρέσεις, έχουν προδοθεί διάφορες διαιρέσεις και κανείς διαβάζει διάφορες εκδόσεις του Ευαγγελίου του Φιλίπου, θα δει ότι άλλοι προτιμούν το χωρισμό με βάση στις σελίδες, άλλοι έχουν χωρίσει σε παραγράφους το κείμενο. Όποια εκδοχή και να ακολουθήσει κανείς, είναι ορθή απλώς για να ακολουθήσει μια συνέπεια όταν παραθέτει. Και το κείμενό μας είναι κοπτική μετάφραση ενός ελληνικού πρωτότυπου. Αυτή είναι σήμερα η υπόθεση που επικρατεί στην έρευνα, ότι δεν πρόκειται για πρωτογενές κείμενο στην περίπτωση του κοπτικού Ευαγγελίου του Φιλίπου στον Αχαμαντί, αλλά πρόκειται για μετάφραση ενός προγενέστερου ελληνικού κειμένου. Η μετάφραση είναι στη γνωστή και πολύ διαδεδομένη στην Αίγυπτο σαχηδική διάλεκτο και μάλλον αυτό που σήμερα ηκάζεται είναι ότι η ίδια η κοπτική μετάφραση θα πρέπει να χρονολογηθεί την ίδια εποχή όπως και ο κώδικας. Ο κώδικας λοιπόν σήμερα με βάση στα παλαιογραφικά δεδομένα και τα γενικότερα δεδομένα που έχουν να κάνουμε με τη χροναλόγηση και των υπόλοιπων κειμένων που βρέθηκαν στον Αχαμαντί, τοποθετείται στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα μετά Χριστό. Και την ίδια εποχή θα πρέπει να τοποθετήσουμε και τη μετάφραση. Άρα μιλάμε για μια μετάφραση του 4ου αιώνα ενός αρχαιότερου πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. Το κείμενο, αν το προσέχεται κανείς είπα είναι προσεκτικά γραμμένο, δείχνει ακριβώς μια επιμέλεια από μέρους του γραφέως, αλλά έχει διάφορα λάθη, αβλεψίες, γραμματικά και στακτικά λάθη, κάποια τυπογραφικά θα λέγαμε σήμερα, τα οποία οφείλονται είτε σε αβλεψίες του ίδιου του γραφέα είτε και του διορθωτή που προφανώς πέρασε συνέχεια και διάβασε το κείμενο. Το μεγάλο μας πρόβλημα με το κείμενο του Φιλίπου είναι, όπως και με όλο τον δεύτερο κώδικα του Νάκχα Μαντί, είναι το κείμενο αυτό, τα φύλλα μάνα του Παπίρου έχουν καταστραφεί επάνω και κάτω. Επάνω αρκετά, περισσότερο όμως από τη μέση και κάτω, πράγμα που δημιουργεί αρκετά προβλήματα στην αποκατάσταση του κείμενου, γιατί έχουμε κενά στο κείμενο και αναγκαζόμαστε να κάνουμε υποθέσεις για να συμπληρώσουμε τα κέντα. Βέβαια σήμερα, το κείμενο αυτό ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα που βρέθηκε μέχρι σήμερα έχει αποτελέσει θέμα συζήτησης, είναι ένα κείμενο που έχει μελετηθεί πάρα πολύ. Το κείμενο λοιπόν αυτό, σήμερα είμαστε σε θέση να το αποκαταστήσουμε στο μεγαλύτερο του μέρος, με μεγάλη ασφάλεια και ακρίβεια και επομένως μπορούμε να πούμε ότι έχουμε σήμερα ένα κείμενο στα χέρια μας που πρέπει να ήταν αυτό το οποίο ήταν γραμμένο στο συγκεκριμένο Πάπιρο. Και αυτό βέβαια είναι καλό, θα δούμε τις ορισμένα προβληματικά σημεία τα οποία έχουν και ενδιαφέρον πολύ, παρουσιάζονται και ένα πράγμα που πολλές φορές οδηγεί στους ερευνητές, σε αφησβητήσεις, σε μεγάλες συζητήσεις και ούτω καθεξής. Είπα και πριν ότι το κείμενό μας είναι μετάφραση ενός αρχαιότερου κειμένου το οποίο ήταν γραμμένο στα ελληνικά. Η τοποθέτηση σήμερα είναι ότι η πρωτότυπη γλώσσα του Ευαγγελίου του Φιλίπου ήταν τα ελληνικά. Δεν είναι η κοπτική, η κοπτική είναι μεταγενέστερη μετάφραση. Τώρα το θέμα βέβαια που τίθεται είναι πότε θα πρέπει να χρονολογίσουμε αυτό το ελληνικό πρωτότυπο. Με βάση το γεγονός ότι το κείμενό μας παρουσιάζει βαλεντινιανές τάσεις και θα εξηγήσω σε λίγο τι θα πει και αυτό μας οδηγεί στο να συνδέσουμε τη συγγραφή του συγκεκριμένου κειμένου ή την επεξεργασία του Πανασύνη και εξής με τις ομάδες των μαθητών του Βαλεντίνου ή με τον ίδιο τον Βαλεντίνο. Ο Βαλεντίνος έζησε γύρω στο 138 με 159 μετά Χριστό στη Ρώμη. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι δεν συνδέεται άμεσα με τον ίδιο αλλά μάλλον με μαθητές του ίσως και λίγο μετά από τον Βαλεντίνο. Γι' αυτό και σήμερα η τοποθέτηση του Ευαγγελίου, η χρονολογική τοποθέτηση είναι στο 2ο αιώνα μετά Χριστό. Κάζουμε δηλαδή ότι κάπου μετά τα μέσα του 2ο αιώνα μετά Χριστό το κείμενο αυτό πρέπει να συντάχτηκε. Και ως πιθανός τόπος συγγραφής είναι η Συρία. Γιατί παρατηρούμε ορισμένα πράγματα που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Καταρχάς είναι πάρα πολύ συχνά κάνει ατιμολόγηση από τη σyριακή γλώσσα. Δηλαδή αυτή η λέξη βγαίνει ας πούμε λέγεται χριστιανός γιατί λέγει, για παράδειγμα, Χριστός στα σyριακά σημαίνει Χρίσμα και επομένως χριστιανός προέρχεται από εκεί. Κάνει κάτι παράξενη ατιμολογήση μερικές φορές, οι οποίοι συνδέονται περισσότερο με τη σyριακή γλώσσα παρά με την ελληνική. Το δεύτερο βέβαια σημαντικό στοιχείο είναι ότι συνδέεται με το Ευαγγέλιο του Θωμά. Όπως είπαμε και σε μαθήματα παλαιότερα που μιλήσαμε για τον Θωμά, ο Θωμάς είναι ένα πρόσωπο της αρχαίας εκκλησίας που συνδέεται κυρίως γεωγραφικά με την περιοχή της Συρίας. Δηλαδή οι εκκλησίες της Συρίας επικαλούνται ως απόδειξε αποστολικότητάς τους ακριβώς στην καταγωγή τους από τον Ευαγγελιστή και τον Θωμά. Το ίδιο ακριβώς βλέπουμε και με τον Φίλιππο, ο οποίος συνδέεται με τον Θωμά και επομένως για αυτό το λόγο καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι κατά πάσα πιθανότητα η περιοχή στην οποία πρέπει να το αποθτήσουμε ως χώρο στο οποίο γεννήθηκε το κείμενό μας είναι η Συρία. Κατά πάσα πιθανότητα η Άνω Συρία και ακόμα πιο πιθανόν η Αρχαία Έδεσα, μια πόλη που γνωρίζουμε ότι στη Συρία ήταν ένα σημαντικό κέντρο μαζί με την Αντιόχεια του Αρχαίου