| : Βρισκόμαστε εδώ λοιπόν στον ατμοηλεκτρικό σταθμό του Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι, με την πρώτη μονάδα του Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι. Αυτό είναι το σημαντικό μέρος του Κερατσίνι. Αυτό είναι το σημαντικό μέρος του Κερατσίνι. Αυτό είναι το σημαντικό μέρος του Κερατσίνι. Αυτό είναι το σημαντικό μέρος του Κερατσίνι. Αυτό είναι το σημαντικό μέρος του Κερατσίνι. Εδώ λοιπόν στον ατμοηλεκτρικό σταθμό του Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι με την πρώτη μονάδα εξωτερικών μεταδόσεων της ελληνικής ραδιοφωνίας. Βρισκόμαστε λοιπόν εδώ με την πρώτη μονάδα εξωτερικών μεταδόσεων της ελληνικής ραδιοφωνίας. Τεχνικός ήχου είναι ο Μάκης Γίγας στο ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής. Στην ΕΡΤ, στο ραδιοθάλαμο του πρώτου προγράμματος βρίσκεται ο Θωμάς Στεριώτης τεχνικός ήχου. Στην ροή του προγράμματος της ελληνικής ραδιοφωνίας ο Στέφανος Χατζάκης. Στην οργάνωση παραγωγής η Έφυγε Νιώτη. Φίλοι ακροατές, δεν είναι η πρώτη φορά που η αφύλακτη διάβαση μεταδίδει ραδιοφωνικά τοκιματέρ μακριά από το ραδιοθάλαμο του πρώτου προγράμματος. Να θυμίσω τις εκπομπές που υλοποιήσαμε με την ΕΡΤ Σερών και την ΕΡΤ Ζακίνθου. Να υπερθυμίσω επίσης τη ζωντανή μετάδοση για το Ολοκαύτωμα των Καλαβρίτων από τα Καλαβρίτα, τον ιερό χώρο των Καλαβρίτων, καθώς επίσης και από το σκοπευτήριο της Κεσαριανής για την εκτέλεση των 200 πολιτικών κρατουμένων ανήμερα της Πρωτομαγιάς. Όμως, στο σημείο αυτό θα ήθελα να συνδέσουμε το εργοστάσιο με τον χώρο. Πίσω μας, φίλοι ακροατές, βρίσκεται η Ψητάλια και οι ανατολικές ακτές της Σαλαμίνας. Το Πέραμα, άλλοτε μια απέραντη παρακούπολη με τη ναυπίγο επισκευαστική ζώνη πάντα στη θέση της. Στα βόρεια βρίσκεται η Αμφιάλη με τις συνοικίες του Αγίου Μηνά και του Αγίου Αντωνίου. Μπροστά μας τα περίφημα, πολυτραγουδισμένα ταμπούρια και στα νοτιοανατολικά η παραλιακή ζώνη από το εργοστάσιο της ΔΕΙ μέχρι το Μόλο του Κράκαρη. Εδώ, στις αρχές της δεκαετίας του 1920 εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και από τον Πόντο και δούλεψαν στα εργοστάσια τα οποία προϋπήρχαν από τις αρχές του περασμένου αιώνα σε όλη την παραλιακή ζώνη. Εδώ δημιουργήθηκε και η εταιρία Power, ο πρόδρομος της ηλεκτρικής εταιρείας Αθηνών Πειραιός, στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Και εδώ δόθηκε η μάχη της ηλεκτρικής, μια ύστατη μάχη ενάντια στους ναζικατακτητές. Εδώ επίσης, στο Κερατσίνι, 69 χρόνια αργότερα, δολοφονήθηκε από τους νεοναζί ο Παύλος Φύσας. Στο Κερατσίνι, ο πατέρας του Παύλου Φύσας ήταν εργάτης στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του περάματος. Όμως, θα ήθελα να ξεκινήσουμε με την αναφορά στους νεκρούς της ηλεκτρικής. Ο Αντώνης Καλαποθάκος, ο αρχηγός της φρουράς του εργοστασίου, εργαζόμενος στην ηλεκτρική εταιρεία. Ο νεκρός, ο πρώτος νεκρός. Νίκος Γιοριάδης, επίσης εργαζόμενος στην ηλεκτρική εταιρεία. Ο Δημήτρης Μαργαρώνης, εργαζόμενος της ηλεκτρικής εταιρείας. Ο Γιώργος Γιόρδας, ο Γιάννης Ιλιόπουλος, ο Παναγιώτης Κοσμίδης, ο Ανδρέας Κούνουμπας, ο Παναγιώτης Μαυρομάτης, ο Γρηγάρης ο Γρηγόρης Μεγκίσογλου, ο Συρίγος Παπάζογλου, ο Ακρύτας το Ρωσιάδης. Η ΕΕΡΤ και το πρώτο πρόγραμμα αφιερώνει αυτό το ραδιοφωνικό ντοκιματέρ στη μνήμη τους. Στιγμές, στιγμές θαρώ πως οι στρατιώτες που πέσανε στη μάτωμένη γη δεν κοιτώνται θαρώ κάτω απ' το χώμα αλλά έχουν γίνει άσπροι γεννανοί. Πετούν και μας καλούν με τις κραυγές τους απ' τους καιρούς αυτούς τους μακρινούς κι ίσως γι' αυτό πολλές φορές ιωπώντας κοίτα με τους θλιμμένους ουρανούς. Πετάει ψηλά το κουρασμένο σμάρι στις δύσεις τι θα μπει φεγγοβονή και βλέπω ένα κενό στη φαλαγγά του κι είναι ίσως η δική μου η θέση αυτή. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Ήρθει μια μέρα που μ' αυτό το σμάρι στο Μέγα Τάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ' τα ουράνια όλους εσάς που έχω αθήσει εδώ. Κύριε Γιώργο Χατζόπουλε, οι πρόσφυγες έρχονται στο Κερατσίνι στις αρχές της δεκαετίας του 1920, βέβαια κάποιοι πρόσφυγες εγκαθίστανται στη Γραπετσόνα και αρκετά νωρίτερα. Θέλετε να μας πείτε για την εγκατάσταση των προσφύγων τη δεκαετία του 1920. Δημιουργούνται οικιστικοί θύλακες. Ναι, ήδη το 1922 με την μικρασιατική καταστροφή. Είχαν προηγηθεί όμως από το 19, είχα έρθει μεμονωμένα, οι οποίοι έλαβαν και στις μάχες του μακεδονικού αγώνα και υπήρχε αρκετός ποντιακός οικισμός στη Γραπετσόνα. Όχι βέβαια γιατί η Γραπετσόνα ήταν έρημη, είχαν εργοστάσια μόνο, τα οποία είχαν λειτουργήσει νωρίτερα. Το 1922 όμως έφτασε όλη η μεγάλη... Μετά την μικρασιατική καταστροφή και τη συνθήκη της Λοζάνης βασφαλώς. Και βέβαια ο Πειραιάς δέχτηκε όλο σκεδόν και η Θεσσαλονίκη βέβαια, αλλά ο Πειραιάς ήταν το μεγαλύτερο λιμάνι που προσήλθαν οι πρόσφυγες. Και βέβαια η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα και άλλες... Αλλά ο Πειραιάς είναι το μεγαλύτερο βάρος. Ακριβώς στην καρδιά του Πειραιά είναι και η Γραπετσόνα. Είναι το νότιο τμήμα του Πειραιά και ήταν όπως σας είπα έρημο. Κύριε Χατζόμπουλε ποιοι νοικιστικοί θυλακές έχουμε, έχουμε στην Γραπετσόνα εγκαθίσταται γύρω από την περιοχή των Βούρλων, έχουμε την περιοχή του Αγίου Ευθυμείου και έχουμε και στα Ταμπούρια τις προσφυγικές κατοικίες, τους προσφυγικούς νοικισμούς. Ο μεγάλος όγκος ήταν στην Γραπετσόνα. Ήταν από την γέφυρα του Αγίου Διονυσίου και έχει απλωθεί μέχρι τα Ταμπούρια βέβαια και αργότερα έφτασε και στην Αμφιάλη. Αλλά λοιπόν στα βόρεια της οικιστικής ζώνης, της κύριας οικιστικής ζώνης του Πειραιά, οι πρόσφυγες τοποθετούνται στα μέρη εκείνα που δεν υπήρχαν πληθυσμοί, γιατί οι ντόπιοι πληθυσμοί πριν από την εγκατάσταση των προσφύγων στο Κερατσίνι και στη Δραπετσόνα ήταν μικρός ο αριθμός των κατοικών. Πάρα πολύ μικρός. Ήταν πώς να πω ο κεντρικός Πειραιάς η πόλη που λειτουργούσε και οι παράνομοι μπορώ να πω του Πειραιά που ήταν στην Πειραϊκή από τη μία πλευρά και στη Δραπετσόνα από τον Αγιο Διονύσι από την άλλη πλευρά. Και οι πρόσφυγες, φίλοι ακροατές χρησιμοποιούνται εν πολλής ως φτεινά εργατικά χέρια στα εργοστάσια που ήδη υπήρχαν στην παραλιακή ζώνη. Το εργοστάσιο βέβαια της ΔΕΕ με το φουγάρο του σύμβολο των κοινωνικών αγώνων κυρία Μαυροϊδή αλλά και το πόσιμο της περιοχής αφού είναι ορατό από πολλές πλευρές και από πολλά σημεία του λεκανοπεδίου της Αττικής. Στο σημείο αυτό θα ακούσουμε τον καθηγητή ιστορίας σύγχρονης ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τον κ. Γιώργο Μαργαρίτη να μας μιλάει για το πώς οι πρόσφυγες χρησιμοποιήθηκαν ως φτεινά εργατικά χέρια και κ. Τομπηρέα. Η ενσωμάτωση των προσφύγων έχει επιτευχθεί, έχει ολοκληρωθεί από τη δεκαετία του 1930. Σε μεγάλο βαθμό και όχι χάρις τις προσπάσεις του ελληνικού κράτους, χάρις την επέβαση κοινωνίας των εθνών και λοιπά, δεν μπορούμε να πούμε ότι έχει δημιουργηθεί μια αξιοπρεπής εγκατάσταση, αλλά οπωσδήποτε οι άνθρωποι, αν θέλετε, σε αυτές τις προσφυγικές συνικίες της Ανθήνας όπου τα σπίτια είναι των 15 τετραγωνικών ή των 17 τετραγωνικών και μέσα ζει η οικογένεια ολόκληρη. Και χρησιμοποιούνται ως φτεινό εργατικό δυναμικό. Με κοινή τουαλέτα, με κοινή κουζίνα, με κοινή κοινή κοινή και με κοινή αυλή κλπ. Αυτό είναι ένα είδος αποκατάστασης, ένα είδος ότι τέλος πάντων οι άνθρωποι ξαναπροσπαθούν, ξαναξεκινούν τη ζωή τους. Δυναμικό υπάρχει, δηλαδή υπάρχουν εποχές, τι να σας πω, τα μεγάλα έργα, το παλιό αεροδρόμιο που γίνεται τέτοια συζήτηση σήμερα, το παλιό αεροδρόμιο της Αθήνας, το ελληνικό, είναι έργο της εποχής. Εκεί δουλεύαν 8-10.000 εργάτες κάθε μέρα με τεράστιο έργο, γιατί χρειάστηκε να εισοπεδωθούν λόθη για να γίνει αυτό το έργο. Είναι έργο της κατοχής, παραγγελία των γερμανικών δυνάμεων κατοχής και έργο που υλοποίησαν ελληνικές τεχνικές εταιρίες από την γερμανική επίβλεψη. Και στην περίπτωση του