| : Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Ο Ευχαριστούμε πάρα πολύ για την αποδοχή και εγώ σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας. Τώρα παρακαλώ τον κ. Διονύση Σιμόπουλο, επίτιμο διευθυντή του Νέο Ψηφιακού Πλανταρίου του Υδρύματος Ευγενίδου, να μας πει δύο λόγια και να παρουσιάσει τον ομιλητή μας. Καλησπέρα. Όταν ο Τάκης ο Φιουντίσης μου ζήτησε να κάνουμε αυτή την εκδήλωση, το πρώτο πράγμα που του είπα, ποιος θα είναι ο ομιλητής. Γιατί ένα τέτοιο θέμα, το οποίο μας αποσχολεί εδώ και εκατό χρόνια, χρειαζόταν και τον αντίστοιχο ομιλητή. Όταν φυσικά μου ανέφερε το όνομα του σημερινού μας ομιλητή, είπα, δεν το συζητάω, προχωράμε. Όλα, λοιπόν, ξεκίνησαν πριν από εκατό χρόνια. Το νοέμβριο του 1915, ο Αϊσθάνι παρουσίασε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας στην Ακαδημία της Προσίας. Και μέσα σε αυτή την περιγραφή της θεωρίας της βαρύτητάς του, περιελάμβανε και ορισμένα άλλα πράγματα, μεταξύ των οποίων και τα βαρυτικά κύματα. Τα οποία, στη διάρκεια του 1916, αποφάσισαν ότι είναι τόσο αμυδρά, που δεν θα μπορούσαμε ποτέ να τα εντοπίσουμε. Οπότε, θα με ρωτήσετε, η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν είναι μια θεωρία που περιγράφει την πραγματικότητα. Ο Ρίτσαφ Φάινμαν, ο νομπελίστρας του 1965, το είπε χαρακτηριστικά ως εξής. Δεν έχει καμιά σημασία πόσο όμορφη είναι μία θεωρία ή πόσο έξυπνος είναι αυτός που την προτείνει ή ακόμη και ποιο είναι το όνομά του. Λέγεται Αϊνστάιν ή οτιδήποτε άλλο. Εάν αυτή η θεωρία διαφωνεί με τα πειραματικά δεδομένα ή την παρατήρηση είναι σίγουρα λάθος, τελεία και πάβλα. Έτσι, επί 100 χρόνια, η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν πήγε από τη μία άκρη στην άλλη. Ψάχναμε να βρούμε τρόπους να αποδείξουμε ότι δεν ήταν σωστή. Και πάντοτε αποδεικνύονταν μία θεωρία 100% σωστότατη. Έτσι, λοιπόν, έχουμε μία προϊστορία της θεωρίας και έχουμε επίσης και τις παρατηρήσεις που κάναμε όλα αυτά τα χρόνια. Όσα έχουμε λοιπόν μάθει μέχρι τώρα για το Σύμπαν προέρχονται από τη μελέτη των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Εάν θέλετε, από τη μελέτη της μίας από τις τέσσερις θεμελιώδιες δυνάμεις. Για να μπορέσουμε να μελετήσουμε όλα αυτά τα σώματα, άστρα, γαλαξίες και ούτω καθεξής, χρειάζεται να έχουμε παρατηρητήρια των ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών. Παρατηρητήρια, αστεροσκοπία δηλαδή, που να μπορούν να καταγράφουν τις ακτινοβολίες τις ηλεκτρομαγνητικές από τις ακτίνες Γ, ακτινες Χ, περιόδεις ακτινοβολίες, τις ορατές ακτινοβολίες και ούτω καθεξής. Μέχρι και τις ραδιοακτινοβολίες. Από τη δεκαετία του 1960 μάλιστα, τοποθετήσαμε τα τηλεσκόπια μας πάνω από την ενοχλητική για τους αστρονόμους ατμόσφαιρα της Γης και φυσικά μπορέσαμε και καταγράψαμε τις ακτινοβολίες που έρχονται ακτινες Χ, ακτινες Γ, περιόδεις ακτινοβολίες, το μεγαλύτερο μέρος των υπεριοδών ακτινοβολιών, που είναι φυσικά, όπως είπα, επικίνδυνες για τη ζωή και αν έφταναν αυτές οι ακτινοβολίες στην επιφάνεια της Γης, δεν θα υπήρχατε ούτε εσείς, ούτε εγώ, ούτε τίποτε επάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Έτσι, λοιπόν, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα δημιουργούνται από την κίνηση ηλεκτρικών φορτίων και διαδίδονται στο χωρόχρονο. Τα παρατηρητήρια, όμως, βαρυτικών κυμάτων είναι μια βίαιη, αν θέλετε, μετακίνηση μαζών, όχι ηλεκτρικών φορτίων, που εμφανίζονται ως πτυχώσεις, σαν κύματα, αν θέλετε, στη δομή του χωρόχρονου και μεταδίδονται φυσικά με τη μορφή των βαρυτικών κυμάτων. Προσέξτε, η βαρυτική αλληλεπίδραση, η βαρυτική δύναμη είναι τόσο μικρή, ώστε θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι τρεις εκατομμύρια φορές μικρότερη από την ηλεκτρομαγετική. Με μία τόσο μικρή ένταση, καταλαβαίνετε, ισχύει, καταλαβαίνετε ότι θα χρειαζόμασταν παρατηρητήρια, τηλεσκόπια, αν θέλετε, τελείως διαφορετικά από αυτά με τα οποία βελετούσαμε το Σύμπαν. Η πρώτη εντύπωση που είχαμε ήταν το 1969. Το 1969, ο Joseph Weber είπε υποστήριξη, αν θέλετε, με αρκετά μεγάλη βεβαιότητα, κατά τον ίδιο, υποστήριξε ότι κατέγραψε τα βαρυτικά κύματα. Κατά πόσον ήταν αλήθεια ή όχι, δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ. Έτσι, λοιπόν, το 1974, πέντε χρόνια δηλαδή μετά τον Βέμπερ, δύο φυσικοί κατόρθωσαν να παρατηρήσουν ένα διπλό άστρο νετρονίων, δηλαδή δύο άστρα νετρονίων, τα οποία περιφέρονταν, το ένα γύρω από τον άλλο. Αυτό που μέτρησαν ήταν ότι μειώθηκε η περίοδος της στροχιάς τους, ακριβώς στο ίδιο σημείο, στο ίδιο επίπεδο, που είχε προβλέψει η θεωρία της σχετικότητας του Ανιστάνη. Ήταν, αν θέλετε, μία έμμεση επιβεβαίωση της εκπομπής βαρυτικών κυμάτων. Και έτσι, το 1993, οι δύο αυτή, Φυσικίου, Χάλση και ο Τέιλερ, πήραν τον βραβείο Νόβελ εκείνης της χρονιάς. Προέβλεψαν, δηλαδή, αν θέλετε, ότι αυτά τα δύο... ουράνια σώματα, αυτά τα δύο άστρα με τρονίον, σε 400 εκατομμύρια χρόνια από σήμερα, θα συγκρουόνταν. Έτσι, λοιπόν, είχε το πράγμα μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβρη. Τον περασμένο Σεπτέμβρη, ένας αξιολογότατος φυσικός, διεθνός αναγνωρισμένος, ο Λόρντς Κράους, έβγαλε ένα tweet. Ξέρετε τα tweet. Έβγαλε μία βρώμα, μία θύμη, αν θέλετε, που είπε ότι, ξέρετε, έμαθα... ότι ανακαλύφτηκαν τα βαρυτικά κύματα. Ή εντοπίστηκαν τα βαρυτικά κύματα. Επήραμε και εμείς, με τα διάφορα μέσα... κοινωνικής δικτύωσης, πώς το λέμε, κοινωνικής δικτύωσης... και αρχίσαμε... και μιλάγαμε γι' αυτό το θέμα. Η δεύτερη υπενθύμηση, μετά ξεχάστηκε, από το Σεπτέμβριο μέχρι το Γενάρι, ξεχάστηκε. Ήρθε, όμως, μια δεύτερη υπενθύμηση, στα μέσα Ιανουαρίου, που είπε... κοιτάξτε, εγώ έχω δει την εργασία που έχει γίνει. Και πιστεύω ότι πράγματι αυτοί οι τύποι... βρήκαν βαρυτικά κύματα. Σε μία εκδήλωση που είχαμε... στις αρχές Φεβρουαρίου, εδώ στο Ίδρυμα Ευγενίδου, ο συνεργάτης μας, παλιός ακόμη και σήμερα, ο Αλέξης Τελειοφοριάς, μου λέει... αυτά που είπαμε το Σεπτέμβριο ή αυτά που λέγαμε... στα μέσα Ιανουαρίου, συνεχίζουν. Και λένε, μάλιστα, ότι θα γίνει η ανακοίνωση στις 11 Φεβρουαρίου. Έτσι, πράγματι, στις 11 Φεβρουαρίου, πριν από δέκα μέρες, δηλαδή, έγινε και η επίσημη ανακοίνωση. Η οποία επίσημη ανακοίνωση επιβεβαίωσε του λόγου του αληθές. Ότι, πράγματι, στις 14 Σεπτεμβρίου του 2015, ανήμερα του Σταυρού, στις 12.51 το απόγευμα, το μεσημέρι, ώρα Ελλάδος, εντοπίστηκαν τα περίφημα αυτά, κλίματα βαρύτητας. Τα οποία προέρχονταν από τη σύγκρουση... και την συνένωση δύο μαύρων τρυπών. Και μάλιστα, επειδή, στην αποθήκη πληροφοριών, που είχε το δεδομένο εργαστήριο, ή μάλλον τα δεδομένα δύο εργαστήρια, στη Λουιζιάνα και στη Νουάσιλτον, υπολογίστηκε ότι η μία μαύρη τρύπα πρέπει να είχε μάζα 36 φορές την μάζα του ήλιου και η άλλη 29 φορές την μάζα του ήλιου. Και στη συνένωση, όταν ενώθηκαν αυτές, οι δύο μαύρες τρύπες, δημιούργησαν μία μεγαλύτερη μαύρη τρύπα, 62 φορές την μάζα του ήλιου. Θα μου πείτε, 36 και 29, δεν είναι 62, είναι 65. Τι έγιναν οι τρεις επιπλέον μάζες που λείπουνε. Οι τρεις επιπλέον μάζες που λείπουνε μετατράπησαν εκείνη τη στιγμή. Εκείνη τη στιγμή της σύγκρουσης σε ενέργεια. Αν είχαμε δηλαδή μία ενέργεια, εκείνη τη στιγμή που να μετράμε σε ηλεκτρομαγνητικά κύματα, θα είχαμε μία ενέργεια που εκπέμπτηκε ενός δισεκατομμυρίου, τρεις εκατομμυρίων άστρων σαν τον ήλιο. Και η διαφορά που μετρήθηκε εκείνη τη στιγμή ήταν τέσσερα χιλιωστά της διαμέτρου ενός πρωτονίου. Γι' αυτό μέχρι τώρα δεν μπορούσαμε να εντοπίσουμε αυτά τα περίφημα βαρύδικα κύματα, τα οποία σήμερα ο φίλος μας, ο Θεοχάρης Αποστολάτος, θα μας παρουσιάσει. Θα μας πει τι είναι τα βαρυδικά κύματα, γιατί η ανοιχνευσή τους αποτελεί κορυφαία επιστημονική ανακάλυψη, εάν ο χωρόχρονος αποτελείται από κοσμικές χορδές, με ποια ταχύτητα ταξιδεύουν τα βαρυδικά κύματα και φυσικά ένας άνθρωπος ο οποίος ξεκίνησε, ακόμη και από την περίοδο που ήταν μαθητής του λυκείου, αλλά με ένα αρκετά καλό βιογραφικό. Γεννήθηκε πριν από πενήντα χρόνια, μισός αιώνα δηλαδή. Ακούγεται λιγάκι έτσι πιο επίσημο. Μισός αιώνα, σου λέει ο άλλος. Στις 24 Μαρτίου του 1966, στην Αθήνα, φίτισε στο Λύκειο Ζωγράφο. Δεν ξέρω αν αυτή η εικόνα αποτελεί το Λύκειο Ζωγράφο, γιατί έχει τρία, τέσσερα Λύκεια τώρα. Έως