| Συμπτώματα της ασθένειας, αίτιο-παθογόνο, καταπολέμηση: Συνεχίζουμε, λοιπόν, στην καταπολέμηση της κορυποξύδας με τις ανθεκτικές ποικιλίες και θα αναφέρουμε, καταυθύνουσα διάταξη, τις ανθεκτικές, τις ευπαθείς ποικιλίες της λεμονιάς, δηλαδή ευπαθία καταυθύνουσα διάταξη. Η τελευταία είναι η πιο ανθεκτική, αυτό σημαίνει, έτσι. Είναι ποικιλίες, βέβαια, οι οποίες χρησιμοποιούνταν πριν από κάποιες δεκαετίες. Η αλήθεια είναι ότι η καλλιέργεια της λεμονιάς έχει περιοριστεί αρκετά στη Νότια Ελλάδα γίνεται, κυρίως του Πελοπόννησο, εξαιτίας της κορυποξύδας και πιθανόν κάποιες από αυτές να μην καλλιέργουνται πλέον. Αυτές, λοιπόν, οι οποίες ήταν οι πιο διεδομένες, η μαγλινή, η καριστινή, η αδαμοπούλου, η μασαράς. Όπως βλέπετε, η μαγλινή είναι αρκετά ευπαθείς. Είναι από τις πιο επιθυμητές ποικιλίες, γιατί έχει πάρα πολύ ωραία χαρακτηριστικά. Επίσης, κάποιες ποικιλίες οι οποίες μπορεί να παρουσιάσουν αντοχή είναι η μονακέλο που είναι ιταλική, η δυοσκούρια που είναι μια ποικιλία που αναφέρεται στη Γεωργία, αλλά είναι δική μας, δεν την έχουμε εμείς, αναφέρεται στη Γεωργία και είναι ανθεκτική για ποιον λόγο, γιατί είναι ανθεκτική στους παγετούς. Επειδή είναι λοιπόν ανθεκτική στους παγετούς, το κάνει πιο ευαίσθητο, το προδιαθέτει στη μόλινση, επομένως εφόσον είναι ανθεκτική στον παγετό, με αυτόν τον τρόπο γίνεται και πιο ανθεκτική στην κορυφοξύρα. Υπάρχει και το λαπιφιόδικο της Κύπρου, αγαπητοί εδώ συνάδελφοι, το ξέρετε, με ειρωνεύεσαι Κωνσταντίνε, το οποίο βέβαια εσείς το γνωρίζετε καλύτερα, λέγεται ότι χρειάζεται μια βελτίωση για να είναι τα χαρακτηριστικά του πιο επιθυμητά, τα εμπορικά του χαρακτηριστικά, αλλά έχω δει κάποιες μελέτες που μου είχαν φέρει οι συμφιλητές σας πριν κάποια χρόνια που το είδα μία χαρά, δεν ξέρω αν πλέον έχει βελτιωθεί, έχει μείνει όπως είναι, πιθανόν να είχε λίγο παχύ φλοιό και γι' αυτό να θεωρείτε ότι θέλει βελτίωση. Τέλος πάντων το λαπιφιόδικο της Κύπρου θεωρείται ότι έχει έναν αρκετά μεγάλο βαθμό αντοχής και αναφέρεται, αναφέρθηκε στην ελληνική βιβλιογραφία και μια ποικιλία η οποία βρέθηκε στην αρκολίδα, η Ερμιόνη, η οποία παρουσίασε πολύ μεγάλη αντοχή στην ασθένεια. Και επέλεξα να σας πω την ιστορία της Ερμιόνης, πώς ακριβώς εντοπίστηκε και πώς επιλέχτηκε, όπως σας είπα και την προηγούμενη φορά, για να δούμε πώς μπορούμε βήμα-βήμα να οδηγηθούμε στην επιλογή μιας ποικιλίας. Δεν είναι κάτι εύκολο, γιατί θα δείτε αύριο στην πράξη ότι υπάρχουν πάρα πολλοί, η παραγωγή, οι φυτωριούχοι, οι οποίοι ξαφνικά θα πούν ότι βρήκαν κάτι πάρα πολύ καλό και θα προσπαθούν να το προωθήσουν, ιδιαίτερα οι φυτωριούχοι. Θα δείτε ότι δεν είναι μια δουλειά η οποία γίνεται από τη μία στιγμή στην άλλη, θέλει πολλά χρόνια έρευνας και μάλιστα στον αγρό, σε πραγματικές συνθήκες. Η Ερμιόνη λοιπόν, προέρχεται από τη Μαγλινή, την οποία την είδαμε πριν, να είναι μία ποικιλία η οποία έχει εξαιρετικά εμπορικά χαρακτηριστικά, αλλά είναι πάρα πολύ ευπαθή στην κορυφοξύρα. Και όπως βλέπετε, πάρα πολύ παλιά, ήδη από το 1958, είχαν φυτευτεί 800 δεντρίλια από μοσχεύματα μαγλινής, από τα οποία, επειδή προέρχονταν από τη Μαγλινή, τα περισσότερα αρρώστησαν από κορυφοξύρα. Είπαμε ότι η Μαγλινή είναι πολύ ευπαθή στην κορυφοξύρα, έτυχε όμως ένα από αυτά να παραμείνει υγιές και να μην παρουσιάζει κανένα σύμπτωμα. 10 χρόνια αργότερα, το 1968, ελείφθηκαν 400 μοσχεύματα από αυτό το υγιές και όλα αυτά τα δέντρα παρέμειναν υγιή, οπότε αυτό προσέλκτησε το ενδιαφέρον των συναδέλφων που δούλευαν σε εκείνη την περιοχή, αλλά και επιστημόνων που είχαν επαφή με εκείνη την περιοχή. Οπότε με αυτόν τον τρόπο γινόταν αυτή η μελέτη και συλλέγονταν τα στοιχεία. 