| σύντομη περιγραφή: Το ότι κάπου υπάρχει μεταλλείο χαλκού ή σιδείρου ή κάποιου τέτοιου στοιχείου, δεν σημαίνει ότι εκεί ακριβώς δίπλα υπάρχει και ένας οικισμός ή υπάρχει ένα μεγάλο κέντρο ή υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Το πρώτο καιρό, σίγουρα στην Παλαιολυθηκή περίοδο, στην Χαλκολυθηκή περίοδο, αυτό ήταν η αλήθεια. Στη συνέχεια όμως όχι. Εδώ λοιπόν έχω πάρει εγώ έναν χάρτη από κάπου που δείχνει την μέση της Ανατολής και μέρος της Αιγύπτου. Εδώ λοιπόν υπάρχουν σύμβολα, τριγωνικά και κυκλικά. Τα τριγωνικά σύμβολα δείχνουν πού υπάρχουν μεταλλεία, γνωστά σε εμάς σήμερα, τα οποία μπορεί ακόμα να δουλεύουν, μπορεί και όχι. Που υπάρχουν λοιπόν μεταλλεία στην εποχή του Μπρόντσου και τα κυκλικά σημεία δείχνουν πού υπάρχουν γνωστοί μεγάλοι οικισμοί. Βλέπετε λοιπόν εδώ πέρα υπάρχει ένας μεγάλος κυσμός, γύρω του σε μια λογική μικρή απόσταση δεν υπάρχει κάποιο μεγάλο μεταλλείο. Προφανώς λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι που ζούσαν εδώ έτσι χρησιμοποιούσαν εργαλεία μεταλλικά, τα οποία το λιγότερο, το κοντινότερο μπορούσαν να προλέχονται από αυτά εδώ πέρα τολυχία. Εδώ λοιπόν υπάρχει εδώ μεταλλείο, οι κυσμοί βλέπετε υπάρχουν κάπου εκεί. Εδώ υπάρχουν κυσμοί, εδώ βρισκόμαστε στην περιοχή που κυρίως ήταν το βασίλειο των Χιδιτών, εδώ ήταν οι Ασύριοι Βαβυλώνιοι, εδώ πέρα ήταν οι Πέρσες και εδώ πέρα κάτω έτσι οι Αιγύπτιοι. Βλέπετε λοιπόν ότι υπάρχει μια σχετική απόσταση και σε αυτό το σημείο μπαίνουμε στον Πυραπούσιο να σκεφτούμε τι ακριβώς γινόταν. Ακριβώς το εξής, μια μεγάλη αυτοκρατορία όπως για παράδειγμα έτσι εδώ πέρα των Χιδιτών, μεγάλοι τρόπους του λέγεν γιατί το πέρασαν τον καιρό, πότε μήκρινε, πότε μεγάλων ανάλογο με τα αποτελέσματα των πολέμων που παρακομπίουσε. Πάντως μία περιοχή που κατοικούταν από ένα πληθυσμό και αυτός ο πληθυσμός είχε κάποιο κέντρο εξουσίας, χρησιμοποιούσε πηγές, εδώ πέρα βλέπουμε τα βουνά του Πόντου, βλέπουμε και τα βουνά του Ταύρο που υπάρχουν μεταλλεία και έπρεπε να εφοδιάζει όλες τις περιοχές οι οποίες κατοικούνταν από τους πολίτες με κάποια λοικά, με κάποια αργαλή και φυσικά να κάνει και όπλα για τους στραγδόντες. Συναπώς τι γινότανε, εκεί που υπήρχαν τα μεταλλεία γινόταν και κάποιες διαδικασίες βασικές, πρωταρχικές μεταλλουργίας, δηλαδή να απομονωθεί σε κάποια καθαρή κατάσταση το μέταλλο. Στη συνέχεια θα πρέπει να γίνει κάποια ουδούς συσκευασία, αυτό το μέταλλο να οργανωθεί σε μεγάλες μάζες και αυτές οι μάζες του μεταλλού να πάνε στις κεντρικές αποθήκες, στο Βασίλειο, στην Πρωτεύουσα ή σε κάποιο μεγάλο στρικό κέντρο. Υπάρχουν πάρα πολλά στοιχεία από αρχεία που έχουν βρεθεί, ειδικά από ψημένες πλύνες πλάκες, τόσο εδώ από τους Χιτίτες, όσο επίσης και από τους Μικηναίους, έτσι, από την Γνωσσό, από την Πήλο και από άλλα τέτοια μέρη, όπου τα αρχεία αυτά είναι καταγραφή των ποσοτήτων μετάλλου που υπάρχει, όπως επίσης και των ανθρώπων, των μεταλλοτεχνητών, οι οποίοι πρέπει να πάρουν ποσότητες από αυτά τα μέταλλα και πρέπει να φτιάξουν κάποια αντικείμενα μεταλλικά. Συνεπώς, μια τέτοιου είδους κεντρική διοίκηση ενδιαφέρεται πολύ για το μετάλλευμά της, πρέπει να έχει τρόπους εξόρυξης, πρέπει να έχει κόσμο σε αυτά τα σημεία που συμβολίζονται εδώ πέρα με τα τριγωνάκια, εδώ και εδώ, για παράδειγμα, έτσι, που είναι τα μεταλλεία, πρέπει να έχει εξασφαλίσει τις οδούς μεταφοράς στα μεγάλα αστικά κέντρα, πρέπει να έχει εξασφαλίσει επαφή με τους ανθρώπους που είναι μεταλλοτεχνίτες εδώ στα μεγάλα αστικά κέντρα και, φυσικά, θα πρέπει αυτός ο κεντρικός έλεγχος να ενδιαφέρε πάρα πολύ την άρχος, εντάξει, τουλάχιστον τον βασιλιά και τον στρατηγούς του, γιατί έπρεπε να φροντίσουν να υπάρχουν επικοινωνίες, να μην έχουν πρόβλημα, να μην υπάρχουν λιστείες, να μην υπάρχουν επιβουλές από ξένους, να υπάρχει πρόσβαση σε αυτά τα υλικά. Τώρα θα μου πείτε, έχεις πάντοτε την δυνατότητα να έχεις στην περιοχή της επικράτειάς σου όλα τα πάντα, να έχεις όλα τα μέταλλα που χρειάζεσαι, για παράδειγμα, εκεί που υπάρχει καστήτερος, υπάρχει και χαλκός, για να κάνεις τον μπρούντζο σου, όχι. Είναι σίγουρο ότι εδώ πέρα στην περιοχή του Ιράν, στα βουνά του Ζάγκρου, υπήρχανε αρκετές πηγές κασσιτέρων. Τι κάνεις, λοιπόν, όταν είσαι σε ένα μέρος που είναι μακριά από το Ζάγκρο και δεν έχεις καστήτερο για να κάνεις τον μπρούντζο σου. Είτε κάνεις πόλεμο και πηγαίνεις και παίρνεις σε εκείνες τις πηγές, είτε κάνεις διπλωματεία. Έχεις φιλίες και ανοίγεις εμπορικούς δρόμους. Υπάρχουν, λοιπόν, γνώσεις τώρα σε εμάς, εξαιτίας της σύστασης των αντικείμενων που έχουν βρεθεί, που δείχνουν ποιοι ήταν οι εμπορικοί δρόμοι που μετέφεραν υλικό από εδώ, από εδώ και από εδώ σε μέρη όπως η Κύθρος εδώ. Η Κύθρος είναι συμβουλεύμένη γιατί έχουν βρεθεί σε αρκετές θέσεις υπολήματα από καμίνια. Ποια καμίνια, ποια Κύθρος, πόσο μεγάλη είναι η έκθεση της Κύθρος, πόσο μετάλεβα μπορεί να έχει, δεν έχει. Ποιοι είναι οι δρόμοι τους οποίους ακολούθησε το μετάλεβα, βλέπετε, που θα μπορούσε να έχετε από το κέντρο του Ιράν ή από το κέντρο της Αιγύπτο. Σε πως μπορεί να γίνει με βάση μελέτες των αντικειμένων, των υπολήματων της κατεργασίας και όλων των σχετικών, που να μας δείξουν τους εμπορικούς δρόμους και βεβαίως να μας δείξουν και το τι είδους συμμαχίες και συμφέρον υπήρχαν σε όλη αυτή την περιοχή. Τώρα, κάτι το οποίο συνήθως ξεχνάμε και δεν αναφέρομαστε σε αυτό είναι το εξής. Για να κάνω εγώ μεταλλουργία δεν αρκεί να έχω μονομέταλο. Θα πρέπει να έχω και ένα άλλο πράγμα, το οποίο είναι πάρα πολύ βασικό. Για να πάρω το μέταλλο θα πρέπει, αφού κάνω κάποιο αρχικό εμπλουτισμό, να φτάσω σε ένα σημείο που συνήθως, θερμανώντας το, ψηνοντάς το και όλων των σχετικών, έχω το οξύδιό του. Το τελικό στάδιο της μεταλλουργίας είναι να κάνω μια διαδικασία μιας ελεγχόμενης αναγωγής, έτσι ώστε από αυτό το οξύδιο του μετάλλου να πάρω το καθόλου μέταλλο. Αυτή η αναγωγή γίνεται, έτσι θα λέγαμε σήμερα στη σύγχρονη χημία, είναι μια πολύ απλή αντίδραση, οξύδιο του μετάλλου και άνθρακας, διοξύδιο ή μονοξύδιο του άνθρακα και μέταλλο. Δεν είναι τόσο απλό όσο γράφεται, εντάξει, θα πρέπει η αναγωγή να είναι ελεγχόμενη και πάρα πολύ ικανοποιητική. Λοιπόν, για να πετύχω αυτή την αναγωγή χρειάζομαι άνθρακα. Εμείς τώρα στην χημική εξελίξωσή μας γράφουμε άνθρακα και εννοούμε ότι στο εργαστήριο θα πάρω μια ποσότη από καθαρό άνθρακα και θα κάνω τη δουλειά μου. Πώς βρίσκομαι όμως το αντίστοιχο υλικό του αρχαίου καιρό. Δάσος. Κόβω το δάσος, παίρνω το ξύλο και εκείνο που κάνω είναι φτιάχνω μια κατασκευή, στην απλούς τελειπτωση μια τρύπα στο χώμα, την οποία στη συνέχεια σκεπάζω. Βάζω λοιπόν και πέρα τα κομμάτια από το μεταλλό μου, βάζω και τα κομμάτια από το ξύλο, βάζω φωτιά, σκεπάζω την τρύπα στο χώμα, ας το πούμε, και στη συνέχεια περιμένω όταν τελειώσει η κάψη που γίνεται εκεί πέρα μέσα να ανοίξω, να βγάλω τα κομμάτια από το μεταλλό μου και να τα κατεργαστώ από εκεί πέρα όπως μπορώ. Φυσικά αυτό είναι έτσι κάτι πάρα πολύ απλό και χοντρικό έτσι όπως το περιγράφω. Πάντως σαφές είναι ότι χρειάζεται να έχω πρόσβαση τουλάχιστον σε ξύλο. Βέβαια μερικές από τις περιοχές που δείξαμε προηγουμένως, ετσι, ειδικά κάτω στην Αίγυπτο, ειδικά σε κάποια μέρη στη Μεσοποταμία, δεν είναι εκείνα τα μέρη τα οποία θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι ποτέ υπήρχαν πάρα πολλά δάση. Άρα η ξυλία πρέπει να έρχεται από αλλού. Για αυτόν τον λόγο οι αρχαιολογικές έρευνες αλλά και η φιλολογία μας δίνουν στοιχεία. Για παράδειγμα υπάρχει το έπος του Γκυλιγκαμές. Είναι ώστε τώρα το πιο παλιό έπος το οποίο υπάρχει. Αναφέρει την ιστορία του βασιλιά Γκυλιγκαμές, έτσι ο οποίος είναι βασιλιάς της πόλης της Ουρούκ, είναι κάπου εκεί πέρα στην 3η χιλιετία π.Χ. Ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας του Γκυλιγκαμές είναι η εκστρατεία που κάνει με τον φίλο του Τονιγκιντού, δεν χρειάζεται πουλούς άλλους, ήρωας είναι αυτός, ήρωας είναι ο Κινκιντού, και πηγαίνουν στο Λίβανο για να πατάξουνε κάποιον κακό, κάποιο τέρας, έναν Χουμπαμπά, ο οποίος φυλάει τα κέδρα του Λιβάνου. Τι δουλειά έχει τώρα ο βασιλιάς της Ουρούκ στο Λίβανο, ακριβώς αυτό. Ήθελε τα κέδρα του Λιβάνου, τα οποία αφού σκοτώσουν τον φίλα κάτους, πηγαίνουν, τα κόβουν, τα ρίχνουν στο ποτάμι, πραγμαστά πήγαν κάπου παραπέρα και βρήκανε είτε κάποιους παραπόταμους είτε και τον ίδιο τον Τίγρο τον Εφράτη, τα ρίξανε εκεί πέρα και τα πήρα τα παρέσανε και τα κατέβασαν κάτω στην Ουρούκ. Το ξύλο το οποίο χρειαζότανε για να κάνουν τη μεταλλουργία τους. Διότι οι οπλουργοί φτιάξανε ένα όπλο, ένα σπαθί, ένα τέτοιο που είχε κίνηκε την άλλη και την άδειο ιδιότητα και ήτανε τόσες στερατόδες λίβρες, έτσι, ένας ζωντανός άνθρωπος δεν μπορούσε ποτέ να το σηκώσει αυτό. Αυτό είναι εντάξει, ποιητική αδεία, ένας ιερός δεν μπορούσε να κουβαλάει ένα σπαθί σαν το δικό μου, αλλά κάποι ο πόλεμος προς τον Λίβανο. Έτσι, εμείς το κοιτάμε και το διαβάζουμε σαν μια αστεία ιστορία, αλλά είναι κάπως έτσι. Επίσης, ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του βασιλιά, του Γκάμες, είναι να ανταλλάσει δώρα με κάποιους οι οποίοι τους έχουν προσδιορίσει τώρα ότι ήτανε κάποιες φιλές στην περιοχή των ορειών τους Ζάγκρου στο κεντρικό Ιράν. Κασίτερος, ο οποίος προέρχεται από εκεί. Εκείνους, λοιπόν, δεν μπορούσε να τους κάνει πόλεμο γιατί είχαν και αυτή τα δικά τους σπαθιά και θα τον χτυπούσαν εκεί πέρα έκανε διπλωματία, εκεί που δεν περνούσαν διπλωματία, περνούσαν πόλεμος. Πόλεμος, λοιπόν, στο Λίβανο για να φέρει το ξύλο, διπλωματία στο Ιράν για να φέρει τον κασίτερό του, για να κάνει ο βασιλιάς του Γκάμες τα σπαθιά για τον εαυτό του και τον ήρωα του, δηλαδή για τον στρατό του και να μπορέσει να επεκτείνει, καταρχεί να συντηρήσει και να διατηρήσει και να επεκτείνει τον βασιλειό του. Τώρα, αν κάποιος πάει να εξετάσει περιοχές που υπήρχαν μεταλλεία από παλιά, ιδιαίτερα εκεί στην περιοχή του Σινά και της Ιορδανίας, έτσι, σήμερα αυτές οι περιοχές είναι έρημοι. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι πάντοτε ήταν έρημοι, μπορούμε όμως και να το ψάξουμε να δούμε μήπως δεν ήταν έτσι. Αν λοιπόν βρούμε και όντως έχουμε βρει ότι υπάρχουν κάποια δυο-τρία σημαντικά μεταλλεία τα οποία μάλιστα δουλέψανε για αρκετές χιλιετίες σε αυτές τις περιόδες, πώς μπορεί να δουλέψουν χωρίς να υπάρχει ξύλο γύρω. Σε αυτό το σημείο υπάρχει βοήθεια από τους βοτανολόγους και μάλιστα υπάρχει και κάτι ιδιαίτερο που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια, είναι η παλαιοβοτανολογία ή η αρχιοβοτανολογία. Τι μπορείς να κάνεις λοιπόν, να πας σε κάποιοι ούτως αρχαιολογικά δείγματα και να ψάξεις, όχι για μέταλλα, όχι για κεραμικά, όχι κάτι άλλο, να ψάξεις για μικρά αντικείμενα που είναι οι κόκκιδες γύρις. Οι κόκκιδες γύρις λοιπόν έχουν την καλή ιδιότητα, αν δεν βούνε πρόσφορο έδαφος για να βλαστήσουν, να μείνουν εκεί πέρα όπως είναι σε μια δρανή κατάσταση και στη συνέχεια, αν πάρω και τους ρίξω εγώ μέσα σε ένα καυτό υλικό, να μείνουν εκεί πέρα να σταθεροποιηθούν και να μπορέσω να τους παρατηρήσω. Παρατορεύω, λοιπόν, από διάφορα αρχαιολογικά στρώματα σε μεταλλεία που είναι στην περιοχή, επαναλαμβάνω, της σημερινής ερήμω της Ιορδανίας και του Σινά. Παρατηρώντας λοιπόν οι βοτανολόγοι, σε διάφορα αρχαιολογικά στρώματα, το τι είδους κόκκους έχουν, μπορούσαν να καταλογούν ότι κάποτε υπήρχε κάποιος τους βλάστηση εκεί. Ας πούμε μεταξύ 6.000 και 5.000 ε.Χ., η οποία σταμάτησε. Γιατί σταμάτησε? Η εξήγηση που δίνω εμπιστό είναι ότι αυτή η βλάστηση χρησιμοποιήθηκε, κόπηκε, για να γίνει ξυλία, για να χρησιμοποιηθεί στα ορυχεία που υπήρχαν σε χρήση. Το ξύλο λοιπόν δημιουργούσε τη φωτιά, γινόταν την αγώγη, πέραμε το μέτρο. Και όταν τέλειωσαν αυτά τα δέντρα τι έγινε? Προφανώς εισαγωγή. Σε κάποια λοιπόν μεταγενέστερα, ας πούμε σε μια αρχαιολογικά ευρήματα, σε μια περίοδο ας πούμε γύρω στο 4.000 με 3.000 π.Χ., υπάρχουν ενδείξεις για κάποια φθαρτά υλικά, για κάποια σώματα ξύλινα, που δεν αντιστοιχούν σε βλάστηση που υπάρχει στην περιοχή. Αντιστοιχούν σε κέντρα του Λιβάνο για παράδειγμα. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι υπήρχε και αυτή η αποψύλωση της περιοχής και βεβαίως σε περιοχές όπως η σημερινή έρημος της Ιορδανίας, που δεν μπορούσε λόγω του θερμοκλήματος και λόγω των συνθηκών εύκολα να ξαναδημιουργηθεί το δάσος ή που οι ανάγκες της εμπεταλλογίας ήταν μεγάλες και αυτές δεν άφηναν το δάσος να ξαναναπτυχθεί, το δάσος έπαψε να υπάρχει και ο τόπος έγινε έρημος. Προέκυψη, λοιπόν, ερημοποίηση. Συνεπώς, αν έχεις μια οδό εμπορική και σχετικά ασφαλή για να μεταφέρεις ξυλία μπορείς να συνεχίσεις να δουλεύεις στο μεταλλείο σου, βγάζεις το ρικτός από εκεί, φέρνεις ξύλο απ' έξω, κάνεις τη διαδικασία της μεταλλουργίας σου, παίρνεις το μεταλλό σου. Αν όμως βρίσκεσαι στη Σικελία που έχεις πάλι ένα αντίστοιχα θερμό κλίμα και αρχίζεις και κόβεις τα δάση για να τα χρησιμοποιήσεις για να κάνεις μεταλλουργία, τα δάση δεν αναγιονται. Επιπλέον, είσαι σε νησί που σημαίνει πρέπει να μεταφέρεις ξυλία μέσα από άλλες περιοχές χρησιμοποιώντας πλοία, υπάρχουν εχθροί οι οποίοι θα χτυπήσουν τα πλοία σου, τα πλοία επίσης βουλιάζουν στις θάλασσες, παθαίνουν διάφορες ζημίες. Τα πλοία όλο και λιγότερο προχωρεί και προοδεύει η μεταλλουργική διαδικασία. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι στους μέσους χρόνους και από εκεί και μετά πολύ λίγη ανάπτυξη έχει η μεταλλουργία, η οπλουργία και κατά συνέπεια και η δημιουργία ισχυρών στρατών στην περιοχή της Σικελίας και της Κάτου Ιταλίας. Αντίστοιχα, η Κεντρική και η Βόρεια Ευρώπη, όπου η υγρασία είναι μεγάλη, τα δάση αναπτύσσονται σχετικά εύκολα, σχεδόν όσα και ανακόψεις θα μπορέσουν να αναγενηθούν, εκεί ακριβώς η τεχνική της καταργασίας των μετάλλων και της κατασκευής όπλων και στις συνέχεια βέβαιος και στρατών, συνεχίζει και αναπτύσσεται και αποτελούν πια κυρίαρχα κράτη στην πολιτική σκηνή της Ευρώπης από τον Μεσαίωνα και μετά. Οι χώρες της Κεντρικής και της Βόρειας Ευρώπης, ένας από τους παράγοντες είναι και αυτός, ότι μπορούσαν στη συνέχεια να δουλεύουν στη μεταλλοτεχνία τους, να την αναπτύσσουν, να την εξελίσσουν και να προχωρούν. Τώρα, οι αρχικές διαδικασίες, όπως περίπου περιέγραψα προηγουμένως, ήταν πολύ χοντρικές και πολύ απλές. Έτσι, μια απλή τρύπα στη γη, όπου βάζω τα κομμάτια από το ρικτό μου, βάζω και κάποιο υλικό το οποίο μπορεί να καεί, ξύλο ας πούμε, και περιμένω θεού θέλοντος να πάρω κάποιο αποτέλεσμα. Καταλαβαίνετε, βέβαια, ότι μια τέτοια διαδικασία είναι αρκετά χοντρική, αρκετά τυχαία, ας το πούμε, δεν είναι επανελείψημη. Συνεπώς, μπορεί κάποια στιγμή να πετύχω συνθήκες μέσα από τις οποίες θα πάρω ένα καλό ανθεκτικό γερό υλικό, αλλά κάποιες άλλες περιπτώσεις δεν θα πετύχω το ίδιο υλικό. Η πρόοδος που συνετελέσετε εδώ πέρα με το πέρασμα τώρα ήταν το εξής. Έγινε αντιληπτό ότι εκείνο που θα μπορούσε να βοηθήσει δεν ήταν να μην κάνω μια διαδικασία πλυστή και εντελώς αναερώδια, αλλά να κάνω μια διαδικασία στην οποίαν να περνάει κάποια ποσότητα αέρα μέσα στον χώρο που γίνεται αυτή η καταργασία, δηλαδή να γίνεται μια ελεγχόμενη αναγωγή. Πώς μπορείς να το πετύχεις αυτό? Κατ' αρχή, λοιπόν, μπορείς να το πετύχεις σε μικρές ποσότητες με τη διαδικασία της κυπέλου. Κατ' αρχή, λοιπόν, κάνω ένα κύπελλο πύληνο. Ήδη η κατεργασία και η χρήση πύληνων σκεφών είχε προηγηθεί, οπωσδήποτε κατά κάποιες γενιές, ενδεχόμενως και κάποιες χιλιετίες από τη μεταλλουργία. Μπορούσα, λοιπόν, να φτιάξω κάποιο πύληνο σκεύος, στο οποίο μέσα να κλείσω την ποσότητα από το μέταλλο που ήθελα, να κλείσω και μια ποσότητα από ξύλο που ήθελα και στη συνέχεια αυτό το σκεύος να το βάλω στη φωτιά, να αρχίσει να κλείται το ξύλο και να προσπαθήσω κάπως αυτό να το έχω σχετικά ανοιχτό, τόσο ώστε να μπορεί να μπεί και κάποιος αέρας. Εδώ πέρα βλέπετε το ξύσουρο πλάγμα. Είναι στην περιοχή που είπαμε προηγουμένως στην Ιορδανία, στην πλαγιά ενός λόφου. Σε εκείνη την πλαγιά οι άνεμοι οι οποίοι κυρίως φυσάνε είναι νοτιοδυτικοί. Στην πλαγιά που κοιτάει προς την οδυντική πλευρά μια φωτογραφία από απόσταση μερικών μέτρων. Εκείνο που φαίνεται εδώ είναι μια σειρά από υπογήματα από πύληνα δοχεία, τα οποία ήταν φτιαγμένα, φυτεμένα ας το πούμε κάπως στην πλαγιά και στραμμένα τα στόμια τους προς τη μεριά προς τους αέρας. Εκείνο λοιπόν που καταλαβαίνουμε είναι ότι αυτά εδώ πέρα τα πύληνα δοχεία είναι κάποια πρόημη μορφή φούρνον. Είναι μικρά λοιπόν φουρνάκια πύληνα, στο οποίο μέσα έχω βάλει εγώ μια ποσότητα από το ρικτό μου, μια ποσότητα από ξύλο, έχω βάλει φωτιά και τα έχω βάλει στην πλαγιά λίγο κάτω από την κορυφογραμμή προς την κατεύθυνση που φυσάει ο κύριος άνεμος της περιοχής. Περιμένοντας λοιπόν ο άνεμος φυσώντας προς τα εκεί πέρα και τη φωτιά κάπως να συντηρεί και να στέλνει μια ποσότητα