| : Λοιπόν, να ξεκινήσουμε. Είμαστε 87 άτομα μέσα αυτή τη στιγμή. Ξεκινάμε και όποιος τέλειας μπει στην πορεία. Λοιπόν, να κάνω μια μικρή παρουσίαση του Γιώργου Κατσάγγελου. Λοιπόν, ο Γιώργος Κατσάγγελος, για όσους δεν τον γνωρίζουν, γεννήθηκε στην Αρνέα Κυδική στο 1952. Γεννήθηκε στην Αρνέα Κυδική το 1956. Αρχικά υπήρξε πτυχιούχος του Φυσικού Τμήματος. Υπάρχει μια μεγάλη παράδοση με το Φυσικό Τμήμα. Είχαν ελέσχει φωτογραφίες, αν θυμάμαι καλά, όπως μου είχε πει ο Γιώργος, στο Φυσικό Τμήμα και έχουν προκύψει σημαντικοί φωτογράφοι από αυτή την ιστορία, από το Φυσικό Τμήμα του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου. Σπούδασε στη συνέχεια φωτογραφία με υποτροφία στο Brooklyn College της Νέας Υόρκης και αποφύντισε με το Master of Fine Arts από το ίδιο πανεπιστημίο. Ζήκη εργάζεται έκτοτες στη Θεσσαλονίκη. Από το 1987 έως σήμερα αρκετά χρόνια δηλαδή διδάσκει φωτογραφία στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είναι καθηγητής και από το 2006 έως το 2010 υπήρξε κοσμήτορας στην ίδια σχολή. Διετέλεσε Διευθυντής του Μουσείου Κοινηματογράφου Θεσσαλονίκης και σήμερα είναι Πρόεδρος της Εφορίας του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει εκδόσει αρκετά βιβλία ενώ έχει συμμετάσχει σε πολλές συλλογικές εκδόσεις. Ένα πολύ σημαντικό βιβλίο του είναι η «Σιωπή» κατά τη δική μου άποψη με μια πολύ δυνατή φωτογραφική δημιουργία με θέμα 115 πορτρέτα ασθενών του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης με τους οποίους ο Γιώργος Κατσάγγελος επί ένα σχεδόν χρόνο μοιράστηκε μαζί τους την καθημερινή τους ζωή μέσα στους ξενώνες επανένταξης αλλά και στα σπίτια της πόλης όπου ζούσαν. Ελπίζω, Γιώργο, ότι θα μας δείξεις φωτογραφίες όπως και προχθές από αυτό το βιβλίο από τη «Σιωπή» το οποίο ήταν ένα πολύ περιπετειώδες και ως βιβλίο και για τον ίδιο τον Γιώργο Κατσάγγελο. Κατά τη δική μου εκτίμηση ένα επίσης αξιοσημείωτο και μοναδικό στο είδος του βιβλίου είναι ένα μικρό βιβλιαράκι η χειρονομία στην φωτογραφία. Κατά τη δική μου άποψη είναι πολύ σημαντικό γιατί τρία πράγματα είναι εκείνα που μετράνε στην εικόνα ειδικά στην ανθρωποκεντρική εικόνα είναι το πρόσωπο, η στάση του σώματος και τα χέρια. Αυτά τα τρία είναι τα σημαντικά σημεία στην εικόνα ενός ανθρώπου, είτε πρόκειται για πορτρέτου είτε όχι. Έχει κερδίσει τη διεθνή βραβεία όπως πειχεί το πρώτο βραβείο φωτογραφίας του Μουσείου Main Age αν το διαβάζω σωστά στη Ρωσία το 2010, το πρώτο βραβείο φωτογραφίας του Μουσείου φωτογραφίας της Στατσκέντης στην Biennale του Ουσμπέκησταν το 2013, το βραβείο του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού στη Στοχόλμη το 2010 και άλλα. Δύο λόγια για το ποιοι είναι οι διοργανωτές. Οι διοργανωτές είναι η Βιβλιοθήκη Λιβαδιάς η οποία έχει πολύπλευρες πολιτιστικές δράσεις. Μία από αυτές τις δράσεις είναι και η ομάδα η οποία φιλοξενεί όσους δεν ανήκουν στην ομάδα. Έχουμε μέλη από την Λέσχη η δίφος της Πάτρας, έχουμε ανθρώπους οι οποίοι έχουν δηλώσει επαγγελματίες φωτογράφοι, έχουμε γνωστούς φίλους φωτογράφους αξιοσημείωτους. Δεν αναφέρω, μήπως ξεχάσω κανέναν, δεν αναφέρω κάποιον ξεχωριστά. Η ομάδα μας λέγεται Ομάδα Φωτογραφίας της Βιβλιοθήκης Λιβαδιάς, δεν είναι σύλλογος, δεν έχουμε νομική υπόσταση, είμαστε Ομάδα Δράσεις της Βιβλιοθήκης Λιβαδιάς. Και αυτό έχει διπλή αξία και για εμάς και για την Βιβλιοθήκη. Η Βιβλιοθήκη μας παρέχει τα μέσα, χώρους, μηχανήματα και τα λοιπά και ό,τι άλλο χρειαζόμαστε και εμείς λειτουργούμε ως εθελοντές στις υπόλοιπες δράσεις της Βιβλιοθήκης Λιβαδιάς. Υπάρχει ένα μικρό έσοδο από τα μαθήματα, εγώ δεν πληρώνομαι, αλλά όσοι παρακολουθούν τα μαθήματα γράφονται στο Σύλλογο Φίλων της Βιβλιοθήκης Λιβαδιάς, πληρώνουν μια συνδρομή και επομένως αυτό είναι ένα έσοδο το οποίο δίνουμε στη Βιβλιοθήκη πληρώνοντας διάφορες ανάγκες. Αυτά λοιπόν για το ποιοί είμαστε, ο λόγος στο Γιώργο Κατσάγγελο, μπορούμε να ξεκινήσουμε. Παρακαλώ όσοι δεν έχετε κλειστά τα μικρόφωνα, αν και όσους βλέπω είναι κλειστά τα μικρόφωνα, να κλείσετε τα μικρόφωνα και μετά το τέλος της παρουσίασης θα έχουμε τη δυνατότητα όση ώρα θέλουμε να συζητήσουμε. Δεν υπάρχει λόγος να γράφουμε στο τσάτ, μπορούμε, θα έχουμε ανοιχτά τα μικρόφωνα, να υποβάλλουμε τις συζητήσεις, να υποβάλλουμε, πώς το λένε, τις ερωτήσεις ζωντανά. Βλέπω εδώ χαιρετισμούς, θα τα διαβάσουμε μετά, προς το παρόν το αφήνουμε. Γιώργο, ο λόγος σε σένα. Θα θέλα να ευχαριστήσω προσωπικά σε ένα μάτι που μου έκανες την πρόταση να συμμετέχω σε αυτήν την διοργάνωση, που διοργανώνει η φωτογραφική ομάδα της Βιβλιοθήκης Λιβαδιάς. Ευχαριστήσω σ' όλα τα μέλη, εννοείται, της ομάδας. Όπως είπα και προηγουμένως, η Λιβαδιά είναι ένας παλιός έρωτας. Έχουμε περάσει αρκετό καιρό εκεί και εγώ και η συζυγός μου κάνοντας το Μουσείο της Λιβαδιάς, πριν από πολλά χρόνια τώρα πια. Επίσης, έχω προστηθεί και έχω εκθέσει την κρία πάλι στα πλαίσια της φωτογραφικής ομάδας της Λιβαδιάς. Οπότε, γενικώς, ας πούμε, έτσι το μυαλό μου είναι πολύ συχνά στη Λιβαδιά, γιατί πραγματικά συνέβησαν πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα. Γνώρισα πολλούς ανθρώπους οι οποίοι ήταν πολύ αξιόλογοι. Ο Μάκης θα ξέρει πολύ καλύτερα από μένα, γιατί ήμασταν φίλοι από εκείνη την εποχή. Πρέπει να πω επίσης, πριν ξεκινήσω την παρουσίαση, ότι η ιδέα της ομάδας, της φωτογραφικής ομάδας, εμένα μου αρέσει πάρα πολύ. Τη βρίσκω ένα πολύ ουσιαστικό και οργανικό κομμάτι στην λειτουργία του πολιτισμού, στη λειτουργία μιας κοινωνικής ομάδας, μιας πόλης, μιας μεπαρχιακής πόλης ή ενός, ξέρω, μικρότερου χωριού, οικομόπολης, γιατί οι άνθρωποι συναντιώνται με ένα κοινό ενδιαφέρον και πραγματικά πολλές φορές αυτό που συμβαίνει, δηλαδή το ότι ασχολούνται με ένα τόσο δημιουργικό και ενδιαφέρον αντικείμενο, τους στέρνει πιο κοντά, αυξάνει το πολιτιστικό επίπεδο της πόλης και του καθενός χωριστά. Και εγώ ξεκίνησα από μια τέτοια τόπο μάγης φιλητική ομάδα, φωτογραφική ομάδα, όπου πολλοί άνθρωποι, όπως εσείς τον Τωνιάδης, εγώ και άλλοι άνθρωποι που αυτή τη στιγμή, ας πούμε, δεν έχει κάποιο νόημα να τους πω όλους ονομαστικά, αλλά πάρα πολύ ασχολήθηκα με τη φωτογραφία και κάποιοι που δεν γίναν αποκλειστικά φωτογράφοι ή δεν γίναν αποκλειστικά φωτογράφοι, συνεχίζουν να είναι φωτογραφοι μέχρι σήμερα και κάποιοι μεγαλύτεροι από εμένα τους συναντώ και συζητάω για τη φωτογραφία, που δείχνει ότι όλο αυτό έχει κάποια αξία και για τους ίδιους τους ανθρώπους, αλλά φυσικά και για τον κοινωνικό περίγυρο. Είναι πολύ σημαντική, το ξέρετε κι εσείς από τη διάθεση εμπειρία, γιατί προφανώς αρκετή από σας ανήκουν σε φωτογραφικές ομάδες ή ανήκαν ή κατανοούν το πώς σημαντικό είναι. Έρχομαι λοιπόν στην παρουσίαση. Πρέπει να σας πω κατ' αρχάς ότι επειδή είμαστε όλοι φωτογράφοι και όλοι σχεδιζόμαστε με το μέσο και έχουμε μια άποψη και επιθυμόμενα απορίες, εγώ θα προσπαθήσω να κάνω την παρουσίαση αυτή στο δύο ρο πολύ συνοπτικά, να σας δείξω κομμάτια της δουλειάς μου και να μιλήσω πιο πολύ για τη φωτογραφία με αφορμή τη δουλειά μου. Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να μιλάει για τη δουλειά του. Μου είναι πιο εύκολο να σχολιάσω στις φωτογραφίες κάποιου άλλου ανθρώπου, επ' ονείμου ή ανονίμου, οτιδήποτε σημαίνει αυτό. Ξεκινάει ο γνωστός φωτογράφος αναγνωρισμένος ή φωτογράφος ο οποίος τώρα ξεκινάει η δουλειά της να έχει αναγνωριστεί με το ίδιο βαθμό, που δεν σημαίνει και τίποτα αυτό, γιατί πολλές φορές το πώς αναγνωρίζεται μια δουλειά ή το πώς προωθείτε ή το πώς την βλέπουμε ή πώς έρχεται σε εμάς ή καθιερώνεται ακολουθεί άλλους νόμους, κανόνες ή πορείες πέρα από την ίδια την αξία ή απαξία της δουλειάς. Δηλαδή, εμείς μπορούμε να ξελογίσουμε ξελογία καταπληκτική και αυτή η δουλειά να μην πάει πουθενά και να είναι μια πιο μέτρια δουλειά η οποία να είναι παντού. Έτσι και αλλιώς, έτσι είναι η κοινωνία και έτσι είναι τα πράγματα που συμβαίνουν σε όλους τους τομείς, στον καλλιτεχνικό τομέα πολύ περισσότερο, γιατί ουσιαστικά αυτό που συμβαίνει στους καλλιτεχνικούς κόρους είναι λογικά πιο υποκειμενικό και επιδέχεται πολλών αναγνώσεων. Το ξέρω αυτό και από τις κρίσεις που έχουμε στους συναδέρφους που γίνονται καθηγητές ή καταλαβαίνουν κάποιες θέσεις διδακτικές στις σχολές καλλιτεχνών. Λοιπόν, μια ακόμη διευκρινήση, επειδή και πάλι μιλάω με ανθρώπους οι οποίοι ασχολούνται με τη φωτογραφία, θα θέλα να σας πω ότι θα αναφερθώ και σε μερικά πράγματα που έχουν να κάνουμε τη τεχνική. Πολλές φορές τη τεχνική είναι παρεξηγήσιμη με την έννοια ότι μιλάς με κάποιον φωτογράφο, πολλές φορές και νεότερος φωτογράφος, πολύ νεότερος από εμένα. Έχω πια μια ηλικία που είμαι σχεδόν ο μεγαλύτερος από όλους σας. Όπου ακούω στο στερεότυπο ότι η τεχνική δεν έχει καμία σημασία. Εντάξει. Θα το δω, δεν έχω καμία αντίρρηση. Μια τέτοια κουβέντα κάναμε και τον φωτογράφο, τον αμπάσ του Magnum, όταν ήμασταν στην Κίνα το 2019, όπου υπήρξε μεγάλη κουβέντα σε σχέση με αυτό και ακούστηκαν πολλές απόψεις. Μπορείς να πεις τη δικιά μου ανάποψη για να τη διευκλεινήσω και γιατί θα σας μιλήσω για τη τεχνική. Είναι ότι η τεχνική είναι αναγκαία για να ξέρεις το τι μπορείς να κάνεις με αυτή. Δηλαδή, αν έχεις μια μηχανή, η οποία κάνει 50 ευρώ, λέω για παράδειγμα, η οποία ας πούμε μετά από τα 400 ISO αρχίζει όλο αυτό το πράγμα και διαλύεται λόγω του θορύβου, δεν σημαίνει ότι αυτό θα σε βοηθήσει να εκφραστείς, αλλά πρέπει να ξέρεις το όριο της μηχανής, να ξέρεις τι κάνει η κάθε μηχανή, τι κάνει το κάθε εργαλείο, πώς τυπώνεται το κάθε φωτογραφικό χαρτί. Η γνώση της τεχνικής θα σε βοηθήσει να εκφραστείς μέσω αυτής. Δεν σημαίνει ότι η τεχνική είναι ένας αυτοσκοπός. Πάντως, έχει αυτή την αξία της. Σε περίπτωση, επειδή, όπως είπα, ξεκινήσα πολύ νωρίς με τη φωτογραφία και πέρασα όλο αυτό το στάδιο από την αναλογική φωτογραφία στην ψηφική φωτογραφία και το πώς εξελίχθηκε και τα λοιπά, έχει και κάποια είδους ιστορική αξία για μένα όλο αυτό. Οπότε, αν μου ακούσουν να μιλάω για τη τεχνική, παρακαλώ πολύ, έκανα τη διευκρινήση, μην με παρεξηγείτε. Λοιπόν, αρχίζω την παρουσίαση με το... Πού είμαστε? Εδώ. Θα σας δείξω μερικές φωτογραφίες, έτσι στην αρχή, μερικές να πάρετε μια ιδέα. Ποια ήταν η δουλειά μου πριν την έλευση του ψηφιακού, δηλαδή πριν το 2005, όπου όλοι αρχίσαμε να παίρνουμε τις υπόθεσμα στις ψηφιακές μηχανές. Θυμάμαι ότι όλη η φωτογραφική μου, ας πούμε, ζωή, από το 1974 που πέρασα στο Πανεπιστήμιο και άρχισα να ασχολούμαι με τη φωτογραφία, μέχρι περίπου την ψηφιακή έλευση, ήταν ασπρόμαυρη. Και ο λόγος που ήταν ασπρόμαυρη είναι γιατί το μέσο αυτό σου δίνε τη δυνατότητα να το κάνεις μόνος σου. Δηλαδή, αγόραζε ένα φίλ, το τραβούσες, το εμφάνιζες, το εκτύπωνες, το χειριζώσουνα. Μπορούσες να έχεις έλεγχος σε όλο αυτό, σαντίδεση με την έγκρανη φωτογραφία που ήταν ένα πιο δύσκολο πράγμα. Κάποιος άπλος έπρεπε να το τυπώσει, αν τραβούσες φλάιτς αυτά για να γίνουν φωτογραφίες ήταν ένα πολύ δύσκολο πράγμα. Η αλήθεια είναι πως και κατά τη διάρκεια τους σπουδώνους στην Αμερική άρχισαν να τυπώνουν στην background. Ήταν μια πολύ δύσκολη διαδικασία, ειδικά να την κάνεις στο σπίτι σου. Είχα φτάσει σε ένα καλό επίπεδο, αλλά ήταν ένα πολύ χρονοβόρο πράγμα. Θυμάμαι, δηλαδή πέρασα 15 μέρες στα Χριστούγεννα προσπαθώντας να τυπώσω τόσες φωτογραφίες κάποια στιγμή στην Αμερική. Ήταν ένα πράγμα το οποίο είχε μια δύσκολη. Φυσικά άλλοι άνθρωποι την ίδια εποχή είχαν βρει τον τρόπο και έκαναν εκπληκτικές έγχρωμες φωτογραφίες και έκχρωμες εκτυπώσεις. Εγώ λοιπόν έμεινα στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες εμπολής όσον αφορά την προσωπική μου δουλειά. Έκανα και κάποια έγχρωμη δουλειά, ας πούμε, τέτοια, αλλά κυρίως η πλειονότητα της φωτογραφικής μου δουλειάς ήταν ασπρόμαυρη, γιατί σας είπα ότι έπρεπε να έχω τον έρεγχο. Και επίσης πρέπει να σας πω ότι σε όλη αυτή τη διάρκεια δούλεψα και σαν επαγγελματίας, όπου εκεί πια το έγχρωμο, το έχρωμο σλάιτς, το έχρωμο σλάιτς το 12-12,5 κατοστά ή το 6-7 ήταν, ας πούμε, το εργαλείο της δουλειάς. Οι πιο πολλές φωτογραφίες που έκανα σαν επαγγελματίας φωτογράφων στο διάστημα, δηλαδή από τη στιγμή που γύρισα στην Αμερική, δηλαδή από το 87 μέχρι το 2000 περίπου, ήταν έγχρωμες πλάκες 12-12,5. Εδώ βλέπουμε μια φωτογραφία στη Μαύρη Θάλασσα, κάποιες φωτογραφίες όπως αυτή στην Κύπρο, όλες ασπρόμοβρες. Και ας περάσουμε στην πρώτη δουλειά, την οποία έκανα όταν γύρισα από την Αμερική. Στην Αμερική, όπως είπε και ο Μάκης, σπούδασα στο Brooklyn College. Το Brooklyn College ήταν καθηγητής ο Walter Rosenblum, αμερικάνος φωτογράφος, γεννημένος το 1919, ο οποίος είχε σχέση, ήταν φίλος μόλις τους φωτογράφους της Ανατολικής Ακτής, δηλαδή από εδώ, από τη Νέα Υόρκη και τα λοιπά, τις δεκαετίες μετά το 1950, δηλαδή μετά που γύρισε από το στρατό, όπου και στο στρατό ήταν φωτογράφος, ήταν ο φωτογράφος που μπήκε μπροστά στα τόπια συγκέντρες, δηλαδή έκανε ιδικαριέρα σαν φωτογράφος του στρατού, αλλά φωτογραφίζοντας τέτοια θέματα, Εβραίος στην καταγωγή, από γονείς Ορθόδοξους στους Εβραίους. Αυτός βέβαια στη συνέχεια της ζωής του έφυγε μακριά από τη θρησκεία, έγινε αριστερός, δημιούργησαν το photo league, το οποίο ήταν ένας οργανισμός στην Νέα Υόρκη, ένα club, όπως καλή ώρα η φωτογραφική λέσχη της Βιβλιοθήκης Λιβαδιάς, όπου εκεί περάσαν όλοι οι μεγάλοι φωτογράφοι, Μπερινί Σάμποτ, όλος ο κόσμος που ξέρετε, ας πούμε, σε αυτή την ηλικία και πιο μεγάλη περάσαν από εκεί. Στην δεκαετία του 50 κρίθηκαν ότι είναι ένα αριστερό club λόγω του Μακάρθη, περάσαν όλοι όντι, δηλαδή τους ξετάσαν και υπήρχε μια Ελληνίδα που συμμετείχε σε αυτό που πήγε και τους κάρφωσε ότι είναι αριστεροί, γράφουν και το όνομά τους, αν δείτε δηλαδή photo league και την ιστορία στη Wikipedia, γράφει και το όνομα της Ελληνίδας που τους κάρφωσε ότι είναι αριστεροί, οπότε διαλύθηκε. Εν πάση περιπτώσει