10 χρόνια αργότερα, εμβολιάστηκαν ακόμα πιο πολλά, 2.000 μοσχεύματα, από τα οποία ασθένισαν 10, αλλά δεν ξεράθηκαν, δεν πέθαναν όπως πεθαίνουν κανονικά τα δέντρα της επικοιλίας Μαγλινή. Οπότε βρέθηκε, ας πούμε, εντοπίστηκε αυτή η νέα επικοιλία και ονομάστηκε Ερμιόνι, εξαιτίας της περιοχής από την οποία προήλθε, από την περιοχή της Ερμιονίδας. Λοιπόν, αυτά είναι δεδομένα εκείνης της εποχής, τώρα έχουμε μωριακά αποτυπώματα και μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα άτομα το ένα από το άλλο. Τότε είχαμε πιο πρωτόγωνα, να το πω μέσα, όχι και ακριβώς πρωτόγωνα, αλλά πιο απλά, πιο διαφορετικά, πιο εύκολα τότε στο χειρισμό τους. Τότε, λοιπόν, μπορούσαμε να κάνουμε ηλεκτροφόρηση ολικών πρωτεϊνών και πιο εξειδικευμένα να απομονώσουμε και τα ισοένζυμα που είχε το κάθε άτομο. Λοιπόν, εδώ πέρα, όπως βλέπετε, υπάρχουν κάποια γράμματα τα οποία είναι τα αρχικά από κάποιες ποικιλίες. Είναι αδαμοπούλου, ερμιώνει ένα, ερμιώνει δύο, μαγλινί, μοναγκέλο. Αυτές εδώ δεν θυμάμαι ακριβώς ποια είναι αυτή, αυτή πρέπει να είναι η καριστινή. Οπότε παίρνουμε τις ολικές πρωτεϊνές και τις συγκρίνουμε. Παίρνουμε αυτό το προφίλ των πρωτεϊνών, αυτό γινόταν τότε, έτσι. Είναι δεδομένα του κυρίου Θανασουλόπουλου, αυτός είχε κάνει την μελέτη και είχε με τη βοήθεια των τοπικών γεωπόνων ανακαλύψει την ερμιώνη. Βλέπουμε λοιπόν εδώ ότι το ε1 και ε2 που είναι ερμιώνει με την μαγλινί που είναι η μαμά της, είναι ακριβώς ίδια τα προφίλ. Βλέπετε δεν υπάρχουν διαφορές σε αυτές τις στήλες. Θα δείτε όμως ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ αυτών των τριών και όλων των υπολοίπων. Εδώ ας πούμε υπάρχει μία μπάντα παραπάνω, όπως και εδώ υπάρχει μία μπάντα παραπάνω και εδώ υπάρχει μία μπάντα παραπάνω και εδώ υπάρχουν άλλες διαφορές εδώ κάτω με αυτές. Άρα λοιπόν πράγματι η ερμιώνη είναι ίδια με τη μαγλινί και αυτό είναι λογικό επειδή προέρχεται από τη μαγλινί. Βέβαια θα έπρεπε να αποδειχθεί ότι η ερμιώνη έχει κάτι διαφορετικό για να πούμε ότι είναι νέα επικοιλία. Επομένως το επόμενο βήμα ήταν μια πιο εξειδικευμένη ανάλυση κάποιων πρωτεϊνών, όχι όλων των ολικών πρωτεϊνών. Ανάλυση λοιπόν ισοεμζύμων, αυτό τότε το λέγαμε δυοχημικούς δίκτες ενώ τώρα έχουμε τους μωριακούς δίκτες όπου κάνουμε τις συγκρίσεις και βλέπουμε ότι μαγλινί 1, μαγλινί 2 είναι ίδιες και που είναι ερμιώνη 1 και πάλι ερμιώνη 2 είναι διαφορετικοί. Βλέπετε είναι διαφορετικοί από τη μαγλινί. Δηλαδή από τις ολικές πρωτεϊνές επιλέξαμε μόνο ένα κομμάτι από αυτές τα ισοένζυμα και βλέπουμε ότι όντως είναι διαφορετικά. Και επίσης η ερμιώνη είναι διαφορετική και από τις υπόλοιπες, Μοναγκέλο, Καριστίνη, Αδαμοπούλου, οι οποίες και αυτές είναι διαφορετικές από τη μαγλινί. Τώρα βέβαια δεν χρησιμοποιούμε πλέον τέτοιους δίκτες για να διαπιστώνουμε αν έχουμε διαφορετικά άτομα, να το πω έτσι. Όμως θέλω να σας δείξω ότι μια μελέτη για να βγάλουμε μια νέα επικοιλία πρέπει να γίνεται από όλες τις πλευρές. Πρώτα απ' όλα θέλει πάρα πολύ δουλειά στον αγρό, όπως δουλεύετε πάρα πολλά χρόνια, θέλει μεγάλο ρυθμό δέντρων και μετά θέλει και κάποιες πιο εξειδικευμένες δουλειές για τις οποίες θα πρέπει να βοηθηθούμε, να ζητήσουμε τη βοήθεια κάποιων ειδικών. Να πάμε σε κάποια εργαστήρια, αν σας τύχει αύριο να εντοπίσετε κάποια επικοιλία ανθεκτική σε κάτι άλλο. Μπορεί να βρείτε εδώ στην περιοχή σας κάποια επικοιλία ανθεκτική στον βακτυριακό κάψιμο, στα μυλοειδή. Δεν πρέπει από τη μια στιγμή στην άλλη με το που θα δείτε ένα δύο δέντρα να ξεχωρίζουμε στο χωράφι να πείτε το βρήκα, θέλει πάρα πολύ δουλειά, εντάξει. Επίσης, όταν στις εξετάσεις μιλούμε για την καταπολέμηση της κορυφοξύρας, γιατί είναι ένα πολύ συνηθισμένο θέμα, αυτό που συνηθίζετε να κάνετε γράφετε «Ανθεκτικές Πικυλίες Παύλα-Ερμιόνη», χωρίς να ξέρετε ποια είναι αυτή και τι είναι αυτό το πράγμα. Ένας συνάδελφος που ρώτησα από την περιοχή του ναυπλίου, που είχε δουλέψει πολύ πάνω στην Ερμιόνη, ήταν εδώ φοιτητής στη Γεωπονική, μου είπε ότι υπάρχει ακόμα, θα το βρίσκεις εκεί πέρα στην περιοχή, αλλά δεν ανδιαφέρθηκε ποτέ κανένας για να το προωθήσει. Οπότε μπορείτε να το αναφέρουμε εμείς εδώ στο μάθημα, αλλά μην νομίζετε ότι είναι κάτι το οποίο θα το βρείτε αν να πάσετε να το ψάξετε. Εδώ είναι