Αγώνου Χριστιανισμού. Έχει διατυπωθεί βέβαια και η άποψη ότι μπορεί να είναι τόπος προέλευσης η Αντιόχεια, όμως σήμερα η έρευνα κατατείνει και υιοθετεί μάλλον την εκδοχή της Έδεσας. Είναι μια πόλη στην οποία ένα κομμάτι του Υιουδοχριστιανικού κόσμου βρίσκει καταφύγιο. Ξέρουμε ότι είναι ένα πολύ σημαντικό χριστιανικό κέντρο της Αρχαίας Εκκλησίας και επομένως δεν είναι απίθανο εκεί, σε αυτό το χώρο, σε αυτό το τόπο να γεννήθηκε το συγκεκριμένο κείμενο. Έτσι και πολύ σύντομα θα πω για τον Βαλεντίνο. Ο Βαλεντίνος είναι γνωστός, τον γνωρίζουμε κυρίως από τις αντιαιρετικές αναφορές του επιφανείου, ένας σημαντικός νοστικός του δευτέρου αιώνα, του πρώτου μησουσιαστικά του δευτέρου αιώνα, ο οποίος έδρασε κυρίως στη Ρώμη, αλλά η δασκαλία του είχε πολύ μεγάλη επίχηση σε πολλούς ανθρώπους και δημιουργήθηκαν λοιπόν εστίες θα λέγαμε, του βαλεντινιασμού, αβαλεντινιασμού σε διάφορες περιοχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και κυρίως στην Ανατολή. Γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για τους βαλεντινιανούς, περισσότερα ίσως από άλλες νοστικές ομάδες, γιατί ακριβώς όλες τα κείμενά τους έχουν μια ιδιαίτερα πολύ πλοκή κοσμολογία και ανθρωπολογία. Μερικά στοιχεία της κοσμολογίας θα τα πούμε και όλα στη συνέχεια, μιλώντας για το ίδιο το κείμενο του Φιλίπου και έχουν πολύ ανεπτυγμένο σύστημα διδασκαλίας ή τουλάχιστον γνωρίζουμε περισσότερα γι' αυτούς και γι' αυτό μπορούμε να μιλήσουμε μεγαλύτερη ασφάλεια. Έχουν συμμυστήρια, δεν δέχονται όλα τα μυστήρια της Κανονικής Εκκλησίας, δέχονται αρκετά από αυτά και έχουν και μια ιδιαίτερη προσέγγιση σε ορισμένα από αυτά. Η διαφορετική ερμήνια όπως για χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της ευχαριστίας, όπου η ευχαριστία με φαίνεται στην πράξη μοιάζει πάρα πολύ με αυτήν της υπόλοιπης εκκλησίας, η ερμηνία όμως που δίνεται, η οποία έχει να κάνει ακριβώς με τη γνωστική γενικά κοσμοθεωρία και ανθρωπολογία είναι εντελώς διαφορετική και καθαρά γνωστική. Το ίδιο το κείμενό μας όσον αφορά το φιλολογικό είδος, σήμερα η έρευνα θεωρεί ότι είναι ένα ανθολόγιο, δηλαδή μια συλλογή από σύντομες ή εκτενέστερες απαντήσεις σε διάφορα θεολογικά ζητήματα, τα οποία φαίνεται ότι παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους βαλεντινιανούς. Δηλαδή δεν έχουμε μια θα λέγαμε συγκροτημένη αφήγηση όπως θα περίμενε κανείς βλέποντας το χαρακτηρισμό Ευαγγέλιο, όπου δηλαδή θα έχουμε ένα κείμενο στο οποίο θα υπάρχει μια χρονική ροή και ο Ιησούς θα πράτει και θα λέει και θα οδηγηθεί από την αρχή ας πούμε της ιστορίας του για να φτάσουμε μέχρι το τέλος και τον άστεστο, δηλαδή δεν βρίσκουμε κάτι τέτοιο, ίσα-ίσα δεν τοποθετεί μέσα στο χρόνο η όλη αφήγηση, δηλαδή δεν έχουμε, δεν αναφέρεται σε ποια στιγμή της ζωής του ο Ιησούς λέει αυτά τα πράγματα που λέει. Αντίθετα είναι περισσότερο θα λέγαμε μια αποδελτίωση πληροφοριών και καταγραφή τους. Έτσι λοιπόν για παράδειγμα ανάμεσα στα βαλαντινιανά θέματα είναι αυτά που αφορούν τα μυστήρια. Εδώ βλέπουμε να εμφανίζονται κυρίως το βάπτισμα, το μυστήριο του βαπτίσματος, το μυστήριο του χρύσματος, αυτά δύο παίζουν πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στο βαλαντινιασμό. Η ευχαριστία, το μυστήριο της σωτηρίας το οποίο βέβαια δεν είμαστε σίγουροι αν πρόκειται για ένα συγκεκριμένο μυστήριο ή γενικότερα η θεολογική προσέγγιση της σωτηρίας του ανθρώπου από τον Θεό. Και επίσης το μυστήριο του γάμου το οποίο βέβαια είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίδοση και σηκώνει επίσης πολύ μεγάλη συζήτηση για το τι ακριβώς εννοούν οι βαλαντινιανοί με αυτό. Και επιπλέον έχουμε και ένα άλλο κομμάτι των κειμένων μας αφορά μια ηθική, ηθική ιδιαίτερα εγκρατητική, δηλαδή ηθική η οποία τονίζει κυρίως την άσκηση και την αποχή από διάφορες πράξεις οι οποίες θεωρούνται κατώτερες και κατεσυνέπεια και αμαρτωλές. Ένα ανθολόγιο λοιπόν, ανθολόγιο όμως στο οποίο τα κείμενα έχουν μια εντελώς χαλαρή μεταξύ τους σύνδεση και ωστόσο δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι εντελώς θα λέγαμε τυχαία η οργάνωση του υλικού. Παρατηρούμε δηλαδή μια τάση συχνά να βρίσκονται χωρεία μαζί τα οποία παρουσιάζουν ένα κοινό λεξιλόγιο ή μια λέξη κλειδί, κάτι που είχαμε βρει και στο Ευαγγέλιο του Θωμά παλαιότερα που και αυτό είναι μια συλλογή λογίων του Ιησού. Και εδώ βλέπουμε την ίδια τάση, δεν είναι δύσκολο σήμερα να πούμε να κάνουμε μια διαίρεση του περιεχομένου του βιβλίου μας γιατί ακριβώς δεν έχει διαίρεση. Δεν έχει καμία λογική σχέση, θα λέγαμε λογική οργάνωση του υλικού. Φαίνεται ότι μάλλον είναι ότι ο συγγραφέας μας συγκέντρωσε από διάφορα βιβλία ή από ένα βιβλίο όπως θα δούμε στη συνέχεια εκεί τα θέματα που θεωρούσε ότι είναι σημαντικά για τις συζητήσεις θεολογικές μέσα στην ομάδα του. Και γι' αυτό και τα επιμέρους κομμάτια ανήκουν σε διαφορετικά φιλολογικά είδη. Θα δούμε δηλαδή ανάμεσα στα κείμενά μας αφορισμούς, όπου είναι μια φράση θα λέγαμε σαν αξίωμα, λόγια του Ιησού, παρομοιώσεις και παραβολές, πολλές παραβολές ο οποίες δεν τις βρίσκουμε αλλού και θα σας διαβάσω στη συνέχεια κάποιες από αυτές. Παρενέσεις, οι οποίες κυρίως έχουν να κάνουμε την ηθική όπως είπαμε και πριν. Εξήγηση, ερμηνεία δηλαδή ουσιαστικά συγκεκριμένων χωριών, κήρυγμα και αυτό που λένε διατριβή, δηλαδή την ανάπτυξη