πάντων, αποφίτισε από το Λύκειο Ζωγράφο με ένα απολυτήριο 19,3 δωδέκατα, λέει. Εγώ το έβαλα 19,3 δέκατα. Φίτισε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έλαβε το πτυχίο του σε χρόνο μηδέν, σε χρόνο τεσσάρων ετών, ενώ πολλοί άλλοι κάνουν πολύ περισσότερα. Και το πτυχίο του... εννιά χρονάκια, έτσι. Και το πτυχίο του είχε έναν αριθμό, στο τέλος, 9,49. Με άριστα, φυσικά, το 10 άριστα. Το τελειότερο που μπορείς να πεις. Το 89 μετεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες στο περίφημο Καλτέκ, California Institute of Technology, που πήρε μέσα σε ένα χρόνο το μεταπτυχιακό του, το Master's. Και τέσσερα χρόνια αργότερα, το διδακτορικό του, πάλι από το Καλτέκ. Θέμα της διδακτορικής του διατριβής. Υπό την επίβλεψη του Κιπθόρν, ο οποίος είναι ένας από τους τρεις που μάλλον προαλήφονται να πάρουν το βραβείο Νόμπελ φυσικής, είτε του 2016, αν και δεν προφθένουν, γιατί οι ονομασίες αυτές γίνονται πριν από το Φεβρουάριο. Ή τουλάχιστον του 2017. Με θέμα της διατριβής του, προβλήματα στη γενική θεωρία της σχετικότητας, γυμνές ανομαλίες, μη πάει ο νου σας πουθενά αλλού, μιλάμε για μαύρες τρύπες, και θεωρητικές πλευρές των βαρητικών κυμάτων, τα οποία εκπέμπονται από συστήματα συμπαγών διπλών αστέρων, που οδηγούνται σε συνένωση, σε σύγκρουση, δηλαδή, και συνένωση. Το ερευνητικό και διδακτικό του έργο συνεχίστηκε από το 1991 μέχρι το 1994, στο ΚΑΛΤΕΚ, το 1994 μέχρι το 1996, ήταν μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Γιέννα, στην Γερμανία, το 1998 μέχρι το 2004, ήταν λέκτορα στο τμήμα φυσικής του Πανεπιστήμιου Αθηνών, το 2005, μέχρι πότε ήσουν επίκουρος? Μέχρι το 2014. Λάθος, λοιπόν. Μέχρι το 2015. Ε, ένας αλτιμός, τι γίνει. Επίκορος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και από το 2015 μέχρι σήμερα, και ελπίζουμε πολύ σύντομα να γίνει και full καθηγητής, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Με κύρια ερευνητικά παιδεία, παλόμενοι, αδερφές, αδερφές, πυρία, παλόμενοι αστέρες Νετρονίων ως πηγές βαρυτικών κυμάτων, συστήματα διπλών αστέρων και διπλών πάλσταρ, μελέτη των σχετικυστικών πολυπολικών ροπών, βαρυτικά κύματα και ανάγκηση δεδομένων, γυμνές ανομαλίες και κοσμική λογοκρισία, κινηματική του Διαστημικού Ανοιχνευτή Λήσα, αυτού ο οποίος έχει ήδη, καταρχάς, τοποθετηστεί στο διάστημα και αναμένονται να τοποθετηθούν άλλες δύο, έτσι, άλλοι δύο, έτσι ώστε να κάνουν ένα εισόπλευρο τρίγωνο με απτήνες λέιζερ στο διάστημα για καλύτερο εντοπισμό βαρυτικών κυμάτων. Και επειδή ο Κιπ Θορν είναι ένας από τους τρεις, κατά τη γνώμη μου, υποψήφιους για το βραβείο Νόμπλ, δεν θα ήταν άσχημο να μάθουμε, και μερικά κουτσομπολιά. Στηχεία τα λέω εδώ, αλλά κουτσομπολιά είναι. Νούμερο ένα, εκείνο που θα ήθελα, αν μπορούσες να μας πεις, για το στίχημα που είχε ο Κιπ Θορν με τον Στήβεν Χόκκιν για τη μαύρη τρύπα του κύκνου Χ1. Νομίζω, ήδη το κέρδισε, το έχει κέρδισει ήδη. Την ταινία του, τον Ιντεστέλα, και να μας πεις, εάν αυτό που βλέπουμε στον κινηματογράφο είναι αυτό που είχε στο μυαλό του ο ίδιος, εάν μπορείς να μας το πεις αυτό, για τις μαύρες τρύπες φυσικά και τις κουλικότρυπες. Με μεγάλη μας λοιπόν χαρά, το Ίδρυμα Ευγενίδου και η Ένωση Ελλήνων Φυσικών σας παρουσιάζει τον Αναπληρωτή Καθηγητή Θεοχαρή Αποστολάτων. Ευχαριστώ πολύ. Είναι μεγάλη μου τιμή να παραβρίσκομαι εδώ και να μιλάω για τα βαρυτικά κύματα. Εστάνομαι λίγο άβολα, ας πούμε, αλλά θα το ξεπεράσω. Λοιπόν, επιτρέψτε μου να σας συνοδεύσω σε μια περιπέτεια αναζήτησης και δημιουργίας του ανθρώπινου νου εξαιρετικής ομορφιάς, ανύποτης ομορφιάς. Πρόκειται να αναφερθώ, η ιστορία μου είναι ένα χωροχρονικό κουτί, το οποίο εκτιλήσεται στο χώρο Γη, τα τελευταία 100 χρόνια, από το 1915, που διατυπώθηκε η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, μέχρι σήμερα. Τυχαίνει το κουτί αυτό να είναι συνδεδεμένο με μια αράχνοίφαντη κλωστή με ένα γεγονός το οποίο συνέβη ένα και κάτι δισεκατομμύρια χρόνια πριν, ένα και κάτι δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά από εμάς. Το άγγιγμα αυτής της κλωστής με το καπάκι αυτού του χωροχρονικού κουτιού είναι η αφορμή που βρισκόσαστε εσείς και εγώ εδώ. Ας σκεφτούμε πόση πληροφορία μπορούμε να λάβουμε με τα μάτια μας. Ένας ενδιαφέρον τύπος, μπροστά στην Αμερικάνικη ουσιαμαία και κάποιοι τύπλοι κουνάνε τα χέρια τους. Με τα αυτιά μας, όμως, πρόκειται για τον Ρίτς, είναι ο διευθυντής του Λάιγκο, ο οποίος μιλάει για... Λέει το εξής. Ανοιχνεύσαμε βαρυτικά κύματα. Τα καταφέραμε. Βαρυτικά κύματα. Βαρυτικά κύματα. Βαρυτικά κύματα. Βαρυτικά κύματα. Τα καταφέραμε. Καταλαβαίνετε ότι η πληροφορία της εικόνας ήταν πολύ περισσότερη, αλλά η πληροφορία από αυτό που ακούσαμε ήταν πολύ πιο σημαντική. Αν πράγματι βλέπαμε αυτό το βίντεο, δεν θα είχε και πολύ ενδιαφέρον, ίσως να μπορούσαμε να φανταστούμε τι γίνεται, αλλά αν το ακούσουμε κιόλας... Είναι πραγματικά πολύ πιο όμορφο. Πώς έισους άραγε πράγματα, θα ήθελαμε να είχαμε τη δυνατότητα να ακούσουμε, αλλά δεν καταφέραμε ποτέ να τα ακούσουμε, γιατί κανένα μικρόφωνο δεν ήταν στημένος σε σωστή θέση. Ύστερα από όλα αυτά, θα λέει και κανείς, και τι σχέση έχουν τα βαρυτικά κύματα με τον ήχο. Καμία απόλυτος. Τα βαρυτικά κύματα δεν έχουν καμία σχέση με ήχο, και γι' αυτό στις διαφάνεις που θα δείτε, οπότε νίποτε δείτε το ρήμα ακούσουν, είναι μέσα σε ισαγωγικά. Θα εξηγήσω όμως γιατί χρησιμοποιούμε το ρήμα ακούσουν. Υπάρχουν κάποιες αναλογίες μεταξύ των βαρυτικών κυμάτων και του ήχου. Τα ηχητικά κύματα είναι δονίσεις, συνήθως όσον αφορά τον ήχο που ακούμε με τα αυτιά μας, δονίσεις του αέρα. Τα βαρυτικά κύματα αντιθέτως είναι δονίσεις πάλι, αλλά του χωροχρονικού ιστού. Εξωτική λέξη. Απ' την άλλη, τα ηχητικά κύματα είναι σε συχνότητες από δεκακάτι μέχρι 20 χιλιάδες χέρς περίπου. Τα βαρυτικά κύματα, τουλάχιστον για κάποιες πηγές, ειδικά σαν την πηγή η οποία ειδώθηκε, τυχαίνει να βρίσκεται σε συχνότητες παραπλήσεις. Επομένως, αν με κάποιο τρόπο μπορούσαμε να μεταγράψουμε τα βαρυτικά κύματα και να τα μετατρέψουμε σε ηχητικά κύματα, τότε θα μπορούσαμε να ακούσουμε τα βαρυτικά κύματα. Δονίσεις χωροχρονικού ιστού. Τι ακριβώς ελόγουμε. Αν ο χωροχρόνος ήταν ένα ζελέ, τότε τα βαρυτικά κύματα θα ήταν αυτά, αυτές οι ταλαντώσεις, οι λαχταριστές που βλέπετε του ζελέ. Ο χώρος και ο χρόνος ζελέ. Σύμφωνα με το Νεύτωνα, ο χώρος είναι απλώς μια θεατρική σκηνή πάνω στην οποία συμβαίνουν τα γεγονότα. Ο χρόνος βαρετά ρέει ομοιόμορφα προς το μέλλον. Η βαρύτητα για τον Νεύτωνα είναι μια αλληκτική δυναμή, αγνός του προέλευσης, η οποία αναγκάζει δύο μάζες να έλκονται και εδώ, στο φαινόμενο της έλκσης αυτής, υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα σύμπτωση. Όλα τα σώματα τυχαίνει να πέφτουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Ένα βαρύ και ένα ελαφρύ σώμα, αν τα ρίξουμε μέσα στο βαρυτικό πεδίο, θα πέσουμε τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Για τον Αϊνστάιν, τη θεωρία της σχετικότητας και όλους τους ανθρώπους οι οποίοι δούλεψαν μαζί με τον Αϊνστάιν ή ανεξάρτητα από τον Αϊνστάιν για τη θεωρία της σχετικότητας, ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι μια απλή θεατρική σκηνή. Χώρος και ο χρόνος αποτελούν μια θεατρική μεν σκηνή η οποία είναι δυναμική. Δηλαδή, όταν λέω δυναμική, σημαίνει ότι και η σκηνή και το σκηνικό αυτό μπορεί να συμμετέχει στα φαινόμενα και μάλιστα κάποιες φορές να γίνει και ο βασικός πρωταγωνιστής. Η βαρύτητα για τη σχετικότητα δεν είναι μια ελκτική δύναμη που έλκει δύο μάζες μεταξύ τους. Αυτό που συμβαίνει για τη σχετικότητα είναι ότι η παρουσία μάζας καμπυλώνει, παραμορφώνει το χωρόχρονο και έτσι πάνω σε αυτό το καμπυλωμένο χωρόχρονο τα σώματα κινούνται με τον ίδιο τρόπο γιατί έχουν έναν μοναδικό δρόμο να προχωρήσουν. Ευθεία. Επομένως για τη σχετικότητα η ταυτόχρονη ελεύθερη πτώση των σωμάτων δεν είναι απλώς μια σύντοση, είναι αναγκαιότητα. Είναι αυτό που οφείλει να συμβαίνει. Δηλαδή για τη σχετικότητα η βαρύτα δεν υπάρχει. Όταν οι δυο μου γη πηδούν από τα βράχια στη θάλασσα το καλοκαίρι τότε αυτό που συμβαίνει είναι ότι αν είχε χρόνο ο ένας να παρακολουθήσει τον άλλον θα έβλεπε ότι ο δεύτερος κινείται με σταθερή