ο Γόλτερ όταν άρχισε να διδάσκει στο Brooklyn College πολύ νωρίς, να φανταστείτε ότι εγώ μετά από 37 χρόνια που δίδασκα ήμουν ο τελευταίος του φοιτητής. Δούλευε αρχικά η Μπερνί Σάμποτ σαν καθηγήτρη εκεί και κάποια στιγμή δεν μπορούσε και έστρεπε το Γόλτερ, πολύ νέο και αυτός, και άρχισε να διδάσκει. Εν πάση περιπτώσει ήταν ένας φωτογράφος που ανήκε σε μια σχολή, ήταν φίλος του Λιούις Χάιν, φωτογράφος με την κοινωνική εργασία και τα αγγλικά παιδιά και όλος ο προσωπικός φίλος του Πόλστραν, όλος ο προσωπικός προσωπικός φιλός του Πόλστραν, όλος ο προσωπικός προσωπικός φιλός του Πόλστραν, όλος ο προσωπικός προσωπικός φιλός του Πόλστραν, όλος ο προσωπικός προσωπικός φιλός του Πόλστραν, όλος ο προσωπικός προσωπικός φιλός το μοντάρισα και το έκανα. Τότε βέβαια δεν υπήρχαν τα συστηναλερών, οπότε δεν κινδύνευε και να βγουν σκόνες και τέτοια, εύκολα το έκανες αυτό. Και εδώ είναι κάποιες φωτογράφες από αυτή τη δουλειά και επειδή ήμουν εκεί συνέχεια, το φωτογράφησα. Μετά λοιπόν που τέλειωσα το στρατιωτικό, άρχισα να διδάσκω πολύ νωρίς το πανεπιστήμιο, δηλαδή σχεδόν την επόμενη χρονιά, άρχισα να διδάσκω σαν 407, που σημαίνει μια σχέση συμβασίας της Σχολής Καλλιτεχνών. Η Σχολή Καλλιτεχνών της Αισαλονίκης ήταν νέο συσταθήσα, δηλαδή εγώ πήγα περίπου τη δεύτερη χρονιά που ειδήθηκε η σχολή, ενώ υπήρχε τον Αθημόν μόνο που ήταν 150 χρόνια ήδη εν ζωή. Και όλοι οι φοιτητές που έχουν τελειώσει τη Σχολή Καλλιτεχνών από την αρχή της Αισαλονίκης μέχρι τώρα, υπήρξαν φοιτητές μου και είμαι πολύ χαρούμενος για αυτό, γιατί είμαι έναν αναγνωρίσιμο πρόσωπο σε σχέση με αυτό. Δεν ξέρω αν τους έκανα καλό ή κακό σαν δάσκαλος, αλλά μπ. σε περίπτωση έχουμε μία σχέση και ακόμα είμαστε φίλοι πια στο Facebook και γενικά παρακολουθώ τη δουλειά τους. Είμαι πολύ χαρούμενος για αυτό, είναι ένα κομμάτι της ζωής μου που με ενδιαφέρει. Η δεύτερη δουλειά που έκανα ήταν μία δουλειά σε σχέση με τα θρησκευτικά πανηγύρια. Είναι μία δουλειά που τυπώθηκε από το Δήμο της Αισαλονίκης, ένα βιβλίο με το όνομα θρησκευτικά. Φωτογράφησα για τρία χρόνια περίπου στη Χαλκιδική τα θρησκευτικά πανηγύρια. Πολλές περιπέτειες, πολύ σκέρος, κυρίως γιατί τα μεγάλα πανηγύρια συμβαίνουν το 15 Αγούστρο ή το Υιού Γεωργίου. Πρέπει να πας σε ένα χωριό το 15 Αγούστρο και αν θες να πας σε ένα δεύτερο χωριό που γιορτάζει εκείνη τη μέρα, πρέπει να περιμένεις στην επόμενη χρονιά. Οπότε γενικώς είναι μία αργή διαδικασία. Πρέπει να σας πω ότι όλες μου οι δουλειές έκανε διάρκεια στο χρόνο. Ο Μάκης είπε προηγουμένως ότι κάθισα στο Ψυχιατήριο ένα χρόνο. Η αλήθεια είναι ότι κάθισα 12 χρόνια. Δηλαδή φωτογράφιζα περίπου από το 92 μέχρι το 2004 και η δουλειά με το πορτρέτο είναι τα τελευταία δύο. Οπότε είναι long term όπως λένε σήμερα με καινούργιο όρο project. Είναι ένα πράγμα που το ευχαριστιέμαι γιατί γνωρίζω τους ανθρώπους που φωτογραφίζω και κάπως αποκτώ μία σχέση. Δηλαδή αυτό το πολύ υπεραστικό. Πολλές φορές τους δίνω φωτογραφίες και αποκτώ μία σχέση. Εδώ σας δείχνω τώρα αυτές τις φωτογραφίες χωρίς πολλά σχόλια γιατί βλέπω και την ώρα θα έχουμε πάλι θεματάκια. Κυρίως φωτογράφιζα τα πανηγύρια και το τι συμβαίνει στην εκκλησία. Όπως βλέπετε με ενδιαφέρει κυρίως το κοινωνικό κομμάτι όχι το πνευματικό, το μεταφυσικό. Σήμερα αν έκαμε αυτή τη δουλειά θα βλέπα και αυτή τη διάσταση. Αλλά σε εκείνη τη φάση με ενδιαφέρει το γεγονός ότι ένα πανηγύρι ενώνει τους ανθρώπους. Δηλαδή τους φέρνει κοντά, περιμένουν όλο το χρόνο για το πανηγύρι, αυτοί που είναι στο εξωτερικό εμφανίζονται στο χωριό τους τη μέρα του πανηγύριου. Δηλαδή είναι ένα μεγάλο γεγονός, κοινωνικό γεγονός και αυτή η κοινωνική διάσταση πάντα με βοήθησε. Γιατί και εγώ, όπως είπα και ο Μάκης, γεννήθηκα σε ένα χωριό μέχρι τα δώδεκα μήνα εκεί και έχω μνήμες από τα πανηγύρια της Χαλκιδικής και της Ευαρχίας. Φυσικά μπήκαμε στις εκκλησίες. Η τεχνική πάντα στον ιστορικό χώρο, ειδικά την εποχή που κάνουμε το σπρόμοβο φιλμ και τα ISO ήταν 400 το μάξιμου, όχι 128 ή 256 χιλιάδες που έχει τώρα η καινούργια Sony και 500 χιλιάδες ISO. Που σημαίνει ότι όλο αυτό το πράγμα έχει μια δυσκολία και στη λήψη και στην εκτύπωση. Ας πούμε αυτή, για παράδειγμα, η φωτογραφία που φαίνεται μια απλή φωτογραφία σύμφωνα με το κινητό την που βγάζουμε μια χαρά και καλύτερα, είχε μια δυσκολία για να γίνει. Ξέρω αυτό είναι με μια Contax G2, ας πούμε, με το φακό το Gize και λοιπά και ήθελα και να κάνω μια μέρα εκτύπωση για να φέρει στα φωτεινά και τα σκοτεινά. Δεν είναι το ίδιο πράγμα, έχει μια άλλη, ας πούμε, διάσταση. Γι' αυτό και η φωτογραφία και οι φωτογραφίες, ας πούμε, πριν το ψηφιακό, ήταν, ξέρω εγώ, ένα υποπολαπλάσιο των φωτογραφιών που βγαίνουν καθημερινά, δηλαδή περίπου τα 100 χρόνια, ας πούμε, της φωτογραφίας πριν το ψηφιακό. Είναι περίπου, ξέρω εγώ, έξι μήνες, αυτή είναι η αναλογία, όσοι φωτογραφίες βγαίνουν, δηλαδή έξι μήνες βγαίνουν, βγήκαν σε 100 χρόνια και αυτός ο αριθμός, όπως καταλαβαίνετε, αυξάνεται. Εν πάση περίπτωση, όμως, αυτό έκανε και τη φωτογραφία ένα πιο μοναδικό αντικείμενο, γιατί ήταν τύπονες, ανακραστικά αντιτύπονες για να τη δεις, οπότε ήταν ένα αντικείμενο που δεν είναι πια αντικείμενο, είναι μία άλλη φωτογραφία σήμερα. Εγώ, να φανταστείτε, σε αυτά τα επαγγελία που πήγα στη Κακηδική αυτά τα τρία χρόνια, αν θυμάμαι καλά, δεν είδα ποτέ κανέναν άλλον να φωτογραφίζει. Δεν υπήρχαν φυσικά παιχνίδια και δεν φωτογράφιζε κανένας, που αυτός σου δίνει άλλη ελευθερία, σε προσδορίζει διαφορετικά κλπ. Και φυσικά ένα από τα πράγματα που συμβαίνει είναι ότι αν πάρεις πολλές φορές σε κάποια μέρη και σε γνωρίσουν, σαφνικά γίνεσαι κάπως αόρατος εντός της εισαγωγικών, δηλαδή είσαι μέρος της συνάθλησης του χώρου, μπορείς και δουλεύεις καλύτερα. Δηλαδή πρώτη συνείδηση ήταν όλοι, την πέμπτη μέρα θα σε ξεχάσουν όλοι. Από τη μεριά μας χρόνο έχουμε άπειρο, Γιώργο. Τι εννοείς? Εννοώ ότι μπορούμε να κάτσουμε όσα θέλουμε, μην αγχώνεστε. Εντάξει, ωραία. Να σταματήσω να μιλάω τόσο πολύ, ούτως για να σου μιλάω γρήγορα, το ξέρεις, αλλά θα το κάνω λίγο πιο δύσκολο. Η δουλειά αυτή, εξαιτίας του θέματός της, την έδειξα παντού, δηλαδή πήγαινε δυο-τρεις φορές στη Γερμανία, πήγαινε στον Καναδά, στην Αμερική, ειδικά στην Αμερική έγινε μια μεγαλή έκθεση στο Cultural Center του Σικάγου, που είναι πάνω στη νηση Κανάβενιου. Τέλος πάντων, κοινικώς είναι μια μεγάλη τύχη, όχι επειδή ήταν αξιόλογη, δεν το κρίνω εγώ αυτό. Τώρα που την βλέπω, δε θα μπορούσα να κάνω πολύ διαφορετικά και πιθανόν καλύτερα πράγματα, αλλά και αυτή είναι η ιδέα, όταν κάνεις μια δημιούργη, για να βλέπεις πότε μπορεί να πάει παρακάτω. Αλλά επειδή θεματικά, είχε κάποιον ενδιαφέρον, δηλαδή είδαν οι άνθρωποι που δεν είναι ορθόδοξοι, ας πούμε στη Γερμανία, είδαν μια φωτογραφία σαν γι' αυτή, όπου σαφνικά οι εικόνες είναι αντικείμενα χρηστικά, δεν είναι αντικείμενα του Μουσείου, αυτό μου σχολιάσαν. Και γενικά έδινε μια πλευρά του πολιτισμού, η οποία δεν ήταν ακραία, δηλαδή ήταν μια εικόνα, θέλεις και ήθελες να τη δεις, ήταν μια φιλική προς τους ανθρώπους, ξέρω και αυτός είναι ο σκοπός μου, δεν θέλω δηλαδή οι φωτογραφίες μου να αποθαρρύνουν τους ανθρώπους, να δείχνω την αρνητική πλευρά. Και αυτά είναι και τα διδάγματα του σχολείου τα οποία ειστερνίζω, δηλαδή κάθε άνθρωπος έχει μια πλευρά που είναι θετική και μια πλευρά που είναι εμπνητική, μπορεί να τονίσει όποια θες ανάλογα με τον γούστο σου, τις προθέσεις σου, την αναγκαιότητα και ποτέ δεν ξέρω αν η αυρινή μου φωτογραφία ήταν μια καναβγαλιά φωτογραφία ή αν ήταν μια φωτογραφία που θα έχει μια οικειότητα, θα δείχνει ξέρω μια ζεστασιά. Ας πούμε αυτές τις φωτογραφίες όλες, νομίζω ότι ακουμπάνε σε αυτό. Εδώ έχουμε μια ενδιαφέρουσα ιστορία, αυτός ήταν ένας παπάς, ο οποίος δεν ήταν παπάς στην ουσία, ήταν παπάς αλλά ήταν καλόγυρος. Οπότε κάποια στιγμή ήμουν στο Αγιόρος, βγήκαμε μαζί έξω, τους φωτογράφησα, πολύ γνωστός άνθρωπος και σήμερα ακόμη, είναι και γεωγράφος και είναι σε ένα χωριό στο Γωμάτι. Οπότε κάποια στιγμή, εγώ έκανα μια έρευνα να βρω, πού βρισκόντουσαν οι διάφοροι άνθρωποι και έπεσα σε διάφορα γεγονότα, τα οποία εκφέρνουν λιγάκι τους παρουσίασεις, αλλά κάποια στιγμή είχαν συλλάβει μια σειρά από ανθρώπους για διακίνηση ναρκωτικών και είχαν ξαφανιστεί από το χωριό και γι' αυτό δεν έβρισκα κάποιους. Οπότε κάποια στιγμή διαπίστωσα ότι όλο αυτό ήταν και στοιχείο μιας έρευνας που έκανα και της δικιάς μου φωτογράφησης. Σας την έδειξα αυτή, όχι, είναι η κηδεία μία κηδεία που πάλι, κάποια στιγμή και μετά οι παπάδες αρχίζουν να γίνονται συνεργείς σε όλο αυτό που κάνεις, δηλαδή κατανοούν ότι το κάνεις με μια σοβαρότητα, αν το κάνεις με σοβαρότητα, τουλάχιστο έτσι πιστεύαν και εγώ νομίζω έτσι τους αντιμετώπισα, οπότε με ειδοποιούσαν όταν συνέβαινα διάφορα γεγονότα, όταν με πέθαινα κάποιος, όταν γινόταν ένα γεγονός έτσι το οποίο έπρεπε να ειδοποιήσουν. Και πρέπει να πω και σε αυτή την περίπτωση ότι οι ερωμένοι, ειδικά οι παπάδες που κάνουν λειτουργίες και λοιπά, είναι εξικοιωμένοι με τη φωτογραφία, γιατί σκεφτείτε το ε, είναι σαν να δίνουν κάθε μέρα μία παράσταση μπροστά στον κόσμο. Όλα αυτά τα φωτίσεις, γάμους και λοιπά, όλο αυτό το πράγμα δεν τους είναι ξένο, εγώ δεν το φανταζόμουν, είχα μια συστολή στην αρχή πιάνοντας, αλλά σιγά σιγά διαπίσωσαν ότι όλο αυτό το πράγμα έχει μία επικοινωνία με τον φωτογραφιζόμενο και πραγματικά είναι μία αποκάλυψη. Αυτή είναι η φωτογραφία που έδινε το εξώφυλλο του βιβλίου, έχει να κάνει με αυτή τη σύμπτωση ότι αυτός έχει κλειστό τα μάτια, το κομμένο κεφάλι, τα χέρια, δηλαδή υπήρξε ένας διάλογος. Έχω και τη φωτογραφία αυτού του ανθρώπου που του έδωσε το βιβλίο που είναι εξώφυλλο, οπότε υπάρχει όλη αυτή η συνέχεια. Διάφοροι Ρωμά από τον ομόσφαιρο απορκόντουσαν σαν μουσική γιατί η Χαλκινική δεν έχει και πολλούς μουσικούς, είμαστε μάλλον πιο τέτοιο μέρος. Όπως είπα και προχθές θα το ακούει ο Μάκης, η θρησκεία διαπίστωση είναι επίσης πιο πολύ υπόθεσης των γυναικών, δηλαδή οι γυναίκες θρησκευόμενες είναι πολύ περισσότερες από τους άντρες θρησκευόμενους. Και πια σε πολλές κοινωνικές κατηγορίες, δικαστές και λοιπά, αριστούχοι και τέτοια, οι γυναίκες είναι πρωτοπόρες, περισσότερες, πιο συμμετέχουσες και γενικά έχει αλλάξει πολύ από τη δική μου γενιά, δηλαδή όπου τα γόρια είμασταν κάπως, ή θεωρούσαμε ότι κάνουμε έτσι, είμαστε πρωτοπόροι, σαφνικά περάσαμε στη δεύτερη μοίρα και μπας σε περίπτωση αυτή είναι μια κοινωνική υλαγή που έχει και αυτή το ενδιαφέρον της. Να κάνουμε εσχόλια αυτή τη φωτογραφία πριν περάσουμε στην επόμενη δουλειά, πάνω στην προηγούμενη. Μου αρέσει αυτή η φωτογραφία, παρόλο ότι δεν είναι πολύ εντυπωσιακή, δεν έχει κίνηση και λοιπά, κυρίως γιατί θέλω να σας πω ότι η φωτογραφία σαν μέσο ασχολείται με το συγκεκριμένο. Και τι θα πει αυτό, θα πει ότι αν πούμε στη λογοτεχνία ο αέρας φυσούσε και κουνούσε τα κλαδιά του δέντρου, στο δέντρο ο καθένας βάζει ένα δικό του δέντρο. Ωραία, που έχει αυτό το ύψος, αυτή τη διάσταση, τόσα κλαδιά, θεωρώ πως 8.000 φύλλα, αυτό το χρώμα. Ο καθένας το δικό του. Όταν στη φωτογραφία δείξουμε ένα δέντρο, το δέντρο είναι συγκεκριμένο. Είναι το συγκεκριμένο δέντρο με το συγκεκριμένο ύψος, με τις συγκεκριμένες χαρακτηριστικά, με τη συγκεκριμένη απόχρωση στο φλειό του, του δέντρου, του κορμού, είναι απόλυτο, είναι συγκεκριμένο. Αυτή η ιδιότητα της φωτογραφίας να αποτυπώνει το συγκεκριμένο είναι η δύναμή της και η αδυναμία της. Η δύναμή της γιατί έχει την έννοια του ντοκουμέντου, δηλαδή δείχνεις ένα πρόσωπο και είναι αυτό. Δείχνεις ένα δέντρο και είναι αυτό. Μπορεί να το δείξεις από διαφορετικές γωνίες, σε διαφορετική σύνθεση, όμως έχει μια αναφορά στο πραγματικό. Αυτή είναι η δύναμη. Η αδυναμία είναι ότι δεν μπορείς να έχεις ανικεύσεις. Δεν μπορείς να πεις μια αφαιρετική έννοια που χρειάζεις πολλές φορές. Ας πούμε, βγάλτε μια φωτογραφία για την αγάπη. Αυτό είναι ένα δύσκολο πράγμα. Η αγάπη είναι διαφορετικό πράγμα για τον καθένα. Η αγάπη που θα δείξουμε, δηλαδή δείξουμε δυο παιδάκια να φιλιώνται, είναι δυο παιδάκια που μπορεί να αγαπιώνται, αλλά η ερμηνεία θα είναι δικιά μας. Δηλαδή, θα δείξεις το παιδάκι που είναι ξανθό, είναι μελαχρινό, το ένα είναι άσπρο, το άλλο είναι μαύρο. Πώς γεννιάφτει η έννοια απόλυτα, απόλυτα. Δεν μπορείς να την περιγράψεις και να είναι μόνο σημαντική. Ενώ όταν το λες, λες την αγάπη και σκέφτομαι ότι το καθένας τι αγαπάμε και τελειώνει η ιστορία. Λοιπόν, ερχόμαστε σε αυτή τη φωτογραφία. Σε αυτή τη φωτογραφία δείχνει έναν άνδρα και μια γυναίκα κάποιας ηλικίας, αλλά αυτός ο άνδρας και η γυναίκα, επειδή υπάρχει αυτή η απόκρυψη των χαρακτηριστικών, γίνεται μια πιο αφαιρετική έννοια. Μπορούμε να πούμε ο ηλικιωμένος άνδρας και η ηλικιωμένη γυναίκα και εδώ δεν έχουμε κανένα πρόβλημα σε αυτή τη φωτογραφία, ακριβώς γιατί υπάρχει αυτή η απόκρυψη. Δηλαδή, οι συγκεκριμένοι άνθρωποι γίνονται αφαιρετικές έννοιες. Και τι κάνουν αυτοί οι δυο άνθρωποι, μοιράζονται κάτι. Εντάξει, όταν λοιπόν μοιράζεσαι κάτι, δηλαδή μοιράζονται την ευχή, τι γίνεται εδώ, μετά την εκκλησία πηγαίνει ο παπάς και όποιος θέλει του διαβάζει μια ευχή, δεν το ξέρα και εγώ εκείνη τη μέρα το είδα, είναι ωραίο όμως. Και είναι ωραίο ότι μοιράζεται ένα δευγάρι, ένα δευγάρι που πιθανό να ζητήσει πολλά χρόνια. Αν δείτε τις φωτογραφίες του Κερτές, υπάρχουν αυτές οι έννοιες. Η έννοια του μοιράζομαι, υπάρχει μια φωτογραφία του Κερτές που τετάνε μέσα από μια τρύπα δυο άνθρωποι, που σημαίνει ότι ένας δευγάρι, δηλαδή κερδομένο πάλι, μοιράζονται κάτι. Η ιδέα του μοιράζομαι είναι πολύ σημαντική στον άνθρωπο, δηλαδή μοιράζεσαι, ξέρω εγώ, την αγάπη, μοιράζεσαι την ευτυχία, το φαγητό, οτιδήποτε. Για μένα είναι μια γλυκιά έννοια. Αν δείτε τις φωτογραφίες του Γουίνονγκρατ, οι σχέσεις είναι ακραίες, δηλαδή υπάρχει μια ένταση. Δεν λέω ότι το ένα είναι καλό και το άλλο είναι κακό καθόλου. Είναι και τα δυο υπέροχα. Είναι και δυο υπέροχα γιατί δείχνουν δυο διαφορετικές απόψεις που θέλει να αποτυπώσει ο φωτογράφος. Και η ιδέα δεν είναι να συμφωνήσω εγώ με την άποψη. Η ιδέα είναι να κατανοήσω πως αυτή η έννοια γίνεται εικόνα. Γιατί ουσιαστικά εκεί παίζεται το παιχνίδι. Όλοι έχουμε καταπληκτικές ιδέες και αισθήματα. Αυτό πρέπει να γίνει όμως εικόνα. Πρέπει να γίνει μια εικόνα που να μεταφέρει αυτές τις ιδέες. Λοιπόν, ξαναγυρνώντας αυτή τη φωτογραφία, αυτοί οι άνθρωποι άναι να τελειώσουν τον Κερτέζ και τον Γουίνογκραντ, ο Κερτέζ ήταν με την ίδια γυναίκα 45 χρόνια, ο Γουίνογκραντ έχει και τέσσερα διαζύγια νομίζω. Οπότε καταλαβαίνετε ότι και αυτό το πως βλέπεις τον κόσμο αντανακλάται στο προσωπικό έργο. Είναι σημαντικό αυτό να το κατανοήσουμε. Και όσο πιο γρήγορα κατανοήσουμε τι πιστεύουμε για τον κόσμο, τόσο πιο εύκολα θα κατανοήσουμε και τι φωτογραφίζουμε ή τι θέλουμε να φωτογραφίσουμε ή που καθοδηγείται η εικόνα μας. Π.