| Διάλεξη 3: Στο σημερινό μάθημα θα αρχίσουμε να βλέπουμε σιγά σιγά τα κείμενα τα οποία λίγο πολύ τα ονομάζουμε Ευαγγέλια με την έννοια δηλαδή ότι καλύπτουν πολύ μεγαλύτερο εύρος από ό,τι είδαμε στα προηγούμενα μαθήματα, τα άγγραφα λόγια, σκόρφιες δηλαδή παραδόσεις λόγων του Ιησού. Εδώ είδαμε κάποιες παράγματα από Παππύρους και είπαμε ότι πολλοί πιθανόντα που έρχονται από Ευαγγέλια τα οποία όμως σήμερα είναι δύσκολο να ταυτοποιηθούν γιατί δεν τα γνωρίζουμε στην πλειότητά τους και σήμερα θα δούμε μία ακόμη κατηγορία, θα αρχίσουμε μάλλον να βλέπουμε τα κείμενα πλέον τα οποία καλύπτουν όπως είπα ένα μεγαλύτερο ογγό και στην έρευνα έχουν ταυτοποιηθεί ως Ευαγγέλια. Είχαμε πει και άλλως στο πρώτα μαθήματα ότι τα κείμενά μας, τα απόκρυφα κείμενα δηλαδή αυτά δηλαδή που τελικά δεν πέρασαν μέσα στην κανονική παράδοση της Εκκλησίας ουσιαστικά ακολουθούν τους ίδιους τύπους όπως και τα υπόλοιπα κείμενα της κανονικής παράδοσης δηλαδή έχουμε Ευαγγέλια, έχουμε πράξεις, έχουμε πιστολές, έχουμε Αποκαλύψεις και βυσικά υπάρχει και μία σειρά από κείμενα τα οποία λίγο πολύ θα λέγαμε δεν μπορούν να ενταχθούν σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία όσο σε χωριστές περιπτώσεις. Σήμερα λοιπόν θα δούμε ένα κείμενο το οποίο μας είναι γνωστό κυρίως από το χειρόγραφο που βρήκαμε στην πολύ γνωστή βιβλιοθήκη του Νακχαμαντί. Θα μιλήσουμε για αυτό εκτενώς, θα μιλήσουμε περισσότερο για τα γνωστικά κείμενα. Είναι μία περιοχή στην Αίγυπτο. Βρέθηκε εκεί λοιπόν στον προηγούμενο αιώνα μία πολύ ενδιαφέρουσα βιβλιοθήκη χειρογράφων. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τους ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται πίσω από αυτά. Η έρευνα ακόμα συνεχίζεται. Όλους όμως αυτούς όλα αυτά τα κείμενα τα αναγνωρίσαμε ως θα λέγαμε γνωστικά τα λέμε τις ανκειμένες, ως κείμενα το γνωστικό. Βέβαια γνωστικισμός έτσι όπως σήμερα τον περιγράφουμε είναι μία πολύ μεγάλη, θα λέγαμε μία ομπρέλα κάτω από την οποία αντάσσονται διάφορες ομάδες της αρχαιότητας που έχουν κάποιους κοινούς παρανομαστές όσον αφορά την ανθρωπολογία τους, την ισοτριολογία τους ή την κοσμολογία τους. Μοιράζονται κάπου αυτό που λέμε σήμερα έναν κοινό γνωστικό μύθο για τον οποίο σήμερα θα μιλήσουμε λίγο και φυσικά αναλυτικά για τον ΑΚΑΜΑΤΙ και για τους γνωστικούς θα μιλήσουμε σε επόμενα μαθήματα που θα έχουμε να ασχοληθούμε ιδιαίτερα με γνωστικά κείμενα. Το κείμενο για το οποίο θα μιλήσουμε σήμερα πολλές φορές χαρακτηρίζεται ως γνωστικό όπως όμως θα δούμε τα πράγματα είναι εξαιρετικά περίπλοκα στη δική αυτού περίπτωση, δεν είναι τόσο εύκολο να πούμε βεβαιότητα ότι αυτό το κείμενο είναι ένα καθαρό γνωστικό κείμενο γι' αυτό μην εντάσσεις συνήθως τις συλλογές των αποκρύφων μέσα στα γνωστικά κείμενα στην πραγματικότητα όμως πάρα πολλές φορές αντιμετωπίζεται από την έρευνα ως κάτι εντελώς ξεχωριστό. Το κείμενό μας λοιπόν είναι το λεγόμενο Ευαγγέλιο του Θωμά. Δεν είναι Ευαγγέλιο με την έννοια που έχουμε συνηθίσει δηλαδή λείπει η αφήγηση σε αυτό το κείμενο αλλά ουσιαστικά είναι θα λέγαμε σκότια λόγια του Ιησού, 114 λόγια για την ακρίβεια του Ιησού χωρίς να αυτά με εντάσσουν σε ένα αφηγηματικό πλαίσιο. Εδώ θα δούμε ότι αυτά τα λόγια δεν έχουν ένα τέτοιο πλαίσιο αλλά πρόκειται απλώς για μια συλλογή από τέτοια λόγια όπως είπα το χειρόγραφο που έχουμε προέρχεται από τον Νάκ Χαμαντί και είναι υπομένως στα κοπτικά. Όμως η έρευνα σήμερα η Κάζη και με μεγάλη ασφάλεια θα έλεγα στην προκειμένη περίπτωση ότι το κείμενο αυτό αρχικά ήταν ελληνικό, ήταν στα ελληνικά. Και αυτό είναι επίσης ενδιαφέρον στοιχείο, αυτό σημαίνει δηλαδή ότι έχουμε μια μεγάλη παράδοση πίσω από αυτό το κείμενο που έχουμε σήμερα και λέω ότι είναι ενδιαφέρον γιατί μας βοηθάει κάπου να το εντάξουμε και χωροχρονικά. Το ενδιαφέρον είναι ότι όταν βρέθηκε το κείμενο του Νάκ Χαμαντί κανείς δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι ήδη αυτό το Ευαγγέλιο τον γνωρίζαμε πολύ νωρίτερα. Και λέω τον γνωρίζαμε νωρίτερα γιατί παλαιότερα στην Οξύρηγχο μια πόλη της Αιγύπτου στην οποία είχαμε την τύχη να βρούμε μεγάλες στίβες από σπαράγματα παπίρων κυρίως στο σκουπιδότοπο της πόλης της Αρχαίας Πόλης φυσικά. Και λοιπόν ανάμεσα σε αυτά τα σπαράγματα έχουμε τρία σπαράγματα τα οποία προέρχονται από το Ευαγγέλιο του Θωμά. Είναι ο Πάπυρος Οξυρύγχο 1, ο Πάπυρος Οξυρύγχο 6,54 και ο Πάπυρος Οξυρύγχο 6,55. Δεν είναι πολύ μεγάλα τα κείμενα, δεν είναι εκτενοί, αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι είναι στα ελληνικά. Το πρώτο. Και το δεύτερο είναι ότι χρονολογούνται νωρίτερα από το κείμενο το οποίο έχει βρεθεί στο Νάκ Χαμαντί. Η εκδοχή αυτή που έχουμε από τον Νάκ Χαμαντί, η κοπτική δηλαδή εκδοχή είναι του 4ου αιώνα. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι εκείνη τη στιγμή μεταφράστηκε. Πολύ πιθανόν να υπάρχει πίσω από αυτό μια απορία του κειμένου. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι βρίσκουμε αυτά τα σπαράγματα των Παπύρων τα οποία το ένα από αυτά ο Πάπυρος Οξυρύγχο 1 χρονολογείται πριν από το 200 μετά Χριστό. Άρα λοιπόν έχουμε μια ελληνική εκδοχή του κειμένου με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε πριν από το 200. Αυτό μας βάζει ήδη πίσω προς τον 2ο αιώνα και σήμερα η χρονολόγηση στην οποία εμείς καταλήγουμε είναι αυτή μεταξύ του 120 και 140 μετά Χριστό. Μιλάμε για τα μέσα λοιπόν του 2ου αιώνα, μιλάμε για ένα επομένως πολύ ενδιαφέρον κείμενο, υπό την έννοια δηλαδή ότι είναι αρκετά αρχαίο, αρκετά νωρίς, αρκετά κοντά στα υπόλοιπα κείμενα αρκεί να σκεφτούμε ότι το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, το τελευταίο από τα Ευαγγέλια γράφεται περίπου στο τέλος του 1ου αιώνα και τα άλλα είτε όλα στο 2ο μισό του 1ου αιώνα. Άρα μιλάμε για μια ενδιαφέρουσα εδώ χρονική σχέση. Είπα ότι και η γλώσσα αυτών των παραγμάτων, η ελληνική δεν μας βοηθάει μόνο να τοποθετήσουμε χρονικά τα κείμενά μας, αλλά μας δίνει κάποιες ενδείξεις και για τον τόπο συγγραφής. Βέβαια πως τον Αχαμαντί βρίσκεται στην Αίγυπτο και λογικό είναι κανείς να θεωρήσει ότι επομένως το κείμενό μας προέρχεται από την Αίγυπτο. Υπάρχουν όμως δύο στοιχεία τα οποία μας οδηγούν στο να τοποθετήσουμε την αρχική συγγραφή του κειμένου σε διαφορετικό τόπο και αυτός ο τόπος είναι η Συρία. Καταρχάς ότι είναι στα ελληνικά, υπάρχει μια ελληνική εκδοχή και μάλιστα ότι είναι το ελληνικό πρωτότυπο μας οδηγεί πιο κοντά σε μια ελληνόφωνη περιοχή όπως ήταν η Συρία, η οποία γνωρίζουμε ότι το δεύτερο αιώνα είναι ένα σημαντικό κέντρο του αρχαίγονου χριστιανισμού. Και το δεύτερο στοιχείο είναι η σύνδεση του κειμένου με τον Ευαγγελιστή Θωμά, με τον Θωμά τον Δίδυνο για την ακρίβεια. Έχουμε ήδη ένα μεγάλο κύκλο κειμένων τα οποία προέρχονται από την περιοχή της Συρίας και τα οποία κείμενα συνδέονται όλα με το πρόσωπο του Θωμά. Φαίνεται από όσο γνωρίζουμε τουλάχιστον και από την απόκρυφη παράδοση αλλά και από την αρχαία εκκλησιαστική παράδοση ότι ο Θωμάς είναι ένα πρόσωπο το οποίο συνδέθηκε από νωρίς με την ιστορία της εκκλησίας της Συρίας. Και είναι λοιπόν πιθανόν και λογικό θα λέγαμε κείμενα τα οποία κυκλοφορούν στην περιοχή συντάσσονται στην περιοχή να χρησιμοποιούν το όνομά του προκειμένου να αποκτήσουν μία νομιμοποίηση και μία αυθεντική ας το πούμε έτσι μία αίσθηση αυθεντικότητας. Άρα λοιπόν καταλήγουμε στο συμπέρασμα σήμερα ότι εδώ πρόκειται για ένα ακόμα κείμενο από αυτά τα οποία συνδέονται με την περιοχή της Συρίας