| : Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Καλησπέρα σας. Καλώς ήρθατε. Σήμερα έχουμε τη χαρά να έχουμε μαζί μας τον αγαπητό φίλο καθηγητή Εβάγγελο Παποδόπυλο, καθηγητή του Ματώσου Μηχαλόγων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόγου Πολυτεχνίου. Ο κ. Παποδόπυλος έλαβε δίπλαμα Μηχαλόγων Μηχανικών από το Εθνικό Μετσόγου Πολυτεχνία και έκανα μεταπτυχιακά και δραστηρικός το Τμήμα Μηχαλόγων Μηχανικών του MIT, όπου και ξεκίνησε σαν Λέξουερ για μερικά χρόνια. Την περίοδο 1991-1996 διατέλεσε Associate Professor στο McKinley University και στο Κέντρο για Intelligent Machines. Το 1996 επέστρεψε στην Ελλάδα σαν καθηγητής της Σχολής Μηχαλόγων Μηχανικών, που ανέλαβε το εργαστήριο αυτοματοελέγχου. Σήμερα είναι καθηγητής εκεί και διευθυντής του Διαδηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Συστηματών Αυτοματισμού. Η έρευνά του επικεντρώνεται σε θέματα ρομποτικής, αυτοματοελέγχου και μηχανοτελεμονικής και έχει λάβει χρηματοδότηση από ελληνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα. Έχει συγκράψει τρία βιβλία και έχει πλήθος δημοσίευση. Είναι χαρά σήμερα να τον ακούσουμε, να μας λέει για τις εξελίξεις στη ρομποτική. Ένα τομέα, ο οποίος δείχνει πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και πολλές ευκαιρίες για το μέλλον. Ραπείτε Βαγγέλη, ο λόγος σε σένα. Ευχαριστώ πολύ Ραπείτε Βασίλη, ευχαριστώ για την πρόσκληση και ευχαριστώ όσους συμμετέχουν σε αυτό το webcast. Θα ξεκινήσουμε με την παρουσίαση. Ελπίζω όλοι βλέπουν. Ο τίτλος είναι «Τα ρομπότ το ρημάζουν». Θα δούμε πρώτα τι είναι ένα ρομπότ. Θα κάνουμε μια ιστορική αναδρομή. Θα εξετάσουμε την εξάπλωσή τους σε αριθμούς σήμερα. Θα δούμε κάποια ρομπότ στο εργαστήριό μου. Εφαρμογές στις οποίες αποσχολούμε τα ρομπότ σήμερα. Και μετά θα εξετάσουμε το πώς μπορούν να γίνουν καλύτερα και πιο αποδεκτά από την κοινωνία τη σημερινή. Και τέλος και το καυτό θέμα, εάν αυτά τα ρομπότ είναι απειλή για την εργασία. Τι είναι ένα ρομπότ όμως. Το Robot Institute of America το 1979 έδωσε έναν ορισμό λέγοντας ότι είναι ένας επαναπρογραμματιζόμενος πολυλειτουργικός βραχείωνας ο οποίος έχει σχεδιαστεί για να μετακινεί υλικά, εξαρτήματα και εργαλεία για εκτέλεση διάφορων εργασιών. Αυτός ορισμός βέβαια είχε στο μυαλό του τα βιομηχανικά ρομπότ που υπήρχαν τότε, τα μόνα που υπήρχαν τότε. Και επομένως από τότε μέχρι τώρα έχουν αλλάξει πολλά. Ένας διάμεσος ορισμός είναι αυτός του Webster, του λεξικού, που λέει ότι είναι μία αυτόματη διάταξη που εκτελεί καθήκοντα που συνήθως κάνουν άνθρωποι ή μία μηχανή η οποία μοιάζει με άνθρωπο για να περιλάβει και τα Humanoids, δηλαδή τα ανθρωποειδή ρομπότ. Τέλος, ένας άλλος ορισμός που είναι ενδιαφέρον είναι αυτός του Mike Brady, που είναι ο πιο abstract, ο πιο αφηρημένος ορισμός και λέει ότι η ρομποτική είναι μία ευφύης σύνδεση της αντίληψης με τη δράση. Οπότε εδώ μπαίνουν σχεδόν τα πάντα. Αν κοιτάξουμε από την αρχαιότητα έως το 1960 το τι μπορούμε να βρούμε σχετικά με ρομπότ, έχουμε πρώτα μία ρύση του Αριστοτέλη στα πολιτικά, που βασικά έλεγε ότι εάν τα εργαλεία ή μηχανές ήξεραν τι να κάνουν και μπορούσαν να το κάνουν μόνοις τους, τότε οι τεχνίτες δεν θα χρειζόντουσαν βοηθούς και οι άρχοντες δεν θα χρειζόντουσαν δούλους. Το οποίο είναι ενδιαφέρον γιατί ο Αριστοτέλης είχε καταλάβει το πρόβλημα, αφηστικά δεν είχε τη λύση. Το 10 με 85 μετά αρχιστον έζησε ο Ήρωνας στην Αλεξάνδρια, ο οποίος έφτιαχνε αυτόματα, αυτόματους μηχανισμούς, έχει γράψει πολλά βιβλία και εγώ έχω γράψει ένα paper κι αυτόν. Εδώ βλέπουμε το ναό, τις πόρτες ενός ναού που ανοίγανε αυτόματα όταν κάποιος ζέστηνε νερός, έβαζε φωτιά σε ένα βωμό και η θερμότητα από