από οξυγόνο περίπου ομοιόοροφοι σε όλα αυτά τα κατασκευάσματα. Εκείνο που φαίνεται αυτό είναι ένα μέρος της πλαγιάς, όλη η πλαγιά εκεί είναι κατάστατοι από τέτοιους υπολήματα και έχει διαπιστωθεί ότι ακριβώς αυτή ήταν η χρήση τους επειδή ακριβώς κάποια υπολήματα από αυτήν τη διαδικασία, κάποια ιαλώματα βρίσκονται στη βάση και στα τυχόματα αυτού των πλήνων σκευών και δεν μπορούσε ένα ιαλώμα το οποίο περιέχει οξύδιο ας πούμε του κασιτέρου ή του μολύβδου ή του χαλκού και κάτι τέτοιο να βρέθηκε εκεί πέρα από άλλο μέσο, παρά μόνο αν είχα κάποιο οριχτό μαζί με άνθρακα έγινε το λιώσιμο του υλικού, πήρα εγώ το περισσότερο υλικό το οποίο με ενδιάφερε και αυτό το ιαλώμα το οποίο έχει μέσα και οξύδιο του μολύβδου και του κασιτέρου και του χαλκού έχει παραμηνική, μου φαίνονταν άχρηστο και το παράδεισο το άφησα συντήχετο. Φυσικά καταλαβαίνετε ότι κάποια τέτοιου είδους σκεύη χρησιμοποιούνταν για κάποιες φορές, όταν πια το ιαλώμα γινόταν πολύ μέσα, το σκεύος σπαζόταν, πετιότανε, τα απορρίματα αυτά υπάρχουν δίπλα στην περιοχή και μπορούν να αναλυθούν και έχουν αναλυθεί, συνέχεια μπέραν κάποιο άλλο, βλέπετε εδώ λοιπόν κάποιες διαδοχικές στρώσεις από τέτοιου είδους μικρούς κεραμικούς φούρνους. Εδώ λοιπόν πάλι αυτό που γίνεται είναι η διάταξη που χρησιμοποιείτε είναι μία μικρή διάταξη, η ποσότητα που προκύπτει από καθένα από αυτά τελικά δεν είναι τεράστια, δεν μπορείς να κάνεις πολλά κιλά από υλικό διαμοιάς, όμως επειδή βρίσκονται στην ίδια περιοχή, κοντά το ένα στο άλλο, επειδή οι συνδίκες είναι περίπου ίδιες, όταν φυσάει αίρα θα φυσίξει το ίδιο σε όλα αυτά εδώ πέρα, εκείνο που πετυχαίνω είναι ότι κάνω μια μεγάλη παρτίδα από υλικό, χωρίς να έχω μια μεγάλη περκατασκευή για να βγάζω μεγάλες ποσότητες ενιαίες. Αν δηλαδή έχω 50% τέτοιου είδους μικρά φουρνάκια στην πλαγιά και φυσίξει αέρας, θα έχω αντίστοιχο υλικό και από τα 57 φουρνάκια. Θα έχω λοιπόν μία μεγάλη παρτίδα που θα έχει αντίστοιχη συνδοτική. Φυσικά ο αέρας δεν φυσάει πάντα, φυσικά ο αέρας δεν είναι πάντα νοτιοδυτικός, εδώ πέρα τυχαίνει να είναι ο κύριος, δεν σημαίνει ότι εδώ πέρα δεν υπάρχουν και ανατολικοί και άνεμοι. Όταν υπάρχουν ανατολικοί και άνεμοι, απλώς δεν δουλεύει ο μεταλλοτεχνίδισμος, περιμένει να φυσίξει ο νοτιοδυτικός ή αν επιμείνει να δουλέψει θα βγάλει ένα υλικό το οποίο θα έχει λαφρός διαφορετικές φυσικοχημικές ιδιότητες. Αυτό ήταν λοιπόν μία εξέλιξη. Μία επόμενη εξέλιξη ήταν αυτή. Εδώ πέρα βλέπετε μερικά κομμάτια πύληνα αριστερά με κάποια βελάκια που δεικνύουν ότι εκεί πέρα σε αυτό το στράφος υπήρχε μία τρύπα φτιαγμένη με το χέρι, φτιαγμένη επίτητες, έτσι δεν είναι τυχία αυτή εδώ πέρα. Και δεξιότερα βλέπετε μία ανασύσταση του πράγματος. Αυτό λοιπόν είναι κάτι το οποίο βρέθηκε, αν μπορεί να το φανταστεί κάποιος, στην Κύθρο που είχαμε σημειώσει προηγουμένως. Έτσι, ένα μικρό νησί στο οποίο δεν υπάρχουν σημαντικά μεταλλεία, υπάρχουν όμως κατασκευές τέτοιες σε διάφορα σημεία, ιδιαίτερα σε μία περιοχή η οποία ονομάζεται, αν μπορείτε να το φανταστείτε, το σίδερι. Έτσι, είναι η σύγχρονη αντίληψη ότι τα περισσότερα μέταλλα είναι σίδωρο. Στο σίδερι λοιπόν στην Κύθρο υπάρχει μια ολόκληρη περιοχή που υπάρχουν τέτοιου τις κατασκευές. Στο Νάκια βλέπετε η διάσταση είναι περίπου 50 εκατοστά ύψος, περίπου 50 εκατοστά στη βάση και η πλήρια κατασκευή έχει ένα πάθος 4 εκατοστά, που σημαίνει ότι έχει μια κάποιο είδους μόνοση, έτσι, μια κάποιο είδους αντοχή. Φανταζόμαστε λοιπόν ότι αυτές οι τρύπες ακριβώς αυτό το πράγμα κάνουν, εξασφαλίζουν την είσοδο του αέρα κάπως ομοιόμαθα σε όλη την περιοχή αυτού του υλικού. Αυτό λοιπόν χρησιμοποιείται σαν ένας μικρός φούρνος, δεν είναι πια ένα μικρό κύπελο, δεν είναι μια μικρή στάμνα, είναι κάτι μεγαλύτερο. Και αυτές οι τρύπες έχουν ανοιχνευτεί στα κομμάτια αυτά τα πύλα που βλέπετε εδώ αριστερά. Η αναστίσταση λοιπόν το πράγμα τους δείχνει κάτι τέτοιο, υπάρχουν πολλά τέτοια σε εκείνη την περιοχή, που σημαίνει υπήρχε μια ολόκληρη εγκατάσταση κατασκευής μεταλλικών αντικειμένων. Φυσικά ακόμα και με τις τρύπες αυτές δεν είσαι καθόλου σίγουρος ότι η παροχή του αέρα σου είναι ομοιόμορφη. Και πάντως δεν θα μπορούσε να είναι ομοιόμορφη η παροχή του αέρα αν περιμένεις να φυσήξει ο βοριάς, ο νοτιάς ή οποιοςδήποτε άλλος άνεμος. Η εξέλιξη στην περίπτωση αυτή είναι αυτή που βλέπουμε εδώ πέρα κάτω, μόνο από αυτή εδώ πέρα κάτω. Είναι μια ζωγραφική απεικόνιση που βρέθηκε ακριβώς έτσι. Βρέθηκε λοιπόν σε ένα ταφικό μνημείο που ανάγκηκε στην πέμπτη δυναστία της Αιγύπτου. Αυτή χρονολογείται γύρω στο 2.500 με 2.350 π.Χ., το οποίο σημαίνει ότι αυτή η τεχνική ήταν γνωστή ήδη από λίγο νωρίτερα δεν μπορεί να εφευρέθηκε. Τι βλέπουμε εδώ πέρα? Βλέπουμε μια σειρά από εργάτες, ας το πούμε, οι οποίοι πρέπει να βρίσκονταν στα βαρέα και αναθυγινά επαγγέλματα. Τι κάνουν εδώ πέρα? Βλέπετε έχουν τα μικρά φουρνάκια ο καθένας μπροστά του και έχουν και ένα καλάμι με το οποίο φυσούν αέρα. Ο αέρας, ο οποίος φυσούν, έτσι φυσχαίται περίπου ομοιόμορφα, διότι προφανώς υπάρχει και κάποιος έργοδηγός εκεί πέρα, ο οποίος με το καμουτσίκι εξασφαλίζει ότι φυσάνε συνέχεια και δεν τα εμπελιάσουν. Κατά συνέπεια, το υλικό που βρίσκεται στα μικρά φουρνάκια εδώ μπροστά τους, υφίσταται περίπου αντίστοιχη επίδραση από οξυγόνο. Κατά συνέπεια, και τα τρία και τρία έξι φουρνάκια που βλέπω εδώ πέρα σε αυτήν την κατασκευή, κανένας δεν μας λέει ότι παρατύπλα δεν υπάρχουν κι άλλες εξάδες υποργάτες, αλλά με πάση περιλωτώση αυτά τα έξι φουρνάκια θα μου δώσουν αντίστοιχο υλικό. Και εφόσον αυτοί οι εργάτες συνεχίσουν και ζουν και αύριο και μεθαύριο και τις επόμενες μέρες, με τον ίδιο ρυθμό θα φυσάνε, με τον ίδιο ρυθμό θα μπαίνει ο αέρας μέσα στα μικρά αυτά οπέρα φουρνάκια, και κατά συνέπεια η παρτίδα, οι σημεριοί και οι αυριανοί και οι μεθαυριανοί, και εφόσον αυτοί οι εργάτες έτσι ζουν και προφανώς στην αρχή έχουν εκπαιδηθεί να φυσούν με έναν σταθερό ρυθμό, όλες οι παρτίδες που θα παράγει η μονάδα μου θα είναι αντίστοιχες, θα είναι ίδιες. Εφόσον μπορώ να εξασφαλίζω ένα είδος ISO, ας το πούμε, θα έχω ένα είδος σταθερό λυκό, κατά συνέπεια μπορώ να πιάσω και να συνοηθώ με κάποιους μεταλλοτεχνίτες ότι θα τους δίνω σταθερό λυκό, να κάνω και αυτή μια σταθερή διαδικασία και να έχω ένα σταθερό αποτέλεσμα στα όπλα, τα εργαλεία και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασμα θέλω να έχω. Άρα λοιπόν ότι έχουμε οπωσδήποτε την επίδραση μιας συγκεντρωτικής οικονομίας. Σίγουρα υπάρχει εδώ κάποιος προστάμενος, ο οποίος δίνει λόγο σε έναν άλλο προστάμενο, ο οποίος δίνει λόγο στον υπουργό πολέμου ή οικονομίας ή τι άλλο, ο οποίος δίνει λόγο στον Φαραώ. Υπάρχει λοιπόν μια κεντρική εξουσία που εξετάζει, φροντίζει να έχει σταθερό λυκό, σταθερή σπιότητας, για να έχει σιγουριά στην προμήθεια κάποιου μετάλλου, με ειδικά χαρακτηριστικά, για να έχει τα όπλα της, τα εργαλεία της και όλα αυτά σε σταθερή ποιότητα. Εδώ λοιπόν μιλάμε για τη χρήση του καμίνιου ή κάτι που μοιάζει με καμίνι μέσα στο οποίο βλέπετε κάποια κατασκευασματά και είναι τόσο μικρά, ότι είναι κάποιες σκούπες, κάποιες στάμνες. Υπάρχει λοιπόν αντιστοιχία με αυτό που λέμε εμείς σήμερα κάμινος. Έτσι λοιπόν την διαδικασία με την οποία βγάζω κάποιο υλικό από ένα τέτοιου είδους καμίνι, το λέω εκκαμίνευση, το βγάζω από το καμίνι. Αυτή λοιπόν η εκκαμίνευση είναι χρήσιμη σε εμάς να την μελετήσουμε αρκεί να κατάλαβουμε τι γίνεται. Το παλιό λοιπόν καιρό κάποιοι αρχαιολόγοι βλέποντας τέτοια υλικά σαν κι αυτό εδώ πέρα, αριστερά, τα πρέπει να τα πετούσαν. Δεν είναι ένα ωραίο καθαρό κεραμμικό, είναι κάτι το οποίο δεν με ενδιαφέρει, κάτι από το οποίο εγώ δεν μπορώ να βγάλω κανείς ούτε συμπέρασμα. Βλέπετε αυτό εδώ είναι 20 χιλιοστά από το μεθοδόσινε, πως όλο αυτό εδώ πέρα είναι 40 χιλιοστά. Αυτό όμως είναι κομμάτι από τη βάση ενός πίνου κατασκευάζευματος. Αυτό λοιπόν όταν πήραν και το ελέγξαν κάποιοι που το ήταν σαν παραπεταμένο υλικό, είδα ότι γιάλυζε με τον τρόπο που βλέπετε εδώ πέρα. Ήταν ότι αυτό εδώ πέρα ήταν ένα γιάλωμα. Πως πρέπει σε αυτό το γιάλωμα. Καταρχήν κάνεις ανάλυση σε αυτό το γιάλωμα. Βλέπεις, χημικές διαδικασίες, ότι είναι οξύδιο του κασετέρου, οξύδιο του μολύβδου και έχει και λίγο οξύδιο του χαλκού. Γιατί? Γιατί κάποιος λοιπόν έλειωσε αυτό το υλικό. Γιατί κάποιος να λιώσει ένα τέτοιο υλικό. Κανένας δεν έχει σκοπό να λιώσει ένα τέτοιο υλικό έτσι