τα υποκείμενα τα οποία χρησιμοποιούμε στα Εσπεριδοειδή, τα οποία, κάποια υποκείμενα, όχι όλα βέβαια, μόνο που έχω υπογραμμίσει αυτό και αυτό και έχω ξεχάσει να υπογραμμίσω αυτό κι εκείνο. Βλέπουμε λοιπόν ότι έχουμε ένα πρόβλημα όταν πρόκειται να επιλέξουμε υποκείμενα. Έχουμε τρεις, θα έλεγα, ασθένειες σημαντικές, για τις οποίες θα πρέπει να συνδυάσουμε έναν θεκτικό υποκείμενο. Έχουμε πρώτα απ' όλα την κομίωση, δηλαδή της ύψηλεμού αποφυτόφθορα, έχουμε την κορυφοξύρα, μας ενδιαφέρει το υποκείμενο γιατί είπαμε ότι η κορυφοξύρα κι αυτή μπορεί να μπει από τις ρίζες, αν και στη χώρα μας περισσότερο έχουμε προσβολές από τα κλαδιά και από τα φύλλα, από τις πληγές στην κόμμη του δέντρου. Παρ' όλα αυτά μας ενδιαφέρει το υποκείμενο γιατί πάντοτε η κορυφοξύρα έχει τη δυνατότητα να προσβάλλει και από τις ρίζες. Και έχουμε τέλος και την τριστέτσα, η οποία δυστυχώς εισήχθη στη χώρα μας. Όταν ήμουν εγώ φοιτήτρια λέγαμε δεν έχουμε τριστέτσα, δεν έχουμε το έργα, δεν έχουμε το έλλο, όμως τώρα έχουμε. Οπότε, όπως βλέπετε, πολλές φορές είναι πολύ δύσκολο να επιλέξουμε κάποιο υποκείμενο. Είναι ανθεκτικό στη μια ασθένεια, είναι αφουπαθές στην άλλη ασθένεια. Θα πρέπει να ζυγίσουμε κάθε φορά τις συνθήκες της περιοχής μας, να ταλάμπουμε αυτά τα πράγματα υπόψη μας. Αν η ασθένεια υπάρχει και επικρατεί, αν την ευνοούν οι συνθήκες, οι κλιματολογικές, οι περιβαλλοντικές, και να επιλέξουμε αυτό το οποίο ταιριάζει περισσότερο. Ωραία, ναι. Μαλνέρο, έχασα στο προηγούμενο μάθημα. Το μαλνέρο είναι η μορφή της κορυφοξύρας. Η κορυφοξύρα είναι μια αδρομήκωση. Ξεκινώντας με τις αδρομικώσεις, την περτισιλίωση, είχαμε πει ότι κλασικά οι αδρομικώσεις προσβάλλουν από τις ρίζες. Και μπαίνουν μέσα στα αγγεία και τα προσβάλλουν, όπως είχαμε μιλήσει και για τις αδρομικώσεις στο άλλο μάθημα, στο 4ο έτος που είχατε, στα μονοετή φυτά. Υπάρχουν όμως κάποιες αδρομικώσεις, οι οποίες δεν μολύνουν μόνο από τις ρίζες, μολύνουν και από ουλές φύλλων, ουλές πτώσεις φύλλων, από πιηγές στα κλαδιά. Μία από αυτές είναι η κορυφοξύρα. Η μορφή της ασθένιας όμως της κορυφοξύρας που προσβάλλει από τις ρίζες είναι πολύ πιο βαριά, την έχουνε ιδίως στην Ιταλία, έχουνε πολλή εκεί πέρα. Ενώ λοιπόν η κορυφοξύρα διεθνώς ονομάζεται malseco, δηλαδή το ξερό κακό, η μορφή της η οποία προσβάλλει από τις ρίζες ονομάζεται malnero, το μαύρο κακό. Εντάξει. Ιταλικό, ιταλιτόκλυπια έτσι. Ωραία, και τώρα θα πάμε σε κάποιες άλλες ανδρομικώσεις, μιας και έχουμε τελειώσει με την κορυφοξύρα, θα πάμε σε κάποιες άλλες ανδρομικώσεις, οι οποίες εμφανίζονται μόνο στην ελιά. Θα αναφερθούμε σε δύο ανδρομικώσεις της ελιάς και μετά θα μιλήσουμε και πολύ λίγο για την ολλανδική ασθένια της φτελιάς. Λοιπόν, η φώμα της ελιάς είναι και αυτή μια ανδρομίκωση, είναι μια ασθένια η οποία υπάρχει εδώ και περίπου 50-60 χρόνια στην Κρήτη, έχει αναφερθεί σε μια περιοχή της Ιταλίας, αλλά στις υπόλοιπες χώρες που καλλιεργείται η ελιά δεν έχουμε αναφορές. Οπότε, τα στοιχεία που υπάρχουν στη διάθεσή μας είναι περιορισμένα. Ξέρουμε ότι στην Ελλάδα υπάρχει στην Κρήτη, υπάρχει στη Μητυλίνη, υπήρχε από παλιά σ' αυτές τις περιοχές, αλλά τώρα τελευταία έχει κάνει την εμφάνιση και σ' άλλες περιοχές. Υπάρχει πάρα πολύ στη Χαλκιδική, για παράδειγμα. Είναι λοιπόν και αυτή μια ανδρομίκωση. Συνεπώς, εφόσον την έχουμε στην Ελιά, ποια άλλη ανδρομίκωση έχουμε δει στην Ελιά να δημιουργεί πολύ σοβαρό πρόβλημα, πολύ σοβαρή ασθένια σε κάποιες περιοχές? Ναι. Γιατί το ψηθείς μόνος σου, δεν είπες. Ποια άλλη ασθένια έχουμε δει, νίκο εκεί πάνω, εσύ που βγάζεις πάντα φωτογραφίες, σήμερα τίποτα. Όχι, δεν πειράζει. Ποιο στιμάται, ποια ανδρομίκωση αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στην Ελιά, πες μας Πάνη. Η τζελατίνα. Η τζελατίνα είναι μια συψηριζία. Πες μας Ιρό. Η βερτισιλίωση φυσικά. Η βερτισιλίωση ήταν η πρώτη ανδρομίκωση με την οποία ασχοληθήκαμε. Και την περιγράψαμε στην Ελιά ιδιαιτέρως, γιατί έχει κάποια