τη φωτιά ζέστηνε αέρα ο οποίος έσπρωχνε το νερό και το νερό άνοιγε τις πύλες. Όταν έσβηνε ο βωμός έκλειναν οι πύλες, οπότε δοξαζόταν ο Θεός. Το 1495 ο Νταβίντσι έφτιαξε ένα μηχανικό υπότι, τα σχέδιά του βρέθηκαν σχετικά πρόσφατα, ο οποίος μπορεί να κινηθεί, να κινηθεί στα χέρια του, να κάτσει, να σηκωθεί και κινεί το με τροχαλίες και ημάντες. Το 1768 ο Πιέρ Ζάκ Ντρός, ένας Ελβετός, είχε φτιάξει οτόματα, όπως τα λένε στα αγγλικά, αυτόματα ή στο ελληνικά, δηλαδή κούκλες οι οποίες με μηχανισμούς μπορούσαν να γράψουν, να σχεδιάσουν ή να παίξουν μουσική. Ο όρος ρομπότο, όπως θα ξέρετε αρκετοί, καθιερώθηκε το 1921 από ένα θεατρικό έργο του Κάρλ Τσάπικ, που λεγόταν «Rosums Universal Robots», είχε αγγλικό τίτλο, παρόλο που αυτός ήταν Ετσέχος, και η λέξη ρομπότ βγήκε από τη λέξη ρομπότα, που σήμαινε αναγκαστική εργασία, δηλαδή την εργασία που προσφέρανε αγρότες στα μεσαιονικά χρόνια. Το 1951, ένας νευροψυχολόγος, ο Γκρέι Βόλτερ, έφτιαξε μια μηχανική χελώνα, που τη βλέπουμε εδώ στην εικόνα, και η χελώνα αυτή μπορούσε να βρει πού υπάρχει φως και να κατευθεθεί προς το φως και να μπει και στο σπιτάκι της και να αποφύγει και εμπόδια. Και ήτανε ηλεκτρομηχανική κυρίως, με έναν αισθητήρα φωτός. Μεταξύ 60 και 70 άρχισε η σύγχρονη, ας πούμε, δίδυση των ρομπότ. Το 1960, η Ντέβολ και η Λεμπέργκερ, φτιάξανε το ρομπότ που βλέπουμε εδώ αριστερά, που ήταν ένα υδραυλικό βιομηχανικό ρομπότ, το οποίο μπορούσε να μετακινεί βαριά αντικείμενα, που οριζόταν στην παραγωγή. Το 1969, τέτοιου τύπου ρομπότ μπήκανε στην παραγωγή, εδώ είναι παραγωγή αυτοκινήτων της General Motors και τα ρομπότ κάνουνε ηλεκτροσυγκόληση με πόντες, την πιο απλή ηλεκτροσυγκόληση που υπάρχει. Το ίδιο χρόνο, το Stanford Research Institute έφτιαξε αυτό το ρομπότ, το οποίο μπορούσε να μετακινηθεί με ροδάκια, αλλά έχει επάνω του τεχνητή όραση και μπορούσε να απλογηθεί αποφεύγοντας εμπόδια. Τα επόμενη δεκαετία έχουμε το 1973, το Stanford Arm, που έγινε στο πανεπιστήμιο, το ομώνυμο, αυτό έχει έξι βαθμούς ελευθερίας, δεν μπορούσε να κάνει πλήρεις κινήσεις στον χώρο και ελεγχόταν από έναν μίνι υπολογιστή, που ήταν μια μικρή τουλαπίτσα. Το 1976 η NASA έστειλε το Viking στον Άρη, το οποίο είχε έναν βραχείονα για να κάνει πειράματα εκεί, για να μαζέψει υλικό. Το 1978 ο Ισσάνκη ο Σέικη έφτιαξε το πρώτο SCARA ρομπότ, το οποίο είχε 4 βαθμούς ελευθερίας, δηλαδή μπορούσε να κινήσει τέσσερις άξονες, τέσσερα μοτέρ και ήταν εκατάλληλο για συναρμολόγηση, για να μπορεί να πιάνει ένα αντικείμενο από ένα σημείο και να το πηγαίνει σε ένα άλλο. Το 1979 μπήκε στη Ιαπωνία το πρώτο ρομπότ σε εργοστάσιο, ηλεκτρικό ρομπότ, το οποίο αυτό έχει σημασία, γιατί τα ηλεκτρικά ρομπότ σε περιβάλλοντα επικίνδυνα μπορεί μέσα στις σπίθες που έχουν τα μοτέρ να δημιουργήσουν πρόβλημα και αυτό ήταν σημαντικό το ότι μπήκε ηλεκτρικό ρομπότ στη εργοστάσιο. Και πριν στο 1979 η Unimation έκανε το PUMA, ένα ρομπότ 6 βαθμών ελευθερίας σε διάφορα μεγέθη, πολύ διάσημο γιατί χρησιμοποιήθηκε ευρέως και στα πανεψήμια και στις εταιρίες. Τα επόμενα 20 χρόνια η πρόοδος ήταν πιο λογική και αναμεινόμενη. Το 1984 οι Adept στην Αμερική έφτιαξε το πρώτο SCARA ρομπότ το οποίο είχε κίνηση κατευθείαν από τα μοτέρ στους συνδέσμους του ρομπότ, δηλαδή δεν υπήρχαν γρανάζια μεταξύ τους, άρα τα μοτέρ αυτά ήταν πολύ δυνατά. Επίσης τον ίδιο χρόνο η ABB έφτιαξε το πιο γρήγορο ρομπότ που υπήρχε τότε για συναρμολόγηση, ήταν 50% πιο γρήγορα από οποιοδήποτε άλλο υπήρχε, κυρίως λόγω του design του και των μοτέρ βέβαια. Το 1992 στην Ελβετία φτιάχτηκε το ΔΕΛΤΑ ρομπότ που δεν φαίνεται πολύ καθαρά εδώ, αλλά μπορούσε να συσκευάσει πρέτζελς πάρα πολύ γρήγορα, να τα βάλει στα κουτιά τους και εδώ είναι έξι στη σειρά. Και επίσης το 1996 η KUKA, μια ευρωπαϊκή εταιρεία, έφτιαξε το πρώτο οχυριστήριο που βασιζότανε σε PC, σε υπολογιστή. 