Πειραιά, γιατί σε όλη την παραλιακή μετόπιση βρίσκονται πολύ μεγάλα εργοστάσια, από το εργοστάσιο των λιπασμάτων μέχρι και το εργοστάσιο της ΔΕΕΙ στο Κερατσίνι, και εκεί έχουμε και γιτνίαση με τις προσφυγικές γειτονίες, οπότε χρησιμοποιούνται στην έργα. Στο Πειραιά έχουμε ένα άλλο μεγάλο έργο, αντίστοιχο, άλλο μεγάλο έργο, αυτό είναι οι ναυτικές εγκαταστάσεις από Αφιάλη μέχρι Σκαραμαγγά. Αυτό είναι έργο της κατοχής του γερμανικού πολεμικού ναυτικού, για βάση υποβρυχείων το σχεδιάζαν και για βάση της ανάπτυξης του γερμανικού ναυτικού στο Αιγαίο, το οποίο θέλετε ακόμα και σήμερα όλα αυτά τα συγκροτήματα και κυρίως οι υπόγειες κατασκευές κάτω από το όρος Εγάλεο εκεί στην Αφιάλη του Πειραιά, αυτά τα πράγματα είναι έργα ακριβώς της περίοδου. Σκεφτείτε ότι αυτές τις στωές που ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζουν και σήμερα είναι στρατιωτικός χώρος και δεν είναι επισκέψιμος, ότι αυτές οι στώες πρισέσκαψαν οι προγονείς μας στην κατοχή, κυρίως με τα χέρια τους, δηλαδή με τους λωστούς και σπάγανε το βράχο και ούτω κατεξής. Πολύ μεγάλα. Και φυσικά αυτά αποδίδανε ένα εντυπωσιακό ποσοστό κερδών στους αυτούς που αναλάμβαναν αυτές τις εργολαβίες. Που ήταν φαντάζομαι μια κλειστή ομάδα πολύ κοντά στην κυβερνητική εξουσία, στην κατοχική κυβέννηση. Πολύ κοντά, πολύ κοντά και είναι τόσο παλή εργολάβη. Δηλαδή η εταιρεία που κατασκεύασε τα έργα της γραμμής μεταξά, η ίδια εταιρεία κατασκευάζει στρατιωτικά έργα για τους Γερμανούς μέσα στη διάρκεια της κατοχής. Γεννιούνται όμως και καινούργιες ευκαιρίες, καινούργια, κακές γλώσσες λένε εκείνον τον καιρό, και ήρθαν αειθήμες ότι ποσοτάδε που ξεκίνησε μπήκε στην κατοχή με ένα περίπτωρο βγήκε με πολυκατάστημα. Ο κ. Γιώργος Τσιρίδης έχει μελετήσει τη τοπική ιστορία και όπως σας είπα και προηγούμενα έχει συγγράψει μια μονογραφία για την εγκατάσταση των προσφύγων στη Δραπετσόνα και κυρίως των ποντίων προσφύγων στις περιοχές αυτές, το Κερατσίνι και στη Δραπετσόνα. Κ. Τσιρίδη, από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα δημιουργούνται εργοστάσια σε όλη την παραλιακή ζώνη, δηλαδή από τον όρμο του Κράκαρη που είναι κοντά στο λιμάνι του Πειραιάι για να καταλάβουν οι ακροατές μας, μέχρι και εδώ που βρισκόμαστε στο εργοστάσιο της ΔΕΙ στο Κερατσίνι, στον ατμοελεκτρικό σταθμό του Αγίου Γεωργιού. Θέλετε να μας πείτε ποια είναι τα εργοστάσια τα οποία λειτουργούν σε όλη την παραλιακή μετόπι. Ξεκινώντας από τη Ρετσίνα ακόμα, πολύ μακριτερα, πολύ κοντύτερα στο σημερινό Πειραιάι δηλαδή, επεκτείνονται σιγά σιγά τα εργοστάσια και προς τα δω είναι οι Δεξαμενές που λειτουργούν και το εργοστάσιο του Βασιλιάδη στο λιμάνι επάνω και κατόπιν επεκτείνονται και περνούν τον όρμο του Κράκαρη, τον κάγο του Κράκαρη, φτάνουν στα λιπάσματα, γίνονται το 1909 τα λιπάσματα, το 1911 το τσιμεντάδικο, εκεί κοντά υπάρχει σαπονοποιείο, υπάρχουν μήλοι, υπάρχουνε ταμπάκικα, υπάρχουν γυψάδικα, πολλά εργοστάσια και οι ΔΕΙ φυσικά, η οποία τροφοδοτεί με ρεύμα όλη την πρωτεύουσα, η Power που κατόπιν έγινε ο ΑΕΙΣ όπως είπατε, αυτά τα εργοστάσια υπήρχανε τα πρώτα που σας είπατε, το 1910 και το 1911 και το 1912, υπήρχανε στην περιοχή αυτή και εδώ ήρθαν οι πρόσφυγες το 1922, τους έστειλαν προφανώς, δεν έκαναν την μικρασιατική διαδραστροφή για να τροφοδοτήσουν με εργαλτικό δυναμικό τα εργοστάσια, αλλά επευκαιρία τους έστειλαν εδώ και έστειλαν, ναι τους πατεράδες μας, τους έστειλαν εδώ για να δουλεύουνε από το πρωί που έβγαινε ο ήλιος, μέχρι το βράδυ που έπεφτε ο ήλιος, γιατί δεν υπήρχε ηλεκτρικό φως για τα εργοστάσια αυτά, να δουλεύουν όλη αυτή ημέρα για ένα εμερόκάματο, να παρακαλάνε το πρωί να μπουν στο εργοστάσιο, να βάζουν βουλευτές και υπουργούς μέσο για να μπουνε στα λιπάσματα ή στη ΔΕΙ ή στο Τσιμεντάδικο, για να βγάλουν ένα εμερόκάματο. Και εδώ λοιπόν εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες και να πούμε ότι στον