ιδιαίτερα συμπτώματα, να το πω έτσι. Αυτός ο μεταχρωματισμός των Αγίων δεν είναι σαφής και ούτω καθεξής. Οι δαρείς, φλοιός και λοιπά είναι της τζελατίνας. Ο μεταχρωματισμός, ο ιδαρείς, όπως λες, εμφανίζεται κυρίως σε βακτριολογικές ασθένειες. Ο μεταχρωματισμός που έχουμε στην Ελιά είναι σχεδόν ανείπαρπτος. Έχουμε ένα μολόπισμα του κεντρικού κυλίνδρου. Είσουν εδώ τότε. Εφόσον έχουμε ήδη μια σοβαρή ανδρομήκωση στην Ελιά τη βερτισιλίωση, έχουμε και μια δεύτερη σε κάποιες περιοχές, με την οποία πάντοτε μπερδευόμαστε. Αυτές οι δύο μοιάζουν πάρα πολύ. Τα συμπτώματα της μοιάζουν πολύ με τη βερτισιλίωση. Τα συμπτώματα. Η βιολογία όμως και η επιδημιολογία του παθογόνου έχει αρκετά στοιχεία που είναι παρόμοια με εκείνα του παθογόνου της κορυφοξύρας. Προσέξτε όμως, πολλές φορές στις εξετάσεις ρωτάμε για την κορυφοξύρα. Σας ρωτάω η κορυφοξύρα ξέρω εγώ ποιά είναι τα συμπτώματά της ή σας δίνω εγώ τα συμπτώματα και σας λέω ποια ασθένεια θα υποψιαστείτε. Και ρωτάω παραπέρα με ποια άλλη ασθένεια θα μπορούσετε να περδέψετε αυτήν την ασθένεια. Και ερχόσαστε και απαντάτε με τη φώμα της ελιάς. Είναι λογική αυτή η απάντηση. Κάποιοι χαμογελάνε. Μπορώ να σας δίνω συμπτώματα σε μία λεμονιά και να σας ζητάω να διαγνώσετε που φαίνεται ότι είναι κορυφοξύρα, να σας ρωτάω με ποια άλλη ασθένεια μοιάζει και να μου απαντάτε με τη φώμα της ελιάς. Όχι βέβαια, γιατί είναι ένας άλλος ξενιστής. Η ομοιότητα έχει να κάνει με τη βιολογία και την επιδημιολογία. Αλλά η φώμα της ελιάς είναι σε άλλο ξενιστή, είναι στην ελιά. Μόνο στην ελιά. Λοιπόν, σε αντίπτυση με τη βερτισιλίωση αυτή η αδρομήκωση, είναι ταυτόχρονα και σύψη ξύλου, θα το δούμε μετά, δεν είναι τόσο πολύ καταστρεπτική, δεν είναι τόσο πολύ μεγάλο πρόβλημα, δεν θα την αντιληφθούμε εγκαίρως. Γιατί τα δέντρα μένουν παραγωγικά για πολλά χρόνια και μπορούμε να τα διασώσουμε με ένα απλό κλάδεμα εξηγίασης. Ωραία. Τι θα δούμε λοιπόν στη φώμα της ελιάς. Στη φώμα της ελιάς θα δούμε φιλόπτωση και θα δούμε ξυράσεις βλαστών και κλάδων, όπως βλέπετε εδώ, που είναι τυπικά συνθόματα αδρομήκωσης. Θα μπορούσαμε να τα δούμε αυτά και στον βερτισίλειο. Εδώ όμως υπάρχει μια πολύ μικρή διαφορά που εντάξει μερικές φορές υπάρχει, μερικές φορές δεν υπάρχει, ανάλογα με τις συνθήκες του περιβάλλοντος και όλας, εξαρτάται, αλλά είναι μια διαφορά έτσι, δεν μπορώ να πω ότι κρίνει το ποια ασθένεια είναι, είναι μια διαφορά που μπορεί να μας κάνει να υποψιαστούμε ότι είναι φώμα, ότι είναι η φώμα της ελιάς, τα ξερά φύλλα μένουν για περισσότερο καιρό πάνω στο δέντρο, ενώ με την αδρομήκωση έχουμε φιλόπτωση και μετά ξύρανση. Εδώ έχουμε ξύρανση και τα φύλλα μένουν ξερά πάνω στο κλαδί. Λοιπόν, για τις φωτογραφίες να με συγχωρείτε, αλλά όπως σας είπα είναι μια ασθένεια που έχει αναφερθεί μόνο στην Ελλάδα σε κάποιες περιοχές και στην Ιταλία, δεν έχουμε πάρα πολλά στοιχεία από αυτήν και οι φωτογραφίες είναι περιορισμένες το υλικό που μπορεί να έχουμε. Εδώ λοιπόν αυτή η φωτογραφία δεν μας δείχνει και πολύ καλά αυτό που περιγράφεται. Μπορεί να δούμε λοιπόν σε κλαδιά αυτού του μεγέθους, δηλαδή μεγέθους δάχτυλου που λέμε ή λίγο χοντρύτερα ή και πιο μεγάλα ακόμα ή του μπράτσου μου, μπορούμε να δούμε πάνω στο φλείο επιφανειακά κάποιες κυλίδες με τη μορφή λωρίδων. Έτσι βλέπουμε λοιπόν μια ξύραση του φλείου η οποία εμφανίζεται, την βλέπουμε επιφανειακά στα κλαδιά με τη μορφή λωρίδων ή κυλίδων. Εδώ πέρα υπάρχει με τέτοια κυλίδα αλλά και στις άλλες εικόνες κάπου θα υπήρχε αλλά δεν είναι τόσο εμφανής, εντάξει. Εκεί μόνο στο Μεσαίο η φωτογραφία είναι μία οπότε μπήκανε όλα μαζί. Δεν σας βοηθάει και πολύ αυτή η φωτογραφία αλλά σας είπα δεν υπάρχουν διαθέσιμες εικόνες. Μία-δυο επόμενες εικόνες είναι καλές που θα δείτε. Χαρακτηριστικά και αυτό να το θυμόσαστε και αν σας ζητηθεί στις εξετάσεις είναι μια διαφορά με τη βυστησιλίωση, είναι ότι ο φλειός επιφανειακά παίρνει ένα χαρακτηριστικό κεραμμυδί χρώμα. Και μάλιστα άμα τον