2020, έχουμε το 2003 πάλι η NASA έφτιαξε το Mars Spirit, το οποίο πήγε στον Άρη και ήταν πολύ αποδοτικό στην ερευνά του εκεί. Η KUKA, μια ευρωπαϊκή εταιρεία, έφτιαξε το Robocoster, που είναι ένα ρομπότ που στην άκρη έχει ένα κάθεσμα και κάθεται ένας άνθρωπος και μπορεί να τον κινεί στον χώρο όπως θα κινεί το αν πήγαινε σε ένα roller coaster, να προσφέρει δηλαδή έντονη συγκινήση μέσω του ρομπότ. Το 2006 πάλι η KUKA έφτιαξε ένα ρομπότ που ήταν πολύ ελαφρύ σε σχέση με τα προηγούμενα. Η Fanuc το 2008 έφτιαξε ένα ρομπότ που σήκωνε 1,2 τόνους φορτίο, κάτι πολύ δύσκολο για την εποχή και σήμερα εις το κόμμα. Η Dai Yaskawa στην Ιαπωνία το 2009 έφτιαξε ένα σύστημα ελέγχου το οποίο έλεγχε παράλληλα 8 ρομπότ. Και έτσι μπορούσαν τα ρομπότ να συνεργάζονται στο ίδιο συνειδιά δράση. Ας δούμε από το 2010 έως σήμερα, συνοπτικά βέβαια γιατί εδώ μπορούμε να πούμε πάρα πολλά. Έχουμε την Google με την αυτόνομη οδήγηση το 2016. Το 2011 η NASA έστειλε το Robonaut στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και τηλεχειριζόταν από τη Γη ή από το Σταθμό. Έχουμε το 2013 το πρώτο drone της Amazon για μεταφορά μπορευμάτων σε πελάτες. Έχουμε το robot Pepper το οποίο είναι ανθρωποϊδές και μπορεί να καταλάβει κάποιες ερωτήσεις και να απαντήσει. Και έχουμε και εξοσκελετικούς μηχανισμούς που μπορούν να βοηθήσουν κάποιον να περπατήσει ή να χρησιμοποιηθούν σαν προσθετικά μέλη για κάποιον που έχει χρειάσει το πόδι. Και επίσης έχει αρχίσει η εισαγωγή ρομποτικών συστημάτων στη Γεωργία. Εδώ φαίνεται ένα robot το οποίο χρησιμοποιείται στη Σιγκομιδή. Βέβαια τα ρομπότα βλέπουμε και στη λογοτεχνία και στις ταινίες και η εικόνα που παίρνουμε από αυτά απέχει φυσικά πόρο του πραγματικότητας. Το 1950 ο Ισαάκ Άσιμού έγραψε το βιβλίο iRobot το οποίο ήταν πρωτοπόρο για την περίοδο. Μετά έχουμε εδώ το 1977 τον C-3PO και το R2-D2 από τα Star Wars. Το 2008 η Disney έβγαλε το Wall-E, αυτό το συμπαθητικό ρομποτάκι. Το 1987 βγήκε το πρώτο RoboCup και εδώ έχουμε το 1927 το Μετρόπολις το οποίο είναι και το πιο παλιά ταινία που έχει αναφορά σε ρομποτικά αισθήματα. Αλλά όλα αυτά διαγύρουν τη φαντασία βέβαια, δείχνουν και το δρόμο πολλές φορές τους ερευνητές και τους μηχανικούς, αλλά δεν είμαστε ακόμα εκεί. Εδώ βλέπουμε ένα ανθρωποϊδές ρομπότ που υπάρχει σήμερα το Atlas της Boston Dynamics. Αυτό είναι ένα δραυλικό ρομπότ που έχει 28 βαθμούς ελευθερίας. Η ταχύτητά του φτάνει μέχρι τα 5,5 χιλιόμετρα την ώρα και το βάρος του είναι 80 κιλά ενώ έχει ύψος 1,5 μέτρα. Και δείτε τι μπορεί να κάνει. Κάνει πράγματα που εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να κάνω. Βέβαια, μη ρωτήσετε για πόση ώρα μπορεί να το κάνει αυτό και αν μπορεί να πιάσει αντικείμενα και λοιπά. Αλλά είναι εντυπωσιακό αυτός αυτά που μπορεί να κάνει. Τώρα δούμε τα ρομπότ σε αριθμούς. Τα ρομπότ μπορούμε να τα χωρίσουμε σε δύο κατηγορίες, τα βιομηχανικά ρομπότ και τα ρομπότ υπηρεσιών. Ή έξω από το εργοστάσιο. Τα βιομηχανικά ρομπότ δεν είναι πολλά, είναι κάθε χρόνο περίπου που λιούνται 400.000 ρομπότ στον κόσμο. Ο τζύρος που κάνουν κάθε χρόνο είναι 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Είναι πολλά λεφτά δηλαδή. Αν κοιτάξουμε τα ρομπότ υπηρεσιών, θα δούμε ότι αυτά είναι πολύ περισσότερα. 