όρμο του Κράκαρη ο Θόδωρος Αγγελόπουλος την τελευταία του ταινία, στην ημητελή ταινία του Ιάλη Θάλασσα, έστισε σαν σκηνικό της παράγγες κάποιων άλλων προσφύγων. Κυρία Μαρία Μαυροειδή, θα ήθελα να μας πείτε για την ιστορία της Power, τον πρόδρομο δηλαδή της ηλεκτρικής εταιρείας. Η Power δημιουργείται στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Λίγο νωρίτερα, η Power and Traction Finance Company, η αγγλική, αγγλικός ομίλος, κατόρθωσε να εξασφαλίσει το αποκλειστικό προνόμιο της ηλεκτροδότησης της Αθήνας και του Πειραιά, με μια σύμβαση η οποία θεωρείται σκανδαλώδης επί δικτατορίας Παγκάλου, στις 17 Οκτωβρίου 1925. Το γεγονός ότι εξασφαλίζει αποκλειστικό δικαίωμα παραγωγής και διανομής ηλεκτρικού ρεύματος, σημαίνει ότι πετάει έξω από την Αθήνα, την προηγούμενη ηλεκτρική εταιρεία, την ελληνική ηλεκτρική εταιρεία, η οποία διέθεται ένα εργοστάσιο, το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος που οικοδομείται και κατασκευάζεται, στο Νέο Φάληρο. Το Νέο Φάληρο. Υπάρχει και σήμερα ως διατηρηταίο μνημείο. Η Power λοιπόν, ευθύς με την υπογραφή της σύμβασης, όπως είπαμε το 1925, δημιουργεί τρεις εταιρείες. Την ηλεκτρική εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, την ηλεκτρική εταιρεία διανομής και την ηλεκτρική εταιρεία μεταφορών, τα λεωφορεία δηλαδή της Αθήνας και του Πυραιά. Και το πρώτο βέβαια πράγμα που κάνει, προκειμένου να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες σε ρεύμα, που υπάρχουν πια στο οικοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας, είναι το πρώτο της μέλημα να φτιάξει ένα σύγχρονο εργοστάσιο. Και η θέση αυτού του νέου εργοστασίου, επιλέγεται να είναι ο όρμος Αγίου Γεωργιού, στον οποίο βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή. Για προφανείς λόγους, είναι δίπλα στη θάλασσα, ώστε να είναι εύκολη η προμήθεια, το ξεφόρτωμα της καύσιμης ύλης, που είναι κοκ και άνθρακας, εισαγόμενος από την Αγγλία, αλλά και βέβαια τα μηχανήματα, τα οποία έρχονται σε κομμάτια και συναρμολογούνται, αλλά και βέβαια βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο μέσα στη βιομηχανική ζώνη, που οι βιομηχανίες του Πειραιά, της Δραπετσόνας, είναι οι πρώτοι και μεγάλοι πελάτες της εταιρείας. Και γι' αυτό και προσπαθήσαμε να συνδέσουμε το εργοστάσιο, εδώ που διαδραματίζεται το ιστορικό γεγονός της μάχης της ηλεκτρικής, με το χώρο. Ποιοι κατοικούν σε αυτόν τον χώρο και τι εργοστάσια άλλα λειτουργούν, γιατί είναι μια κατεξοχήν βιομηχανική περιοχή. Άλλωστε και εκεί, στις αρχές της δεκαετίας του 30, υπήρχε και από την τότε ελληνική κυβέρνηση μία προσπάθεια να μετατρέψει τον Πειραιά στο Μάντζεστερ της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Κάτι που τελικώς δεν επετεύχθη στην πορεία. Παρ' όλα αυτά, έχουμε μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη και βέβαια έχουμε και βιομηχανίες, όπως είναι τα λιπάσματα και τα τσιμέντα, τα οποία είναι εξαιρετικά ενεργοβόρες. Άρα η Power, ρίστο εν παρόδο στη συλλογική μνήμη και τι μετά είναι η Ελεκτρική Εταιρία Αθηνών Πειραιός, παρέμεινε για πάντα Power. Όλοι γνωρίζουν την Power και μάλιστα με πολύ αρνητικές συνδυλώσεις. Μισιτό υπήρξε το όνομα Power εκείνη την εποχή, θα το δούμε και στη συνέχεια. Έχει εξασφαλισμένους πελάτες, είναι πολύ σημαντικό αυτό. Έχει δηλαδή τη βιομηχανία, έχει τον ηλεκτρικό σηδειρόδρομο και δευτερεβόντως εκείνη την περίοδο σιγά σιγά ξεκινάει και η αύξηση της οικιακής κατανάλωσης με την προώθηση ηλεκτρικών συσκευών ήδη στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Στα χρόνια του πολέμου, κυρία Μαυροίδη, πώς λειτουργεί η ηλεκτρική εταιρεία? Αυτό είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία. Θα μου επιτρέψετε να πω πριν πώς το προκείμενο ότι για την περίοδο της κατοχής υπάρχουν πάρα πολλά ζετήματα ανοιχτά, η έρευνα εξελίσσεται και ειδικά το κομμάτι που αφορά το πώς λειτουργούσαν οι