χ. αυτή η εικόνα είναι μια αφορμή για να σας πω αυτά τα πράγματα που σας είπα και επίσης για να σας πω ότι εμένα με ευχαριστεί να την βλέπω. Να πούμε για τον Κερτέζ, Γιώργο, ότι την αγάπη του και ότι έζησε τόσα χρόνια με την ίδια γυναίκα που τον στήριξε φαίνεται και από τις πολλές φωτογραφίες και από τον τρόπο που την κοιτάει ή τον κοιτάει τη selfie θα λέγαμε με την γυναίκα του, την Ελίζα Μπετ. Έχει δίκιο Μάκη και πρέπει να σας πω επίσης και αν ξαναβείτε τη δουλειά του Κερτέζ, δέστε ότι πάντα υπάρχει η έννοια του μοναχικού ανθρώπου, δηλαδή υπάρχει πάντα ένας άνδρας που είναι μόνος. Ο Κερτέζ ήταν μετανάστης από την Ουγγαρία στην Παγβαρίζ και μετά στη Νέα Υόρκη που ήταν ο αιώνιος μετακινούμενος, άπατρις και λοιπά, που αυτό φαίνεται μέσα και στην εικόνα, δηλαδή είναι σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης. Τελειώνοντας για αυτή τη φωτογραφία, είναι ένα χωριό στη Χαλκιδική που λέγεται Σίμαντρα. Είναι χωριό μεταναστών μετά τη μικρή ασιατική καταστροφή. Ήρθαν στα Σίμαντρα άνθρωποι από την Καπαδοκία, όπως αυτή η κυρία, και άνθρωποι από τη Σμύρνη. Τα Σίμαντρα είναι ένα ωραίο μέρος στη Χαλκιδική, ελιές, χωράφια, έφορο, πολύ ωραίο. Αυτοί που ήρθαν από τη Σμύρνη είπαν ότι ήρθαμε στην κόλαση, δηλαδή δεν είχε τίποτα να κάνει με τη Σμύρνη, γιατί η Σμύρνη ήταν ένα κοσμοβολιτικό μέρος και είχε θάλασσα και λοιπά, και αυτό κοντά στη θάλασσα. Οι δε Καπαδόκες που ζούσαν κάτω από τη γη μέσα σε υπόγεια για να έχουν κανονικές θερμοκρασίες, είπαν εδώ είναι ο παράδεισος, δηλαδή είναι καταπληκτικό. Και βλέπεις δύο ειδών ανθρώπους, δηλαδή ψηλούς σανθούς, ξέρω εγώ, σμυρνιούς και κοντούς, έτσι, σαν την Κυρία, μελαχρινούς, ρομάλιδες, Καπαδόκες. Και αυτή χορεύει έναν χορό Καπαδόκικο με τα κουκτάλια. Αυτή η φωτογραφία είχε καλή τύχη, δηλαδή δημοσιεύτηκε σε πάρα πολλά περιοδικά, έτσι τη σελίδα και τα λοιπά που δεν το έχουν ξαναδεί οι άνθρωποι της Πρεσβείας όταν έκανε την έκθεση, ακριβώς επειδή εκφράζει αρκετά πράγματα απ' το τι είναι η Ελλάδα ή τι νομίζουν οι άνθρωποι ότι είναι η Ελλάδα, εν πάση περίπτωση είναι του γούστο μου, σας τις δείχνω και αυτά. Η φακή που χρησιμοποιούσα και τα φίλμη ήταν κυρίως το Tri-X, κάτι Nikon και κάτι Contax στη συνέχεια, όπου η κυφακή ήταν κυρίως 35άριας, ένα 28άρι, πολύ σπάνια 24άρι, εγώ νομίζω ότι είναι με ένα 28άρι. Και πάμε στη δουλειά για την οποία σωλήθηκα 12 χρόνια. Ξέρετε, επειδή εγώ δούλευα τα πρώτα χρόνια που ήμουν στο μπανεπιστήμιο, και σαν καθηγητής της φωτογραφίας αλλά και σαν επαγγελματίας φωτογράφων, είχα ένα στούντιο και φωτογράφιζα, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε, από μπουκάλια, ξέρω εγώ, του τσάντα ή του μπουκάρι, μέχρι ευτοκίνητα, δηλαδή ήμουν ένας σκληρός για κάποια χρόνια επαγγελματίας, ακριβώς επειδή και οι οικονομικές μου ανάγκες ήταν τέτοιες και το ενδιαφέρον μου, ξέρετε, ήταν η φωτογραφία, ας πούμε, είχα ένα νιέο, μια νιέα εικόνα στο κεφάλι μου, οπότε προσπαθούσα, ό,τι είχε να κάνει με τη φωτογραφία, να το εξερευνήσω. Σε αυτή την περίοδο, ήθελα ότι φωτογραφίζω να είναι κοντά στο σπίτι μου, δηλαδή να μπορώ να πηγαίνω καθημερινά, όταν είχα ελεύθερο χρόνο και λοιπά, οπότε και τα θρησκευτικά τα έκανα στη Χαλκιδική, που από εδώ που μένω είναι, ξέρω εγώ, το μακρύτερο μέρος, ξέρω εγώ, 100-120 χιλιόμετρα, και το ψυχιατρίο ήταν στην άλλη πλευρά της πόλης, δηλαδή 5-20 χιλιόμετρα από εδώ που μένω. Οπότε άρχισα να πηγαίνω στην αρχή στην επανένταξη, δηλαδή σε ένα τμήμα ανθρώπων που ήθελαν να επανένταχνουν, μετά από 6 μήνες μου δώσαν άδειο να πάρω την πρώτη φωτογραφία, και μετά με την ανωχή τους, ξέρω εγώ και τα λοιπά, 1-12 χρόνια μπαινόβινα στο ψυχιατρίο. Τα πρώτα χρόνια φωτογράφιζα τους ανθρώπους στα κρεβάτια τους, ξέρετε, στο χώρο και τα λοιπά, διεπίστωσα κάποια στιγμή ότι όλο αυτό ήταν πολύ καταθλιπτικό, δηλαδή ο χώρος προσδιόριζε την κατάσταση των ανθρώπων, δηλαδή έβλεπες αυτήν την γυναίκα σε ένα κρεβάτι και δίπλα έναν δεμένο με λυσίδες, ήταν ψυχιατρίο. Οπότε αποφάσισα να κάνω μια ανατροπή, και η ανατροπή ήταν να βγάλω αυτούς τους ανθρώπους στις συνθήκες στούντιο, δηλαδή σαν να είναι άνθρωποι που έρχονται να φωτογραφηθούν, σαν άνθρωποι που θα εφημίζουν κάτι, σαν να είναι, ξέρω εγώ, ο Γιάννης Πάριος που πάει με τον Γκάλι Διαμαντόπουλος, με αυτήν την αισθητική. Λοιπόν, οπότε προέκυψαν αυτές τις φωτογραφίες, σας τις δείχνω λίγο και θα σας πω δύο-τρία πράγματα το πώς ακριβώς έγιναν. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Λοιπόν, αυτή είναι η δουλειά. Οι φωτογραφίες που έβγαλα ήταν πολλές γιατί για να κάνεις, αυτό έγινε έναν επιβιβλίο που το έγραφε το Ψυχαίτριο και το όνομα σας σιωπεί, ακριβώς γιατί όλη η ιδέα είναι ότι αυτή είναι μια αρρώστια που οι άνθρωποι θέλουν να αγνοήσουν, να αποσιωπίζουν και λοιπά. Οπότε είχε την έννοια αυτό, γι' αυτό το ονομάσα έτσι. Ήταν γύρω σε 110 φωτογραφίες στο βιβλίο, που φωτογράφεις αρκετά περισσότερους ανθρώπους. Πολλές φορές, πολλαπλές φορές, δηλαδή αυτόν τον άνθρωπο μπορεί να φωτογραφεί σε τρεις διαφορετικές περιστάσεις. Τους έδινε τις φωτογραφίες. Καλώς πάντων, υπήρχε μια σχέση. Έπειτα με ξέραν, δηλαδή με τα πρώτα 10 χρόνια, αν μπαίνεις σε ένα ίδρυμα, σε μαθαίνουν. Και πολλοί άνθρωποι ήταν πολύ λειτουργικοί, αν θέλετε. Κάποιοι όχι. Ξέραν δηλαδή σε ποια φάση βρισκόντουσαν. Το βιβλίο, όπως είπα, έβγει και με αυτό το τίτλο. Και οι φωτογραφίες γίναν με ένα στούντιο, το οποίο ήταν ένα στούντιο το οποίο, κάθε φορά που πήγαινα εκεί, το έστεινα. Ήταν 14 κλινικές στο νοσοκομείο και αυτές οι φωτογραφίες φύγαν σε 14 διαφορετικούς χώρους. Σε πολλές διαφορετικές περιπτώσεις, δηλαδή στο ίδιο χώρο μπορεί να έστεινα 10 φορές στο στούντιο. Για να στήθει αυτό το στούντιο, που αποτελείται από δυο τρίποδες, ένα φόντο μεγάλο, στουντιο-φλάσ, μηχανή 6-7 εκατοστά μαμήγια. 6-7 εκατοστά με το φιλ. Αυτό έπαιρνε πολύ χρόνο, δηλαδή μου έπαιρνε περίπου 2 ώρες για να στήσω το στούντιο μέχρι να είμαι έτοιμος και μετά να προσπαθήσω να βρω κάποιους ανθρώπους να τους πείσουν να φωτογραφηθούν. Και αυτή η διαδικασία και χρονογόρα ήταν και δεν ήταν εύκολη. Επίσης, όλο αυτό το έκανα μόνος, δηλαδή δεν πήρα ποτέ κανένα βοηθό, γιατί όταν είσαι μόνος και φωτογραφίζεις, επειδή είσαι πιο ευάλωτος, όλοι οι άνθρωποι σχετίζονται πιο εύκολα μαζί σου. Δηλαδή φανταστείτε εγώ να πηγαίνω με τρεις βοηθούς, φοιτητές, φιλούς, φωτογραφούς και να είμαστε ένα γκρουπάκι. Και γενικά αυτοί θα βλέπαν απέναντί τους μια ομάδα. Είναι διαφορετική η εικόνα που παρουσιάζει όταν είσαι μόνος. Πολλές φορές κάποιοι από αυτού που ήταν πιο λειτουργικοί με βοηθούσαν. Θα σας δείξω τον Γιαννάκη, αυτός είναι ο Γιαννάκης, ο οποίος με βοηθούσε. Και βοηθούσε και όλους τους άλλους ασθενείς, δηλαδή όσοι δεν μπορούσαν να αυτό εξυπηρετηθούν. Ο Γιαννάκης ήταν πολύ πρόθυμος, μου κουβαλούσε τρίποδες και γενικά ήταν μια αργή διαδικασία. Παρ' όλα αυτό το πατέρθυμο όταν έγινε εμένα με ικανοποίησε, γιατί αυτοί οι άνθρωποι για τα ισαντικά μου μάτια δεν είναι αναγκαστικά ψυχασθενείς, δεν δείχνουν δηλαδή περισσότερο από αυτό που είναι, γιατί κάθε ένας στο μυαλό μας έχουν ένα στερεότυπο για το ποιος είναι ψυχασθενείς. Εγώ δεν θα ήθελα αυτές τις φωτογραφίες να ταυτιστούν με αυτό, ήθελα δηλαδή να έχουν μια ρελιστικότητα. Και πρέπει να σας πω ότι επειδή έκανα πάρα πολλά πειράματα πριν πάρω στο ψυχιατριό, δηλαδή με αυτό το φόντο έστεινα τη μάνα μου, την πεθαρά μου, τη γυναίκα μου, τα παιδιά μου, ξέρω εγώ, στην όμουνα εγώ και το φωτογράφιζα να δω ποιον είναι το αποτέλεσμα, δηλαδή και δεν το έβλεπα κατευθείαν όπως το βλέπουμε τώρα, σημαίνει ότι τραγούσες, κρατούσες σημειώσεις, εμφάνιζε στο τφίλν, το τύπωνες και βλέπες πού βρίσκεσαι έτσι, γιατί αυτή τη δυνατότητα δεν την είχα στο ψυχιατριό, δηλαδή στο ψυχιατριό έπρεπε να πάω έτοιμος. Δεν ξέρω ότι θα φωτογραφίσω με αυτό το φως, με αυτό το διάφραγμα, δηλαδή ήταν ένα πράγμα που έπρεπε να έχω κάποιον έλεγχο. Οπότε βλέποντας αυτές τις φωτογραφίες τώρα των συγκαινών και της δικές μου, δεν διέφερον και πολύ πρέπει να σας πω με αυτές τις φωτογραφίες που βλέπουμε, δηλαδή όλοι μας έχουμε μέσα μας όλες τις πλευρές και την υγεία και την αρρώστια και τα πάντα. Οπότε υπάρχει αυτή η έννοια. Όπως βλέπετε οι επιλογές ήταν φορμαλιστικές, δεν είχα έναν στάνταρ, δηλαδή δεν είχα πάντα το κοντινό αυτό ή πάντα το μακρινό, ανάλογα ότι είμαι ενδιαφέρον σε κάθε πρόσωπο το κράτησα αυτό, πολλές φορές και ζευγάρια αν υπήρχαν κάποιος λόγος. Ας πούμε σε αυτή τη φωτογραφία εδώ που σας δείξω τώρα, υπάρχουν και κάποιες ιστορίες πίσω από αυτές. Υπάρχουν ιστορίες πίσω από κάθε φωτογραφία. Φανταστείτε, ας πούμε, όλη αυτή την εμπειρία και την επαφή που είχα, ότι θα μπορούσα να σας αφηγούμαι και να σας λέω ιστορίες όλο το βράδυ, δηλαδή πραγματικά υπάρχει πολιτικό. Ο λόγος που σας δείχνω αυτή είναι επειδή πολλές φορές, υπήρχαν αρκετές φορές, έβλεπα φιλάνθρωπους, ανθρώπους δηλαδή που αγαπούσαν τους συνανθρώπους τους να μοιράζουν πράγματα στο ψυχειάτριο. Κυρίως τσιγάρα, καφέδες, χρυστικά πράγματα, γιατί υπήρχαν πολλές ανάγκες, δηλαδή στο δημόσιο ψυχειάτριο δεν πάνε οι πλούσιοι άνθρωποι, πάνε οι άνθρωποι που δεν έχουν να πάνε στην ιδιωτική κλινική. Και αυτό που λέει ο λαός ότι η τρέλα, κακός όρος αλλά εις το λέει ο λαός, η τρέλα του φτωχού φαίνεται, όχι του πλούσιου, είναι μια μεγάλη αλήθεια. Επίσης πρέπει να σας πω ότι πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους ήταν το ίδιο καλά με εμάς, αλλά αν έχει ζήσει ξέρω εγώ τριάντα χρόνια σε ένα ψυχειάτριο, όσο καλά και ένας μετά, δεν μπορείς να αντιμετωπίσει την κοινωνία, δηλαδή δεν έχεις τους πόρους, δεν έχεις τον τρόπο, είναι ένα δύσκολο πράγμα. Οπότε προφανώς μένανε εκεί πέρα πολλές φορές τα αζίτητα εντός εισαγωγικών γιατί δεν είχαν και έναν κοινωνικό περίγυρο να τους στηρίξει. Ερχόντουσαν λοιπόν οι διάφοροι άνθρωποι που δίναν πράγματα και πολλές φορές έρχονταν βιοτεχνίες και δίναν ρουχαλάκια, ας πούμε, και έπρεπε σαφνικά όλο το ψυχειάτριο να έχει τα ίδια χαβανέζικα σωστάκια, όλοι φίλοι μου να κυκλοφορούμε τα ίδια. Αυτές οι κυρίες λοιπόν έχουν πάρει τα ίδια φορέματα, δεν είναι φιλενάτες, απλώς ζουν στο ίδιο ψυχειάτριο και τις φωτογράφει ακριβώς επειδή υπάρχει αυτή η αναφορά σε μια πιο κλασική φωτογραφία όπως ξέρετε διδήμων και λοιπά και επειδή εικονογραφικά, ας πούμε, εκφράζει αυτή την ιδέα ότι μοιραζόταν και αυτές κάτι το οποίο προερχόταν από κάποιους ανθρώπους που είχαν καλά αισθήματα. Σε αυτή τη φωτογραφία δείτε αριστερά εδώ, φαίνεται το φόντο, το βλέπετε, είναι δηλαδή ένα φόντο που φτάνει στο πάτωμα, είναι ένα φόντο το οποίο με πέδεψε πάρα πολύ, έπρεπε να το ζωγράφησα αρκετά, να το ζωγραφήσω, να το φωτογραφήσω και να δω πώς φαίνεται, δηλαδή ποια είναι τα επεισόδια που δημιουργεί, γιατί ουσιαστικά έχεις να παλέψεις με το πρόσωπο και το χώρο, ο χώρος θα μπορούσε να είναι μαύρος, ανύπαρκτος, δεν ήθελα, ήθελα να έχει κάποιες εντάσεις και γι αυτοί οι φόντες τα οποία κάπως έχουν μια υφή. Θέλετε να πούμε δύο πράγματα γι' αυτό, έχει κάποιος μια απορία, πρέπει να σας πω ότι η ποιότητα των εικόνων αυτών, ήταν πολύ καλή, επειδή και το ανοιχτικό ήταν μεγάλο και τα φώτα και γενικώς οι συνθήκες που φωταγραφήσαν και αυτή είναι μια φωτογραφία η οποία είναι τρία μέτρα πλάτος, επί τέσσερα ύψος, βλέπετε, δέστε τον άνθρωπο πόσο είναι, αυτό είναι το 180 ας πούμε, που σημαίνει ότι είχαν τη δυνατότητα να δεν ποθούν μεγάλες και πρέπει να σας πω ότι η φωτογραφία σήμερα έχει κατατήσει να είναι, ας πούμε, κατατήσει, ας πούμε, έχει φτάσει, δεν έχει κατατήσει, κακή έκφραση, αλλά εν πάση περιπτώσει όσοι με βλέπετε είναι αυτό η φωτογραφία. Έτσι, είναι ένα πράγμα το οποίο όταν βλέπουμε στο κινητό μας έχει την ανάλυση περίπου του κινητού μας να φαίνεται καλά ή τέλος πάντων της οθόνης μας. Η φωτογραφία όμως δεν είναι πάντα αυτό ή δεν ήταν πάντα αυτό, η φωτογραφία έχει υφή, έχει μέγεθος, έχει λεπτομέρεια, είναι ένα αντικείμενο το οποίο δημιουργεί διαφορετική εντύπωση ανάλογα με την υφή και το μέγεθος. Το φωτισμό, το πώς το παρουσιάζει κλπ. Και επειδή εγώ προέρχομαι από αυτή τη φωτογραφία, αυτή τη φωτογραφία ξεκίνησε το 1974-18 χρονών, αυτή τη φωτογραφία διδάκτηκα μέχρι το 2005 και αργότερα που έκανα εκθέση, αλλά μέχρι τότε αποκλειστικά με απασχολούσε σαν αντικείμενο και το πως αυτό το αντικείμενο δημιουργεί μια εντύπωση όταν το εκθέτεις, όταν το δείχνεις. Οπότε, και αυτό γι' αυτό είπα ότι θα μιλήσουμε τεχνικά, έχει κάποια σημασία, μεγάλη ειδικά γι' αυτό, όταν αυτό το αντικείμενο αποφασιστεί να γίνει κάτι άλλο πέρα από μια φεβγαλέα εικόνα στον υπολογιστή μας. Θα το ξέρετε όλοι που κάνετε εκθέσεις ή που σας αφοσχολεί η φωτογραφία. Επίσης, θα ήθελα, αν θέλετε, να πούμε δυο πράγματα για κάποιες ερωτήσεις ή κάποια σχόλια, να μην τα αφήσουμε όλα για το τέλος, γιατί δεν ξέρω