| 9η Διάλεξη: Να δουλέψουμε λίγο με την πιο κρίσιμη, αν θέλετε, κατηγορία στο χώρο της ειδικής αγωγής. Και γιατί το λέω αυτό. Γιατί σε ό,τι αφορά τις δυσκολίες σε σχέση με τη διδασκαλία, σε ό,τι αφορά τις προκαταλήψεις από αιώνες που έχουνε δομηθεί, σίγουρα είναι πολύ περισσότερες για τη νοητική αναπηρία, από ότι είναι γιατί, για τα τυφλά, για τα κοφά, για την κινητική αναπηρία. Τώρα, υπάρχουν αρκετοί όροι που χρησιμοποιούνται για τη νοητική αναπηρία. Είναι η νοητική καθυστέρηση, είναι η νοητική ιστέρηση, είναι η νοητική ανεπάρκεια. Η νοητική ανεπάρκεια είναι από τους πιο παλιούς όρους, που σήμερα δεν χρησιμοποιείται τόσο πολύ. Η νοητική ιστέρηση και η νοητική καθυστέρηση αντανακλούν... Καταρχάς, ποιο σας αρέσει πιο πολύ, η νοητική ιστέρηση ή η νοητική καθυστέρηση? Ιστέρηση, κανέναν. Δύο λόγοι για τους οποίους χρησιμοποιούνται τι και οι δύο. Πρώτον, κάποιοι χρησιμοποιούν την νοητική ιστέρηση, προσπαθώντας να αποφύγουν όλες τις αρνητικές συνδέσεις που έχει όρος καθυστέρηση. Όμως, χρησιμοποιούνται επίσης δύο όροι γιατί υπάρχουν δύο διαφορετικές θεωρίες, σε ό,τι αφορά την νοητική αναπηρία. Αυτή της νοητικής καθυστέρησης λέει τι? Ότι τα άτομα με τη νοητική καθυστέρηση αναπτύσσουν τις γνωστικές δεξιότητες... με παρόμοιο τρόπο με τους τυπικούς, μόνο που τις αναπτύσσουν πιο αργά αλλά και λιγότερο. Δηλαδή, καθυστερεί η εξέλιξή τους, αλλά φτάνει και σε ένα πλατό. Δεν σημαίνει, δηλαδή, ότι αναπτύσσονται όσο και οι άλλοι. Αναπτύσσεται όμως με τον ίδιο τρόπο. Τι θα πει αυτό με τον ίδιο τρόπο που αναπτύσσεται η γλώσσα στους υπόλοιπους, με τον ίδιο τρόπο αναπτύσσουν και τη γλώσσα. Άρα ξέρετε, να δώσω ένα παράδειγμα. Άρα οι υπόλοιποι αναπτύσσουν τη γλώσσα έτσι ώστε να καταλαβαίνουν παρημίες. Εμείς όλοι. Και να καταλάβεις μια παρημία είναι μια γλωσσική δεξιότητα. Έτσι με βάση αυτή την αντίληψη και τα άτομα με νοητική καθυστέρηση... αναπτύσσουν αυτή τη γλωσσική δεξιότητα, αλλά πιο αργά και περιορισμένα. Αντίθετα, η άλλη θεωρητική αντίληψη στη νοητική αισθέρηση, λέει τι? Πες μου. Αυτό το λένε και οι άλλοι. Όχι πιο αργά, δηλαδή ποτέ. Αυτό το λένε και οι άλλοι, όμως. Και η νοητική καθυστέρηση λέει τι? Ότι, για παράδειγμα, μπορεί να μην αναπτύξουν ποτέ τη δυνατότητα να κάνουν τη μεταφορά. Γλωσσική μεταφορά, έτσι. Αλλά μπορεί να καταλάβουν λίγο. Μην μπορούν να την παράγουν, μπορεί να την καταλάβουν, ίσως, κάποια στιγμή. Κάποιοι από αυτούς. Όμως, εάν δούμε ότι ο άνθρωπος τι αναπτύσσει. Αναπτύσσει η γλώσσα. Πολλές δεξιότητες στη γλώσσα. Αναπτύσσει την προσοχή. Πολλές δεξιότητες στην προσοχή, έτσι. Και ξέρουμε ότι αυτό αναπτύσσεται σε συγκεκριμένα στάδια στους τυπικούς. Μέχρι εδώ καλά. Η πρώτη αντίληψη λέει ότι τα ίδια στάδια ανάπτυξης... Από τα ίδια στάδια ανάπτυξης περνούν και οι άνθρωποι με νοητική καθυστέρηση. Άσχετα που θα φτάσουν. Μπορεί να μην φτάσουν ποτέ κάπου. Αλλά τα στάδια είναι τα ίδια. Γι' αυτό και λένε ότι περνάνε από τα ίδια στάδια αλλά καθυστερούν. Και κάπου δεν φτάνουν ποτέ. Η άλλη ερμηνεία της νοητικής αισθέρησης λέει ότι... η ανάπτυξη των ανθρώπων με νοητική αισθέρηση είναι ποιοτικά διαφορετική. Δεν αναπτύσσονται δηλαδή με τον ίδιο τρόπο. Γι' αυτό και δεν χρησιμοποιούν το καθυστέρηση αλλά το ιστέρηση. Ερευνητικά δεδομένα υπάρχουν και για τις δυο θεωρητικές αντιλήψεις. Άρα ο καθένας θα πρέπει να μελετήσει αρκετά καλά, ώστε να τοποθετηθεί στη μία ή στην άλλη. Στη βιβλιογραφία, βέβαια, ο ενοποιητικός όρος είναι ο όρος νοητική αναπηρία. Στις παρακάτω διαφάνειες, λοιπόν, θα δείτε να εμφανίζεται και το νοητική αναπηρία και το νοητική καθυστέρηση. Γιατί όταν μιλάει για παράδειγμα για τη γλώσσα, θεωρώ ότι είναι το μοντέλο της καθυστέρησης. Εσείς αυτό που θα πρέπει να χρησιμοποιείτε είναι το νοητική αναπηρία. Είναι ο διεθνής όρος. Και αν χρησιμοποιείτε οποιοδήποτε από τους άλλους δύο, να ξέρετε γιατί το κάνετε. Ναι. Είναι ακριβώς τα ίδια. Εάν όμως εγώ πιστεύω ότι η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών με νοητική αναπηρία, είναι ουσιαστικά διαφορετική από των άλλων παιδιών, τότε θα χρησιμοποιώ τον όρο νοητική ισθέρηση. Γιατί θεωρώ ότι δεν είναι απλά ότι κάνουν τα ίδια οι εξελεκτικά βήματα, αλλά φτάνουν, κάνουν τα τρία πρώτα και σταματάνε, αλλά κάνουν άλλα βήματα. Αλλιώς αναπτύσσεται η γλώσσα, αλλιώς αναπτύσσονται οι γνωστικές δεξιότητες. Αυτό σας το λέω μόνο για να κατανοήσετε ότι υπάρχει περισσότερη θεωρία από πίσω, όταν κάποιος λέει νοητική ισθέρηση. Και δεν το κάνει μόνο για να μην χρησιμοποιεί το καθυστέρηση, γιατί του θυμίζει κάτι κακό. Εντάξει. Πολύ πολύ γρήγορα την ιστορία, γιατί την ξέρετε και μερικά πράγματα τα είπαμε, και όταν μιλούσαμε για την αναπηρία. Αυτό που έχει σημασία να θυμόμαστε από την ιστορία είναι τι? Ότι η νοητική αναπηρία δεν είναι κάτι καινούριο, δεν είναι σαν τις μαθησιακές δυσκολίες, το δέπι ή το αναφτισμό, είναι από πάντα. Έτσι. Άσχετα βέβαια πώς ερμηνεύονταν. Τώρα, πρώτα-πρώτα η φροντίδα στις προϊστορικούς χρόνους είναι τι? Μόνο η επιβίωση, για όλους όμως. Άρα όποιος ήταν αδύναμος κρύκος, ουσιαστικά επιλέγονταν τι? Η θανάτωσή του. Στους αρχαίους χρόνους δεν έχουμε τίποτε από φροντίδα, έτσι, και όταν έχουμε περίθαλψη, από τι εξαρτάται? Από την τάξη του ατόμου. Αν ήσουνας τους δούλους, δεν περίμενες να έχεις βέβαια κάποια ούτε περίθαλψη. Στους Βυζαντινούς χρόνους, το έχουμε αναφέρει ξανά, εμφανίζεται πρώτη φορά τι? Η δημιουργία φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, όπου εστιάζουν πού όμως. Είτε στη φροντίδα, να έχουνε φαγητό, να έχουνε ένα χώρο να μένουν, είτε στην εκμάθηση κάποιου επαγγέλματος. Ο μεσαίωνας είναι μαύρος για όλους. Για τους ανθρώπους με νοητική ισθέρηση, τι συμβαίνει στον μεσαίωνα? Με τι συνδέθηκε η νοητική ισθέρηση, η νοητική αναπηρία, εκτός από αυτό. Πρώτα απ' όλα, αν υπήρχε κάποιο πρόβλημα, σημαίνει ότι υπάρχει μια αμαρτία από πίσω. Στον μεσαίωνα τι έχουμε, έχουμε την υποχώρηση κάθε επιστήμης, επιστημονικής εξήγησης, ορθού λόγου εξήγησης, και την κυριαρχία της θρησκολυψιών. Όλα ερμηνεύονται με το ότι ο άνθρωπος έκανε κάτι πολύ κακό, και πρέπει να τιμωρηθεί ή έχει ήδη τιμωρηθεί γι' αυτό. Άρα στον μεσαίωνα η νοητική αναπηρία συνδέεται με την ύπαρξη, τι αμαρτίας και δεύτερον με δαιμονισμό. Πάμε τώρα, Γαλλική και Αμερικανική Επανάσταση, όπου εδώ, πρώτη φορά, αλλά πάρα πολύ σημαντικό για την νοητική αναπηρία, τι θεωρείτε? Δεν θεωρείτε αποτέλεσμα αμαρτίας. Δεν θεωρείτε κάποιος ότι είναι δαιμονισμένος, θεωρείτε ότι είναι ασθενής. Αυτό, λοιπόν, την ταύτιση της νοητικής αναπηρίας με την ψυχική ασθένεια, αγωνίστηκε ο χώρος να την ξεφορτωθεί για πάρα πολλά χρόνια. Δηλαδή, από τον 18ο αιώνα αρχίζει, βέβαια, η οργανωμένη περίθαλψη, αλλά ως ψυχιατρικά ασθενείς. Έτσι, γι' αυτό και πού γίνονταν οι φροντίδα στα ψυχιατρία. Ποιοι αναλάμβαραν τη φροντίδα, οι γιατροί και κυρίως οι ψυχίατροι. Ενώ σήμερα ξέρουμε πάρα πολύ καλά ότι η νοητική αναπηρία δεν είναι ψυχική ασθένεια. Έχει βασικούς γνωστικούς περιορισμούς. Και περνάμε στο 19ο αιώνα, όπου έχουμε την εφαρμογή της θεραπευτικής τι πεδαγωγικής. Από το 19ο μετά, δηλαδή, η εστίαση είναι στο χώρο της εκπαίδευσης. Όμως, με ποιον τρόπο εκπαίδευση και πείτε μου στο χώρο της εκπαίδευσης, η μεγάλη απομόνωση των ατόμων με νοητική καθυστέσεις, ώστε να προστατευθεί η κοινωνία από τα ανεπιθύμητα στοιχεία, στο χώρο της εκπαίδευσης, τι δημιούργησε. Με ποιον τρόπο, δηλαδή, στην εκπαίδευση, στην κοινωνία, άμα θέλουμε η υπόλοιπη κοινωνία να μην ενοχλείται, τι κάνουμε, που τα βάζουμε τα άτομα αυτά. Σε ιδρύματα. Στο χώρο της εκπαίδευσης, άμα θέλουμε να μην ενοχλούνται τα υπόλοιπα παιδιά από αυτά, που τα πάμε στα ιδικά σχολεία. Η λογική λοιπόν κάποιες περιόδους ήταν και αυτή, όχι μόνο αυτή. Αλλά ήταν και αυτή. Και γι' αυτό σήμερα η δική αγωγή πολλές φορές καλείται τι να κάνει, να απολογείται συνέχεια, για το αν θα έχει, δεν θα έχει ιδικά σχολεία, θεωρώντας ότι τα ιδικά σχολεία το μόνο που κάνουν είναι να διαχωρίζουν κάποια παιδιά και να τα περιθωριοποιούν. Εκοστός αιώνας, Μπινέ Σάιμον, έχουμε ακούσει κάτι, τες νοημοσύνης, κάτι, ωραία. Εδώ τι έχουμε, εδώ για πρώτη φορά στη Γαλλία, καλείται ο Μπινέ να βρει έναν τρόπο, ώστε να ξεχωρίζει ποια παιδιά δεν μπορούν, τι να κάνουν, να εποφεληθούν από το τυπικό σχολείο. Και έτσι αναπτύσσεται το πρώτο τές νοημοσύνης, που σήμερα χρησιμοποιούμε τα τές νοημοσύνης βέβαια για να πούμε αν κάποιος έχει κανονική ή όχι μη τυπική νοημοσύνη. Άρα στον εικοστό αιώνα αρχίζει και γίνεται αυτή η διάκριση. Και βέβαια οι μεγάλες αλλαγές ουσιαστικά ξεκινά την δεκαετία του 60' και μετά, με την ομαλοποίηση, το είχαμε αναφέρει όταν μιλήσαμε για την ένταξη, με την αποιδρηματοποίηση, την ένταξη, την αυτόνομη διαβίωση, που σήμερα είναι η βασική στόχη της εκπαίδευσης των ανθρώπων με νοητική αναπηρία. Μια γρήγορη διαδρομή. Είχαμε αναφερθεί στον Βίκτορ Σαβηρών, πολύ ωραία, στη διαφωνία των Πινέλ και Τάρτ, βέβαιος, αν δηλαδή μπορεί να εκπαιδευτεί και πόσο πολύ μπορεί να αλλάξει. Και αυτό που έχει αρκετή σημασία, είναι να θυμόμαστε λίγο το 1904, γιατί είναι η ημερομηνία που για πρώτη φορά αποπειράθηκε σχολικό σύστημα, να βρει ποια παιδιά δεν θα τα καταφέρουν να μάθουν, λόγω χαμηλών ικανοτήτων μέσα στην τυπική τάξη. Ελλάδα. Αυτά γίνονται στην Ευρώπη. Αν κανείς δει τις ημερομηνίες στην Ελλάδα, θα δει ότι το 1929 που ψηφίζεται ο νόμος, αναφέρεται στην εκπαίδευση ποιών πνευματικός ανομάλων. Θέλω να σας ρωτήσω εδώ, όταν λέμε κάποιος ότι είναι πνευματικός ανομάλος, με τι το ταυτίζουμε, με την ψυχική ασθένεια ή με τους γνωστικούς περιορισμούς, με την αναπηρία. Άρα, εδώ στην Ελλάδα ξεκινάει η ενασχόληση, η αναφορά στους ανθρώπους με νοητική αναπηρία, με ένα πολύ καθαρό προσανατολισμό. Αυτοί θεωρούνται τι? Ανόμαλε. 