επιχειρήσεις μέσα στην περίοδο της κατοχής είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον και ακόμα δεν έχει εξατληθεί. Εδώ λοιπόν είχαμε την ευτυχία να ανακαλυφθεί το αρχείο της ηλεκτρικής εταιρείας αθηνών περιοχών της κατοχής και άρα να έχουμε καινούργια δεδομένα. Θέλω να πω στους ακροατές μας ότι κάνετε μια εξαιρετική δουλειά, δεν είναι μόνο το λεύκωμα, δεν είναι η έκθεση η οποία λειτουργεί εδώ στο ναείς Αγίου Γεωργίου, είναι ότι όλη την ιστορία την αφηγείστε με βάση τα τεκμήρια τα οποία ανακαλύπτει και είναι μια δύσκολη και επίπονη εργασία το να αρχίσεις να ανασυνθέτεις την ιστορία με βάση τα τεκμήρια που έχεις στη διάθεσή σου. Είναι συγκινητική ταυτόχρονα, είναι εξαιρετικά επίπονη σας διαβεβαιώ και το ίδιο μπορεί να πει και η συνάδελφος η κυρία Πανσιλίνα. Θα την ακούσουμε στη δεύτερη ώρα του ράδιο εθνικού τοκιμαντέρ. Επομένως σήμερα με βάση αυτά που έχουμε βρει μπορούμε να έχουμε μία εικόνα για το πώς λειτουργούσε και η App και το εργοστάσιο προκειμένου να καταλάβουμε ότι η μάχη δεν είναι ένας κερδευνός εν εθρία. Οι ρίζες της βρίσκονται μέσα στην πολιτική, κοινωνική, συνδικαλιστική ενδυνάμωση και δραστηριοποίηση των εργαζομένων αλλά και στα προβλήματα που υπήρχαν και πριν από τον πόλεμο και κατά τη διάρκεια της κατοχής και στη συνέχεια. Τι συμβαίνει λοιπόν. Όταν μπαίνουν οι Γερμανοί όπως είπαμε οι Power ήταν αγγλικών συμφερόντων. Αυτό σημαίνει ότι τα στελέχη της επιχείρησης τα βασικά στελέχη πριν των Ελλήνων ήταν Άγγλοι. Όταν λοιπόν καταρρέει το μέτωπο και οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Ελλάδα και προχωρούν καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη και προχωρούν προς την Αθήνα οι Άγγλοι και άλλων εθνικοτήτων στελέχη και εργαζόμενοι της ΙΑΠ εγκατελείπουν τη χώρα. Υπάρχει έγγραφο που καταγράφει ονομαστικά πότε φεύγουν από την Ελλάδα ο γενικός διευθυντής και τα υπόλοιπα στελέχη. Οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα τον Απρίλη του 1941 και φυσικά ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουν είναι η επίταξη βασικών μονάδων και εργοστασίων που θα εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των αρχών κατοχής. Κομβική θέση μέσα σε όλα αυτά τα εργοστάσια δεν μπορεί παρά να έχει το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, ο κεντρικός σταθμός Αγίου Γεωργίου, ο οποίος ξεκινάει την παραγωγή του από το 1929 και είναι η βασική μονάδα όλου του λεγανοπεδίου για την παραγωγή ρεύματος. Επιτάσσεται και τοποθετούν στη θέση του γενικού διευθυντή έναν Γερμανό τον Edgar Thomashausen ο οποίος όμως είναι μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, γνωρίζει πάρα πολύ καλά τα ελληνικά πράγματα γιατί από το 1931 είναι ο γενικός διευθυντής της ΑΕΚΕ στην Ελλάδα. Τοποθετεί δε λοιπόν γενικός διευθυντής όλων των εταιριών του ομίλου της Power. Δεν είπαμε να το επισημάνω τώρα ότι από εκείνες τις τρεις πρώτες θυγατρικές που δημιουργεί η Power, το 1931 η ηλεκτρική εταιρία παραγωγής και η ηλεκτρική εταιρία διανομής συγχωνεύονται και συγκροτούν πια τη γνωστή στη συνέχεια ηλεκτρική εταιρία Αθηνών Πειραιώσεου. Ο Τόμας Χάουζεν λοιπόν δεν αναλαμβάνει μόνο την ηλεκτρική εταιρία Αθηνών Πειραιώσεου αλλά και τη γενική ελληνική εταιρία και την ηλεκτρική εταιρία μεταφορών, όλο τον ομίλου. Μιλάει πολύ καλά ελληνικά από το 1931 στην Ελλάδα. Συνεργάζεται φαντάζομαι, έχει μια άψοχη συνεργασία με τις δάμεις κατοχής. Φυσικά και αυτό μας το αποκαλύπτουν τα έγγραφα τα οποία είναι συγκλονιστικά. Σας αναφέρω στη συνέχεια ένα από αυτά. Και ο οποίος γνωρίζει πάρα πολύ καλά ανθρώπους, πράγματα, πρόσωπα και πράγματα στην Ελλάδα και αποδεικνύεται από τις αμέσως επόμενες κινήσεις του. Άρα, μόλις ανελαμβάνει το εργοστάσιο, το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να βγάλει μια εγκύκλειο, η οποία είναι πολυσέλυδη, πραγματικά συγκλονιστική, για την ρύθμιση των σχέσεων και