πόσοι θα είμαστε ή αν κάποιος θέλει να ρωτήσει ή να σχολιάσει, οτιδήποτε είμαστε στη διάθεσή σας. Ακούω και τη ρήση φυσικά, γιατί όλο αυτό το θέμα με το ψυχιατρίο είναι ένα θέμα το οποίο είναι στα όρια κάθε πράγματος. Στα όρια του τι είναι υγιές ψυχικά και τι είναι ασθενές. Τι είναι υγιές και τι είναι άλλο στο καλύτερο. Επίσης, είναι στα όρια το τι μπορούμε να φωτογραφίσουμε και τι δεν μπορούμε, τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται. Όπως είπε και ο Μάκης προηγουμένως, έχω πάει πολλές φορές στον Ισαγγελέα μέχρι τώρα για αυτό το βιβλίο, για τα προσωπικά δεδομένα κλπ. Και για να το κάνω πιο συγκεκριμένο, υπήρξε μια διαμάχη μεταξύ των προέδρων του νοσοκομείου. Όπως είπα, το νοσοκομείο εξέδωσε αυτό το βιβλίο, ήταν έγκληση του νοσοκομείου και ο προηγούμενος προέδρος, που ήταν από άλλη παράταξη, είπε ότι παραβιάσανε τα προσωπικά δεδομένα των ασθενών. Η αλήθεια είναι πως όταν είσαι ασθενής, ψυχικά ασθενής, έχεις δικαίωμα να κάνεις οποιαδήποτε νομική πράξη, δηλαδή να παντρευτείς, να πουλήσεις το σπίτι σου, να ανοίξεις μια επιχείρηση, μπορείς να τα κάνεις τα πάντα. Να δώσεις την άδεια σε κάποιον να σε φωτογραφήσει, δηλαδή αν εγώ είχα την άδεια από αυτός δεν υπήρχε πρόβλημα. Οι μόνοι που δεν μπορούν να δώσουν την άδεια να τους φωτογραφήσουμε είναι αυτοί που έχουν το ακαταλόγιστο, δηλαδή εσύ είσαι ένας άνθρωπος που σκοτώνεις τα παιδιά σου. Σε πάνω στο δικαστήριο και το δικαστήριο αποφασίζει ότι έχεις το ακαταλόγιστο, δηλαδή ότι δεν μπορεί να σου καταλογιστεί αυτή η πράξη, γιατί είσαι ψυχικά άρρωστος. Υπάρχει λοιπόν στο ψυχατρίο ένα τμήμα των ακαταλογίστων. Αν λοιπόν είσαι εσύ σε αυτό το τμήμα και εγώ πάνω σε φωτογραφήσω, αυτός δεν μπορεί να μου δώσει την άδεια να τον φωτογραφήσω. Πρέπει να τη δώσει ο ισαγγελέας και ο γιατρός του. Μόνο έτσι. Εγώ επειδή φωτογράφησα τα ακαταλόγιστα για 10 χρόνια, τους είχα φωτογραφείς όλους. Ξέρω όλα τα εγκλήματα που είχαν γίνει μέχρι τότε στην Βορή Ελλάδα, είδα τους ανθρώπους εκεί. Αυτός που σκότωσε τους μονείς του με το τσεκούρι, αυτοί που σκοτώσαν τα παιδιά τους, αυτός που σκότωσε μια Ρωμανίδο ή τέτοια. Ήταν όλοι εκεί, τους ήξερα. Και αυτοί επειδή είχαν μένει αυτήν την κρίση και έκαναν το έγκλημα, ήταν όμως λειτουργικοί, δηλαδή η εφεία τους ήταν εκτιμμένη. Οπότε με αυτούς είχα μια συζήτηση. Όταν πήγα όμως να κάνω αυτά τα πορτρέδα που βλέπετε εδώ, αυτοί ανέπιξαν μια μανία. Θεώρησαν ότι εγώ είμαι άνθρωπος του ψυχαίτριου και μου είπαν μη μας φωτογραφείς. Οπότε για καλή μου τύχη δεν έβαλα κανέναν από αυτούς που ήταν στα καταλόγιστα στο βιβλίο. Δηλαδή όλοι αυτοί οι άνθρωποι που έχω φωτογραφείς εδώ δεν είναι στα καταλόγιστα. Τους έχω φωτογραφείς, τους έχω χιλιάδες φωτογραφίες, αλλά όχι για αυτή την τελευταία δουλειά με τα πορτρέτα. Οπότε κάπως το είπαμε στο της Αγγελέα, μια, δυό, τρεις φορές να φώναξα, δεν προχώρησε αυτό. Δηλαδή και ήταν στο τελευταίο της Αγγελέας. Μάλιστα έγραψε και μια έκθεση πολύ θετική και για τη δουλειά και για μένα. Πότε βέβαια δεν ξέρεις πού μπορεί να φτάσει αυτή η ιστορία. Πάντως το ότι κάποιος παίρνει το ρίσκο να δείξει ανθρώπους που βρίσκονται στο όριο, που είναι ευάλωτοι, είναι πραγματικά ένα θέμα. Δηλαδή και εγώ σήμερα αν και το ξεκινούσα, σαν να είχα, που είμαι 30 χρόνια πιο μεγάλος, δοξά να σκεφτόμουν και δεύτερη φορά. Οπότε είναι ήδη ένα μεγάλο θέμα αυτό, πέρα από το χειρισμό, πέρα από τις προθέσεις, γιατί πολλές φορές τις προθέσεις μπορεί να είναι αυτές που είναι, αλλά να κάνεις κακό ακόμη και όταν οι προθέσεις σου είναι καλές. Δηλαδή φανταστείτε εγώ να έβγαλα νέους ανθρώπους, απέφυγα να βγάλω νέους ανθρώπους, έβγαλα ελάχιστος και αυτούς οι οποίοι ξέρω εγώ συνέναισαν, δεν το ήθελα δηλαδή, έβγαλα εκείνος στα χρόνια. Δηλαδή φανταστείτε να είσαι 30 χρονών, στα 35 είσαι να παντρευτείς, να βγεις από το ψυχιατήριο, να παντρευτείς, να κάνεις οικογένεια και σαμικά να εμφυγουράσεις ένα βιβλίο με το ψυχιατήριο. Δεν είναι δηλαδή ένα πράγμα το οποίο θα το ήθελα εγώ ή θα πρέπει να το κάνω νομίζω, παρ' όλα αυτά θα μπορούσαν να το έκανα κάνει, δηλαδή θα μπορούσαν από αφέλεια, από μη σκεφτόμενος τι μπορεί να συμπεί στο μέλλον. Σας το εξομολογούμε αυτό, γιατί πραγματικά έχει μια διάσταση που ακουμπάει όλη τη φωτογραφία, δηλαδή δεν είναι τόσο αθώ το ότι βγάζουμε φωτογραφίες, η φωτογραφία είναι μια διακρισία όπως λέει η Ταϊάν Αρμπους. Βέβαια η Ταϊάν Αρμπους λέει ότι είναι μια διακρισία που μπορεί κάποιος να ανεχθεί, λέει αν σταματήσεις κάποιος στο δρόμο και του πεις πες μου την ιστορία της ζωής σου, θα σου πει είσαι τρελός. Αν του πεις να σας βγάλω μια φωτογραφία, μπορεί και να δεχθεί, γιατί αυτή είναι μια διακρισία που μπορεί κάποιος να την ανεχθεί. Οπότε στη διάθεσή σας αν θέλετε οτιδήποτε να ερωτήσετε ή να εσχολιάσετε ή οτιδήποτε. Μπορείτε να ανοίξετε τα μικρόφωνα σας και να κάνετε τις ερωτήσεις. Κάποιοι έχουν κάνει να διαβάσω μια, γιατί τα πιο πολλά είναι ευχαριστίες και τα λοιπά και σχόλια. Υπάρχει από τον Αχιλέας Τηλέγραφος. Καλησπέρα Γιώργο, γιατί ασπρόμαυρο έχεις δοκιμάσει και χρώμα σε αυτή τη δουλειά. Τώρα δεν ξέρω σε ποια δουλειά ακριβώς αναφέρεται Γιώργο, αλλά διαβάζω ακριβώς ότι είναι γραμμένο στο τσάτ. Ναι. Περφανώς, αν ενδυνεύω καλά τον Αχιλέα, τον οποίο το γνωρίζω και από τα παλιά χρόνια, η δουλειά αυτή, αν αναφέρεται στο ψυχιατρίο, είναι μόνο έγχρωμη. Δηλαδή, θυμάμαι ότι δεν έχω κάνει έγχρωμες δουλειές. Κυρίως αυτό που συμβαίνει είναι ότι όταν σκέφτομαι κάτι, είτε σκέφτομαι έγχρωμη, είτε χρώμαυρο. Δεν σκέφτομαι, δηλαδή, ότι το κάνω έγχρωμο και μετά το κάνω έγχρωμο. Δεν λειτουργεί έτσι το μυαλό μου. Δηλαδή, όταν έκανα έγχρωμη φωτογραφία κατανοούσα την τονικότητα, δεν την κατανοούσα. Έβλεπα πώς θα πάει το φως, έβλεπα τι θα είναι σκοτεινό, τι θα είναι φωτεινό, τι θα είναι μεσαίο. Είχα μια καλή αίσθηση, νομίζω, στο πώς φωτογράφιζα. Όταν είναι όμως έγχρωμο, οι χρωματικές αρμονίες, όπως σας πω και στη συνέχεια όταν πάω στο ψηφιακό, γιατί η δουλειά μου το 2005 και μετά είναι αποκλειστικά έγχρωμη, υπάρχουν άλλα θέματα. Άλλα θέματα είναι επιλύσεις. Και ξέρετε, τα θέματα στην τέχνη τα βάζει ο ίδιος ο δημιουργός σου, κανένας δεν σου πει κάνε μου φωτογραφίες που είναι έτσι. Εσύ πρέπει να πεις, α, τι θέλω να λύσω εγώ, ένα πρόβλημα. Το βάζεις στο πρόβλημα και το λύνεις. Λοιπόν, το πρόβλημα την έγχρωμη φωτογραφία είναι η χρωματική αρμονία. Οι φωτογραφίες πρέπει να είναι έγχρωμες, όχι πολύχρωμες. Δηλαδή, οι φωτογραφίες πρέπει να έχουν χρωματικές αρμονίες, να διάπονται από χρωματικές αρμονίες, από χρωματικές γάμες, από χρώματα τα οποία να μπορούν να συνομιλήσουν, να μπορούν να είναι εκφραστικά. Και τα αντίθετα συντηρωματικά χρώματα και αυτά πρέπει να υπάρχουν για κάποιο λόγο. Οπότε δεν μπορείς ξαφνικά να βλέπεις τόνους και να βλέπεις χρωματικές αρμονίες, δηλαδή αυτό είναι ψυχασταίνια. Πρέπει ή έτσι ή αλλιώς. Δεν λέω ότι εσείς πρέπει να το κάνετε έτσι, λέω για τον εαυτό μου έτσι, γιατί μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι το μυαλό τους το δουλεύουν με διαφορετικό τρόπο, πολύ πιο δημιουργικό, πολύ πιο διαφορετικό. Και εγώ το δέχομαι, εξάλλου η τέχνη έχει σκοπό, οτιδήποτε λέμε σήμερα και συμφωνούμε ίσως, αύριο να το ανατρέψουμε. Είναι πολύ γνωστό αυτό που είπε ο Ρόβερτ Φράγκ για τη δουλειά του Καρτιέ Μπρεσσόν. Είπε, λοιπόν, ο Ρόβερτ Φράγκ, όταν βλέπω τη δουλειά του Καρτιέ Μπρεσσόν, ακούστε, νιώθω ότι αυτός ο άνθρωπος δεν αισθάνθηκε ποτέ τίποτα για οτιδήποτε. Π Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Ήταν δηλαδή, έλυσε ένα άλλο πρόβλημα, πήγε την τέχνη ένα βήμα παραπέρα. Καταρχήν έχω κατασυγκινηθεί γιατί έχω δουλέψει πάρα πολύ χρόνια με τέτοιους ασθενείς και πραγματικά έχω συγκινηθεί με αυτή σας τη δουλειά. Και αυτό που είπατε ότι αποφασιστική σπιγνή για σας είναι το σημείο που αφήνονται οι άνθρωποι αυτοί, δηλαδή που κάνουμε τα βίβαση ουσιαστικά. Αυτό φαίνεται σε όλες τις φωτογραφίες, αυτό ήθελα να πω. Δηλαδή φαίνεται για έναν ψυχιατρικό ασθενείτο να βάλει τα καλά του, να χτενίσει τα μαλλιά του και να έρθει να κοιτάξει το φακό είναι σπουδαία πράξη για αυτόν. Και ήθελα να πω και σε σχέση με τον καθρέφτη που ακούστηκε πριν, όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να βλέπουν τον εαυτό τους ολόκληρο, βλέπουν κομμάτια. Δηλαδή κοιτάζει λίγο το αυτοί του, το χέρι του, το πόδι του, βλέπουν τον εαυτό τους κομματιασμένο. Όλοι ψυχιατρικοί ασθενείς. Να παρέμβω λίγο. Καταρχήν η κυρία Λούι είναι κλινική ψυχολόγος. Ξεκίνησα για τον ίδιο λόγο που ξεκίνησε να φωτογραφίζει. Μου γράφουν και στο τσάτ τώρα ότι έχουμε να δούμε πολλή δουλειά ακόμα. Δεν τελειώνει εδώ η δουλειά του κ. Κατσάγγελο, εδώ τελειώνει η ασπρό-μαύρη δουλειά. Έχουμε να δούμε την έγχρωμη δουλειά. Γι' αυτό είναι κρίμα να επικεντρωθούμε πάρα πολύ σε αυτό το θέμα. Αν μείνει χρόνος, που θα μείνει δηλαδή, συζητάμε στο τέλος για το σύνολο πια της δουλειάς. Γιατί το θέμα τι επιτρέπεται και πού είναι το όριο που σωστά έβαλε πριν ο Ζαχαριές, είναι ένα θέμα που μπαίνει όλο και πιο έντονα. Και οι νόμοι, ειδικά που επικρατήσανε τώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και προφανώς και στην Ελλάδα, έχουν αυστηροποιηθεί πάρα πολύ. Ο κόσμος πια αντιδρά όταν σηκώνει στη μηχανή. Και έχουμε αναγκαστεί όσοι φωτογραφίζουμε στο δρόμο, να αναγκαζόμαστε να παίρνουμε μικρούλες μηχανές για να περνάνε απαρατήρητες. Κάτι που συνέβη πολλά χρόνια πριν, ας πούμε, περίπου το 1936-1937, όταν βγήκε η Λάικα και νιώσαν απελευθερωμένοι από τις ογκώδες μηχανές. Λοιπόν, θα έλεγα να προχωρήσουμε στην έγχρωμη δουλειά του κ. Κατσάγγελου και τα λέμε μετά συνοδικά στο τέλος όση ώρα θέλετε. Να πούμε, Γιώργο, ότι διαρκώς παραμένουμε στο όριο των 100 ανθρώπων. Πιθανόν να είναι και άλλοι που είναι απέξω. Ευχαριστώ, Μάκη. Ευχαριστώ και την κυρία Λούι και τον κ. Σόκο και τον κ. Πίρη για τα σχόλιά τους. Λοιπόν, έγχρωμη δουλειά. Φαίνεται στην οθόνη το εξώφυλο. Βεβαίως. Ωραία. Άρα μπορώ να συνεχίσω. Ένα βιβλίο που έκανα το 2010, έκανα διάφορες δουλειές ενδιάμεσα από το ψυχιατρίο μέχρι το 10. Δηλαδή από το ψυχιατρίο έβαλα το βιβλίο το 2004, το επόμενο βιβλίο το 2010. Φωτογράφησα γυναίκες σε 10 χώρες, κυρίως βαλχανικές αλλά όχι μόνο. Και ένα βιβλίο βγήκε από το University Studio Press με τίτλο «Προσπαθώντας περισσότερο» γιατί θεώρησα ότι σε έναν αδροκρατούμενο κόσμο μια γυναίκα πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο για να κάνει αυτά τα πράγματα που κάνει ένας άντρας, που είναι αλήθεια σε ένα βαθμό. Βέβαια, όπως σας είπα και πριν, οι αριστούχοι που τους μετράνε στο Αμερικάνικα Πανεπιστήμια, νομίζω ότι το 90% πια είναι γυναίκες και όχι άντρες. Εγώ δεν θα θέλω να έχω αντεγονιστεί καμιά γυναίκα πια. Έχω φοβηθεί το μάτι μου γιατί βλέπω ότι είναι πάρα πολύ δραστήριες, πάρα πολύ έξυπνες και γενικώς αποκτούν μια θέση στην κοινωνία καλύτερα φυσικά από τη δικιά μας γιατί ακριβώς την αξίζουν. Χωρίς να είμαι απόλυτος, τέλος πάντων, και αυτή είναι η εμπειρία μου και από σαν δάσκαλος στη σχολή. Αν και στην τέχνη τα πράγματα είναι λίγο περίεργα. Δηλαδή, βλέπεις ανθρώπους οι οποίοι θα θέλασαν να τους έχεις φίλους, συγγενήσεις, οτιδήποτε, και η δουλειά τους είναι, ξέρω εγώ, ανοιαρή, ξέρω εγώ, μέτρια κλπ. Και βλέπεις ανθρώπους που είναι ακραίοι, που δεν θες να τους μιλήσεις, ας πούμε. Τώρα εγώ δεν τους μιλάω γιατί έχω την υποχρέωση και το έχω κάνει και μου αρέσει. Και ξεφυγικά όλο αυτό βλέπεις, ας πούμε, έναν άνθρωπο που δεν θες να τον συσχεθείς και η δουλειά του να είναι εκπληκτική. Δηλαδή, είναι ένα μαγικό πράγμα η τέχνη, το πώς ποιόν ακουμπάει και πώς εκφράζεται. Και όσοι κάνετε μαθήματα φωτογραφίας, νομίζω θα έχετε την ίδια εμπειρία με εμένα. Λοιπόν, προσπαθώντας περισσότερο, είναι και αυτό ένα βιβλίο περίπου 110 φωτογραφίες, έγχρωμο. Είναι η πρώτη μου μεγάλη απόπειρα να κάνω έγχρωμες φωτογραφίες και είναι φωτογραφίες που γίναν με ψηφιακή φωτογραφική μηχανή. Σας τη δείχνω λίγο. Αυτή είναι η πρώτη φωτογραφία ισοκογική. Είναι μια γυναίκα, μια φωτογραφία ταυτότητας στην Κωνσταντινούπολη και ένα καπάκι από μπύρα ΕΦΕΣ. Ξέρετε, η ΕΦΕΣ είναι, όσοι εκτυπάσουν στην Κωνσταντινούπολη ή στην Τουρκία, θα την έχετε πιει. Είναι πάρα πολύ καλή. Βγαίνει στην ΕΦΕΣΩ και γι' αυτό είναι το όνομα ΕΦΕΣ. Τη εργοστάσια της ΕΦΕΣ είναι στην ελληνική ΕΦΕΣΩ. Ο Ερντογάν θέλει το όνομα κοσμονάφησης και αστρονάφησης, σήμερα, να το κάνει τουρκικό. Θα δυσκολευτεί. Βέβαια, δεν θα δυσκολευτεί να στήλει ανθρώπους της Ελλήνη. Μάλλον καλύτερα από εμάς από απόψη τεχνολογίας. Μην ξεχνάμε ότι η αεροπορική εταιρεία τους είναι μια από τις καλύτερες στον κόσμο. Λοιπόν, και ξεκινάμε με αυτή τη φωτογραφία που ουσιαστικά αναφέρει την ταυτότητα της γυναίκας. Θα δείχνω τη φωτογραφία και δεν τη σχολιάσω. Θα λέω απλώς πού βρεις, πού είναι οι φωτογραφίες. Και κάπου κάπου θα σας πω ένα σχόλιο για να προχωρήσουμε λιγάκι. Αυτή είναι μια σαρικητόρα στην Κούβα. Μια γυναίκα που πουλάει λουλούδια στη Σόφια. Αυτή είναι η κυρία Αναστασία στην Αλβανία. Αυτό που με ενδιαφέρει στις φωτογραφίες, ποιος όλες τις φωτογραφίες που κάνουν, και στον ψυχιατριού και στα σχετικά, είναι να μπαίνουν στον εσωτερικό χώρο των ανθρώπων που ζουν. Είτε αυτό είναι μια εκκλησία ή ένα ψυχιατρίο, ένας κλειστός χώρος, ένα στρατόπεδο. Τώρα στις γυναίκες μπαίνουν στα σπίτια και στο δημόσιο χώρο και στα σπίτια. Κάνω φωτογραφία δρόμου. Κάνω, μ' αρέσει. Αλλά πιο πολύ με εγωητεύει αυτό. Αυτή η φωτογραφία δηλαδή που βλέπετε, που έχω βάλει την κυρία Αναστασία, που θα πήγαινε την άλλη μέρα στην Ιταλία να δει την κόρη της, και αυτή είναι μια φωτογραφία, ξέρω, στο Δειράχειο, με εγωητεύει. Δείχνει όλο αυτό που είναι αυτή η γυναίκα στη σχέση με το χώρο που ζει. Έτσι, αυτό είναι εγωητευτικό. Τώρα, όσον αφορά τις χρωματικές αρμονίες, αρχίζω να υποψιάζομαι το τι είναι το χρώμα, το πώς πρέπει να δουλεύει το χρώμα ηκαστικά. Πολλές φωτογραφίες που θέλω να βγάλω δεν τις βγάζω, γιατί τα χρώματα δεν είναι στις αρμονίες που θέλω, στην γκάμα που θέλω. Και αυτό πολλές φορές δημιουργεί ένα πρόβλημα, δηλαδή χάνω εικόνες που, ως πρόγραμμα, μπορεί να τις διαχειριζόμαι διαφορετικά, αλλά παρόλα αυτά θέλει μια πειθαρχία την οποία ακολουθώ. Ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς που κάνω είναι στο Σουλούκουλε. Το Σουλούκουλε είναι μια περιοχή, συνικία της Κωνσταντινόπολης, σχετικά κοντά στο κέντρο, όπου, όταν εγώ άρχισα να πηγαίνω εκεί το 2007, επειδή ήταν συγκινισμός στο Ρωμά, φτωχικά σπίτια, ξέρετε, παράγγιες και έτσι, αλλά σπίτια, αποφάσισε ο δήμος να κατεδαφύσει τα σπίτια και να αναγύρει πολλές αιτικίες. Οπότε, αυτούς που είχαν τίτλους τους έδωσε από σημείωση και τους έστειλε πολύ μακριά, αυτούς που δεν είχαν απλώς τους έδιωξε, ξέρετε, στην Τουρκία είναι λίγο πιο τα πράγματα. Υπήρχαν μια σειρά ακτιβιστές εκεί που πηγαίναν Τούρκοι και τα λοιπά που τους βοηθούσαν και τα λοιπά. Βρήκα εγώ έναν τρόπο φίλους, λέει, Τούρκους να πηγαίνουμε μαζί και φωτογράφιζα στο, πήγαινα εγώ όμως στη Θεσσαλονίκη και στη Κωνσταντινόπολη, έκανα έξι μήνες να μπορώ στο πρώτο σπίτι, δηλαδή δεν είναι εύκολο να μπεις και να φωτογραφείς μέσα. Ίσως δεν το ξέρω, δεν είχα το θάρρος, δεν είχα τις επαφές με τους Τούρκους, δεν ξέρω. Κάποια στιγμή όμως το έκανα. Εδώ βλέπετε μια φωτογραφία μιας γυναίκας με ένα παιδάκι δίπλα και πάνω βλέπετε τα δύο καδράκια, δεν ξέρω να τα βλέπετε, που είναι σκεπασμένα. Σημαίνει ότι κάποιος πέθαινε εκεί. Αυτή τη γυναίκα πριν από ένα χρόνο την έβγαλα σε μια τελετή που κάνουν ένα πανηγύρι που τα παιδιά γίνονται ένα χρόνο. Το ίδιο βράδυ σκοτώθηκε ο άντρας της, μετά αυτή κρατούσε το παιδί της και την επόμενη φορά που πήγα, γιατί παρακολουθούσα λίγο τις ιστορίες τους, αυτοί είχε φύγει και είχε πάει να χορεύει Μπέιλ Λάνσερ και είχε παρατήσει το παιδί στα πεθερικά. Σας το λέω γιατί αυτό για μένα είναι σημαντικό κομμάτι της δουλειάς που κάνω, δεν είναι μια δουλειά ερωποστάση για τα νέα, είναι μια δουλειά όπου παρακολουθώ λιγάκι τις συνθήκες. Ήταν μια δραματική ιστορία γιατί κατέφεραν τελικά να τους γιώξουν, τους πήγαν πάρα πολύ μακριά έξω από την πόλη, γενικά οι άνθρωποι Ρωμά που ζούσαν από μια παραοικονομία μέσα στην Κωνσταντινούπολη βρέθηκαν σε ένα άλλο περιβάλλον που δεν είχαν τίποτα να κάνουν, εγκατέλειψαν γιατί να γυρίσαν μέσα στην πόλη σε άθληες συνθήκες και γενικά υπήρχε ένα μεγάλο δράμα το οποίο καταγράψανε αρκετά καλά και οι ίδιοι οι τουρικοί φωτογράφοι. Επίσης στην Κωνσταντινούπολη φωτογράφησα Γεωργιανούς μετανάστες οι οποίοι πηγαίναν χωρίς διαβατήρια στην Κωνσταντινούπολη, μαζεύαν 2000 ευρώ και μετά δίναν τους λαθρέμπορους, τους διακινητές να τους περάσουν στην Ευρώπη γιατί στην Ευρώπη έπρεπε να έχουν βίζες και λοιπά. Οπότε ζούσαν και αυτοί σε άθληες συνθήκες σε σπίτια έτσι λιγάκι όπως αυτό ας πούμε, πολύ μαζί σε πολύ άθληες συνθήκες. Μιλούσαν ρώσικα, εγώ δεν μιλούσα ρώσικα γιατί υπήρχε ένα θέμα και εδώ θέλω να κάνω μια παρατήρηση που την ξέρετε όλοι, ένα σχόλιο, ότι η φωτογραφία δεν δείχνει ποτέ το τι προηγήθηκε, το τι χρειάστηκε για να βγει. Ας πούμε βλέπουμε αυτή τη φωτογραφία και την βλέπουμε μια γυναίκα σε ένα δωμάτιο. Για να μπω εγώ σε αυτό το δωμάτιο χρειάστηκε, στην αρχή μπήκα σε ένα σπίτι που είχε ρώσους, μετά χρειάστηκε να φέρνουμε δυο φίλους που μιλούσαν ρώσικα από τη Θεσσαλονίκη, να πηγαίνουμε όλοι μαζί, να οργανωνόμαστε να κάνουμε ταξίδι για να γίνει αυτή η φωτογραφία. Δηλαδή, το πόσο προσπάθεια, χρήματα, αφοσίωση χρειάζεται για να βγει με φωτογραφία, δεν το ξέρουμε αυτή τη φωτογραφία. Μερικές φορές φαίνεται, μερικές φορές δεν φαίνεται. Και αυτή η αφοσίωση, η θυσία, η οργάνωση, πρέπει κάπως να μηύει το φωτογράφο. Δηλαδή, αν κάποιος βλέπει τη φωτογραφία και δεν του λέει τίποτα, όλο αυτό πάει χαμένο. Δηλαδή, δεν μου δίνει την ικανοποίηση της προσπάθειας που έκανε. Πρέπει, δηλαδή, όταν ασχολείσεις με κάτι, αυτό το ίδιο να σε τροφοδοτεί σε συναισθήματα, ικανοποίηση και λοιπά, για να το ξανακάνεις. Η κυρία Λούι θα τα ξέρει αυτά στην ψυχολογία, ότι κάνεις κάτι που σε ευχαριστεί. Δηλαδή, αν κάνεις μια συμφωνία σε ευχαριστεί, την κάνεις αύριο. Αν σε ευχαριστεί, την κάνεις και αύριο. Κάντε το φωτογραφία και θα δούμε. Αυτό είναι μια φωτογραφία στην Κούβα. Πρέπει να σας πω ότι, κατά τη διάρκεια αυτής της περιπέτειας, ας πούμε, των 34 χρόνων που έγινε αυτό το βιβλίο, διαπίστωσαν ότι οι διαφορετικές τους κουλτούρες έχουν διαφορετική σχέση με τη φωτογραφία. Δηλαδή, στην Τουρκία φωτογραφίζεις εύκολα, είναι μέσα στην κουλτούρα τους. Στην Αλβανία φωτογραφίζεις αφού τους εξηγείς γιατί φωτογραφίζεις. Η Αλβανία είναι, γενικώς, λίγο πιο, ξέρετε, το μυαλό τους δουλεύει σε πιο πολλά επίπεδα. Θα σου μιλήσουν, θα σε ρωτήσουν, θα σε ανακρίνουν, θα σε αφήσουν όμως, είναι φιλική. Και ειδικά, εγώ είχα μια φοβή για την Αλβανία, γιατί σκεφτόμουν να ήρθαν οι μεταναστές εδώ, δεν ήταν πιθανόν και καλές συνθήκες, πώς θα με αντιμετωπίσουν. Η Αλβανία είναι πάρα πολύ φιλική μαζί μας, μιλάνε ελληνικά παντού, και γενικά η Αλβανία είναι καλό μέρος ασφαλές για την φωτογραφία. Στην Κούβα θέλουν χρήματα, δηλαδή οι άνθρωποι είναι σδορισμένοι, τους ζητάν κάποια χρήματα, αλλά γενικώς είναι ανοιχτή στους ξένους, έχουν μια κουλτούρα που είναι αντιρατσιστική, δηλαδή είτε σε μαύρος, ξεροκοίτηνος, κόκκινος, μηγάς κλπ., όλοι έχουν μεταξύ τους την ίδια αντιμετώπιση και αυτό είναι καταπληκτικό, δεν υπάρχει κανένας τρατσισμός. Γιατί εγώ είσα και την Αμερική στην δεκαετία του 80, που ήδη ας πούμε είχε αρχίσει κάπως να σπάει αυτό το πράγμα, αλλά πάλι υπήρχε ένα τρατσισμός, δηλαδή διαφορετικό να είσαι λευκός από το διαφορετικό να είσαι Κινέζος ή Έλληνας ή μαύρος ή οτιδήποτε, εκεί δεν υπάρχει αυτό το πράγμα, είναι πραγματικά ένα επίτευμα. Εδώ είναι το μαγαζί που τρώνεται στην Εργία, ξέρω εγώ και λοιπά, που ήταν πολύ ωραία. Είχε πάρα πολύ ωραία χρώματα, ήταν τελείως διαφορετικό, όχι έχετε πάει κούβα, θα το ξέρετε, δεν χρειάζονταν εφέρμανση, δεν παράθυρα μόνο παντζούρια, είναι ένας άλλος κόσμος. Αυτή είναι μια φωτογραφία στην Αρμενία, έργο του Παρατζάνο, είναι η Γεωργιανή Γυναίκα ο τίτλος. Συνεχίσουμε μαζί στην κούβα. Αρκετές γυναίκες που κάνουν κάποια πράγματα, με καλή σχέση με τον χορό, δεν είναι δασκάλα χορού, με τρομερά σώματα, τρομερή κίνηση. Αυτή είναι στην Τουρκία, έτσι ήταν ο οικισμός αυτού του Σουλούκουλε, βλέπετε πίσω την κατάσταση, σε ένα πανηγύρι στη Γουλγαρία, το ίδιο. Εδώ έχω να κάνω ένα σχόλιο, το οποίο σχόλιο είναι ότι σε αυτή τη φωτογραφία τι βλέπουμε, βλέπουμε αρκετά πρόσωπα, αλλά το μόνο πρόσωπο που βλέπουμε καθαρά είναι αυτή η γυναίκα που έχει αυτή την έκφραση. Στη φωτογραφία και γενικά στην τέχνη και στο γηματογράφο, η έννοια της ανατροπής, δηλαδή ότι περιμένεις κάτι και συμβαίνει κάτι άλλο, είναι απαραίτητο το δραματοργικό στοιχείο στο γηματογράφο, είναι και στη φωτογραφία. Δηλαδή αυτό που κάνει αυτή τη φωτογραφία κατά τη νόμου ιδιαίτερη είναι ότι δεν περιμένεις αυτή την εφηβική έκφραση αυτής της γυναίκας που είναι μεσηλικίας, έτσι. Ξεφνικά δηλαδή αυτή είναι πολύ χαρούμενη, πολύ στον κόσμο της, όλο αυτό, και αυτό διαφοροποιεί. Το μη αναμενόμενο και το ανατρεπτικό στην εικόνα είναι πάντα ένα στοιχείο που το χρησιμοποιούμε. Το χρησιμοποιούμε γενικά στην αφήγηση, σε κάθε είδους αφήγηση, μόνο που στη φωτογραφία είναι πιο δύσκολο, γιατί η φωτογραφία πρέπει να αφηγηθεί τα πάντα σε ένα βήμα. Δηλαδή δεν έχει, ας πούμε, δεν γράφει από κάτω ο κύριος αυτός, ξέρω εγώ, ένας στο Δέλικρατ και χορεύσοντα δεν χορώ, ξέρω εγώ, δεν έχει συναδεύτερη εικόνα σε βοηθήσει. Πρέπει τα πάντα να υποθούν εδώ με πολύ φτωχά μέσα, η φωτογραφία έχει φτωχά μέσα. Έχει όλη αυτή την αναφορά στο πραγματικό που είναι δυνατό στοιχείο, αλλά είναι φτωχής εκφραστικά. Σκεφτείτε, ας πούμε, αν ήταν κινηματογράφος, πόσες άλλες πληροφορίες θα είχαμε για το ίδιο γεγονός. Εδώ που σας έλεγα για τη γυναίκα αυτή για την εντελετή, αυτή είναι αυτή η γυναίκα που είχατε δει μέσα στο τέτοιο, κοιτάξτε πώς είναι ντυμένες. Αυτό επίσης που είναι ανατρεπτικό σε αυτή την κατάσταση είναι ότι όλος αυτός ο άθλιος οικισμός από άποψη υποδομών, βλέπετε τους τύκους και λοιπά, ξαφνικά χρησιμοποιούν κάποια πάρτι τα οποία είναι, νομίζω ότι είναι, ας πούμε, στο Χόλιγουτ έτσι, με φουστάνια ιδιαίτερα, με τούρτες, με τέτοια. Έχουμε πολλές ιστορίες να πούμε γι' αυτά. Όπως και εδώ αν συνεχίζει να είναι η Κωνσταντινόπολη. Από την Ελλάδα το βιβλίο αυτό έχει μόνο δύο φωτογραφίες. Αυτό είναι από ένα πανηγύρι της Χαλκιδικής. Αυτά είναι στη Ροδόπη στην Βουλγαρία. Στη Ροδόπη είναι το όριο, το μισό είναι στο νομοδρόμα μας, ξέρω εγώ και λοιπά, στα βόρεια σύνορα δηλαδή, και το μισό είναι στη Βουλγαρία, από τη μέσα πλευρά. Είναι υπομάκης γυναίκες αλλά βουλγάρες. Κωνσταντινόπολη, Κωνσταντινόπολη επίσης. Ας πούμε να, το μη αναμενόμενο ποιο είναι, ότι ξέρω αυτή η γυναίκα τρώει αυτό το παγωτό. Όλο αυτό δηλαδή είναι, δεν περιμένεις από όλο αυτό το πολύ ορθόδοξο, μουσουμαϊκό ορθόδοξο. Δεν περιμένεις αυτό το πιο παιδικό, ξαφνικά να έχει ένα χρόνο και παγωτό και να τρώει. Και φυσικά η σχέση με τον άνθρωπο και το πώς συνθέτει, ας πούμε, ένα κάδρο. Επίσης φωτογράφησα μια από τις δουλειές που δεν θα την δείξω όμως απόψε, γιατί θα ξεφύγουμε τελείως από το χρόνο. Είναι τα αγίλικα παιδιά, αυτά που δουλεύαν δηλαδή, ξέρετε, σε μικρά ηλικίες, σε βιοτεχνίες που μπήκαμε στην Κωνσταντινόπολη. Πολλά παιδιά ήταν αγίλικα, βέβαια θα το ρωτούσα στους αφεντικά σου, λοιπόν είναι 16 χρονών, δεν ήταν. Και αυτή είναι μια από αυτές τις φωτογραφίες, όπως και αυτή. Πρέπει να σας πω ότι σε κάποιες αυτές τις φωτογραφίες πέρασα πολύ χρόνο, δηλαδή για να κάνω αυτές τις φωτογραφίες, πέρασα ένα πρωί ας πούμε και διπλώναμε κουβέρτες και τέτοια, μπουρνούζια, μέχρι να βρεθεί η στιγμή για να μπορέσω να φωτογραφίσω μια εικόνα που θα είναι ενδιαέφερα. Εδώ είναι η συνεργοστάσια ο Καπλούν στην Βουλγαρία, στην Αρβανία, συγνώμη, στην Κορυζά. Και επίσης το μη αναμενόμενο εδώ, η ανιτροπή, είναι το πόσο περιπημένη είναι η γυναίκα σε μια δουλειά η οποία τώρα δεν το νιώθεται, αλλά οι ωσμές, ο φωτισμός, ο θόρυβος και λοιπά, ήταν πραγματικά τελείως σε ένα πολύ υποβαθυσμένο περιβάλλον, που δεν τηρούσε κανέναν κανόνα εργασιακής ευκολίας ή ρήγης. Αυτό είναι στην Αρμενία, την Τουρκία, επίσης την Τουρκία, αυτό είναι στη Νέα Υόρκη. Είναι το κοριτσάκι που κρατάει την καρτεράομπα στο θέατρο, στην Time Square. Και πάλι Ρωμάστος Λούκουλε. Αυτοί είναι μετανάστες στην Γεωργιανή, στο Κουμκαπί, επίσης. Βουλγαρία, Ροδόπη, Μουσουλμάνα Νερή που προσεύχεται στη βιοτεχνία. Αυτό που είναι εκπληκτικό είναι ότι πολλές φορές το ότι βρίσκεσαι πολύ συχνά σε κάποια μέρη, σου ανοίγει κάποιες πόρτες, δηλαδή όταν περάσεις από εκεί, ξέρω, αρκετές φορές, τέλος πάντων, ζητήσεις ένα νερό ή πεις ένα τσάι κλπ, κάποια στιγμή αρχίζουν και ανοίγουν κάποιες πόρτες, κάποιοι άνθρωποι σε πάρουν σε κάπου διπλανά, δηλαδή έτσι μπήκα και σε αυτή τη βιοτεχνία, γνωρίζω τους γείτονες αυτού της βιοτεχνίας, ξαφνικά υπάρχει μια στιγμή η οποία μπορεί να είναι πολύ αποκαλυπτική ή ενδιαφέρει. Δεν θέλω να αξιολογήσω τις δικές μου φωτογραφίες. Εγώ απόψε δεν θέλω να μιλήσω για την αξία ή απαξία της δουλειάς μου, εγώ θέλω να σας δείξω τον τρόπο που το αντιμετωπίζω. Δεν θα είμαι εγώ αυτός που θα κρίνω μια δουλειά, μπορεί να σας αρέσει να μη σας αρέσει, έχετε κάτι δικαίωμα να το κάνετε αυτό, όπως έφτασα το να κάνω αυτή τη φωτογραφία. Όταν πήγαμε στην Κούα είχα πάει με ένας συνάδελφος από την καθηγητή, από την Ιοπωνία, αυτός πήγαινε για συνεργαία και πήγαμε μαζί, στο δρόμο που πηγαίναμε από την Αιβάνα, που διαφέρει το όνομα της πόλης, είναι πολύ διάσημη, έτσι το τουριστική πόλη, βρήκαμε έναν ψαρά που ψάρευε σε ένα άλλο σημείο και πήγαινε στο σπίτι του σε αυτή την πόλη, την οποία θα θυμηθώ. Και μέσω αυτού του ανθρώπου που γνωριστήκαμε, έκανε και λίγα αγγλικά, γιατί γενικώς δυστυχώς εγώ δεν μιλούσα τότε ισπανικά, τώρα κάτι θα κάνω, αν δεν μιλάς ισπανικά σε αυτές τις, στη Λατινική, Αμερική και σε τέτοια, γενικώς έχει μια δυσκολία, αυτός μιλούσε κάποια αγγλικά, οπότε μας πήγε μετά στο σπίτι του, στην αδερφή του, ξέρω εγώ στη μάνα, εδώ για παράδειγμα είναι μια φωτογραφία της αδερφής του, στο σπίτι που μένει η αδερφή του. Εκεί εγώ τη φωτογράφησα και αυτό είναι πάντα ένας τρόπος, δηλαδή κάποιοι άνθρωποι, εδώ μου πήγε σε ένα με αυτήριο και αυτή είναι μια δεκαεξάρα που περιμένει να γεννήσει, εδώ είναι η γυναίκα του. Κάποια μέρα, και αυτή η ιστορία θα ήθελα να την πω γιατί έχει κάποια ενδιαφέρον για πολλούς λόγους, ενώ τους φωτογράφησα με τον Ψαρά, ξέρω εγώ τι γυναίκα, δηλαδή, ζήτησα από αυτή την κυρία να καθίσει πιο άνετα στον καναπέ. Οπότε, αυτή πήρε αυτή τη στάση λίγο ανεγιενσιακή, λίγο έτσι, και ο Ψαράς και ο φίλος μου γενικός παππούσαν λιγάκι, αλλά δεν υπήρξε κανένα πρόβλημα, την επόμενη μέρα πάω στη μαμά του Ψαρά, οπότε τη φωτογραφίζω με τον άντρα της, ξέρω εγώ, και τα παιδάκια εκεί, διάφορες φωτογραφίες, το σαλόνι και τα λοιπόν, μιλάμε για μικρά σπίτια, λίγο έτσι, φανταστείτε, ας πούμε μεγάλα πλούσια σπίτια, φτωχικά σχετικά και αφού πριν τελειώσουμε, με φωνάζει η μαμά του Ψαρά και με πάει στην κρεβαλοκάμαρα για να ξαπλώνει στο κρεβάτι για να τη φωτογραφήσω είχε ειδοποιηθεί η μαμά ότι εγώ φωτογραφίζω γυναίκες στα κρεβάτια τους, πράγματι το κάνω, απλώς αυτό θα ακούγεται τώρα αστείο ή και λοιπόν υφερβολικο ή κάτι τέτοιο αυτό που θέλω να πω όμως είναι το εξής, ότι ο φωτογραφιζόμενος δεν ξέρει τι φωτογραφίζει εσύ και πώς το φωτογραφίζει εσύ ο ίδιος με τον τρόπο σου πρέπει να τον μορφώσεις, πρέπει να του δείξεις τι είναι αυτό που θες, είτε με τις κινήσεις είτε με τη συμπεριφορά δηλαδή πας κάπου να