δεν είναι. Απλώς κάποιο ορεικτό το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να εκκαμηνεύσει χαλκού μπήκε μέσα σε ένα κατασκεύασμα πύληνο τόσο μικρό, δημιουργήθηκε η συνθήκη εκείνη στην οποία ο περισσότερος χαλκός έλειωσε, παραλήθηκε ο χαλκός και έμεινε ένα υπόλειμμα που ήταν ακριβώς οξύδιο του μολύβδου, του κασετέρου και του χαλκού. Αυτό το υπόλειμμα ο άνθρωπος δεν το χρειάστηκε και το άφησε εκεί πέρα. Λειτούργησε αυτό το υλικό για μερικές φορές, το κεραμικό επαναβάνω και στη συνέχεια κάποια στιγμή είτε έσπασε κατά λάθος είτε επειδή πια δεν εξυπηρετούσε το σκοπό του πετάχτηκε εκεί πέρα στην άκρη. Αυτό λοιπόν το θράσμα το οποίο για τους αρχαιολόγους το πρώτο καιρό, ήταν κάτι άχρηστο και δεν τους έδινε καμία πληροφορία δίνει τώρα σε εμάς πάρα πολλές πληροφορίες. Πρώτα απ' όλα γνωρίζοντας την φυσικοχημική συμπεριφορά κάποιων ενώσων σαν και αυτές που ανέφερα, οξύδιο του χαλκού, του κασετέρου και του μολύβδου, μπορούμε να βγάλουμε συμπέρασμα για το τι ακριβώς η διαδικασία γινόταν. Για παράδειγμα, δεν μπορούσες να έχεις οξύδιο του κασετέρου σε ιάλλωμα αν δεν έχει λιώσει. Άρα, αν δεν έχεις στάσεις στην κρίσιμη θερμοκρασία, από αυτό το λοικό να χιλιώσεις. Μόλις συνεπώς μπορούμε να ξέρουμε πρώτα απ' όλα αν υπήρχε κασίδρος, αν υπήρχε μολύβδος στο υλικό μας και δεύτερον αν αυτοί οι άνθρωποι που χρησιμοποιήσαν αυτά τα υλικά είχαν τη δυνατότητα να συντηρήσουν για κάποιες ώρες, έτσι γιατί είναι ιάλλωμα, δεν γίνεται μέσα σε δευτερόλεπτα, αν μπορούσαν να συντηρήσουν κάποια φωτιά, κάποιες θερμοκρασίες και κάποιες ώρες. Συνεπώς, βγάζουμε περισσότερα συμπεράσματα γύρω από την τεχνογνωσία που είχαν εκείνη την περίοδο, κοιτώντας τέτοιούντους κομμάτια που κατ' αρχήν τους αρχαιολόγους φαινόταν άρχιστα. Εδώ φαίνεται κάτι εντυπωσιακό σε αυτή την εικόνα. Μπορεί ενδεχομένως να διακρίνει κάποιος, έτσι, κάποιον εξκαφέα εδώ πέρα κάτω, φαγάνα ή τι είναι τούτο εδώ, έτσι. Μπορείτε να πω να φανταστείτε το μέγεθος αυτού του πράγματος. Εγώ το έχω διαβάσει στη βιβλιογραφία, είναι 27 μέτρα αυτού του συγκεκριμένου. Ωραία, και τι είναι τώρα αυτό εδώ πέρα, μάλλον μοιάζει με κάποιο μεταλλείο. Μοιάζει με κάποιο μεταλλείο, έτσι, βλέπουμε πέρα και τις διάφορες οφειλίες, είναι πως κάποιοι έφτασαν και σκάψανε, σκάψανε, σκάψανε, τώρα τα σχεδικά. Αυτοί κάποιοι που σκάψανε είμαστε εμείς οι σύγχρονοι. Όμως αυτό εδώ πέρα το πράγμα δεν είναι μεταλλείο. Δηλαδή δεν αποτελεί αυτό εδώ υλικό που υπήρχε φυσικά σε μια περιοχή. Είναι αποθέσεις, αν μπορείτε να το φανταστείτε, από κάποιο γειτονικό μεταλλείο. Οι σκουριές οι οποίες δημιουργούταν, τα προϊόντα καλαιόραπως τα οξύδια του μολύβδου, του κασιδέρου και του χαλουκού που είπαμε πιο πάνω, όταν χρησιμοποιούνταν σε μεγάλης έκτασης εγκαταστάσεις, κάπου απορρίπτουν τα όμως. Φυσικά λοιπόν δεν θα κάνεις ένα ταξίδι εκατοντάδων χιλιομέτρων για να τα απορρίψεις αυτοτελικά, κάπου και παραδίκλα θα πας και τα απορρίψεις. Αυτή λοιπόν η περιοχή είναι στην Κύπρο και λέγεται, αν μπορείτε να το φανταστείτε, η Σκουριώτισσα. Έχει λοιπόν εδώ κάποιους λόφους, ένας από αυτούς είναι αυτός εδώ πέρα, ο οποίος αυτός ο σκυλβόνος είναι 27 μέτρα. Όταν λοιπόν πήγαν κάποιοι σχετικά πρόσφατα σε αυτήν την περιοχή ψάχνοντας για καινούργια μεταλλεκτικά χαλκού, είναι ό,τι ωραία, να είναι ένα εντυπωσιακό μέρος που έχει μια μεγάλη περιεκτικότητα σε χαλκό, έτσι όταν είμαστε μεταλλείο χαλκού, έτσι φανταστείτε έχει αυτοτελικό μια περιεκτικότητα 2-3-4-5% σε χαλκό, έτσι, σε πως να πάρω εκατό κιλά από αυτό το πράγμα για να κάνω τη διαδικασία για να πάρω 2-3 κιλά χαλκού στο τέλος. Εδώ λοιπόν αυτό έχει μια αρκετά μεγάλη περιεκτικότητα σε χαλκό, εντυπωσιακή σε αυτήν την περιοχή. Και όταν αρχίσαν την ανασκαφή για να δουν τι γίνεται παρατήρησαν ότι ήταν ένα συγκεκριμένο ιδιοσχαλκό, το οποίο δεν μπορούσε να υπάρχει, ήταν οξύδια και ιδροξύδια που δεν μπορούσαν να υπάρχουν εκεί πέρα παρά μόνο αν είχαν φτιαχτεί τεχνητά και τελικά ανακάλυψαν αυτό το πράγμα, ότι ήταν απλώς οι αποθέσεις σε μια διάρκεια 6-7 χιλιάδων χρόνων που τα μεταλλεία που υπάρχουν δίπλα δουλεύουν και μάλιστα αυτή συγκεκριμένη σε αυτό το βιβδίο έχουν υλοθετήσει εδώ πέρα με δύο γ 1 χιλιετίας. Οι αποθέσεις λοιπόν 1 χιλιετίας βρίσκονται ανάμεσα σ' αυτές εδώ πέρας τις δύο γαλάζιες γραμμές, οπότε καταλαβαίνω ότι αυτό το μεταλλείο εδώ δίπλα πρέπει να δούλεψε για 5-6 χιλιάδες χρόνια τουλάχιστον. Τα πορήματα λοιπόν αυτά έχουν σταθεί εκεί πέρα, φυσικά έχουν υποστεί και τη διάβρωση με τις βροχές που πέφτουν όταν πέφτουν εκεί, έτσι, και υπάρχει μια διακύμανση από την κορυφή πάνω προς τη βάση κάτω στα χημικά είδη του χαλκού και των άλλων μετάλλων που υπάρχουν, πιο πολλά οξύδα και υδροξίδια πάνω και κάποια ανθρακτικά και λιγότερα προς τα κάτω και κάποια σοφίδια και όλα τα σχετικά. Υπάρχουν λοιπόν οι αποθέσεις οι οποίες ξεκινούν από μικρές κατασκευές, όπως εδώ το πλήνω εδώ αριστερά και φτάνουν μέχρι και μεγάλους λόφους όπως βλέπουμε εκεί πέρα δεξιά. Φυσικά τόσο μεγαλύτερη είναι η απόθεση, όσο μεγαλύτερο είναι το οριχείο το οποίο είναι δίπλα και όσο μεγαλύτερη είναι η χρονική περίοδος στην οποία δουλεύει. Νομίζω ότι αυτό το μεταλλείο στη Σκολιώτισσα είναι από εκείνα που δουλεύουν συνεχώς για τα περισσότερα χρόνια, δηλαδή υπάρχουν κάποια μεταλλεία που δουλέψαν κάποτε και σταματήσαν, αυτό είναι ακόμα ενεργό μέχρι και σήμερα. Τώρα, μερικά λόγια για κάποιες πρακτικές διαδικασίες που ακολουθούν την πρώτη βασική διαδικασία που είναι να πάρω μια ποσότητα από μέταλλο. Κάνω λοιπόν αυτό που είπαμε προηγουμένως καμίνευση, φτιάχνω ένα καμίνι το οποίο, όπως είπαμε, μπορεί να είναι μια μικρή πύληνη κούπα ή κάποιο μικρό πύληνο κατασκευασμός στη συνέχεια ή ένα μεγάλο τσιμεντένιο κατασκευασμός στις σύγχρονες μέρες. Βγάζω από κει πέρα ένα υλικό, τον πρώτο καιρό βεβαίως που δεν είχα τη δυνατότητα να έχω πολύ δυνατή φωτιά και να την διατηρήσω για πολύ καιρό, ένα υλικό που θα έχει κάποιο λιωμένο μέταλλο, λίγο οξύδο του μετάλλου, λίγο από το άκαυστο οργανικό υλικό και όλα τα σχετικά. Αυτό λοιπόν μετά στη συνέχεια πρέπει κάπως να το κατεργάσω για να πάρω το μέταλλο όσο καθαρή κατάσταση γίνεται. Και βεβαίως πρέπει να το πάρω, να το μορφωποιήσω, να το κάνω ό,τι θέλω. Έτσι, εργαλείο, όπλο, οτιδήποτε άλλο. Πρέπει, λοιπόν, να γίνουν κάποιες δεδικασίες από κει πέρα, οι οποίες δεδικασίες εμπίπτουν στην μεταλλουργία και την μεταλλουτεχνία. Μία από αυτές είναι η ψυχρή σφυριλάτηση. Το όνομά της τα λέει όλα. Έχω δηλαδή ένα κομμάτι μέταλλο και έτσι όπως είναι, στο θερμοκρασία του ματίου, αρχίζω να το χτυπώ με ένα σφυρί, προκειμένου να το μορφωποιήσω, να το δώσω κάποιο σχήμα. Πιθανότατα υποθέτουμε ότι η ψυχρή σφυριλάτηση ήταν η παλιότερη διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε. Δεν χρειάζεται να σκεφτείς πολύ για να ετοιμάσεις μια φωτιά, για να βάλεις μέσα το μεταλλό σου, να το πυρώσεις, να το φτιάξεις, έτσι όπως είναι, να το παίρνεις και αρχίζεις και το χτυπάς και προσπαθείς να το δώσεις το σχήμα που θέλεις. Εκείνο που πετυχαίνουμε με την ψυχρή σφυριλάτηση είναι ότι κάποια μικρά κομματάκια από πρόσθετα υλικά που υπάρχουν μέσα σαν εγκλείσματα. Αν θυμηθείτε την εικόνα που δείξαμε προηγουμένως με τη μικροδομή, είναι μικρή κόκκι από το ξένο υλικό. Καθώς εγώ χτυπώ το υλικό μου, έτσι κάνω την ψυχρή σφυριλάτηση, το πιο πιθανό είναι ότι θα πεταχτούν έξω από το υλικό. Συνήθως θα το καθαρίσω, ας το πούμε κάπως, από κάποιες προσμήξεις. Όμως, αυτού του είδους η διαδικασία έχει αρνητικά αποτελέσματα όσον αφορά την κρυσταλική δομή του υλικού. Συνήθως, το υλικό το οποίο θα φτιάξω με ψυχρή σφυριλάτηση, μπορώ να το κάνω νέχι όσο λεπτοί ακμή θέλω. Μπορώ να κάνω δηλαδή ένα πολύ καλό μαχαίρι, ένα πολύ καλό εργαλείο που να κόβει. Όμως, θα είναι πάρα πολύ έφτραψτο. Εντάξει, έχω λοιπόν το καλό και το κακό. Φυσικά, αν δεν θέλω να έχω μόνο τα κακά αποτελέσματα της ψυχρής σφυριλάτησης, μπορώ να τις συνδυάσω με κάτι άλλο. Το κάτι άλλο, το έχουμε αναφέρει ήδη προηγουμένως κάποια στιγμή, είναι αυτό που λέγεται ανόπτιση. Δηλαδή, αφού έχω κάποιο υλικό στα χέρια μου, το θερμένω μέχρι να ελευθερωποιηθεί και το αφήνω να ψυχθεί σιγά σιγά. Αν θυμηθείτε στην περιγραφή των μικροδόμων που δείξαμε, η μεγάλη ευμαγεία της κρύσταλη από σχετικά ομοιόμορφη υλικό, προέκυψαν από ανόπτιση. Θερμένω δηλαδή σε αρκετά μεγάλη θερμοκρασία και το αφήνω μετά να ψυχθεί. Τι μπορώ λοιπόν να κάνω, να κάνω ένα συνδυασμό από τα δύο. Αν έχω φτάσει στο σημείο να καταλάβω έτσι τα οφέλη και τα προβλήματα του καθένας από αυτά. Μπορώ λοιπόν να κάνω ψυχρή σφυριλάτηση, να δώσω μια μορφή στο υλικό μου, να πάω μετά στη συνέχεια να το θερμάνω, να το ελευθερωποιρώσω και να το αφήσω να ψυχθεί σιγά σιγά. Όταν ψυχθεί να το ξανασφυριλατήσω. Δεν μπορώ να πετύχω έτσι. Μπορώ να πετύχω ένα υλικό που να έχει διαφορετικές ιδιότητες. Να κάνω ας πούμε ένα δρεπάνι έτσι ή ένα μαχαίρι που το μεγαλύτερο μέρος του να είναι σταθερό και ομοιόμορφο επειδή έχει μεγάλους κρυστάλους από την ανώπιση που έχω κάνει όμως την ακμή, ειδικά την ακμή να πάρω και να τις φυλληλατήσω ξανά και ξανά και ξανά με σκοπό να την κάνω πιο λεπτή, πιο κοφτερή και πιο σκληρή. Εντάξει, αυτό δηλαδή σημαίνει ότι αν χρησιμοποιήσω ένα τέτοιο πράγμα για δρεπάνι, θα το χρησιμοποιήσω για κάποιες μέρες, στη συνέχεια θα στομώσει, όπως λέει και ο λαός, θα πρέπει να πάρω να το ξαναδεργαστώ. Ή αν έχω μια τέτοιου ντζλεπίδα και θα χρησιμοποιώ για σπαθί, δεν μπορώ να πολεμάω όλη τη μέρα με αυτό το σπαθί, στο τέλος κάποια στιγμή θα σταματάει να κόβει, θα σταματάει να είναι μητερό και αντικτικό, θα πρέπει να πάω πίσω να το αντικαταστήσω, να πάρω κάποιο άλλο. Υπάρχει βέβαιος και η θερμή σφυριλάτηση. Η θερμή σφυριλάτηση κυρίως ενδίκεται στην περίπτωση του σιδείρου. Για κάποια υλικά όπως η μπρούντζι δεν είναι καλό, γιατί τα καταστρέφεται, τα κάνει πάρα πολύ έφτραστα. Στην περίπτωση του σιδείρου είναι εκείνη η διαδικασία η οποία κυρίως χρησιμοποιήθηκε για να φτιαχτούν υλικά πάρα πολύ ανδεκτικά. Έχουμε όλη η επόψη μας, το έχουμε ακούσει, διαφημίζεται πάρα πολύ, το περίφημο γιαπανέζικο σπαθί, η κατάνα. Και ο τεχνίτης της κατάνα λέει ότι την δίπλωσε την κατάνα χίλιες φορές. Δεν δίπλωσε τίποτα χίλιες φορές, απλώς τη μάζο του μετάλλου που είχε, την έβλεπε την νυθροπύλωση και έτσι όπως ήταν ζεστή τη σφυριλάτησε. Αφού λοιπόν της έδωσε ένα σχήμα κάπως μακρύ, ήρθε και το δίπλωσε αυτό το πράγμα. Και θέλουμε το καινούργιο υλικό, το ξανά σφυριλάτησε, το ξανά δίπλωσε, το δίπλωσε λοιπόν χίλιες φορές. Με τον τρόπο αυτό έφτιαξε κάποιο υλικό το οποίο τα εγκλείσματα του άνθρακα που είχε μέσα, γιατί είχε χάλιπα πρόκειται, είχαν μία ομοιόμορφη κατανομή και μία κατονομή σαν το σπλέγμα. Έχει αποδειχθεί ότι και κάτι άλλο το οποίο εμείς το έχουμε ακούσει σαν φρύλο, τα δαμασκινά σπαθιά, τα οποία ήταν περίφημα, έτσι κάποιο καιρό, παρεμπτώντας η τεχνολογία για το πώς γίνονται τα δαμασκινά σπαθιά έχει χαθεί, οι τελευταίοι τεχνίτες που φτιά τα δαμασκινά σπαθιά έτσι σε κάποια μουσία, σε κάποιες συλλογές, όταν υπούν σχετικά πρόσθετα πριν από 15 χρόνια. Κάποιοι επιστήμονες τα εξετάσανε, έφτασαν ποτοσκοπικές τεχνικές. Τι ανακάλυψαν, ανακάλυψαν ότι ο χάλιβας από τον οποίο είναι φτιαγμένα αυτά, τολάχιστον αυτά τα 5-6 δαμασκινά σπαθιά που χρησιμοποιήσαν αυτή σαν δείγμα, ο χάλιβας λοιπόν αυτός δεν έχει απλώς περιεκτικό 0,45% σε άνθρακα, αλλά αυτό το 0,45% βρίσκεται με τη μο Εμείς τώρα ξέρουμε από τη σύγχρονη επιστήμη της φυσικής και της χημείας ότι οι νανοσολύνες από άνθρωποι έχουν εξαιρετική αντοχή και εξαιρετική ελαστικότητα. Είναι λοιπόν κάποια σύγχρονη ολογία, νανοσολύνες, είναι κάτι για το οποίο χαιρόμαστε ότι εμείς το ανακάλυψαμε τώρα. Φυσικά δεν είχαν ανακαλύψει κάτι τέτοιο με νόμος φυσικής και χημείας ή σκοπίμως οι τεχνίδες των δαμασκινών σπαθιών, όμως ο τρόπος με τον οποίο έκαναν την κατεργασία του υλικού τους οδηγούσε στο σχηματισμό τέτοιων νανοσολύνων. Κατά συνέπεια, η ανθεκτικότητα των δαμασκινών σπαθιών και της κατάνας και κάποιων άλλων αν με θερμή σφυριλάτηση και με ανόπτιση, ενδεχομένως, στη συνέχεια, ήταν αυτό το οποίο οδηγούσε στο να έχουν αυτές τις επιθυμίτες ιδιότητες. Και τέλος, έχουμε την ταχύια ψήξη. Όπως έχουμε λοιπόν στην ανόπτιση θέρμαση μέχρι να ερευθροποιηθεί το υλικό και στη συνέχεια αργή ψήξη, έχουμε και την ταχύια ψήξη. Όταν, ειδικά στο τελικό στάδιο της κατεργασίας, θέλω να έχω μια πολύ πολύ κοφτερή ακμή, ειδικά από αντικείμενα που έχουν χάλια βαχαίκια το σίδερο, εκείνο που κάνουν αυτό που έχουμε δει ακόμα και σε ταινίες. Γιατί πως είναι ζεστό το τελικό, το πρέπει να το βουθήσω σε ένα δοχείο με νερό ή με λάδι, είμαι κάτι τέτοιο. Εντάξει, δίνει λοιπόν μια εξαιρετική αντοχή και σκληρότητα στο υλικό μου, αυτό το είδος της κατεργασίας. Τέλος, θα έπρεπε κάποιες φορές, εκτός από όπλα και εργαλεία, να κάνω και κάποια άλλα αντικείμενα, έτσι, να κάνω ένα καρματάκι και να το αφιερώσω σε μια θεότητα ή να κάνω ένα κόσμιο. Σε αυτή την περίπτωση, η καλύτερη διαδικασία είναι να κάνω χίτευση, δηλαδή να φτιάξω ένα εκμαγείο από το πράγμα που θέλω, να λιώσω το μεταλλό μου, να το ρίξω μέσα στο εκμαγείο, να το αφήσω να κρυώσει και σε σέχεια να το βγάλω έξω και να έχω το σχήμα του πράγματος το οποίο θέλω να χρησιμοποιήσω, έτσι. Αυτή την τεχνική την βλέπουμε στη σύγχρονη εποχή, κυρίως στους δοντεχνίδες. Όταν πάει κάποιος να κάνει μια μασέλα, έτσι, καταρχήν ο δονδίατρος παίρνει ένα αντίγραφο των δοντιών του στοματός του. Σε εκείνο λοιπόν το υλικό, μέσα κάνει μια κατασκευή από πυρόχωμα, ρίχνει το υλικό το οποίο θέλει, έτσι γίνεται η διαδικασία με ένα εκμαγείο. Αυτό λοιπόν λέγεται χύτευση, κάνω χύτευση στο μετάλλο. Η χύτευση όμως, το παλιό καιρό, χρησιμοποιούταν κυρίως, κυριότατα, για να αποθηκεύσω το μεταλλό μου. Έχω λοιπόν, εγώ που είμαι χυτίτης, τα ορυχία μου σε κάποια περιοχή, είτε στην οροσυρά του πόντο, απάνω, είτε στο τάβρο κάτω, και θέλω να μεταφέρω το υλικό μου σε κάποιους τεχνίτες που είναι σε κάποια πόλη. Η απόσταση είναι 50%, 200 διόμετρα, κάποιες φορές μιλάμε και για τέτοιες υπόστασεις. Πώς τείνει το πράγμα, θα πάρω μικρά μικρά μπουκαλάκια, μικρά μικρά μπαζάκια, όχι. Καλύτερο είναι να χρησιμοποιήσω ένα μεγάλο μεταφορικό μέσο, μια άμαξη, και να έχω σε κάποιες μεγάλες ποσούδιες τους μεταλλομπούς, μπορεί να γίνει αυτό. Ετοιμάζω λοιπόν καλούπια και μικρές μικρές ποσούδιες μετάλλου τις προσθέτω, ενδεχομένως τις θερμένω για να γίνουν ενιαίες, και αυτές τις μεγάλες μάσες τις μεταφέρω και τις αποθηκεύω. Έχουν βρεθεί τέτοιου είδους χελώνες, λέγονται συνήθως, έτσι επειδή είχαν μια τέτοιού του μορφή. Δεν ήταν ακριβώς Κίβι, ήταν περίπου Ορθογόνια. Έχουν βρεθεί τέτοιου είδους χελώνες σε κάποιες αποθήκες του ασυριακού βασιλείου που έχουν ασκαθεί, και μάλιστα κάποιες χελώνες μολύβδου ήταν μέχρι 400 κιλά βάρος. Ξέρετε λοιπόν ότι ήταν και ένα μέσο φύλαξης του υλικού. Έχουν βρεθεί επίσης, όπως είπα και προηγουμένως κάποια στιγμή, στα αρχεία των Χιδιτών και των Μικινέων, αναφορές στο ότι σε εκείνο το μέρος υπάρχει εκείνος ο δειχνίτης που θα πρέπει να του δώσουμε μια τόση ποσότητα από μέταλο και αυτός θα πρέπει να μας φέρει τόσες λεπίδες, τόσα δρεπάνια, τόσες μύτες για βέλη και ξέρω, ό,τι όλα τα σχετικά. Ήταν λοιπόν αυτό και ένας τρόπος ελέγχου της διακίνησης των αγαθών από την Κεντρική Εξουσία. Το να κάνω χείτευση και να φτιάξω μια ποσότητα από ομοιόμορφο μέταλο, το οποίο μπορούσε, είτε να μεταφερθεί, είτε να αποθηκευτεί, είτε να χρησιμοποιηθεί. Τώρα, γιατί η εποχή του Μπρουντζου γενικά προηγήθηκε από την εποχή του Σιδείρου. Θα πείτε προηγήθηκε η εποχή του Μπρουντζου από την εποχή του Σιδείρου, εδώ ξέρουμε ότι υπήρξαν πολιτισμοί που δεν γνώρισαν ποτέ τον Μπρουντζου και τον Σίδειρο. Είναι η Μάγια, είναι και κάποια άλλη πολιτισμία εκεί πέρα στην Κεντρική και την Νότια Αμερική, οι οποίοι δεν γνώρισαν ποτέ τα μέταλα. Γιατί, γιατί είχαν αρκετοί πέτρα στην περιοχή τους, είχαν αρκετό ψιδιανό στην περιοχή τους, είχαν αρκετά τέτοιού τους υλικά στην περιοχή τους και δεν τους χρειάστηκε ποτέ να πάρουν παραπέραση. Αυτό το οποίο λέμε, η εποχή του Μπρουντζου, η εποχή του Σιδείρου, και δίνουμε και χρονολογίες, είναι εντελώς τοπικό δικό μας. Όταν εμείς λέμε στα δικά μας τελευταία της ιστορίας, η εποχή του Μπρουντζου είναι εκεί γύρω στο 2000 π.Χ., και η εποχή του Σιδείρου γύρω στο 1000 π.Χ., αναφερόμαστε στην δική μας περιοχή. Η εποχή του Σιδείρου μπορεί κάπου αλλού να ξεκίνησε πολύ νωρίτερα και κάπου αλλού να έφτασε πολύ αργότερα. Για παράδειγμα, στη Δυτική Αφρική, η εποχή του Χαλουκού ξεκινάει μετά Χριστόν. Εντάξει, μέχρι λίγο π.