ενός ηθικού θέματος κάτω του πρότυπο που υπάρχει και στον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο. Πρέπει λοιπόν δηλαδή ένα μουσαϊκό και θεμάτων και φιλολογικών ειδών και αυτό ακριβώς είναι που το χαρακτηρίζει και αυτό το κείμενο είναι το ιδιαίτερο του χαρακτηριστικό να καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι εδώ πρόκειται για ένα ανθολόγιο. Ποιες τώρα μπορεί να είναι οι πηγές αυτού του κειμένου, είπα και πριν ότι αποτελεί ουσιαστικά μια αποδελτίωση. Αποδελτίωση όμως από τι, τι είχε υπόψη του ο συγγραφέας όταν αποδελτίωνε και πιο πριν από αυτά που αποδελτίωσε τι επιρροές έχουν και ποιες μπορεί να είναι οι δικές τους πηγές. Εδώ δηλαδή είναι ένα πολύπλοκο, θα λέγαμε, ζήτημα όσον αφορά τις πηγές και την σύνταξη του συγκεκριμένου κειμένου. Το Ευαγγέλιο λοιπόν του Φιλίπου, όπως είπαμε πριν, είναι ένα κείμενο το οποίο συνδέεται με το πρόσωπο του Φιλίπου και αποτελεί ένα κόμμα θα λέγαμε, μια κόμμα ψηφίδας, το μεγάλο μοσαϊκό αυτής της αρχαίας χριστιανικής παράδοσης γύρω από το συγκεκριμένο πρόσωπο. Τώρα, αυτό που σήμερα λέμε, υπάρχουν βασικά δύο τάσεις. Η μία τάση είναι αυτή που εκπροσωπείται κυρίως από τον πρόσωπο Τεκλιπονταξέγγι, ο οποίος λέει ότι εδώ έχουμε μία αποδελτίωση ενός αρχαιότερου βιβλίου που φαίνεται ότι έφερε τον τίτλο πράξεις Φιλίπου, για το οποίο σήμερα έχει χαθεί και μάλλον δεν ταυτίζεται με το κείμενο που έχουμε σήμερα ως πράξεις του Φιλίπου. Ή, κατά μία άλλη εκδοχή, άλλων ερεμηνευτών, εδώ δεν πρόκειται για ένα κείμενο, αλλά πρόκειται για πολλά αρχαία χριστιανικά κείμενα, τα οποία ο συγγραφέας έχει τη διάθεσή του και αποδελτιώνει από διάφορα κείμενα. Η τάση είναι, κυνούμαστε, προς την δεύτερη εκδοχή. Βέβαια, όμως, πρέπει να πω ότι το γεγονός ότι δεν διασώζονται τα κείμενα που αποτελούσαν τις πηγές του συγγραφέου του Ευαγγελίου του Φιλίπου, δεν κάνουν όλες αυτές οι υποθέσεις ανοιχτές σε οποιαδήποτε αφισβήτηση ή συζήτηση. Εκτός από την αποδελτίωση, η οποία είναι προφανής, είπαμε ότι αυτή η αποδελτίωση γίνεται με στόχευση. Είναι δηλαδή εκ θέματα, θέματα που αφορούν και διαφέρουν κυρίως την ομάδα που έχει υπόψη τους συγγραφές και η οποία είναι βαλεντινιανή, θα λέγαμε, προέλευσης. Και ακριβώς μία από τις εμφανίες, θα λέγαμε, επιδράσεις μέσα σε αυτό το κείμενο που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας είναι αυτή του Βαλεντίνου και της δασκαλίας του. Και ίσως ορισμένες από αυτές, δεν θα έπρεπε να τις συνδέσουμε ορισμένες από αυτές τις θέσεις και τις τάσεις, θα ήταν καλό να μην τις συνδέσουμε αποκλειστικά και μόνο με τον Βαλεντίνο, αλλά ίσως και με άλλες γνωστικές ομάδες. Υπάρχει μία, θα λέγαμε, πληθώρα επιμέρους επιδράσεων όσον αφορά το γνωστικό χώρο, με κυρίαρχη βέβαια ανάμεσά τους αυτή το βαλεντινιανό. Και τέλος, σαφώς, ένα κομμάτι των πηγών, ένα στοιχείο των πηγών του κειμένου μας ή αν θέλετε του κειμένου από το οποίο αποδελτιώνει το κείμενό μας είναι τα βιβλικά κείμενα. Όπου βλέπουμε ξανά ιστορίες της Καινής Διαθήκης, οι λόγια του Ιησού Παυαντού στην Καινή Διαθήκη, επεξεργασμένα σε μια διαφορετική μορφή, αλλά κανείς μπορεί να διακρίνει από πίσω σαφώς την Καινό Διαθήκη τους προέλευση. Χαρακτηριστικότερες πηγές είναι κυρίως το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και οι Παύλες επιστολές. Κυρίως αυτά τα κείμενα έχει υπόψη του είτε ο συγγραφέας μας είτε η πηγή από την οποία αντλεί. Η θεολογία του κειμένου. Η θεολογία του κειμένου προσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και όπως είπα προσιάζει ενδιαφέρον γιατί ακριβώς αποτελεί ακόμα μία πληροφορία, πηγή πληροφοριών μάλλον για τους λεγόμενους Βαλεντινιανούς της Αρχαίας Εκκλησίας. Αυτό που φαίνεται είναι το κείμενο αυτό γράφτηκε από Βαλεντινιανό συγγραφέα και ουσιαστικά απευθύνται σε Βαλεντινιανός. Δηλαδή είναι ένα κείμενο θα λέγαμε μιας κλειστής ομάδας. Δεν είναι ένα κείμενο για ένα Ευαγγελισμό προς τα έξω αλλά υπέροχο είναι ένα κείμενο εσωτερικής κυκλοφορίας και σκοπό έχει ακριβώς να στηρίξει τη συγκεκριμένη ομάδα, να τη διδάξει, να την κατηχήσει σε θέματα τα οποία αφορούν τι είναι η ίδια την ομάδα. Στο Βαλεντινιανό υλικό του κειμένου μας θα διακρίνουμε τις παραβολές, λόγια του Κυρίου, μάλλον στο μη Βαλεντινιανό υλικό, γιατί είπαμε ότι υπάρχει ένα Βαλεντινιανό υλικό και γνωστικό, αλλά υπάρχει ένα υλικό το οποίο δεν συνδέεται άμεσα με τον Βαλεντινό. Σε αυτό που δεν συνδέεται με τον Βαλεντινό μπορούμε να διακρίνουμε παραβολές και λόγια του Κυρίου, καθώς και κάποιες πληροφορίες για τις λειτουργικές πρακτικές της Αρχαίας Εκκλησίας. Δεν μπορούμε πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία, γιατί καταλαβαίνετε ότι συμπληρώνουν το puzzle αυτού που ονομάζουμε Αρχαίγονος Χριστιανισμός και μας δίνουν ακριβώς, αποτελούν παράθυρα θα λέγαμε, μέσα από τα οποία έστω και πολύ βιαστικά μπορούμε να ρίξουμε μια ματιά σε αυτόν τον Αρχαίο κόσμο. Υπάρχει όμως, όπως είπα, σαφώς η βαλεντινιανή εδώ πέρα επίδραση και ανάμεσα σε αυτά τα σημαντικά του βαλεντινιανού υλικού διακρίνουμε εκείνα, στα οποία ο Σωτήρας εμφανίζεται ως ο νυμφίος της Κάτω Σοφίας, και θα εξηγήσω τώρα τι θα πει αυτό, η οποία ονομάζεται Εκεμώθια Καμώθ. Όπως επίσης και οι άγγελοι εμφανίζονται ως νυμφίοι των σπερμάτων της Κάτω Σοφίας, είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που ξέρουμε