37 το πρώτο ειδικό σχολείο το είχαμε πει με την Ιμβριώτη, έτσι στη Γεσαριανή, και 58 η εκπαίδευση αφορά ιδιωτικό τομέα και μόνο πότε αρχίσουν τα πρώτα σχολεία να ξεκινούν, τα δημόσια σχολεία το 69. Πάμε τώρα να δούμε λίγο αυτή την ιστορία. Η ιστορία των ορισμών της νοητικής αναπηρίας έχει αλλάξει πάρα πολύ. Ξεκινήσαμε από πνευματική ανομαλία, ψυχική ασθένεια. Πήγαμε στο 59 σε αυτόν τον ορισμό που διαχώρισε την νοητική αναπηρία από την ψυχική ασθένεια. Ο πρώτος, αν θέλετε, στόχος ήταν να μη θεωρούνται ότι είναι ψυχιατρικά ασθενείς, ψυχικά ασθενείς οι άνθρωποι με νοητική αναπηρία. Ο όρος ήταν, το βλέπετε, καθυστέρηση. Γιατί, για να δούμε. Το 59 ο αγγλικός όρος ήταν mental deficiency. Deficient είναι ουσιαστικά ο ανεπαρκής. Όμως στα ελληνικά από τότε ο όρος αναπτύχθηκε και λέγεται καθυστέρηση. Ποιος είναι ο αγγλικός όρος για την καθυστέρηση. Retardation, ο οποίος αργότερα εμφανίστηκε. Ερχόμαστε εδώ. Νοητική, λοιπόν, καθυστέρηση αναφέρεται σε τι? Πάντα θα βλέπετε τρεις διαστάσεις να υπάρχουν όσο εξυχρονίζεται ο ορισμός. Να τους πούμε μία-μία. Γενική λειτουργία κάτω του φυσιολογικού. Γενική λειτουργία. Γενική λειτουργία τι, γνωστική? Το λέει ότι είναι γνωστική. Όχι. Γενική λειτουργία. Σε όλα δηλαδή δεν μπορεί να λειτουργήσει. Έτσι ξεκινάμε. Η οποία ξεκινά από την αναπτυξιακή περίοδο. Ποια είναι η αναπτυξιακή περίοδος? Ξέρουμε από την ώρα που γεννιέστε μέχρι πότε. 18. Μέχρι εκεί που ολοκληρώνεται η ανάπτυξη του ανθρώπου. Αν δηλαδή εγώ είμαι 80 χρονών και αρχίζω και σε εισαγωγικά χάνω τη γενική μου λειτουργία, δεν θεωρούμε ότι έχω νοητική ανεπάρκεια, αναπηρία και τα λοιπά. Έτσι θεωρούμε ότι έχω άνοια. Αν χτίγει, αν πάθω ένα ατύχημα και καταστραφεί μεγάλο μέρος των γνωστικών λειτουργιών, είναι από ατύχημα όμως, τότε δεν θεωρούμε ότι έχω νοητική αναπηρία. Έτσι πρέπει να είναι μέρος της ανάπτυξής μου αυτό. Και συνδέεται με βλάβες. Κοιτάξτε τους όρους που χρησιμοποιείς στην προσαρμοστική συμπεριφορά. Τρία θέματα λοιπόν. Πρώτον, χαμηλότερη κάτω του φυσιολογικού γενική λειτουργία εδώ. Δεύτερον, να είναι αποτέλεσμα και να προκύπτει κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Τρίτον, να εκδηλώνονται προβλήματα στην προσαρμοστική συμπεριφορά. Τι έχουμε ξανακούσει τον όρο προσαρμοστική συμπεριφορά. Ναι, μπορεί να είναι πολύ πιο σοβαρό. Τι είναι κατάλληλη συμπεριφορά όταν εγώ είμαι στον δρόμο και θέλω να πάω στην τουαλέτα. Βλέπω, τι είναι κατάλληλη συμπεριφορά. Έχω μία φαγούρα εδώ. Πάρα πολύ με φαγουρίζει. Τι πρέπει να κάνω. Για πείτε μία κατάλληλη συμπεριφορά. Υπομονή ή άλλο. Ωραία, είμαι στο σπίτι μου και με φαγουρίζει κάτι εδώ. Είμαι σπίτι μου μόνη μου. Τι λέτε να κάνω. Μεγάλη άνεση, έτσι. Ζεσταίνομαι πάρα πολύ. Κάνει πάρα πολύ ζέστη και είμαι στο σπίτι μόνη μου. Τι θα κάνω. Θα βγάλω τα ρούχα μου μια χαρά. Και έτσι όπως έχω βγάλει τα ρούχα μου θα βγω και στο μπαλκόνι. Νομίζω ότι δεν είναι καλή ιδέα. Άρα η ίδια συμπεριφορά μπορεί να είναι κατάλληλη ή όχι κατάλληλη. Ανάλογα με το πλαίσιο. Έχω ένα παιδάκι που είναι δύο χρονών και ζεσταίνεται πάρα πολύ. Και βγάζουμε τα ρουχαλάκια του και βγαίνει στο μπαλκόνι. Είναι πρόβλημα αυτό. Όχι. Άρα έχει να κάνει με την ηλικία, με το πλαίσιο, με την κουλτούρα. Εντάξει. Η προσαρμοστική συμπεριφορά λοιπόν είναι ο τρόπος συμπεριφοράς που είναι κατάλληλος. Με την κάθε περίσταση, ηλικία, κουλτούρα, περιβάλλον. Δεν είναι δηλαδή πάντα η ίδια. Πάμε στο 1992, πολλά χρόνια μετά. Κοιτάξτε, η ίδια Ένωση είναι η πιο δυνατή παγκοσμίως ένωση επιστημονική... στο χώρο της νοητικής αναπηρίας. Δείτε λίγο πριν, ήταν το American Association on Mental Deficiency... και γίνεται American Association on Mental Retardation. Το αλλάζουν, γιατί δεν θέλανε να είναι... Άρα τι μήνυμα δίνουν. Δεν είναι ανεπάρκεια. Δεν είναι ότι έχει πιο λίγο. Δεν είναι ηστέρηση ανεπάρκεια, αλλά είναι κάθε ιστέρηση. Δηλαδή αυτός ο ορισμός αποδέχεται τι? Ότι οι άνθρωποι με νοητική αναπηρία ακολουθούν τα ίδια εξελικτικά βήματα με τους υπόλοιπους... απλά πιο αργά και κάπου σταματούν. Βλέπουμε λοιπόν πώς ακόμα και η ορισμός, ακόμα και η ονομασία των οργανώσεων... εξαρτάται από ένα θεωρητικό μοντέλο. Να διαβάσουμε τώρα το 1992, είναι πρόσφατο. Η νοητική καθυστέρηση, το βλέπετε, καθυστέρηση εδώ καθαρά, αναφέρεται σε πραγματικούς περιορισμούς στην παρούσα λειτουργία ενός ατόμου. Όλη τη λειτουργία. Χαρακτηρίζεται από σημαντικά κατώτερη νοητική λειτουργία, εδώ το διευκρινίζει, που συνηπάρχει με τι? Με σχετιζόμενους περιορισμούς σε δύο ή περισσότερες από τις ακόλουθες εφαρμοσμένες περιοχές προσαρμοστικών δεξιοτήτων. Τι έρχεται να κάνει εδώ ορισμός? Εκείνο το γενικό προσαρμοστική συμπεριφορά, που δημιουργούσε πάρα πολλά προβλήματα στις διαγνωστικές επιτροπές, για να πούνε τι είναι κατάλληλο, τι δεν είναι, τι πρέπει να ψάξω εγώ, για να σου πω ότι αυτό έχει πρόβλημα ή όχι, βάζει 10 περιοχές και ένας άνθρωπος με νοητική αναπηρία πρέπει να έχει πρόβλημα και στις 10. Αλλά σε πόσες? Ακόμα και σε δύο από αυτές. Οι οποίες είναι τι? Επικοινωνία, φροντίδα του εαυτού, ζωή στο σπίτι, κοινωνικές δεξιότητες, χρήση της κοινότητας, δηλαδή μπορώ να πάω στην τράπεζα, μπορώ να πάω να ψωνίσω, αυτοδιεύθυση, η δυνατότητα να ελέγχω τον εαυτό μου, υγεία, να φροντίζω την υγεία μου και την ασφάλεια μου, λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες, λειτουργική ακαδημαϊκή δεξιότητα είναι να ξέρω, για παράδειγμα, ότι πίσω από κάθε κουτάκι, όταν έχει μια σφραγίδα με αριθμούς, είναι αυτό πιθανόν ημερομηνία. Να μπορώ να ξεχωρίζω ότι αυτό είναι γραμμάρια και εκείνο είναι η τιμή. Αυτό είναι μια λειτουργική ακαδημαϊκή δεξιότητα. Δηλαδή μπορεί να μην ξέρω να διαβάζω, αλλά ξέρω όμως ότι εκεί πάντα είναι η τιμή. Όταν έχει αυτό είναι ευρώ. Αυτά είναι λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες. Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου και η εργασία. Σε αυτό τον ορισμό εμφανίζεται το τρίτο στοιχείο, που αφορά ότι πρέπει να γίνεται στη διάρκεια της ανάπτυξης. Όχι, άρα όταν δεν εμφανίζεται τι γίνεται, διευρύνεται ο ορισμός. Σύμφωνα με αυτό λοιπόν, αν εγώ ήταν από ατύχημα, όπως είπαμε, μπορεί να αρχίσει να με περιλαμβάνει μέσα. Με βάση τη γενική νοητική λειτουργία, πώς τη βρίσκουμε με τα τέσσερις νοημοσύνης. Τι θεωρείτε κάτω του φυσιολογικού, αυτό είναι από τον προηγούμενο ορισμό, αλλά ισχύει και τώρα, τι θεωρείτε κάτω από 70. Τι θεωρούνταν πριν από 40 χρόνια, κάτω από 85. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα αλλαγή που έγινε. Στο ποιος θεωρείτε ότι έχει χαμηλό δίκτυ νοημοσύνης. Ο μέσος όρος είναι 100. Έχει μια τυπική απόκλειση 15 πάνω, τα τέσσερις 15 κάτω. Άρα, από 85 μέχρι 100, θεωρούνταν, και θεωρείτε και σήμερα, ότι αυτό είναι το κανονικό. Καθώς διευρύνονταν τόσο η εκπαίδευση όλου του πληθυσμού, όσο και η εκπαίδευση και οι δυνατότητες των παιδιών με νοητική αναπηρία, διαπιστώσαμε ότι υπήρχαν παιδιά που ήταν στο 80 και μπορούσαν να κάνουν πάρα πολλά πράγματα. Και μπορούσαν να μάθουν πάρα πολλά πράγματα. Άρα, κατέβηκε κι άλλο, το κανονικό, το τυπικό, πήρε άλλη μία τυπική απόκλειση και τώρα είμαστε 70. Όπως, για παράδειγμα, παλιά, αν είχες 120 δίκτυ νοημοσύνης, θεωρούνταν ότι είναι πάνω το 115. Σήμερα το 120 δίκτυς νοημοσύνης δεν είναι εξαιρετική εφεία. Δείτε τη Μαντώνα. Μαντώνα δεν λέγεται ότι έχει πολύ υψηλό δίκτυ? Οι ίδιοι μύθοι που υπάρχουν για τους δυστλεξικούς, που όλοι είναι δυστλεξικοί, έρχονται και βγαίνουν τώρα για τους χαρισματικούς και τους εξαιρετικά εφείς. Ορισμένες φορές μπορείς σε διαγνώσεις να δείτε τι οριακή νοημοσύνη. Δηλαδή, δεν είναι το παιδί... Δεν μπορώ να πω με ασφάλεια ότι η νοημοσύνη του είναι χαμηλή, γιατί είναι στη μέση κάπου. Ένα παιδάκι που έχει, απαράδειγμα, 80. Ξέρω ότι τυπικά μπορεί να είναι κανονική η νοημοσύνη