μια περιοχή ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μία περιοχή η οποία ακόμα χρειάζεται μελέτη τουλάχιστον σε αυτό το πρώτο κομμάτι του αρχαίου εγώνου χριστιανισμού και της πρώτης αρχαίας εκκλησίας. Το θέμα της χρονολόγησης για το οποίο ήδη πιο πριν μιλήσαμε συνδέεται άμεσα και με ένα πάρα πολύ σημαντικό θέμα το οποίο πάντοτε συζητιέται όταν έχουμε να παρουσιάσουμε το Ευαγγέλιο του Θωμά. Και αυτό είναι το θέμα της σχέσης αυτού του Ευαγγελίου το αποκρύφω Ευαγγελίου του Θωμά με τη συνοπτική παράδοση ή ακόμα και με την Ιωάννια γιατί όπως θα δούμε υπάρχουν και κάποια χωρεία τα οποία θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι έχουν ομοιότητες με το κατά Ιωάννια. Όντως το αν θα αποφασίσουμε ότι το κείμενό μας εξαρτάται με κάποιον τρόπο από την Ευαγγελική παράδοση ή όχι καθορίζει τη χρονολόγηση. Γιατί αυτό δείχνει μια συνέχεια, μια αλληλεξάρτηση και επομένως μπορεί να μας βοηθήσει να τοποθετήσουμε τις απαρχές αυτού του κειμένου. Αν δούμε τώρα το ίδιο το κείμενο και μάλιστα σε σχέση με πιθανές επαφές με την Ευαγγελική και κυριότερα με τη συνοπτική παράδοση έχουμε να παρατηρήσουν τα εξής. Και αυτό δείχνει ακριβώς αυτό που είπα νωρίτερα πόσο σύνθετο είναι το πρόνομα του Ευαγγελίου του Θωμά. Περίπου τα μισά λόγια που έχουμε από τα εκατόν δεκατέσσερα απαντούν και στα συνοπτικά Ευαγγέλια με κάποιον τρόπο σε κάποια παραλλαγή πάντως απαντούν και στα συνοπτικά Ευαγγέλια είτε είναι παραβολές είτε είναι μεμονωμένα λόγια. Από τα υπόλοιπα τώρα λόγια τα υπόλοιπα περίπου μισά ένα μεγάλο μέρος είναι λόγια που μοιάζουν θυμίζουν πάρα πολύ συνοπτική παράδοση ή Ιωάννια παράδοση αλλά δεν τα βρίσκουμε μέσα στα κανονικά κείμενα. Δηλαδή θυμίζει ο λόγος θυμίζει το πνεύμα του λογίου την αντίστοιχη Ευαγγελική παράδοση που έχουμε αλλά δεν γνωρίζουμε αυτό το κείμενο μέσα από τα κείμενά μας τα Ευαγγελικά αυτά που είναι τέλος πάντων μέσα στην κανονική παράδοση. Θα σας πω ένα παράδειγμα διαβάζει στο λόγιο 8 το λόγιο 8 είναι μία άγνωστη παραβολή και είπε εννοεί το Ιησούς ο άνθρωπος μοιάζει με συνετό ψαρά που έριξε το δίχτυλο στη θάλασσα και το έσυρα από τη θάλασσα γεμάτο μικρά ψάρια. Ανάμεσα σε αυτά βρήκε ο συνετός ψαράς ένα μεγάλο καλό ψάρι τα μικρά ψάρια τα έριξε πάλι στη θάλασσα και χωρίς δυσκολία διάλεξε το μεγάλο ψάρι. Όποιος έχει αυτιά για να ακούει ας ακούει. Η τελευταία φράση αυτή η προτροπή να ακούσει κανείς αυτό που λέγεται αυτό το γνωστό ο έχων όταν ακούει ακουέτο στην συνοπτική παράδοση απαντάει εδώ το ίδιο το κείμενο αυτό με τον ψαρά που βρίσκεται μεγάλο ψάρι και πετάει τα υπόλοιπα δεν θα ήτανε θυμίζει πάρα πολύ τη συνοπτική παράδοση πρώτο γιατί ξέρουμε τι ρόλο παίζει η θάλασσα. Κυρίως το γαλιλαϊκό κομμάτι της προφορικής παράδοσης για τον Ιησού αφού Ιησούς έδρασε στη Γαλιλαία και ανάμεσα σε ψαράδες και το δεύτερο είναι ότι παρόμοιες ιστορίες αλλά με άλλα περιστατικά έχουμε στη συνοπτική παράδοση όπως ας πούμε τον έμπορο ο οποίος ψάχνει και βρίσκει ένα μαργαριτάρι το οποίο είναι πολύτιμο πουλάει όλα τα υπάρχοντά του για να αποκτήσει αυτό το μαργαριτάρι είναι ίδια δηλαδή λογική. Όμως αυτό το κείμενο που σας διάβασα πριν δεν απαντά στη συνοπτική παράδοση είναι εντελώς άγνωστο και τέτοια έχουμε αρκετά. Έχουμε λοιπόν μια κατηγορία λογίων τα οποία δεν ανήκουν στη συνοπτική παράδοση αλλά τη θυμίζουν κατά πολύ και θα δούμε μετά τι μπορεί να συμβαίνει με αυτά. Και το δεύτερο είναι ότι έχουμε διάφορα λόγια τα οποία θυμίζουν πάρα πολύ γνωστική διδασκαλία, διδασκαλία των γνωστικών γι' αυτό θα μιλήσουμε στη συνέχεια πολύ πιο εκτενώς. Τώρα είναι πάρα πολύ δύσκολο και πάρα πολύ πολύ πλοκό όλο το ζήτημα του Θωμάου. Είναι πολύ πλοκό και δύσκολο, είναι ένα θέμα το οποίο θέλει χρόνο και θέλει προφανώς να διαθέσουμε και άλλες πηγές, αυτό εννοούμε λέγοντας τώρα, να βρούμε και άλλες πηγές οι οποίες θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να κλείσουμε ή να συμπληρώσουμε κάποια κομμάτια του πάζλι. Αυτό που μπορούμε να πούμε με ασφάλεια στην έρευνα είναι ότι δεν μπορούμε να αποφανθούμε με βιβεότητα και αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να εξετάζουμε κάθε μεμονωμένο λόγιο ξεχωριστά και να αποφασίσουμε για το κάθε λόγιο ξεχωριστά ποια μπορεί να είναι η ιστορία της σύνταξής του η οποία κρύβεται πίσω από αυτό. Και θα πω τώρα εδώ ότι αυτό που συνήθως προτείνεται στην έρευνα, οι πιθανές σχέσεις που προτείνονται στην έρευνα όσον αφορά το Ευαγγέλιο του Θωμά και τα Συνοπτικά, είναι από τη μία παιδιά το Ευαγγέλιο να είναι ανεξάρτητο από τα Συνοπτικά με την έννοια ότι προηγείται των Συνοπτικών και πολύ ειδικά το λεγόμενο Jesus Seminar, το οποίο έδρασε στον προηγούμενο αιώνα, το ταυτίζει με την πηγή των λογίων, γιατί ακριβώς ξέρουμε ότι η πηγή των λογίων, εκείνη η πηγή που είχε υπόψη του, κατά πώς σήμερα δέχεται η θεωρία των δύο πηγών ο Ματθαίος και ο Λουκάς, ήταν ουσιαστικά μια συλλογή λογίων. Και καθώς αυτά τα λόγια που έχουμε εδώ μοιάζουν πάρα πολύ με τα λόγια τα Συνοπτικά, όπως είπα, είτε είναι ίδια είτε μιμούνται τα Συνοπτικά κείμενα, επομένως μπορούμε να πούμε ότι ίσως εδώ υπάρχει μία κοινή αφετηρία, επομένως μια ομάδα δέει ότι το Ευαγγέλιο του Θωμά προηγείται και είναι η πηγή των λογίων. Καταλαβαίνετε σε μια τέτοια περίπτωση ότι πάμε πριν από το 50, πριν από το 50-60 μετά Χριστόν και μιλάμε για κάτι πάρα πολύ αρχαίο. Η δεύτερη εκδοχή είναι ότι το Ευαγγέλιο του Θωμά εξαρτάται από τα Συνοπτικά, με την έννοια δηλαδή ότι ο Θωμάς γνωρίζει τα Συνοπτικά τα οποία στη συνέχεια επεξεργάζεται και εντάσσει μέσα στο δικό του κείμενο μετά έχει διεχθεί διάφορα επεξεργασία. Μια τέτοια σύνδεση τοποθετεί τον Θωμά μετά τα Συνοπτικά και ίσως και αρκετά μετά. Επομένως μιλάμε για μια χρονολόγηση σαφώς μετά το τέλος του 1ου αιώνα. Και τέλος μια τρίτη εκδοχή είναι ότι τόσο ο Θωμάς όσο και τα υπόλοιπα Συνοπτικά να αντλούν από μια κοινή δεξαμενή. Είτε είναι η πηγή των λογίων είτε είναι μια προφορική παράδοση ευρύτερη και επομένως σε αυτή την περίπτωση τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα και πιο σύνθετα όσον αφορά την χρονολόγηση γιατί δεν μπορούμε να ξέρουμε με βεβαιότητα ποιος προηγήθηκε ή αν θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι κινούνται παράλληλα αυτές οι παραδόσεις. Είπα πριν ότι το πρόβλημα δεν λύνεται έτσι απλά. Οι τελευταίες μελέτες και αυτό δείχνει ακριβώς το ενδιαφέρον που ακόμα εξακολουθεί να προκαλεί στην έρευνα ο Θωμάς, το ευαγγέλιο του Θωμά, είναι ότι οι τελευταίες δύο μελέτες του Γκάδεκολ και του Γκουδέικλ και οι δύο τύνουν προς το να υποστηρίξουν ότι ο Θωμάς αντλεί από τα Συνοπτικά και ίσως αντλεί και από την προφορική παράδοση επομένως αρνούνται μια πρόημη χρονολόγηση του Θωμά. Είπα λοιπόν πριν ότι η μόνη λύση είναι αυτή τη στιγμή, για να είμαστε ασφαλείς και έρευνα πρέπει να προχωράει πάντα με προσφοχή, είναι να δούμε τα επιμέρους χωρίες, να δούμε τις επιμέρους περιπτώσεις. Εμείς τώρα εδώ θα δούμε έτσι πολύ συνοπτικά αυτές τις ομάδες χωρίων για τις οποίες μίλησα και θα προσπαθήσουμε πολύ σύντομα να πούμε δυο κουβέντες για την υποθέση θα λέγαμε, για την εξέλιξη και την ιστορία σύντεξης αυτού των χωριών. Πρώτα από να πάρουμε τα χωρίες που είπαμε ότι μοιάζουν πολύ με τα συνοπτικά χωρίς όμως να έχουν παράλληλα μες στη συνοπτική παράδοση όπως η παραβολή που σας διάβασα πιο πριν για τον ψαρά και τον μεγάλο ψάρι. Εδώ βλέπουμε ότι έχουμε ιστορίες οι οποίες θα μπορούσαν να ανήκουν στη συνοπτική