βρέξεις αυτό το κεραμμυδί χρώμα γίνεται ακόμα πιο έντονο. Τώρα βέβαια μιλάω έχουμε ελιά έτσι, μη φανταστείτε τίποτα χοντρά κλαδιά με ζαρωμένο φλειό. Θα πρέπει να πάτε σε λεπτά κλαδιά, εκεί που ο φλειός είναι ακόμα λίος. Άρα λοιπόν σε εκείνες οι περιπτώσεις επιφανειακά ο φλειός παίρνει ένα κεραμμυδί χρώμα το οποίο γίνεται ακόμα πιο έντονο όταν το βρέξεις. Λοιπόν, και αν θα σηκώσουμε το φλειό ή θα κάνουμε επιμήκη στο μέσ θα δούμε από κάτω τον κεντρικό κύλινδρο, κεντρικός κύλινδρος είπαμε είναι ότι βρίσκεται κάτω από το φλειό, θα δούμε έναν μεταχρωματισμό σκούρο καστανό, βλέπετε εδώ. Σκούρος καστανός μεταχρωματισμός ο οποίος επεκτείνεται πολύ μακρύτερα από τα όρια των κυλίδων που βλέπουμε πάνω στον φλειό. Δηλαδή και σε μήκος και σε βάθος, δηλαδή σαπίζει το ξύλο, αρχίζει μια σύψη ξύλο από εκεί πέρα. Εδώ βλέπουμε σε μεγαλύτερα χοντρύτερα κλαδιά αυτές τις λωρίδες, έτσι σκοτεινός μεταχρωματισμός. Και αυτό βέβαια είναι τελείως διαφορετικό από την βερτισιλίωση, έτσι δεν είναι με βάση αυτά που είδατε στην αντίστοιχη διάλεξη και τις αντίστοιχες φωτογραφίες. Αυτό μοιάζει πάρα πολύ και με σύψη ξύλου, αλλά σύψη ξύλο θα δούμε στην επόμενη εβδομάδα. Είναι όμως αδρομήκωση, πέρα από σύψη ξύλου είναι και αδρομήκωση. Γιατί? Γιατί αν θα προχωρήσουμε πολύ πιο πέρα εκεί που υποτίθετο ότι είναι υγιές, εκεί που δεν βλέπουμε αυτούς τους καστενούς μεταχρωματισμούς, θα βρούμε μικίλιο μέσα στις αγγιώδεις δεσμίδες, δηλαδή προχωράει πολύ πιο γρήγορα μέσα στα αγγεία, υπάρχει στα αγγεία. Και επίσης θα δούμε και τυλώσεις. Τυλώσεις είχαμε δείξει στην βερτισιλείωση. Είναι υλικό το οποίο περνάει από τα κύταρα τα οποία βρίσκονται γύρω από τα αγγεία, χύνεται μέσα στα αγγεία και φράζει τα αγγεία έτσι ώστε να μην μπορεί το παθογόνο να προχωρήσει. Άρα και εδώ βρίσκουμε τυλώσεις, είναι λοιπόν μια αδρομήκωση και αυτή. Είναι όμως και σύψη ξύλου, δηλαδή δεν περιορίζεται μόνο στα αγγεία, πηγαίνει και στους γύρω ιστούς και στα γύρω κύταρα. Και έτσι σε εγκάρσιες τομέες μπορεί να δούμε καστανές κυλίδες οι οποίες έχουν ένα ακανόνιστο σχήμα γιατί από τη στιγμή που θα μπει και θα μπει από κάποια πληγή, ξεκινάει σύψη ξύλου και προχωράει προς όλες τις κατευθύνσεις. Βέβαια είναι προϊούσα η αδρομήκωση, προχωράει πολύ πιο γρήγορα γι' αυτό το βρίσκουμε μέσα στα αγγεία. Η βερτισιλίωση δεν είναι σύψη ξύλου, μπορεί να δούμε αυτόν τον μολοπισμό να διαχαίεται και γύρω από τα αγγεία, αλλά δεν μας κάνει αυτό το χαρακτηριστικό της σύψης του ξύλου. Τι σαφίζει το ξύλο ρε παιδί μου, ξεραίνεται. Αυτό δεν το κάνει, θα το κάνει βέβαια όταν θα νεκρωθεί. Όταν θα νεκρωθούν τα αγγεία δεν θα μπορεί το δέντρο να διαθρέψει τους ιστούς οπότε ξεραίνεται και αφού ξεραθεί προχωράει το παθογόνο και στους γύρω ιστούς. Αλλά αυτό γίνεται αργότερα σε ένα στάδιο αργότερα ενώ αυτό από τη στιγμή που θα ξεκινήσει η μόλιψη από μία πληγή ξεκινάει και η σύψη. Μια παρόμοια φωτογραφία είχαμε δει και στην κορυφοξύρα που είχαμε μια εγκαρσιατομή και βλέπαμε τέτοιες σύψης ξύλου. Άρα λοιπόν αρχίζουμε να βλέπουμε τις πρώτες ομοιότητες με την κορυφοξύρα. Όπως βλέπετε και η κορυφοξύρα ανήκει στους ατελείς μηκητές και στην τάξη των σφαιροψιντάλαις δηλαδή δημιουργεί πυκνίδια σαν αγγενείες καρποφορίες μέσα στις οποίες παράγει τα σπόρια. Το όνομα είναι Foma incompta ενώ της κορυφοξύρας είναι φώμα τραχεήφυλλα δηλαδή έχουμε δύο φώμες εδώ πέρα έχουμε το ίδιο γένος. Σε συμπαθάμε. Και εδώ έχουμε τη μορφή της απεικίας που επίσης μας θυμίζει πάρα πολύ τη μορφή της απεικίας της κορυφοξύρας. Και να δούμε ποια άλλα στοιχεία της επιδημιολογίας γνωρίζουμε τα οποία μας παραπέμπουν έτσι μας θυμίζουν αρκετά την κορυφοξύρα. Επαναλαμβάνοντας ότι δεν έχουμε τόσο πολλά στοιχεία στη διάθεσή μας γιατί η ασθένεια μελετήθηκε από τον κύριο Μαλαθράκη πριν από αρκετά χρόνια και νομίζω ότι είναι η μοναδική έτσι αισθανταμένη μελέτη που έχουμε για την περιοχή μάλιστα της Κρήτης. Λοιπόν διατηρείται με πυκνίδια σε ξερά κλαδιά. Ό,τι