την επιβολή της πρέπουσας εντός πολλών εισαγωγικών συμπεριφοράς των εργαζομένων απέναντι στα στρατεύματα κατοχής. Καταλήγει η εγκύκλειος αυτή με τη δική του προειδοποίηση ότι όποιος δεν υπακούσει στις εντολές και σ' αυτές τις οδηγίες, θα τιμωρηθεί από εμένα προσωπικά ακόμα αυστηρότερα, παραπάνω και ακόμα αυστηρότερα και από τις πεινές που θα επιβάλουν οι αρχές κατοχής. Στο σημείο αυτό, κυρία Μαρία Μαυροειδή, θα κάνουμε ένα χρονικό άλμα. Θα πάμε στο 1944, στη μάχη της ηλεκτρικής και για πρώτη φορά, επειδή θα επιχειρούμε σήμερα να ανασυστήσουμε το χρονικό της μάχης με βάση τα τεκμήδια. Είναι αυτό που κάνετε εσείς μέσα στο χρόνο, μέσα σε βάθος χρόνου και είναι μια επίπονη εργασία. Υπάρχουν κάποια αρχεία του Ελλάς τα οποία βγήκαν πρόσφατα, ήταν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας και ύστερα από τις επίπονες προσπάθειες της ιστορικού βασιλικής Λάζου. Κυρία Λάζου, είστε στον αέρα, μας ακούτε? Σας ακούω, καλησπέρα σας. Σας ευχαριστούμε θερμά για τη συμμετοχή σας. Θα ήθελα να πω ότι αυτό που θα ακούσουμε σήμερα είναι πρώτη φορά, ακούγεται πρώτη φορά στο ελληνικό ραδιόφωνο. Πώς φτάσατε κυρία Λάζου σε αυτά τα αρχεία της ΔΕΙ και τι περιλαμβάνουν? Τα αρχεία του Ελλάς, συγγνώμη. Τα αρχεία του Ελλάς τα οποία φυσικά συνδέονται με το αρχαιακό υλικό που υπάρχει στο ιστορικό αρχείο της ΔΕΙ και αφορά την κατοχή και είναι μια ευτυχή συγκυρία να μπορούμε να τεκμηριώνουμε αρχαιακά από διαφορετικές πηγές τα γεγονότα. Είναι τύχη για τον ιστορικό της περιόδου αυτή. Τα αρχεία του έκτου συντάγματος του Ελλάς που έλαβε μέρος στη μάχη της ηλεκτρικής σώζοντας το εργοστάσιο από την Ανατίναξη απόκυνται στη διεύθυνση ιστορίας στρατού. Η διεύθυνση ιστορίας στρατού έχει κάνει εξαιρετικό έργο. Έχει διασώσει μια σειρά από αρχεία που αφορούν τον ελληνικό στρατό από την συγκρότησή του το 19ο αιώνα μαζί με τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους μέχρι και σήμερα. Και ένα μέρος των αρχειών αυτών αφορούν την κατοχή. Και είναι αρχεία του Ελλάς διαφόρων μονάδων του Ελλάς που έχουν πέσει στα χέρια του στρατού κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων το συγκεκριμένο αρχείο υποθέτουμε ότι έφτασε στα χέρια του στρατού μέσα από τις συγκρούσεις των δεκεμβριανών. Είναι ένα εχμάλωτο να το πούμε έτσι αρχείο. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η έκφραση αυτή εχμάλωτο αρχείο. Εχμάλωτο, ναι. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων που έγιναν και των δεκεμβριανών και αργότερα του εφηλείου πολλά από τα χέρια του αντιπάλου γιατί αντίπαλος ήταν ο Ελλάς με τους Βρετανούς και τις δυνάμεις του ελληνικού στρατού εθνοφυλακής τότε και αργότερα στον εφήλειο πέρασε στα χέρια των νικητών της σύγκρουσης και των δεκεμβριανών και του εφηλείου αργότερα έτσι γι' αυτό το βάζουμε σε εισαγωγικά και το λέμε εχμάλωτο αρχείο. Τι περιλαμβάνει αυτό το αρχείο, τι τεκμήρια περιλαμβάνει το αρχείο του Ελλάς. Είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό αρχείο όταν μπορώ να πω όταν το είδα για πρώτη φορά δεν πίστευα στα μάτια μου ότι υπάρχει αυτό το υλικό. Είναι ένα πλούσιο αρχείο το οποίο περιλαμβάνει εκθέσεις στρατιωτικές, ημερολόγια, διαταγές από το Σεπτέμβριο του 1944 μέχρι και τις παραμονές των δεκεμβριανών αρχές Δεκεμβρίου δηλαδή πάλι του 1944 και αφορούν το έκτο ανεξάρτητο σύνταγμα του Ελλάς. Τα δύο πολύ σημαντικά τεκμήρια τα οποία αξιοποιήσαμε για τη μελέτη της μάχης της ηλεκτρικής είναι η έκθεση του διοικητή του πρώτου τάγματος του έκτου ανεξάρτητος σύνταγματος του Ελλάς Πειραιά Πέτρου Εσταθόπουλου και του καπετάνιου του τάγματος Αλέκο Βαρετιμίδη, η οποία συντάχτηκε τέσσερις ημέρες ύστερα από τη μάχη, στις 17 Οκτωβρίου του 1944. Στην έκθεση αυτή αποτυπώνεται το καλά σχεδιασμένο και ορθά εκτελεσμένο επιτελικό σχέδιο που κατέστησε δυνατή την ανατροπή του αριθμητικού συσχετισμού και της υπεροπλίας των Γερμανών. Αυτό