παράδοση, μοιάζουν στη συνοπτική παράδοση αλλά δεν έχουν ενταχθεί μέσα σε αυτή για διάφορους λόγους. Η υπόθεση που κάνουμε εδώ στην έρευνα είναι ότι πιθανό ο συγγραφέας του Ευαγγελίου του Θωμά εδώ να αντλεί από μία αρχαία προφορική παράδοση, η οποία να είναι κοινή και γνωστή ίσως και στους συνοπτικούς. Μπορεί και να μην είναι, πάντως έχει ομοιότητα. Επομένως ένα κομμάτι του Θωμά θα μπορούσε να μπει σε μία τόσο αρχαία φασιλιά, για ένα πάρα πολύ αρχαίο υλικό δηλαδή. Δύσκολο βέβαια να χρονολογηθεί αλλά σαφώς αρχαίο. Δεύτερο είναι τα χωρεία εκείνα που έχουν παράλληλα μέσα στη συνοπτική παράδοση. Εδώ τώρα το ενδιαφέρον είναι ότι ενώ δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μία απευθείας εξάρτηση του Ευαγγελίου του Θωμά από τα συνοπτικά, με δεδομένα και μάλιστα από τα γραπτά κείμενα της συνοπτικής παράδοσης, με δεδομένα ακριβώς ότι τα κείμενα που έχουμε στη διάθεσή μας είναι μεν παράλληλα αλλά δεν έχουν απόλυτες ομοιότητας. Ένα παράδειγμα, αν δούμε στο λόγιο 9 ο Ιησούς λέει κάτι που μας είναι πάρα πολύ γνωστό από τη συνοπτική παράδοση. Είπε ο Ιησούς «Να βγήκε ο σπουργιάς και αφού γέμισε το χέρι του έριξε τους πόρους. Μερικοί έπεσαν πάνω στο δρόμο και ήρθαν τα πουλιά και τους μάδεψαν. Άλλοι έπεσαν πάνω στην πέτρα και δεν άπλωσαν ρίζα κάτω στη γη ούτε βλάστησαν στάχη πάνω στον ουρανό. Άλλα έπεσαν στα γκάθια τα οποία κατέπνιξαν το σπέρμα και το σκουλί και τα κατέφαγε και άλλοι έπεσαν στην καλή γη και έδωσαν καλό καρπό προς τα πάνω 60 φορές περισσότερο και 120 φορές περισσότερο». Εδώ είναι γνωστή η παραβολή του Σκορέα. Όμως αν προσέξουμε έχει διαφορές από την παραβολή του Σκορέα όσον αφορά την τύχη του σπόρου που έπεσε στα διάφορα σημεία. Μοιάζει αλλά δεν είναι η ίδια. Πολύ δε περισσότερο αυτό που απουσιάζει εδώ είναι η ερμηνεία της παραβολής την οποία την έχουμε ήδη στο Καταμάρπαν Ευαγγέλιο. Ήδη λαεί στο αρχαιότερο μας Ευαγγέλιο γύρω στο 70 μετά Χριστόν ο Μάρκος εντάσσει και την ερμηνεία της παραβολής γιατί λέει εκεί ότι οι μαθητές δεν κατάλαβαν την ιστορία και πλησίασαν τον Ιησού και τον ρώτησαν τι είναι αυτή η ιστορία που μας έπεσε και ο Ιησούς την εξηγή. Είναι μια διπλή ερμηνεία εκεί που εδώ δείχνει δύο παραδόσεις. Αυτό φαίνεται αγνοεί ο Θωμάς. Θα πούσε βέβαια κανείς να πει ότι δεν το εντάσσει για δικούς του λόγους αλλά δεν ενδιαφέρον ότι δεν το εντάσσει, δεν ενδιαφέρον ότι δεν συζητάει γι' αυτό. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει στην εξής υπόθεση και αυτό είναι ένα πολύ απλό παράδειγμα που έφερα τέτοια υπάρχουν πάρα πολλά μέσα στο κείμενο μας. Ότι εδώ προφανώς ο Θωμάς γνωρίζει από την γραπτή συνοπτική παράδοση κάποια στοιχεία τα οποία όμως τα επεξεργάζεται έχοντας υπόψη του και μία προφορική παράδοση. Και γι' αυτό στην περίπτωση αυτή μιλάμε για τη λεγόμενη δευτερογενή προφορικότητα για την οποία μιλήσαμε και την προηγούμενη φορά όσον αφορά τα άγραφα και όσον αφορά και τα σπαράγματα παπίρων. Ότι έχουμε δηλαδή ένα κείμενο γραπτό το οποίο συνεχίζει να ζει προφορικά και ξαναγράφεται κάποια άλλη στιγμή μέσα στην ιστορία του. Ίσως λοιπόν εδώ να έχουμε δίδυχο φαινόμενο όπου υπάρχει συνοπτική παράδοση καταγεγραμμένη η οποία συνεχίζει όμως να ζει στην προφορική μιλάμε για πάρα πολύ νωρίς δεύτερο αιώνα και επομένως ξαναγράφεται αργότερα στο Θωμά. Και ακριβώς τέτοια χωρία έχουμε αρκετά που δείχνουν ακριβώς μια ιστορία σχέση με την ιστορία σύνταξης των Ευαγγελίων. Δηλαδή βλέπουμε ότι το κείμενο του Θωμά για παράδειγμα πλησιάζει ξέρω εγώ τον Μάρκο ή πλησιάζει τον Λουκά και όχι τον Μάρκο που σημαίνει ότι βρίσκεται πιο κοντά σε αυτή τη φάση που ο Λουκάς επεξεργάζεται το υλικό του Μάρκου και το καταγράφεται. Και τέλος έχουμε κάποια χωρία τα οποία μοιάζουν πολύ με το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και αυτό ενδιαφέρον επίσης. Εδώ πάλι υπάζουμε ότι δεν μπορούμε να πούμε με βιβεότητα ότι εδώ έχουμε κείμενο του Ιωάννη μπροστά αλλά κάτι ισχύει πιαρόμοιο όπως και με τη συνοπτική παράδοση και λέμε μάλιστα εδώ ότι ίσως Ιωάννης και κατά Ιωάννη μάλλον και Ευαγγέλιο του Θωμά αντλούνε από μια κοινή δεξαμενή προφορικής παράδοσης και το λέμε αυτό γιατί ακριβώς αν τοποθετήσουμε τελικά το Ευαγγέλιο του Θωμά στο 120 είμαστε πάρα πολύ κοντά στη σύνταξη του Ευαγγελίου του κατά Ιωάννην και επομένως μπορεί και να μην υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ τους πρώτων και δεύτερον η σχέση τους δεν είναι τέτοια ώστε να προδίδει ότι το Ευαγγέλιο του Θωμά αντιγράφει από το γραπτό κείμενο. Εδώ λοιπόν πάλι μιλάμε για μια κοινή προφορική παράδοση η οποία κρύβεται από πίσω, άλλωστε παρόμοια ιστορία για το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο έχουμε όσον αφορά στη σχέση του με τα συνοπτικά Ευαγγέλια και κυρίως με το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο και τέλος όσον αφορά τα γνωστικά χωρεία εδώ σαφώς έχουμε μια επίδραση γνωστική φαίνεται λοιπόν ότι το κείμενό μας είναι κείμενο το οποίο περνάει μία πορεία εξέλιξης έχει κομμάτια ανάγονται στην πολύ αρχαία προφορική παράδοση όπως είπα αλλά έχουν να κάνουν με τη φάση που έχει καταγραφεί η συνοπτική παράδοση αλλά συνεχίζει να υπάρχει προφορικά και ξαναγράφονται μέσα στο Θωμά και έχουμε τέλος και γνωστικά κείμενα το οποίο βέβαια εδώ υπάρχει μεγάλη συζήτηση για το πότε πρέπει να τα χρονολογίσουμε τέτοια χωρεία. Όπως είπα πριν το ζήτημα του γνωστικισμού είναι και αυτό ένα δεύτερο ζήτημα το ένα είναι κατά πόσο το Ευαγγέλιο του Θωμά συνδέεται με τη συνοπτική παράδοση το δεύτερο θέμα είναι κατά πόσο το Ευαγγέλιο αυτό συνδέεται με τη γνωστική παράδοση. Για τους γνωστικούς είπα θα μιλήσουμε εκτενέστερα σε άλλα μαθήματα θα αποφύγω σήμερα να ανοιχτώ πολύ στο θέμα. Αυτό που βλέπουμε είναι ότι υπάρχουν χωρεία που έχουν ήχνη γνωστικής διδασκαλίας και λέω ήχνη γιατί και αυτό βέβαια δηλώνει μια σχέση με το γνωστικισμό γιατί απλούστατα απουσιάζει μέσα από το κείμενό μας ξεκάθαρα ο λεγόμενος γνωστικός μύθος. Γνωστικός μύθος που αγκαλιάζει θα λέγαμε όλο το φάσμα της γνωστικής θεολογίας, ανθρωπολογίας, οτιολογία, κοσμολογία. Ξεκινάει, φυσικά έχει πάρα πολλές πλατωνικές και πλατωνικές επιδράσεις. Είναι από τη λογική ότι ουσιαστικά υπάρχει μία σειρά αιώνων, ο ένας αιώνας γεννάει τον άλλον όσον αφορά την κοσμολογία και κάθε καινούριος αιώνας δηλαδή κάθε καινούριο επίπεδο του κόσμου είναι πολύ κατώτερα από το προηγούμενο για να φτάσουμε στο τελευταίο σκαλοπάτι αυτού του κοσμοειδόλου που είναι ο δικός μας κόσμος. Και φυσικά ο κάθε αιών δηλαδή το κάθε επίπεδο θα λέγαμε αυτού του κόσμου έχει τον δικό του θεό. Ο θεός αυτού του κόσμου ή ο δημιουργός θεός δηλαδή αυτού του κόσμου είναι ένας κακός θεός γιατί απλώς θα τα ο κόσμος τον οποίο έφτιαξε είναι κακός. Έχει λόγο γνωστική είναι πολύ κριτική απέναντι στην Παλαιά Διαθήκη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Μαρκίωνας ο οποίος πρώτος όπως είπαμε τότε για τον κανόνα είναι εκείνος που αποκλεί από τον κανόνα οτιδήποτε μπορεί να το δικό του κανόνα των διβλών της Καινής Διαθήκης οτιδήποτε μπορεί να θυμίζει Παλαιά Διαθήκη. Και διατηρεί ορισμένα κύμα διατηριασμού το Καταλουκάνε Βαγγέλιος το οποίο όμως αφαιρεί οτιδήποτε μπορεί να θυμίζει την Παλαιά Διαθήκη. Υπάρχει όμως εκτός από αυτόν τον κόσμο το κόσμο ο οποίος είναι ουσιαστικά πάρα πολύ υποδεέστερος από όλους τους προηγούμενους υπάρχει ο πρώτος αρχικός κόσμος όπου εκεί κατοικεί ο θεός των γνωστικών και είναι ο κόσμος του φωτός της απόλυτης