ακριβώς συμβαίνει και με την κορυφοξύρα. Τώρα εσείς ξέρετε τα πυκνίδια τι ρόλο παίζουν έτσι δεν είναι. Τα πυκνίδια θα δώσουν σπόρια τα οποία θα κάνουν τις μολύνσεις. Οι μολύνσεις γίνεται από πληγές όπως συμβαίνει και στην κορυφοξύρα και οτιδήποτε βοηθάει στο να δημιουργηθούν πληγές. Παραδείγματος χάρη στην ελιά κάποιες ασθένειες ή κάποιες τροφοβενείες μπορεί να προκαλέσουν εφυλόπτωση. Από εκείνες τις ουλές μπορεί να μπει το παθογόνο. Το κυκλοκόνιο είναι μια ασθένεια της ελιάς η οποία προκαλεί εκτεταμένη εφυλόπτωση. Άρα λοιπόν στις περιοχές του κυκλοκονίου ίσως θα πρέπει να λαμβάνεται περισσότερη μέρημνα για να μην εισαχθεί αυτή η ασθένεια και να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα. Γιατί θα έχει εξαιτίας του κυκλοκονίου θα υπάρχουν νεουλές και θα μπορεί από εκεί να μολύνει. Εγκαθίσταται στα αγγεία, δηλαδή είναι μια δρομήκωση αλλά η εξάπλωσή του είναι ακτινοτή. Δηλαδή πάει και στους παρακείμενους ιστούς και σε βάθος και σε μήκος, γι' αυτό εμφανίζεται και με τη μορφή της ύψης του ξύλι. Η απελεφέρονση των πυκνιδιοσπορίων όπως σε όλες τις αντίστοιχες περιτώσεις όπου έχουμε πυκνίδια γίνεται με το νερό. Είναι απαραίτητη υγρασία, δηλαδή πρέπει να έχουμε βροχή για να φουσκώσουν τα πυκνίδια και να βγάλουν προς τα έξοδο περιεχόμενό τους, δηλαδή τα πυκνιδιοσπόρια. Και φυσικά καταλαβαίνετε ότι και η μεταφορά των πυκνιδιοσπορίων θα γίνει με τη βοήθεια του αέρα και των σταγωνιδιών της βροχής. Είναι στοιχεία επιδημιολογίας τα οποία μας θυμίζουν πάρα πολύ την κορυφοξύρα της λεμονιάς. Και εδώ, όπως και στην κορυφοξύρα, έχει βρεθεί μια τοξίνη η οποία δεν έχει όμως ταυτοποιηθεί, η οποία προκαλεί συμπτώματα μαρασμού σε κλαδιά. Άμα την απομονώσουμε, δηλαδή από τα υγρά της καλλιέργειας του Νίκητα, προκαλεί συμπτώματα μαρασμού. Όμως, περαιτέρω δουλειά δεν έχει γίνει, υποψιαζόμαστε όμως ότι πιθανόν και αυτό το είδος της φώμας να παράγει κάποια τοξίνη. Παραδείστηκε με την τοξίνη της φώματρα χεύφυλλα, η οποία πώς λέγεται... Εσύ με το σγουρό μαλί, πώς το όμορφο σε λένε... Δεν τα είπαμε. Δεν τα είπαμε. Δεν σε ρώτησα μέχρι τώρα, για πες μου. Κέλι. Κέλι ή κέλι. Κέλι. Με κάπα. Ωραία, πες μας, θυμάσαι? Ποιος θυμάται πώς λέγεται η τοξίνη που βρίσκουν... Εσύ κλέβεις. Εσύ δεν θυμάσαι. Εσύ δεν θυμάσαι. Εσύ διαβάζεις από μέσα από Παγαλία. Λοιπόν, λέγεται Μαλσεκίνη. Γιατί? Από το Μαλσεκο, που είναι το όνομα της κορυφοξύρας διεθνός. Εκείνη λέγεται Μαλσεκίνη. Αυτή δεν έχει ταυτοποιηθεί, δεν έχει ασχοληθεί κάποιος. Η καταπολέμηση, λοιπόν, μπορούμε να την προτείνουμε, ξέροντας πώς καταπολεμούμε την κορυφοξύρα που είναι μια αντίστοιχη ασθένεια. Μπορούμε να την προτείνουμε. Είπαμε, έτσι και λίωσα, ότι είναι μια ασθένεια η οποία εμφανίζεται σε κάποιες περιοχές. Δεν υπάρχει παντού. Άρα, αφαίρεση και συλλογή από το έδαφος και καταστροφή με φωτιά των προσβεβλημένων. Όσο πιο νωρίς το κάνουμε, τόσο καλύτερα. Δηλαδή, μην περιμένουμε να μας ξεραθούν ολόκληρα κλαδιά. Ας κόψουμε τα λεπτότερα. Αυτό θα το κάνουμε την ζεστή περίοδο του έτους, εκεί που θα έχουμε τις λιγότερες βροχές, για να αποφύγουμε τις μολύνσεις. Άρα, λοιπόν, από Μάιο έως Οκτώβριο. Εκεί που υπάρχει κυκλοκόνιο, θα πρέπει να κάνουμε και καταπολέμιση του κυκλοκονίου, για να μην έχουμε αποφυλώσεις. Και στις περιοχές τις οποίες αναφέρεται ότι υπάρχει ιδιαίτερο πρόβλημα, στις περιοχές της Κρήτης και μια ποικιλία στην Μητυλίνη που υπήρχε εκεί και είχε ιδιαίτερο πρόβλημα, θα μπορούσαμε να συστήσουμε αντικατάσταση αυτών. Δεν ξέρω αν κάποιος από εσάς είναι από τη Μητυλίνη. Τα τελευταία χρόνια από τη Μητυλίνη έχουμε κανέναν? Εσύ? Πώς σε λένε εσένα? Α, από την Κρήτη είσαι. Τι να την κάνουμε την Κρήτη, τώρα Μητυλίνη λέμε. Σας παρακαλώ, τι δηλαδή. Στην Κρήτη ξέρουμε ότι εντάξει, ότι υπάρχει σε δύο-τρεις ποικιλίες. Μητυλίνη λέμε ρε παιδί μου, κρετικούς έχουμε εντάξει πολλούς. Ωραία. Πώς σε λένε όμως? Όχι. Σίση. Μου το έχεις αναπεί. Ναι, είδες, κάτι μου