ταχύτητα σε σχέση με τον πρώτο. Είναι μια πολύ ωραία άσκηση για κάποιον μαθητή ηλικίου να δείξει ότι πράγματι έτσι συμβαίνει. Πράγμα το οποίο σημαίνει ότι αφού κινείται ελεύθερα ο ένας προς τον άλλον στην πραγματικότητα πρόκειται για ελεύθερα σώματα για σώματα στα οποία δεν ασκείται καμία δύναμη πάνω τους. Εκτός από κάτι μικρό, κάτι πολύ μικρό. Οι δύο δυνάμεις βαρύτας των δύο έχουν μια ελαφρία κλίση προς το κέντρο της γης. Με αποτέλεσμα τελικά σιγά-σιγά να πλησιάζουν ο ένας τον άλλον αλλά και είναι πολύ δύσκολο το δείκανης από τα τρία μέτρα υποθέτου κουπιδάνα. Απ' την άλλη, η ένταση της βαρύτητας σ' αυτόν που είναι πιο χαμηλά είναι λίγο πιο ισχυρή από την ένταση της βαρύτητας σ' αυτόν που είναι λίγο πιο ψηλά. Με αποτέλεσμα τελικά να απομακρύνονται στην κατακόρυφη διεύθυνση. Όλη αυτή η περιγραφή είναι η ουσιαστική περιγραφή της βαρύτητας νευτόνια ειδωμένη ως δυνάμεις, αλλά στο σχετικιστικό πλαίσιο. Είναι το λεγόμενο παλληροϊκό πεδίο. Αυτή η τάση δύο σωμάτων κινούμενων μέσα στο βαρυτικό πεδίο να βγουν σε μία κατεύθυνση και να απομακρυνθούν μεταξύ τους στην κάθετη κατεύθυνση. Υπάρχει όμως εκτός αυτής την ομορφιά της περιγραφής με τα λόγια και η ομορφιά της περιγραφής με τις εξισώσεις. Μάλιστα, κατά τη γνώμη μου, η μεγαλύτερη ομορφιά περιγραφής της φύσης είναι μέσω των εξισώσεων. Κανείς πρέπει να έρθει κοντά στις εξισώσεις προκειμένου να νιώσει αυτή την ομορφιά. Αυτή που σας παρουσιάζω είναι η γενική εξίσωση της γενικής θεωρίας σχετικότητας. Αν τη διάβαζε κανείς, θα ήταν απολύτως κινέζικα. Λέει «Γ-μινή, ίσον οχτώ πιτζήδια σε τετάρτης, επιτάφ μινή». Τα δύο G που βλέπετε είναι τελείως διαφορετικά αντικείμενα. Αυτό το G είναι μαζί με το μινή του και αυτό το G είναι μόνο του. Το δεύτερο G είναι η σταθερά της βαρύτητας. Η σταθερά της παγκόσμιας έλεξης του Νεύτωνα. Ο Νεύτωνας είναι ακόμα εδώ. Το αριστερό αντικείμενο, το οποίο θα χρειαζόταν πολλούς πίνακες να το περιγράψει κανείς, εμπεριέχει μέσα του όλη την πληροφορία για τη γεωμετρία του χωρόχρονου. Το δεξιό αντικείμενο, το τάφ μινή, έχει μέσα του την πληροφορία για την πυκνότητα ύλης και ενέργειας. Αυτό που έχουμε εδώ είναι ότι όταν έχουμε παρουσία ύλης και ενέργειας, αυτό αυτόματα προκαλεί αλλείωση της γεωμετρίας του χωρόχρονου. Ταυτόχρονα, η αλλειωμένη γεωμετρία του χωρόχρονου υπαγορεύει στην ύλη πώς να κινηθεί με αυτό τον ευθύγραμο βαρετό τρόπο, όπως σας είπα προηγουμένως. Η δε σταθερά που υπάρχει και ενώνει, συνδέει αυτές τις ποσότες, το G μινή και το τάφ μινή, το οχτώ πιτζίδια σε τετάρτις, αν κάτσε να το υπολογίσει κανείς, είναι ένα εξαιρετικά μικρό νούμερο. Εξαιτίας ότι το νούμερο αυτό είναι τόσο μικρό, αυτό που συμβαίνει είναι ότι η γεωμετρία πολύ δύσκολα παραμορφώνεται. Θέλει πραγματικά εξοπραγματικές πυκνότητες προκειμένου να έχουμε μια έντονη αλλείωση. Αυτός είναι και ο βαθύτερος λόγος που νευτόνια δουλεύουν αρκετά σωστά τα πράγματα και πρέπει να πάει κανείς σε αρκετά εξωτικές περιοχές της φυσικής προκειμένου να δει διαφοροποιήσεις από την ευτόνια βαρύτητα. Το συνόρα σας λέω, σας μιλάω για καμπυλωμένο χώρο. Τι εννοώ με το καμπυλωμένο χώρο. Φανταστείτε ότι έχουμε ένα σφαιρικό άστρο σαν αυτό που εμφανίζεται στην οθόνη αριστερά. Κόβουμε μια φέτα από αυτό το άστρο και στη συνέχεια παίρνουμε αυτή τη φέτα και κάνουμε λύνουμε ασκήσεις ευκλήδια γεωμετρίας στο σπίτι μας. Τότε θα διαπιστώσουμε ότι αν ζωγραφίσουμε ένα τρίγωνο σε αυτή τη φέτα το τρίγωνο αυτό δεν έχει άθροισμα γωνιών 180 μήρες ό,τι λέει η ευκλήδια γεωμετρία αλλά έχει ένα διαφορετικό άθροισμα. Μάλιστα όσο πιο κοντά στο αστέρι πάω και μάλιστα αν πω στο εσωτερικό του αστεριού τόσο πιο έντονη είναι αυτή η διαφοροποίηση από την ευκλήδια γεωμετρία. Για να κάνουμε τα πράγματα λίγο πιο ποσοτικά. Όσο πιο μεγάλη είναι η ακτίνα του αστεριού άρα χαμηλή η πυκνότητα του αστεριού τόσο λιγότερο παραμορφωμένη είναι αυτή η επιφάνεια και άρα η γεωμετρία είναι περίπου ευκλήδια. Όσο το αστέρι είναι πιο μικρό τόσο πιο έντονη αυτή η παραμόρφωση και τόσο πιο μακριά από την ευκλήδια γεωμετρία βρισκόμαστε. Όταν το αστέρι συμπιεστεί πάρα πολύ τότε η γεωμετρία είναι εξαιρετικά μη ευκλήδια. Και ο χρόνος παραμορφώνεται κι αυτός, είπαμε. Τι εννοούμε με την παραμόρφωση του χρόνου? Αυτό που εννοούμε είναι ότι ο χρόνος κυλάει με διαφορετικό ρυθμό. Είναι διαφορετικός ο μετρονόμος του χρόνου κοντά σε ένα αστέρι και μακριά από ένα αστέρι και πάλι όλα αυτά σχετίζονται με το πόσο πυκνό είναι το αστέρι. Όσο πιο πυκνό είναι το αστέρι και κοντά βρισκόμαστε σε αυτό το αστέρι τόσο πιο αργή η ροή του χρόνου. Θυμηθείτε το αυτό σε κάποιες διαφάνειες ή σε κάποια βίντεο που θα δούμε αργότερα. Το αποτέλεσμα το φυσικό, το οποίο έχει μετρηθεί και το ξέρουμε και το χρησιμοποιούν κάθε μέρα οι αστρονόμοι είναι ότι φεύγοντας φως από ένα αστέρι λόγω αυτής της διαφοροποίησης της ροής του χρόνου αλλάζει η συχνότητα του φωτεινού κύματος και το φως παθαίνει αυτό που λέμε βαρυτική εριθρομετάθεση. Αν θέλαμε πάλι να κάνουμε τα πράγματα ποσοτικά για να καταλάβουμε πόσο πιο αργά ρέει ο χρόνος ως ένα αστέρι για τον ήλιο θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα έτος διαρκεί 64 δευτερόλεπτα λιγότερο. Μικρή διαφορά θα μου πείτε. Το κενό όμως, έξω από ένα αστέρι εκεί που δεν έχουμε ύλη, δεν έχουμε ενέργεια, δεν έχουμε πυκνότητα ύλης και ενέργειας μπορεί να μην είναι ένα βαρετό κενό σύμφωνα με τη σχετικότητα. Ο κενός χρόνος, ο κενός χώρος μπορεί και να πάλλεται. Οι κυματσμοί αυτοί θα δημιουργηθούν όταν κάποιο βίαιο φαινόμενο αναγκάσει το χώρο να μεταβάλει τη γεωμετρία του αλλά όταν αυτό το αίτιο πάψει ο χώρος θα συνερχίσει να πάλλεται όπως τα κύματα της θάλασσας συνεχίζουν να είναι φουσκωμένη η θάλασσα ακόμα και όταν ο άνεμος πέσει. Ένα άλλο βαρετό κενό είναι οι μαύρες τρύπες. Συνήθως τις μαύρες τρύπες έχουμε στο μυαλό μας ως ένα αντικείμενο. Στην πραγματικότητα είναι ένα κενό αλλά είναι ένα κενό ιδιαίτερο. Πριγωμένως, όταν σας περιέγραψα ότι ένα αστέρι μικραίνουμε την ακτίνα του σας είπα ότι παραμορφώνεται πολύ ο χώρος γύρω του. Αν ξεπεράσω κάποιο όριο αν ξεπεράσω την ακτίνα συμπιέσω το αστέρι σε ακτίνα πιο μικρό από τον παράγοντα 2γm δια σε δετράγωνο δηλαδή από κάτι ανάλογο της μάζας του για να έχουμε μια εκτίμηση για τον ήλιο αυτό θα ήταν τρία χιλιόμετρα για τη γη θα ήταν μερικά εκατοστά αν το κάνουμε αυτό τότε το εσωτερικό του άστρου ο χώρος και ο χρόνος του εσωτερικού του άστρου σκίζεται από τον υπόλοιπο χωρόχρονο αποκόπτεται με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να μην μπορεί να επηρεάσει το χώρο έξω από το πρώην αστέρι τι μένει μένει ένας ιδιαίτερα παραμορφωμένος χώρος εντελώς κενός και σκισμένος δημιουργείται αυτό που ο John Wheeler ο δάσκαλος του Kip Thorne ονόμασε μαύρη τρύπα όσο για το μέσα το μέσα παρόλο που σχηματίστηκε από ένα αστέρι το οποίο συμπιέστηκε και θα περίμενε κανείς ότι αυτές οι εσωτερικές πιέσεις που θα δημιουργηθούν θα σταθεροποιήσουν κάποια στιγμή το αστέρι δυστυχώς δεν θα τα καταφέρουν ποτέ η βαρύτητα δεν μπορεί την βαρύτητα δεν μπορεί να την ξεπεράσει καμία άλλη φυσική δύναμη είναι αναγκαστικό το αστέρι να συνεχίσει να καταρρέγει και να καταντήσει ένα σημείο Ο Einstein όταν πρωτοείδε ότι στις λύσεις της γενικής θεωρίας σχετικότητας υπάρχουν οι μαύρες τρύπες που τότε δεν τις ονόμαζαν μαύρες τρύπες ήταν εξωτικά αντικείμενα τα οποία είχαν περίεργες ιδιότητες στο χωρόχρονο τους είπε ότι δεν μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο μάλιστα έγραψε εργασία με ένα μοντέλο που έφτιαξε με φως που δημιούργει με αστέρι δημιουργούμενο από φως και μόνο από φως ότι δεν μπορεί αυτό το πράγμα να καταρρέψει περισσότερο από όσο χρειάζεται για να δημιουργηθεί η μαύρη τρύπα και επομένως δεν πρέπει να δημιουργούνται αντικείμενα σαν τη μαύρη τρύπα είχε άδικο όμως αντικείμενα σαν τις μαύρες τρύπες δημιουργούνται και το ξέρουμε το στίχημα του Thorn με τον Stephen Hawking και πράγματι παρατηρήσεις του κύκνου εξένα έδειξαν με αρκετά πιστικό τρόπο ότι αυτό το αντικείμενο είναι πραγματικά μια μαύρη τρύπα σήμερα ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλές μαύρες τρύπες στο σύμπαν μάλιστα ο ίδιος μας ο γαλαξίας στο κέντρο