φωτογραφείς, αρχίζουν να κάνουν το στήμα της νίκης, να τους κάνουν έτσι, να κάνουν γυαλάκια, να πιάνουν αγκαλιάζονται θα τις κάνεις αυτές τις φωτογραφίες, θα πρέπει όμως σιγά σιγά να δείξεις τον άλλο ότι εσύ θες κάποιο άλλο είδους φωτογραφία και αυτό λέγεται ας πούμε για μένα είναι ότι τον εκπαιδεύεις, τον μορφώνεις, μορφώνεις όχι, μπορεί να είναι πολύ πιο μορφωμένος όπως εσένα ή επομένα τον εκπαιδεύεις ή τον καθοδηγείς ούτως ώστε να πλησιάσεις αυτό που εσύ έχεις στο μυαλό σου εντάξει γι' αυτό ακριβώς έγινε ενδιαφέρον αυτή η ιστορία που σας λέω για μένα γιατί ακριβώς με τον τρόπο μου είχα δείξει ότι ζητάω κάτι και τελικά έγινε με τον εύκολο τρόπο αυτή είναι μια φωτογραφία στο πόντο, στο ρώσσικο πόντο επίσης, εδώ γράφει φωτονέτα, απαγορεύεται η φωτογραφία, βλέπετε πόσο απαγορεύεται εδώ είναι πάλι αυτό είναι χένα που έχουν οι Ρωμά κάποια μέρα το χρόνο και κάνουν μια τελετή και εδώ δίπλα είναι ο άντρας της Μεχαρακές και λοιπά είναι μόλις γυρίζει από τη φυλακή και το όνομα αυτής της γυναίκας γενικώς η ιδέα του φυλακή και παραβατικότητα υπάρχει σε αυτήν την κουλτούρα γιατί ζουν στο περιθώριο μιας κοινωνίας και είναι και λογικό να δείτε και τις φωτογραφίες του Κουδέλκα είναι φανές ας πούμε ακόμη και δίκαια έναν άνθρωπο που μαζεύει αστυνομία με τις χεροπέδες είναι μέσα στην κουλτούρα όπως και ο χορός αυτή είναι ρωμά εργάτρια στην Βουλγαρία, Κωνσταντινούπολη έξω του Αιγιούπ, αυτή είναι μια φωτογραφία στην Κούβα και επίσης είναι μια φωτογραφία που αφηγείται κάποια πράγματα και μένουμε ενδιαφέροι αυτού του είδους η αφήγηση δηλαδή που πολλές φορές αυτή η αφήγηση, ξέρετε σε φωτογραφία η ποσότητα της πληροφορίας δεν είναι απεριόριστη, πολλές φορές είναι πολύ λιγή δηλαδή δίνουμε λιγότερες πληροφορίες οι οπτικές πληροφορίες όχι πάντα από ότι χρειάζεται η φωτογραφία και πολλές φορές δίνουμε περισσότερες δηλαδή δεν αντέχει η φωτογραφία, πρέπει να βρεθεί πάντα μια ατομή ούτως ώστε ο θεατής να μπορέσει να κατανοήσει χωρίς αυτό να είναι ένα αφελές, μια αφελής αφήγηση, δεν ξέρω να γίνουν κατανοητός Ας πούμε σε αυτή τη φωτογραφία τι αφηγείται μια γυναίκα που βάζει κάτι σε ένα μπουκάλι έξω από το βαλκόνι, ένα παιδάκι που κοιμάται από το υβάγιο αίπνου στο πάτωμα και δίπλα μια άλλη γυναίκα που έχει κραμάσει πετσέτα και βλέπει τηλεόραση Αυτό είναι μια αφήγηση η οποία για μένα έχει όλα αυτά τα στοιχεία δηλαδή δεν έχει υπερβολικά πράγματα αλλά δεν έχει και πολύ λίγα δηλαδή είναι μια αφελής αφήγηση Οπότε χωρίς να λέω ότι μια καλή φωτογραφία μπορεί να καταλήξει σε μια τελείως, να σας αρέσει, να μην σας αρέσει, απλώς όσον αφορά το πόσες πληροφορίες μπορούμε να χωρέσουμε ή πόσες χρειαζόμαστε, νομίζω ότι αυτή βρίσκεται σε αυτό το επίπεδο Ή αυτή η φωτογραφία η οποία είναι πάλι στην Κούβα και δείχνει αρκετά πράγματα για το πώς είναι η κατάσταση, η αρχιτονική και όλα αυτά ας πούμε σε μια εικόνα Ρωσία πάλι σε ένα μουσείο, Κούβα με πίσω όλα τα πρόσωπα της επανάστασης, Φιντέλ λοιπά Καλλιτέχνη ήταν στην Αρμενία, κοριτσά στην Αλβανία, επίσης στην Αλβανία, εδώ γνωστή μου στο Σουλούκουλε Υπήρχαν μετανάστες μας, επίσης μετανάστες, αυτοί ζούσαν σε αυτό το δωμάτιο που είναι πάρα πολύ μικρό με την αδερφή της, δηλαδή σε χώρους τελείως Παρ' όλα αυτά διατηρούσαν όλο αυτό το πολύ ενδιαφέρον που είναι ότι περιποιούντισαν πάρα πολύ τον εαυτό τους Ζούσαν σε μια αξιοπρέπεια παρ' όλα ότι οι συνθήκες δείχναν ακριβώς το αντίθετο και αυτό ήταν πραγματικά πολύ ενδιαφέρον, δηλαδή δεν αφήναν τον εαυτό τους σε μια παρακμή Ζούσαν τη ζωή και αυτό πραγματικά είναι στο όριο του συγκινητικού ας πούμε Μετανάστερμο Αυτοί είναι οι κυρίες στην Αρμενία κάνουν αυτά τα πιτάκια Και αυτή είναι η δεύτερη φωτογραφία που έχω από Ελλάδα, σας έδειξα την προηγούμενη με την τελετή Είναι στην Καλλιβρύση εδώ στο νομοδράμα, που μετά τα Θεοφάνια κάνουν κάποια δρόμενα, οικοδονοφόροι και λοιπά Και αυτό ο παιδάκι φοράει αυτά τα κουδούνια και η γιαγιά του παίζει μαζί του και νομίζω ότι μου αρέσει αυτή η φωτογραφία, δεν έβαλα καμία άλλη που ήταν πιο εντυπωσιακή έτσι με τις στολές Αυτή ακριβώς δείχνει ένα πέρασμα, δηλαδή πως μέσα από την παράδοση οι άνθρωποι κοινωνούν και όλο αυτό γίνεται σε ένα κινητικό, δηλαδή σε μια χαρούμενη στιγμή όταν το φως δηλαδή βοηθάει πολύ να φέρνονται οι φιγούρες, οι σκιές και λοιπά Οπότε ήταν η δεύτερη που συμπεριέλαβα στο διουλειό Εδώ είναι μετά την περιτομή το γλέντι των Θεοφάνων Ένα τόσο θέλω να βάλω μια μπουκιά Βάλω μια κουταλιά ρε άνθρωπα μου Κλείστε σας παρακαλώ τα μικρόφωνα Γιατί πεινάμε κι εμείς Κυρία ιατρού κλείστε σας παρακαλώ το μικρόφωνο Μα ακούτε κυρία ιατρού Πέθανε πρόσφατα πριν πήγαμε εδώ πριν 10 μέρες Και αυτό είναι το εργαστήριό του στο Βελιγάλη Καθηγητής της σχολίας εκεί Φιλενάδο μου εδώ στην Βουλγαρία Μουσουρμάνες στην Κωνσταντινόπολη που δοκιμάζουν φουστάνια Χιμαύρη θάλασσα Αλβανία, καθοπλησφικές κουμπανέδες Όλοι οι άνθρωποι ήταν πραγματικά πολύ ωραίοι τους σώματός τους Πάρα πολύ ωραίοι το παιδάκι Αυτή είναι μια από τις αγαπημένες φωτογραφίες Κυρίως επειδή έχει μια αναφορά σε μια πιο πλαστική φωτογραφία Που έβλεπα όταν ήμουν μικρός στα live και στα περιοδικά δαμερικάνικα Ας πούμε όλη αυτή η κλασική εικονογραφία του live και τέτοια Νομίζω ότι κάπως με επηρέασε Δείχνει πίσω τον δρόμο, δεν την δράση Και αυτή είναι μια ρωσίδα στο ρωσικό πόντο Μια γινίδα πάλι στο πόντο που αυτούς είχε εξορίσει ο Στάλιν και Πανίλθαν Ξέρω, και οι Λυκώσσοι έχουν κάποιες δραματικές ιστορίες εκεί και λέγαν Είναι σε μια έρευνα που έκανα με καθηγητή από τη Θεσσαλονίκη το Φωτιάδι Όπως εις καδικιά το έβρενε, ένα προς το δεύτερο πρόβλημα Υπήρχε ο Λυκώσσος, ο Λυκώσος, ο Λυκώσος, ο Λυκώσος Από τη Θεσσαλονίκη το Φωτιάδι, ο Υπήρχε ο Λυκώσος, ο Λυκώσος, ο Λυκώσος Όπως εις καδικιά το έβρενε, ένα προς το δεύτερο πρόβλημα Υπήρχε ο Λυκώσος, ο Λυκώσος, ο Λυκώσος, ο Λυκώσος Και αυτή είναι μια φωτογραφία από ένα ταφικό μνήμηο πάλι στον πόντο Αυτή είναι ελληνικής καταγωγής Κοιτάξτε και την αισθητική, ας πούμε, της δεκαετίας του δωμήντα, το φτένισμα κλπ. Δεν πιστεύω ότι έχει κάποιον ενδιαφέρον. Εδώ είναι στην Κούβα με το τσεκεβάρα μπροστά στο πρώτο ενεργειοκομείο. Επίσης στην Κούβα. Αυτή είναι μια άλλη νύδα πόντια. Όπως φαίνεται, είναι μια δραματική ιστορία με τον πατέρα της για το πώς τον βαρσανίσαν κλπ. Και ειναι κάπου ότι πόθισε όλο αυτό στην εκφρασίδης. Και εδώ είναι μια φωτογραφία για Ρωμά. Αν βλέπετε εδώ, έχει δυο χέρια με χειροπέδες. Ο άντρας ήταν στη φυλαγή καθ' η Λυγιά Βενόβιαν και της έστειλε ερωτικό σχέδιο και γράμμα που το κορνίζω σε αυτή. Βέβαια κάθε φορά που έβγαινε γινόντουσαν τα παλατράγουδα, ας πούμε, που τον ξαναμαζεύαν. Ήταν και βίαιος και τα λοιπά, αλλά γενικώς υπήρξε ένα μεγάλος έρωτας. Αυτό είναι στην κούβα στις κομμότερες που φωτογράφιζα και περίπου αυτές τις φωτογραφίες είχε το βιβλίο μου, αυτό το πρώτο, το έγχρωμο για τις γυναίκες. Όπως βλέπετε ήταν όλες τις πλευρές που μπορούσε κάποιος να δει και φυσικά είναι ένα τέλειο το θέμα γιατί γυναίκες είναι ο μισός του πληθυσμούς, πλανήντισης και παραπάνω. Και μπορεί καθένας να το δει από τη δική άλλη πλευρά. Για μένα ήταν έναν πέρασμα έτσι 3-4 χρόνων με πολύ ενδιαφέρον γιατί μου άνοιξε λίγο τους ορίζοντες, δηλαδή ταξίδεψα σε μέρη που δεν είχα πάει και γενικά αντιμετώπισα καταστάσεις οι οποίες πραγματικά με μόρφωσαν εντός εισαγωγικών. Τώρα, η επόμενη δουλειά, η οποία δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, οι επόμενες δυο δουλειές είναι η μία από την Κίνα και η άλλη από την Ινδία. Μάκη, έχουμε χρόνο? Ε, ναι, έχουμε αρκετό χρόνο. Του αρκετός τι σημαίνει? Μέχρι στις 10. Και υπάρχει ενδιαφέρον, Γιώργο, εξακολουθούν να είναι 99 άτομα μέσα. Ωραία. Λοιπόν, οπότε θα καταχραστώ της υπομονής σας να σας δείξω. Στην Κίνα πήγα δύο φορές, το 2019 και το 2018, καλεσμένος για ένα φεστιβάλ έξω από τη Σαγγάη, τρεις τέσσερις ώρες έξω από τη Σαγγάη. Την πρώτη φορά πήγα στη Σαγγάη και σε αυτή την επαρχία που ήταν το φεστιβάλ που εκθέσαμε με δυο συναδέρφους. Και τη δεύτερη πήγα πάλι στο φεστιβάλ στη Σαγγάη και στο Πεκίνο. Οπότε, οι συνθήκες ήταν καλές, ειδικά, σε αυτή την επαρχία που γινόταν το φεστιβάλ, επειδή είμασταν τρεις φωτογράφοι, εγώ κι άλλοι δύο, και είχαμε ένα βανάκι και πήγαιναμε σε διάφορα μέρη που μας πήγαιναν αυτοί για να φωτογραφίσουμε. Σε αυτή την επαρχία, λοιπόν, της οποίας το όνομα Κουέσκα, Κουέσκα όχι είναι στην Ισπανία, πώς λέγεται, δεν το θυμηθώ, γι' αυτό. Είναι διάφορα χωριά, καμιά εικοσιαριά, τα οποία είναι παραδοσιακά χωριά. Αν έχετε δει ταινίες με τα υπτάμενα στιλέτα, κοινέζικες ταινίες που δείχνουν παραδοσιακά χωριά, είναι όλες γυρισμένες οι ταινίες εκεί, είναι, ας πούμε, η περιοχή που είναι όλα αυτά τα παραδοσιακά χωριά. Τι κάναν, λοιπόν, οι Κινέζοι? Περιφράξανε αυτά τα χωριά, βάλανε ένα φράκτι γύρω-γύρω, βάλανε εισιτήριο και τα κάνανε μουσεία. Οι άνθρωποι, στο μεταξύ, συνεχίζουν να ζουν εκεί μέσα στα μουσεία, δηλαδή είναι ο πληθυσμός κανονικά, έχει όλη τη δραστηριότηση, απλώς εσύ για να πεις πρέπει να πληρώσεις εισιτήριο. Και οι τουρίστες είναι κυρίως Κινέζοι, δεν είδαμε ειδυτικούς τουρίστες, πέρα από τους φωτογράφους που συμμετείκαμε στο φεστιβάλ, όλοι οι άλλοι ήταν Κινέζοι οι επισκέπτες. Ωραίο είναι αυτό, γιατί είναι ζωντανό ας πούμε αυτό το πράγμα, βέβαια αυτοί έχουν κουραστεί από τους τουρίστες, ξέρω, περικές φορές πήγαιναν φωτογραφίες μου για να σε πετύσουν νερά, ας πούμε, ξέρεις, δείχναν τη δυσαρέσκειά τους. Ποτέ δεν το ξέρεις όμως πριν σηκώσεις τη μηχανή αν θα σε πετάξουν νερά ή όχι, δηλαδή δοκιμάζεις πρώτα ξέρω, σηκώνεις τη μηχανή, δεν αντιδράει, επικοινωνείς κάπως μαζί, τις φωτογραφίες. Οπότε αυτές τις φωτογραφίες που σας δείξω είναι κυρίως από αυτήν την περιοχή που είναι το φεστιβάλ, λίγο στη Σαγγάη, δεν ξέρω αν είναι κάποια φωτογραφία από τον Πεκίνο, ίσως έχω και κάποια φωτογραφία από τον Πεκίνο. Να σας τις δείξω λοιπόν και πάντα σ' όλες τις δουλειές που κάνω προσπαθώ να φωτογραφίσω κάτι που δεν είναι καθαρά τουριστικό, δηλαδή εντάξει θα πάω στη Σαγγάη θα βγάλω και μια γενική ας πούμε απέναν την πλευρά ξέρω που είναι η μοντένα τέτοια, αλλά αυτό που κρατάω σαν προσωπική δουλειά είναι φωτογραφίες που ενδιαφέρουν εμένα, που είναι πιο ιδιαίτερες, που είναι λιγάκι πιο εσωτερικές, δηλαδή μπαίνοντας πιο πολύ στη ζωή. Βλέπουμε φουλ την εικόνα, όσον αφορά τώρα τεχνικά εγώ ξεκίνησα από διάφορες Nikon τις πιο φθηνές που υπήρχαν όταν άρχισαν οι φωτογραφίες, την D50, 200, πήγα στη Scano την 5D, έφτασα σε 5D 1, 2, 3 και 4 σήμερα, άναξα σε κάτι Nikon, σήμερα φωτογραφίζω με ανεμιά Sony, γιατί οι mirrorless είναι πιο καλές στο focus και όσο μεγαλώνω μου διευκολύνει περισσότερο, βέβαια δεν υπάρχει συνταγή σε αυτό, ο καθένας χρησιμοποιεί αυτό που έχει ή την ιδέα που έχει το πιο είναι καλύτερο, γιατί σε αυτό βάσιζω ότι και όλες οι εταιρείες είναι να σου δείξουν ότι το δικό τους χρώμα, η δικιά τους τέτοια είναι καλύτερη και εμείς ως χαζί το πετυχαίνουμε. Βλέπω φωτογραφίες που έχω βγάλει στις πρώτες γυναίκες με την 5D που είχε 12MP, έχω τυπωμένως φωτογραφίες 1.5, είναι καταπληκτικές και παρόλα αυτά έχω αγόρασει και όλα αυτά άλλα μοντέλα ξέρω μέχρι σήμερα, πιστεύοντας ότι οι φωτογραφίες μου θα είναι καλύτερες, που δεν ισχύει, αλλά τέλος πάντων τι να κάνουμε, είμαστε και εμείς στο μηχανισμό αυτό της προώθησης των τέτοιου πολυεβάλλωτη. Λοιπόν φωτογραφίες με την 5D Mark IV, όπου πάω κάνω μια βόλτα εκτός του κέντρου, μπαίνω όπου είναι ενοιχτά και εδώ ας πούμε πήγα σε αυτά τα παιδάκια που πέσανε μπιλιάρδο έτσι σε ένα γαράζι, τους χαίρασα κάποιες σκοτάκια, μου χαίρασαν κάποια τσιγάλα, τέλος πάντων καθίσαμε εκεί πέρα και λίγο φωτογράφησα, είναι πάντα ένας τρόπος. Επίσης σας λέω ότι πάω γενικός μόνος, το οποίο δεν είναι και πολύ ασφαλές, δηλαδή μπορεί να εξαφανιστείς, αλλά από την άλλη μεριά επειδή είσαι πιο ευάλωτος, σε εμπιστεύονται περισσότερος, δηλαδή είναι διαφορετικό να είναι τρία άτομα, δύο, ξέρω εγώ, από το να είσαι μόνος. Εδώ είναι αυτά τα χωριά τα οποία σιγά σιγά τα αξιοποιούν, δηλαδή τα φωτίζουν, κάνουν βίντεο μάπινγ και τα λοιπά, κάποια από αυτά δηλαδή έχουν υπερπαραγωγές οι Κινέζοι, τα αξιοποιούν πάρα πολύ. Και φυσικά ακόμη και τη χρονιά που πήγαμε, δηλαδή το 2018 και το 2019, είχαν μεγάλη διαφορά γιατί πήγαμε ακριβώς τα ίδια μέρη, που σημαίνει ότι αν πάμε μετά μερικά χρόνια ξαφνικά μπορεί να έχει αλλάξει τελείως όλο αυτό το πράγμα. Εδώ είναι μια φωτογραφία στη Σαγγάη, περίπου περιγράφει τον τόπο και με ενδιέφερε και εμένα για κάποιους λόγους. Πολύ παραδοσιακοί τρόποι, πώς μετακινούν τα αντικεί, πώς καλλιεργούν τη γη και λοιπά. Εκεί που στρίβω σε μια γωνία, βγήκα από την πόλη ξέρω, περπάτησα καμιά ώρα και άρχισα να βλέπω διάφορα τα περιθωρίο της πόλης. Βλέπω αυτή τη γυναίκα που έβρεσε πινκ πόμπ, ας πούμε, έτσι τη φωτογραφίζω, μετά από λίγο φωτογραφίζω και έναν άλλο κύριο, μετά από λίγο όλη η γειτονιά ξαφνικά είδε έναν δυτικό φωτογράφο που δεν είχε ξαναδει, μου φέρανε διάφορους ανθρώπους να τους φωτογραφήσω και για ένα παρτάκι. Την άλλη χρονιά πάω περίπου με μια μέρα διαφάλλοντας, δηλαδή αν ήταν 8 Νοεμβρίου πάω 9 Νοεμβρίου του 2019 και ξαναβλέπω την ίδια γυναίκα και τη φωτογραφίζω, είναι αυτή, η οποία με θυμήθηκε, συγκινήθηκε για αυτή, πήγε σπίτι, με πήγε στους άλλους, γενικώς αποκτάς μια σχέση με τους ανθρώπους και όλο αυτό εμένα τουλάχιστον με ικανοποιεί, δηλαδή αυτή η επαφή ακόμη και τι, δεν μπορούσα να συνονιώθει, φυσικά δεν μιλούσαν αγγλικά και εγώ νύχτα αποκοινέζικα, παρόλα αυτά υπήρξε μια επαφή. Εδώ είναι κάτω το ξενοδοχείο μας οι μάγειρες, πολύ ζωή στον δημόσιο χώρο στην Κίνα, δηλαδή καθηκοί εκεί βγαίνουν όλοι και χορεύουν, κάνουν δραστηριότητες, είναι πανέμορφοι, εδώ είναι σαγκάι, πανέμορφοι. Εδώ είναι οι συνταξιούχοι που τραγουδάν και τέτοια, οι εξαλλημμένοι εργαζόμενοι που δουλεύουν