αλήθειας και σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε εμείς σήμερα υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν η ψυχή τους έχει έρθει από αυτόν τον κόσμο δεν είναι καθαρά πλατωνική επίδραση με τον σπήλαιο των ψυχών και των ιδεών αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι που ζουν σε αυτόν τον κόσμο και είναι γνωστικοί είναι αυτοί που έχουν μέσα τους ένα κομμάτι από τη φλόγα και από τη φωτιά εκείνη του ουράνιου κόσμου επειδή όμως ζουν σε αυτόν τον κόσμο τον δικό μας σήμερα έχουν χάσει κατά πολύ το νόημα και έχουν ξεχάσει την αρχή τους καταγωγή γι' αυτό χρειάζονται έναν σωτήρα ο σωτήρας δεν θα κάνει τίποτε άλλο παρά να υπενθυμίσει την αρχική τους καταγωγή και ένας τέτοιος σωτήρας είναι ο Ιησούς Χριστός εδώ βλέπουμε που σιάζει η διάσταση της σταύρωσης και της ανάστασης του Χριστού η οποία υπάρχει στην πόλη διδασκαλία του χριστιανισμού και τονίζεται περισσότερο ότι ο Ιησούς ως σωτήρας έρχεται να υπενθυμίσει με τον λόγο του την αρχική προέλευση αυτόν τον γνωστικό και ακριβώς γι' αυτό βλέπουμε ότι τα κείμενα του Νάκρα Μαντή και τα υπόλοιπα γνωστικά κείμενα δεν κάνουν τόσο πολύ λόγο τα περισσότερα δεν έχουν να κάνει με την επίγεια φάση της ζωής του Ιησού αλλά περισσότερο με τον Ιησού ως αναστημένο ή και μάλιστα αντιμετωπίζουν τον Ιησού θα λέγαν κάπου έξω από το χρόνο δεν δίνουν στοιχεία χρονικά δεν δίνουν μια πολύ αχρονική προσέγγιση και αν ιστορική του Ιησού και αυτό δεν διαφέρομαι γιατί έχει να κάνει με αυτό που είπα πριν την κοσμολογία και τη σωτειολογία μέσα στο Ευαγγέλιο του Θωμά θα δούμε στη συνέχεια ότι υπάρχουν τέτοια λόγια τα οποία φαίνεται να προϋποθέτουν αυτό το γνωστικό μύθο δεν το λένε όμως με μεγάλη σαφήνια εντάξει ένας υποψιωμένος αναγνώστης κάποιος διαβάζει τα υπόλοιπα κείμενα του Νάχαμαντι μπορεί να καταλάβει αλλά δεν είναι υποχρεωτικό πάντοτε κανείς να κάνει αυτούς τους συλληρμούς το γεγονός βέβαια ότι το κείμενο αυτό είναι ενταγμένο μέσα σε μια γνωστική βιβλιοθήκη είναι χαρακτηριστικό ακριβώς είναι μάλλον μια ένδειξη το έλεγα καλύτερα ότι πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο διαβαζόταν τουλάχιστον από τους γνωστικούς επομένως αυτό αναγνώζει κάποια στοιχεία της δικής του διδασκαλίας αυτό που μπορούμε λοιπόν με βεβαιότητα να πούμε για να είμαστε πάλι όπως είπα προσεκτικοί όσον αφορά τη διατύπωση της υπόθεσής μας είναι ότι το Ευαγγέλιο του Θωμά δεν είναι καθαυτογνωστικό κείμενο όπως είναι άλλα κείμενα όπως ας πούμε το Ευαγγέλιο Πηλούδα είναι όπως το Ευαγγέλιο της Μαρίας ή του Φιλίπου τα οποία θα δούμε σε επόμενα μαθήματα αλλά έχει στοιχεία γνωστικής επεξεργασίας έχει εντάξει μέσα του στοιχεία μιας γνωστικής παράδοσης και μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα σταθμός στη διαμόρφωση αυτής της παράδοσης χωρίς όμως να είναι στο τελικό στάδιο αυτής της παράδοσης είναι κάπως στο μεσοδιάστημα θα λέγαμε εξάλλου αν το τοποθετούμε γύρω στο 120 με 140 είναι αρκετά νωρίς για τα γνωστικά κείμενα διότι ουσιαστικά αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα σημαντικά κείμενα τα οποία λίγο πολύ θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε με αρκετή επιφύλαξη ως γνωστικίζοντα Είπα πριν στην αρχή του μαθήματος ότι ουσιαστικά εδώ έχουμε 114 λόγια σε μια πολύ χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους και χωρίς να είναι αυτά σφιχτοδεμένα μέσα σε ένα φυγηματικό πλαίσιο Επειδή ακριβώς είναι τόσο χαλαρή η σύνδεση αυτών των λόγων είναι πάρα πολύ δύσκολο να τα οργανώσουμε σε ενότητες δεν είναι πάρα πολύ δύσκολο κανείς να δώσει σήμερα το περιεχόμενο σχηματικά του Ευαγγελίου του Θεού Βέβαια φαίνεται ότι και εσωτερικά υπάρχει μια κάποια ομαδοποίηση υποτυπώδης όμως δηλαδή θα δούμε ότι οι λόγια που έχουν κάποια κοινή έννοια θα τα βρούμε δίπλα δίπλα του να μετά το άλλο Που σημαίνει ότι οι δυο συγγραφές κάνει μια προσπάθεια να τα ομαδοποιήσει όμως είναι πάρα πολύ χαλαρή η ομαδοποίηση αυτή, για παράδειγμα αν δούμε τα λόγια 25 και 26 έχουν σαν κοινή έννοια την έννοια του αδελφού ή τα λόγια 28 με 29 την έννοια της σάρκας Ή στη συνέχεια το 36 και 37 που κάνουν λόγο για το ένδυμα δηλαδή χρησιμοποιούνται ενημοσικώνα για να μιλήσουν ή έστω τα 51-52 όπου γίνεται λόγος, αναφέρεται η λέξη nefkrost και επομένως ουσιαστικά δημιουργείται μια λεκτική σχέση γιατί αν δείτε ουσιαστικά η σχέση δεν είναι και τόσο στενή νοηματικά, να δώσουμε παράδειγμα από το 51-52, στο 59 λένε οι μαθητές του, του είπα πότε θα γίνει η ανάπαυση των νεκρών και πότε θα έρθει καινούργιος χρονός είναι το ισχατολογικό ερώτημα που ξέρουμε και τα συνοπτικά που οι μαθητές ζωντανε πότε θα έρθει το τέλος του κόσμου εκείνος του είπε αυτός που περιμένετε ήρθε αλλά δεν τον αναγνωρίζετε, ενδιαφέρον γιατί έχουμε μια πραγματοποιηθή σε ισχατολογία αντίθετα με την συνοπτική παράδοση που τα ισχατα έχουν έρθει μέσα στον κόσμο με την έλευση του Ιησού αλλά δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία της έλευσης βασιλείας του Θεού και επομένως ακόμα αναμένουν τα μέλη της εκκλησίας και εδώ βλέπουμε ότι ο Ιησούς κλείνει αυτό το κεφάλαιο λέγοντας έχει τελειώσει η ιστορία ήρθε δεν τον καταλάβατε και αν δούμε στο 52 του είπαν οι μαθηταίες του 24 προφήτες μίλησαν στον Ισραήλ και όλοι μίλησαν για σένα τους είπε αφήσατε τον ζώντα ενώπιόν σας και μιλήσατε με τους νεκρούς πάλι εδώ οι νεκροί ενώ πιο πάνω το θέμα ήταν η ανάσταση των νεκρών και ο Ιησούς είπε ότι εσείς δεν καταλάβατε ότι ήρθα εγώ, στο δεύτερο χωρίο χρησιμοποιεί την εικόνα των νεκρών για να συνεχίσει αυτό που είπε στο τέλος του προηγουμένου ότι δεν με καταλάβατε εσείς λοιπόν λέει αντί να ασχοληθείτε μαζί μου ασχοληθείτε με τους προφήτες εδώ έχουμε και μια κριτική στάση απέναντι στην Παλαιά Διαθήκη και ίσως εδώ έχουμε μια γνωστική ζωσά σαφώς τάση αυτό έτσι σαν ένα πολύ απλό παράδειγμα μέσα από το κείμενό μας επομένως έχουμε μια χαλαρή συγκέντρωση και ομαδοποίηση των λογίων που μας αναγκάζει να μας οδηγεί μάλλον στο συμπέρασμα ότι εδώ ο συγγραφέας μας απλά μάζεψε το υλικό του πολλές φορές χωρίς να κάνει καμία προσπάθεια να προχωρήσει λίγο παραπάνω και να οργανώσει το υλικό αντί θα δούμε στη συνοπτική παράδοση υπάρχουν λόγια ας πούμε ένα χαρακτηστικό παράδειγμα είναι ο Ματθαίος ο Ματθαίος συγκεντρώνει λόγια όμια και τα ομαδοποιεί πολλές φορές δίνοντας την εντύπωση ότι αποτελούν έναν ενιαίο λόγο του Ιησού ή το ιδιοκάνηκε ο Λουκάς ακόμα και ο Μάρκος αυτό δεν θα το βρούμε στο Θωμά στο δεύτερο μέρος του μαθήματος θα δούμε λίγο θα πάρουμε μια γεύση από το ίδιο το κείμενο βέβαια ήδη διάβασα ορισμένα χωρίες ακριβώς για να μπούμε μέσα στο νόημα του κειμένου και τώρα θα δούμε μερικά πολύ ενδιαφέροντα και χτυπητά παραδείγματα μέσα από το κείμενό μας Ας ξεκινήσουμε πρώτα πρώτα με το προήμιο του Ευαγγελίου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον διότι εδώ γράφει το πρώτο πρωτο στίχο του Ευαγγελίου αυτού του Θωμά αυτά είναι τα απόκρυφα λόγια που είπε ο Ιησούς ο Ζων και εγκατέγραψε ο Δίδημος Ιούδας Θωμάς και είπε όποιος βρίσκει την ερμηνεία αυτών των λόγων δεν θα γευτεί το θάνατο Το ενδιαφέρον πρώτα πρώτα είναι ότι πρόκειται για απόκρυφα λόγια έτσι χαρακτηρίζονται στην ελληνική εκδοχή βέβαια στο αντίστοιχο κοπτικό κείμενο γίνεται λόγος για ερμηνεία χρησιμοποιείται δηλαδή το ελληνικό δάνειο η λέξη ερμηνεία και για τα λόγια του Ιησού που σημαίνει επομένως ότι ο συγγραφέας έχει την πεποίθηση ότι τα κείμενα αυτά πρέπει να