100 δισεκατομμύρια ρομπότ το χρόνο σε σχέση με τις 400.000 βιομηχανικά ρομπότ. Αυτά κατανέμονται στα ρομπότες που υπάρχουν στο σπίτι, ρομπότ που είναι για διασκέδαση και επίσης υπάρχουν ιατρικά ρομπότ, ρομπότ για αποθήκες, για logistics, δηλαδή για την εφοδιαστική και ρομπότ που είναι στα χωράφια, στις οκεανούς, στο διάστημα κλπ. Αυτά είναι πολύ περισσότερα. Ο τζύρος όμως που γίνεται σχετικά με αυτά είναι 10 συν 20, 30 δισεκατομμύρια δολάρια. Το οποίο μας λέει ότι τα πιο πολλά ρομπότ είναι στη δεύτερη κατηγορία, στα ρομπότ υπηρεσιών, αλλά τα πιο πολλά λεφτά είναι στην πρώτη, στα πιο μηχανικά. Θα δείξουμε, τώρα εδώ θα συστήσουμε μερικά πράγματα από το εργαστήριο στο Πολιτεχνείο. Ασχολούμαστε με ρομπότ με πόδια, ρομπότ στο διάστημα, προσθετική ρομποτική, ρομπότ ψάρια, εναέρια ρομπότ, ρομπότ στη γεωργία και όλα αυτά συνδυάζονται με τον αυτόματο έλεγχο και με μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης, όπως η βαθιά νησχητική μάθηση. Εδώ βλέπουμε ένα εξάποδο ρομπότ, το Hexatera, το οποίο είναι υποβρύχιο ρομπότ, εδώ το βλέπουμε στο εργαστήριο. Περπατάει στο βυθό της θάλασσας, ελέγχεται από πλοίο, έχει 18 βαθμούς ελευθερίας, δηλαδή το κάθε πόδι μπορεί να κάνει τρεις κινήσεις και έχει έξι πόδια. Η διαστάση του περίπου είναι 2,5 x 3,5 x 1,5 μέτρο και η μέγιστη ταχύτητα είναι 0,05 μέτρα δευτερόλεπτο. Ο στόχος της κατασκευής του, που αυτό προήλθε από ένα ερευνητικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα, είναι η εξερεύνηση των βυθών και το πέρασμα καλωδίων σε απόκριμνες ακτές, όπου χτυπάνε κύματα και σπάνε και δεν μπορούν άλλα συστήματα, μερπίστριες ας πούμε, να βάλουν αυτά τα καλώδια. Εδώ θα δούμε ένα πείραμα στο εργαστήριο, όπου όμως το ρομπότ στον αέρα ζυγίζει 1,2 τόνους, ενώ στο νερό 200 κιλά και έτσι στον αέρα μπορεί να περπατάει με ένα πόδι κάθε φορά, ενώ κάτω από το νερό μπορεί να πηγαίνει με τρία πόδια στον αέρα, τρία στο βυθό, όπως πηγαίνουν και τα έντομα. Αυτή λοιπόν εδώ είναι μια πεντάποδη κίνηση, όπου το κυρίως σώμα κινείται με σταθερή ταχύτητα. Εδώ βλέπουμε τα ηδραυλικά, τα ηλεκτρονικά στοιχεία του ρομπότ, γιατί έχουν βγει έξω, στην πραγματικότητα αυτά μπαίνουν μέσα στο κουτί και μπαίνει ένα καπάκι από πάνω για να είναι οι δατοστεγές. Εδώ βλέπουμε το LELAPSE 2, ένα τετράποδο ρομπότ που έχουμε φτιάξει στο εργαστήριο. Αυτό ζυγίζεται 40 κιλά, είναι κυρίως από αλουμίνιο. Έχει 8 κινητήρες και τα σχετικά drives. Έχει ένα real-time Linux υπολογιστή. Ο έλεγχος του δίνει εντολές στους κινητήρες 10.000 φορές το δευτερόλεπτο. Και έχει ένα αποκεντρωμένο σύστημα EtherCAT, το οποίο μιλάει με 4 microcontrollers. Και εδώ θα δούμε μια δοκιμή στο διάδρομο του εργαστηρίου, όπου κάνει μικρές κινήσεις. Και το έχουμε βέβαια από πάνω δεμένος, και αν συμβεί κάτι να μην πέσει και χτυπήσει κανείς. Εδώ βλέπουμε δουλειά που κάνουμε στο εργαστήριο για ρομπότ στο διάστημα. Βέβαια, διάστημα και μηδενική βαρύτητα δεν μπορούμε να έχουμε στη Γη. Αυτό που έχουμε είναι ένα τραπέζι από γρανίτ που φάνεται εδώ, με μέγιστη ανομαλία 5 μικρών. Και πάνω σε αυτόν κινούνται δύο ρομπότ. Το ένα είναι το ρομπότ κινηγός, η οποία βλέπουμε εδώ. Και το άλλο είναι, μάλλον αυτό προσωμιάζει έναν δορυφόρο που πάει να επισκευάσει έναν άλλον, που έχει μείνει από καύσιμο. Τα δύο αυτά κινούνται πάνω στο γρανίτι με συζόμενας αεροέδρανα, που είναι αυτό το μπλε που βλέπουμε εδώ στην οθόνη μας, το οποίο βοηθάει τους δορυφόρους αυτούς να πετάνε πάνω από το γρανίτι σαν hovercraft. Σε ένα καινό που δημιουργείται από διοξύδιο του άνθρακου που μπαίνει μέσα στο αεροέδρανο και κάνει ένα διάκαινο δέκα μικρών, οπότε αυτά πετάνε χωρίς να έχουν καθόλου τριβή και χωρίς να επηρεάζονται από τη βαρύτητα. Το σύστημα εδώ έχει κάμερες για να βλέπει πού είναι ο δορυφόρος, ο οποίος βοηθάει το αεροέδρανο, είναι ο δορυφόρος ο οποίος θέλει το κάυσιμο, έχει αισθητήρες δύναμη να μετράει τις δυνάμεις όταν αυτά κλειδώσουν και αυτό