αυτή. Αν όμως συνοδεύεται και από άλλα προβλήματα, μπορώ το ίδιο νούμερο να το βλέπω σαν οριακό. Ότι είναι στο όριο. Έτσι, ναι. Εάν στο τεστ, το δίκτυο σκοράει η ψηλότερο σε μια δεξιότητα, στη χαμηλότερη σε μια άλλη και αυτή η χαμηλότερη έχει κατεβάσει όλο το ελληνικό. Αυτό δεν επηρεάζει τον προσδιορισμό νοηαϊκή ή όχι, δηλαδή στην δεξιότητα στην οποία έχει εφαρμογιά? Καταρχάς, ο δίκτης, ο οποίος είναι σταθμισμένος και μπορεί να χρησιμοποιείται για να δουλεύουμε σε αυτή την καμπύλη με κανονικό και τα λοιπά, είναι ο δίκτης, ο συνολικός ή ο γλωσσικός μόνος του και ο πρακτικός μόνος του. Τα επιμέρους δεν είναι σταθμισμένα, έτσι. Όμως, οι διαγνωστικές υπηρεσίες πολλές φορές θα δουν τι. Ανάλογα με το σε ποια περιοχή εμφανίζεται η πολύ χαμηλή επίδοση, μπορεί οι ψυχολόγοι, όντως, να υποθέσουν ότι άρα είναι πολύ πιο βαρύ, δηλαδή αν ένα παιδί φτάνει στο 80 γιατί έχει μία μνήμη αριθμών και όλα τα άλλα είναι πολύ χαμηλά, είναι ένα περίεργο προφίλ για τυπική νοημοσύνη και μπορεί να το ερμηνεύσουν έτσι. Δεν θα παίξει, όμως, αυτό το μόνο ρόλο για το αν είναι το παιδί θα πάρει διάγνωση νοητικής αναπηρίας. Εδώ τώρα το 2004, που είναι πολύ πιο σύγχρονο, όπως βλέπετε, βλέπετε ότι χρησιμοποιούνται άλλοι όροι. Και λέει, ενώ επανέρχεται το ανεπάρκεια, πώς ορίζεται, δεν είναι κάτι που έχουμε, όπως γαλάζια μάτια ή κακή καρδιά, ούτε είναι κάτι που είμαστε, όπως κοντοί ή λεπτοί, δεν είναι κάτι που έχω, δεν είναι κάτι που είμαι συνολικά, δεν αποτελεί μια ιατρική ανεπάρκεια ή νοητική διαταραχή, δεν είναι ασθένεια, αλλά τι είναι, είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση λειτουργίας, η προσπάθεια λοιπόν αρχίζει και γίνεται τώρα από το χώρο της νοητικής αναπηρίας, η έμφαση να μην είναι στο πόσο έχεις, αλλά στο πώς λειτουργείς. Άρα είναι μια κατάσταση λειτουργίας που αρχίζει από την παιδική ηλικία, ξεκινάμε λοιπόν το αναπτυξιακό, και χαρακτηρίζεται από περιορισμούς και στις νοητικές ικανότητες, δείκτης νοημοσύνης, και στις ικανότητες προσαρμογής. Τι αλλάζει λοιπόν εδώ? Αυτό που αλλάζει είναι ότι υπάρχει το αναπτυξιακό στοιχείο στη διάρκεια της ανάπτυξης. Ναι. Υπάρχει ο χαμηλός δείκτης νοημοσύνης. Υπάρχει. Υπάρχει το πρόβλημα στις προσαρμοστικές δεξιότητες. Υπάρχει. Δεν αλλάζει τίποτα από τα βασικά αυτά τα τρία, αλλά τι αλλάζει, ότι μας πρόχνει ο ορισμός αυτός να τα βλέπουμε αυτά, όχι ως κάτι που υπάρχει, αλλά ως προς τις συνέπειες που έχουν στην καθημερινή λειτουργία. Δεν σου λέει ότι δες τα ποσά, μέτρησέ τα, αλλά με αυτά μπορεί να λειτουργεί καλά το άτομο. Πόσο καλά λειτουργεί, πόση βοήθεια χρειάζεται και αυτό θα θεωρήσω ότι είναι η αναπηρία. Γι' αυτό και βάζει εδώ, θα το διαβάσω και θα σας δείσω λίγο να σκεφτείτε, ποιο μοντέλο σε σχέση με την αναπηρία εκφράζει. Αντικατοπτρίζει το σημείο το μυς ανάμεσα στις δυνατότητες του ατόμου και στις δομές και τις προσδοκίες του περιβάλλοντος. Σας θυμίζει τίποτε από τα πρώτα μάθη, ναι, άπραβο. Φέρνει λοιπόν στον πυρήνα της αναπηρίας, που είναι η νοητική αναπηρία, το κοινωνικό μοντέλο. Όταν μιλάγαμε για το κοινωνικό μοντέλο και για το αναπηρικό κίνημα, λέγαμε ότι εκεί κυρίαρχη ήταν ποιη η κινητική αναπηρία. Και ότι όλο παραγκονίζονταν η νοητική αναπηρία. Εδώ λοιπόν γίνεται μια προσπάθεια, είναι πολύ σύγχρονη η προσπάθεια, να δούμε τη νοητική αναπηρία όχι ως μια ιδιότητα μόνο του προσώπου, αλλά ως συνέπεια της αλληλεπίδρασης μεταξύ αυτού που έχει το άτομο, με αυτό που προσδοκά το περιβάλλον και αυτό που προσφέρει ως υποστήριξη. Άρα έχουμε την εφαρμογή του κοινωνικού μοντέλου στον ορισμό της νοητικής αναπηρίας. Τώρα, πώς γίνεται η διάγνωση? Η διάγνωση γίνεται είτε σε παιδοψυχιατρικό νοσοκομείο, είτε γίνεται σε κεντή. Χρειάζεται οπωσδήποτε τι να υπάρχει, οπωσδήποτε ψυχολόγος για να εκτιμήσει τη νοητική ικανότητα του παιδιού και άλλες δεξιότητες για τις οποίες υπάρχουν σταθμισμένα τεστ. Και εδώ γεννιέται όμως ένα πολύ μεγάλο ερώτημα που λέει τι. Το αν συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης είναι εύκολο να το βρεις. Το εάν έχει μεγάλο ή ψηλό ή χαμηλό δείκτυο νοημοσύνης επίσης, πώς βρίσκει κανείς το εάν υπάρχουν προβλήματα σε δύο από τις δέκα εκείνες περιοχές προσαρμογής. Αυτό είναι αρκετά δύσκολο. Προδαβαίνουν να πω και τις κατηγορίες, για να μην αφήσουμε πολλά. Τώρα ίσως αρχίσουν και γίνονται λίγο πιο οικεία αυτά, έτσι. Έχουμε διαφορετικές τι διαβαθμίσεις, οι οποίες είναι πρώτον, ελαφρά. Μπορείτε να το βρείτε και ήπια. Από 50-55 έως 70 τι δείκτης νοημοσύνης. Άρα, ενώ εγώ πάντα σκέφτομαι τα προβλήματα προσαρμογής, όταν θέλω να τα ξυνομίσω, με βάση τι το κάνω? Το δείκτη νοημοσύνης, έτσι, είναι εκεί, υπάρχει πολύ έντονη η κυριαρχία αυτή. Τώρα, εδώ βρίσκονται σχεδόν όλα τα άτομα σχεδόν. Το 87% των ανθρώπων που έχουν νοητική αναπηρία έχουν ήπια, ελαφρά νοητική αναπηρία. Και γι' αυτό θα μπορούσαμε να κάνουμε και μπορούμε να προοδεύσουμε πολύ στην εκπαίδευση των ανθρώπων με νοητική αναπηρία. Γιατί σχεδόν όλοι είναι ελαφρέα, είναι ήπιες. Τώρα, ο σοβαρός παράγοντας εδώ είναι η κληρονομικότητα και περιβαλλοντικά αίτια. Δηλαδή, όταν έχω ελαφρά νοητική αναπηρία, υπάρχει περίπτωση να μην μπορώ να την αποδώσω σε κανένα οργανικό αίτιο. Μπορεί και να μπορώ να την αποδώσω, όπως έχουμε τις τρεις ομοίες. Τα παιδιά με σύνδρομο Down ή άλλα σύνδρομα. Αλλά υπάρχει περίπτωση να μην μπορώ να βρω ούτε κληρονομικότητα, ούτε κάποιο σαφές οργανικό αίτιο. Σε πολλές περιπτώσεις ήπιας λοιπόν νοητικής αναπηρίας συμβαίνει αυτό. Τώρα, τα παιδιά αυτά, προσέξτε λίγο στη δεύτερη πρόταση. Υπάρχει περίπτωση, οι δυσκολίες πολλών από αυτά τα παιδιά να μην είναι εμφανείς στη πολύ μικρή ηλικία. Πριν πάνε δηλαδή πού, σχολείο. Γιατί οι προσδοκίες του περιβάλλοντος στο σπίτι, στην παιδική χαρά, στο παιδικό σταθμό, δεν είναι μεγάλες. Και άρα μπορεί και τι κάνει, ανταποκρίνεται. Όταν αρχίζουν και γίνονται πιο δύσκολα τα πράγματα, είναι πιο απαιτητικό το πλαίσιο, τότε μπορεί να εμφανιστούν και αυτές οι ύπιες δυσκολίες, οι ύπιες ανεπάρκειες. Κατανοητό μέχρι εδώ? Πάμε τώρα. Μέτρια. Εδώ έχουμε ένα 6 με 10% του συνολικού πληθυσμού πιανού. Του συνολικού πληθυσμού των ατόμεν με αναπηρία νοητική, όχι ημών. Εδώ τώρα έχουμε περισσότερες δυσκολίες στην προσαρμοστική συμπεριφορά. Τα παιδιά μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε από τη γέννησή τους. Και συνήθως να αποδώσουμε αυτή την αναπηρία σε κάποιο συγκεκριμένο βιολογικό παράγοντα. Άρα 6 με 10% των ανθρώπων που έχουν νοητική αναπηρία, το δείχνουν, είναι εμφανές από την ώρα που γεννιούνται. Και επηρεάζει αυτή η αναπηρία σε σημαντικό βαθμό την συμπεριφορά των παιδιών. Εμφανίζονται λοιπόν από πολύ νωρίς. Πολλές φορές εκπαιδεύονται σε ειδικό σχολείο. Και το ενδιαφέρον ποιο είναι ότι αυτές οι διαφορές αυξάνονται όσο μεγαλώνει το άτομο. Γιατί? Γιατί καθυστερεί στην εξέλιξη. Αν εγώ είμαι τριών χρονών, πόσο είναι το μέγιστο που μπορώ να καθυστερώ στην εξέλιξή μου. Τρία χρόνια, δεν μπορώ παραπάνω. Αν είμαι 13 χρονών, πόσο είναι το μέγιστο που μπορεί να καθυστερώ. Αριθμητικά 13 χρόνια. Φυσικά όλοι εξελίσσονται, αλλά ανοίγει η ψαλίδα. Γιατί ο τυπικός πληθυσμός συνεχίζεται πολύ πιο γρήγορα. Σοβαροί ή βαριά, έτσι 20-25, περίπου 4% και εδώ τώρα αναγνωρίζονται από τη γέννησή τους, γιατί έχουν και άλλες αναπηρίες, έτσι, μέχρι τώρα βρίσκονται σε ιδρύματα. Δυστυχώς και σήμερα πολλά από αυτά τα παιδιά βρίσκονται σε ιδρύματα τώρα. Αυτό που ενδιαφέρει στην περίπτωση της σοβαρής και βαριάς νοητικής αναπηρίας, είναι τι? Είναι η ανεξαρτησία. Δεν ενδιαφέρει η σχολική μάθηση, δεν υπάρχουν δυνατότητες σχολικής μάθησης. Αλλά υπάρχουν δυνατότητες σε συνδυασμό με τη χρήση τεχνολογίας, να έχουμε ένα επίπεδο ανεξαρτησίας για τους ανθρώπους αυτούς. Και βεβαίως υπάρχει και η βαθιά, όπως λέμε, νοητική αναπηρία, που υποτίθεται ότι είναι κάτω από 20. Το λέω το υποτίθεται, γιατί δεν αξιολογείται. Αυτά, παιδιά, δεν μπορείς να τα αξιολογείσεις καθόλου, δεν υπάρχει επικοινωνία. Από άποψη εκπαίδευσης, ανάλογα μπορεί να εντάσσονται και σε αυτή την κατηγορία. Αλλά πάντα όταν περνάμε τη μέτρια νοητική αναπηρία και μετά, αυτό που δεν μας ενδιαφέρει είναι η σχολική μάθηση. Και άρα έχει τεράστια σημασία, όταν αποφασίσουμε για τη σχολική τοποθέτηση ενός παιδιού, αν θα διαλέξουμε τη συνεκπαίδευση, την ένταξη αυτού του παιδιού, ή αν θα πρέπει να σκεφτούμε πολύ διαφορετικούς δρόμους υποστήριξης. Τώρα, αυτό που έχουμε όμως σήμερα είναι τι? Η American Association of Mental Retardation, που είπαμε είναι η πιο παλιά, η οποία είναι πολύ σημαντική διεθνός οργάνωση, και παρά το γεγονός ότι αλλάζει τον ορισμό, τον τρόπο που ορίζεται η νοητική αναπηρία, έχει κρατήσει σταθερό το όνομά της, πρότεινε ένα νέο σύστημα κατηγοριοποίησης, το οποίο, τι κάνει, επικεντρώνεται περισσότερο