Χ., δεν υπήρχε χρήση μετάλλωση στη Δυτική Αφρική. Τι να κάνουμε? Συνεπώς, αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να έχουμε υπόψη μας. Η εποχή του Μπρουντζου και η εποχή του Σιδείρου χαρακτηρίζει περίοδους της ιστορίας του ανθρώπου, όχι όμως την ίδια περίοδο πάντοτε. Γιατί τώρα η εποχή του Μπρουντζου προηγήθηκε γενικά από την εποχή του Σιδείρου? Και επειδή ο Χαλκός έχει ένα σημεριοτήξεως γύρω στους 1.085-1.100 βαθμούς. Η θερμοκρασία στην οποία λιώνει ο Σιδείρος είναι γύρω στους 1.350 βαθμούς, αρκετά παραπάνω. Πρέπει να έχεις, λοιπόν, το κατάλληλο υλικό και την κατάλληλη τεχνομονωσία για να φτιάξεις κάποιο ήτος καμίνια όπου να μπορείς να φτάσεις, καταρχήν, και να συντηρήσεις στη συνέχεια μια τέτοια ήτος θερμοκρασία. Για να είμαστε ακριβείς, η περιεκτικότητα του φλιού της Γης σε Χαλκό είναι πολύ μικρότερα από την περιεκτικότητα σε Σίδρου. Δηλαδή, σαν να λέμε, έτσι μπορείς κάπου να σκάψεις ακόμα και με τα χέρια σε κάποιες περιοχές και να βρεις κάποιο πέτρωμα το οποίο έχει Σίδρου. Δεν είναι τόσο εύκολο να βρεις αντίστοιχο Χαλκό. Από άποψη, λοιπόν, ύπαρξης, πρακτικής, πραγματικής, ο Σίδρου συμπεριθερεί. Όμως, δεν μπορεί να λιώσει εύκολα. Πρέπει να έχεις πετύχει να μπορείς να κάνεις κάποιες μεγάλες θερμοκρασίες. Συνεπώς, πρώτα μπόρεσε να λιώσει ο Χαλκός και, ειδικά, όπως είπαμε, με τις προσμήξεις σε μόλιβδο κρασιαρισενικό θα μπορούσε η θερμοκρασία του κράματος να είναι χαμηλότερη και από χίλιους βαθμούς. Οπότε, μια μισολιωμένη, ας το πούμε, περίπου μάζα υλικού θα μπορούσε να βγει από εκεί, να γίνει, δηλαδή, καμινευσή της. Και, συνέχεια, θα μπορούσε να υποστεί κάποιου είδους κατεργασία. Βεβαίως, από εκεί και μετά, ήταν σχετικά εύκολο, παρατηρώντας, όπως είχαμε πει και άλλοτε, με τη διαδικασία της δοκίμης και του λάθους, να προσπαθήσουμε να βάλουμε εξωτερικά ποσότητες από κασίτερο από μόλιβδο παρσινικό, ούτως ώστε να πετύχουμε κράμα αυτού του αποτελέσματος. Φυσικά, μια πρόοδος που συντελέστηκε, εδώ πέρα, σε αυτή τη διαδικασία, ήταν ακριβώς η φωτιά, η θερμοκρασία της φωτιάς και οι διατήρες σύντες. Αν και σφίλα, έχεις ένα φτωχό αποτέλεσμα. Αν και σξύλο, έχεις ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα και, αμάνιστα, η θερμοκρασία που μπορείς να πετύχεις είναι τόσο μεγαλύτερη όσο πιο πυκνό είναι το ξύλο σου και όσο λιγότερη υγρασία έχει. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι στην Μεσοποταμία και στην Έγκλητο είναι και στα καλάμια δίπλα από τα ποτάμια, πολύ φτωχό αποτέλεσμα θα έχει σαν φωτιά. Τα κέτρα του Λιβάνου, όμως, έτσι, στα οποία κάναμε αναφορά προηγουμένως, έχουν πολύ πιο πυκνό ξύλο και πολύ πιο ανθεκτικό και μπορεί να συντηρήσουν την φωτιά για μεγαλύτερη διάρκεια και σε ψηλότερα επίπεδα. Φυσικά, πολύ καλύτερα είναι να χρησιμοποιήσεις κάρβονο. Και φυσικά, ακόμα καλύτερα είναι, μπαίνοντας πια έτσι στην αναγέννηση και προς την επικατεύθυνση της βιομηχανικής επανάστασης, ακόμα καλύτερα είναι να χρησιμοποιήσεις κοκ. Τότε έτσι και ψηλότερη θερμοκρασία έχεις και πιο ομοιόμορφη κατανομή της και μπορείς να τη διατηρήσεις σε μεγαλύτερο βαθμό. Αυτής λοιπόν ήταν η πρόοδη όσον αφορά την φωτιά, τη θερμοκρασία, την απόλυτη στην οποία μπορούσαμε να φτάσουμε και την διατήρησή της. Τώρα, κάποια στοιχεία τα οποία μπορούμε να βρούμε, μελετώντας υλικά όπως είπαμε, που βρίσκονται είτε σε οριχεία είτε δίπλα από αυτά είτε σε αποθέεις οριχείων είτε σε οικισμούς που έχουμε τελικά αντικείμενα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις παρατηρήσεις μας για να βγάλουμε συμπεράσματα για την ιστορία, για την κοινωνία που υπήρχε εκεί πέρα, για τις σχέσεις με γείτονες, για την κουλτούρα ενδεχομένως και όλα τα σχετικά. Έχω λοιπόν εδώ πέρα μερικά στοιχεία που μπορούσα να βρω και μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση. Έχουμε λοιπόν μια παρατήρηση. Υπάρχει μια περιοχή που λέγεται το βουνούς Μπελαπάης. Έτσι το λένε ακόμα και τώρα οι Κύπριοι. Είναι μια περιοχή βουνό, από τι καταλαβαίνετε, το οποίο βρίσκεται κοντά στην Κυρίνια. Το Μπελαπάης είναι ένας τρόπος με τον οποίο κατάλαβαν οι ελληνόφωνοι κάτοικοι την ύπαρξη σε εκείνη την περιοχή ενός ξενώνα, ενός μοναστηριού και ενός ξενώνα κάποιων μοναχών, δεν θυμάμαι τώρα αν είναι η Φαλγκή Σκανία ή κάτι άλλο, οι οποίοι βρέθηκαν εκεί πέρα της περίοδος των σταυροφοριών. Μπήκαν εκεί πέρα οι μοναχοί, βρήκαν ένα ωραίο μέρος ήσυχο ήρεμο και κάνανε εκεί πέρα ένα μοναστήρι το οποίο το αφιερώσαν στην Παναγία της ηρεμίας, της ησυχίας, Δελαπέ της Ηρήνης. Το Δελαπέ, αν το γράψεις με κάποιο τρόπο, είναι Δελαπάης. Οι Κύπριοι, λοιπόν, το μετέβρισαν Μπελαπάης. Ακόμα και τώρα, λοιπόν, έτσι το λένε, είναι το βουλός Μπελαπάης. Εντάξει, λοιπόν, εκεί υπήρχε οικισμός από παλιά, όχι επειδή κάνανε οι μοναχοί το μοναστήρι τους, δεν υπήρχε τίποτα προηγουμένως, και αυτοί επέλεξαν εκείνο το μέρος όπου το είχαν επιλέξει και κάποιοι άνθρωποι πολλούς αιώνες παλιότερα. Λοιπόν, εκεί πέρα βρέθηκαν αρκετά χάλκινα αντικείμενα. Παρένθεση, ο Χαλκός λέγεται Χαλκός και οι Έλληνες Χαλκό το λέγαν από παλιά, όμως το σύμβολο του Χαλκού είναι Συγγιού και προέρχεται το αληθινικό Κούπρουμ. Το αληθινικό Κούπρουμ είναι πώς κατάλαβαν οι Ρωμαίοι την ελληνική λέξη Κύπριον. Η ελληνική λέξη Κύπριον σημαίνει αυτό το πράγμα που έρχεται από την Κύπρο. Συνεπώς, στους ιστορικούς χρόνους πολλά από τα μεγάλα γνωστά μεταλλεία Χαλκού ήταν στην περιοχή της Κύπρου. Αυτό λοιπόν το υλικό που έρχόταν ακατέραγαστο, από εκκαμήνευση ας το πούμε, ήταν το Κύπριον, οι Ρωμαίοι το κατάλαβαν ως Κούπρουμ, το κράτησαν ως Κού και Συγγιού, είναι το σύμβολο του Χαλκού, για μας τώρα στη χημεία. Προφανώς στην Κύπρο θα υπήρχαν χαλκινά αντικείμενα από πολύ παλιά. Εδώ λοιπόν η αρχαιολογική μελέτη έδειξε ότι βρήκαν χαλκινά αντικείμενα σε διάφορες χρονικές περιόδους. Τα 60 λοιπόν από αυτά, που είναι τα πιο παλιά όπως έχουν χρονολογηθεί, έχουν άλλα κασύτερο και άλλα αλχασιλικό σε κάποιες μικρές τιμές, σε κάποια μικρά ποσοστά. Μπορεί λοιπόν κάποιος να υποθύζει ότι ξέρεις καταράθως βρέθηκε αυτή η ποσότητα εκεί πέρα. Όμως σε 16 από αυτά βρήκε η μελέτη και ψευδάριερο. Και μάλιστα σε ποσοστό παραπάνω από 1% Λοιπόν τι γίνεται εδώ πέρα, προσπαθήσαν να βάλουν και ψευδάριερο οι Κύπροι μεταλλοτεχνίτες τόσο παλιά. Θυμηθείτε ότι ο ψευδάριερος άρχισε να αντικαθιστά τα λαμμέταλα στους Μπρουντζους και έδωσε τελικά τη θέση του στον Ορύχαλκο από τα λαμμέταλα χρόνια, έτσι δηλαδή γύρω στον 1ο-2ο ε.Χ. Λοιπόν τι γίνεται, αν κάποιος ξέρει μερικά πράγματα από χημία, ή αν δεν ξέρει ακριβώς που να ψάξει, θα βρει κάποια χρήσιμα στοιχεία. Για παράδειγμα θα βρει το στοιχείο ότι ο ψευδάριερος έχει ένα χαμηλό σημειοτίξος. Κατά συνέπεια για να έχω στο τελικό μου αποτέλεσμα ένα ποσοστό ψευδάριερο γύρω στο 1.5%, αυτό σημαίνει ότι δεν είχα 1.5% στο αρχικό μου ρικτό, αλλά δεν θα πάω να ψάξω να βρω ένα μεταλλείο στην Κύπρο, κάπου κοντά που έχει σήμερα, ψάχνοντας μέσα στη ΣΤΟΑ, μια περιεκτικότητα γύρω στο 1.5% ψευδάριερο. Κάνουν λοιπόν κάποια πειράματα οι σύγχρονοι επιστήμονες και βλέπουν ότι για τις συνθήκες στις οποίες γινόταν η καταργασία του Χαλκού, αν έπρεπε στο τέλος να έχεις γύρω στο 1.5% ψευδάριερο, στο αρχικό σου ρικτό πρέπει να έχεις γύρω στο 6%. Σε πώς θα πρέπει εγώ να ψάξω να βρω κάποιο μεταλλείο, που σήμερα, αν το κοιτάξω και να το ρευνήσω, να έχει μια περιεκτικότητα γύρω στα 6% ψευδάριερο. Έτσι λοιπόν έγιναν τέτοιους μελέτη και βρέθηκαν τέτοιες περιοχές, όπου τα ορικτά που υπάρχουν ακόμα και σήμερα έχουν μια περιεκτικότητα γύρω στο 5%, 6%, 7% ψευδάριερο. Λοιπόν τι συμπέρασμα βγάζουμε από αυτό. Ότι οι τοπικοί μεταλλουργοί και μεταλλοτεχνίδες πήγαν, σκάψαν, πήραν το υλικό, κάναν την κατεργασία της εκκαμήνευσης, βγάλαν από εκεί κάτι, το κατεργάστηκαν στη συνέχεια και έτσι όλη αυτή τη διαδικασία, οι θερμοκρασίες που αναπτύχθηκαν, έδιωξαν το μεγαλύτερο μέρος του ψευδάριερο που υπήρχε στο αρχικό ρικτό, με αποτέλεσμα να μείνει ένα ποσοστό γύρω στο μισό 1% του τελικού αντικείμενου. Άρα, εμείς είμαστε τώρα σίγουροι, κάνοντας αυτόν τον έλεγχο, χρησιμοποιώντας τη χημική μας γνώση, κάνοντας πείραμα, έτσι, σύμφωνα με την επιστημονική μέθοδο που έπρεπε να ακολουθήσουμε, και κοιτώντας τα στοιχεία από τα μεταλλεία που υπάρχουν ακόμα σε χρήση σήμερα, μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι αυτή η ποσότητα του ψευδάριερου που βρίσκεται σε αυτά τα αντικείμενα, τα χάλκαινα, βρίσκεται και πέρα τυχαία. Δεν πήγε δηλαδή κάποιος να την προσθέσει, γιατί αν κάποιος είχε πάει να προσθέσει, υπερεκτικό ότι η αρχική θα ήταν γύρω στο 10-12% και