προσαγγιστούν μία διάθεση κατανόησης γιατί ακριβώς έχουν ένα μήνυμα και ένα περιεχόμενο το οποίο πρέπει κανείς να το ψάξει εξάλλου αυτό είναι και το νόημα σε πάρα πολλά από τα υπόλοιπα λόγια όπως και αυτή η λογική έχει και η συνεχής επανάληψη της γνωστής προτερουπής του Ιησού γνωστής από τα συνοπτικά Ευαγγέλια όπως έχει αφιάς ακούσει το δεύτερο στοιχείο το ενδιαφέρουν εδώ είναι η αναφορά ότι τα λόγια που θα ακολουθήσουν είναι λόγια που τα είπε ο Ιησούς ο Ζών ο Ζωντανός Ιησούς αυτό είναι ένας ενδιαφέρων χαρακτηρισμός του Ιησού και μας είναι ενδιαφέρον από τη γνωστική παράδοση όχι από τη συνοπτική παράδοση την υπόλοιπη κανονική παράδοση και εκεί στα γνωστικά κείμενα ο Ιησούς ο Ζών ουσιαστικά είναι ο εναστημένος Ιησούς είπα και πριν ότι οι γνωστικοί γενικά αποφεύγουν να μιλήσουν για την πριν την πρωπασχάλια περίοδο της ζωής του Ιησού δεν τους ενδιαφέρει καθόλου και γι'αυτό μεταθέτουν όλη τη δασκαλία του Ιησού κυρίως τη μεταπασχάλια περίοδο και παρουσιάζουν τον Ιησού εναστημένο όπως είπα και πριν με μια διάθεση αχρονικής προσέγγισης και αν ιστορικής και αυτό ακριβώς φαίνεται και εδώ δηλαδή όπως βλέπετε το κείμενο δεν μας λέει πότε που ο Ιησούς είπε αυτά τα λόγ αλληλεία ή όπως δίνει ο Σμουλουκάς και λέει ότι αυτό έγινε στα χρόνια του Ηρώδη ή στο τέταρτο έτος της βασιλείας του Τάδε και τα λοιπά υπάρχει δηλαδή μια πολύ αποστασιωπημένη από το χρόνο προσέγγιση γιατί ακριβώς η λογική είναι ότι εδώ πρόκειται για αιώνια λόγια λόγια που είναι αιώνιες αλήθειες γιατί προέρχονται όπως είπα από εκείνον τον ουράνιο κόσμο ο οποίος ουσιαστικά είναι το ιδανικό και ο στόχος όλων των γνωστικών δεν γίνει στο πρωί με βλέπουμε μια πρώτη πιθανή γ και φυσικά όλο αυτό συνδέεται με τον δίδυμο τον Ιούδα Θωμά όχι όλα τα χειρόγραφα, σωσμένα από τα κείμενα τα λίγα που διασώζονται λέγεται μόνο Θωμάς και Ιούδας δίδυμος Θωμάς ουσιαστικά παραδίδεται κυρίως σε κείμενα που προέρχονται από τη Συριακή παράδοση αυτό ακριβώς λέμε ότι και το κείμενό μας είναι ένα κείμενο που μάλλον έχει να κάνει με την εκκλησία της Συρίας το γεγονός δηλαδή ότι εδώ χρησιμοποιείται ο χαρακτηρισμός αυτού του Αποστόλου τον οποίο ξέρουμε κυρίως από τη Συριακή παράδοση μας δημιουργεί επίσης ένα, είναι μια ακόμα θα λέγαμε ένδειξη ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα κείμενο το οποίο ήταν θα λέγαμε ένα κείμενο της τοπικής εκκλησίας της Συρίας δίδημος ονομάζεται και σύμφωνο με μια μεγάλη παράδοση στον αρχαίο χριστιανισμό και κυρίως στην γνωστική παράδοση είναι ότι ήταν ο δίδημος αδερφός του Ιησού, γι' αυτό γνωρίζει και τόσα πολλά εξάλλου και εδώ φαίνεται, εύχορη βέβαια να λέγετε αυτό που σας είπα πριν και εδώ φαίνεται ότι ο Ιησούς, ο Θωμάς γνωρίζει πολύ περισσότερα από όλους οι υπόλοιπους, θα το δούμε και στη συνέχεια ένα πρώτο ενδιαφέρον χωρίο είναι αυτό που μιλάει για τη βασιλεία του Θεού και λέει στο τρίτο λόγιο ο Ιησούς, είπε ο Ιησούς εάν αυτοί που σας καθοδηγούν σας πούν να η βασιλεία είναι στον ουρανό, τότε τα πετεινά του ουρανού θα σας προλάβουν εάν σας πούν ότι είναι στη θάλασσα, τότε τα ψάρια θα σας προλάβουν αλλά η βασιλεία είναι μέσα σας και όχι έξω ή κατά μία άλλη εκδοχή η βασιλεία είναι μέσα σας και έξω ανάλογα τώρα θα αποτιμήσει ο καθένας ως γραφή όταν γνωρίσετε τον εαυτό σας τότε θα σας γνωρίσω και θα καταλάβετε ότι είστε γη του ζωντανού πατέρα εάν όμως δεν γνωρίζετε τον εαυτό σας, είστε μέσα στη φτώχεια και η φτώχεια είστε εσείς εδώ έχουμε καταρχάς τη γνωστή αναφορά και γνωστή από τη συνεπτική παράδοση στη βασιλεία του Θεού, έτσι στη βασιλεία του ουρανού και το κείμενο μας έχει σημαντικές ομοιώτες καταρχάς με ένα χωρίο από το Καταμάρκων Ευαγγέλιο από το 13 κεφάλαιο τη γνωστή τη λεγόμενη μικρή αποκάλυψη του Μάρκου 21 έως 22 όπου εκεί ο Ιησούς λέει θα έρθει μια μέρα που κάποιοι θα σας πούν να εδώ είναι η βασιλεία ή να ήρθε το τέλος του κόσμου ή να ήρθε ο Μεσσίας να μην τους πιστέψετε Το δεύτερο σημείο στο οποίο έχει ομοιώτητες είναι με το Λουκά και μάλιστα με το χωρίο 17-21 όπου ο Ιησούς απαντάει στους μαθητές και στους όσους που ακούνε σχετικά με το τι είναι η βασιλεία του Θεού και πότε θα έρθει και τα λοιπά και λέει χαρακτηριστικά ότι η βασιλεία του Θεού δεν έρχεται μεταπαρατηρήσως αλλά η βασιλεία του Θεού εντός ημών εσθεί Έχουμε λοιπόν δύο επιρροές εδώ από τη συνοπτική παράδοση Μάρκο και Λουκά και είναι ενδιαφέρον και είναι ενδιαφέρον για το εξής Πρώτα πρώτα είναι ενδιαφέρον ότι εκεί που μιλάει για αυτούς οι οποίοι θα σας πούνε ότι είναι εδώ η βασιλεία εκεί δεν το αφήνει ανοιχτό όπως ήταν για παράδειγμα στο Μάρκο και στην υπόεπη συνοπτική ότι κάποιοι θα σας πούνε αλλά λέει αυτοί που θα σας καθοδηγούν Εδώ λοιπόν νικάζουμε ότι μπορεί να υπάρχει μια έμμεση κριτική στην υπόλοιπη εκκλησία στην οποία προφανώς οι γνωστικοί γιατί εδώ πάλι έχουμε νομαστικά στοιχεία στέκονται κριτικά και θεωρούν ότι εκείνοι κατέχουν την αλήθεια να είναι οι υπόλοιποι που βρίσκονται στην πλάνη αυτή δηλαδή που καθοδηγούν τους υπόλοιπους Ίσως λοιπόν εδώ έχουμε μια μικρή γνωστική επίδραση Όσον αφορά το Λουκά εδώ τα πράγματα είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα Καταρχάς γιατί εδώ βλέπουμε ένα στάδιο της ερμηνείας και της πρόσληψης του γνωστού λογίου του Ιησού από το Λουκά εδώ στο Θωμά, η οποία δεν μας είναι γνωστή από τη συνοδική παράδοση αλλά γνωρίζουμε ωστόσο ότι είναι μια γραμμή της ερμηνείας αυτού του λογίου, η οποία αργότερα πέρασε μέσα στην εκκλησία και ιδιαίτερα στη λεγόμενη μοναστική παράδοση Αυτό το εντός ημών αισθή, η Βασιλεία του Θεού εντός ημών αισθή, αν διαβάσει κανείς το Λουκά, η συνάφεια γενικότερη οδηγεί στο συμπαίρασμα ότι το εντός ημών σημαίνει ανάμεσά μας Ανάμεσά σας, δηλαδή ότι η Βασιλεία του Θεού είναι ανάμεσά σας, κάτι που το ξέρουμε και από αλλού στη συνοδική παράδοση όπου ο Ιησούς λέει όπου είναι δύο ή τρεις συλληγμένοι στο όνομά μου, είμαι και εγώ εκεί Εδώ λοιπόν έχουμε μια εξατομήκευση στο Θωμά της πρόσληψης και της βίωσης της Βασιλείας του Θεού, διότι δεν λέει ανάμεσά σας, η Βασιλεία του Θεού είναι ανάμεσά σας, λέει η Βασιλεία του Θεού είναι μέσα σας Πάμε λοιπόν σε μια εσωτερήκευση και εξατομήκευση της Βασιλείας που όπως είπα αργότερα την βλέπουμε και σε ένα κομμάτι της παράδοσης κυρίως της μοναχής Άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι το Ευαγγέλιο του Θωμά βρέθηκε και η βλεθήκη του Νάχαμαντι συνδέεται με μια μοναστική κοινότητα της Αιγύπτου Άρα λοιπόν πολύ πιθανόν εδώ να έχουμε ακριβώς αυτή τη γραμμή ερμηνείας του χωρίου για την οποία σας μίλησα πιο πριν Και είναι ενδιαφέρον αν θέλει κανείς να μελετήσει την ιστορία αυτού του λογίου του Ιησού να δει εδώ ακριβώς ένα πρώτο στάδιο αυτής της ερμηνείας μου Η Βασιλεία του Θεού βέβαια δεν είναι θέμα μόνο εδώ στην αρχή στο Λόγιο 3 αλλά υπάρχει σε πάρα πολλά λόγια Άλλα όπως για παράδειγμα στο Λόγιο 20 όπου μαθητές ρωτούν τον Ιησού πες μας με τι μοιάζει η Βασιλεία των ουρανών Τους αποκρίθηκε μοιάζει με ο σπόρος της Εναπιού που είναι ο μικρότερος από όλους τους σπόρους όταν όμως πέσει στη σκαμένη γη Τον βγάζει μεγάλο κλαδί και γίνεται σκέπη για πουλιά του ουρανού, δεν μοιάζει με ένα ανάλογο λόγιο του Ιησού από τη συνοπτική παράδοση αλλά έχει και διαφορές Στο γνωστό Λόγιο 22 για το οποίο θα μιλήσουμε στη συνέχεια, στο Λόγιο 27 για παράδειγμα όπου Ιησούς είπε αν δεν ιστεύετε ως προς τον κόσμο δεν θα βρείτε τη Βασιλεία και αν δεν τηρίσετε το Σάββατο ο Σάββατος δεν θα δείτε τον Πατέρα ή στο Λόγιο 46 και πάλι μιλώντας για τον Ιωάννη τον Βαπτιστή με αφορμή μάλλον αυτό του Ιωάννη τον Βαπτιστή λέει ο Ιησούς αλλά εγώ είπα όποιος ανάμεσά σας γίνει μικρός θα γνωρίσει τη Βασιλεία και θα είναι ανώτερος από τον Ιωάννη στοιχεία τα οποία όπως είπα υπάρχουν και στη συνοπτική παράδεισο. Ένα δεύτερο θέμα το οποίο ήδη το έθιξα είναι στο Λόγιο 5 το θέμα της μυστίας το οποίο ήδη κιόλας στο 21 και 27 που σας διάβασα γίνεται λόγος. Στο Λόγιο λοιπόν 5 ο Ιησούς μάλλον στο Λόγιο 6 ο Ιησούς δέχεται το εξής ερώτημα από τους μαθητές θέλεις να νηστεύσουμε και πως θα προσευχηθούμε και θα δώσουμε λέει η Μοσύνη και ποιες διατάξεις θα τηρήσουμε σχετικά με το φαγητό ο Ιησούς είπε μη λέτε ψέματα και μην κάνετε ό,τι μισείτε γιατί όλα φανερώνεται ενώπιον του ουρανού δεν υπάρχει τίποτε κρυμμένο που δεν θα φανερωθεί και τίποτα καλυμμένο που δεν θα αποκαλυφθεί Εδώ έχουμε ένα συνδυασμό ενός χωρίου που το ξέρουμε ήδη αυτό με το φανερό και το καλυμμένο και έχουμε και μια συζήτηση για τη νηστεία ξέρουμε ότι και στη συνοπτική παράδοση υπάρχει μια πολύ ελάχιστη συζήτηση για τη νηστεία γενικά σαν θέμα δεν κυριαρχεί μέσα στην συνοπτική παράδοση με εξέρεση το σχετικό χωρίο από την επιτουόρουσα μιλία στο κατάμαθένο που Ιησούς αναφέρεται διαξοδικά στο θέμα της νηστείας γενικά η στάση του Ευαγγελίου είναι αρκετά κριτική απέναντι στη νηστεία και εδώ βλέπουμε την ίδια ακριβώς στάση και στο Ευαγγέλιο του Θωμά όπου ο Ιησούς τους λέει δεν θα πρέπει να λέτε ψέματα μάλιστα εδώ αναφέρονται τρία βασικά στοιχεία της Ιουδαϊκής τα λέγαμε ευσέβειας που είναι η νηστεία, η προσευχή και η λευμοσύνη και ξέρουμε αυτά τα τρία στοιχεία πέρασαν αργότερα και στην υπόλοιπη και στη χριστιανική παράδοση και κυρίως στη μοναχική παράδοση ένα λοιπόν στοιχείο είναι να μην λέτε ψέματα και το δεύτερο αυτό που τονίζει κυρίως στο λόγιο 21-27 είναι η αποχή λέει ο Ιησούς από τον κόσμο είναι εντελώς ας το πούμε έτσι απομακρυσμένη από τον κόσμο στάση πάλι εδώ έχουμε αυτές τις μοναχικές επιδράσεις δηλαδή την μοναχική παράδοση, την ασκητική παράδοση και είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον και να ζητούμε στην τελευταία χρόνια υπάρχουν κάποιες μελέτες να δούμε πως λόγια του Ιησού πέρασαν τελικά μέσα στην ασκητική παράδοση μεταμορφώθηκαν απέξει ένα αρκετά ασκητικό χαρακτήρα και αρκετά θα λέγαμε κριτικό απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο χαρακτήρα και συνέχισαν στη ζωή τους να συνέχισαν σε τέτοια παράδοση μέσα σε αυτή τη μοναχική παράδοση σε λόγια γεροντάδων, σε δασκαλίες που υπάρχουν σε αρχαία χριστιανικά σε αρχαία χριστιανικές υλογές γεροντικών κτλ. ένα άλλο είπαμε λοιπόν είδαμε λίγο από τη γνωστική παράδοση είδαμε τις μοναχικές επιρροές και θα επανέλθουμε στις ασκητικές επιρροές και θα δούμε στη συνέχεια τώρα θα δούμε μία επιρροή η οποία προέρχεται κυρίως από το χώρο της ελληνικής φιλοσοφίας και μάλιστα της πλατωνικής υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον χωρίο το οποίο έχει προκαλέσει πάρα πολύ μεγάλη συζήτηση μεταξύ των ερευνητών και έχει προκαλέσει συζήτηση γιατί αυτό το χωρίο ακριβώς μας δέει πάρα πολύ δύσκολο να καταλάβουμε από πού μπορεί να προέρχεται και είναι το λόγιο 7 και το λεγόμενο λόγιο για το λιοντάρι και τον άνθρωπο λέει λοιπόν ο Ιησούς εκεί μακάριο το λιοντάρι που θα φάει ο άνθρωπος γιατί το λιοντάρι θα γίνει άνθρωπος και ανάθεμα στον άνθρωπο που θα τον φάει το λιοντάρι γιατί ο άνθρωπος θα γίνει λιοντάρι ένα πολύ παράξενο και πολύ δύσκολο κείμενο το οποίο ωστόσο σύμφωνα τουλάχιστον με την επικρατούσα ερμηνεία μπορεί εύκολα να εξηγηθεί αν ενταχθεί στο πλαίσιο της πλατωνικής φιλοσοφίας γνωρίζουμε από την πλατωνική ανθρωπολογία αυτή και μάλιστα όπως αυτή περιγράφεται στην πολιτεία του πλάτωνα ότι εκεί ο πλάτωνας κάνει λόγο για την ψυχή και λέει ότι η ψυχή του ανθρώπου έχει τρία χαρακτηριστικά και χρησιμοποιεί τρεις εικόνες λέει ας πούμε ότι η ψυχή του ανθρώπου πρώτον είναι ένα τετρακέφαλο τέρας και με αυτό εννοεί όλες τις ορμές που έχει ο άνθρωπος και τα πάθη τα οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να συγκρατήσει και δεν μπορεί να ελέγξει είναι στο χώρο του τέρατος ας πούμε στο χώρο έξω από τις δυνάμεις του ανθρώπου το δεύτερο πράγμα το οποίο έχει ψυχή και μοιάζει είναι με ένα λιοντάρι και αυτό αναφέρεται στο θυμό που έχει ο άνθρωπος και στην οργή και το τρίτο είναι ότι είναι ένας άνθρωπος η ψυχή και αυτό αναφέρεται στη λογική του ανθρώπου στη δύναμη δηλαδή του ανθρώπου να ελέγχει τον εαυτό του να επεξεργάζεται και τα συναισθήματα του και τον κόσμο γύρω του αν λοιπόν πάρουμε τώρα αυτή την ανθρωπολογία και την εφαρμόσουμε δεν είναι πολύ ξεκάθαρο τι λέει μακάρι ως είναι ο άνθρωπος μακάρι το λιοντάρι η ψυχή αυτή δηλαδή ο οποίος κυριεύεται από το θυμό και την οργή η οποία θα την φάει ο άνθρωπος δηλαδή θα κυριαρχήσει επάνω της η λογική και επομένως αυτός ο άνθρωπος θα είναι άνθρωπος δηλαδή θα είναι έναν ον που θα μπορεί να είναι λογικόν και θα ελέγχει τον εαυτό του ο άνθρωπος τον οποίον θα τον πνίξει η οργή του θα τον φάει δηλαδή το λιοντάρι αυτούς δεν είναι είναι λέει ανάθεμα σ' αυτόν τον άνθρωπο γιατί θα γίνει λιοντάρι Άρα λοιπόν αν λάβουμε ουσιαστικά υπόψη μας την πλατωνική ανθρωπολογία μπορούμε εδώ να καταλάβουμε τι παίζει και ξέρουμε ότι η πλατωνική αυτή η ανθρωπολογία δεν είναι τόσο άγνωστη εκείνη την εποχή απέναντι γνωρίζουμε ότι στην κοινότητα του Νάχα Μαντιίτα πρέπει να διαβαζώ τον πλάτωνας ήταν γνωστά πλατωνικά κείμενα οπόμενως η επίδραση δεν είναι εντελώς απίθανη Άρα λοιπόν εδώ έχουμε ένα ενδιαφέρον στοιχείο ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που δείχνει ακριβώς διάφορες πυροές και παραδόσεις και γραμμές της παράδοσης ήταν τα λόγια 12 και 13 στα οποία έχουμε στοιχεία που θυμίζουν την παράδοση της συνοπτική ταυτόχρονα όμως έχουμε και στοιχεία καινούργια Στο λόγιο λοιπόν 12 οι μαθητές είπαν στον Ιησού ξέρουμε ότι θα φύγεις από μας ποιος τότε θα είναι ο οδηγός μας δε ποιος θα είναι ο διάδοχος ουσιαστικά ο Ιησούς τους είπε στον τόπο που θα πορευθείτε πάτε στον Ιάκωβο τον δίκαιο για χάρη του οποίου έγιναν ο ουρανός και η γη εδώ είναι προφανές ότι το πρόσωπο το οποίο ξεχωρίζει μέσα από την παράδοση τη χριστιανική είναι ο Ιάκωβος ο αδελφόθεος ο δίκαιος όπως αλλιώς λεγότανε ο οποίος ξέρουμε ότι παίζει ένα ρόλο στα κείμενα του Ναχαμαντίκη στη γνωστική παράδοση για κάποιο λόγο ένα κομμάτι της παράδοσης της γνωστικής αποδίδεται σε αυτόν αν διαβάσουμε το 13 τώρα λόγιο τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά είπε ο Ιησούς στους μαθητές του συγκρίνατε με και πείτε μου με ποιον είμαι όμιος του είπε ο Σίμων Πέτρος είσαι όμιος με δίκαιο άγγελο ο Ματθέος του είπε είσαι όμιος με συνετό φιλόσοφο ο Θωμάς του είπε δάσκαλε το στόμα μου δεν είναι καθόλου ικανό να σου πει με ποιον είσαι όμιος ο Ιησούς είπε δεν είμαι δάσκαλος σου γιατί ήπιες και με έφτυσες από την αναβλύζουσα πηγή που βρίσκεται σε μένα τότε τον πήρε ιδιαίτερα και του είπε τρεις λόγους όταν επέστρεψε ο Θωμάς του σύντροφους που αυτοί τον ρώτησαν τι σου είπε ο Ιησούς και ο Θωμάς του αποκρίθηκε εάν σας πω έστω και ένα λόγο από όσους μου είπε θα πάρετε πέτρες και θα τις ρίξετε πάνω μου και θα βγει φωτιά από τις πέτρες που θα σας καταστρέψει εδώ καταρχάς έχουμε τη γνωστή συζήτηση που γίνεται και την παραδείδει ο Μάρκος το 8ο κεφάλαιο του Ιησού με τους μαθητές στην Κεσάρια όπου εκεί ο Ιησούς ρωτάει τους μαθητές τι να με λέγουν οι