στις ικανότητες παρά στους περιορισμούς και τις αδυναμίες. Και αντί να λέει ότι τα άτομα με νοητική αναπηρία δεν μπορούν να κάνουν αυτό, δεν μπορούν να κάνουν εκείνο, εστιάζει στο τι υποστήριξη χρειάζονται. Άρα, εδώ τι έχουμε, αν θέλετε, αυτό σημειώστε το. Ε, βλέπουμε ότι τα α, β, γ, δ, έρχονται να αντικαταστήσουν τις διαβαθμίσεις της νοητικής αναπηρίας τις παραδοσιακές. Δηλαδή, η περιοδική και μη συνεχής υποστήριξη έρχεται να αντικαταστήσει ποια διαβάθμιση νομίζετε? Της ελαφράς, η νοητικής αναπηρίας. Άρα, αντί να λέμε ελαφρά νοητική αναπηρία, που φαίνεται να δίνει το βάρος σε τι, στην αναπηρία του ατόμου, αντικαθίσταται αυτό με περιοδική και μη συνεχή υποστήριξη, που εστιάζει σε τι, στο άτομο ή στο περιβάλλον. Εστιάζει στο τι υποστήριξη θα πρέπει να προσφέρει το περιβάλλον. Τι θα πει η περιοδική και μη συνεχής υποστήριξη, ότι δεν τη χρειάζεται ούτε σε κάθε στιγμή, ούτε για όλες τις λειτουργίες. Αν προχωρήσουμε, η μέτρια νοητική αναπηρία αντικαθίσταται εδώ με την αναπηρία που αφορά την περιορισμένη υποστήριξη. Χρειάζεται υποστήριξη, αλλά είναι περιορισμένη. Μπορεί δηλαδή να λειτουργεί μόνο του σε διάφορα πλαίσια. Το τρίτο, διευρυμένη υποστήριξη, αντίστοιχα στη βαριά και στη βαθιά ηδιαρκής και διάχειτη υποστήριξη. Η αντιστοιχία μεταξύ τώρα των δύο συστημάτων είναι σαφής και επίσης στην πραγματικότητα αυτό που βλέπουμε είναι τι. Αν εξαιρέσουμε την Αμερικάνικη επικράτεια, στον υπόλοιπο κόσμο, όπως και στην Ελλάδα, αυτό το σύστημα κατηγοριοποίησης δεν έχει βρει ακόμη εφαρμογή. Άρα και στην Ελλάδα θα δείτε και στα πιο πολλά εγχειρίδια θα δείτε να αναφέρετε τι. Ελαφρά, μέτρια, βαριά και βαθιά. Όμως είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι η πορεία, υλοποιώντας το κοινωνικό μοντέλο σε σχέση με την αναπηρία, είναι να δίνουμε το βάρος όλο και περισσότερο στο τι το περιβάλλον μπορεί να παρέχει. Άρα, δείτε λίγο την αντιστοιχία εδώ και βλέπουμε ότι αυτό που είπαμε, η ήπια με δίκτη νοημοσύνης τόσο, αντιστοιχή με την περιοδική υποστήριξη που περιλαμβάνει και γνωστική υποστήριξη και υποστήριξη στις κοινωνικές και τις προσαρμοστικές δεξιότητες, το ίδιο ισχύει για τη μέτρια, το ίδιο ισχύει για τη βαριά, το ίδιο ισχύει για τη βαθιά. Βλέπετε κάποια διαφοροποίηση μεταξύ ήπιας-μέτριας και βαριάς-βαθιάς. Ο δίκτης νοημοσύνης σίγουρα σε τι, αν μιλήσουμε με τους παλιούς όρους κατηγοριοποίησης. Αν περάσουμε τώρα στην τελευταία σειρά που μας δείχνει τι τύπου και τι περιεχόμενου είναι η υποστήριξη που χρειάζονται τα άτομα. Βλέπετε κάπως να ομαδοποιούνται τα δύο πρώτα μαζί, χωρίς να είναι ίδια και τα δύο δεύτερα και σε τι. Τα τελευταία έχουμε τις πρακτικές δεξιότητες. Αυτό τι σημαίνει, σημαίνει ότι τα άτομα που χρειάζονται περιοδική υποστήριξη και περιορισμένη υποστήριξη, χρειάζονται σε τι, κυρίως σε γνωστικά ζητήματα στο να καταλάβουν έννοιες και κυρίως σε τι, στην κοινωνική τους αλληλεπίδραση. Αλλά μπορούν για παράδειγμα τι να κάνουν, να φάνε μόνα τους. Μπορούν τι να κάνουν, να αντιθούν μόνα τους. Μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν σε πολλούς τομείς. Άρα, ένα μεγάλο κομμάτι της υποστήριξης που αφορά τις πρακτικές δεξιότητες, δεν τους αφορά. Αντίθετα, βλέπετε ότι από τη βαριά νοητική αναπηρία και μετά, οι άνθρωποι χρειάζονται και πολύ υποστήριξη τι, διευρυμμένη και στη συνέχεια διαρκή υποστήριξη και για πρακτικά ζητήματα. Τα αίτια. Και βέβαια τα αίτια θα τα πούμε πάντα πολύ πολύ σύντομα. Έχουμε αναφέρει ήδη μερικά. Αυτό που έχουμε αναφέρει είναι ότι η ελαφράνοητική καθυστέρηση θα δείτε εδώ. Γιατί η αντίληψη είναι της καθυστέρησης. Και να κάνω μια παρένθεση εδώ. Καλό θα είναι όταν διαβάσετε να προσέξετε να μπορείτε να ερμηνεύσετε γιατί λέμε νοητική καθυστέρηση, γιατί λέμε ιστέρηση και γιατί λέμε αναπηρία. Έτσι, στα διαβάσματά σας. Άρα η συντριπτική πλειοψηφία 80 με 90 είναι ελαφρά νοητική αναπηρία και βέβαια τι έχουμε εδώ. Εδώ έχουμε πολλά περιβαλλοντικά και ψυχοκοινωνικά αίτια. Επίσης, να τονίσω ότι στα χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα, πολύ συχνά η ελαφράνοητική αναπηρία μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Και βέβαια χωρίς βοήθεια, χωρίς υποστήριξη. Εάν πάμε τώρα στη μέτρια και τη βαριά, εδώ έχουμε οργανικά αίτια, όπως βλέπετε, λιμόξεις, τραύματα, μεταβολική παράγοντες, η μακροσκοπική εγκεφαλική ασθένεια, χρωμοσομικές ανομαλίες. Ποια χρωμοσομική ανομαλία είναι η πιο γνωστή στον χώρο της νοητικής αναπηρίας? Η τρισομεία 21. Το σύνδρομο Down, όπου είναι μία χρωμοσομική ανομαλία, η οποία στις περισσότερες φορές έχει και νοητική αναπηρία. Υπάρχουν κάποιες φορές, ας το πούμε εδώ μια που αναφερθήκαμε, υπάρχουν κάποια άτομα με σύνδρομο Down, τα οποία έχουν οριακή αναπηρία νοητική. Και γι' αυτό ίσως έχετε δει και στα Μίντια περιπτώσεις που είναι πολύ επιτυχημένες. Είχατε δει πριν από κανένα χρόνο έναν δάσκαλο στην Ισπανία, που είχε έρθει και εδώ στην Ελλάδα, δίνει ομιλίες. Σε αυτές οι περιπτώσεις είναι λίγες, είναι συγκεκριμένου τύπου χρωμοσομική τρισομεία. Είναι τρισομεία 21, αλλά είναι συγκεκριμένου τύπου. Στη μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών με σύνδρομο Down έχουμε και νοητική αναπηρία. Τώρα, τα χαρακτηριστικά των ατόμων και να δούμε αυτά που είναι με ήπια, με ελαφρά, θέλω τι να προσέξουμε. Να προσέξουμε καταρχάς τα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Σε αυτή την υπόκατηγορία λοιπόν έχουν χαμηλές κοινωνικές δεξιότητες, αλλά όπως επεσήμανα μοιάζουν πολύ περισσότερο με τους υπόλοιπους τυπικούς ανθρώπους. Δεν είναι δηλαδή τόσο ορατή η δυσκολία τους και γι' αυτό θεωρούμε ότι δεν χρειάζονται και υποστήριξη συνέχεια σε αυτόν τον τομέα. Σε ό,τι αφορά τα γνωστικά χαρακτηριστικά, κατακτούν γνώσεις περίπου μέχρι τελευταίες τάξεις του δημοτικού. Δηλαδή πέμπτη δημοτικού. Τι γνώσεις όταν λέμε γνώσεις εννοούμε. Ξέρουν να διαβάζουν, ξέρουν να κάνουν υπολογισμούς, κάποιες πράξεις. Έτσι. Ένα παιδί να σας ρωτήσω τώρα. Ένα παιδί που ξέρει να διαβάζει και να κάνει πράξεις περίπου στην πέμπτη δημοτικού. Μπορεί να συνεχίσει και να μάθει πολλά άλλα πράγματα. Μπορεί να συνεχίσει στο γυμνάσιο. Φυσικά, έτσι, οι βασικές γνώσεις, αν θέλετε, σε ανάγνωση, γραφή, μαθηματικά, οι βασικές εννοώ, και εκεί επάνω που στηρίζουμε την καθημερινή μας λειτουργία, μαθαίνονται σε αυτές τις τάξεις, στο δημοτικό. Με αυτή την έννοια πρέπει να συνειδητοποιούμε τι. Ότι τα άτομα με ελαφρά νοητική αναπηρία μπορούν να είναι απολύτως λειτουργικά στην καθημερινότητα και μπορούν να έχουν βασικές ακαδημαϊκές δεξιότητες. Μπορούν να πάνε να ψωνίσουν, μπορούν να συμπληρώσουν μια αίτηση, μπορούν να δουλέψουν αποτελεσματικά. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν, για παράδειγμα, προβλήματα είτε στην προσοχή, είτε στη γεννήκευση, είτε στη μνήμη. Έχουν τέτοια προβλήματα. Αλλά τις βασικές ακαδημαϊκές δεξιότητες μπορούν να τις μάθουν, αν βέβαια διδαχτούν αποτελεσματικά. Τώρα, σε ό,τι αφορά τα κινητικά τους χαρακτηριστικά. Συχνά εμφανίζουν δυσκολίες στην κινητική τους ανάπτυξη, χωρίς όμως να έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Η ελαφρά νοητική ήπια, η νοητική αναπηρία δεν έχει σοβαρά ούτε κινητικά προβλήματα, ούτε προβλήματα υγείας. Και θα διαβάσω κάτι και θέλω να μου πείτε πώς το καταλαβαίνετε. Η παρουσία τέτοιων προβλημάτων οφείλεται συνήθως στις συνθήκες που επικρατούν στο συγκεκριμένο πληθυσμό. Κακές διατροφικές συνήθειες, κακή ιατρική φροντίδα και προβλήματα στα δόντια. Αυτά τι θυμίζουν? Που έχουμε δηλαδή παιδικούς πληθυσμούς με κακές διατροφικές συνήθειες, κακή ιατρική φροντίδα και προβλήματα στα δόντια. Τι συμβαίνει στην Αητή. Ζούνε πάρα πολύ πλούσια μάλλον. Άρα είναι χαρακτηριστικά τα οποία προκύπτουν περισσότερο από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Στις οποίες βρίσκουμε μεγάλους αριθμούς παιδιών με ήπια νοητική αναπηρία. Είναι χαρακτηριστικό ότι το υποσώστος, η αντιπροσώπευση των ανθρώπων με ελαφρά νοητική αναπηρία στα χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα είναι πολύ μεγάλη. Έχουμε περισσότερες ελαφρές νοητικές αναπηρίες όταν έχουμε φτώχεια. Η μέτρια και η βαριά, ειδικά η βαριά, εμφανίζεται το ίδιο ανεξαρτήτος κοινωνικοοικονομικού πλαισίου. Γιατί είναι βασικά οργανική και άρα μπορεί να ατύχει σε οποιοδήποτε. Στην ελαφρά όμως βλέπουμε μια συγκέντρωση σε χαμηλά στρώματα. Τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά, αυτό που θέλω να προσέξουμε είναι τι, δυσκολεύονται να καταλάβουν ότι έχουν πρόβλημα. Και ότι αυτό το πρόβλημα θα διαρκέσει. Όσοι έχουμε δουλέψει με παιδιά με νοητική αναπηρία, μπορεί και εσύ αν κάποιοι συμμετέχετε σε θελωδικό έργο, βλέπεις νέους οι οποίοι μπορεί να είναι 16 χρονών, να μην ξέρουν πάρα πολλά πράγματα και όταν τους ρωτάς τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις, να σου λένε όταν μεγαλώσεις θα γίνω δικηγόρος σίγουρα. Θα πάω στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο και θα γίνω δικηγόρος. Η δυσκολία να αντιληφθούν ότι αυτό που ζουν σήμερα έχει διάρκεια, δεν θα τους περάσει. Επίσης, η ύπαρξη μια χαμηλή αρνητική αυτο-εικόνα. Και θεωρούν επίσης ότι ό,τι γίνεται στη ζωή τους δεν το ελέγχουν αυτοί. Θέλω να σας ρωτήσω κάτι. Η Eurovision πέρασε? Είναι κοντά, δεν ξέρω. Είναι αυτή την εβδομάδα. Τι ξέρετε σχετικό με τη νοητική αναπηρία και τη φετινή Eurovision. Η Φιλανδία. Τι η Φιλανδία με το πολύ καλό εκπαιδευτικό σύστημα που τόσες φορές το λέμε. Θέλει ένα συγκρότημα με το οποίο βλέπει το σύνδρομο Down. Όπου έχει ένα νομίζω μέλος είναι το σύνδρομο Down. Όχι, είναι rock συγκρότημα εδώ και πολλά χρόνια, ενώ έχουν διαγνωστεί και χρόνια, δηλαδή έτσι γνωρίστηκαν. Ωραία, δεν έχουν όλοι σύνδρομο Down. Εγώ γιατί νομίζω ότι έχουν ένας ή δύο. Δεν έχει σημασία. Σημασία έχει τι? Ότι αυτά τα άτομα που συμμετέχουν εκεί είναι προφανέστατα με ελαφρά νοητική αναπηρία και έχουν αναπτύξει μέσα από τις δραστηριότητες μια θετική αυτοϊκόρα προφανώς. Γι' αυτό και εκτίθενται, γι' αυτό και διεκδικούν ένα τίτλο. Το λέω αυτό γιατί. Γιατί πολύ συχνά, εάν τα άτομα δεν έχουν υποστήριξη, έχουν πολύ χαμηλή αυτοϊκόρα. Ένα πολύ συχνό πρόβλημα σε χώρες όπου η υποστήριξη των ανθρώπων με νοητική αναπηρία είναι μικρή, ένα πολύ συχνό φαινόμενο είναι η κακοποίηση και η σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση ανθρώπων με ελαφρά νοητική αναπηρία. Γιατί? Γιατί η ελαφρά νοητική αναπηρία πρώτον είναι ελαφρά, δεν έχουν άλλα προβλήματα έντονα, έτσι μπορείς να συνδυαλλαγείς. Από την άλλη μεριά έχουν μια πολύ χαμηλή αυτοϊκόρα που άρα μπορούν εύκολα να γίνουν τι? Δύο εκμετάλλευσεις και το τελευταίο στοιχείο έχουν τι? Καλοσυνάτα, απλά, εύπιστα, δεν έχουμε επιθετικότητες, έτσι. Άρα πολύ συχνά οδηγούνται στην εκμετάλλευση. Τώρα, στη μέτρια νοητική αναπηρία, εδώ αρχίζουν και δυσκολεύουν πρώτα από όλα οι προσαρμοστικές δεξιότητες. Δηλαδή, ακριβώς επειδή δεν έχουν τι, κοινωνικές δεξιότητες για να επιδράσουν, τους απομονώνει το πλαίσιο πολύ εύκολα. Και αυτό κάνει έναν κύκλο. Όταν δεν έχω καλές κοινωνικές δεξιότητες, με απομονώνουν. Όσο με απομονώνουν, δεν έχω τη δυνατότητα τι να κάνω. Να δω πώς είναι να φέρεσαι σωστά και να μάθω από τις συμπεριφορές των άλλων. Και αυτό κάνει έναν φαύλο κύκλο βέβαια. Τα γνωστικά χαρακτηριστικά μέχρι πρώτες τάξης του δημοτικού σχολείου. Και έχουν τα ίδια προβλήματα με τα παιδιά με ίπια νοητική αναπηρία. Ήδιας ποιότητας προβλήματα δηλαδή, αλλά πολύ σοβαρά. Είναι πιο σοβαρά. Έχει σημασία να το ξέρουμε αυτό γιατί. Γιατί θα χρειαστεί να δούμε μετά πού θα πρέπει να εκπαιδευτεί ένα παιδί με νοητική αναπηρία όταν είναι μέτρια, πού θα πρέπει να εκπαιδευτεί όταν είναι ίπια, πού βαριά, τι ανάγκες έχει, τι περιορισμούς έχει, τι υποστήριξη θα χρειαστεί. Συναισθηματικά. Εδώ τώρα έχουμε τι, όπως δεν ξέρω αν διαβάζετε, αλλά αυτό που συμβαίνει είναι τι. Τα όποια συναισθηματικά προβλήματα συναισθηματικής φύσης βγάζουν, είναι γιατί δεν έχουν τις γνωστικές ικανότητες για να ερμηνεύουν το περιβάλλον και τα ερεθίσματα. Επειδή δεν έχουν γνωστικές ικανότητες να τα κατηγοριοποιήσουν, να καταλάβουν αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να με ενθουσιάζει, αυτό είναι κάτι που είναι πολύ καλό για μένα, δυσκολεύονται και στην συναισθηματική ανάπτυξη. Και βέβαια και σε ό,τι αφορά την κίνηση, έχουν και την υγεία τους πολύ πιο σοβαρά προβλήματα. Σε αυτή την κατηγορία έχουμε και αρκετά σύνδρομα, είναι και το σύνδρομο Down. Τα παιδιά με σύνδρομο Down είναι μέρος του συνδρόμου, το να έχουν κάποιες σωματικές διαφορές, οι οποίες διερκώς χρειάζονται παρεμβάσεις και χειρουργικές. Εντάξει. Όχι, αυτό που λέμε είναι ανάλογο. Το σύνδρομο Down έχει και αυτό τις διαβαθμίσεις, είπαμε. Τα πιο πολλά παιδιά είναι στη μέτρια. Έχουμε παιδιά τα οποία είναι στη νύπια επίσης και έχουμε κάποια που είναι στο όριο, που αυτά μπορούν να κάνουν πολλά πολλά πράγματα. Δεν ξέρω αν είδατε, όπως είναι και αυτοί που παίζουν μουσική και τραγουδούν, όπως είναι για παράδειγμα, έχει πάρα πολύ ωραία βίντεο στο YouTube. Πρόσφατα έβλεπα μια κοπελίτσα, η οποία τι έκανε, έκανε μπαλέτο. Το να κάνει ένα παιδί με σύνδρομο Down μπαλέτο είναι πάρα πολύ δύσκολο. Τα περισσότερα δεν θα τα καταφέρουν να έχουν ένα αρμονικό αποτέλεσμα. Αλλά όχι όλα. Αυτοί το κατάφεραν. Δηλαδή κάθε φορά σε κάθε αναπηρία αυτό που θα πρέπει να κρατάμε είναι ότι αυτές είναι οι γενικές παρατηρήσεις. Οι Έλληνες για παράδειγμα είναι κατά κύριο λόγο μελαχρινοί, έτσι δεν είναι. Αυτό δεν απαγορεύει φυσικά και έχουμε και ξανθούς Έλληνες. Είναι μια γενίκευση, από εκεί πέρα υπάρχουν πάντοτε οι ατομικές περιπτώσεις. Είναι μέρος του σύνδρόμου αυτό. Είναι μέρος του σύνδρόμου το να έχουν το πεπλατισμένο μέτωπο, τα σχιστά μάτια, η μεγάλη γλώσσα ή το υγνάθος τους επίσης θέλει διόρθωση. Γι' αυτό και αναφερόμαστε σε σύνδρομο, έτσι, διότι όπως όλοι μας ξέρετε τι κάνουν τα χρωμοσώματα. Πηγαίνουν ζευγαράκια-ζευγαράκια και μετά απολπλεσιάζονται. Κάθε χρωμόσωμα έχει πολλούς ρόλους, έτσι. Δεν είναι μόνο ένας στα μάτια, είναι πολλά. Οπότε στην ανάπτυξή τους μοιάζουν πολύ. Τα παιδιά με σύνδρομο Down είναι από τις πιο δημοφιλείς ομάδες. Αυτό οφείλεται πρώτον στο ότι είναι γενικά φιλικά το συναισθημά τους, η κοινωνικότητά τους, πρώτον. Δεύτερον, ότι αναγνωρίζονται και πριν από χρόνια θεωρούσαμε ότι το να αναγνωρίζονται δουλεύει εναντίον τους. Δηλαδή αμέσως ξέρουν οι άλλοι ότι έχει πρόβλημα, είναι περίεργη η μορφή και μπορεί να το δείχνουν κτλ. Όμως μάθαμε σιγά σιγά τι, ότι ακριβώς επειδή είναι απολύτως σαφές ότι όποια συμπεριφορά τους είναι μέρος ενός συνδρόμου, τα μικρά παιδιά φαίνεται να αποδέχονται ευκολότερα αυτή τη συμπεριφορά. Δηλαδή, αν ένα παιδί που αναγνωρίζεται ως παιδί με αναπηρία, έχει μια στερεότυπη συμπεριφορά, για παράδειγμα, κάνει κάποια στερεότυπη συμπεριφορά, τα μικρά παιδιά το αποδέχονται πιο εύκολα αυτό, γιατί μπορούν να το καταλάβουν. Μπορούν να εξηγήσουν ότι το κάνει αυτό, γιατί έχει ένα συνολικό σύνδρομο. Εντίθετα, αν είναι ένα παιδί που δεν φαίνεται μορφολογικά και έχει μη τυπική συμπεριφορά, δύσκολα καταλαβαίνουν ότι δεν το ελέγχει. Και νομίζουν ότι είναι επιλογή του. Και άρα η μη τυπική συμπεριφορά γίνεται τι? Κακή συμπεριφορά, ανάνμοστη συμπεριφορά. Άρα και λόγω της κοινωνικής τους και της προφίλτης τους, αλλά και γιατί είναι απολύτως σαφές ότι υπάρχει ένα θέμα με αυτά τα παιδιά, και επίσης γιατί οι σύλλογοι τους έχουν κάνει και πολύ καλή δουλειά, βέβαια, στο να προβάλλουν αυτή την ιδιαιτερότητα. Τώρα, στη βαριά και βαθιά νοητική αναπηρία έχουμε πολύ χαμηλές γνωστικές δεξιότητες. Έχουμε τι? Πολύ λίγη έκφραση συναισθημάτων. Εδώ δεν έχουμε ακατάλληλοι ή άτυποι, δεν έχουμε έκφραση συναισθημάτων και θέλουμε να την δημιουργήσουμε. Είναι πεδίο της εκπαίδευσης, της παρέμβασής μας αυτό. Α, πριν προχωρήσω για την εκπαίδευση να πω το εξής. Μια που μιλάμε για παιδιά, τα παιδιά με βαριά νοητική και βαθιά νοητική αναπηρία χρειάζονται υποστήριξη σχεδόν σε όλα. Δεν έχουν λόγο. Άρα χρειάζονται και ένα σύστημα επικοινωνίας. Πολλές φορές δεν μπορούν, όπως είπαμε, τι να κάνουν, να αυτοεξυπηρετηθούν. Συνοδεύονται από πολλά προβλήματα υγείας. Άρα έχουν μεγάλες ανάγκες υποστήριξης και δυστυχώς μέχρι και σήμερα θεωρούνται ότι η κατηγορία εκείνη που έχει δεχτεί τη λιγότερη προσοχή στο πλαίσιο της ειδικής αγωγής. Η βαριά αναπηρία και διότι η νοητική αναπηρία και γιατί αριθμητικά είναι λίγη, είναι πολύ μικρότερα τα ποσοστά, και γιατί είναι πολύ δύσκολο να εκπαιδευτούν, έχει κερδίσει λίγη προσοχή. Έχει γίνει μεγάλη πρόοδος, ειδικότερα τα τελευταία χρόνια, με βάση τι φαντάζεστε. Την τεχνολογία. Ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να μιλήσει, δεν μπορεί να επικοινωνήσει, πιθανά να μπορεί όμως από τέσσερις μεγάλες εικόνες να μας δείξει μία που έχει τη τηλεόραση. Για να μας πει τι θέλω να δω τηλεόραση. Έτσι, για να μας πει ότι ναι, όχι. Για να μπορεί να διαλέξει με μία ακίδα, με κάποιον τρόπο, με ένα βλεφάρισμα. Έτσι ώστε να έχει τι. Όσο τον δυνατόν περισσότερο έλεγχο στη ζωή του. Τα άτομα με βαρειά νοητική αναπηρία έχουν πολύ περιορισμένο έλεγχο στη ζωή τους. Τώρα, στην εκπαίδευση που μπορούμε να βρούμε παιδιά με νοητική αναπηρία. Πρώτα απ' όλα μπορούμε να τα βρούμε στην τυπική εκπαίδευση. Εάν δεν είναι στην τυπική εκπαίδευση, τότε τα συναντάμε στα τμήματα ένταξης, σε ειδικά νηπιαγωγή, ειδικά δημοτικά, σε ειδικά γυμνάσια. Πολλές φορές μπορεί να συνοδεύονται με προβλήματα ακοής και είναι και εκεί. Τα ΕΕΚ, τα ξέρουμε τα ΕΕΚ, τα είχαμε αναφέρει νομίζω. Τα ειδικά εργαστήρια τα επαγγελματικά. Τε πρώτης βαθμίδας και τε δεύτερης βαθμίδας. Υπάρχουν δηλαδή διαφορετικές δομές ειδικής αγωγής, στις οποίες μπορεί να εκπαιδευτεί ένα άτομο, ανάλογα με την υποστήριξη που χρειάζεται να έχει. Εμείς ξέρουμε και εσείς ξέρετε ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο έχουμε παιδιά με νοητική αναπηρία που, σε ποιες τάξεις. Κυρίως δηλαδή τι αίσθηση έχετε ότι εκπαιδεύονται στα ειδικά σχολεία, σε τμήματα ένταξης ή στο γενικό σχολείο. Πήγατε καθόλου πρακτικές. Έχετε πάει στις πρακτικές σας σε γυμνάσια έτσι. Είδατε παιδιά και σε λίκια. Καλά, σε λίκια δεν θα βρείτε πολλά. Στα γυμνάσια είχε μαθητές με νοητικά προβλήματα μέσα, με νοητικές αναπηρίες. Ναι, τι? Ναι, αυτό είναι μετά το διάλειμμα. Είδατε κανένα παιδί με σύνδρομο Down που είναι ορατό. Όλο και περισσότερο πάντως τα παιδιά εκπαιδεύονται στην γενική εκπαίδευση. Ιδιαίτερα αν μιλήσουμε για πρωτοβάθμια. Στην πρωτοβάθμια είναι πάρα πολύ συχνό μέσα στις τάξεις να έχουμε παιδιά με νοητική αναπηρία. Τι χρειάζονται τώρα? Δηλαδή, πέρα από το που θα εκπαιδεύεται ένα παιδί, το που είναι μια διάσταση. Σημασία έχει τι θα μαθαίνει εκεί. Τι χρειάζεται. Όπως έχω αναφέρει. Ναι. Το τόσο καλά και το αν θα βοηθήσει τις δύο κατηγορίες ή τις επτά κατηγορίες που μπορεί να έχεις έναν τέ, ή τις εννιά κατηγορίες που μπορεί να έχεις έναν τέ. Αυτό εξαρτάται από την οργάνωση των τμήματων, την υποδομή που υπάρχει και το στελεχικό δυναμικό. Νομίζω ότι είχαμε αναφέρει κάποια στιγμή ότι υπάρχουν τέ που κάνουν την ύλη του τυπικού γυμνασίου. Τι να βοηθήσουν τότε. Τίποτα δεν βοηθάνε. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι με μια άλλη δομή δεν θα μπορούσε να γίνει καλύτερη δουλειά. Αν η ερώτηση είναι αν θα πρέπει να έχουμε ξεχωριστές δομές ειδικής αγωγής ανάλογα με κάθε κατηγορία, η απάντηση είναι όχι. Γιατί? Γιατί μετά άλλο παιδί δεν είναι ίδιο. Γιατί η υποστήριξη που θα χρειαστεί δεν είναι ίδια. Μπορεί να έχετε δύο παιδιά που είναι με μέτρια νοητική ανάπηρία. Και τα δύο και σύνδρομο ταν. Και τα δύο. Και το ένα να έχει μια εξαιρετικά οργανωμένη αν θέλετε συμπεριφορά και το άλλο να είναι πολύ αποδιοργανωμένη συμπεριφορά του. Αυτά τα παιδιά δεν μπορώ να τα διδάξω μαζί όπου και να είμαι. Αλλά δεν θέλουμε να δούμε και τι. Μια ειδική αγωγή που είναι σαν το σαλαμάκι. Κομματάκια, κομματάκια, κομματάκια. Πόσα κομματάκια θα κάνεις. Μετά οδηγούμε στην ατομική. Αλλά τα παιδιά μαθαίνουν και σαν ομάδα. Μαθαίνουν να συμπεριφέρονται, να χαίρονται, να επικοινωνούν. Τώρα, τι θα πρέπει να μάθουμε. Και έχουμε εδώ ορισμένες γενικές κατηγορίες. Πρώτα απ' όλα, λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες. Να επισημάνω ότι το αναλυτικό πρόγραμμα για τα παιδιά με νοητική αναπηρία μπορείτε να το κατεβάσετε από το Υπουργείο Παιδείας, από το Παιδαγωγικό Ιστητούτο. Είναι αναρτημένο όλο. Εγώ εδώ κάνω μια ανδρή περιγραφή των περιοχών. Τι θα πει λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες. Να πει ακαδημαϊκές, δηλαδή ανάγνωση, γραφή κλπ., που όμως τι κάνουν, μπορούν να αξιοποιηθούν στην καθημερινότητα, στη ζωή και στην εργασία. Πού χρησιμοποιήσατε μαθηματικά απ' το πρωί που ξυπνήσατε, λήσατε 5-6 εξισώσεις για πρωινό. Όχι, δεν νομίζω. Όμως χρησιμοποιήσατε όταν πήρες καφέ και εισιτήρια. Άρα είναι σημαντικό να έχω μερικές δεξιότητες μαθηματικών, που να με βοηθούν να κάνω τι. Να πάω να αγοράσω εισιτήριο. Να ξέρω, εδώ είναι το 1, αυτό είναι 0,00... Πόσο κάνουν τα εισιτήρια? Αυτό, να ξέρω επίσης όταν πάω για καφέ, ότι ο καφές δεν μπορεί να κάνει 20 ευρώ. Είναι μία, αν πάτε σε ένα νήπιο. Έτσι, ή ένα παιδάκι μικρό και το ρωτήσετε, θες να σου αγοράσω μια σοκολάτα, να μου αγοράσεις μια σοκολάτα. Ωραία, δώσ' με από τον κουμπαρά 10 ευρώ να πάω να σου πάρω μια σοκολάτα. Το παιδάκι θα σας δώσει 10 ευρώ, γιατί δεν ξέρει ούτε, δεν έχει τη συγκρίση αντιστοιχία. Άρα το ίδιο πράγμα ισχύει και για τους ανθρώπους με ανάπηρια. Δηλαδή πρέπει να μάθουν μερικά βασικά, ότι το 20 μάλλον είναι αναντίστυχο ποσό για καφέ. Ότι άμα δώσω 20, πρέπει να πάρω κάποια ρέστα εγώ. Ή όταν μου λέει 8,9, ότι αυτό είναι κοντά στο 9. Όλα αυτά είναι βασικές ακαδημαϊκές δεξιότητες. Να ξέρω να διαβάζω λίγο. Γιατί? Για να πάω στο σπουπερμάρκετ. Δεν πρέπει να πάω στο σπουπερμάρκετ. Για να πάω να δω το προϊόν από πίσω, να καταλάβω τι είναι το καθένα. Για να αναπτύξω οικολογική διατροφή και να μην τρώω πολλά έψιλο. Να βλέπω, άμα έχει πολλά έψιλο το κουτί, να ξέρω ότι δεν είναι καλό για μένα. Όλα αυτά είναι λειτουργικές ακαδημαϊκές. Αυτά κάνουμε στο Γενικό σχολείο? Δεν κάνουμε αυτά. Έτσι. Δεξιότητες, όμως, πού κάνουμε βασικές ακαδημαϊκές δεξιότητες? Κάνουμε στον υπιαγωγείο? Κάνουμε στο δημοτικό. Πρώτη, δευτέρα, τρίτη. Άρα, για να απαντήσω λίγο και στα ερωτήματα που βάζετε σε σχέση με το πού πρέπει να διδάσκονται. Εκεί που οι ανάγκες τους συμβαδίζουν με τον άλλον παιδιό και άρα έχουν να κερδίσουν από αυτή τη διδασκαλία. Δεξιότητες καθημερινής ζωής, δηλαδή φροντίδα του εαυτού, χειρισμός οικονομικών, οικογενειακή ζωή, σχεδιασμός γευμάτων, αγορά ρουχισμού, διαχείριση ελεύθερου χρόνου. Ποιο σας τα μάθεσαν αυτά? Η οικογένεια σας τα μάθε. Όταν, δηλαδή, μείνατε μόνοι σας έχουμε από άλλες περιοχές. Ποιο σου μάθεσαν τι να κάνεις, πώς να χρησιμοποιείς τα λεφτά σου. Ήρθε η μανούλα εδώ, Σεπτέμβρη μήνα και σου είπε... Μπράβο στη μανούλα και τον παπά. Υπήρξε καμιά από εσάς που να αντιμετώπισε ένα θεματάκι όταν ξεκίνησε ένα ζυμόνι της. Διακρίνω μία χαμηλή αυτοικόνα. Πρέπει να το δηλώψουμε αυτό. Και βέβαια τα μάθεις. Λοιπόν, το ζήτημα είναι ότι αυτά που εσείς είδατε δεν έχετε βασικά προβλήματα. Ακόμα και τον πρώτο μήνα, όταν σας ήρθε το ποσό στην τράπεζα, μπορεί τον πρώτο μήνα να το φάγατε την πρώτη βδομάδα. Ήταν πάρα πολύ ωραία να βγαίνεις, αλλά μετά το δεύτερο μήνα καταλάβατε μόνοι σας ότι αυτό δεν μπορώ να το κάνω. Ακριβώς. Ενώ για τους ανθρώπους με νοητική αναπηρία, αυτού του τύπου η περιστασιακή μάθηση δεν είναι ικανή να τους διδάξει αυτά που χρειάζονται. Γι' αυτό και τι κάνουμε. Όλες αυτές οι δεξιότητες της καθημερινής ζωής, έτσι και το πλυντήριο, μπαίνουν μέσα στο αναλυτικό τους πρόγραμμα. Σ' αυτό που αναλαμβάνει το σχολείο να τους διδάξει. Εάν σκεφτείτε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων με ελαφρά νοητική αναπηρία είναι σε χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα, με σοβαρά προβλήματα φτώχιας και άλλα πολλά, υπάρχει περίπτωση στο οικογενειακό περιβάλλον να υποστηρίξει αυτά τα παιδιά. Όχι. Ακόμα και από αυτό μόνο ο ρόλος του σχολείου γίνεται και της ειδικής αγωγής πολύ σημαντικός. Τρίτη περιοχή, προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες. Να καταλάβουν τις ανάγκες τους, να βρουν ενδιαφέροντα, να αναπτύξουν την αυτοπεποίθηση, να αναπτύξουν διαπροσωπικές δεξιότητες και όλα αυτά γιατί, για να μπορούν όσο το δυνατόν περισσότερο να είναι ανεξάρτητοι. Ο στόχος και στη νοητική αναπηρία είναι αυτονομία και ανεξαρτησία σε κάθε δραστηριότητα που έχει η καθημερινή ζωή. Υπάρχει περίπτωση ένα παιδί να πάει στο σχολείο και να μην έχει καταλάβει κανείς, είναι το πιο συχνό στην ελαφρά νοητική αναπηρία. Υπάρχει περίπτωση ένα παιδί να τελειώσει το σχολείο και να μην έχει καταλάβει κανείς. Όλο. Όχι το σχολείο όλο, δεν θα φτάσει πολύ, αλλά μπορεί να είναι στο δημοτικό, ναι. Και λόγω κάποιων προβλημάτων συμπεριφοράς, λόγω καλού γνωστικού επιπέδου και ενός επιβαρυμένου ιδιαίτερα οικογενειακού περιβάλλοντος, το σχολείο μπορεί πολύ απλά κάποιες φορές να πει ότι δεν βλέπει τι γίνεται στο σπίτι. Υπάρχει περίπτωση κάποια παιδιά δηλαδή να γλιστρήσουν όπως λέμε και να μην έχουν τη στήριξη που πρέπει. Τέταρτο, προεπαγγελματικές δεξιότητες. Πότε ξεκινήσατε να σκέφτεστε για το επάγγελμα που θα κάνετε. Πολλοί μικροί ήξεψατε ότι θα έρθει στο φιπί. Α, κάτι άλλο. Υστορικό τέλος πάντων. Πολλοί μικροί άλλοι, οι υπόλοιποι, ωραία πόση πριν την ηλικία των 15. Οι άλλοι μετά. Και αυτό, αν σήμερα αποφασίσετε ότι θέλετε να αλλάξετε επάγγελμα, μπορείτε να το κάνετε. Βεβαίως, οι άνθρωποι με νοητική αναπηρία δεν μπορούν να το κάνουν. Διότι τους παίρνει πάρα πολύ χρόνο για να μάθουν μια απλή δεξιότητα. Και άρα δεν μπορούμε να περιμένουμε τι να τελειώσουν τα 18 χρονών και τότε να δούμε για ποιο επάγγελμα θα τα προετοιμάσουμε. Ακριβώς επειδή δεν είναι εφικτό αυτό, στο αναλυτικό πρόγραμμα, αυτό δηλαδή που πρέπει να διδάσκονται στο σχολείο από πολύ πολύ νωρίς, μπαίνουν οι προεπαγγελματικές δεξιότητες. Άρα αυτό που θέλουμε να μαθαίνουν είναι τι? Τα επαγγέλματα. Αφού μάθουν τα επαγγέλματα, να αναπτύσσουν κάποιες δεξιότητες, βασικές, οι οποίες θα τους επιτρέψουν να δουλέψουν κάποια στιγμή. Έχετε υπόψη σας ένα επάγγελμα που κάνουν συνήθως τα άτομα με νοητική αναπηρία. Έχετε ακούσει τίποτα