άπερες ώρες, οι Κινέζικα κομμύριδες, τα γίνουμε και εμείς Κινέζικα. Α, εδώ είναι μια παραδοσιακή τελετή που κάναμε μετά από πάρα πολλά χρόνια ένα γάμο και αυτοί ήταν κάποιες κοπέλες και κάποιοι αγόριοι που γνωρίσαν, δηλαδή φάγαμε μαζί τους την προηγούμενη μέρα κλπ. Και όταν αντίθηκαν τους φωτογράφησα και ήταν πολύ εύκολο να τους φωτογραφείς, δηλαδή να τους πεις πού να καθίσουν κλπ. Οπότε έκανα μια σειρά από φωτογραφίες και πορτλέτα, μου αρέσει αυτό το πορτλέτα, είναι πολύ εκφραστικό και αυτή είναι μία νέος κοπέλα. Αυτή είναι η τελετή που κάνανε, χρησιμοποιήθηκε σε ένα μέρος για να φανεί και όλη την περιοχή πώς είναι και τέτοια. Μου αρέσουν πολύ οι νυχτερινές φωτογραφίες που σημαίνει ότι όσο είναι υψηλά τα ΆΕΖΑ, τόσο πιο καλύτερη είναι η μηχανή για να μην εξεφανίζεται το θόρυβο. Νομίζω ότι αυτό πληρώνουμε, οι φωτογράφοι όσοι τα κάνουν, ψηφιακή φωτογραφία δεν το ξέρετε. Εδώ είναι μία καλλιεργήτρια ρυζιού που πήγαν τη φωτογραφία σου και μπήκα στο νερό μέχρι το γόνατο γιατί δεν είχα το κατάλληλό. Και όταν γύρισα μετά από εκεί που ξεκίνησα, οι άλλοι φωτογράφοι φωτογράφισαν ακριβώς δίπλα στο δρόμο, δεν χρειάζεται να κατέβουν καν από το πεζοδρόμιο γιατί από την άλλη πλευρά υπήρχαν επίσης οι καλλιεργητές και φωτογραφίζαν, αλλά εγώ πέρασα μια περιπέτεια για να φτάσω εκεί. Ναι, εδώ είναι πάλι αυτοί που τραγουδούν κλπ. Είχε πραγματικά πολύ ενδιαφέρον αυτή η κατάσταση όπου αυτή είναι πάρα πολύ αφοσιωμένη, το ζούσαν δηλαδή όλο αυτό το πράγμα, έδειχναν και ένα κομμάτι της κουλτούρας τους όπου ασχολούνταν με πράγματα έτσι που δείχνουν μια παιδεία, μια κουλτούρα ή μια σχέση με τη μουσική ενδιαφέροντα. Γιώργο να γυρίσουμε λίγο στην προηγούμενη φωτογραφία. Να σχολιάσουμε λίγο ότι εκείνο που διαφοροποιεί από μια κλασική φωτογραφία δύο ανθρώπων συνταξιούχων ή οτιδήποτε άλλο που παίζουν είναι ο άνθρωπος έξω από το παράθυρο. Ναι, έχει δει και ο Μάκης και εγώ για αυτό διάλεξα αυτή τη φωτογραφία γιατί δείχνει και όλο αυτό το πράγμα, δηλαδή αυτό που σας έλεγα προηγουμένως, δηλαδή πως η πληροφορία μπορείς να βάζεις σε μια φωτογραφία, πόσες δράσεις ταυτόχρονα, πως συνδέονται, αυτό πάντα είναι ένα ζητούμενο και πολλές φορές είναι και ένα μαγικό πράγμα, δηλαδή μερικές φορές το βάζεις και γίνεται η φωτογραφία, μερικές φορές το βάζεις και η φωτογραφία δεν δουλεύει. Εντάξει, και κανένας δεν μπορεί να σου πει με ακρίβεια τι είναι αυτό που κάνει μια φωτογραφία να έχει ενδιαφέρον και να έχει την απαιτούμενη πληροφορία ούτως όσον σε κανοποίησε. Εδώ είναι μια θρησκευόμενη γυναίκα, στη Σαγκάη πάλι, του Μικυμάους, εδώ είναι οι διάφοροι μοναχοί οι οποίοι και αυτοί έχουν πέσει θύματα της τεχνολογίας, είμαστε σε έναν οναξίστη εδώ και αυτός φωτογραφίζει όπως και εμείς με πάθος την Σαγκάη. Μάλλον σέλφι βγάζει. Από το στήσι μου έτσι μου φαίνεται. Ναι, και εδώ είμαστε, πιθανώς, γιατί βγήκαμε και μαζί φωτογραφίες με αυτούς, γενικώς γίναμε σφιλαδάκι μετά από το σημείο, έχω και ένα άλλο project φωτογραφίες μαζί τους. Εδώ φωτογράφησα πάλι στην Κίνα, σε μια συγκυρία έξω από το κέντρο, αυτούς που κάνουν ανακύκλωση. Και όπως θα ξέρει ο Μάγκης, δεν το έχω ξαναπεί, αυτή η γυναίκα τη φωτογράφησα και χωρίς τη μάσκα και δήθα να φωτογραφεί κυρίως χωρίς τη μάσκα και εγώ της είπα φόρα για τη μάσκα, γιατί όταν έκανα αυτή τη φωτογραφία δεν είχαμε αυτήν την κουλτούρα της μάσκας, δηλαδή βλέπουμε αυτή τη φωτογραφία σήμερα και μας φαίνεται μια λογική φωτογραφία, γιατί όλη φορά με μάσκα το 2019 το Νέεμβριο, δηλαδή ένα μήνα πριν ξεκινήσει η πανδημία, αυτό ήταν μια διαφορετική εικόνα. Δηλαδή το πώς προσλαμβάνουμε κάποιες εικόνες έχει να κάνει με τις εμπειρίες που έχουμε, αυτό είναι πολύ σημαντικό, δηλαδή αν είσαι στην Αφρική και βλέπεις κάθε μέρα, ας πούμε, ανθρώπους οι οποίοι είναι έγχρωμοι και οι οποίοι ζουν σε κάποια κατάσταση, όλα αυτά θα είναι μια καθημερινότητα. Αν πας πρώτη φορά εκεί, όλα αυτά είναι εξωτικό. Γενικά η φωτογραφία, και συμβαίνει αυτό, δηλαδή αν λέω στα παιδιά που είμαστε στη σχολή, φωτογραφίστε τη ζωή μέσα στη σχολή, για αυτούς δεν έχει κανένα ενδιαφέρον, γιατί κάθε μέρα αυτό βλέπουν, για κάποιον που θα μπεί και θα δει ένα γυμνό μοντέλο και δεν θα κάνουν φώτος να το φωτογραφίσουν, αυτό είναι μια εξωτική εικόνα. Ωραία, δηλαδή πολλές φορές η καθημερινότητά μας, επειδή έχουμε εξηγηωθεί με αυτή, δεν μας φαίνεται φωτογραφική, ενώ θα μπορούσε να, δηλαδή πρέπει να κοιτάξουμε λίγο με πιο παρθαίνα μάτια την καθημερινότητά μας ο καθένας. Αυτή η γυναίκα, μπήκα μετά μέσα στο νομάτιο και τη φωτογράφησα. Εδώ είναι οι διάφοροι Κινέζοι στο ποτάμι, ο ένας πλένει ο άλλος καθαρίζει ένα ψάρι, γενικώς όλες οι θεραστηρώτες γινόντας αυτό το ποτάμι σε ένα πανεπιστήμιο που γίνουν έξω. Α, και μετά πήγα σε μια βιωτεχνία που κάνανε παπλώματα και κάθισε εκεί και περνά αρκετές ώρες και έχω βγάλει αυτή τη φωτογραφία και αυτή εδώ και αρκετές βεριάδες, απλώς ενδεικτικά σας δείχνω αυτή τη δουλειά. Τώρα θα μου πείτε, ας πούμε αυτό είναι ταξιδιωτική φωτογραφία ή μπορούμε να βάλουμε τίτλους στις φωτογραφίες. Εγώ πιστεύω ότι ο κάθε ταξιδιώτης βλέπει ένα διαφορετικό πράγμα και ανάλογα, δηλαδή αν έχω κάνει φωτογραφίες μέσα σε εκκλησίες, εγώ όταν θα πάω στην Κίνα έχω μια ευκολία το να κατανοήσω τι συμβαίνει, έχω ένα μάτι να το δω. Δηλαδή δεν έχεις περάσει, ας πούμε, 100 ώρες σε μια εκκλησία φωτογραφίζοντας ή 200 ή 5 μέρες ή ξέρω πόσο βάλετε σε ένα χρόνο, μετά αποκτάς μία σχέση με αυτό, είτε είναι στην Κίνα, είτε είναι στην Ελλάδα, οπότε νομίζω ότι το να βάλουμε ένα τίτλου και να πούμε «αυτός κάνει τουριστική φωτογραφία» ή «αυτός κάνει τέτοιο», δεν είναι ακριβές, γιατί ακόμη και στην τουριστική φωτογραφία, σε μια φωτογραφία που πας για λίγο σε ένα χώρο, αναζητάς πράγματα τα οποία ενδιαφέρουν εσένα. Μια αντίστοιχη εμπειρία είχα στην Ινδία. Θα θέλα να σας δείξω αυτές τις φωτογραφίες, έστω και πίτρο Χάδιν, πριν πάμε σε κάποιες φωτογραφίες που νομίζω έχει ενδιαφέροντα να τις πούμε σήμερα, γιατί είναι μια δουλειά που την έκανα πρόσφατα για τους μετανάστες και το Relics, το Eternity και θα θέλα να σας το δείξω. Πριν πάμε σε αυτό θα σας δείξω και τις φωτογραφίες στην Ινδία πίτρο Χάδιν και πριν θέλω να σας πω ότι στην Ινδία όποιος δεν έχει πάει να βρει ένα τρόπο να πάει. Δεν είναι ένα ακριβό ταξίδι και η Ινδία είναι μια εμπειρία που για μένα, δεν έχω ταξιδέσει πάρα πολύ, μόνο στο Βόρο Ινδυσφέριο έχω πάει ας πούμε, δεν έχω πάει στην Αφρική για παράδειγμα, στην Αυστραλία, αλλά είναι μια ξεπέραστη εμπειρία οπτικά, δηλαδή στέκεσαι σε μια γωνία του δρόμου και σε δυο ώρες μπορεί να περάσουν ξανά, έχεις δει ξέρω πενήντα θεατρικά έργα να αλλάξουν και τα σκηνικά, οι άνθρωποι, τα κουστούμια, τα πάντα. Αυτό είναι δηλαδή ένα τρομερό πράγμα σε μια εμπειρία και κανένας δεν μπορεί να σου το περιγράφεις με ακρίβεια, γιατί κανένας δεν μπορεί να σου μεταδώσει την έννοια του ήχου, της κίνησης, των βλεμμάτων, δηλαδή ό,τι και να δείτε, ό,τι δοκιμαντέρ, ό,τι φωτογραφίες, είναι πολύ λίγο σε σχέση με την πραγματική εμπειρία και εγώ νομίζω ότι η εμπειρία είναι πολύ πιο σημαντική από τις φωτογραφίες που έκανα, αλλά αφού τις έκανα θα σας τις δείξω. Αυτή είναι η είσοδος σε ένα τέμπλο που είναι ένα τεράστιο άγαλμα του Βούδα και αυτή είναι η είσοδος, ένα παιδάκι που δουλεύει σε μια βιοτεχνία, ένα πορτρέτο νοσάνδρα που κουβαλάει, δηλαδή όπως τα πρόσωπα είναι φιλικά ίδιοι, δεν είναι ένα μέρος επικίνδυνο. Αυτοί είναι τιμένοι με αιμούδες και σε μια μέρα γυρνάνε και μαζεύουν χρήματα και τέτοια, οπότε έχω μια εικόνα από αυτόν, έχω και πιο κάτω, διάφοροι healers, ξέρω, θεραπευτές στο παζάρι, γιατί δείχνει πίσω εδώ και το τι ακριβώς κάνει αυτός, ο οποίος έχει ροθοδοτικά προβλήματα, φαντάζομαι εκεί σε αυτόν πάει. Εδώ είναι σε ένα τέμενος, τον Σίχ νομίζω, όλα τα πράγματα χρειάζονται μια προσέγγιση, δηλαδή αναρωτιέμαι πόση ώρα μου πήρα για να βγάλω αυτό το παιδάκι, τι του ζήτησα, δεν θυμάμαι ακριβώς, απλώς όταν μπαίνεις σε αυτήν την κατάσταση, δηλαδή το να δεις ένα πρόσωπο και να το φωτογραφίσεις, η θέλησή σου και η αυτοσυγκέντρια σου βοηθάει πάρα πολύ να το πετύχεις, δηλαδή φαντάζομαι αυτός είναι ένα αποφασμένον άνθρωπο να δείχνει να το φωτογραφίσεις και δεν μου φέρει αντίρρηση, γιατί δεν θυμάμαι να αντέδρασε και ούτε φέρνεται αντιδρέσεις, μάλλον φιλική είναι η μάτια του, βέβαια έχει όλο αυτό το μυστικιστικό που έχουν πολύ στο βλέμμα τους και πάλι ό,τι έχει να κάνει με την λατρεία με προσχόλει, γιατί με προσχόλεις σχετικά. Αυτή είναι μια εικόνα η οποία την βλέπεις μόνο στην ίδια φαντάζομαι, ίσως και σε άλλα μέρη του κόσμου εδώ, αυτοί οι άνθρωποι ζουν πάνω σε αυτά τα τροχύλατα με τα οποία κάνουν τις μεταφορές, εκεί μένουν, εκεί κοιμούνται, εκεί πλένονται, εκεί τρών, δηλαδή είναι τα σπίτια τους και αυτό είναι στη μέση του νέου αδελχύ. Κοιτάξτε τα βλέμματα, δώστε μου μισό δευτερόλεπτο, μισό. Συγγνώμη αλλά λύρουμε και κάποια διακοιντικά θέματα της σχολής μας οπότε. Λοιπόν, κοιτάξτε το βλέμμα αυτού του ανθρώπου τώρα. Δηλαδή τα βλέμματα των ίδων, εμένα πραγματικά δεν έχω δει ανθρώπους να έχουν πιο υγιή, φιλικά, ζεστά βλέμματα, είναι εκπληκτικοί άνθρωποι ας πούμε. Αυτές είναι οι μαϊμούδες που λέγαμε. Αυτοί κάνουν σε μια βιοτεχνία τα χαλιά τα βλέμματα και τα επεξεργάζονται. Και φυσικά αυτή η σκηνή, αυτή τη φωτογραφή πρώτη φορά τη δείχνω, δεν έχω ξαναδείξει και δεν θα την εκδώσω ποτέ, δεν θα την, πώς να σας το πω. Σας τη δείχνω γιατί είναι μια πλευρά της συνδυασίας που είναι πολύ εκεί. Δηλαδή υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που ζουν στον δρόμο και είναι στα όρια ας πούμε της απόλυτης στόχιας. Αυτή η φωτογραφία για μένα είναι μια φωτογραφία που μπορεί να τη βγάλω, γιατί πολλές φωτογραφίες βγάζω, αλλά έχω στο πίσω μέρος του μυαλό μου ότι είναι μια φωτογραφία που μ' αφορά. Δηλαδή η φωτογραφία για μένα, το έλεγε και ο Walter αυτός, που το έλεγε και ο Hein, το Walter, είναι ότι πρέπει να έχει πάντα μέσα και ένα θετικό κομμάτι. Δηλαδή μπορεί να δείξει μια εξαχλείωση, αλλά να έχει και μια διέξοδο, για να μπορείς να δώσεις τον άλλον ένα πρόβλημα. Αλλά να έχει και μια διέξοδο, για να μπορείς να δώσεις τον άλλον τον τρόπο να το δει αυτό και να το δει δημιουργικά να κάνει κάτι για αυτό. Η απόλυτη decadence είναι πολλές φορές χρήσιμη γιατί δείχνεις μια κατάσταση, αλλά δεν ξέρω, εκεί είναι η επιλογή, εκεί είναι που πρέπει να επιλέξει κάποιος πόσο σκληρές πρέπει να είναι οι εικόνες του. Για μένα, όπως σας είπα, αυτή είναι μια εικόνα, σας δείχνω απλώς για να δείτε ότι υπάρχει και αυτή η ίδια. Ας πούμε, αυτή η φωτογραφία είναι ένας άνθρωπος που πλένει σε ένα δημόσιο χώρο. Έτσι, δηλαδή μια βρύση εκεί που περνάμε στον δρόμο, ξαφνικά αυτός μπαίνει μέσα εκεί και πλένει. Πάρα πολλοί άνθρωποι πλένουν στον δρόμο, δηλαδή είναι, ξέρω εγώ, χιλιάδες ανθρώπους συναντήστες που πλένουν εφού ζουν στον δρόμο, που θα πληθούν. Αυτή όμως η φωτογραφία δεν είναι μια κατασκητική φωτογραφία, γιατί αυτός ο άνθρωπος έχει διατηρήσει πολλά από τα στοιχεία του που έχει κάθε άνθρωπος, δηλαδή κάνει μια φυσική λειτουργία. Εντάξει, είναι πολύ αδύνατος. Δεν είναι όμως εξασλεωμένος, δεν θα πεθάνει, δηλαδή είναι ζωντανός. Και αυτό για μένα είναι καλύτερο από το προηγούμενο. Είναι μια κατάσταση στην οποία μπορώ να πραγματευτώ. Κοιτάξτε εδώ το σήμα του Αγίου του Σταυρού που είναι αρχαιοενδικό σήμα. Σε πολλές περιοχές οι άνθρωποι και τα ζώα ζουν ακριβώς μέσα στο ίδιο σπίτι, δεν υπάρχει καμιά διαχωρισμός. Εδώ ένας ολολογοποιός που ευχαρίστως πώσα για μένα, δηλαδή είχαμε μια χημία με αυτόν τον άνθρωπο που κάθεσε αρκετή ώρα. Και αυτή μια συνυστημία, γιατί νομίζω και το κλίμα λιγάκι, δηλαδή ζουν έξω, αλλά δεν έχουν και πού να ζήσουν οι άνθρωποι. Τα κουρία είναι όλα υπέθρια. Κάποια στιγμή, και αυτό έχει ενδιαφέρον να σας το πω, βρήκαμε έναν οδηγό από αυτά τα τρίχυκλα, τα τουκ-τούκ που τα λένε οι Ινδοί ή το Indian Helicopter, είναι αυτά τα τρίχυκλα τα μικρά τα οποία τρέχουν δαιμονισμένα, και τα οποία χωράνε έναν οδηγό και έναν άνθρωπο από πίσω, έλα βέρουν καμιά δεκαριά συνήθως. Βρήκαμε έναν άνθρωπο που μιλούσε αγγλικά, γενικά μιλάνε αγγλικά στην Ινδία γιατί ήταν και απεικία των εκλέψων, όπως ξέρετε. Και αυτός κατάλαβε τι κάνουμε και του είπαμε να μας πάει σε διάφορα μέρη και μας πήγε σε κάποιες συνυκείες που ήταν τελείως μη τουριστικές, δεν πήγαιναν κανένας εκεί. Και σε ένα από τα μέρη που μας πήγαινε, εδώ στο ποτάμι, που αυτοί επεξεργάζονται τα υφάσματα και τέτοια, και νομίζω ότι αυτό είναι πάντα ένας καλός τρόπος. Δηλαδή να βρεις κάποιον άνθρωπο που τον εμπιστεύεσαι, ή τελείως πάντως πόσο μπορείς να εμπιστεύεσαι, αλλά ο οποίος θα κατανοήσει ότι εσύ κανείς είναι έναν αλλακτικό, γιατί οι πιο πολλοί από αυτούς σε πάνε στα αξιοθέατα, δηλαδή σε πάνε, ας πούμε, στα μνημεία σου, στις εκκλησίες, στα θεμένη, στα τζαμιά, ή στα αξιοθέατα. Δεν θα σε πάει κανένας εδώ πέρα, τι ενδιαφέρον έχει. Αυτός ήταν πάρα πολύ έξυπνος όμως, και κατάλαβα ότι εμείς ψάχνουμε να φωτογραφίσουμε και με αυτό μπορέσαμε και πήγαμε σε κάποια μέρη που είχαν ενδιαφέρον φωτογραφικό. Κοιτάξτε, ας πούμε, σκουπίδι εδώ, ότι είναι χαμός, και αυτοί οι άνθρωποι πλένανται εδώ με ένα νερό υποπτήσει σκαθαριότητος. Κοιτάξτε όμως τα μάτια τους και τα βλέμματα τους, είναι εντυπωσιακό, ας πούμε. Η πλάτη μου είναι στο Τάς Μαχάρ. Θα μου πείτε, δεν το φωτογράφεις στο Τάς Μαχάρ, το φωτογράφησα. Και πολλοί φωτογράφησαν το φωτογράφησα με καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω. Όχι απλώς σαν μνημείο, αν δείτε δηλαδή και φωτογραφείς, νομίζω και ο Στιβ Μακέρι, πολύ ενδιαφέρον. Εγώ που φάσισα να φωτογραφήσω το φύλακα, ο οποίος, κοιτάξτε ας πούμε, είναι πολύ λεπτός, έχει ένα χαρακτήρα, έχει ένα ύφος. Για μένα, αυτή η φωτογραφία έχει κάτι από τη στιγμή εκεί που επισκέφτηκα το Τάς Μαχάρ. Αυτό σου το έδειξα. Λοιπόν, αυτή