δουλεύει αυτόνομα. Αυτό που ακούμε είναι οι προωθητήρες που έχει αυτό εδώ το ρομπότ που κινείται και όταν φτάσει κοντά όλα σβήνουν, έτσι ώστε να γίνει ομαλή η πρόσδυση του ενός ρομπότ πάνω στο άλλο και να περάσει το κάυσιμο από τον έναν δορυφόρο στον άλλον. Αυτό είναι κάτι όπως και αυτά που θα δούμε στη συνέχεια, έχουν σχέση με το European Space Agency, όπου γίνονται πειράματα πριν γίνουν τα πραγματικά πειράματα σε τροχιά. Εδώ ασχολούμαστε με τη σύλληψη ενός τόγου στο διάστημα. Μπορεί να είναι ένας χαλασμένος δορυφόρος μπορεί να είναι ένα διαστημικό απόριμα, σκουπίδι, κάτι που έχει χαλάσει και πρέπει να φύγει από τροχιά. Οπότε βλέπουμε εδώ το ρομπότ μας σε κάτοψη, στο οποίο έχουμε συνδέσει ένα βραχείονα και μια αρπάγη στην άκρη. Έχουμε βάλει εδώ πολλές μάζες για να βαρύνει αυτό, γιατί θέλουμε να υπάρχει μια ομοιότητα με δορυφόρο στο διάστημα. Και εδώ βλέπουμε την αρπάγη, η οποία πλησιάζει να πιάσει ένα τμήμα του δορυφόρου, ο οποίος έχει πρόβλημα. Το πιάσιμο γίνεται σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση κλείνουν οι αρπάγες που βλέπουμε εδώ σιγά σιγά, έτσι ώστε ο χαλασμένος δορυφόρος να μην μπορεί να φύγει. Και μετά κλείνει στη συνέχεια και άλλο, ώστε να στερεοποιηθεί το πιάσιμο, να γίνει δηλαδή hard grip, ενώ στην αρχή είχαμε soft grip. Οπότε εδώ έχει στερεοποιηθεί και μετά μπορούμε να κινήσουμε τον δορυφόρο που πιάσαμε πάνω στον δορυφόρο ο οποίος θα τον επισκευάσει. Και ο στόχος του βραχείου να είναι να κινήσει αυτόν τον χαλασμένο δορυφόρο, να κάνει click, να κάνει dock πάνω στον άλλον. Και έτσι μετά ο βραχείος να απελευθερωθεί για να μπορέσει να κάνει επισκευή στον δορυφόρο. Όταν κάνουμε αυτά τα πειράματα μετράμε τις δυνάμεις που αναπτύσσονται, κοιτάμε αν όλα πάνε καλά ή όχι κλπ. Ποιες είναι οι κλασικές εργασίες όμως που κάνει ένα ρομπότ. Ένα ρομπότ κάνει εργασίες αυτές που λέμε 4D, δηλαδή dirty, δηλαδή βρώμικες δουλειές, π.χ. σε πυρνικά εργοστάσια. Dull, βαρετές δουλειές, π.χ. συναρμολόγηση προϊόντων. Dangerous, δηλαδή επικίνδυνες δουλειές που είναι κάτω στο βυθό όπως είναι αυτό εδώ το ρομπότ που βλέπουμε δεξιά, που είναι ένα βαθιστικά αυτός ρομπότ. Ή στο διάστημα ή μέσα σε ηφαίστεια. Και distant, δηλαδή σε απόσταση όπως είναι η τηλεατρική. Αυτά είναι πράγματα που γίνονται κλασικά. Υπάρχουν όμως και νέες εφαρμογές, τα ρομπότ επεκτείνονται συνέχεια. Στις υπηρεσίες υγείας, για παράδειγμα εδώ βλέπουμε τον Νταβίντσι που κάνει μία αγχείριση ανοιχτής καρδιάς. Στην ασφάλεια και την άμυνα, στη γεωργία ακριβίας, στη βιομηχανία και την εφοδιαστική, τη μεταλλευτική και τα ορυχεία, στη διασκέδαση και την αναψυχή και στις υπηρεσίες προς ηλικιωμένους, βέβαια αυτό κυρίως για την Ιαπωνία. Ποια όμως είναι η προϋπόθεση για όλα αυτά? Μία από τις προϋποθέσεις τουλάχιστον, μια σημαντική είναι η τεχνητή νοημοσύνη. Τεχνητή νοημοσύνη αντιμετωπίζει σύνθετα προβλήματα με αλγόριθμους. Μπορεί λοιπόν με αλγόριθμους να έχουμε κατανόηση ομιλίας από τη μηχανή και του νοηματικού περιεχομένου της. Εδώ βλέπουμε το ρομπότ Σοφία που έχει γίνει στο Hong Kong, το οποίο μπορεί να καταλαβαίνει τι του λέμε σε κάποια γκάμα βέβαια και να μπορεί να απαντάει. Μπορεί όμως να αλλάζει και την έκφραση του προσώπου, όπως βλέπουμε εδώ δεξιά. Από πίσω το κεφάλι είναι διαφανές και μπορούμε να δούμε μέσα τους μηχανισμούς και τα ηλεκτρονικά που έχει για να μπορείς να κάνεις αυτή τη δουλειά. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι τεχνητή νοημοσύνη είναι το μυαλό ενώ το ρομπότ είναι το σώμα. Αυτό που γίνεται είναι ότι έχουμε πολλούς αισθητήρες και χρησιμοποιούμε μηχανική μάθηση ή άλλους αλγόριθμους οι οποίοι προσθέτουν εφεία σε ένα ρομπότ. Και άρα μπορούμε να πούμε ότι τα ρομπότ μπορούν να μάθουν κάποια πράγματα. Εμάς κυρίως μας ενδιαφέρουν βέβαια τα αυτόνομα ρομπότ, αυτά που μπορούν να κάνουν δουλειές μόνα τους και να πάρουν αποφάσεις. Οπότε στο θέμα της αυτονομίας αυτή τη στιγμή πηγαίνουμε από την άκαμπτη αυτοματοποίηση σε μια προσαρμοστική συνεργασία. Και αυτό μπορεί να γίνει στις μεταφορές. Βλέπουμε εδώ δεξιά την εικόνα που βλέπει ένα σύστημα σε αυτόνομο όχημα. Πώς βλέπει δηλαδή μια πόλη και τα οχήματα ή ανθρώπους που πιθανώς να είναι στην πόλη. Και αυτό που ενδιαφέρει είναι να φτάσουμε την αυτόνομο οδήγηση επίπεδου 4 έως 5. Το 5 είναι η πλήρης αυτονομία του οχήματος, που σημαίνει ότι οι επιβάτες μπορούν να μιλάνε μεταξύ τους, να διαβάζουν, να κάνουν τιδήποτε θέλουν, δεν έχουν καμία ευθύνη για την κίνηση του οχήματος και όλοι έχει αναλυφθεί από το αυτόνομο όχημα. Μετά έχουμε εφαρμογές στη βιομηχανία που περιλαμβάνεται εδώ ο χειρισμός, συνορμολόγηση, μεταφορά και συσκευασία προϊόντων και υλικών. Η εφοδιαστική, τα logistics, όπου έχουμε παρακολούθηση αγαθών, αποθήκευσή τους και μεταφορά τους. Στην υγεία, όπου έχουμε την παρακολούθηση ασθενών και μεταφορές μέσα σε νοσοκομεία, για παράδειγμα να μεταφέρεται ο δίσκος φαγητούς τους ασθενείς. Το λιανεμπόριο, στο οποίο μπορεί να έχουμε παράδοση αγαθών στο σπίτι και γεωργία, όπου έχουμε τον ψεκασμό ακριβίας, την αυτόματη συγκομιδή, τον έλεγχο της υγείας των φυτών και λοιπά. Τώρα ένα ερώτημα είναι πώς θα γίνουνε καλύτερα τα ρομπότα στο να εξυπηρετήσουν αυτούς τους στόχους. Εδώ έχουμε δύο ομάδες θεμάτων, η πρώτη έχει σχέση πιο πολύ με την τεχνητή νοημοσύνη και το software, η δεύτερη με την κατασκευή τους. Στην πρώτη λοιπόν έχουμε καλύτερους αργόριθμους τεχνητής νοημοσύνης, τη μηχανική μάθηση, τη δημιουργία δυνατότητας και αυτονομία, χρειάζεται καλύτερη υπολογιστική ισχύς, υπολογιστική ισχύς για να μπορούν να τρέχουν όλα αυτά, και επικοινωνίες το 5G που βγήκε τώρα. Πηγαίνουμε προσύγκλιση του φυσικού και του ψηφιακού κόσμου και φυσικά πρέπει να δώσουμε και μεγάλη βαρύτητα στην επικοινωνία ανθρώπου και μηχανής, για να μπορεί να είναι αποτελεσματική η συνέργεια μεταξύ τους. Ως προς το φυσικό μέρος του ρομπότ, χρειάζεται βελτίωση στην κατασκευή, η οποία έρχεται κυρίως από τα νέα υλικά, τη δημίχρηση του μεγέθους τους, για να μπορούν να μπουν μέσα στο ανθρώπινο σώμα και λοιπά, να γίνουν πιο εύκαντα ή ελαστικά, soft robots δηλαδή, γιατί ο δικός μας κόσμος είναι soft και δεν ταιριάζει πολύ καλά με το αλουμίνιο ή με το χάλιβα, να είναι πιο εμπνευσμένα από τη βιολογία, στην οποίαν υπάρχουν λύσεις και μπορούμε πολλές φορές να την αντιγράψουμε, όπως εμείς κάνουμε και εδώ. Η ισχύση είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για οποιοδήποτε ρομπότ κινείται, που δεν είναι κοντά σε πρίζα δηλαδή, άρα χρειάζονται καλύτερες μπαταρίες, κυψέλες καυσίμου και οτιδήποτε άλλο, που μπορεί να είναι μεταφερόμενο. Και τέλος η πυκνότητα ισχύωση των επενεργητών, των κινητήρων με τον μοντέρ, που για παράδειγμα για τα μοντέρ χρειαζόμαστε πιο δυνατούς μαγνήτες, όσο πιο δυνατή είναι η μαγνήτες, όσο μπορεί ένας κινητήρας να βγάζει μεγαλύτερη ροπή και να μικραίνει σε μέηθος. Αυτά είναι πράγματα που γίνονται, αλλά εύκολα, αλλά δύσκολα. Εδώ για παράδειγμα, στο εργαστήριο, βήκαν καινούργιοι κινητήρες, οι οποίοι μπορούν να βγάζουν μεγαλύτερη ροπή και εμείς μπορούμε να τους ενσωματώσουμε κατευθείαν μέσα στο ρομπότ. Αυτό μας βοηθάει να φτιάξουμε ένα καινούργιο πόδι, που θα δείτε εδώ πώς δουλεύει. Το πόδι αυτό έχει τρεις βαθμούς ελευθερίας, είναι πολύ πιο γρήγορο από προηγούμενα. Εδώ βλέπουμε τον πρώτο βαθμό, εδώ βλέπουμε τον δεύτερο και μετά θα δούμε τον τρίτο. Και