είναι το ένα σημαντικό τεκμήριο. Υπάρχει όμως και μια δεύτερη έκθεση, η οποία αφορά τη συνολική δράση του Συντάγματος, του έκτου συντάγματος του Ελλάς, στις 12, στις 13 και 14 Οκτωβρίου του 1944. Κυρία Λάζου, στο σημείο αυτό θα μου επιτρέψετε να ακούσουμε ένα απόσπασμα από την έκθεση Ενεργίας Τάγματος προς Διάσωσιν της Ελεκτρικής. Έκθεση Ενεργίας του Τάγματος προς Διάσωσιν της Ελεκτρικής Την 12 του μήνός Οκτωβρίου και περιόδαν οκτώ πρώμες Συνδρίας Η Γερμανία πέσυραν εκ του συνοικισμού της Ευγενίας τα πυροβόλατον και όλο το άλλο υλικό εκτός από ένα αυτό με τον τύπο Στέν, ενώ σε τηλεμέτρου ο Τσάιτς και τίνων άλλων υλικών. Ο Λοχαγός του Λόχου ανέφερε μέσω στο Τάγμα την αναχώρηση των Γερμανών και επιπλέον έστειλε και πάλι περίπολων εκτριών αγωνιστών δια την εκκαθάριση της θέσεως των πυροβολίων. Περίωραν όμως 10 και 30, κούρσα Γερμανική πλήρης στρατιωτών, καλώς εξοπλισμένων διαυτομάτων κλπ δήλθεν εκ του συνοικισμού, κατευθυνόμενη προς την ηλεκτρική, πράγμα το οποίο παρέσυρε τους αγωνιστές των μέτρων ασφαλείας αλλά ούτε κατελθόντες του αυτοκινήτου κατευθύνθησαν προς τα πυροβολία και οι δόντες τους συμμετέρους εντός του καταβλησμού των πυροβολίων τους εχμαλώτησαν και τους οδήγησαν στο εργοστάσιο της ηλεκτρικής. Ο λόχος της Ευγένειας ανέφερε αμέσως το γεγονός τη διοίκηση του τάγματος. Το δε τάγμα κυνητοποίησε δια κάθε ενδεχόμενον τα σενόπλους δυνάμεις των λόχων Ευγένειας, Ταμπουρίων, Δραπετσώνων και εν φιάλης και έζητησε από τη διοίκηση του συντάγματος το τι πρέπει να γίνει, να ανοίξουμε μάχη ή να αποσυλθόμεν και εσύν το χρόνος, ο επιτελής του τάγματος, έφεδρος ανθιπολογαγός Θημοσθένης Μιχαηλίδης, έφτασε επί τόπου και έταξε τους αγωνιστές στις αρμόσες θέσεις. Επέβαλε πειθαρχίαν πυρός και ταυτόχρονα μετά του κοβήτου της τετραλογίας Γεωργίου Γατζηγεωργίου απέστειλε σύνδεσμο προς τους Γερμανούς του εργοστασίου διά την ελευθέρωση των αγωνιστών μας. Άλλους θα ευρισκόμεθα εις την δυσάρεστον θέση να τους ανοίξουμεν μάχη. Το ίδιο εινήργησε χωριστά και η διοίκηση του τάγματος δια συνδέσμο. Πριν όμως επιστρέψει ο σύνδεσμος τριάντα Γερμανοί υποδηλατιστές της κοπής δια της οδού αναπαύσεως και πυροβολούντας κατευθύνοντο προς το εργοστάσιο ίσως προς βοήθεια των συναδέλφοντον στην καμπίνα όμως της οδού και ακριβώς το περίβολο των μηνυμάτων οι μέτεροι ανταπέδωσαν στα πειράτων αποτέλεσμα του οποίου ήτο η καθήλωσης των Γερμανών και η γεννήκευση της μάχης προς στιγμή. Κυρία Λάζου πως δρά ο Ελλάς τους τελευταίους μήνες πριν από την αποχώρηση των Ναζία από την Αλλάδα. Κυριακότερα στην περιοχή του Πειραιά. Στην περιοχή του Πειραιά συγκροτείται ήδη από το 1942 το Σύνταγμα του Ελλάς Πειραιά με στρατιωτικό υπεύθυνο το Βαγγέλη Κουζινόπουλου. Παρά το περιορισμένο αριθμό των ενόπλων μαχητών, τον πενηχρό οκλισμό και την αλυπή εκπαίδεση κατορθώνει να αναπτυχθεί οργανωτικά. Αυτό το πρώτο Σύνταγμα του Ελλάς διαλύεται ουσιαστικά με τον βοβαρτισμό της 11ης Ιανουαρίου του 1944 που πλήτει το Πειραιά. Και ανασυγκροτείται πια το Σεπτέμβριο του 1944, λίγους ενάμιση μήνα πριν την υποχώρηση των Γερμανών, σχηματίζοντας τέσσερα τάγματα. Το πρώτο τάγμα Ταμπουρίων Αγίας Σοφίας, το δεύτερο τάγμα Κοκκινιάς, το τρίτο τάγμα Καμινίων Φαλήρου και το τέταρτο τάγμα του Κέντρου Πειραιά. Διοικητής είναι ο ταγματάρχης που προέρχεται από τον ελληνικό στρατό, ο Σωτήρης Κιβέλος, ένας στρατιωτικός με πλούσια εμπειρία στις πολεμικές περιπέτειες του ελληνικού κράτους, Μικρασία και Ελληνοηταλικό Πόλεμο, ο οποίος αναλαμβάνει τη διοίκηση με καπετάνιο του συντάγματος τον Νίκαδρο Κεπέση, ο οποίος δρά με το ψευδόνιμο Αγαμέμνων, έναν πρόσφυγα από τη Μικρά Ασία, ο οποίος από πολύ νέος εντάσσεται στην κουμμουνιστική νεολέα και συμμετέχει ως έφεδρος ανθιπολογαγός στον Ελληνοηταλικό Πόλεμο. Και είχα την ευκαιρία, κυρία Λάζου, να το συναντήσω όταν ήμουν έφηβος, τον Νίκαδρο Κεπέση, τον καπετάνιο Νίκαδρο Κεπέση. Πρόκειται