άνθρωποι είναι, τι λένε οι άνθρωποι τι είμαι και οι μαθητές του να τα φέρουν αυτό που κυκλοφορεί θα λέγαμε στον κόσμο εκείνη την εποχή ότι είσαι ο Ηλίας, ότι είσαι ένας μεγάλος προφήτης, ένας δίκαιος κτλ και εσείς τι λέτε ότι είμαι και εκεί έχουμε την ομολογία του Πέτρου ο οποίος Πέτρος αναγνωρίζει το πρόσωπο του Ιησού τον Χριστό δηλαδή τον Μεσσία τον Υιό του Θεού εδώ βλέπουμε ότι δεν είναι ο Πέτρος αυτός ο οποίος τον αναγνωρίζει γιατί ο Πέτρος λέει είσαι ένας δίκαιος άγγελος ούτε ο Ματθαίος αλλά το πρόσωπο το οποίο ουσιαστικά έχει τη γνώση και αναγνωρίζει ποιος είναι ο Ιησούς είναι ο Θωμάς είναι προφωνές εδώ ότι έχουμε ακριβώς αυτή τη γραμμή της παράδοσης όπου ο Θωμάς καταλαμβάνει την κεντρική θέση αυτός που γνωρίζει την αλήθεια γιατί λέει εδώ ο Ιησούς έχει συμμεθήσει από την αναβλύζουσα πηγή που βρίσκεται μέσα μου γιατί την αλήθεια και μάλιστα είναι αυτός στο οποίο αποκαλύπτει μυστικά μία σειρά από αλήθειες είναι ο γνωστικός ο κατεξοχή γνωστικός άνθρωπος εδώ είναι ο Θωμάς οι υπόλοιοι μαθητές οι υπόλοιοι μαθητές οι οποίοι αντιμετωπίζονται εδώ ως υποδεέστεροι είναι η υπόλοιπη εκκλησία τα οποία ξέρουμε ότι οι γνωστικοί βρίσκονται σε μία αντιπαράθεση και γι' αυτό πάρα πολλές φορές μέσα στα κείμενά τους ουσιαστικά τους ασκούν κριτική κατηγορώντας τους για άγνοια και για δυναμία να αντιληθούν την πραγματική φύση του Ιησού και την αλήθεια του Ιησού Το χωρίο 12 με τον Ιάκουρο προφανώς είναι ένα χωρίο που δεν είναι γνωστικό στην προέλευσή του προφανώς προέρχεται από... έχει εδώ ίχνη της Ιουδεοχριστιανικής παράδοσης που ξέρουμε ότι στον αρχαίο χωρισιανισμό συνδέεται με τον Ιάκομ Το δεύτερο χωρίο το Λόγιο 13 θα πρέπει περισσότερο να το συνδέσουμε με μία γνωστική παράδοση για τον Ιησού Βλέπουμε λοιπόν εδώ ότι έχουμε πάρα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία μας βοηθάνε να καταλάβουμε ότι ουσιαστικά δεν έχουμε μία μόνο παράδοση δεν έχουμε μόνο μία επιρροή αλλά έχουμε μια πολύ ευρύτερη επίδραση εδώ η οποία σαφώς δεν είναι τόσο απλό κάθε φορά να την διευκρινίσουμε ή δεν μπορούμε κάθε φορά να πούμε βεβαιότητα ότι αυτό είναι το ένα ή το άλλο Για παράδειγμα ένα χαρακτηστικό άλλο παράδειγμα είναι οι πιθανές επιρροές που έχουμε από την λεγόμενη πάβλια παράδοση δηλαδή εδώ τώρα είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον γιατί κάπου ο Ιησούς λέει μέσα στο Ευαγγέλιο ότι αν εσείς θελήσετε να αυτά που θα σας πω δεν έχει ακούσει νους αυτοί συγγνώμη δεν τα έχει δει μάτι και αυτό ξέρουμε ότι παραπέμει στο Α κορυθείους 2.9 και το ερώτημα τώρα είναι εδώ ο Ιησούς εδώ το Ευαγγέλιο του Θουμά παραδίδει ένα χωρίο που προφανώς ήταν ένα άγραφο λόγιο και πέρασε μέσα στην παράδοση του στα λόγια του Παύλου αυτό είναι μάλλον απίθανο Το πιο πιθανό είναι ότι εδώ έχουμε κάτι που το παρατηρούμε γενικά στην αρχαία παράδοση ότι πολλές φορές δύσκολα χωριά από τις επιστολές χωρίδες που σηκώνουν μεγάλη συζήτηση αυτά πολλές φορές περνάνε ξανά στην παράδοση την προφορική αλλά πλέον συνδέονται με τον ίδιο τον Ιησού και παραδίδονται ως λόγια του Ιησού και ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον χωρίο, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον χωρίο είναι το χωρίο 22 και το οποίο 22 όπως και το χωρίο 21 όπου εδώ έχουμε πάλι ίχνη του λεγόμενου γνωστικού μύθου λέει ας πούμε στο 22 ο Ιησούς είδε βρέφοι να θυλάζουν και είπε στους μαθητές τα βρέφια αυτά που θυλάζουν μοιάζουν με αυτούς που εισέρχονται στη βασιλεία του είπαν οι μαθητές άρα αν είμαστε μικροί θα εισέλθουμε στη βασιλεία ο Ιησούς τους είπε όταν κάνετε τα δύο ένα και το εσωτερικό όπως το εξωτερικό και το εξωτερικό όπως το εσωτερικό και το επάνω προς το κάτω και το αρσενικό και το θηλυκό τα κάνετε ένα ώστε το αρσενικό να μην είναι αρσενικό και το θηλυκό να μην είναι θηλυκό όταν κάνετε οφθαλμού στη θέση του οφθαλμού και χέρι στη θέση χεριού και πόδι στη θέση ποδιού και εικόνα στη θέση εικόνας τότε θα εισέλθετε στη βασιλεία εδώ είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον χωρίο και θα το δούμε στη συνέχεια ξανά πως αυτό το χωρίο επανέρχεται ήδη και επανέρχεται και μάλιστα γνωρίζουμε ότι επανέρχεται μέσα στη γνωστική παράδοση κυρίως αυτό που λέει τα δύο να γίνουν ένα το θηλυκό να γίνει αρσενικό και όλη αυτή η αντιστροφή των ρόλων είναι κάτι το οποίο το γνωρίζουμε και από την υπόλοιπη γνωστική παράδοση στο χωρίο στο λόγιο Πελίντα ο Ιησούς λέει εάν σας πούν από πού προέρχεστε να τους πείτε ήρθαμε από το φως από τον τόπο που το φως από μόνο του δημιουργήθηκε στάθηκε εκεί και φανερώθηκε στην εικόνα του εάν σας πούν ποιοι είστε να πείτε είμαστε γη του φωτός και εκλεπτή ζωντανού πατέρα εάν σας ρωτήσουν ποιο είναι το σημείο του πατέρα σας εσάς να τους πείτε είναι κίνηση και ανάπαυση εδώ έχουμε σαφώς στοιχεία του γνωστικού μύθου για τον οποίο σας μίλησα πριν οι άνθρωποι που διαβάζουν το Ευαγγέλιο του Θωμάη γνωστική έχουν μέσα τους κομμάτι από το φως εκείνου του πρώτου και απόλυτου αιώνα έτσι του πρώτου κόσμου από τον οποίο είπαμε προέρχονται ψυχές τους και με μένας ο Ιησούς εδώ διαδραματίζει το ρόλο του σωτήρα έρχεται να τους υπεθυμίσει ποιοι είναι τους θυμίζει ότι μέσα τους έχουν ένα κομμάτι ένα ψύγμα αυτού του ουράνιου κόσμου και αυτό πρέπει να το καλλιεργήσουν και αυτό είναι ακριβώς ένα στοιχείο που προσδιορίζει την αυτοτητά τους. Άρα εδώ όπως και σε πολλά άλλα χωρία που είπαμε πιο πριν ουσιαστικά δεν έχουμε τίποτε άλλο παρά μία αξιοποίηση και γνωστικών χωρίων και ένταξής τους μέσα στο Ευαγγέλιο του Θωμάη με ένα τρόπο που σήμερα είναι μάλλον δύσκολο πλέον με ευκολία κάθε φορά να ξεχωρίσουμε και αυτό είπα και από την αρχή ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποφασίσουμε ότι το Ευαγγέλιο του Θωμάη είναι ή δεν είναι γνωστικό έχει ή δεν έχει απόλυτη εξάρτηση από τα συνοπτικά. Κάθε χωρίο είναι και διαφορετική ιστορία και θα κλείσω με ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον χωρίο το οποίο λίγο πολύ το θέμα το έθιξα πιο πριν όταν μίλησα για το αρσενικό που θα πρέπει να γίνει μάλλον το θηλυκό πρέπει να γίνει αρσενικό τα 2 σε 1. Το τελευταίο χωρίο το τελευταίο λόγιο το 114 έχει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση μεταξύ του Σίμωνα Πέτρου και του Ιησού. Ο Σίμων Πέτρος είπε σε αυτούς προφανώς τους υπόλοιπους μαθητές ας φύγει από μας η Μαρία γιατί οι γυναίκες δεν είναι άξιες στη ζωή σου. Ο Ιησούς είπε να θα την ελκύσω ώστε να την κάνω άνδρα για να γίνει και αυτή η πνεύμα ζωντανό όμοιο μέσα στους άνδρες γιατί κάθε γυναίκα που θα γίνει άνδρας θα εισέλθει στη βασιλεία των ουρανών. Εδώ είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον χωριό. Εξαιρετικά ενδιαφέρον καταρχάς γιατί υπάρχει αυτή η αντιπαλότητα μεταξύ Σίμωνα και Μαρίας που τη βρίσκουμε και σε γνωστικά κείμενα και δεύτερον η εμφάνιση της Μαρίας Μαγδαλινής γιατί η Μαρία εδώ είναι η Μαρία η Μαγδαλινή. Ξέρουμε ότι η Μαρία η Μαγδαλινή στη γνωστική παράδοση κυρίως αλλά και γενικά στην αρχαία παράδοση διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο. Εμείς δυστυχώς σήμερα είμαστε επηρεασμένοι κυρίως από ιστορίες οι οποίες έχουν έρθει κυρίως από τη δυτική παράδοση όπου η Μαρία συνδέεται με μία πόρνη και μία αμαρτωλή και τα λοιπά. Στην Ανατολική εκκλησία, στα οδωλικό κομμάτι του χριστιανισμού η ιστορία της Μαρίας είναι πολύ διαφορετική. Καταρχάς ξέρουμε ότι η Μαρία πρέπει να έπαιζε ένα σημαντικό ρόλο στην αρχαία εκκλησία και το ξέρουμε αυτό γιατί