κατοικείται από μια θηριώδη μαύρη τρύπα μερικών εκατομμυρίων ηλιακών μαζών το μόνο που μένει λοιπόν από αυτό το αστέρι που συρρικνώθηκε είναι το αποτύπωμα της μαύρης τρύπας αυτός το έντονα παραμορφωμένος και σκισμένος χώρος στο σχέδιο αυτό βλέπετε δύο μικρές μπαλίτσες να γυρίζουν η μία γύρω από την άλλη πρόκειται για δύο μαύρες τρύπες ενώ από κάτω περιγράφεται μέσω κάποιας παραμορφωμένης επιφάνειας πως είναι παραμορφωμένος ο χωρόχρονος γύρω από αυτές αν μπορούσαμε να είμαστε όντα έξω από αυτές τις διαστάσεις και μπορούσαμε να αντιληφθούμε αυτόν τον παραμορφωμένο χώρο τα χρώματα εδώ σημαίνουν το εξής το πράσινο σημαίνει ότι ο χρόνος ρέει με περίπου τον ίδιο τρόπο που ρέει και στο δικό μας χρόνο μακριά από τις μαύρες τρύπες το κίτρινο σημαίνει ότι ρέει 20 με 30 φορές πιο αργά ενώ το κόκκινο εξαιρετικά αργά βλέπετε ότι δίπλα επομένως είναι σε αργή κίνηση το βίντεο είναι η στιγμή αυτή τη στιγμή που οι δύο μαύρες τρύπες έχουν πλησιάσει μία την άλλη έχουν συνενωθεί σε μία μαύρη τρύπα και τώρα τη βλέπετε αυτή τη μία μαύρη τρύπα να πάλλεται και τα μοβ κύματα να είναι τα βαρυτικά κύματα τα οποία φεύγουν μακριά και ταξιδεύουν πέρα από τη γεννησιουργό τους αιτία κάθε είδους κίνηση αλήθεια δημιουργεί βαρυτικά κύματα η απάντηση είναι όχι η απάντηση είναι λίγο τεχνική μπορεί να δείξει κανείς ότι μια μπάλα ακόμα κι αν αυτή φουσκώνει και ξεφουσκώνει ή ακόμα κι αν έχει προσρόφηση μάζας αλλά με σφαιρικό τρόπο αυτό δεν μπορεί να παράγει βαρυτικά κύματα αυτό λέγεται μεταβολή του μονοπόλου η μεταβολή του μονοπόλου δεν μπορεί να παράγει βαρυτικά κύματα επίσης δεν μπορεί να παράγει μια μεταβολή διπόλου οι κεραίες που χρησιμοποιούμε για τα κινητά τηλέφωνα στην πραγματικότητα είναι κεραίες διπόλου όπου ηλεκτρικά φορτία θετικά και αρνητικά ταλαντώνται πάνω κάτω αλλά υπάρχουν θετικά και αρνητικά φορτία στην βαρύτητα δεν έχουμε θετικές και αρνητικές μάζες το αποτέλεσμα ούτε διπολική ακτινοβολία μπορούμε να έχουμε η βαρύτητα δεν μπορεί να εκπέμπει διπολικά μπορεί να εκπέμπει όμως τετραπολικά όπως για παράδειγμα είχαμε ένα πεφώνι και το περιστρέφαμε η διαφοροποίηση του από τη σφαιρική συμμετρία και η περιστροφή του θα προκαλούσε έντονα βαρυτικά κύματα όχι έντονα, θα προκαλούσε βαρυτικά κύματα στην πραγματικότητα θα προκαλούσε οι ασθενικά βαρυτικά κύματα ακριβώς γιατί είναι τετραπολικής φύσης ή ακτινοβολία αυτός είναι και ο βαθύτερος λόγος γιατί τα κύματα αυτά είναι εξαιρετικά ασθενικά που παράγονται και δεύτερον και καλό ίσως αυτό ότι όλος ο υπόλοιπος κόσμος για τα βαρυτικά κύματα είναι σχεδόν αόρατος τα βαρυτικά κύματα διαπαιρνούν την ύλη χωρίς σχεδόν να την επηρεάζουν καθόλου δυστυχώς για μας αυτό σημαίνει ότι δύσκολα θα τα πιάσουν Για να δούμε ποιοι μπορεί να είναι υποψήφιοι σαματατζίδες της νύχτας βαρυτικών κυμάτων λέω της νύχτας γιατί θα μιλήσω για αντικείμενα τα οποία ως επιτοπλίστων δεν εκπέμπουν καθόλου ηλεκτρομαντικά κύματα δεν εκπέμπουν καθόλου φως και επομένως με κανέναν τρόπο ένα όργανο δεν μπορούμε να τα δούμε Τέτοιες πηγές βαρυτικών κυμάτων είναι η περίπτωση σαν την περίπτωση που ανοιχνεύθηκε δύο μαύρες τρύπες ή ένας αστέρας νετρονίων και μια μαύρη τρύπα οι δύο αστέρες νετρονίων οι οποίοι στην τελευταία τους χωρογραφία καθώς γυρίζουν ένας γύρω από τον άλλον εκπέμπουν βαρυτικά κύματα χάνουν ενέργεια πλησιάζονται ένα από το άλλο και στο τέλος συγκρούονται Η δεύτερη περίπτωση είναι αντικείμενα συμπαγή άστρα τα οποία θα τύχει να πλησιάσουν μια θηριώδη μαύρη τρύπα σαν αυτή στο κέντρο του γαλαξία μας Τότε θα παραμορφώσουν ελαφριά τη γεωμετρία του χωρόχρονου γύρω από τη μαύρη τρύπα προκαλώντας αυτές τις ρητηδόσεις που βλέπετε στο σχήμα και πάλι σιγά σιγά η θηριώδης μαύρη τρύπα θα καταπιεί το μικρό αντικείμενο που θα συμπεύονται αλλά θα συνεχίζουν να διαδίδονται Τρίτον, δονούμενες μαύρες τρύπες οι οποίες θα δημιουργηθούν ή στο τέλος των προηγούμενων δύο σενάριων ή όταν κάποιο αστέρι εκραγεί και έχουμε μια έκκριση σούπερ νόβο όπως λέμε καταρρεύσει ένα μέρος του αστεριού με τέτοιο ανισόμορφο μισφαιρικό τρόπο ούτως ώστε να παράγει μια καινούργια μαύρη τρύπα τέλος, βαρυτικά κύματα μπορούν να εκπέμψουν κοσμικές χορδές σαν αυτές που ακούσατε από τους προηγούμενους ομιλητές οι οποίες πιθανώς υπήρχαν γεμίζαν το χώρο κατά τη διάρκεια του πρωίμου σύμπαντος υπήρχαν έντονες διακυμάνσεις αυτού του χωρόχρονου και οι διακυμάνσεις αυτές εξέπεψαν βαρυτικά κύματα τα οποία πιθανώς κάποτε να καταφέρουμε να συλλάβουμε πως ψαρεύει κανείς τώρα βαρυτικά κύματα φανταστείτε ότι ένα βαρυτικό κύμα έρχεται από αριστερά μας και χτυπάει ένα επίπεδο πάνω στο οποίο σχηματίζεται από τρεις μάζες οι οποίες είναι ελεύθερες στον χώρο μακριά από τη γη μακριά από οποιοδήποτε βαρυτικό πεδίο αυτό που θα συμβεί τότε μόλις περάσει το βαρυτικό κύμα το οποίο σας υπενθυμίζω στις ελευθερικές δυνάμεις αυτό που θα προκαλέσει θα είναι τάσεις τεντόματος και συμπίεσης για κάποιο χρονικό διάστημα και μετά τεντόματος και συμπίεσης με ανάποδη φορά επομένως αυτό που περιμένουμε να συμβεί σε αυτά τα τρία σώματα είναι για κάποιο χρονικό διάστημα να πλησιάσουν τα δύο και να απομακρυνθούν τα άλλα δύο και μετά λίγο αργότερα Mic Hawaiian αυτός είναι η ιδαία του βάης του ανθρώπου που σκέφτηκε από Floody rundown ، تعριάζει κρυθή Τι ακριβώς συμβαίνει. Φανταστείτε ότι φως εκπέμπεται από το laser κατευθύνεται σε έναν λεγόμενο διαχωριστής δέσμις, χωρίζει στα δύο, ανακλάται σε δύο κάτω πέρα, γυρίζει πίσω, τα δύο φωτεινά αυτά σήματα ενώνονται και ανάλογα τώρα αν οι αποστάσεις που διένισαν ήταν ίδιες έρχονται μαζί τα δύο κύματα και ενισχύονται, αν υπάρχει κάποια μικρή διαφοροποίηση στους δύο βραχείονες θα υπάρχει μια μικρή μετακίνηση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων από τη μία και από την άλλη δέσμη με αποτέλεσμα να έχουμε καταστροφική συμβολία όπως λέμε και τελικά να μην έχουμε καθολού φως. Επομένως αυτό που προσπαθεί κανείς να παρατηρήσει προκειμένου να ανοιχνεύσει βαρυτικά κύματα είναι εναλλαγές φως, φωτός μη φωτός στον φωτοανιχνευτή ενός τέτοιου συμβολομέτρου. Το φαινόματι συμβολής το έχετε δει όλοι σας όταν λάδια είναι πεσμένα στο δρόμο και βλέπετε τα ειρηδίζοντα χρώματα πάνω στο φίλμ του λαδιού το οποίο βρίσκεται πάνω σε νερό. Τι γίνεται λοιπόν όταν το βαρυτικό σήμα χτυπήσει το συμβολόμετρο, τα ζευγάρια των κατώπτρων θα αρχίσουν να πάλονται, θα δείτε σε λίγο και καθώς πάλονται υπάρχει έναν αβόσμιμα φωτός στον φωτοανιχνευτή. Αν δούμε λίγο πιο καλά τι ακριβώς συμβαίνει με το φως και το φαινόματι συμβολής φανταστείτε το ηλεκτροματικό κύμα ταξιδεύει προς τον καθρέφτη, γυρίζει πίσω αλλά ταυτόχρονα το ίδιο κάνει και το άλλο φωτεινοσήμα και εξέρχονται με αυτόν τον τρόπο που είναι αυτή τη στιγμή, δεν το βλέπω και καλά, σε αντίθεση φάσης οπότε μηδέν φως. Τώρα στη συμφωνία φάσης φως, τώρα σε αντίθεση φάσης φως. Βλέπετε όταν αναβοσβήνει αυτό το κόκκινο χρώμα σημαίνει ότι έχουμε συμφασικά κύματα ή κύματα σε αντίθεση φάσης. Πολύ απλά τα πράγματα. Προς τι λοιπόν τα 600 εκατομμύρια που στήχισε τουλάχιστον στην αρχή του φάση το πείραμα το LIGO. Για να κάνουμε λίγο πράξεις. Αν μια πηγηζέβους σαν αυτή η οποία μας έστειλε τα βαρυτικά κύματα προσπαθούσαμε να τη δούμε με μετακινήσεις σαν αυτές που σας περιέγραψα οι οποίες δεν είναι μεγάλες, είναι της τάξης μονάχα του χιλιοστού του πάκους μιας τρίχας. Είναι όσο το μήκος σχήματος του φωτός. Τότε για να την ανοιχνεύσουμε έστω και με αυτή την ακρίβεια ενός τέτοιου πειράματος θα έπρεπε αυτή η πηγή να βρίσκεται μέσα στο ηλιακό μας σύστημα. Νομίζω θα το έχουμε καταλάβει πολύ πιο πριν ότι υπάρχει μια τέτοια πηγή στο ηλιακό μας σύστημα, πρωτού τη συλλάβουμε μέσω ενός συμβολομέτου. Θα ήταν καταστροφική. Από τις παρατηρήσεις γνωρίζουμε όμως ότι οι συγχωνεύσεις μαύρων τρυπών, σαν αυτή που παρατηρήσαμε, δεν είναι καθόλου συχνό φαινόμενο. Μάλιστα υπάρχει ένα μεγάλο ερωτηματικό πόσες υπάρχουν, με τι πυκνότητα υπάρχουν, πόσο συχνά συμβαίνουν αυτές τις συγχωνεύσεις. Η εκτίμηση των αστροφυσικών, με βάση τα δεδομένα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή, είναι ότι συμβαίνει μια τέτοια συγχώνευση, περίπου μια φορά το χρόνο, μέσα σε μια σφαίρα κτήνας 200 