η τελική θα ήταν γύρω στο 34%. Συναπώς, αφού είναι λιγότερο από 1% ψευδάριερος, προφανώς μέσα από την κατ' εργασία μειώθηκε σε τόσο ποσοστό από ένα ποσοστό γύρω στα 6%, που όντως βρίσκεται σε κάποιο λεπτάκι πέρα γύρω. Κάτι άλλο, το οποίο βλέπουμε και βλέπουμε όχι μόνο στο βουνός Μπελαπάης, αλλά και σε άλλα μέρη, είναι ότι καθώς ερχόμαστε στα πιο κοντινά προς εμάς χρόνια, τόσο πρέπει όλο και πιο βαθιά να πάνε να σκάψουν αυτοί οι οποίοι ψάχνουν μεταλλο. Έτσι μπορείς να ψάξεις στην αρχή επιφανιακά, αν κανένας δεν έχει καταλαβαίνει την περιοχή μπορείς να βρεις ακόμα και στην επιφάνεια κάποιες πέτρες που να έχουν το υλικό που θέλεις. Να σκάψεις όλο και πιο βαθιά, όλο και πιο βαθιά. Όσο πηγαίνω όμως όλο και πιο βαθιά έχουμε διαφοροποίηση του υλικού το οποίο βρίσκουμε στα χέρια μας. Δηλαδή ένα ορικτό του χαλκού το οποίο βρίσκεται επιφανιακά έρχεται σε επίδραση με τον αέρα, με τον αερό, με την υγρασία. Συνεπώς ένα μέρος του θα μετατραπεί σε οξύδιο ως ιδροοξύδιο του χαλκού. Αυτό σχετικά εύκολα μπορεί να υποστηθεί μια κατεργασία και να μου δώσει το υλικό το οποίο θέλω. Όσο πηγαίνω όμως προς το βάθος της Γης τόσο λιγότερη επίτραση έχω από τα στοιχεία της ατμόσφαιρας και από το νερό. Κατά συνέπεια μπορεί να βρεθώ μπροστά σε ένα υλικό το οποίο έχει μικτά οξύδια και σουλφίδια του χαλκού. Και του σιδείρου βέβαια σαν πρόκειται για ορυχείο που έχει σίδερο. Το σουλφίδιο λοιπόν είναι κάπως διαφορετικό από το οξύδιο σαν συμπεριφορά. Για να καταλήξω να έχω το ίδιο τελικό αποτέλεσμα θα πρέπει πρώτα από όλα αυτό το τελικό μου να τα κατεργαστώ και αυτή η κατεργασία λέγεται φρίξη. Δηλαδή να το θερμάνω έτσι σε ένα ανοιχτό δοχείο, παρουσία αέρα, αυτό το βγάλω δηλαδή έξω, για να το μετατρέψω σε οξύδιο. Υπάρχει η αντίληψη ότι οι πρώτοι άνθρωποι δεν μπορούσαν να το κάνουν αυτό. Ή δεν ήξεραν ή δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον να το κάνουν. Βλέπαν κάτι περίεργο, το αφήναν στην άκρη. Δεν σκεφτόταν ότι αυτό το κυτρινοπράσινο υλικό μπορεί να είναι ίδιο με το γαλάζιο υλικό που είχα προηγουμένως. Κι όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Και στην περιοχή της Κύπρου και στην περιοχή εδώ πέρα των Βαλκανίων, η μελέτη της μικροδομής κάποιων αντικειμένων, κυρίως από μπρουντζο αλλά και δευτερεβόντως από οξύδρο, έχει δείξει ότι υπάρχουν μικροί μικροί κόκκι από ένα υλικό το οποίο μπορεί να είναι το ασουφίδιο. Συνεπώς είμαστε σίγουροι ότι είχαν πέσει πάνω σε αυτό το υλικό. Πάλι με τη διαδικασία της δοκιμής και του λάθους βρήκαν τον τρόπο να κάνουν αυτό που εμείς σήμερα περιγράφουμε ως φρίξη, σαν πρόημο στάδιο της μεταλλογικής καταργασίας. Ένα μεγάλο μέρος του ασουφιδίου μετατρέπεται σε οξύδιο το οποίο στη συνέχεια υφίσεται την κανονική μεταλλογική διαδικασία. Συνεπώς και ένα μέρος των ιστορικών μας γνώσεων διαφοροποιείται από τα αποτελέσματα της σύγχρονης έργονας που γίνεται με φασμοτοσκοπικές και άλλες φυσικές μεθόδους. Άλλη μια παρατήρηση. Έχουμε λοιπόν εδώ αυτή την περιοχή, δίνουμε το σχετικό χάρτη, είναι βόρεια από τη θάλασσα της Γαλιλαίας, εδώ είναι η Τύρωση, εδώ είναι τα παράλια της Μεσογείο, εδώ είναι η Γαλιλαία και έχουμε εδώ πέρα έναν, δύο, τρεις οικισμούς. Στην κλίμακα εδώ πέρα βλέπετε ότι αυτό είναι 50 χιλιόμετρα, που σημαίνει από εδώ σε εδώ είναι μια απόσταση γύρω στα 25, από εδώ σε εδώ άλλη μια απόσταση γύρω στα 25, από εδώ σε εδώ είναι μια απόσταση γύρω στα 50-60 χιλιόμετρα. Πρόκειται λοιπόν για τρεις οικισμούς, έναν, δύο, τρεις, οι οποίοι βρίσκονται αρκετά κοντά μεταξύ τους στην Γαλιλαία. Μιλάμε λοιπόν για τρεις οικισμούς, οι οποίοι στην επανάσταση του 66 μ.Χ. που έγινε, την οποία κατέληξε τελικά ο τύπος, νομίζω το 70, αυτοί οι οικισμοί καταστράφηκαν. Και στη συνέχεια δεν κατοικήθηκαν άμεσα, αλλά πολλά πολλά χρόνια αργότερα. Σκέφτομαι πως αν πάει κάποιος και κοιτάξει και βρει τους αρχαιολογικούς χώρους αυτών των τριών οικισμών είναι σίγουρος ότι τα πράγματα που θα βρει μείναν εκεί πέρα, εκεί στα μέσα του πρώτου μετά Χριστόν αιώνα, όπου, πώς το πούμε, απεικονίζουν το τι ακριβώς χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι στις καθημερινές τους διαδικασίες. Λοιπόν, είναι τρεις οικισμού που βρίσκονται πάρα πάρα πολύ κοντά. Μην ξεχαθάτε όπως ότι βρισκόμαστε στην περίοδο που έχει αποκατασταθεί γύρω από τη Μεσόγειο η λεγόμενη ρωμαϊκή ειρήνη. Είναι μια ρωμαϊκή λεκάνη η Μεσόγειος, ο ρωμαϊκός πολιτισμός με ότι αυτό συνεπάγεται, έχει εξαπλωθεί παντού, εδώ στη συγκεκριμένη περίπτωση έτσι στην Λουδία έχει επιβληθεί. Εδώ λοιπόν προφανώς υπάρχουν υλικά που χρησιμοποιούσαν αυτοί εδώ πέρα οι κάτοικοι, ετσι, αυτών των τριών σημείων. Εκείνο που είναι εντυπωσιακό είναι ότι στο ένα από αυτά τα σημεία, σε αυτό εδώ πέρα κάτω, εκείνο το οποίο βλέπουμε είναι κατεξοχήν, έτσι, στο περισσότερο από το 90%, υλικά που είναι όλοι χάλκινα. Εδώ, σε αυτόν εδώ πέρα τον πάνω οικισμό, τα υλικά είναι σχεδόν αποκλειστικά μπρούντζινα και σε αυτόν εδώ πέρα τον οικισμό είναι μικτά. Δεν θα λέγει κάποιος, εντάξει, εκεί πέρα πάνω κάτι και χρησιμοποιούσαν ακόμα και στον πρώτο χρόνο μεταχριστών προύντζο, οι άλλοι εδώ πέρα κάτω χρησιμοποιούσαν ορύχαλκο και οι άλλοι εδώ πέρα βεσκόταν κάπου στη μέση και χρησιμοποιούσαν και τούτο και εκείνο, δεν είναι ακριβώς έτσι. Γιατί αν συνδυάσουμε κάποια ιστορικά στοιχεία που είναι γνωστά, εκείνο που μαθαίνουμε είναι ότι ο οικισμός εδώ πάνω ψηλά ήταν ένας οικισμός αποκλειστικά γιουδαϊκός. Δηλαδή, αυτήν εκεί πέρα οι άνθρωποι δεν είχαν παρά μόνο τις απαραίτητες επαφές με τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Οι κάτοικοι αυτού του οικισμού εδώ πέρα κάτω ήταν αυτό που θα λεγόταν στην βίβλου εθνική. Ήταν δηλαδή είτε Έλληνες είτε Σύριοι είτε τέτοιοι άνθρωποι, κυρίως τέτοιοι, οι οποίοι είχαν άμεση επαφή και άμεση επίδραση από τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούσαν τον Οριχαλκο που ήταν ο διαδεδομένος εκείνη την χρονική περίοδο, οι άλλοι που ήταν οι Ιουδαίοι μέναν προσχολημένοι στην παράδοσή τους, ήταν υπέρ της παράδοσής τους και όχι υπέρ της ενταξής τους στο ρωμαϊκό κόσμο και κατά συνέπεια χρησιμοποιούσαν ακόμα και τότε τους Ουμπρούντζους, παρόλο που οι υπόλοιποι χρησιμοποιούσαν τους Οριχαλκούς και είχαμε δει ότι υπήρχαν κάποιοι είδους ιδιαιτερότητες και πολύ χρήσιμες ιδιότητες των Οριχαλκαινών αντικειμένων. Τι γίνεται τώρα για αυτούς τους κατοίκους που σε αυτό εδώ είναι διάμεσο οικισμό. Αποδεικνύεται λοιπόν, και αυτό είναι κάτι το οποίο δεν το ξέραν οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί, αποδεικνύεται ότι αυτός ο οικισμός ήταν μικτός. Και για ποιο λόγο είναι μικτός αυτός ο οικισμός, γιατί να υπάρχουν δηλαδή και Ιουδία και Εθνική, τη στιγμή που βλέπουμε ότι σε μια σχετικά κοντινή απόσταση, λιγότερο από 50 χιλιόμετρα μακριά, υπάρχουν οικισμοί που είναι καθαρά Ιουδαϊκοί και οικισμοί που είναι καθαρά εκκρωμαϊσμένοι, ας το πούμε. Τι ιδιαίτερο συνέβαινε σε αυτή την περιοχή που λέγεται Γκάμλα. Εδώ λοιπόν παρατηρήθηκε όταν έγινε έτσι μελέτη των αντικειμένων, όταν σημειώθηκε και η θέση του στο χάρδι. Βρέθηκε λοιπόν ότι σε μια συγκεκριμένη περιοχή αυτού του οικισμού, υπήρχαν συγκεντρωμένα τα οριχάλικη αντικείμενα και σε κάποια άλλη περιοχή του οικισμού υπήρχαν τα αμπρούτζενα. Εκείνο λοιπόν το οποίο συμπερένουν είναι ότι σε αυτόν εδώ πέρα τον οικισμό υπήρχε στρατόπιδο ρωμαϊκό και υπήρχαν γύρω από αυτόν προφανώς και κάποια μαγαζιά που προμήθευαν και ζούσαν από την ύπαρξη του ρωμαϊκού στρατό. Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι που ήταν εκεί πέρα αναγκαστικά χρησιμοποιούσαν τον οριχάλικο που ήταν μέσα στην κουλτούρα τους, οι Ιουδαίοι εξακολουθούσαν και χρησιμοποιούσαν τον Μπρούτζο για λόγους πολιτιστικούς, έτσι για λόγους ότι ήταν προσκογημένοι στην κυρονομιά τους και δεν θέλουν να ενσωματωθούν στο ρωμαϊκό κόσμο. Κατά συνέπεια αυτό ήταν κάτι εξαιρετικά περίεργο για τους αρχαιολόγους όταν το είδαν, όμως εξηγείται με βάση του το δω. Λοιπόν αυτόν τον εντυπωσιακό χάρτη που δεν λέει τίποτα, απλώς η κοντινή απόσταση ανάμεσα στους τρεις οικισμούς δεν δικαιολογεί με κανέναν άλλο τρόπο τη χρησιμοποίηση διαφορετικών κραμάτων του χαλκού. Είναι μια περιοχή στην οποία θα μπορούσε η τεχνολογία να κάνω οριχάλκους να έχει διαχειθεί το ίδιο ομοιόμορφα και το ίδιο μαλά. Δεν μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα μεταξύ τους. Είναι λοιπόν η ξεροκιαφαλιά, ας το πούμε, από μια άποψη, ή η προσκόληση στην παράδοση των Ιουδαίων που δεν θέλαν να αποδειχθούν τίποτα από το ρωμαϊκό κόσμο. Και έτσι ακόμα και στον μικτό οικισμό δεν χρησιμοποιούσαν οριχάλκια αντικείμενα. Οριχάλκια αντικείμενα περιορίζονται στην περιοχή που ήταν το ρωμαϊκό στρατόπεδο και γύρω από αυτό κατά συνέπεια πολύ εύκολα μπορείς τώρα πια στον οικισμό της Γκάμπλα να εντοπίσεις πού ήταν το ρωμαϊκό στρατόπεδο ακόμα και αν δεν υπάρχουν τα υπόλοιμματά του, τα ήραιπιά του. Υπάρχουν μέσα σε αυτό και γύρω από αυτό τα οριχάλκια αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν αυτοί που ήταν οι φορείς του ρωμαϊκού πολιτισμού στην περιοχή. Και άλλη παρατήρηση. Στην Μογγολία λοιπόν, να και εδώ ένα περίγραμμα της χώρας που λέγεται Μογγολία. Η Κίνα βρίσκεται κάπου εδώ πέρα κάτω, η Ρωσία είναι κάπου εδώ πάνω, εδώ είναι το Καζακστάν. Το μέρος το οποίο είχε ανασκαθεί και είχε ανασκαθεί σχετικά πρόσωπα είναι σχημαμένο εδώ πέρα με αστέρι. Εδώ πέρα λοιπόν είχε την βάση της μία φυλή Μογγόλων και αυτή η φυλή των Μογγόλων έτσι όπως και όλοι οι Μογγόλοι ζούσαν στις στέπες και ακόμα τώρα ζούν στις στέπες, κινούνται πάνω κάτω. Αυτή εδώ πέρα ήταν το διοικητικό τους στους που είπαμε και αν το φανταστείτε ότι αυτή μπορούσε να κινούνταν σε αυτήν εδώ πέρα την περιοχή γύρω γύρω. Εδώ πέρα γράφει εσωτερική Μογγολία αυτό δεν είναι τίποτα είναι το όνομα της επαρχίας της Κίνας που βρίσκεται κι έτσι για τους Κινέζους είναι η εσωτερική και η εξωτερική Μογγολία ας το πούμε. Αυτό είναι το κράτος της Μογγολίας αυτό εδώ είναι η Κίνα. Σε αυτήν εδώ την περιοχή ήταν το διοικητικό κέντρο μίας φυλής έχουν βρεθεί αρκετοί τάφοι μιας δυναστίας που κράτησε περίπου από τον 3ο αιώνα π.Χ μέχρι περίπου τον 2ο αιώνα μ.Χ. Έχουν λοιπόν εδώ ταφικές κατασκευές στη διάρκεια αυτού των πέντε αιών. Εδώ λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν γράμματα του Χαλικού. Το εντυπωσιακό είναι ότι μέχρι και τον 3ο αιώνα π.Χ. εκείνο το οποίο χρησιμοποιούσαν ήταν βρούντζους που είχαν λασσινικό. Από εκείνο το χρονικό διάστημα και μετά εκείνο που χρησιμοποιούν είναι βρούντζους που έχουν κυρίως κασίτρο και μωίδο. Όπως είπαμε περιοχές που υπάρχουν αλσινικό και κασίτερος δεν συμβαδίζουν. Άρα αν είσαι σε μια περιοχή που κοντά σου έχει και τάσματα αλσινικού, θα έχεις βρούντζους από αλσινικό. Αν είσαι σε μια περιοχή που κοντά σου υπάρχουν και τάσματα κασίτερο, θα έχεις βρούντζους από κασίτερο. Εδώ λοιπόν πώς συμβαίνει σε αυτήν εδώ την φυλλή που επαναλαμβάνουμε το διοικητικό της κέντρο ήταν εκεί, τα ταφικά της μημεία ήταν εκεί, όλοι οι αρχηγοί στη διάρκεια αυτού των πέντε αιώνων τάφηκαν εκεί πέρα, πώς συμβαίνει λοιπόν κάποιοι πρώιμοι τάφοι να έχουν αναθήματα μέσα από βρούντζους αλσινικού και κάποιοι μεταγενέστρια από κασίτερο. Γιατί έγινε κάποια αλλαγή στην τεχνογλωσία, κάποια αλλαγή στην τεχνολογία, κάποια αλλαγή στην τελείψη. Δηλαδή, υπήρχε εκεί πέρα ένα οριχείο αρσενικού που στέρεψε, ας το πούμε, ή βρέθηκε σε συνέχεια κάποιο οριχείο κασιτέρω. Εκείνο που ξέρουμε είναι ότι η κοντινότερη πηγή αρσενικού είναι σε αυτό που σήμερα λέμε Καζακστάν και βάση περίπτωση κεντρική Ασία. Σε πως προφανώς μέχρι και τον 3ο αιώνα π.Χ. οι επαφές αυτής εδώ πέρα της φυλής ήταν κυρίως με τους ανθρώπους της Κεντρικής Ασίας. Όσο πηγαίνουμε προς τα πιο συγχρονά μας χρόνια, αυτοί οι δεσμοί σταματούν και αρχίζουν να υπάρχουν δεσμοί εδώ ανατολικά με τους Κινέζους, διότι στην Κίνα εκείνο που υπήρχε από παλιά ήταν βρούντζοι που είχαν αρκετή περικτικότητα σε κασίτερο. Λοιπόν, για ποιο λόγο μια φυλή σαν αυτούς εδώ πέρα τους συγκεκριμένους Μογγόλους να εγκαταλείψει την τεχνολογία που ήξερε για να ενσωματώσει το αλυσινικό μέσα στο μπροσδό της και να υιοθετήσει την τεχνοτροπία του κασιτέρω. Εκείνο που συμβαίνει είναι ότι έχουν καταλάβει οι ιστορικοί πως σταδιακά εκείνο που έγινε ήταν μια κατάργηση των δεσμών φιλίας και εμπορίου με τους ανθρώπους της Κεντικής Ασίας και μια προσκόληση προς τον Κινέζικο πολιτισμό που σημαίνει ότι καταρχήν πρέπει να γίναν κάποιες εμπορικές ανταλλαγές και στη συνέχεια κάποιες γενικότερες ανταλλαγές ακόμα και πληθυσμών, δηλαδή τεχνίτες αρχικά έμποροι και δευτερευόντως τεχνίτες από την Κίνα που γνωρίζαν και είχαν στη διάθεσή τους κασίτερο και γνωρίζαν πως να κάνουν μπρουντζος από κασίτερο φέραν αυτήν την τεχνογλουσία σε αυτήν την διφυλή των Ομογκόλων. Έτσι λοιπόν έχουμε κάποια στοιχεία που σχετίζονται με την ιστορία αυτής της περιοχής τη στιγμή που δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία. Έτσι δεν υπάρχει εδώ πέρα η ιστορία του Ηρόδοτου, του Θουκυτίδη, του Πλήνιου, του ενός και του Αρνού που να περιγράφεται και πως υπάρχουν μόνο αυτά τα ταφικά ευρήματα, τα οποία μας δίνουν ενδείξεις για το πώς ακριβώς ήταν ας το πούμε η πολιτική κατάσταση σε εκείνη την χρονική περίοδο. Υπήρχαν κάποιοι λοιπόν δεσμοί φιλίας και εμπορίου από την Κεντρική Μογγολία προς την Κεντρική Ασία, φαίνεται από το είδος των μπρουντζομ που χρησιμοποιούσαν, και οι οποίοι δεσμοί στη συνέχεια καταλγήθηκαν και υπήρχαν δεσμοί εμπορίου και φιλίας, τουλάχιστον αναρχικά, έτσι, με την Κίνα αλλαγή στην χρήση του κράμματος το οποίο χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν τους μπρουντζοστος. Βλέπουμε λοιπόν αυτά τα λίγα και απλά παραδείγματα ότι η μελέτη των διαδικασιών της μεταλλουργίας μπορεί να μας δώσει πληροφορίες που έχουν να κάνουν με την ιστορία, που έχουν να κάνουν με το πολιτισμό, που έχουν να κάνουν με τις κοινωνικές αντιλήψεις ανθρώπων πολιτισμών, που έχουν να κάνουν με το δρόμος του εμπορίου, που έχουν να κάνουν με την εκμετάλλευση πηγών από τον άνθρωπο και που μπορούν να επικραταθούν μέχρι και τη σύγχρονη εποχή. Να μας δώσουν δηλαδή πληροφορίες για το πού βρισκόταν παλιά ορυχία τα οποία μπορούμε να ψάξουμε να βρούμε. Κάποια είναι καταχωρημένα και ενδεχομένως είναι χαμένα, δεν ξέρω από την υπαρξή τους. Να μας δώσουν πληροφορίες για υλικά που ήρθαν από κάποιες περιοχές. Κάποιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο έτσι θέλω να αφήνω αυτή τη στιγμή, χωρίς να δείξω στοιχεία, δεν υπάρχει χάρτης, είναι αυτό ακριβώς που είχαμε δείξει και προηγουμένως κάποια στιγμή. Στην Κύθνου υπάρχουν μεταλλεία, όχι. Στην Κύθνου υπάρχουν μεταλλοτεχνίτες, ναι. Τι χρήσω που είναι αυτοί οι μεταλλοτεχνίτες, υλικά, τα οποία έρχονται από πού. Από το Λάβριο μπορεί να έρχονται, από την Κύπρο μπορεί να έρχονται, από την Εγκύση Ανατολή μπορεί να έρχονται, από την περιοχή του Πόντου. Και που το ξέρω. Η σύγχρονη τεχνολογία λοιπόν και η σύγχρονη χημεία μπορεί να μου δώσει πληροφορίες και γι' αυτό ακόμη. Όπως είχα πει κάποια στιγμή προηγουμένως και δεν το ανέλησα ιδιαίτερα, υπάρχει η μέθοδος της συμφασματοσκοπίας μαζών. Στην φασματοσκοπία μαζών το ποσοστό του μολύβδου που υπάρχει σε ένα σώμα δεν είναι απλώς ποσοστό μολύβδου. Μπορεί να αναλυθεί με τη φασματοσκοπία μαζών στα διάφορα ισόδοπα του μολύβδου. Είναι γνωστό σε εμάς ότι διάφορα οριχτά που περίχαν ας το πούμε θώριο, ουράνιο, ακτίνιο, υφίστανται ραδιενεργό διάσπαση και καταλήγουν η μία σειρά στο ισόδοπο του μολύβδου 206, η άλλη στο 207, η άλλη στο 208. Αποτέλεσμα είναι ότι σχεδόν σε καμία περιοχή του κόσμου δεν υπάρχει μια ίδια ομοιόμορφη ισοτοπική αναλογία μολύβδου. Μπορεί λοιπόν να υπάρχουν 100 κιλά μολύβδους εδώ, αλλά η ισοτοπική αναλογία του δεν θα είναι η ίδια με αυτήν που υπάρχει σε μια περιοχή 500 χιλιόμετρα από τώρα. Έτσι λοιπόν στην Κύθνο έγινε σαφές ότι ένα μέρος των υλικών που ερχότανε ήταν από την Κύπρο. Παρόλο που το Λάβρου είναι πολύ κοντά, το υλικό που ερχόταν δεν ήταν μόνο από το Λάβρου, ήταν και από την Κύπρο. Αυτό λοιπόν σημαίνει ότι μπορώ να βγάλω συμπεράσματα και για το εμπόριο και για τη ζωή και για τη δραστηριότητα των ανθρώπων, έτσι του μολιών, και επίσης μπορώ να ψάξω, έχοντας υπόψη μου τώρα την ισοτοπική αναλογία του μολύβδου, μπορώ να ψάξω να βρω από ποια συγκεκριμένη περιοχή της Κύπρου προέρχονται, από ποια συγκεκριμένη περιοχή του Λαβρίου, από ποια περιοχή του Πόντου, από ποια περιοχή του Ζάγρου και όλα τα σχετικά. Μπορώ να έχω λοιπόν και επιπτώσεις στη σύγχρονη οικονομία από μεταλλεία τα οποία μπορώ να βρω και μπορώ να τα εκμεταλλευτώ, επειδή ανδεχομένως οι τεχνολογικές μου δυνατότητες είναι πολύ καλύτερες και πολύ ανάτορες από αυτών των ανθρώπων που ζούσαν τις προηγούμενες χιλιετίες εκεί. |