λοιπόν ήταν η διά... και πάμε στο τελευταίο κομμάτι που θα σας δείξω σήμερα. Βλέπουμε Μάκη? Όχι. Όχι, βλέπουμε μόνο εσένα, δεν ξέρω γιατί. Έκανες share screen. Όχι. Όχι, βλέπουμε μόνο εσένα, δεν ξέρω γιατί. Έκανες share screen. Έκανες share screen. Ναι, μισό, θα το κάνω. Κάτι λάθος έκανα, συγγνώμη. Τώρα, θα το κάνω. Λοιπόν, τώρα θα το βλέπετε φαντάζομαι, Μάκη. Ναι, ναι, είμαστε μια χαρά. Ωραία. Το 2015-2016, υπήρχε ένα μεγάλο κύμα μεταναστών που πήγαν όλοι στην Ιδωμένη. Η Ιδωμένη είναι, ξέρω πως, 20 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη στα βόρεια σύνορα με την πρώην... όχι με την πρώην πόση πλαίνω τώρα, με την βόρεια Μακεδονία. Όταν φωτογράφισα την Αμφίρον, τώρα έγινε βόρεια Μακεδονία, οπότε κάπως και βιβλιογραφικά μπερδευόμαστε. Αλλά πάει σπέτωση, καταλάβατε. Οπότε η Ιδωμένη ήταν αυτή η τέτοια. Και εγώ κάποια στιγμή, μου είπε η μικρή μου κόρη, που τώρα είναι τέταρτο έτος, όλα τότε ήταν δευτέρα ηλικίου, είδε στα νέα, ας πούμε, τα επεισόδια και τι γινόταν και μου λέει, θέλω να πάω να το δούμε. Ε, οπότε πήγα το αυτοκίνητο και πήγα με τη Σμαρώ. Το είδε η Σμαρώ, φυσικά παιδάκι ήταν. Εγώ όμως κόλλησα, δηλαδή από τότε που είδα το τι συνέβαινε στις 70 χιλιόμετρα από το σπίτι μου, κάτι μου έκανε. Οπότε για ένα χρόνο περίπου πήγαινα κάθε μέρα και φωτογράφιζα. Θα σας δείξω μερικές φωτογραφίες από αυτές που έκανα. Πρέπει να σας πω ότι αυτό που έδειξα δεν είναι αυτό που σας δείχνω τώρα, αλλά θέλω να σας δείξω λίγο τι ήταν αυτό που είδα εγώ στον ένα χρόνο όσο πήγαινα. Και φυσικά πήγαινα πρωί, μεσημέρι, βάδυ, όταν έβρεχε, όταν χιόνιζε, όταν μας κυνηγούσε η αστυνομία. Πρέπει να σας πω ότι τότε ήμουν 60 χρονών, έφαγα πρώτη φορά ξύλο από την αστυνομία, δεν ξαναφάει. Γιατί οι αστυνομικοί είχαν οδηγίες να μην χτυπάνε τους μετανάσεις και λοιπά και δεν έναν τους φωτογράφους. Οπότε πάνω στην όλη φάση έφαγα και εγώ μερικές. Πρέπει να σας πω ότι το φωτοζόμουνο πιο άσχημο το ξύλο, δεν είναι τόσο άσχημο. Γιατί η αναλήνη έχει ανέβει πολύ, προσπαθείς να βγαίνεις φωτογραφίες, πέφτουν δακρυγόνα και λοιπά, οπότε δεν το καταλαβαίνεις. Ναι, εδώ είναι που βουβάζουν μαλόγους για να μην τους πιάνουν τα δακρυγόνα. Τι γινόταν τώρα στην ιδομένη, προσπαθούσαν να περάσουν τα σύνορα. Και γινόντουσαν διάφορες επεισόδια, δηλαδή κάποια στιγμή γινόταν στον Παντακλάν, ξέρω εγώ, σταματούσαν τους μισούς, μετά αφήναν τους άλλους μισούς. Και γενικώς υπήρχε μια συνεχής ένταση εκεί πέρα, διαδηλώσεις, συγκρούσεις με την αστυνομία και με τη δική μας αστυνομία, κυρίως με την αστυνομία της Βόρειας Μακεδονίας, όπου εκεί ήταν αποφασμένοι οι αδικούς μας, δεν τους αφήνουμε τίποτα. Και γενικά υπήρχε βία και αν σκεφτείτε ότι σε ένα μέτρο που ήταν η είσοδος, αν το περνούσες αυτό η ζωή σου άλλαζε, ενώ δεν το περνούσες δεν άλλαζε, υπήρξε μια καταλαβαίνετε τώρα η ψυχολογία όλων αυτού του πράγματος, πόσο φορτισμένοι ήταν και οι δικιά τους, που φυσικά τους αφορούσαν, αλλά και των ανθρώπων που ήμασταν εκεί. Δηλαδή ήταν έντονο το πράγμα. Θα έχετε δει πολλές φωτογραφίες δημοσιογραφικές, υπήρχαν μέρες που εκεί υπήρχαν καμιά οικοσταριά link, τα οποία δίναν εικόνα σε όλο τον πλανήτη, δηλαδή live εικόνα. Πέρα από τους δημοσιογράφους, φωτογράφους, κάποια στιγμή κάποιος μετανάστες μου είπε, οι δημοσιογράφοι και φωτογράφοι είναι πιο πολλοί από εμάς. Η ισχυρία, δηλαδή εδώ τους διώχναν και εμένα λίγοι μετανάστες, ήμασταν πιο πολλοί από το... Εδώ είναι χειμώνας τώρα, Γενάρηση νομίζω, και αυτοί έχουν βγάλει τα ρούχα τους για να δείξουν ότι δεν κρυώνουν και ότι διαμαρτύρονται. Χρησιμοποιούσαν πάρα πολύ τα παιδιά, δηλαδή τα βάζαν μπροστά, γιατί υπήρχε η ιδέα ότι το παιδί είναι αθώο και δεν πρέπει να υποφέρει, οπότε το προτείναν, το προβάλλαν. Και για τα μέσα και τα μπροστά στους φύλλακες και γενικώς το παιδί ήταν ένα στοιχείο το οποίο χρησιμοποιήθηκε πάρα πολύ. Δεν κρίνω καλώς ή κακώς, ήταν πάντως αυτό το πράγμα, γιατί προτεινόταν σαν η αθώτερα η οποία καταπατείται. Άνθρωποι από όλες τις φυλές, από όλους τους λαούς, πρέπει να σας πω ότι... Γιατί στη συνέχεια θα εξηγήσω τι έκανε με αυτές τις δουλειές. Πρέπει να σας πω ότι οι Άραβες και αυτοί όλοι οι μετανάστες γνωρίστηκαν συνειδωμένοι. Δηλαδή, φανταστείτε να είστε από το Αυγανιστάν, από τη Συρία, από το Ιράν, ή όπως είμαστε εμείς εδώ στους Αλβανούς και τους Βουλέρους, αλλά δεν γνωριζόμαστε, και ξαφνικά να βρεθούμε σε ένα σημείο και να γνωριστούν όλοι. Έχει και αυτό το ενδιαφέρον του, έτσι. Δηλαδή ο Σύριος γνωρίζει τον Αυγανό, τον Ιρανό και ούτω χαρά εξής. Όλες τις συνθήκες, πολύ εκτεθειμένη, ένα τρένο το οποίο του είχαν κλείσει τη γραμμή για πάρα πολύ καιρό, και το οποίο ήταν το όχημα της ελπίδας που θα τους πήγαινε κάπου αλλού, και ενικώς, όχι, μια από τις αγαπημένους φωτογραφείς, γιατί ακριβώς δείχνει αρκετά από τα πράγματα που συνέβαιναν. Κάποια στιγμή οι Ιρανοί ράψανε τα χιλιά τους, έκαναν απεργία πίνας, και το ράψανε live δηλαδή μπροστά μας, ξέρω εγώ και λοιπά, πολύ δραματικές ιστορίες, εδώ βλέπετε τα γράφη του Κουρδιστάν, Συρία, Ιρακ, και όλοι φυσικά ραμμέναν τα χιλιά τους. Και η ζωή συνεχιζόταν με όλα τα πράγματα που συνέβησαν εκεί, με το ρόλο των οικειώτ, της αστυνομίας, εδώ είναι που φάγαμε το ξύλο. Εδώ γράφει «Pakistan opened the borders». Αυτό που συνέβαινε είναι ότι οι Πακιστάνοι δεν τους αφήναν, γιατί δεν θεωρηθήκαν πρόσφυγες από ένα σημείο και μετά, και το δραματικό ήταν ότι από μια μεριά περνούσαν κάποιοι, ας πούμε οι Ιρακινοί, που ήταν εμπόλεμοι, οι Συροί, και δεν περνούσαν οι Ιρανοί και οι Πακιστάνοι. Και γενικώς υπήρχε ένα μίσος μεταξύ τους, δηλαδή όλο αυτό το πράγμα και πραγματικά. Ήταν ένα πολύ δραματικό γεγονός αυτό το ότι κάποιοι έφεραν και κάποιοι όλοι. Εδώ βρέχει τώρα πολύ, αν δείτε πίσω. Το λένε οι φωτογράφοι όλοι, θα το πω και εγώ το κοινότυπο. Κακός καιρός, καλές φωτογραφίες, όταν χιονίζει, ξέρω εγώ, όταν είμαι στο Κωνσταντινούπολη και άρχισα να χιονίζει, ξαφνικά εκεί που δεν μπορούσα να φωτογραφίσω, όλοι οι άνθρωποι με βάζανε στα σπίτια, με κοινούσαν τσάγια, δηλαδή όταν υπάρχει κάτι έτσι, μια τόσο μεγάλη αλλαγή, κερική, οτιδήποτε, αρχίζουν και χαλαρώνουν οι άνθρωποι περισσότερο. Εδώ είμαστε τρεις ώρες το πρωί, ξέρω εγώ αυτό είναι ένα ευγανάκι που περνάει τα σύνορα. Αυτή πίσω είναι η Σκοπιανία. Εδώ τώρα εγώ είμαι από την πλευρά των Σκοπίων. Στην αρχή δεν υπήρχε φράκτης καθόλου, δηλαδή ήταν τίποτα, παίρνουν ως ανόη, ήταν οι αστυνομικοί. Εγώ στο μεταξύ πήγαινα από την πλευρά εδώ των Σκοπίων, δεν με διεχόνιε κανένας, μετά από λίγο ξερτήμη και λίγο μεγάλη συλλογιές και σοβαρή φάτσα, οι ελληνικοί δεν με ποτεβόταν, κάποια στιγμή καταλαβαίνω, με ξαναστέλναν πίσω. Έγινε πολλές φορές αυτό το πράγμα, μετά όμως άρχισαν να βάζουν φράκτες στην αρχή σύρματα, μετά οι φράκτες τεράστιοι, δεν μπορούσαν περάσεις και κόπτηκαν όλα αυτές οι τέτοιες. Οι φωτορεπόρτες δικοί μας δεν πήγαιναν από απέναντι, φοβόντουσαν, υπήρχε μια ηθική, ας πούμε, ότι οι Σκοπιανοί φωτογραφίζουν από εδώ και εμείς φωτογραφίζουμε από εκεί. Και έκαναν αρκετές φωτογραφίες που δείχνει και την πλευρά του πώς, που είμαστε απέναντι σε αυτούς. Εδώ σας έχει μια τέτοια, βλέπετε, αυτός πιάστηκε στην… Κοιτάξτε πώς έγινε αυτό, τι σύρματα βάλαν μετά για να μην περνάνε και πέναντι αύρες και ιστορίες. Σκληρήν είναι τα πράγματα. Άλλαζε δηλαδή εκεί το σκηνικό κάθε μέρα. Κάθε μέρα έβλεπες κάτι διαφορετικό. Εδώ είναι σε κάτι σπίτια του ΟΣΕ που ήταν κάτι πολύ μελής οικογένειας και τους οποίους γνωριστήκαμε και σιγά σιγά της αποκτήσημας της σχέσης πήγαινε εδώ. Αφού λοιπόν φύγαν οι πρόσφυγες, τι έγινε. Κάποια στιγμή κλείσαν τα ιδίοδο στους φωτορεπόρτε τρεις ώρες το πρωί, διώξαν όλα τα συνεργεία και τέτοια και ήρθαν πενήντα, ξέρω, κατ' ο πουλμαν της εφραία αστυνομία και σε δύο τρεις ώρες τους έβαλες τα λεωφορία με τη βία. Δεν αντίσταθηκαν βέβαια αυτοί οι άνθρωποι καθόλου, πιο γονιφοβισμένοι και τέτοια. Και τους διώξαν, δηλαδή μέχρι το μεσημέρι είχαν φύγει. Και μετά το μεσημέρι, αν δεν επιτρέψαν καθόλου τους φωτογράφους και τους φωτορεπόρτε, τις δέες φωτογραφίες και τα βίντεο από όλη αυτή την επιχείρηση, τους έδωσε η αστυνομία στον τύπο. Δηλαδή η ίδια αστυνομία έδωσε το υλικό στον τύπο. Δεν είχε ξαναγίνει αυτό, δηλαδή να μοιράσεις, ξέρω εγώ, φωτογραφίες, για να έχουν φωτογραφίες τα μέσα. Την επόμενη μέρα, λοιπόν, εγώ πήγα να φωτογραφίσω αυτό που έμεινε. Και πηγαίνοντας εκεί δεν υπήρχε κανένας φωτορεπόρτερ, δεν αφήνανε. Μένα με ξέραν όμως, γιατί, ξέρω εγώ ένα χρόνο αν σε βλέπεις συνέχεια, ξέρω εγώ κάποια στιγμή νομίζω ότι είσαι και εσύ κάποιος Μικιόι. Εγώ και άρχισα να φωτογραφίσω αυτό που έμεινε. Θα σας δείξω μερικές φωτογραφίες. Αυτό ήταν οι φωτογραφίες επόμενης μέρας. Εκεί λοιπόν που εγώ έβλεπα το τι συνέβαινε, μου γεννήθηκε η ιδέα να συλλέξω όλα τα αντικείμενα τα οποία είχαν να κάνουν με παιδιά, δηλαδή ρουχαλάκια παιδικά και παιχνίδια. Και αυτό γιατί όλα αυτά τα αντικείμενα ένιωσα ότι έπρεπε κάποιος να τα κρατήσει. Βέβαια αυτό τώρα γιατί μου ήρθε στο μυαλό δεν ξέρω, έτσι ξέρεις καμιά φορά σου έρχεται μια ιδέα και δεν ξέρεις από πού έρχεται. Βέβαια όπως το ξέρει και ο Μάκης και οι φίλοι μου από τη Λιβαδιά, έχουμε κάνει το μουσείο στη Λιβαδιά και πολλά μουσεία με τη γυναίκα μου που είναι μουσιολόγος, ανα την Ελλάδα, δηλαδή τα έχουμε κάνει από την αρχή, ξέρω, μερικά τα έχουμε σχεδιάσει και τα κτίρια, μερικά έχουμε σχεδιάσει τις συλλογές ή την έκθεση. Έπειτα έχω φωτογραφήσει πάρα πολλά αντικείμενα όπως σας έχω πει σαν φωτογράφος, δηλαδή πέρασα ας πούμε αρκετά χρόνια κάνοντας φωτογραφία στο στούντιο, μπορώ να φωτογραφήσω ένα μπουκάκι χωρίς γυαλάδες, δηλαδή δύσκολα πράγματα, οπότε είχα μια σχέση με το αντικείμενο και σαν εκθεσιακό αντικείμενο και σαν αντικείμενο το οποίο μπορώ να φωτογραφήσω, οπότε όλο αυτό μάλλον στο κεφάλι μου έκανε ένα κλικ και μάζεψα αυτά τα αντικείμενα με σκοπό να τα χρησιμοποιήσω. Σας δείχνω μερικές φωτογραφίες ας πούμε επίσης πώς είναι τα αντικείμενα, βλέπετε τα διάφορα, και μετά τα πήρα στο στούντιο αυτά τα αντικείμενα, εδώ είναι στο στούντιο το δικό μου, όπως τα βρήκα ας πούμε. Οι άνθρωποι είχαν αφήσει και τα φαγητά τους τελειωμένα, δηλαδή ήταν, εδώ είναι τα αντικείμενα, και αποφάσισα να κάνω μια εγκατάσταση και έβαλα αυτά τα αντικείμενα σε πλέξιγκλας, έκανα πουτιά δηλαδή και έκανα μία, αυτά έτσι τα έβαλα σε πουτιά, πλέξιγκλας, και έκανα μία έκθεση την οποία ονομάζησα Relics to Eternity, είναι εγκατάσταση δηλαδή, με τα αντικείμενα αυτά που βρήκα, το τίτλος Relics to Eternity αναφέρεται σε αντικείμενα από μινάρια για να μείνουν στην αιωνιότητα, και τα αντιμετώπισα περίπου όπως θα ήταν ευρύματα για μιας ανασκαφής. Ουσιαστικά δηλαδή ήταν μια στιγμή στο χρόνο που πάγωσε και αυτά που μείναν είναι αυτά που εξέθεσα. Αυτή η έκθεση έγινε στο Κρατικό Μουσείο Συγχρονιστέκσης, εδώ συμμετοχικές φωτογραφίες πώς ήταν η εγκατάσταση. Όπως αυτό, είχα βάλει και δύο τείχους πράσινους, αυτό και ένα άλλο, τα αντικείμενα, όπως αυτή την έκθεση, αυτή την εγκατάσταση, υπήρχαν μόνο δύο φωτογραφίες σε φωτεινά κουτιά. Αυτή, ήταν φωτεινό κουτί δηλαδή, και προσθέτουν οι κουβέρτες των μεταναστών, βλέπετε, εδώ είναι και ο τύπος και ο Νοέμβρος 15 που γράφανε κουβέρτα, και αυτή είναι μια άλλη πίσω που είναι δυο παιδάκια που κρατάνε, εδώ είναι αρκουδάκια που βρήκα σε διάφορα σημεία και τα έβαλα όλα μαζί και θα σας πω γιατί. Λοιπόν, να σας δείξω πως ήταν τέτοια. Αυτή είναι η πρώτη φωτογραφία, η οποία είναι η πρώτη φωτογραφία, η οποία είναι η πρώτη φωτογραφία, η οποία είναι η πρώτη φωτογραφία, η οποία είναι η πρώτη φωτογραφία, η οποία είναι η πρώτη φωτογραφία, η οποία είναι η πρώτη φωτογραφία, τα και με τέσσερα φωτογραφία. Με την τελετή φωτογραφία, με τις επόμενες φωτογραφίες, με τα εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ εφ παιδάκια, οτιδήποτε είχε με τα παιδιά και είχε δύο βίντεο με αυτήν την φωτογραφία ή άλλη. Αυτή εδώ είναι ένα επί 80 το καθένα, δηλαδή είναι ένα 60 επί 2 αυτό το φωτεινό κουτί, είναι ένα μεγάλο φωτεινό κουτί και είναι παιδάκια που κρατάνε τα παιχνιδάκια τους όταν τα είχαν φωτογραφίσει. Δεν υπήρχε δηλαδή φωτογραφικό υλικό με την έννοια της φωτογραφικής έκθεσης. Και υπήρχαν δύο βίντεο τα οποία αυτά δύο βίντεο, το ένα έδειχνε την κατάσταση σε ένα μικρό βίντεο πως ήταν εκεί όταν φωτογράφησα, το είχα τραβήξει εγώ για άλλους λόγους, αλλά το μόνταρα για να δείχνει, θα σας το δείξω είναι τρία λεπτά. Και ένα δεύτερο βίντεο που πήρα ένα χρόνο μετά που τέλειωσε η ειδωμένη, βρήκα 13 ανθρώπους που ζούσαν στη Θεσσαλονίκη και οι οποίοι μου αφηγήθηκαν ποια ήταν την εμπειρία τους από την ειδωμένη. Οπότε ουσιαστικά αυτή η εγκατάσταση αποτελούνταν από ένα βίντεο εισαγωγικό, από τη στιγμή αυτή την παγωμένη των αντικειμένων και από την αφήγηση, την εξήγηση των ανθρώπων. Θα σας δείξω λίγο το βίντεο αν έχετε υπομονή. Τον ήχο τον ακούμε? Όχι. Τώρα? Όχι, όχι, Γιώργο. Τι κάναμε την άλλη φορά, είπαμε? Κάτι κάναμε. Και το να βγούμε. Βγείτε από την οθόνη που έχει share και όταν μπαίνεις μέσα για την οθόνη που έχει share, σου βγάζει την επιλογή για να μοιράσεις. Οτιμάζεις share sound? Ναι. Για να δούμε. Βγες και ξαναμπες όμως. Βγες και ξαναμπες όμως. Βγες και ξαναμπες όμως. Μέρκελ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Βγες και ξαναμπες όμως. Βγες και ξαναμπες όμως. Βγες και ξαναμπες όμως. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Λοιπόν, αυτό που... Λοιπόν, αυτό που... Λοιπόν... Συνεχίζουμε να έχουμε την οθόνη να φαίνεται. Συνεχίζουμε να έχουμε την οθόνη να φαίνεται. Συνεχίζουμε να έχουμε την οθόνη να φαίνεται. Συνεχίζουμε να έχουμε την οθόνη να φαίνεται. Συνεχίζουμε να έχουμε την οθόνη να φαίνεται. Συνεχίζουμε να έχουμε την οθόνη να φαίνεται. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. Παρακαλώ, βοηθήστε με. |