ακριβώς εμφανίζεται μέσα στα Ευαγγέλια και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι σε όλες τις αφηγήσεις για την Ανάσταση η Μαρία η Μαγδαλινή είναι παρούσα. Τα πρόσωπα τα υπόλοιπα αλλάζουν, οι υπόλοιπες γυναίκες μυροφόρες που πηγαίνουν στον τάφο είναι κάθε φορά διαφορετικές, η μόνη όμως που είναι η ίδια πάντοτε σε όλες τις ιστορίες είναι η Μαρία η Μαγδαλινή. Αυτό σημαίνει ότι είναι σημαντικό πρόσωπο στην παράδοση, το οποίο δεν ξεχάστηκε, δεν αλλιώθηκε η παρουσία του και ίσως κάποιες από αυτές οι ιστορίες όπως η συνάντηση του Ιησού με τη Μαρία τη Μαγδαλινή στο Καταϊβάνι να έχει να κάνει με παραδόσεις οι οπο βλέπετε και αναπτύσσετε πολύ περισσότερο μέσα στη γνωστική παράδοση όπου η Μαρία η Μαγδαλινή εμφανίζεται ως η στήθια μαθήτρια του Ιησού, δεν είναι ούτω ο Ιωάννης ούτω ο Πέτρος ούτω ο Ιάκωβος το σημαντικό πρόσωπο αλλά είναι η Μαρία η Μαγδαλινή, η οποία είναι αυτή που καταλαβαίνει ποιος είναι ο Ιησούς, είναι αυτή που αντιλαμβάνεται την δασκαλιά του Ιησού, γι' αυτό και ο Ιησούς μοιράζεται μαζί της την αλήθεια. Θα μιλήσουμε βέβαια για τη Μαρία, εκτενέστευτο θα μιλήσουμε για το Ευαγγέλιο της Μαρίας, εδώ βλέπουμε τον Σίμονα ο οποίος αντικατοπλίζει πιθανόν την υπόλοιπη εκκλησία, ο οποίος στέκεται κριτικά απέναντι στη Μαρία και λέει μάλιστα ότι οι γυναίκες δεν έχουν θέση μέσα σε όλη αυτήν την δασκαλία, στη ζωή τη δικιά μας και δεν είναι άξια στη ζωή δεν μπορεί να είναι γνωστική δηλαδή, ο Ιησούς όμως δεν την ακυρώνει την Μαρία αλλά κάνει κάτι. Λέει ότι θα φροντίσω να γίνει άνδρας. Αυτή η ιδέα, η γυναίκα ότι πρέπει να γίνει άνδρας που τη βρήκαμε και στο Λογιο 22 και το συλλογούμε ξανά εδώ απαντά και αλλού μέσα στην αρχαία απόκριφη παράδοση. Θα τη βρούμε για παράδειγμα στο Ευαγγέλιο των Αιγυπτιών όπου εκεί δεν είναι η Μαρία βέβαια αλλά είναι η Σαλώμη, ένα άλλο πρόσωπο που μέσα στην απόκριφη παράδοση παίζει σημαντικό ρόλο σε σχέση με τον Ιησού. Τη Σαλώμη όχι αυτή που γνωρίζουμε από την ιστορία του Ιωάννη του Προδρόμου αλλά τη Σαλώμη, τη μαθήτρια του Ιησού που αναφέρεται και στις αφηγήσεις της Ευαγγελικές. Και εκεί πάλι ο Ιησούς λέει ότι πότε θα μπορέσουν οι γυναίκες να μπουν στη βασιλεία του Μέλλοντο, όταν θα πάψουν να γεννάνε, όταν οι γυναίκες θα γίνουν σαν τους άνδρες. Εδώ τώρα αυτό στο οποίο καταλήγουμε σήμερα είναι φυσικά δεν μπορούμε να πούμε ότι μιλάμε για μια απόλυτη φεμινιστική στάση ή μια χειραφέτηση των γυναικών, διότι δεν αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως γυναίκες αλλά θα πρέπει να συμμορφωθούν και να αφομοιωθούν από το ανδρικό μοντέλο της κοινωνίας, θα πρέπει να γίνουν άνδρες. Αλλά δεν πρέπει να δεχθούμε αυτό που μερικοί λένε ότι ο γνωστικός μύθος είναι χειραφετημένος, είναι φεμινιστικό ζωή, δεν είναι. Ουσιαστικά και αυτός αντικατοπτρίζει το κοσμοίδωλο και αντικατοπτρίζει και τις πολιτισμικές, τα πολιτισμικά δεδομένα και τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής, στην οποία βρουν οι γνωστικοί και γράφουν τα κείμενα. Ξέρουμε βέβαια ότι υπάρχουν γνωστικές ομάδες όπου οι γυναίκες παίζουν σημαντικό ρόλο. Αλλά αυτό συνέβαινε και σε άλλες ομάδες έξω πέρα από τις γνωστικές, αρχαίες χριστιανικές. Σε κάθε περίπτωση όμως εδώ το ενδιαφέρον είναι ότι αυτό που αναμένει ο Ιησούς στην προκειμένη περίπτωση από τις γυναίκες είναι να γίνουν άντρες. Και εδώ βρίσκουμε σαφώς την εξέλιξη μιας ασκητικής παράδοσης, η οποία αρνείται κατά κάποιον τρόπο στη γυναίκα τη θηλυκότητά της. Αντίστοιχα, παρόμοιες περιπτώσεις έχουμε κυρίως τις απόκρυφες πράξεις όπου τονίζεται το άφυλο κυρίως και γίνεται μια προσπάθεια να αποδεσμευτεί ο ιδανικός άνθρωπος, ο άνθρωπος ο οποίος είναι ο ανώτερος, ο γνωστικός πολλές φορές άνθρωπος, γιατί εδώ έχουμε και γνωστικά στοιχεία, εντελώς από το φύλο και ότι μπορεί αυτό να συνεπάγεται. Και εδώ έχουμε ξεκάθαρα εγκρατητικές όπως λέμε τάσεις, ξέρουμε ότι στην αρχαία εκκλησία αναπτύχθηκαν τέσσερις τάσεις, οι οποίοι συνέχεια τέθηκαν στο περιθώριο γιατί θεωρήθηκαν ότι δεν εκφράζουν ακριβώς το πνεύμα της εκκλησίας. Εδώ λοιπόν έχουμε εγκρατητικές τάσεις, έχουμε ασκητικές, όπου η γυναίκα πλέον, στη γυναίκα αρνείται, της αρνούνται το ρόλο της, τη θηλυκότητά της, αρνούνται το θηλυκό φύλο και της λένε ότι πρέπει να γίνεις άνθρας. Βέβαια, το ερώτημα μας είναι σε πρακτικό επίπεδο, τι καταλάβουν οι άνθρωποι που το διάβαζαν αυτό. Τι αντιλαμβάνουν, πώς πρέπει να γίνει μια γυναίκα άνθρας. Γνωρίζουμε από την αρχαία παράδοση ότι πολλές φορές γυναίκες εντύνονταν ως άνδρες, αρνούνταν με αυτόν τον τρόπο τη θηλυκότητά τους, ζούσαν μέσα σε μοναστικές κοινότητες μεταφυεσμένες ως άνδρες και με αυτόν τον τρόπο ουσιαστικά εντάσσονταν μέσα στις κοινότητες αυτές τις μοναστικές των ανδρών και ίσως αυτή η πρακτική είναι η συνέχεια αυτού του λογίου ή αντίστροφα. Το λόγιο αντικατοπτρίζει αυτή την πρακτική. Ξέρουμε ότι στην Απόκριφη Παράδοση πολλές φορές οι γυναίκες εικονίζονται περισσότερο με ανδρικά χαρακτηριστικά, ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Θέκλα, η οποία αρνείται από ένα σημείο και πέρα στις πράξεις Παύλου και Θέκλας, αρνείται τη θηλυκότητά τους, ουσιαστικά αναλαμβάνει έναν ανδρικό ρόλο, το ρόλο του Αποστόλου και φροντίζει να μεταδώσει το Ευαγγέλιο. Επομένως και ξέρουμε επίσης ότι υπάρχουν και γυναίκες οι οποίες είδανε μονασάν και οι οποίες σήμερα εορτάζονται και τιμούνται και ως Αγίες από την Εκκλησία, χωρίς να αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα ή να είναι, θα λέγαμε, το παράδειγμα το οποίο καλεί η Εκκλησία να μιμηθεί, αλλά ως εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως ας πούμε η Αιγαία Ευγενία, που αυτό σημαίνει το γεγονός ότι πέρασαν τελικά παρά την αντίδραση της Εκκλησίας αυτές τις εγκρατητικές τάσεις, ότι πέρασαν τελικά μέσα στην κανονική θα λέγαμε αγιολογική παράδοση της Εκκλησίας, ότι αυτές οι τάσεις πρέπει να είναι αρκετά ισχυρές σε ορισμένες περιπτώσεις, σε ορισμένες τοπικές παραδόσεις, με αποτέλεσμα τελικά να διασωθούν μέσα στο χρόνο. Έτσι λοιπόν, το Ευαγγέλιο του Θεμά κλείνει έναν πάρα πολύ ενδιαφέρον τον τρόπο, με ένα κείμενο το οποίο έχει προκαλέσει συζητήσεις και έχουν γραφτεί πολλές διατριβές, και ιδιαίτερα γενικά για τον τρόπο που ο άνθρωπος θα πρέπει να γίνει ξανά ένα, και εδώ έχουμε από πίσω το πλατωνικό μύθο για το ανδρόγυνο, όπου ο άνθρωπος αρχικά ήταν στρογγυλός και αποτελούνταν και από τα δύο φύλλα, και κάποια στιγμή οι θεοί για να τον τιμωρήσουν τον χωρίζουν στα δύο φύλλα και επομένως το ένα με ζητά με πόθο το άλλο προκειμένου να ολοκληρωθεί. Εδώ έχουμε βέβαια μια επεξεργασία σε μια ασκητική θα λέγαμε κατεύθυνση, όπου ο άνθρωπος πλέον πρέπει να χάσει τα ιδιαίτερα διαφιλικά χαρακτηριστικά του και θα πρέπει να φτάσει σε αυτό το άφιλον, το οποίο φαίνεται ότι σε μία ομάδα αρχαίων χριστιανών αποτελούσε ιδιόδοση. Έτσι λοιπόν κλείνοντας μπορούμε να πούμε το Ευαγγέλιο του Θωμάι, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο, ένα κείμενο το οποίο έχει πάρα πολλά προβλήματα όπως όλα τα πρώτα κείμενα τα απόκρυφα, είναι όμως ένα κείμενο γοητευτικό, ένα κείμενο που σήμερα το διαβάζουμε συνεχώς στην έρευνα και προσπαθούμε, μας βοηθάει πολλές φορές στο να συζητήσουμε θέματα από τη συνοπτική παράδοση και φυσικά αποτελεί και ένα παράθυρο στη ζωή και στις ιδέες και στις δασκανίες και στις θεολογικές αντιλήψεις των συγκεκριμένων μικρών ομάδων του Αρχαίου Αγώνου Χριστιανισμού όπως οι δοστικοί οι οποίοι σήμερα έχουν χαθεί πλέον. |