θύμιζες. Ωραία. Λοιπόν, και μία άλλη αδρομήκωση της ελιάς. Και τώρα πατάμε και σε ένα άλλο πεδίο το πόδι μας. Πατάμε στις αδρομηκώσεις, οι οποίες υποβοηθούνται από προσβολές εντόμων. Και θα πούμε δύο. Η μία είναι η φυαλόφορα της ελιάς και η άλλη, που δεν θα την αναπτύξουμε πολύ, είναι η ολλαντική ασθένεια της φτελιάς. Ωραία. Η φυαλόφορα της ελιάς, λοιπόν, είναι μία ασθένεια, η οποία έχει και αυτήν περιορισμένο τοπικό ενδιαφέρον. Γιατί, εμφανίζεται, έχουμε κανόν εδώ από τα Μέγαρα ή από την Κόρνθο, που να βρούμε. Τα τελευταία χρόνια μόνο από την Βόρεια Ελλάδα έχουμε φοιτητές. Και όσο πάει και ο καιρός... Όλοι προτιμούν την πόλη τους να σπουδάσουν, να δούμε τι θα γίνει. Λοιπόν, στην ποικιλία Μεγαρήτικη, κυρίως, αλλά σποραδικά, την έχουμε βρει σε Κορονέκη και Καλαμών. Ποιος είναι αυτός που κάνει φασαρία? Ο Νίκος σήμερα, ιδιαίτερα, έτσι, φασαριόζος. Λοιπόν, και δεν έχουμε και πόρτες εκεί πέρα, έχουμε... Ωραία. Στην περιοχή, λοιπόν, των Μεγάρων και της Κορυμφίας, που καλλιεργεί την Μεγαρήτικη, έχουμε αυτό το πρόβλημα. Είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση, όμως, γι' αυτό καλό θα είναι να τη δούμε. Εμφανίζεται σε δέντρα, τα οποία είναι προσβεβλημένα από θεοτρίβι και φλειοφάγο. Αυτή η ασθένεια δεν υπάρχει στο βιβλίο που θα πάρετε. Τις διαλέξω, όμως, να τις πάρετε. Είπαμε, θα μου δώσετε και τα email σας, θα τα στείλω στη βιβλιοθήκη για να μπαίνουν στο blackboard. Δεν μου δώσατε τίποτα. Πού μου δώσατε? Εμένα δεν μου δώσατε τίποτα. Σας είπα, θα μου δώσετε ένα Excel, όπου θα είναι τα ονόματά σας, δεν μου δώσατε τίποτα. Χαρτάκι μου δώσατε? Όχι, γιατί δεν έχω γραμματεία να κάθετε να δακτυλογραφεί αυτά. Εσείς θα τα μαζέψετε σε ένα χαρτάκι, θα τα πάρει ένα καλό παιδί ή μια καλή κοπέλα να τα γράψει και θα μου τα δώσει. Ναι, αλλά δεν μου δώσατε τίποτα. Κάποιος θα πήρε για να τα... Παρακαλέστε, σας παρακαλώ, τους διπλανούς να σταματήσουν να φωνάζουν, γιατί δεν υπάρχει πόρτα. Μην ασκήσω και φωνάζομαι από εδώ. Ναι. Αυτά είναι... Τι έγινε? Αυτά είναι κάποια ξυλοφάγω έντομα, ο φλειοφάγος και ο φλειοτρίβης. Όχι, είναι δύο της ελιάς. Ωραία. Αυτό που παρατηρούμε λοιπόν είναι συστροφή και ξύραση των φύλων και στη συνέχεια ξύραση των βλαστών και των μεγαλύτερων κλάδων και τελικά και δέντρων. Όμως, αυτά τα δύο έντομα, βέβαια δεν έχουμε εδώ τον κύριο Κουλούση για να μας πει, αλλά αυτά τα δύο έντομα δεν μπορούν να ευθύνονται για ξύραση μεγαλύτερων κλάδων, αν το δέντρο δεν είναι τόσο πολύ προσβεβλημένο. Άρα λοιπόν, θα έπρεπε κάποιος να πάει κοντά και να ψάξει πάρα πολύ καλά. Και αν πας κοντά και ψάξεις, τι βλέπεις? Κάποιες κυλίδες, με συγχωρείτε πάλι για τις φωτογραφίες, αλλά υλικό δεν υπάρχει. Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του κ. Θανασουλόπουλου, δεν υπάρχει πουθενά υλικό για τη φυαλόφορα της Ελιάς. Λοιπόν, κυλίδες καστανές, οι οποίες είναι σε σχέση με τις στοές των εντόμων. Εδώ έχει τρυπήσει το έντομο και εδώ είναι η κυλίδα, την οποία όμως δεν μπορείτε να τη δείτε εκεί πολύ καλά, την βλέπετε εδώ που είναι ξεφλουδισμένο. Εντάξει. Οι κυλίδες βέβαια αυτές επεκτείνονται και λίγο πέρα από τις στοές. Κάποιος θα μπορούσε να πει εντάξει ξεράθηκε, έχει μερικά χιλιοστά, παραπάνω ξύρανση πέρα από τη στοά. Όμως, Τσου, έχουμε περάσει την ώρα μας, αγαπητοί, πώς σε λέμε. Βασιλεία. Όμως, αν θα πάμε να αποκαλύψουμε τα αγγεία του Ιστού, αρκετά εκατοστά πέρα από τη στοά, η στοά κάπου τελειώνει, κάπου εδώ έτσι, από εκεί και κάτω όμως, τι βλέπουμε, βλέπουμε μεταχρωματισμό των αγγίων καστανό, δηλαδή βλέπουμε μία δρομήκωση. Αυτό δεν μπορεί να έχει σχέση με τα έντομα, άρα κάτι μπαίνει από εκεί πέρα, από τις στοές, από τα ίδια τα έντομα, κάτι κουβαλάει το έντομο, κάτι μπαίνει από εκεί, διευκολύνεται ο μήκητας, ο οποίος μπαίνει στα αγγεία και μας προκαλεί αδρομήκωση. Ο μήκητας ο οποίος απομονώνεται από αυτά τα αγγεία είναι ατελής μήκητας το μονυλιάλες, δηλαδή δεν έχει πυκνίδια και άλλες αγγενείς χαρποφορίες, έχει