Μπαρσεκ. Αυτό είναι 60.000 φορές η διάμετρος του αλλαξία μας. Ζώμαστε ένα τεράστιο χώρο, προκειμένου να βεβαιωθούμε ότι κάτι τέτοιο θα συμβεί εκεί μέσα μια φορά το χρόνο. Αν μετατρέψουμε αυτά τα νούμερα σε αναμενόμενες παρεκτροπές των κατόπτρων, δεδομένου ότι θέλουμε να πετύχουμε ανήκνευση τουλάχιστον μια φορά το χρόνο, η ζωή μας είναι μικρή, σε ένα συμβολόμετρο 4 χιλιόμετρων, θα έπρεπε το συμβολόμετρο να μπορεί να μετρήσει μετατροπίσεις 10 στιγμίων 19 του μέτρου. Όσοι έχετε απομακρυνθεί καιρό από το σχολείο, δεν σας κάνει πολύ εντύπωση ίσως, αλλά μια τρίχα είναι ένα εκατοντάκι σκυλιοστό του μέτρου, ένα άτομο είναι ένα εκατοντάκι σκυλιοστό της τρίχας, ένα πρωτόνιο είναι εκατοντάκι σκυλιοστό ενός ατόμου και η μετατόπιση για την οποία μιλάω είναι ένα δεκάκι σκυλιοστό ενός πρωτονίου. Αν μη λέγε κανείς ένα φυσικό και του λέγε ξέρεις θα φτιάξουμε ένα πείραμα προκειμένου να ανοιχνεύσουμε κάτι τέτοιο, θα του λέγε καλά πάμε για μπύρες καλύτερα. Δεν υπάρχει λοιπόν ελπίδα. Μήπως η κατάσταση με το Λάιγκο είναι σαν αυτό το καρτούν όπου οι χαζοχαρούμενοι επιστήμονες λένε ακούστε, να το πάλι, ακούμε την ήχο του Μπιλ Μπαγκ, το ξεκίνημα της δημιουργίας ενώ στο διπλανό δωμάτιο απλώς καρφώνουν έναν καρφί. Και ακούνε αυτό. Υπάρχει ελπίδα. Αρκεί τα μηχανήματα να γίνουν εξαιρετικά ευαίσθητα. Χρειάζεται να χτίσει κανείς, όπως δείχνει κανείς κάντας αρκετές πράξεις, χρειάζεται να χτίσει κανείς ένα συμβολόμετρο μεγέθος 4 χιλιόμετρων. Οι βραχύνες που σας έδειξα πριν πρέπει να έχουν μέγεθος κάποια χιλιόμετρα. Πρέπει να φτιαχτούν κάτοπτρα αυτή η κατεύθεση, η οποία είναι ανεξαιρετικής ποιότητας. Από ό,τι γνωρίζω τα κάτοπτρα που έχουν χρησιμοποιηθεί δεν έχει φτιαχτεί κάτοπτρο τέτοιας ανακλαστικότητας σαν αυτά που υπάρχουν στο Λάιγκο. Χρειάζονται συστήματα κενού για σωλήνα πάχους 4 μέτρων και μήκους 4 x 4 χιλιόμετρα. Πολύ υψηλού κενού. Ίσως είναι το πιο υψηλό κενό και ογκώδες κενό που έχει καταφέρει να φτιάξει ο άνθρωπος. Χρειάζεται οπτικά συστήματα εξαιρετικά πολύπλοκα, τα οποία παίζουν με τις εκφαντικές ιδιότητες του φωτός. Χρειάζεται κανείς συστήματα μόνωσης αντικρατασμικά που θα ζήλευε ο οποιοσδήποτε πολιτικός μηχανικός, έτσι ώστε να μονωθεί το περιβάλλον από οποιοσδήποτε μετακινήσεις από ένα φορτηγό που περνάει απ' έξω. Δεν θέλουμε να καταγράψουμε αυτά, θέλουμε να καταγράψουμε τα βαρυτικά σήματα από το διάστημα. Τα φορτηγά εκπέμπουν και αυτά τα βαρυτικά κύματα, αλλά είναι τρομακτικά ασθενικά, δεν έχουν καμία σχέση με τα βαρυτικά κύματα που ψάχνουμε να μετρήσουμε. Το 10 στιγμίων 19 θα γίνει 10 στιγμίων 30, δεν ξέρω κι εγώ πόσο δεν έχω κάνει σπράξεις πρόσφατα για να σας πω ένα φορτηγό πόσο έντονα βαρυτικά κύματα δημιουργεί. Για να σας δώσω και μια ιδέα του τι συμβαίνει, ο ανοιχνευτής, ένας από τους ανοιχνευτές αυτός που είναι στην πολιτεία Ουάσιγκτον, δεν είναι στην Ουάσιγκτον στην πρωτεύουσα, είναι στην πολιτεία Ουάσιγκτον στο βορειοδυτικό άκρο της Αμερικής, έβλεπε μια συγκεκριμένη συχνότητα η οποία δεν ήταν άλλη από τη συχνότητα με την οποία τα θαλάσσια κύματα από τον Ελληνικό Οκεανό χτυπούσαν τις ακτές των ΗΠΑ. Υπάρχει μια εξαιρετική ποιότητας και όχι τόσο ισχύει όσο ποιότητας, καθαρότητας και αν τα βάλει κανείς όλα μαζί αυτά, τα εναρμονήσει και βάλει πολλούς ανθρώπους να δουλεύουν και να τα φτιάχνουν και να τα ρυθμίζουν, τότε θα φτιάξει έναν ανοιχνευτή, το σχεδιάγραμμα του οποίου βλέπετε, αυτή είναι μια εικόνα των βραχειών όπως φαίνεται απ' έξω στην πολιτεία Βουάσιντον, αυτό είναι η αίθουσα ελέγχου ενός τέτοιου ανοιχνευτή στο άλλο άκρο της Αμερικής, στο Νοτιοανατολικό άκρο της Αμερικής, και εδώ βλέπετε μερικές φιγούρες που δεν σας λένε τίποτα αλλά για τους φυσικούς είναι πολύ σημαντικές, είναι οι προσπάθειες των φυσικών να κατεβάσουν το επίπεδο του θόρυβου του ανοιχνευτή και βλέπετε τις διαδοχές προσπάθειες οι οποίες κατεβάζουν και κατεβάζουν και κατεβάζουν το θόρυβο μέχρι σ' ότου να είναι αρκετά αθόρυβος ο ανοιχνευτής ώστε να μπορεί να δει αυτόν τον μικρό, όχι θόρυβο αλλά σήμα. Οι δύο λοιπόν ανοιχνευτές LIGO, οι οποίοι καταφέραν και ανοίχνευσαν αυτό το βαρυτικό σήμα, μετά την τελευταία τους αναβάθμιση, πλέον έχουν την ικανότητα να πετύχουν ακρίβειες καταμέτρησεις, είναι το καλύτερο χάρακας που υπάρχει αυτή τη στιγμή που διαθέτει ο άνθρωπος, να καταφέρουν να μετρήσουν ταλαντώσεις στις τάξεις του 10 στη μείον 19 μέτρα. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν όπως βλέπετε, υπάρχει ένα δίκτυο ανοιχνευτών, τρία και τέταρτα ανοιχνευτές. Υπάρχουν οι δύο LIGO, ο ένας στην πολιτεία Βάσιλτον, ο άλλος στη Λουιζιάνα, στο άλλο άκρο. Επίτηδες τοποθετήθηκαν στα δύο άκρα της Αμερικής γιατί θέλαμε να έχουν μεγάλη απόσταση, θα εξηγήσω σε λίγο γιατί, ταυτόχρονα υπάρχουν και δύο ανοιχνευτές, με μεγάλη απόσταση, θα εξηγήσω σε λίγο γιατί. Ταυτόχρονα υπάρχει ο ανοιχνευτής VIRGO, ο οποίος λειτουργεί, είναι μεγέθος τριών χιλιόμετρων, είναι στην πίζα της Ιταλίας και υπάρχει ταυτόχρονα και ένας μικρός ανοιχνευτής, αλλά σημαντικός γιατί πάνω σε αυτόν δοκιμάζονται τα διάφορα οπτικά συστήματα, ο GEO 600 στο ανώβωρο της Γερμανίας. Γιατί η πατρία και τεριατέταρτα, γιατί υπάρχει άλλος ένας μισός ανοιχνευτής μέσα σε αυτόν, νομίζω, της Λουιζιάνας, ο οποίος αφού έχουμε φτιάξει έναν κενό τόσο μεγάλο, μπορούμε να το εκμεταλλευτούμε και να φτιάξουμε και έναν δεύτερο ανοιχνευτή μέσα στον πρώτο ανοιχνευτή. Σε μερικά χρόνια από σήμερα, αναμένεται ότι θα μπουν άλλοι δύο ανοιχνευτές στο παιγνίδι, ο ένας στην Ινδία, μάλιστα στις 17 Φεβρουαρίου, φαντάζομαι ότι ήταν πολύ σημαντική η ανοίχνευση προκειμένου να συμβεί αυτό, η Ινδική Κυβέρνηση ενέκρινε ένα κονδήλι για την αρχή της κατασκευής του Ινδικού ανοιχνευτή Λάιγκο, επίσης 4 χιλιόμετρων, και επίσης είναι που κατασκευεί ένας Ιαπωνέζικος ανοιχνευτής μεγέθους 3 χιλιόμετρων. Αν τα έχουμε όλα αυτά θα μπορούμε ταυτόχρονα να ακούμε από πολλά σημεία τα μυστικά του σύμπαντος και να έχουμε και μεγαλύτερη ακρίβεια στην καταγραφή αυτών που ακούμε και να ξέρουμε και καλύτερα από πού προέρχεται το σήμα. Και έρχομαι στο σήμα, ονομάζεται GW, Gravitational Wave 15094 του 2015, η αναποδιά των Αμερικάνων, 099 καταγράφηκε το Σεπτέμβρη στις 14 του μηνός. Το σήμα το βλέπετε εδώ και εδώ, αριστερά είναι στην Βουάσινγκτον, δεξιά είναι στη Λουιζιάνα. Το κόκκινο είναι στη Βουάσινγκτον, το μπλε είναι στη Λουιζιάνα. Βλέπετε μια πολύ πανωμοιότυπη θα λέγε κανείς κυματομορφή, κόκκινη και μπλε, και στο δεξί σχήμα βλέπετε την κόκκινη τοποθετημένη πάνω στο μπλε, αφού φαίνεται να ταιριάζουν αρκετά καλά. Από κάτω, η κόκκινη και η μπλε είναι πώς φανταζόμαστε θεωρητικά, αν ρυθμίσουμε κατάλληλα τις παραμέτρους του σήματος, τις μάζες, την ιδιοστοφορμή τους, τα επίπεδά τους, την απόστασή τους, όλες τις λεπτομέρειες της πηγής, πώς θα ήταν το σήμα. Βλέπετε ότι ταιριάζει εξαιρετικά καλά το θεωρητικά αναμενόμενο με το πραγματικό σήμα. Προφανώς υπάρχει και θόρυβος από πίσω του ανοιχνευτή και η ταύτιση δεν είναι τέλεια, αλλά αυτό το περιμένουμε, αυτό δεν είναι κακό. Το δεκάτο διάγραμμα παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο μεταβάλλεται η συχνότητα του σήματος, καθώς περνάει ο χρόνος. Αν προσέξετε την κλίμακα του χρόνου, είναι μερικά δέκατα του δευτερολέπτου. Όλα αυτά που θα σας περιγράψω συνέβησαν σε μερικά δέκατα του δευτερολέπτου. Και ποια είναι αυτά? Όπως σας είπε και ο κύριος Σιμόπουλος, δύο μαύρες τρύπες μεγέθους 36 και 29 ηλιακών μαζών. Αν θέλαμε να είχαμε ένα πραγματικό μέγεθος στο μυαλό μας, μια αττική και μια βιοτεία σε μέγεθος. Στρέφονται η μία γύρω από την άλλη, στροβιλίζονται η μία γύρω από την άλλη εντός του ελλαδικού χώρου, περίπου σε απόσταση 300-400 χιλιόμετρων. Γυρίζουν με συχνότητα αρχικά 17 στροφές κάθε δευτερόλεπτο και στο τέλος της ιστορίας τους, 75 στροφές το δευτερόλεπτο. Μια αττική και μια βιοτεία στροβιλίζονται στο ελληνικό χώρο με αυτούς τους ρυθμούς. Στο τέλος συγχωνεύονται και παράγουν μία μαύρη τρύπα με τρεις ηλιακές μάζες λιγότερο από το άθλας με τον δύο, 62 ηλιακές μάζες. Η μαύρη αυτή τρύπα κάνει ένα τελευταίο σπαρτάρισμα και στο τέλος παραμένει μία ήσυχη περιστρεφόμενη μαύρη τρύπα. Ενώ θα βλέπουμε το βίντεο αυτό, το οποίο λέει τι θα βλέπαμε αν βρισκόμασταν κοντά στις δύο μαύρες τρύπες και δεν κινδυνεύαμε, είμαστε σε μια ασφαλή απόσταση, και παρατηρούσαμε τον έναστρο ουρανό πίσω από τις μαύρες τρύπες. Βλέπετε τις μαύρες τρύπες να γυρίζει μία γύρω από την άλλη και ταυτόχρονα ο έναστρος ουρανός να κουνιέται με τον ίδιο τρόπο που όταν κοιτάξουμε την εικόνα πίσω από μια μεγάλη φωτιά τη βλέπουμε να τρεμοπέζει. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο τώρα δεν τρεμοπέζει λόγω του ότι υπάρχει αέρας που κινείται και διαθλάει τα ηλεκτρομαντικά κύματα, τώρα ο ίδιος ο χώρος πάνω στον οποίο κινούνται τα ηλεκτρομαντικά κύματα το φως τρεμοπέζει. Για να δούμε πως θα ακουγόταν αν μετατρέπαμε σε ήχο, πως θα ακούγονταν ένα σήμα σαν αυτό. Το υπόλοιπο σχεδόν που ακούγεται εκτός από το ουπ είναι θόρυβος. Για να δούμε θεωρητικά τι περιμέναμε σήμα, αν μπορούσαμε με κάποιο τρόπο να φιλκράρουμε και να ξαφανίσουμε τελείως το θόρυβο. Θα το πετύχω. Πολύ πιο καθαρό σήμα, δεν υπήρχε θόρυβος, αλλά το ουπ, ουπ. Και επειδή αυτό δεν μοιάζει καθόλου με ένα μελωδικό σήμα και δεν μοιάζει καθόλου να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, θα σας βάλω και ένα πιο ιδιαίτερο ακούσματος σήμα, το οποίο θα μπορούσε να προέλθει από δύο μαύρες τρύπες, οι οποίες περιστρέφονται γύρω από τον άξονα τους και ταυτόχρονα χορεύουν στον χώρο. Εκτελούν μετάπτωση, όπως λέμε. Πάντα το ουπ. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό ενός βαρυτικού σήματος. Οι άνθρωποι που πρώτο είδαν το σήμα στον ανοιχνευτή, είπαν αυτό είναι ένα βαρυτικό σήμα. Και όταν το είδαν και στους δύο ανοιχνευτές περίπου την ίδια χρονική στιγμή, είπαν δεν υπάρχει περίπτωση. Πόσο βαρετό είναι άραγε κάτι τέτοιο. Το εν λόγω γεγονός ήταν μια εξαιρετικά τρομακτική κοσμική βροντί. Μέσα σε μισό δευτερόλεπτο, σε αυτά τα 10 δευτερολέπτου που είδατε, τρεις ηλιακές μάζες μετατράπηκαν σε ενέργεια βαρυτικών κυμάτων. Η ενέργεια αυτή, αν την υπολογείς κανείς, είναι 50 φορές μεγαλύτερη από όσοι εκπέμπουν όλα τα άστρα του σύμπαντος μαζί. Αν τη μετατρέψει κανείς σε κάτι πραγματικά εκρεκτικό, θα μπορούσε να τη συγκρίνει με τη βόμβα της χειροσήμα και θα βρίσκεται ισοδυναμή με 4 δεκάκεις εκατομμύρια φορές την ενέργεια που εκπέμψε η βόμβα της χειροσήμα. Είναι πραγματικά ένα τόσο βίαιο γεγονός όσο κανένα άλλο γεγονός το οποίο παρατηρούμε στο σύμπαντο. Είναι διαφυσβήτητο ότι πράγματι το σήμα αυτό που είδαμε είναι ένα βαρυτικό σήμα. Ως φυσικός θα έπρεπε να είμαι συγκρατημένος με την ίδια λογική που αν ρωτούσα αν αυτό το μήλο το αφήσω θα πέσει θα έλεγα μάλλον. Και θα έλεγα το μάλλον γιατί κάποιος από εσάς με ένα ακόντιο εκείνη τη στιγμή μπορεί να χτυπήσει το μήλο και να το παρεκτρέψει από την πορεία του και να μην πέσει κάτω με τον τρόπο που θα περίμενα. Επομένως κρατάμε μία πισσινή αλλά από την άλλη ως πρακτικός άνθρωπος θα έλεγα ναι το σήμα είναι πραγματικά ένα βαρυτικό σήμα. Η πιθανότητα το σήμα αυτό να είναι κάποια τυχαία έκφανση του θορύβου είναι ένα στα πέντε εκατομμύρια. Αν δεν έχω κάνει λάθος υπολογισμούς είναι σαν να ρέχνει κανείς εννιά ζάρια και με τιμία να φέρνει εξάρεση και στα εννιά. Όσοι έχετε παίξει ταύλι και έχετε εντρυφήσει θα ξέρετε ότι με τα δύο είναι δύσκολο με τα εννιά είναι αδύνατο. Οι δύο ανοιχνευτές παρατήρησαν όπως σας έδειξα σχεδόν ομοιεσίματα. Το μοτύβο της κυματομορφής δεν θα μπορούσε να προέρχεται από τίποτα άλλο παρά μονάχα από δύο μαύρες τρύπες. Αυτό έχει να κάνει με την τελική συχνότητα τα 75 περιστροφές ανασεκόντ που σας είπα προηγουμένως. Αν επρόκειτο για άλλα σώματα και ανακατεύονταν μέσα από αστέρες νετρονίων η τελική συχνότητα θα ήταν πολύ μεγαλύτερη. Επίσης, δεν ξέρω να το προσέξετε, μετά την ενίσχυση του σήματος και τη μεγέτηση του πλάτους υπάρχει μια φάση που υπάρχει μια μικρή ταλάντωση η οποία σβήνει. Αυτή είναι εξαιρετικά χαρακτηριστική ταλάντωση που συμβαίνει σε μια μαύρη τρύπα. Είναι ένα από τα επιτεύματα των φυσικών της δεκαετίας του 70 όταν ανακάλυψαν ότι μια μαύρη τρύπα μπορεί να πάλλεται και ο τρόπος που θα πάλλεται και ο χρόνος που θα σβήσει σχετίζονται άμεσα με τη μάζα της μαύρης τρύπας και την περιστροφή της μαύρης τρύπας. Μάλιστα, από αυτό το χαρακτηριστικό σήμα μπορέσαν να ξέρουν πόση ήταν η μάζα της μαύρης τρύπας στο τέλος και πόσο ήταν το σπιν, η περιστροφή της μαύρης τρύπας. Από τη μικρή διαφορά χρόνου άφυξης, γιατί υπήρχε μια μικρή διαφορά χρόνου άφυξης, αν θυμάμαι καλά κάτι σαν 6 χιλιοστάτ του δευτερολέπτου, μπορεί κανείς να φανταστεί από πού προέρχεται η πηγή, όπως τα αυτιά μας όταν ακούμε έναν ήχο στρέφουμε αμέσως το νου μας προς τα εκεί γιατί ο εγκέφαλος μεταγράφει αυτή τη μικρή χρονική διαφορά που φτάνουν τα ακούσματα στα αυτιά μας και μπορεί να ξέρει από πού περίπου από τη γωνία έρχεται το ηχητικό κύμα. Με αυτή τη λογική μπορούμε και από τη σύγκριση των χρόνων ανανύχνευσης να ξέρουμε από πού μας έρχεται το σήμα. Όσον αφορά το μέγεθος του σήματος, το πόσο ισχυρό είναι αυτό το ελάχιστο 10 στιγμών 19 του μέτρου που σας είπα προηγουμένως, μπορεί κανείς να δείξει ότι πρέπει να προέρχεται από μια εξαιρετικά μακρινή πηγή, η οποία πρέπει να παίχει 1,3 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Ναι μεν είναι εξαιρετικά βίαιο το φαινόμενο, αλλά αυτό που ανοιχνεύουμε εμείς είναι τόσο μηδαμινό, ώστε μπορεί να προέρχεται μόνο από κάτι εξαιρετικά μακρινό. Η κυματομορφή επίσης δείχνει ότι το τροχιακό επίπεδο, το επίπεδο που γυρίζουν οι δύο μαύρες τρύπες, δεν ταλαντώνεται ιδιαίτερα. Από αυτό μπορούμε να καταλάβουμε ότι οι δυο περιστροφές των δύο μαύρων τρυπών ήταν ευθυγραμμισμένες σε μία με την άλλη. Αυτό σχετίζεται και με την ιστορία του πώς δημιουργήθηκε αυτό το ζεύγος μαύρων τρυπών. Μάλλον προήρθει από μια αργή συνέβρεση δύο μαύρων τρυπών από το απότερο παρελθόν, ο οποίος σιγά σιγά με το περίσμα του χρόνου, μετά από πολλά εκατομμύρια χρόνια, έφτασαν τόσο κοντά ώστε να εκπέψουν ένα τόσο έντονο βαρυτικό σήμα. Έχοντας ένα βαρυτικό σήμα, μπορούμε να πούμε ότι η γενική θεωρία της σχετικότητας επιβεβαιώνεται. Αυτό που περιμέναμε, αυτό είδαμε. Για την ακρίβεια, πράγματα που θα μπορούσαμε να περιμένουμε μοιάζουν εξαιρετικά πολύ με τα πράγματα που είδαμε. Όσον αφορά το μέλλον, αν βελτιωθούν και προσθεθούν περισσότεροι ανοιχνευτές, μπορούμε να πάρουμε στο μέλλον περισσότερα σήματα. Μπορούμε να προσδιορίσουμε με καλύτερο τρόπο τα χαρακτηριστικά της πηγής. Σε αυτή την πηγή, η οποία ήταν τόσο καθαρό το σήμα, υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο σφάλμα στις εκτιμήσεις των μαζών. Για παράδειγμα, οι τρεις ηλεκτρικές μάζες που σας είπα ότι έγιναν ενέργεια, είναι τρία συμπλήν 0,5. Είναι αρκετά μεγάλο το σφάλμα. Μπορούμε για πρώτη φορά να βλέπουμε σε εισαγωγικά και να μελετάμε τις μαύρες τρύπες και την κίνησή τους. Δεν έχουμε ξαναδεί με κανέναν άλλο τρόπο ποτέ μαύρες τρύπες. Έχουμε δει έμμεσα την παρουσία μαύρων τρυπών. Αν πάρουμε αρκετά σήματα από αστέρες νετρονίων, θα μπορέσουμε να μάθουμε με κάποιον τρόπο πώς το εσωτερικό των αστέρων νετρονίων λειτουργεί. Το εσωτερικό των αστέρων νετρονίων είναι στον πυρήνα των ατόμων της ύλης που ξέρουμε καθημερινά. Έχουμε να πάρουμε πληροφορίες πολύ σημαντικές που με κανέναν άλλο τρόπο δεν θα μπορέσουμε να πάρουμε. Ακόμα τα πειράματα τα πυρηνικά δεν μας δίνουν τη δυνατότητα να μελετήσουμε τόσο καλά την πυρηνική δομή. Μπορούμε να μάθουμε για την ιστορία των μαύρων τρυπών. Πότε ξεκίνησαν, με τι πυκνότητα, ποιο σενάριο ακολουθήθηκε στην εξέλιξή τους. Μπορούμε, ίσως, από εκκρήξεις συμπερκενοφανών και εκκρήξεις ακτίνων Γ να μπορέσουμε ταυτόχρονα να αναλάβουμε σήμα από την ίδια πηγή και βαρυτικό και ηλεκτρομαγνητικό. Αυτό θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ήδη η κοινότητα των ανθρώπων που βλέπουν ηλεκτρομαγνητικά κύματα ακτίνες Γ είναι σε επαφή με τους ανθρώπους που παίρνουν τα σήματα από το λάιγο και μπορούν κάποια στιγμή να κοιτάξουν στα δεδομένα τους να δουν αν υπάρχει κάτι ταυτόχρονο. Στο μέλλον θα πετάξει ανοιχνευτής Λίζα στο διάστημα, ο οποίος αυτός θα δουλεύει σε άλλη μπάντα συχνοτήτων, σε συχνότητες πολύ πιο χαμηλές και άρα πρόκειται να δει σήματα άλλης προέλευσης, σήματα σαν αυτά που σας