ότι αποτελεί στοιχείο της βαλεντινιανής κοσμοθεωρίας και ένα άλλο στοιχείο είναι το Μυστήριο του Γάμου, ψυχή δηλαδή, πώς συμμεντά τον αιώνιο κόσμο και ενώνεται μαζί του. Βέβαια, έχουμε πει και άλλη φορά ότι οι Γνωστικοί έχουν μια πολύπλοκη οργάνωση, ένα πολύπλοκο κοσμοίδωλο, το οποίο είναι πειρασμένο σαφώς από νεοπλατωνικές ιδέες, όπου ο κόσμος χωρίζεται σε διάφορα επίπεδα και τα οποία επίπεδα όσους στην ποιότητά τους φυσικά ακολουθούν μια καθοδική πορεία, καθώς πλησιάζουν στο δικό μας κόσμο. Η Σοφία λοιπόν, η οποία προέρχεται από τον ουράνιο κόσμο, κάποια στιγμή σύμφωνα με τους Βαλεντίνους, δεν λεάστηκε από τους κατώτερους κόσμους και έτσι ουσιαστικά η ίδια η φύστα είναι μια υποβάθμιση και γι' αυτό ονομάζεται και κάτω Σοφία μέσα στα κείμενά τους. Όπου ουσιαστικά συμβαίνει ότι σε κάθε αιώνα ο θεός του αιώνους, ο άρχοντος του αιώνους, του εκάστων αιώνους, των επιπέδων δηλαδή που ορίζει το βαλεντινιανό κοσμοίδωλο, έχει μια σύζυγο, έχει μια σύζευξη με κάποιο άλλο πρόσωπο φιλικό και αποτελούν ένα ζευγάρι και βλέπετε εδώ η ίδια ιδέα με το Σωτήρα, ο οποίος είναι ο σύζυγος της Σοφίας και ούτω κάθε εξής. Και ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η ισχατολογία της του κειμένου, όπου εδώ γίνεται ας παραλυσμός ανάμεσα στο σκίσιμο του καταπέττασματος του ναού κατά το θάνατο του Ιησού, όπως γνωρίζουμε από τα Ευαγγέλια και ουσιαστικά από το Καταμαθεών Ευαγγέλιο και στη συνέχεια πως αυτό το στοιχείο παραλύζεται μέσα στο κείμενό μας, το Ευαγγέλιο του Φιλίπου, με την ουράνη Ιερουσαλήμ και όπου το σκίσιμο του καταπέτασματος συνδέεται με τον γάμο, τον ιερό γάμο, για τον οποίο κάνουν λόγο τα κείμενά μας και με το λεγόμενο πλήρωμα, έναν αρρωποξομό που είναι αυτή για να περιγράψουν αυτή την κατάσταση. Είναι αρκετά πολύπλοκη θα λέγαμε διδασκαλία και εδώ το κείμενό μας απλώς έρχεται να φωτίσει ορισμένες πτυχές, αλλά και για να κατανοηθεί από την άλλη μεριά, πρέπει κανείς να έχει υπόψη του ακριβώς αυτή την προηγούμενη, από τις προηγούμενες πληροφορίες που έχουμε για τους Βαλεντινιανούς από άλλα κείμενα. Περνούντας λίγο μέσα στο κείμενο, φυσικά δεν θα μπορέσουμε να τα δούμε όλα, ωστόσο θα δούμε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία. Θα πρέπει να πούμε ότι αυτό που είπα και εξ αρχής, ότι πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο έχει εξαιρετικά χαλαρή οργάνωση. Δηλαδή δεν μπορούμε να το οργανώσουμε σε ενότητες, να πούμε ότι από εδώ μέχρι εκεί έχουμε αυτό το θέμα και από εκεί και πέρα ξέρω εγώ μέχρι τα επόμενα κεφάλαια έχουμε το δεύτερο θέμα και ούτε καθεξής. Γι' αυτό ακριβώς συνήθως όταν παρουσιάζεται αυτό το Ευαγγέλιο υπάρχει μια σταχειολόγηση θεμάτων και η παραθέσεις του κεφαλαίου ή της παραγράφου στην οποία κανείς τελος πάντων παραπέμπει. Εδώ στις συγκεκριμένες διαφάνειες οι παραποίησεις γίνονται με βάση τη διαίρεση που πάρει στις επίσημες μεγάλες μεταφράσεις του κειμένου και κυρίως στη γνωστή σειρά τη γερμανική έκδοση που λέγεται «Αποκρύφη Ευαγγέλια» η οποία έχει επανεκδοθεί πρόσφατα από τον Κρήστοφη Μάξης και από άλλους ερευνητές. Θα ξεκινήσουμε από την αρχή αρχή του κειμένου όπου στην αρχή βλέπουμε ότι γίνεται ένας λόγος για τους εθνικούς, τους Ιουδαίους και τους Χριστιανούς. Και λέγεται χαρακτηριστικά εκεί και διαβάζω «Ένας εβραίος κάνει έναν άλλον εβραίο και ένα τέτοιο πρόσωπο ονομάζεται προσύλλητος, αλλά ένας προσύλλητος δεν κάνει κάποιον άλλο προσύλλητο και υπάρχουν όπως ακριβώς είναι και ταυτόχρονα κάνουν και τους άλλους ανθρώπους εαυτούς τους, ενώ οι άλλοι απλώς υπάρχουν. Ο δούλος επιθυμεί μόνο να ελευθερωθεί, δεν ελπίζει όμως να αποκτήσει την οικτυσία του Κυρίου του. Ο Υιός όμως δεν είναι μόνο Υιός αλλά προβάλλει αξιώσει στην κληρονομία του Πατέρα». Και συνέχεια κάνει ένα λόγο για το ποιος κληρονομεί ποιον και συνεχίζει πάλι «Ένας εθνικός δεν πεθαίνει γιατί δεν έζησε ποτέ ώστε να πεθάνει. Αυτός που πίστεψε στην αλήθεια βρήκε τη ζωή και υπάρχει κίνδυνος να πεθάνει γιατί είναι ζωντανός». Από τότε που ήρθε ο Χριστός δημιουργήθηκε ο κόσμος, οι πόλοι στολίστηκαν, οι νεκροί εξώστησαν. Όταν ήμασταν Εβραίοι, ήμασταν ορφανοί και είχαμε μόνο μία μητέρα. Αλλά όταν γίναμε Χριστιανοί αποκτήσαμε και πατέρα και μητέρα. Εδώ βλέπουμε μία θα λέγαμε κλιμάκωση, η ειράρχηση των ομάδων του αρχαίου κόσμου. Να πω ότι η μετάφραση που διαβάζω προέρχεται από το βιβλίο του Σαβαγουρίδη «Χριστιανικός Δημοστηκισμός σε εκδόσης Άρτρος Ζωής». Βλέπουμε λοιπόν ότι έχουμε μία ομάδα, μία διαβάθμιση θα λέγαμε των ομάδων του αρχαίου κόσμου. Έχουμε δηλαδή καταρχάς τους εθνικούς, συνέχεια έχουμε τους Ιουδαίους και συνέχεια έχουμε τους Χριστιανούς. Και φυσικά το είπα καταξεκινώς από το κατώτερο για να πάω στο ανώτερο και η διαφοροποίηση αυτή η ποιοτική, αν θέλετε, φαίνεται κυρίως αυτό που λέει ότι όταν ήμασταν Εβραίοι, ήμασταν ορφανοί, αλλά είχαμε μία μητέρα. Ενώ οι ειδωλάτες είναι πεντάρφανοι θα λέγαμε, αντίθετα τώρα οι Χριστιανοί αποκτούν και μητέρα και πατέρα. Και βέβαια ως μητέρα φυσικά εδώ προφανώς αναφέρει τη Σοφία για την οποία ήδη μιλήσαμε νωρίτερα. Είπα και πριν ότι υπάρχουν πάρα πολλές παραβολές μέσα στο κείμενο μας. Παραβολές οι οποίες παρουσιάζουν ενδιαφέρον γιατί είναι άγνωστες από την υπόλοιπη παράδοση για τον Ιησού, αλλά όχι μόνο αυτό, πολλές από αυτές αποτελούν και επεξεργασία