για μια σπουδαία προσωπικότητα, ο οποίος έχει προσφέρει πολλά και στον Εθνικό Πελευθυρωτικό Αγώνα, αλλά και στους αγώνες της αριστεράς στη συνέχεια, διώχτηκε, φυλακίστηκε και συνέχισα να προσφέρει μέχρι τα βασιά του γεράματα. Το Σύνταγμα εμφανίζεται στις συνυκείες με ολιγάριθμες ομάδες, 40-50 ατόμων, οι οποίες περιφρουρούν σε μόνιμη βάση τις χειτονιές. Με τα φρουραρχεία και τις παραμονές της απελευθέρωσης, η δύναμή του κοιμένεται λίγο πάνω από 3.000 άνδρες. Αν υπολογίσουμε μαζί και όσους εντάσσονται στο ΕΛΑΝ, το Εθνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό, γιατί μιλάμε για το Πειραιά, έχουμε θάλασσα, τότε μιλάμε για μια οργανωμένη δύναμη περίπου 7.500 ανδρών. Θα έλεγε κανείς ότι όλο αυτό το σώμα ήταν εξαιρετικά αξιώμαχο, όμως υπήρχε ένα ζήτημα, ένα ζήτημα το οποίο έφτανε μέχρι τις τελευταίες μέρες της κατοχής. Ήταν το ζήτημα και το πρόβλημα της έλλειψης οπλισμού. Μέχρι την τελευταία στιγμή προσπαθούνε να εξασφαλίσουνε τουφέκια, ελαφρύ οπλισμό, αλλά και βαρύτερο, πιστόλια και όπλο πολυβόλο, μπρεν, να εξασφαλίσουνε για τους μαχητές. Και από όλη αυτή τη δύναμη, τελικά, οπλίζεται ένα πολύ μικρό ποσοστό, περίπου, αναφέρατε στις εκθέσεις, 1.200 άτομα. Είναι αυτοί οι μαχητές, κυρία Λάζου, που παίρνουν μέρος στη μάχη της ηλεκτρικής. Δεν παίρνουν όλοι μέρος στη μάχη της ηλεκτρικής, παίρνει μόνο το τάγμα, το οποίο έχει αρμοδιότητα τη μάχη, την περιοχειακή που βρίσκεται το εργοστάσιο, είναι το τάγμα Ταμπουρίων και Κερατσινιού-Δραπετσόνας. Παίρνει συγκεκριμένα αυτό το τάγμα, τα υπόλοιπα αναλαμβάνουν ένα άλλο εξίσου δύσκολο έργο, την προάσπιση του λιμανιού του Πειρέα. Γιατί σε αντίθεση με την Αθήνα, η οποία κυρίζεται ανοχήρωτη πόλη, ο Πειρέας ολόκληρος υπονομεύεται από τις γερμανικές δυνάμεις, οι οποίες παραμένουν στην περιοχή και αφού έχει απελευθερωθεί η Αθήνα, υπονομεύουν κρυκτικά το λιμάνι και το ανατινάσουν. Στο σημείο αυτό, φίλια κουρατές του πρώτου προγράμματος, κυρία Λάζου, θα βάλουμε μια άνοτελία και στο σημείο αυτό θα ακούσουμε το δεύτερο μέρος της έκθεσης ενεργίας τάγματος προς διάσωση της ηλεκτρικής και μετά από αυτό θα πάμε στο δελτίο ειδήσεων. Θα επιστρέψουμε στο ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής και μετά τις ειδήσεις για το δεύτερο μέρος του ραδιφωνικού τοκιματέρ εδώ από τον Ατμοελεκτρικό Σταθμό Αγίου Γεωργίου. Πρόνος όμως επηρεοφορήθη ο επιτελής την αποδοχή της προτάσεώς μας από τους Γερμανούς και την απελευθέρωση των αγωνιστών μας και προς τούτο διατάσει αμέσως την πάυση του πυρός και την οπιστοχώρεση των λόφων του Αγίου Γεωργίου όλων των μημάτων φοβούμενος εξάλλου και την περικύκλωση εκτισοδού βασιλέως Γεωργίου Β'. Μεμονωμένοι όμως αγωνιστές μας εξακολουθούν να πυροβολούν διότι πυροβολούν και οι Γερμανοί εκ της κοπής προς όλα σχεδόν τα κατευθύνσεις εναντίον παντός αδιακρίτως έως ότου η διοίκησης του τάγματος κατόρθουσε διασυνδέσμα την πάυση του πυρός. Απόλοιε οι μετέρων δυο νεκροί η θρηλική αγωνιστέ Κοσμήδης Παναγιώτης και Μαυρομάτης Παναγιώτης και τρεις τραυματίαι και Παπάζογλου Συρίγος νεκροί. Απόλοιε του εχθρού εις Γερμανός εχμάλωτος και πέντε ποδήλατα. Εν συνεχεία η διοίκηση του τάγματος δια του αξιωματικού πληροφοριών Εφέδρου Ανθιπολογαγού Κωνσταντίνου Φερετούρου επτυροφορήθη από δύο Γερμανούς λιποτάκτες που παρεδόθησαν στον Ελλάς και υπηρέτουν στην ΣΕΛ Περάματος την υπονόμευση αυτής και των εξοπλισμών και την δύναμη των ανδρών και επειδή επιπροσθέτωσε πληροφορήθη και την υπονόμευση του εργοστασίου της ηλεκτρικής έλαβε τα κάτω από τη μέτρα ασφαλίας. Δεύτερον, μια δημιρία του Λόχου Ταμπουρίων θα καταλάβει τα νότια ανατολικά συμπορίας του ίδιου Βασιλίου Βεζηγιόπουλου να καταλάβει το ύψωμα νοτιοδυτικά του Αγίου Γεωργίου με αποστολή να φράξει τη διέλευση των Γερμανών προς την οδό Σαλαμίνος και να έχει μέτωπο προς την οδό Περάμα και να έχει σύνδεσμο με την δημιρία του Λόχου Ταμπουρίων. |