για ένα επάγγελμα που συνήθως κάνουν. Καθαριστής του δήμου. Τι χρειάζεται ένας για να γίνει καθαριστής του δήμου. Άλλο, όχι τι δεξιότητες χρειάζεται να έχει. Να ξέρει να σκουπίζει. Άλλο. Να ακούει τον υπεύθυνο, όταν ξέρει να καταλάβει πού πρέπει να πάει να σκουπίζει. Άρα θα πρέπει να ακούει ποιον τον υπεύθυνο. Θα πρέπει να πηγαίνει στη δουλειά. Είναι πολύ βασικό, δεν μπορείς να δουλέψεις άμα δεν πας. Θα πρέπει να πηγαίνει στην ώρα του. Θα πρέπει όταν τελειώνει να ξέρει πού θα αφήσει τα πράγματά του. Θα πρέπει να ξέρει πού θα βρει τα πράγματά του. Αυτές οι δεξιότητες είναι προυπαγγελματικές γιατί χρειάζονται σε κάθε επάγγελμα. Άρα αν δείτε εδώ πέρα το ύπαρξη σωματικών κινητικών δεξιωτήτων, δηλαδή τα παιδιά θα πρέπει να ξέρουν να μπορούν να χειριστούν τα άκρα τους. Να μπορούν να σταθούν με έναν ορθό τρόπο. Να μπορούν να έχουν εξασκήσει λεπτή κινητικότητα, αδρύ κινητικότητα. Αυτά θα τους χρειαστούν σε όλα τα επαγγέλματα. Ανάπτυξη σωστών εργασιακών συνήθειών. Όταν κάποιος μου λέει τι να κάνω, δεν λέω όπως λέω στη μαμά μου μετά, αλλά πρέπει να το κάνω. Αυτό είναι μια εργασιακή συνήθεια. Και πρέπει να το κάνω είτε είμαι πακετάς, είτε κάνω πακέτα, είτε δουλεύω στο δήμο, είτε βάζω σφραγίδες, είτε μαζεύω αντικείμενα, όποια δουλειάκια να πρέπει να κάνω. Πώς τα μάθατε εσείς αυτά πάλι? Σας έμαθαν στο σχολείο? Όχι. Τα μάθατε μέσα την περιστασιακή μάθηση. Τα παιδιά με νοητική αναπηρία δεν θα τα μάθουν έτσι. Θα πρέπει να είναι αντικείμενο διδασκαλίας. Και βέβαια πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού, εμείς τι κρατάμε? Κρατάμε εάν αυτά διδάσκονται όλα σε τι? Στον τυπικό σχολείο. Πού διδάσκεται ένα παιδί να κάνει σάντουιτς? Πού διδάσκεται ένα παιδί να πλένει τα δόντια του καλά? Πού διδάσκεται ένα παιδί για το σώμα του, να φροντίζει το σώμα του? Πού διδάσκονται οι έφηβοι για τη σεξουαλικότητα? Πουθενά. Και οι άλλοι. Αλλά οι άλλοι κουτσά στραβά, ορθά-λάθος, κάτι καταφέρνουν. Ενώ για τους ανθρώπους που έχουν πρόβλημα στην προσαρμοστική τους συμπεριφορά, αυτά πρέπει να διδαχτούν. Τώρα, στο πώς, αν θέλετε, τα διδάσκουμε, θα πάρουμε μερικούς μονοτρόπους. Πρώτα απ' όλα, στην ομάδα. Δηλαδή μικρές ομάδες με κάποιον που βοηθάει. Αυτό που γίνεται στην τυπική τάξη. Υπάρχουν πολλές δεξιότητες, όπως το δίνω-παίρνω, το ζητάω, το λέω ευχαριστώ. Όλα αυτά είναι καλό να διδάσκονται με άλλα παιδιά, βέβαια. Άρα όσο πιο βασικές είναι οι δεξιότητες, και όσο πιο μικρό είναι το παιδί στην ηλικία, τόσο περισσότερο μπορούμε να διδάσκουμε στην τυπική τάξη. Όσο όμως η ηλικία μεγαλώνει, και άρα η απόσταση μεταξύ αυτού που πρέπει να ενταχθεί ένα παιδί με νοητική αναπηρία, και αυτού που κάνουν τα υπόλοιπα παιδιά στην τάξη, μεγαλώνει επίσης, τότε στρεφόμαστε όλο και περισσότερο προς τις δομές ειδικής αγωγής. Το σκάκι. Φαντάζεστε να διδάσκεται σκάκι σε παιδί με νοητική αναπηρία, το θεωρείτε καλή επιλογή? Και όμως είναι. Μπορεί να μην γίνει σκακιστής. Άλλο αυτό, έτσι, και μπορεί να μάθει πέντε κινήσεις μόνο. Αλλά το σκάκι διευρύνει πάρα πολύ τι? Τη στρατηγική σκέψη. Αυτό που έχουνε δυσκολία. Το αίτιο αιτιατό. Ότι άμα κάνω μια κίνηση έχει μια συγκεκριμένη συνέπεια και μόνο αυτή. Έτσι. Όλα αυτά... Έμαθε σκάκι και δεν... Λέγε, γιατί πουνάς. Όλο χάνεις το σκάκι, υπάρχουν και άλλες ερμηνείες. Μην τώρα, θα σκεφτούμε και άλλα. Επιβράβευση συμπεριφοράς απαραίτητη. Πάρα πολύ συχνά. Έτσι, ώστε τα παιδιά να... Τι να κάνουν. Να γενικεύουν πότε μια συμπεριφορά είναι καλή, πότε είναι αρμοστή, πότε είναι προσαρμοστική και πότε δεν είναι. Έτσι. Απλά και μόνο αυτό που είπε προηγουμένως, ότι αν έτρωγες όλα σου τα λεφτά την πρώτη βδομάδα, μετά είχες να περάσεις τρεις βδομάδες. Έτσι, χωρίς τίποτε. Έχεις κατάλαβες ότι δεν είναι καλή ιδέα. Και το κατάλαβες άντε την πρώτη ή τη δεύτερη φορά. Αν δεν το καταλάβεις έτσι, θα πρέπει... Εγώ τι να κάνω... Συνέχεια να ενισχύω μια θετική συμπεριφορά... και να αποδυναμώνω μια αρνητική. Κατά πόσο δυνατό είναι ένα παιδί με νοητική να γενικεύει. Ναι. Ένα παιδί με νοητική γενικά... Δεν έχω ιδέα αν είναι γενική. Βεβαίως και μπορεί να γενικεύει. Ότι με αυτόν τον τρόπο, επειδή γενικεύουν, θα δούμε τι. Θα δούμε ορισμένα παιδιά, εφόσον τον διδαχθούν. Όχι εφόσον, τον διδαχθούν. Θα δούμε τι στην αρχή να παίρνουν ένα λοφορείο μόνο. Στην αρχή να παίρνουν το λοφορείο και να λένε... Α, χρειάζομαι εισιτήριο. Ότι όταν ανεβαίνεις σε ένα μέσο χρειάζεται εισιτήριο. Και μετά να πηγαίνουν στο τρένο και να καταλαβαίνουν... ότι και εκεί χρειάζεται ένα εισιτήριο. Και μετά όταν πας στο τραμ ότι χρειάζεται ένα εισιτήριο. Άρα, ναι, μπορούν να γενικεύσουν ότι όταν ανεβαίνω σε ένα μέσο... μεταφορικό, χρειάζεται εισιτήριο. Α, μπράβο. Τώρα, αυτό για να το γενικεύσει το παιδί όμως... θα πρέπει τι, να το ανεβάσω εγώ σε ένα μέσο... και να πάρω εισιτήριο και να εξηγήσω ότι χρειάζεται εισιτήριο. Και μετά να μάθει και σε ένα άλλο μέσο. Μάθει και σε ένα άλλο μέσο ώστε να γενικεύσει κάτι τέτοιο. Γι' αυτό και η διδασκαλία των δεξιωτήτων της διαβίωσης... δεν γίνεται στο σχολείο. Αν θέλεις ένα παιδί να μάθει να ψωνίζει στο σούπερ μάρκετ... μπορεί να ξεκινήσει στη διδασκαλία από το σχολείο... αλλά πρέπει να πάει στο σούπερ μάρκετ να μάθει. Αν θέλεις ένα παιδί να του διδάξει να παίρνει το λοφορείο... δεν μπορείς να του κάνεις με σχεδιαγράμματα μόνο... ότι αυτό είναι, εκεί μπαίνεις, αυτό είναι το μηχάνημα... πρέπει να πάει στο λοφορείο. Να ζήσει μέσα στην καθημερινότητα παράλληλα τη μάθηση. Ό,τι ακριβώς δηλαδή δεν κάνει το γενικό σχολείο. Η ανάλυση έργου. Η ανάλυση έργου είναι ένα από τα πιο βασικά εργαλεία... διδακτικά που έχουμε στα παιδιά με νοητική αναπηρία. Τι θα πει η ανάλυση έργου, το είχαμε ξανακάνει για τα τυφλά. Θυμάστε ένα παράδειγμα. Ας πούμε εδώ ένα άλλο παράδειγμα. Θέλω μία να μου πει πώς πλένει τα δόντια της. Άρα, έρχομαι εγώ ως άτομο με νοητική αναπηρία... και παίρνω την οδοντόβουρτσα. Ποια οδοντόβουρτσα? Ναι, γιατί στην οδοντόβουρτσα μπορεί να υπάρχει κι άλλη οδοντόβουρτσα εκεί. Άρα πρέπει να μάθει πρώτα ότι παίρνω την πράσινη ή τη δική μου. Άρα θα πάρει αυτή, την πήρα. Παίρνω και την οδοντόκρεμα. Την πατάω, την πατάω, την πατάω, την πατάω... βρέπει διαολεμένη τίποτα. Την βάζω κάτω, να ανοίξει. Δεν μου πες ότι παίρνω, ανοίγω... Προσέξτε, η ανάλυση έργου τι είναι. Ότι παίρνω την οδοντόβουρτσα, την πράσινη, έτσι. Την αφήνω με το βουρτσάκι από πάνω, δίπλα στο τραπεζάκι κάπου. Παίρνω την οδοντόκρεμα. Με το ένα χέρι ξεβιδώνω το καπάκι. Το καπάκι τι το κάνω? Κάπου πρέπει να μου πεις τι θα το κάνω. Το αφήνω δίπλα στην οδοντόβουρτσα. Παίρνω την οδοντόβουρτσα, πατάω ελαφρά. Την οδοντόκρεμα. Γιατί σε εμάς, είδατε πώς γελάσατε. Ναι, δηλαδή πώς θα την πατήσεις, ρε παιδιά. Θα την κάνεις έτσι κι όμως. Αφήνω ξανά την οδοντόβουρτσα εκεί. Διότι μπορεί να βρεθείτε με ένα παιδί να έχει βάλει την οδοντόκρεμα... πάνω στην οδοντόβουρτσα και μετά... Την αφήνω έτσι, ανοιχτή. Όχι, αφήνω την οδοντόβουρτσα. Παίρνω το καπάκι, κλείνω την οδοντόκρεμα, τη βάζω στη θέση. Παίρνω... Η ανάλυση έργου αυτό είναι. Δηλαδή ένα πολύ απλό έργο, το αναλύω σε πάρα πάρα πολλά μικρά κομματάκια, έτσι ώστε να μπορώ να τα διδάξω ένα ένα. Η φυσική λεκτική και εναλλακτική παρακίνηση, όπως το βλέπετε, prompting, εδώ λίγο θα πω περισσότερα. Αυτά που βλέπετε εδώ είναι τα πιο γνωστά εργαλεία της ειδικής αγωγής. Δεν είναι μόνο για τη νοητική αναπηρία, αλλά στη νοητική αναπηρία είναι απαραίτητα. Δηλαδή η ανάλυση έργου. Τώρα, φυσική λεκτική εναλλακτική παρακίνηση. Δηλαδή θέλω να σου πω να βάλεις κάτι σε δύο κατηγορίες, σε δύο κουτάκια για παράδειγμα. Έρχομαι και ποια θα ήταν μια φυσική. Σου λέω, βάλε τα τρίγωνα ή βάλε τα πράσινα σε αυτό το κουτί. Και εσύ κάθασαι. Έλα να βάλε τα τρίγωνα σε αυτό το κουτί. Αυτό είναι μια φυσική παρακίνηση. Η φυσική παρακίνηση μπορεί να είναι αυτή, όπου πιάνω... Είναι έντονη η φυσική παρακίνηση αυτή όμως. Ή μπορεί να είναι αυτή. Σε κινητοποιώ λίγο. Ή μπορεί όταν προσπαθείς να πάς, προσπάθησα να πάρεις κάτι, πηγαίνεις λάθος και σε παρακινώ λίγο πιο εκεί. Η λεκτική είναι όταν το κάνω αυτό, όπως καταλαβαίνετε, προφορικά. Τώρα, καθυστερημένη παρακίνηση και χρονική καθυστέρηση. Τι σημαίνει αυτό? Ξεκινάω και δουλεύω μαζί σου και στην αρχή που δεν ξέρεις τι κάνω, κατευθείαν λέω βάλε τα πράσινα τέλος πάντων επάνω. Μπορεί να θέλουμε να λέμε και χρώμα και κατεύθυση. Και λέω τα πράσινα επάνω. Πολύ ωραία. Και ξανά τα πράσινα επάνω. Δεν στο πιάνω μέσα στο χέρι. Περιμένω λίγο και μετά θα στο πιάσω. Να δω δηλαδή αν αντιδράσεις από μόνη σου και το βάζω. Σιγά σιγά φθύνω την υποστήριξή μου. Και επίσης έχω και τη χρονική καθυστέρηση, όπου δεν σου δίνω καν την οδηγία. Σ' αφήνω και σου λέω βάλε επάνω. Περιμένω. Ουσιαστικά δηλαδή προσπαθώ τι να κάνω. Σιγά