θα λέγαμε γνωστών σε εμάς από τα Καμινικά Ευαγγέλια παραβολών. Θα διαβάσω μία χαρακτηριστική. Κανείς λέει δεν έκλειψε ένα εξαιρετικά πολύτιμο αντικείμενο μέσα σε κάτι μεγάλο, αλλά πολλές φορές πέταξε αμέτρητες χιλιάδες για αντικείμενο που άξιζε μια δεκάρα. Κάνε σύγκριση με την ψυχή. Πράγμα πολύτιμο και έτυχε να βρίσκεται μέσα στο άξιο καταφρόνητο σώμα. Εδώ έχουμε μια μικρή παραβολή ή άθελτη εικόνα, η οποία δείχνει ακριβώς το τραγικό της ψυχής. Εδώ έχουμε πλατωνικές φυσικά επιδράσεις. Ένα κείμενο στο οποίο λέει ότι η ψυχή που είναι κάτι πολύ μεγάλο κρύβεται μέσα στο ευκαταφρόνητο σώμα. Αυτό είναι παράδοξο γιατί ακριβώς κανείς ποτέ δεν θα έκρυβε κάτι πολύτιμο μέσα σε κάτι μεγαλύτερο το οποίο είναι ευκαταφρόνητο. Τέτοιες υπάρχουν πολλές παραβολές. Υπάρχει μια πολύ χαρακτηριστική παραβολή, η οποία μιλάει για το μαργαριτάρι και λέει «όταν το μαργαριτάρι ρίχνεται στη λάσπη δεν περιφρονείται πολύ, ούτε όταν αλείφεται με ερωματικό ελαιογίνεται πολύτιμότερο, αλλά έχει πάντοτε την αξία στα μάτια του ιδιοκτήτη. Κάνε σύγκριση με τους ιούς του Θεού απ' οδήποτε κι αν βρίσκονται, έχουν ακόμη αξία στα μάτια του πατέρα τους». Εδώ λοιπόν παίρνει την ιστορία του Μαργαρίτη. Για τον Μαργαρίτη έχουμε πληροφορίες και στην Καινή Διαθήκη όπου ο Ιησούς λέει «δεν παίρνει κανείς τον Μαργαρίτη να το ρίξει ανάμεσα στη λάσπη που πατούν τα γουρούνια», να δείξει ακριβώς ότι το Ευαγγέλιο εκεί ο Ιησούς έχει πολύ μεγάλη αξία και η αλήθεια του Ευαγγελίου δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί κανείς άκριτα απλά να διαφημίζει εδώ και εκεί αλλά χρειάζεται από την άλλη μεριά ανθρώπους οι οποίοι να είναι έτοιμοι να το δεχθούν. Εδώ το Μαργαριτάρι λειτουργεί αλλιώς, δεν είναι ο λόγος του Θεού αλλά είναι η ίδια ίδια του Θεού, στην οποία στην περίπτωσή μας είναι η γνωστική. Επομένως δηλαδή υπάρχει μία ταύτιση θα λέγαμε γνωστικών και μαργαριταριού εδώ και όπως ακριβώς το Μαργαριτάρι κανείς ότι και να το κάνει παραμένει μαργαριτάρι και η αξία του δεν μειώνεται ούτε αυξάνεται με οποιαδήποτε ανθρώπινη παρέμβαση έτσι ακριβώς λέει εδώ το κείμενό μας, αυτό ισχύει και για το Μαργαριτάρι που λέγονται γνωστικοί. Ένα άλλο θέμα με το οποίο ασχολείται και είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί παρουσιάζει αποφατικές τάσεις είναι το εξής, είναι το θέμα του ονόματος. Λέει λοιπόν ότι τα ονόματα που δίνονται σε γείνα πράγματα είναι πολύ απατηλά γιατί εκτρέπουν τις σκέψεις μας από ότι είναι σωστό και σε ότι δεν είναι. Έτσι ένας που ακούει τη λέξη Θεός δεν συμλαμβάνει το σωστό αλλά το μη σωστό. Το ίδιο συμβαίνει και με τη λέξη Πατέρας και Υιός και Άγιο Πνεύμα και Ζωή και Φως και Ανάσταση και Εκκλησία και όλα τα υπόλοιπα. Οι άνθρωποι δεν συμλαμβάνουν τι είναι σωστό αλλά ότι δεν είναι σωστό εκτός αν έχουν φτάσει για να μάθουν το σωστό. Τα ονόματα που ακούστηκαν υπάρχουν στον κόσμο για να εξαπατούν. Αν υπήρχαν μέσα στον αιώνα δεν θα χρησιμοποιούνταν ποτέ σαν ονόματα στον κόσμο. Ούτε θα είχαν τοποθετηθεί ανάμεσα σε γείνα πράγματα. Έχουν ένα τέλος μέσα στον αιώνα. Ένα μοναδικό όνομα δεν εκφράστηκε στον κόσμο. Το όνομα που ο πατέρας έδωσε στον ιό το υπερπάνε όνομα το όνομα του πατέρα. Γιατί ο γιος δεν θα γινόταν πατέρας εάν δεν ενδιώταν το όνομα του πατέρα. Όσοι έχουν αυτό το όνομα αυτό το γνωρίζουν αλλά δεν το εκφράζουν. Όσοι όμως δεν το έχουν δεν το γνωρίζουν. Αλλά η αλήθεια έφερε ονόματα στην ύπαρξη μέσα στον κόσμο επειδή δεν είναι δυνατό να τον διδάξει χωρίς ονόματα. Η αλήθεια είναι μοναδικό πράγμα και ταυτόχρονα και πολλά πράγματα για χάρη μας. Και μαθαίνουμε έτσι εν αγάπη αυτό το ένα πράγμα με τη βοήθεια των πολλών. Βλέπετε εδώ υπάρχει μια συζήτηση μεγάλη για το πόσο τα ονόματα τα οποία χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τη θεότητα ουσιαστικά αντιπροσωπεύουν την ουσία της θεότητας ή αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα και την αλήθεια. Εδώ υπάρχει μια πολύ κριτική στάση απένανστα ονόματα. Μια κριτική στάση που θα δούμε αργότερα μέσα στην εκκλησία κυρίως στην αποφατική θεολογία. Ότι τα ονόματα από μόνα τους δεν αποδίδουν την ουσία των πραγμάτων γιατί αυτά τα πράγματα ουσιαστικά, τα στα οποία αναφέρονται βρίσκονται εκτός της γίνης πραγματικότητας. Και επομένως όλα αυτά έχουν περιορισμούς τους οποίους όμως δέχεται το κείμενο στη συνέχεια λέγοντας ότι όλα αυτά η αλήθεια τα δέχεται και ας το πούμε έτσι τα λέγαμε καταπαραχώρηση υιοθετή προκειμένου οι άνθρωποι να καταλάβουν ορισμένα πράγματα και αυτό που του είναι το επόμενο πολύ ενδιαφέρον είναι το όνομα, το υπερπάν όνομα, εδώ γίνεται παραπομπή φυσικά στην Καινή Διαθήκη, όπου εκεί γίνεται πάλι λόγους που λέει ακριβώς ότι το όνομα αυτό το γνωρίζει κανένας, το όνομα που έδωσε ο πατέρας στον υιό και το οποίο ουσιαστικά όνομα το όνομα του πατέρα. Γιατί λέει ότι αν ο πατέρας και ο υιός δεν είχαν το ίδιο όνομα, δεν θα μπορούσε ο υιός ποτέ να βρεθεί στη θέση του πατέρα, είναι μια συγκεκριμένη συλλογιστική εδώ πέρα του κειμένου μας. Ενδιαφέρον όμως είναι αυτό που λέει στη συνέχεια ότι το όνομα αυτό το γνωρίζουν ορισμένοι και θεωρεί εδώ πέρα με βάση στην γνωστική ανθρωπολογία αυτούς τους ανθρώπους όποιους ονομάζουμε γνωστικούς, άνθρωποι δηλαδή οι οποίοι ουσιαστικά η ψυχή τους προέρχεται από αυτόν τον ουράνιο κόσμο, το τέλειο αιώνα, ο