τα μοτέρ και για τους τρεις βαθμούς ελευθερίας είναι στη βάση. Εδώ βλέπουμε μετάδοση μέσω τροχαλίας και η μάντα στο πιο μακρινό μέρος του ρομπότ. Και επιπλέον αυτά, αυτοί οι καινούργιοι κινητήρες έχουν και το καλό ότι μπορούν να δεν έχουν γρανάζια ας πούμε εσωτερικά και άρα μπορούν να υποχωρούν σε εσωτερικές δυνάμεις που μπορεί να εφαρμοστούν πάνω τους. Μια ερώτηση άλλη είναι πώς θα γίνουν πιο αποδεκτά από την κοινωνία αυτά τα ρομπότ. Και εδώ μπορούμε να πούμε ότι πρέπει να τα δούμε σαν βοηθούς του ανθρώπου για παράδειγμα στη Γεωργία ή τώρα που έχουμε το πρόβλημα με το Covid μπορούν να βοηθήσουν και βοηθάνε. Μπορεί να είναι βοηθή, οδηγή αυτοκινήτων, οχημάτων, βέβαια ειδικά αν πάνε στο επίπεδο 5. Θέλουμε να είναι ασφαλή και αξιόπιστα, να είναι εύκαμπτα, να μπορούν να επιδείξουν μια κοινωνική συμπεριφορά για παράδειγμα αν κρατάνε παρέας ηλικιωμένος πρέπει να μπορούν να έχουν μια συμπεριφορά να είναι κατάλληλη για τους ανθρώπους. Μελέτες έχουν δείξει ότι είναι καλό να μην είναι τέλεια. Ο άνθρωπος δεν ευχαριστιέται πολύ όταν βλέπει μια μηχανή να είναι πιο ιδανική, πιο τέλεια από αυτόν. Μπορεί να έχουν κάποια ψεγάδια είτε στην περιφορά τους είτε στο τι μπορεί να κάνουν. Και φυσικά υπάρχουν και νομικά και ηθικά θέματα που πρέπει να επιλυθούν για να μπορέσουν τα ρομπότ να διεζήσουν πιο πολύ. Τέλος υπάρχει και η ερώτηση, ειδικά για το ανθρωποϊδή ρομπότ, εάν πρέπει να μας μοιάζουν ή όχι. Και υπάρχουν διάφορες απόψεις γι' αυτό και συζητήσεις. Και τώρα στο καυτό ερώτημα, αν τα ρομπότ θα πάρουν τις δουλειές μας. Η αλήθεια είναι ότι κάποιες δουλειές χάνονται λόγω των ρομπότ. Και επομένως μία λύση σε αυτή την περίπτωση είναι η επανεκπαίδευση των ανθρώπων που χάνουν τη δουλειά τους και η βοήθειά τους από το κοινωνικό κράτος έτσι ώστε να αποσβέσουν τους κραδασμούς που υπάρχουν στη μεταβατική κατάσταση. Όμως δημιουργούνται άλλες δουλειές οι οποίες γενικά είναι πιο ενδιαφέρουσες και πολλοί λένε ότι είναι και πιο πολλές από αυτές που χάνονται. Και αυτές μπορεί να είναι στην ψηφιακή οικονομία, στην πράσινη ενέργεια, το περιβάλλον, σε νέες υπηρεσίες κλπ. Κάτι άλλο που συμβαίνει με τα ρομπότ είναι ότι στην Ευρώπη και στην Αμερική έχουν αρχίσει και χρησιμοποιούνται πολύ περισσότερο και αυτό επιτρέπει την επιστροφή των βιομηχανιών που είχαν εφύγει σε χώρες του τρίτου κόσμου, βοηθά την επιστροφή τους στις ανεπτυγμένες χώρες. Δηλαδή να γίνεται η βιομηχανική παραγωγή πίσω στις χώρες από τις οποίες ξεκίνησε. Και αυτό οδηγεί σε νέες και καλά αμοιβόμενες θέσεις επίσης. Το σίγουρο είναι ότι δεν κινδυνεύονται επαγγέλματα που απαιτούν δημιουργικότητα, συναισθηματική νοημοσύνη και επικοινωνία. Για παράδειγμα η ψυχολόγη. Αυτό εδώ είναι το τελευταίο σλάιντ που είχα για σήμερα. Σας ευχαριστώ που παρακολουθήσατε την παρουσίαση και είμαι στη διάθεσή σας για τυχόν ερωτήσεις που υπάρχουν. Σας ευχαριστώ πολύ Παγγέλη, πάρα πολύ ενδιαφέρουσα η συζήτηση και σίγουρα το θέμα είναι επίκαιρο για διάφορους λόγους, κυρίως για τα αυτονό αυτοκίνητα, αλλά και σε συνδυασμό με τη συζήτηση για τα νομικά θέματα και το transparency, την εμπιστοσύνη κλπ. Καταρχήν θα ήθελα να καλέσω όλους όσους μας ακούνε είτε μέσα το Zoom είτε μέσα το YouTube να υποβάλλουν τις ερωτήσεις τους και σιγά σιγά θα έρθουν και σε αυτές. Ας ξεκινήσουμε από ένα θέμα το οποίο έθιξες λίγο νωρίτερα. Είχαμε κάνει μια παρόμοια παρουσίαση πριν αρκετά χρόνια και προφανώς από την παρουσίαση αυτή φαίνεται ότι έχουν αλλάξει πάρα πολύ τα πράγματα. Στην εξέλιξη υπάρχουν προκλήσεις. Έθιξες δύο αν καταλαβαίνω καλά χοντρικά το κομμάτι του hardware που περιλαμβάνει αισθητήρες, συστήματα ενεργοποίησης, τους κινητήρες, συγκροτές