είπα όταν ένα στέρι περιστρέφει γύρω από μια τερατόδυ μαύρη τρύπα. Αυτά είναι πολύ χαμηλότερες συχνότητες και μόνο ένας ανοιχνευτής στο διάστημα θα είναι σε θέση να τα παρατηρήσει. Ήδη έχει εκπαιμφθεί ένα δοκιμαστικό σπρόγονος του Λίζα, το Λίζα Pathfinder, προκειμένου να μελετηθούν τεχνικές λεπτομέρειες. Μπορούμε ακόμα ίσως να καταφέρουμε να λάβουμε βαρετικά σήματα από το πρώιμο σύμπαν. Αυτό έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την κοσμολογία γιατί μπορεί να μας δώσει πληροφορίες που μέσω των ηλεκτρομαγνωτικών κυμάτων δεν μπορούμε να λάβουμε. Τα βαρετικά σήματα από το πρώιμο σύμπαν έρχονται από πολύ πιο πριν από τα ηλεκτρομαγνωτικά κύματα της κοσμικής ακτινοβολίας υπό βάθρο που γνωρίζουμε σήμερα και άρα μπορούμε να έχουμε πληροφορίες για το σύμπαν στα πρώτα δισεκατομεριοστά του δευτερολέπτου μετά τη δημιουργία του. Μπορούμε να επιβεώσουμε ή και να ακυρώσουμε τη γενική θεωρία της σχετικότητας όταν κάποια στιγμή λάβουμε σήματα τα οποία δεν θα συμφωνούν με τη θεωρία μας. Ήδη οι εργασίες που έχουν βγει κάνουν σύγκριση των παραμέτρων της γενικής θεωρίας της σχετικότητας με τα σήματα και αυτή τη στιγμή ακόμα η γενική θεωρία της σχετικότητας είναι ζωντανή. Είναι εντός του σφάλματος των παραμέτρων αυτών. Το καλύτερο από όλα όμως θα ήταν να πάρουμε σήματα τα οποία να μην καταλαβαίνουμε. Αν πάρουμε σήματα που δεν καταλαβαίνουμε τότε νέα φυσική μπαίνει μπροστά. Τότε θα πρέπει να αρχίσουμε να ψάχνουμε τι μπορεί να είναι η γενησιουργός αιτία ενός τέτοιου σήματος. Τέλος, μπορεί να έχουμε περισσότερες ταινίες, σαν το Ιντεστέλλαρ, από τον Κιπ Θόρμ, του οποίου είχα τη μεγάλη ευλογία να είναι ο δεύτερος μου δάσκαλος μετά τον πρώτο μου δάσκαλο, τον Φωκένο, τον Χατζιώανο. Η αστρονομία βαρυτικών κυμάτων λοιπόν είναι εδώ και μιλώντας συμβολικά θα έλεγα ότι αν ένα μίλο για τον Εύτωνα ήταν ένα αντικείμενο που έπεσε και το παραλίγησε με την κίνηση της Ελλήνης, ο Einstein το πήρε από κοντά, μελέτησε τις καμπύλες του και σήμερα η επιστημονική κοιμονότητα το έχει μυρίσει και το έχει γευτεί. Το φρούτο αυτό είναι μάλλον ευλογημένο και όχι απαγορευμένο σκαρπός. Ο κ. Αποστολάντος θα απαντήσει σε λίγες ερωτήσεις. Παρακαλώ, είναι ερωτήσεις όχι τοποθετήσεις. Έχετε μικρόφωνα όλοι κοντά σας και θα σας παρακαλέσω να κάνετε την ερώτηση με το μικρόφωνο για να μπορεί να ακουστεί και στην άλλη έθουσα, όπως επίσης και στο διάβολο που μεταδίδεται ζωντανά μέσω ίντερνετ. Ποιος θέλει να κάνει ερώτηση. Ποιος θέλει να κάνει ερώτηση. Ο κ. Σιμόπουλος, νομίζω προηγείται. Χάρη μου, αυτά που θα δούμε, αυτά που είδαμε και αυτά που θα δούμε, θα βάλουν πιάτο φακές στο τραπέζι. Τραπέζι. Όχι για όλους, αλλά για κάποιους. Ανοίγοντας την αστρονομία βαρυτικών κυμάτων, είναι σαν να ανοίγει κανείς έναν καινούργιο κλάδος στην επιστήμη. Ανοίγοντας έναν καινούργιο κλάδος στην επιστήμη, σίγουρα σχετίζεται με περισσότερες θέσεις εργασίας, εκτός από τα ενδιαφέροντα επιστημονικά πράγματα που θα μας διδάξουν, υπάρχουν και άνθρωποι που θα μπορέσουν να δουλέψουν πάνω σε αυτό. Επομένως, ναι, για κάποιους θα δώσει ένα πιάτο φακή. Άλλη ερώτηση. Ναι, ναι, το μικρόφωνο, το μικρόφωνο. Ναι, ναι, ναι, το παρέλαβα μόλις. Επειδή αναφερθήκατε στο χωροχρονικό ιστό κάποια στιγμή, είμαστε και κάποιοι που δεν είμαστε φυσικοί και από άλλους χώρους, θα θέλαμε κάποια λεπτομέρεια τι ακριβώς είναι. Και θα θέλα, αν συσχετίζετε το έβρεμα που έχετε, το άκουσμα που έχετε, ή τελος πάντων αυτό που είδατε, αν σχετίζετε με την ύλη, στη βάση ότι υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει, σε σύγκριση με την άποψη ότι γεννιέται, ότι δημιουργείται. Για την κοσμολογία ο λόγος. Καταρχήν να διευκρινήσω ότι το είδαμε, είναι ευγενίας, εγώ δεν είδα, δεν ανήκηκα στην κοινότητα του Λάιγκο που είδε αυτά τα πράγματα, έτυχε να δουλέψω απλώς για κάποια περίοδο με ανθρώπους που σχετίζονται με το Λάιγκο. Τώρα, όσον αφορά στην ερώτηση που κάνετε, τι είναι ο χωροχρονικός ιστός, δεν έχω απάντηση συγκεκριμένη να σας δώσω. Αν το περιέγραφα με ένα ζελέ, θα ήταν ένα ζελέ, το οποίο θα μπορούσε να πάλετε. Αλλά στην πραγματικότητα μιλάω για τον κενό χώρο. Ο κενός αυτός χώρος, λοιπόν, δεν είναι ανεφιδιωτήτων, έχει ιδιότητες. Η ιδιότητα που έχει είναι να μπορεί πάνω του να κάνει κανείς γεωμετρία. Όταν η γεωμετρία αυτή δεν είναι σαν αυτή που ξέρουμε, τότε ο χωροχρονός είναι διαφορετικός από αυτόν που φανταζόμαστε. Όσον αφορά στο δεύτερο κοσκέλος της ερώτησής σας. Όχι, δεν μπορούμε σε αυτή τη φάση, με την ανίχνυψη βαρυτικών κυμάτων, να πούμε ποιος έκανε ποιον, ποιος προηγήθηκε και αν η ΜΑΖΑ δημιουργήθηκε ή προϋπήρχε. Ίσως να πάρουμε κάποιες απαντήσεις, γιατί είναι κοσμολογικού περιεχομένου αυτή η ερώτηση, να πάρουμε κάποιες απαντήσεις όταν θα μπορέσουμε να συλλάβουμε βαρυτικά κύματα από το πρόημο σύμπαν, σαν αυτά που σας ανέφερα σε κάποια στιγμή. Εντάξει, αλλά σε αυτή τη φάση ξέραμε ότι υπάρχουν τέτοια αντικείμενα, ξέραμε και πιστεύαμε ακράδαντα ότι εκπέμπουν βαρυτικά σύμματα, δεν είχαμε καταφέρει ποτέ να τα δούμε. Άλλη ερώτηση. Η κυρία πίσω-πίσω, να πάρετε το μικρόφωνο παρακαλώ. Πρέπει να υπάρχει εκεί δίπλα. Θέλω να ρωτήσω δύο πράγματα. Το πρώτο είναι εάν υπάρχει η βαρυτική ακτινοβολία, αποσβαίνεται η αδυδόμενη. Και το δεύτερο, εάν ισχύει η ένταση της ασθενής σύμφωνα με το αντίστροφο του τετραγώνου της αποστασίας, ευχαριστώ. Τα βαρυτικά κύματα, και εξέχασα να το πω, πολύ σημαντική πληροφορία, μεταδίδονται και αυτά με την ταχύτητα του φωτός, όπως και τα ηλεκτρομερντικά κύματα. Επομένως, από τη στιγμή που κάτι εξαπλώνεται, οφείλει για λόγους διατήρησης ενέργειας, να μικραίνει και το πλάτος του, η έντασή του. Όπως και τα ηλεκτρομερντικά κύματα, το πλάτος της ταλάντωσης πέφτει σαν ένα διάρ. Η ενέργεια της ταλάντωσης πέφτει σαν ένα διάρ τετράγωνο. Και αυτός είναι ο μοναδικός λόγος, ο κύριος λόγος, απόσβεσης των σημάτων. Για καθαρά γεωμετρικούς λόγους και όχι γιατί αλληλεπέδρασε με την ύλη και εξασταίνησε. Η αλληλεπίδραση των βαρυτικών κυμάτων με την ύλη είναι εξαιρετικά ασθενική και δεν περιμένει κανείς έντονη εξασταίνηση εξαιτίας ατού. Μόνο εξαιτίας του ότι διαδίδεται και άρα πέφτει σε ένταση. Όπως όταν ακούμε κάτι από μακριά, προφανώς είναι λιγότερο ακουστό όταν πάμε πιο μακριά. Θα ήθελα να σας ρωτήσω, με συγχωρέστε με άμα δεν το συγκράτησα, πόσο καιρό ήταν έτοιμοι οι νυχνευτές να νυχνεύσουν του Λάιγκο κύματα με αποτέλεσμα να νυχνεύσουν στους 14 Σεπτεμβρίου, όταν συγκράτησα καλά. Δεν είπα το χρονικό του πειράματος. Το πειράμα ξεκίνησε περίπου την περίοδο που ήμουν εμφεντητής το 90 κάτι στο Καλτέκ, αλλά ήταν η φάση που τότε σχεδιαζόταν απλώς το πειράμα. Ξέραν ότι δεν υπήρχε περίπτωση η κατασκευή εκείνη να είναι ικανή να νυχνεύσει βαρετικά σήματα. Γύρω στο 2000, όταν πλέον κατασκευάστηκε ο μεγάλος ανοιχτευτής των 4 χιλιομέτρων, η δύο Λάιγκο, υπήρχε η ελπίδα, αλλά στην πραγματικότητα η θεωρητική φυσική, είτε για λόγους αισιοδοξίας είτε για λόγους συνέχισης της χρηματοδότησης, λέγαν ότι πιστεύουμε ότι μπορούν να υπάρχουν πηγές οι οποίες να εκπέμπουν τόσο ισχυρό βαρετικό σήμα να το δούμε. Αποδείχθηκε λάθος. Τελικά είναι πολύ πιο αραιές οι πηγές και πολύ πιο μακριά. Χρειάστηκε να φτάσουμε στον λεγόμενο Advanced LIGO, τον προχωρημένο ανοιχτευτή, ο οποίος να είναι σε θέση από πλευρά στο ρίβου να μπορέσει να δει ένα τέτοιο ασθενικό σήμα. Αυτό συνέβη μόλις φέτος άντε να πατώνουμε αρχές Σεπτεμβρίου, ξεκίνησε ο LIGO να δουλεύει με τα καινούργια του χαρακτηριστικά. Και μέσα σε μερικές μέρες, ίσως ήταν εξαιρετική τύχη αυτή, έπιασε ένα σήμα. Σημειωτέων, αν ψάξει κανείς στη εργασία, θα δει ότι έχει πιάσει και άλλο σήμα. Το οποίο απλώς το δεύτερο σήμα είναι τόσο πιο ασθενικό, ώστε να μπορεί κανείς και να αμφιβάλει αν είναι πραγματικό σήμα. Αλλά υπάρχουν σήματα ήδη. Το σήμα αυτό που σας ανέφερα, το GW150914, ήταν ένα αδιαφυσβήτητο θα λέει και κανείς βαρυτικό σήμα. Συμπληρωματική σε προηγούμενη ερώτηση, σίγουρα τα βαρυτικά κύματα μας δείχνουν ότι διαδίδονται με επεπερασμένη ταχύτητα. Πώς μπορούμε να ξέρουμε ότι αυτή είναι η ταχύτητα του φωτός? Δεν μπορούμε να το ξέρουμε, αλλά στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να το