οποίος βρίσκεται στην κορυφή όλων των υπολοίπων αιών και οι οποίοι γνωρίζουν αυτό το όνομα, αλλά και οι οποίοι φυσικά δεν το προδίδουν και δεν το λένε που θα υπάρχει δηλαδή μια θα λέγαμε εσωτεριστική εδώ και πολύ κλειστή λογική. Θα πω τώρα πολύ βιαστικά ορισμένα πραγματάκια όσον αφορά τις θυσίες. Στις θυσίες κρατάει μια πολύ αρνητική θα λέγαμε στάση ο συγγραφέας μας. Λέει ας πούμε πριν τον νεχρωμό του Χριστού δεν υπήρχε στον κόσμο Άρτος όπως και στον παράδεισο στον οποίο στον τόπο που ζούσε ο Αδάμ είχε πολλά δέντρα για να τρέφονταν, τρέφονταν ζώα αλλά δεν υπήρχαν συντηρά για να συντηρούν τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος τρεφόταν όπως και τα ζώα αλλά όταν ήρθε ο Χριστός ο τέλειος άνθρωπος έφερε Άρτον εκ του ουρανού για να τραφεί ο άνθρωπος με τροφή ανθρώπινη. Και βλέπουμε εδώ δηλαδή ότι μιλάει για τον Άρτο εκ του ουρανού που είναι ουσιαστικά αναφορά στην ευχαριστία και υπάρχει μια κριτική θα λέγαμε στις υπόλοιπες λατρείες οι οποίες υπάρχουν. Και νωρίτερα αυτό βλέπετε πιο ξεκάθαρα γιατί λέει υπάρχουν δυνάμεις που αντιμάχονται τον άνθρωπο, δεν επιθυμούν τη σωτηρία του, ώστε να μπορούν και εδώ το κείμενο χάνεται δεν ξέρω με τι εννοούσε, γιατί αν ο άνθρωπος οθεί δεν θα υπάρχουν πια θυσίες και δεν θα προσφερθούν ζώα στις δυνάμεις. Αυτοί ακριβώς οι οποίοι δεν μας λέει ποιοι, πάλι το κείμενο μας έχει κενό, τα ζώα είναι όσοι θυσιάζουν σ' αυτούς, τα προσέφεραν ζωντανά αλλά προσφέροντας τα πεθνά, όσο για τον άνθρωπο τον προσέφεραν στο Θεό νεκρό και αυτός έζησε. Έχουμε εδώ λοιπόν πάλι μια κριτική τοποθέτηση απέναντι στις θυσίες, θυσίες αφορούν μια κατάσταση πριν από τον ερχομό του Χριστού, ο οποίος όπως είπαμε φέρει τον Άρτο εκ του ουρανού και επομένως δεν μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστες και ουσιαστικές. Ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα είναι η άσπηλο σύλληψη της Μαρίας. Εδώ θα διαβάσουμε και θα δούμε πόσο κριτική θέση κρατάει το κείμενό μας για θέση η οποία θυμίζει πάρα πολύ και τοποθετής έξω από τους βαλεντινιανούς κύκλους. Μερικοί είπαν, η Μαρία συνέλαβε διαπνεύματος Αγίου, πλανώνται, δεν ξέρουν τι λένε. Πότε η γυναίκα συνέλαβε από γυναίκα γιατί το Άγιο Πνεύμα στη βαλεντινιανή αντίληψη είναι θελική θεότητα. Η Μαρία είναι η παρθένος στην οποία καμιά δύναμη δεν βήλωσε. Αυτή είναι μεγάλο άθεμα για τους Εβραίους που είναι οι Απόστολοι και οι Αποστολικοί άνδρες. Αυτοί οι παρθένος που καμιά δύναμης δεν εμμόλυνε, οι δυνάμεις μολύθηκαν οι ίδιες. Και ο Κύριος δεν θα είχε πει πατέρα εν της ουρανής εάν είχε άλλο πατέρα, αλλά θα έλεγε απλώς πατέρα μου. Βλέπουμε εδώ λοιπόν μια κριτική στάση και όχι μόνο κριτική, εδώ ουσιαστικά πότε τουλάχιστον καταλήγει η έρενα, φαίνεται να μιλάμε για την άσπλο σύλληψη της Παναγίας χωρίς πατέρα και ούτε καν δέχεται το Άγιο Πνεύμα εδώ η βαλεντινιανή διδασκαλία ως ιετία της σύλληψης. Μαρία η Μαγδαλία είναι επίσης ένα πάρα πολύ σημαντικό θέμα μέσα στο συγκεκριμένο Ευαγγέλιο, εξαιρετικά ενδιαφέρον. Το πρώτο σημαντικό χωρίο είναι εκείνος στο οποίο ο Ιησούς, μάλλον λέγεται τρεις περπατούσαν πάντοτε με τον Κύριο, η Μαρία η μητέρα του και η αδερφή του και η Μαγδαλία που ονομάστηκε σύντρεφός του. Η αδερφή και η μητέρα και η σύντροφός του ήταν και οι τρεις Μαρίες. Άρα λοιπόν υπάρχουν τρεις Μαρίες, η Μαρία η μητέρα του Ιησού, η Μαρία η αδερφή του Ιησού και η Μαρία η Μαγδαλία που είναι η σύντροφος του Ιησού. Το σύντροφος εδώ με τη λογική ακριβώς που υπάρχει και με τις τελικές συντρόφους των αιώνων που είπαμε στην κοσμολογία των βαλεντινιανών. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση, αλλά εδώ βρίσκουμε προφανώς μία τάση της ξενικής παράδοσης, πολύ αρχαία, που θέλει τη Μαρία τη Μαγδαλία να είναι σύζγος του Ιησού. Με όποιο τρόπο βέβαια αυτό μπορεί να κατανοείτε εδώ μέσα, γιατί αυτό μπορεί να μην κατανοείτε με την έννοια που έχουμε σήμερα τον οροσύζγος, αλλά με την έννοια του συντρόφου και ούτω καθεξής. Ωστόσο όμως είναι πολύ ενδιαφέρον εδώ ότι οι τρεις Μαρίες ταυτίζονται, είναι μία ουσιαστικά και ουσιαστικά αυτές οι τρεις Μαρίες διαδραματίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή του Χριστού. Υπάρχει ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον χωρίο για τη Μαρία τη Μαγδαλία, το οποίο έχει προκαλέσει πάρα πολύ μεγάλη συζήτηση. Λέει χαρακτηριστικά λοιπόν, όσο για τη Σοφία απονομάζονται Στήρα είναι η μητέρα των Αγγέλων και η σύντροφος του Σωτήρα είναι η Μαρία η Μαγδαλινή. Και ο Χριστός την αγαπούσε περισσότερο από όλους τους μαθητές και συνήθισε να τη φυλάς συχνά στο στόμα της. Οι υπόλοιποι μαθητές αισθάνονταν από αυτό διασαρέσκια και εκδίλουν αποδοκιμασία, του είπαν. Γιατί δεν αγαπάς πιο πολύ από όλους μας, ο Σωτήρας απάντησε και τους είπε γιατί δεν σας αγαπώ όπως αυτήν, όταν είσαι τυφλός και ένας που βλέπει βρίσκονται και οι δυο στο σκοτάδι δεν διαφέρουν μεταξύ τους. Όταν έρζει το φως, τότε αυτός που βλέπει βλέπει το φως ενώ ο τυφλός θα παραμείνει στο σκοτάδι. Εδώ τώρα υπάρχει το πρώτο βασικό πρόβλημα με το φιλί το λεγόμενο του Ιησού, τι μπορεί να σημαίνει αυτό αν είναι ένα ερωτικό φιλί. Ή κατά άλλους μπορεί να είναι ένα φιλί σαν αυτό που δίνουν συνήθως οι δάσκαλοι στους μαθητές στον αρχαίο κόσμο. Και επομένως αυτό που θέλει να πει εδώ είναι ότι έχουμε μια μαθήτρια πραγματική