μόνο κονίδια πάνω σε κονιδιοφόρους, είναι οφιαλόφωνα παραζίτικα, ο οποίος είναι παθογόνο και κάποιων άλλων καλλιεργιών. Η ασδένεια έχει άμεση σχέση με τους κολύτες. Η είσοδος του μήκητα γίνεται από τις τοές και ο μήκητας απομονώνεται και από τις τοές αλλά και από το σώμα των εντόμων. Δηλαδή αν θα πάρουμε εντόμο και το βάλουμε πάνω σε PDA θα μας βγάλει το μυκήλιο της πιανόφορα. Άρα είναι σε άμεση σχέση με τους κολύτες. Απομονώνεται όμως... Τι είναι οι σκολίτες, εσείς κάνετε καθόλου εντομολογία? Είναι κάποια κολεόπτερα τα οποία τρώνε το ξύλο και κάνουν αυτές τις τοές και από εκεί μπαίνει ο μήκητας. Μπορούμε όμως να τον απομονώσουμε και από τα μεταχρωματισμένα αγγεία πολύ πιο πέρα από τις τοές των εντόμων. Άρα λοιπόν οι ζημιές οι οποίες βλέπουμε στα δέντρα δεν οφείλονται αποκλειστικά στα έντομα. Ο μήκτης επιτείνει τις ζημιές τις οποίες προκαλούν οι σκολίτες και κάνει και ζημιές σε κλάδους εκεί που οι σκολίτες δεν δημιουργούν πρόβλημα. Καταλαβαίνετε και μόνοι σας ότι όπου έχουμε ξερά κλαδιά και βλαστούς και τέτοια χρειάζεται κλάδα με εξηγίανση. Θα πρέπει λοιπόν να αφαιρούμε και να καταστρέφουμε με φωτιά τα προσβεβλημένα και εννοείται ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε και τους σκολίτες για να περιορίσουμε και την ασθένεια αυτή. Και μια άλλη ασθένεια η οποία έχει σχέση με έντομα είναι σε δασικό βέβαια είδος αλλά αξίζει να την αναφέρουμε διότι είναι μια από τις τρεις πανδημίες που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στον πλανήτη μας, πανδημίες φυτών. Η ολανδική ασθένεια της φτελιάς, υπάρχουν και άλλες δύο θα τις πούμε στη συνέχεια, η ολανδική ασθένεια της φτελιάς μεταφέρεται και αυτή με τη βοήθεια ξυλοφάγων εντόμων. Πρωτοεμφανίστηκε στην Ευρώπη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και μελετήθηκε εκτενώς από ολανδούς, μάλιστα κάποιες κυρίες από ολανδές ερευνήτριες, γι' αυτό και ονομάστηκε ολανδική ασθένεια της φτελιάς. Κάποιες φορές γίνεται σύγχυση, μερικοί τη λένε ασθένεια της ολανδικής φτελιάς, αλλά δεν είναι έτσι. Ονομάστηκε ολανδική ασθένεια της φτελιάς επειδή στην Ολλανδία έτσι τη δουλέψανε πάρα πολύ αρχικά οπότε όλος ο κόσμος την ήξερε η ασθένεια αυτή μπορεί να εξοργώσει στην Ολλανδία που τη μελετούν οι Ολλανδοί. Γι' αυτό ονομάστηκε έτσι. Ήταν όμως μια πολύ καταστρεπτική ασθένεια γιατί μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα έφτασε σχεδόν να εξαφανίσει μέχρι και το 30-40% των φτελιών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Και εκεί που φαινόταν ότι η πρόοδος της ασθένειας έτσι πάει κάπου να φρενάρει, ένα δεύτερο ξέσπασμα γύρω στο τέλος της δεκαετίας του 60 χειροτέρεψε τα πράγματα και διαπιστώθηκε τελικά ότι υπήρχε ένα νέο παθογόνο, ένα συγγενές είδος με αυτό το γνωστό, αλλά είχε πολύ πιο μεγάλη παθογόνο ικανότητα. Είναι λοιπόν μία από τις τρεις υπάρχουσες πανδημίες των φυτών μαζί με τον καρκί με τον κυπαρισιού και το έλκος της καστανιάζου που θα ασχοληθούμε στο τέλος του εξαμήν με αυτές τις δύο. Και κάποιες εικόνες, εδώ είναι τα ονόματα, στην αρχή το λέγαμε κερατοσίστης ούλμη αλλά μετά ονομάστηκε οφειόστομα ούλμη, είναι ένας ασκομίκητας ο οποίος χαρακτηριστικά έχει πολύ μεγάλους λαιμούς περιθηκείων, γι' αυτό το λέμε και οφειόστομα, είναι σαν φίδι ο λαιμός του, είναι πολύ μακρύς. Και αυτό το οποίο εμφανίστηκε αργότερα, το νεότερο είδος, είναι το οφειόστομα νόβο ούλμη. Νόβο σημαίνει το νεότερο, το νέο μάλλον. Και όπως βλέπετε τα συμπτώματα, τυπικά συμπτώματα αδρομήκωσης με εξειράσεις βλαστών, φύλων και με το παφογνωμονικό σύμπτωμα το οποίο φυσικά είναι ο μεταφροματισμός των αγγίων σε εγκάρσια τομή και σε εγκάρσια έχουμε δαχτυλίδια και στίγματα, σε επιμήκη τομή έχουμε γραμμώσεις. Και εδώ βλέπετε τις τρυπούλες από τα έντομα. Κοιτάξτε εδώ πέρα μια στοά έχει μέσα μια καρφίτσα για να σας δείξει πόσο πολύ μικρή είναι η στοά, πόσο πολύ μικρά είναι αυτά τα έντομα που συντελούν σε αυτή την καταστρεπτική ασθένεια. |