ξέρουμε από το πείραμα. Όμως, η διάδοση της ταχύτητας του φωτός υπάρχει μέσα στη θεωρία της σχετικότητας. Όταν χτίζει κανείς μέσω της θεωρίας της σχετικότητας μοντέλα για το τι σήματα περιμένουμε και βλέπουμε ακριβώς αυτά τα μοντέλα να υλοποιούνται, έμεσα ξέρουμε ότι και η ταχύτητα διάδοσης του βαρυτικού κύματος είναι η ταχύτητα του φωτός. Σταύρος Παπαδόπολος, λεγόμαι. Θέλω να ρωτήσω τι θέση έχει το σωματίο του ΧΥΓΣ στη νέα θεωρία των βαρυτικών κύματων, αν έχει μελετηθεί ακόμη. Δεν γνωρίζω να έχει κάποια σχέση. Το σωματίδιο του ΧΥΓΣ είναι, από όσο γνωρίζω, γιατί ανήκει σε άλλο ερευνητικό αντικείμενο από αυτό με το οποίο ασχολούμαι, είναι ένα σωματίδιο το οποίο θεωρητικά πιστεύανε και τελικά ανοιχνεύθηκε, ότι είναι αυτό το οποίο προσφέρει μάζα σε όλα τα άλλα στοιχειώδη σωματίδια. Τα βαρυτικά σήματα είναι μια κλασική θεωρία. Η θεωρία της σχετικότητας δεν είναι μια κυβαντική θεωρία, σαν τις θεωρίες οι οποίες προβλέπουν την ύπαρξη του σωματιδίου ΧΥΓΣ. Είναι μια κλασική θεωρία η οποία συσχετίζει την δύναμη της βαρύτητας, όπως την ξέραμε, εν ευτόνια, με τη γεωμετρία. Σίγουρα, σε κυβαντικό επίπεδο, η γενική σχετικότητα δεν είναι διατυπωμένη, δεν είναι γνωστή. Μάλιστα σήμερα ένας συνάδελφος στο πανεπιστήμιο μου λέει, χαίρομαι, είναι θεωρητικός φυσικός και ασχολείται με στοιχειώδη σωματίδια και με τη θεωρία των χορδών, χαίρομαι, γιατί το ακούσαμε αυτό ότι υπάρχει και άρα μπορούμε να συνεχίσουμε να δουλεύουμε για την κβάντοση της βαρύτητας. Θα ήθελα να σας ρωτήσω κατά πόσον η απαγωγή, στην λογική της έννοια, δηλαδή λαμβάνουμε ένα σήμα, το οποίο είναι το γεγονός και απαγάγουμε ένα άλλο γεγονός, το οποίο είναι η σύγχρονση, η συγχόνευση από δύο μαύρες οπές, τις οποίες δεν μπορούμε να τις δούμε, τις απαγάγουμε μέσω ενός κανόνα, στην έννοια του Πίρς, του φιλοσόφου. Αν αυτή η απαγωγή, που δεν συμβαίνει σε άλλα πειράματα, δηλαδή στο ΧΙΚΣ που είπε ο κύριος, δημιουργήσαμε το αίτιο, τη σύγκρουση των δύο πρωτονίων, των Μπιμς, για να δούμε το ΧΙΚΣ, εκεί ελέγχουμε και το αίτιο και το αιτιατό. Σε αυτό το πείραμα, εσείς δεν είχατε έλεγχο του αίτιου, άρα κατά πόσον η απαγωγή, το abduction που λέμε στη λογική, μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι μέρος της επιστημονικής μεθόδου. Και κατά πόσον. Ευχαριστώ πολύ. Καταρχήν δεν είμαι φιλόσοφος, οπότε θα μου επιτρέψετε λίγο πιο λαϊκό τρόπο να απαντήσω. Αφενός μεν, το σωματίδιο ΧΙΚΣ όπως είπατε, μοιάζει να το φτιάξαμε εμείς και να ξέρουμε τι γίνεται. Η απάντηση είναι ότι τα δεδομένα που πήραμε ήταν έμμεσα δεδομένα πάλι. Δεν είδε κανένας το σωματίδιο ΧΙΚΣ, το είδε έμμεσα. Με τον ίδιο τρόπο που είδαμε κι εμείς βαρυτικά σήματα. Αλλά αν σας έδινε κανείς ένα κατάλογο τραγουδιών, τα μαθαίνατε. Και στη συνέχεια σας ακούγατε εσείς ένα σήμα που έμοιαζε εξαιρετικά πολύ με ένα από αυτά τα τραγούδια. Θα λέγατε ότι όχι αυτό δεν είναι τραγούδι, είναι κάτι άλλο. Είναι κάτι εξοφυσικό που έτυχε να τραγουδήσει μια αρμονία ακριβώς η ίδια με αυτή που ξέρατε. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει στην περίπτωσή μας. Ξέρουμε από τη θεωρία την οποία εμπιστευόμαστε γιατί την έχουμε ελέγξει σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Ξέρουμε ότι τα σήματα που περιμένουμε πρέπει να είναι έτσι ή έτσι ή έτσι ή έτσι. Έχουμε όλες τις δυνατές εκδοχές. Παίρνουμε λοιπόν ένα σήμα και το συγκρίνουμε με το κατάλογο όλων αυτών των σημάτων που πιθανώς να περιμέναμε. Ταιριάζει πάρα πολύ καλά με ένα. Παίρνουμε το δεύτερο ανεχνευτή. Με το ίδιο ακριβώς σήμα ταιριάζει και αυτός πολύ καλά. Νομίζω ότι αυτή είναι μια ισχυρή πιστική ένδειξη, όχι απόδειξη. Ποτέ δεν έχουμε απόδειξη επιβεβαίωσης μιας θεωρίας, έχουμε ενδείξεις επιβεβαίωσης μιας θεωρίας. Συγγνώμη, για να κλείσουμε, για να συνεχίσουμε με άλλες ερωτήσεις. Λοιπόν, η κυρία εδώ στο κέντρο. Καλησπέρα σας, δεν είμαι φυσικός, Παρασκευοπούλα Αντριάνα λέγομαι. Θα ήθελα να ρωτήσω πολύ το εξής. Αυτά τα νέα δεδομένα, αυτή η συγκλονιστική επιβεβαίωση, πόσο θα επιταχύνει τις διαδικασίες των τομέα της κοσμολογίας, δηλαδή τώρα πια θα μάθουμε περισσότερα, θα μάθουμε πιο γρήγορα για το τι έγινε στην αρχή του σύμπαντος. Δεν μπορώ να σας απαντήσω πόσο γρήγορα θα μάθουμε. Έχει να κάνει με το πόσα πολλά σήματα θα ανιχνεύσουμε και τι προέλευση θα έχουν αυτά τα σήματα. Ακόμα και αν δεν λάβουμε κοσμολογικά σήματα και λάβουμε σήματα σαν αυτά από τις μαύρες τρύπες που συγχωνεύονται, πάλι και αυτά έχουν το αντίκτυπό τους μέσα στην ιστορία της εξέλιξης του σύμπαντος. Μπορεί να μη μάθουμε ακριβώς τις λεπτομέρειες του ξεκινήματος του σύμπαντος, αλλά θα μάθουμε άλλες λεπτομέρειες οι οποίες ίσως είναι πιο χρήσιμες για τους αστροφυσικούς να ξέρουν πώς είναι δομημένο αυτή τη στιγμή το σύμπαντο. Αλλά όταν αργότερα λάβουμε και σήματα βαρυτικών κιμάτων από το προημό σύμπαντο, τότε θα γεμίσουμε μερικά κουτάκια που ακόμα παραμένουν άγνωστα στο μυαλό μας. Το χρόνο δεν ξέρω να σας το πω, πόσο γρήγορα θα συμβεί αυτό. Και μια τελευταία ερώτηση, για να δούμε από εδώ που δεν έχει ρωτήσει κανένας, θα πάμε πάλι από εδώ. Ο κύριος εκεί, πάρτε ένα μικρόφωνο παρακαλώ. Καλησπέρα σας. Λοιπόν, μια ερώτηση. Όταν το βαρυτικό κύμα διατρέχει τον ανοιχνευτή λαϊγκο, λέμε ότι η μία, το ένας βραχείονας, διστέλεται, ο άλλος διαστέλεται. Και το φως μέσα σε αυτό δεν θα συσταλεί και διασταλεί αντίστοιχα, δηλαδή θα μεγάλωσε και να μικρύνει τον λίγο σχηματός του. Όχι. Αυτό που συμβαίνει και εδώ υπό μία έννοια η εικόνα που έχουμε με τις ρητηδόσεις του χωρόχρονου, λίγο μας αλλάζουν, μας διαστρέφουν την πραγματικότητα, είναι ότι στην πραγματικότητα ο χωρόχρονος είναι το γεγονός ότι τα μήκη πάνω σε αυτή την επιφάνεια, την κυματιστή, είναι διαφορετικά από τα μήκη τα προηγούμενα. Το φως εξακολουθεί να τρέχει με τα αρχαία του φωτός αλλά πρέπει να διανύσει περισσότερο μήκος. Οπότε διανύοντας περισσότερο μήκος αλλάζει η τελική του φάση. Οπότε μετά μέσω του φαινομένου συμβολής μπορεί να παρατηρηθεί αυτό. Όχι, η απάντηση είναι δεν πειράζεται το μήκος κύματος, το μήκος κύματος παραμένει το μήκος κύματος. Αυτό που αλλάζει είναι οι αποστάσεις του χωρόχρονου. Δύο σημείων τα οποία είναι ελεύθερα να πετούν στον διάστημα. Τα κάτω από αυτά, υπό μια έννοια, πετούν στον διάστημα. Ευχαριστούμε πάρα πολύ τον κ. Αποστολάτο. Κ. Αποστολάτο, ένα μεγάλο ευχαριστώ. Σταλήθεια ήταν μια περιήγηση, σταλήθεια μας έδωσε τη δυνατότητα να βαδίσουμε τα μονοπάδια της επιστήμης. Νομίζω ότι γνωρίσαμε αυτή την έννοια, μπήκαμε στα βαθιά. Και θα προσπαθήσουμε και εμείς μέσα από αυτή την περιήγηση να μάθουμε περισσότερα. Εμείς σαν Ένωση Ελίων Φυσικών και το Ίδρυμα Ευγενίδου θα είναι μαζί σας στις αναζητήσεις, σε μεγάλα ερωτήματα που έχετε για τα ζητήματα της επιστήμης. Και ένα μεγάλο ευχαριστώ για την παρουσία σας, Βάρη. Ήταν ετοιμή για μας. Ένα ευχαριστώ και στο Ίδρυμα Ευγενίδου για αυτή τη σύμπραξη. Και μετά από αυτή την πετυχημένη συνάντησή μας, που είναι μια από τις πολλές, θα ξαναβρεθούμε για μεγάλα ζητήματα της επιστήμης. Ένα ευχαριστώ σε όλους εσάς που ήσαστε μαζί μας αυτές τις ώρες. Σας ευχαριστούμε πολύ. Σας ευχαριστούμε πολύ. Εσύ τώρα είσαι καλύτερα. Και είχε και τις αμφιλευόμενες αντάκες μέσα που το απογεώσανε. Ήταν σωστά θεατρικά δομιμένα. Το μάθημά του ξέρεις πόσο χαυλωτικό είναι. Ελείψει κάποιες καλύτερες λέξεις. Αυτή τη μάθημά δεν ξέρω αν έχει. Είχε ειδική. Είχε ειδική, αυτός κάνει ειδική. Μαζί με το χρυστοδουλάκι. Είναι σχετικά με το χρυστοδουλάκι. Μαζί με το χρυστοδουλάκι. Μαζί με το χρυστοδουλάκι. Είναι στο ένα τμήμα χρυστοδουλάκης, ειδική θεωρέση και ειδικότητας. Δεν θα μπαίνω στην ειδική, δεν μπαίνω. Να ζήσετε. Θα μου στείλεις το πρόγραμμα. Κοίτα, εκτός του μαστικιάδη το μάθημα. Ίσως και την εισαγωγή στην αστροφυσική που κάνει ο Δανέζης και η Βρέχα. Δεν νομίζω να υπάρχουν άλλα, ένα σμίξ να μπορώ να καταλάβω. Τώρα με κάνει η γενική, τι να καταλάβω. Γενική δεν κάνει, γενική κάνει ο Ταβαρλής και ο Δουλάκης. Είναι πολύ μαθηματικό. Θέλατε να μου πείτε ποιος άνθρωπος είναι αυτό το πρόγραμμα. Μάστερ, έκανες στην Κρήτη. Όχι βρε, εγώ εκεί έκανα. Δεν καταλαβαίνω. Δεν καταλαβαίνω εδώ. Για μένα βέβαια. Αστροφυσική, αγαλασιακή και κοσμολογική. |