του Ιησού. Γιατί Μαρία Τεμαγδάνη μιλήσαμε ήδη, είναι ένα πρόσωπο στην αρχαία εκκλησία το οποίο προκαλεί μεγάλη συζήτηση. Σαφώς στο Ανατολικό Τύμα της Χριστιανωσύνης η Μαρία δεν ταυτίζεται με την Πόρνη όπως συνέβη από ένα σημείο και μετά στην Δυτική Χριστιανωσύνη. Εδώ βέβαια τη βρίσκουμε και όλα σε ένα πολύ ιδιαίτερο ρόλο, το ρόλο θα λέγαμε της συντρόφου και της πιστής μαθήτρες. Και μάλιστα λέει το εξής, ότι όλοι είναι στο σκοτάδι και αυτός που βλέπει και αυτός που δεν βλέπει. Όταν όμως έρθει το φως, αυτός που βλέπει διακρίνει τη διαφορά. Και εννοεί φυσικά τη Μαρία εδώ πέρα ότι μπορεί να διακρίνει τη διαφορά ενώ προφανώς τους μαθητές τους ονομάζει τυφλούς. Έχουμε μια κριτική δηλαδή στα Άσια πέρα στους υπόλοιπους μαθητές, οι οποίοι πολύ συχνά μέσα στα γνωστικά εκκλημένα αντιπροσωπεύουν την υπόλοιπη εκκλησία. Λοιπόν υπάρχει εδώ ένας απόγεχος αυτής της κριτικής. Είναι ένα πολύ συζητημένο χωριό, ένα χωριό που βέβαια δεν μας αφήνει πολλά, ας το πούμε έτσι περιθώρια για να καταλήξουμε, όμως δεν πάβει να είναι σημαντικό. Και μάλιστα τώρα με τα τελευταία ευρήματα όπως το περίφημο σπάραγμα Παπείρου στο οποίο γίνεται λόγος για τη γυναίκα του Ιησού και η οποία ταυτίζεται με τη Μαρία, ίσως μπορούμε να πούμε ότι όντως υπήρχε μέσα στην αρχαία εκκλησία μια παράδοση ότι ο Ιησούς ήταν τελικά παντρεμένος ή είχε σύντροφο, με όποιον τρόπο επαναλαμβάνω αυτό μπορεί να κατανοείτε, τη Μαρία τη Μαγδαλινή. Αν αυτό βέβαια είναι ιστορικό γεγονός, είναι μια άλλη ιστορία, το ενδιαφέρον είναι όμως ότι μια ομάδα χριστιανική στην αρχαιότητα υιοθετεί τέτοιες απόψεις. Θάνατος και Ανάσταση πολύ σημαντικά θέματα επίσης στο Ευαγγέλιο του Φιλίπου, γιατί ακριβώς η συζήτηση γίνεται ποιος ανασταίνεται, ποιος πεθαίνει και ούτω καθεξής. Λέει ας πούμε συγκεκριμένα σε ένα εκτενές κείμενο για την Ανάσταση. «Μερικοί φοβούνται μήπως αγιερθούν απογυμνομένοι, γι' αυτό επιθυμούν να αγιερθούν κατά σάρκα και δεν γνωρίζουν ότι οι απογυμνομένοι είναι όσοι φορούν τη σάρκα. Σάρκα και αίμα δεν θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού. Τι είναι αυτό που δεν θα κληρονομήσει, αυτό που έχουμε πάνω μας. Τι είναι όμως ακριβώς αυτό που θα κληρονομήσουν, είναι εκεί το που ανήκει στον Ιησού και στο αίμα Του, γι' αυτό είπε «άν μη φάγεται τη σάρκα Του». Τι σημαίνει αυτό, σάρκα Του είναι ο λόγος και αίμα Του το Άγιο Πνεύμα. Όποιος τα έλαβε έχει βρώσει και πόση και ένδυμα. Κατηγορώ όσους λένε ότι το σώμα δεν θα αναστηθούν και οι δυο λοιπόν κάνουν λάθος. Λες ότι η σάρκα δεν θα αναστηθεί. Πες λοιπόν τι θα αναστηθεί για να σε τιμήσουμε. Λες ότι το Πνεύμα βρίσκεται μέσα στη σάρκα και ότι μέσα της υπάρχει επίσης το φως. Αλλά τούτο ακόμη είναι υλικό της σάρκας, γιατί ό,τι και να πεις δεν θα πρόκειται για τίποτε ξένο προς τη σάρκα. Είναι απαραίτητο να δει κανείς αυτή τη σάρκα επειδή όλα υπάρχουν σε αυτήν. Σε αυτόν τον κόσμο εκείνοι που φορούν ενδύματα είναι καλύτεροι από τα ενδύματα. Στην βασιλεία των ουρανών τα ενδύματα είναι καλύτερα από εκείνους που τα φορούν. Εδώ υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα. Γιατί ξεκινάει το κείμενο και λέει ότι η σάρκα δεν θα κληρονομήσει τη βασιλεία του. Επομένως φαίνεται να απορρίπτει εντελώς τη σωματική ανάσταση, γιατί ξέρουμε ότι είναι ένα σημαντικό στοιχείο της δασκαλίας του Αποστόλου Παύλου. Στη συνέχεια όμως φαίνεται να κρατάει μια απόσταση και λέει για το σώμα, ότι σας κατηγορώ που λέτε ότι το σώμα δεν θα στηθεί. Και μάλλον το σώμα το συνδέει με τη Θεία Ευχαριστία και τη σάρκα του Υιού. Είναι αρκετά μπερδεμένο το κείμενό μας εδώ και υπάρχουν διάφορες ερμηνείες οι οποίες έχουν δοθεί. Και μάλλον εδώ φαίνεται ότι υπάρχει καταρχάς μια κριτική της κεντρικής βασικής θέσης, πίστης, πεποίθησης της Αρχαίας Εκκλησίας για τη σωματική ανάσταση στο μέτρο που αυτό μπορεί να συνδέεται με τη σάρκα. Έχουμε δηλαδή μια κριτική απέναντι στην σαρκική διάσταση του ανθρώπου ακριβώς γιατί η ψυχή είναι αυτή η οποία έχει τη μεγάλη σημασία. Από την άλλη όμως μεριά δεν μπορεί εντελώς να αποδεσμευθεί και από τη λογική της σάρκας. Λέει ότι ακριβώς δεν μπορεί κανείς να στεθεί χωρίς τη σάρκα γιατί ακριβώς είναι αυτή η οποία περιέχει την ψυχή, αλλά αυτή τη σάρκα πλέον τη βάζει σε μια άλλη προοπτική, τη βάζει στην προοπτική του σώματος του Υιού του Θεού. Είναι εξαιρετικά προβληματικό κείμενο το οποίο έχει προκαλέσει μεγάλες συζητήσεις, εξαιρετικά όμως ενδιαφέρον γιατί ακριβώς μας δίνει προοπτικές στις οποίες δεν τις είχαμε σκεφτεί. Ενδιαφέρον είναι ότι πάρα πολλές φορές ο συγγραφέας μας ή αρκετές φορές φαίνεται να προϋποθέτει ότι η Ανάσταση έχει ήδη συμβεί και όχι μόνο η Ανάσταση του Ιησού αλλά και η Ανάσταση του ανθρώπου. Ακριβώς επειδή προϋποθέτει αυτήν την Ανάσταση μπορούμε να εξηγήσουμε και αυτήν την διάσταση που υπάρχει στο προηγούμενο κείμενο. Λέει ότι ο άνθρωπος έχει ήδη αναστηθεί και επομένως γι' αυτό δεν μπορεί να αποβάλει τη σάρκα, γι' αυτό χρειάζεται η σάρκα. Από την άλλη μεριά μιλώντας στα έσκατα την Ανάσταση των νεκρών εκεί θεωρεί μια μη σωματική Ανάσταση. Μιλώντας όμως προφανώς εδώ έχουμε δηλαδή σύγχυση αυτών των δύο ιδών. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση εδώ φαίνεται το κείμενό μας να προϋποθέτει ότι η Ανάσταση όχι μόνο του Ιησού φυσικά αλλά και όλων των πιστών έχει ήδη πραγματοποιηθεί. Μια θέση που ξέρουμε ότι πρέπει να υπήρχε στην Αρχαία Εκκλησία και ήδη στην Καινή Διαθήκη έχουμε κριτικεί αυτές τις θέσεις, κυρίως την β προς τη Μόθενε επιστολή. Δύο ακόμα θέματα, έτσι πολύ σύντομα, να αναφέρω το βάπτισμα-χρίσμα από τη μία μεριά και το μυστήριο του γάμο από την άλλη μεριά. Δύο πολύ σημαντικά θέματα μέσα στο κείμενό μας. Το βάπτισμα και το χρίσμα και κυρίως το χρίσμα έχουν μια ιδιαίτερη θέση μέσα στη δασκαλία της συγκεκριμένης ομάδας. Ένα ενδιαφέρον θέμα είναι ας πούμε αυτό για το βαφέα θεό, το έχουμε δει σαν θέμα κι αλλού, με τον Ιησού να παίζει με τα χρώματα και να βάφει τα υφάσματα που είναι πάλι η παρόμοια λογική. Λέει ο Θεός είναι βαφέας, όμως οι καλές βαφές που ονομάζονται αληθινές διαλύονται μαζί με τα πράγματα που βάφουν. Το ίδιο συμβαίνει και με αυτούς τους οποίους ο Θεός έχει βάψει. Επειδή οι βαφές του είναι αθάνατες, είναι αθάνατες με τη βοήθεια των χρωμάτων. Τώρα ο Θεός βαπτίζει στο νερό ό,τι εμβαπτίζει. Το βάπτισμα δηλαδή κάπως παρομοιάζεται με τα χρώματα, τα χρώματα τα οποία προφανώς εδώ πάλι δεν γνωρίζουμε τι έχει στο νου. Έχει διαφορετικές φυλές, έχει διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων, δεν μας ξεκαθαρίζει το κείμενό μας. Σε κάθε περίπτωση όμως το βάπτισμα είναι μία από τα μυστήρια τα οποία αναφέρονται με ιδιαίτερη έμφαση μέσα στο κείμενο όπως και η ευχαριστία αναφέρεται. Υπάρχει ένα εξαιρετικά πολύ συζητημένο κείμενο όπου λέγεται «Η ευχαριστία είναι ο Ιησούς». Γιατί στα Συριακά ονομάζεται «φαριζάθα» που σημαίνει αυτός που προπεκτείνεται. Γιατί ο Ιησούς ήρθε και σταυρώθηκε για τον κόσμο, διεκτάθηκε πάνω στο σταυρό. Και επομένως γι' αυτό γίνεται αυτή η ταύτιση. Και βλέπουμε εδώ ότι εδώ ακριβώς η ευχαριστία δεν λέει ας πούμε ότι η ευχαριστία είναι το σώμα και το αίμα του Χριστού, αλλά η ίδια η ευχαριστία είναι ο Χριστός. Ενδιαφέρον και αυτό και μάλιστα είναι από τα κείμενα τα οποία έχουν μεγάλη σημασία. Βάπτισμα γυμνώντας λίγο ακόμα, θα πούμε ότι το βάπτισμα για τους Φαλεντινιανούς και το μοιάζουν πολύ με την υπόλοιπη εκκλησία, είναι θα λέγαμε η τελετή με την οποία οι άνθρωποι εισέρχονται στη νέα κατάσταση που λέγεται χριστιανισμός. Και λέει λοιπόν χαρακτηριστικά εάν κάποιος εισέλθει στο ίδρου και εξέλθει χωρίς να έχει λάβει κάτι και πει είμαι χριστιανός, έχει δανειστεί το όνομα για συμφέρον, αλλά αν δεχτεί το Άγιο Πνεύμα έχει το όνομα ως δώρο. Όποιος έλαβε δώρο δεν είναι υποχρεωμένος να το δώσει πίσω, αλλά αυτός που το δανείστηκε για συμφέρον απαιτείται να πληρώσει. Έτσι συμβαίνει κανείς όταν αποκτά εμπειρία ενός μυστηρίου. Εδώ βλέπετε, μιλάμε για το μυστήριο του βαπτίσμου, το οποίο θεωρεί ότι είναι ένα μυστήριο με το οποίο εισάγεται κανείς μέσα στην ομάδα των χριστιανών, δέχεται όμως ότι είναι δυνατόν κάποιοι για λόγους συμφέροντος και μόνο να δεχθούν το βάπτισμα. Εδώ προφανώς μπορεί να υπάρχει μια κριτική στο βάπτισμα της υπόλοιπης εκκλησίας, θεωρώντας εκείνο προφανώς ως κίβδυλο και ιστερόβουλο, ενώ το δικό τους εδώ ως το αληθινό. Και το μυστήριο το οποίο έχει πολύ ενδιαφέρον στους βαλεντινιανούς και στο κείμενό μας είναι το μυστήριο του γάμου. Μέγαλε το μυστήριο του γάμου γιατί χωρίς αυτό το κόσμος δεν θα υπήρχε. Τώρα η ύπαρξη του κόσμου εξαρτάται από τον άνθρωπο και η ύπαρξη του ανθρώπου από το γάμο. Και εδώ μιλάει για το γάμο, προφανώς όπως τον κατανοούμε σήμερα εμείς. Από εκεί και πέρα όμως πολλές φορές φαίνεται να υπάρχει μια αναφορά γενικότερα στην ιδέα της σύζευξης της ψυχής του ανθρώπου με το θεϊκό αγαθό. Και μια θα λέγαμε πιο συμβολική ή εσωτερική κατανοήση του γάμου. Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι η ομάδα αυτή δέχεται πέντε μυστήρια. Όπως σας είπα και πριν, ο κύριος έκανε τα πάντα μέσα σε ένα μυστήριο που το εκφράζει πεντάδα. Το βάπτισμα και το χρήσμα, η ευχαριστία, η απολύτρωση η σωτηρία και ο νυμφώνας. Βλέπουμε λοιπόν ότι αυτά πρέπει να ήταν τα κεντρικά σημεία αναφοράς των Βαλεντινιανός, αναφορά τη λειτουργική τους πρακτική και γύρω από αυτά, τέλος πάντων, αναπτύσσεται όλη η διδασκαλία τους. Κρίνοντας και συνοψίζοντας, γιατί οπωσδήποτε κανείς και μόνο από αυτή τη σύντομη ανάγνωση καταλαβαίνει ότι έχουμε ένα ιδιαίτερα δύσκολο κείμενο και απαιτητικό κείμενο, μπορούμε να πούμε ότι το Ευαγγέλιο του Φιλίπου έρχεται καταρχάς να συμπληρώσει στην ιστορία που έχουμε, τις πληροφορίες που έχουμε μάλλον για τους γνωστικούς. Επιπλέον είναι ένα κείμενο το οποίο μας δίνει πάρα πολλές πληροφορίες όσον αφορά το διάλογο που φαίνεται ότι υπάρχει μεταξύ αυτής της ομάδας και της υπόλοιπης εκκλησίας και τρίτον ακριβώς επειδή διασώζει και στοιχεία τα οποία δεν είναι γνωστικά, αλλά μάλλον αφέρονται και στην υπόλοιπη εκκλησία, ότι μας δίνει τη δυνατότητα έστω όπως είπα και πριν Φευγαλέα και για λίγο, πολύ σύντομα και αποσπασματικά βέβαια, να δούμε αυτόν τον αρχαίο κόσμο, αυτήν την αρχαία εκκλησία, τον αρχαίο χριστιανισμό και η εικόνα φυσικά που προκύπτει είναι μια εικόνα μιας πολυμορφίας ιδιαίτερης η οποία σήμερα έχει χαθεί. Αυτό που προκύπτει γενικά είναι ότι εδώ έχουμε μια ομάδα ανθρώπων πίσω από αυτό το κείμενο που βρίσκεται στη συνεχή διάλογο προς τα έξω, αλλά κυρίως ουτερικά υπάρχει μια διάθεση κατήχησης, δασκαλίας, ενίσχυσης των μέλων και ακριβώς αυτές τις τάσεις αποτυπώνει και το κείμενό μας εδώ. |