σιγά να αναλάβει τον έλεγχο της δράσης... το παιδί με τη νοητική αναπηρία. Έτσι. Επιλογή απόφαση, το choice making. Είναι πολύ δύσκολο για τους ανθρώπους με νοητική αναπηρία να αποφασίσουν. Γιατί? Γιατί ποτέ δεν αισθάνονται ότι έχουνε αρκετά δεδομένα. Άρα θα πρέπει να το διδαχθούν αυτό. Να αποφασίζουν. Επαυξημένη υπόδειξη, η κατανόηση της διάκρισης των δύο στοιχείων. Για παράδειγμα, αυτό που κάναμε με το πράσινο επάνω... είναι η επαυξημένη υπόδειξη. Γιατί πρέπει συνέχεια να σου υποδεικνύω δύο δεδομένα. Και την κατεύθυνση, αλλά και το χρώμα. Και μια πολύ ενδιαφέρουσα μέθοδος, την οποία προσωπικά δεν την έχω δουλέψει ποτέ, είναι το σαμποτάζ. Όπου τι κάνουμε που αφορά τη γεννήκευση. Το σαμποτάζ έχει στόχο τη γεννήκευση. Και την επίλυση προβλημάτων. Αυτό που έχουμε δει από την πραγματικότητα είναι ότι μπορεί να διδάξει σε ένα παιδί μια ρουτίνα. Να παίρνει ας πούμε το 31. Και ξέρει ότι το 31 είναι διπλό συνήθως, δεν ξέρω. Και ότι σταματάει σε μια συγκεκριμένη στάση. Εάν τώρα το 31 λόγω μιας πορείας αλλάσξει διαδρομή και όλη η στάση αδιάσει, και όλοι μεταξύ τους συζητούν αυτό το θέμα και φύγουν, το παιδί θα μείνει εκεί και θα περιμένει το 31. Γιατί αυτό έχει μάθει. Οπότε τι γίνει, η πραγματικότητα όμως δεν έχει πάντα αυτή την κανονικότητα, προκύπτουν έτσι θέματα. Άρα με αυτή την πρακτική προσπαθούμε τι να κάνουμε. Να διδάξουμε στο παιδί, ανατρέποντας μια ρουτίνα, τι θα κάνει. Για αυτό και το λένε σαμποτάς, δηλαδή σαμποτάρεις ουσιαστικά αυτή την τυπική του, τη ρουτίνα που έχει για να το προετοιμάσεις καλύτερα για την καθημερινότητα. Νομίζω ότι συνδέεται και με το που είπαμε, με την επιλογία απόφασης. Ναι, συνδέεται αλλά το ζήτημα είναι συνήθως αυτό, παιδιά. Σας λέω ένα πολύ απλό παράδειγμα. Τι ξέρω, να μην μπούμε το λοφορείο. Βλέπεις ότι έξω βρέχει, τι πρέπει να κάνεις. Να βρεις μια ομπρέλα, έτσι. Η ομπρέλα που είναι, συνήθως... Συμμαζεμένους, όπως βρίσκω, έχουμε ένα θέμα, ναι. Η ομπρέλα ξέρω ότι είναι δίπλα στα μπουφάν, ξέρω εγώ. Πηγαίνω λοιπόν δίπλα στα μπουφάν και είναι καλοκαίρι, δεν έχει μπουφάν. Πού να πάω να την ψάξω, άρα και αυτή κάπου είναι, έτσι. Πού να πάω να την ψάξω. Αυτό, πρέπει να το έχει διδαχθεί, πρέπει να έχει βρεθεί σε αυτό. Να έχει περάσει από αυτό το σαμποτάρισμα για να σκεφτεί ότι... Ξέρω εγώ, πάνε ψάξε τα πάλι με τα υπόλοιπα με τα μπουφάν. Πού είναι τα μπουφάν. Ή πάντα όταν χάνεις κάτι στο σπίτι σου, θα ξέρεις ότι τα ψάχνεις εκεί. Ή μπορείς να ρωτήσεις. Δυνατά. Ε, ναι, έχω μια ερώτηση που διαμορφωθήκα από πριν. Το καλοκαίρι είναι αρκετά εξακολυμμένη για την οικογένεια. Άλλη, σε ένα παιδί είναι να διδάσουμε όλες αυτές τις μικρές καθημερινές κινήσεις. Πώς θα μπορώ να το κάνω σε ένα τμήμα παράδειγο. Τι εννοείται ένα τμήμα, εννοείται... Έχει και τριόντες άσφατος. Το κάθε παιδί έχει τους δικούς του λυθμούς, έχει το δικό του... Αντίστοιχο θα σκύρει το χώρο να δουλειάζουμε πιο κινύτερα, θα δουλάβουμε για μια αντασταλή να το κολύψουμε από τους κατοίκων. Όχι. Αυτό που θα γίνει στο σπίτι θα είναι το να ενισχύσουν οι γονείς, αν θέλετε, έζη την δραστηριότητα. Εάν τώρα... Μιλάμε πότε θα είναι κατοίκων. Εάν τα άτομα δεν είναι πια παιδιά και είναι σε μια μονάδα αυθόνομης διαβίωσης. Εκεί θα γίνει κατοίκων. Εκεί θα πάμε, θα τους δείξουμε τους χώρους κτλ. Από εκεί και πέρα όμως, μπορούμε να διδάσκουμε καταρχάς ανά 2 άτομα, ανά 3 άτομα. Αν κάτι τι διαφοροποιείται, μπορεί να διαφοροποιείται ο χώρος του σπιτιού. Μπορεί να διαφοροποιείται η ομπρέλα. Ε, ok. Ζητήστε από τους γονείς να φέρουν φωτογραφίες του χώρου ή της ομπρέλας, ή των αντικειμένων, ή του κρεβατιού που κοιμάται, αν θέλω να διδάξω κάτι. Άρα το κάθε παιδί να έχει, έτσι, το δικό του υλικό. Όμως, εάν εγώ, αν δουλεύω στην ειδική αγωγή, έτσι τι έχω κάνει. Έχω ξυλογίσει πρώτα από όλα με μεγάλη λεπτομέρεια και ξέρω ότι ο Πέτρος και η Μαρία θα κάνουν αυτό. Έτσι, και θα κάνουν στον ίδιο χώρο. Ακόμα και ειδικό σχολείο να είναι ένα παιδί, τι σημασία έχει. Στην τάξη του ειδικού σχολείου μπορεί να έχει 6-7 παιδιά. Και έτσι όπως πάει η κρίση, μπορεί να έχει και 17, ξέρω εγώ. Λοιπόν, τώρα, ορισμένοι προβληματισμοί. Ένας πολύ βασικός προβληματισμός, όπως ξέρετε, είναι η ένταξη. Δηλαδή, πού πρέπει να εκπαιδεύονται τα παιδιά με νοητική αναπηρία. Ένας άλλος προβληματισμός είναι η αποιδρυματοποίηση. Το πού πρέπει να ζουν. Να μη λέω μόνο πρέπει, πού μπορούν να ζουν. Μόνο σε ιδρύματα. Αυτή τη στιγμή, στην Ελλάδα, πού ζουν οι ενήλικες με νοητική αναπηρία. Και στον Άγιο Δημήτριο, που είναι ίδρυμα. Στην περίπτωση της αναπηρίας, στην Ελλάδα, οι άνθρωποι μένουν με τους γονείς τους όσο υπάρχουν οι γονείς τους. Και θέλουν να τους φροντίζουν. Υπάρχουν ενήλικες που οι γονείς τους δεν θέλουν να τους φροντίζουν. Άρα, δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, μοιάζει να είναι μονόδρομος το ίδρυμα όταν οι γονείς φεύγουν. Αλλά δεν είναι. Σε ένα πολύ καλό διάστημα, όπου υπήρχαν οι υπόροι και τα κοινωνικά κονδύλια, είχαν γίνει μονάδες αυτόνομης διαβίωσης, όπου οι άνθρωποι με νοητική αναπηρία έμεναν 3-3, 4-4, 5-5 μαζί. Και με τη βοήθεια κάποιων, ανάλογα με το πόσο υποστήριξη χρειάζονταν, μπορεί να πήγαιναν μία φορά την εβδομάδα, μία στις 15 ή να έμεναν μαζί τους. Όταν έχεις πολύ σοβαρές αναπηρίες, τότε χρειάζεται να μένει κάποιος μαζί. Διεθνώς έχουν γίνει τεράστια βήματα από ιδρυματοποιήσεις. Τεράστια πραγματικά. Δηλαδή πάρα πολύ μεγάλη αριθμή ανθρώπων με νοητική αναπηρία δεν μένουν σε ιδρύματα. Αλλά υποστηρίζονται σε μονάδες αυτόνομης διαβίωσης. Όπως το βλέπετε και εδώ, έτσι ανεξάρτητη αυτόνομη διαβίωση. Όμως πρέπει να πούμε εδώ ότι για να ζήσει ένας άνθρωπος με αναπηρία μόνος του, θα πρέπει να έχει διδαχθεί να ζει μόνος του. Δεν μπορείς να πάρεις έναν άνθρωπο κατευθείαν και να το βάλεις σε ένα σπίτι, χωρίς να έχει διδαχθεί όλες εκείνες τις δεξιότητες που χρειάζονται. Και χωρίς βέβαια να παρέχει και παράλληλα υποστήριξη. Δεν ξέρω αν είσαστε και αρκετά μικροί στην ηλικία. Όταν υπήρχαν αυτές οι δυνατότητες για μονάδες αυτόνομης διαβίωσης και τι γινόταν, υπήρχε το πρόγραμμα ψυχαργός. Το έχετε ακούσει καθόλου? Όχι. Που αφορούσε και την αποιδρυματοποίηση των ανθρώπων με νοητικές αναπηρίες και την αποιδρυματοποίηση των ανθρώπων με ψυχικές ασθένειες. Και ήταν το πρόγραμμα που τους έβγαζε από τα ιδρύματα, τους εκπαίδευε και τους υποστήριζε. Υπήρχε πάρα πολύ μεγάλη αντίδραση όπου και να πήγαιναν να νικιάσουν σπίτι. Δηλαδή όταν πήγαιναν κάπου από τη γειτονιά, έτσι από τους υπόλοιπους ιδιοκτήτες σε μια πολυκατοικία, υπήρχε μεγάλη αντίδραση ώστε να μην ενταχθούν στον κοινωνικό ιστο της πόλης. Είχαμε δηλαδή και προβλήματα που λίγο αναδείκνυαν, αν θέλετε, και το στοιχείο του κοινωνικού ρατσισμού. Όπως δεν θέλουμε για παράγματι στις μονάδες ποιον. Όσοι ξεπερδεύουμε τις ουσίες και πρέπει πια να ζήσουν, να μάθουν να ζουν έξω από την κοινότητα, είναι λίγο δύσκολο πολλές φορές να βρεις ένα χώρο που να φιλοξενηθούν. Και η επασότητα αφορά τώρα την επαγγελματική αποκατάσταση. Αν το διαβάσει αυτό κανείς στην Ελλάδα του σήμερα, δηλαδή ότι η επαγγελματική αποκατάσταση μπορεί να γίνει στην ελεύθερη αγορά εργασίας, άρα να βρούνε στην ελεύθερη αγορά εργασίας, θα πει ότι δεν γίνεται, διότι δεν έχουμε δουλειές για κανέναν και άρα πόσο μάλλον. Δυστυχώς στην Ελλάδα βέβαια δεν έχουμε και προστατευμένα εργαστήρια. Όμως η διεθνής βιβλιογραφία αυτό που πρεσβεύει και αυτός που είναι ο στόχος της ειδικής αγωγής, είναι ότι όσο το δυνατόν περισσότερο τα άτομα με νοητική αναπηρία, να μην δουλεύουν σε προστατευμένα εργαστήρια, να είναι στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Δηλαδή να είναι σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Έχετε δει άνθρωπος με νοητική αναπηρία να δουλεύουν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και πουμ! Έχετε δει καθόλου? Στη βιβλιοθήκη του δήμου, σε ιδιωτική επιχείρηση, καταρχάς να πω ότι σε ό,τι αφορά το δημόσιο, το δημόσιο υποχρεούται να προσλαμβάνει συγκεκριμένο ποσοστό ανθρώπων με αναπηρία γενικά ή τους συγγενείς πρώτου βαθμού. Άρα πολλές φορές μπορεί να δούμε ανθρώπους με αναπηρία. Αλλού όμως σε ιδιωτική επιχείρηση. Και που την έχουν φτιάξει γονείς, άνθρωποι που ασχολούνται με την αναπηρία και δουλεύουν μόνο άνθρωποι με αναπηρίες. Επίσης πρέπει να σας πω, αμερικάνικες ταινίες βλέπετε? Έχετε δει σε αμερικάνικη ταινία τίποτα να δουλεύουν εκεί? Είναι πάρα πολύ συχνό. Στα McDonald's για παράδειγμα, σχεδόν σε όποιο McDonald's για να πας, τουλάχιστον σε μεγάλη περιοχή, θα δεις άνθρωπο με νοητική αναπηρία μέσα να δουλεύει. Αυτό τι σημαίνει πρώτον ότι μπορούν να δουλεύουν. Είναι θέμα εκπαίδευσης και ανοίγματος της κοινωνίας και αποδοχής, έτσι ώστε να έχουν και αυτοί διέξοδο στην ελεύθερη αγορά εργασίας. |