μπαταρίες και του software. Ποια από τα δύο νομίζεις ότι είναι η πιο μεγάλη πρόκληση, δηλαδή δυσκολεύει την περαιτέρω ανάπτυξη και πιο δημιουργεί τις περισσότερες ευκαιρίες. Ναι, δεν είναι πολύ εύκολο να το απαντήσω αυτό. Νομίζω ότι με δυο λόγια και τα δύο είναι σημαντικά. Αλλά σίγουρα το πιο εντυπωσιακό θα είναι να μπορεί ένα ρομπότ να φαίνεται εφειές. Δηλαδή να διαθέτει τεχνητή νοημοσύνη, να μπορεί να καταλαβαίνει τι του λέμε, να αντιδράσει αυτό, γιατί ακόμα και ακίνητο να είναι αυτό εντυπωσιάζει τον κόσμο και βοηθάει επίσης. Μπορεί να μπει κάποιος σε ένα μουσείο και να είναι ένα τελείως χαζό ρομπότ σαν άγαλμα, να μην κουνάει τίποτα, απλώς να είναι πάνω σε ροδάκια και να χαιρετάει τον κόσμο και να τον βοηθάει να καταλάβει διάφορα πράγματα στο μουσείο. Οπότε αυτό είναι εντυπωσιακό και δύσκολο, γίνεται σε κάποιο βαθμό σήμερα, αλλά όταν πάμε να ασχοληθούμε με συγκεκριμένες ενέργειες ή συγκεκριμένες δράσεις, τότε μετράει και το hardware. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να βάλουμε μια κάψουλα στον ανθρώπινο σώμα και να τη χαρτογραφίσει, να δει αν υπάρχει κάποια στένωση σε ένα σημείο, να ανοίξει μια αρτηρία και τέτοια πράγματα, εκεί το hardware παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο και μπορούμε να το κάνουμε και τηλερομποτικά. Δεν μπορούμε να ελέγχουμε από απόσταση αυτό που κάνει, αλλά πρέπει να μπει εκεί μέσα χωρίς να ενοχλήσει. Οπότε ανάλογα με τη δουλειά που είναι να γίνει και τα δύο χρειάζονται. Και εγώ βέβαια, όντας μηχανολόγος και φτιάχνοντας ρομπότ, δίνω ίδιο βάρος. Άλλοι μπορεί να δώσουν πολύ μεγαλύτερο βάρος στο τεχνητή νοημοσύνη. Νομίζω ότι το ένα βοηθάει το άλλο. Πραφανώς είναι αλληλέντα, διότι το hardware θα πρέπει να προσφέρει κομμάτι της αίσθησης, την οποία θα πρέπει να επεξεργαστεί η τεχνητή νοημοσύνη και θα πρέπει να αντιδράσει στις εντολές της τεχνητής νοημοσύνης για να κάνει οποιαδήποτε ενέργεια χρειάζεται και οι αισθητήρες παίζουν πάρα πολύ μεγάλο ρόλο. Δεν ξέρω αν έχεις παρακολουθήσει τη συζήτηση τώρα τελευταία που υπάρχει, ίσως και λίγο κόντρα, ειδικά για αυτών των αυτοκίνητων μεταξύ των συστημάτων LiDAR που χρησιμοποιούν laser για να μπορείς ήδη το αυτοκίνητο να καταλάβει τον κόσμο και των συστημάτων τα οποία χρησιμοποιούν κάμερες, την οποία συζήτηση έχω δει ότι μετακινούνται και στα ρομπότ, ειδικά στα logistics centers, κάποιοι χρησιμοποιούν κάμερες αντί για LiDAR. Ποια είναι η γνώμη σου για αυτό το… Νομίζω ότι τα LiDAR έχουν ένα προβάδισμα, αλλά κανονικά χρειάζονται και τα δύο, γιατί το LiDAR μπορεί να δει εμπόδια μπροστά του, μπορεί να κάνει κάποια αναγνώριση, αλλά και η κάμερα βοηθάει γιατί δείχνει την πραγματική εικόνα που υπάρχει. Και αυτή η πραγματική εικόνα μπορεί να συνδυαστεί με άλλες πραγματικές εικόνες που υπάρχουν σε ένα database και να βηγούν συμπεράσματα για το αν οδηγούμε σε ένα δρόμο στη Νέα Υόρκη ή κάπου αλλού κλπ. Υπάρχουν αρκετά συστήματα που έχουν και τα δύο, τουλάχιστον τα πειραματικά αυτοκίνητα ψάχνονται και βάζουν συνέχεια γύρω γύρω κάμερες και LiDAR, δηλαδή ένα αυτοκίνητο άμα το δούμε, υπάρχουν κάποια βίντεο που μπορεί να δει κανείς που δείχνουν τι σαρώνουν οι αυτοί οι αισθητήρες, σαρώνουν τα πάντα. Αλλά δεν είναι εύκολο ακόμα με την υπολογιστική ισχύ που έχουμε να επεξεργαστούμε όλη αυτή την πληροφορία. Και έτσι χρειάζεται αυτή τη στιγμή τουλάχιστον επικοινωνία με database που υπάρχουν αλλού για να γίνονται οι συγκρίσεις. Επίσης το περιβάλλον αλλάει συνέχεια, μπορεί να είναι χιονισμένο τη μια μέρα, την άλλη να έχει ομίχλη, την άλλη να βρέχει, την άλλη να είναι καθαρός ουρανός, αλλάζει η εικόνα. Το LiDAR δεν επηρεάζει τόσο από αυτά. Ναι, καταλαβαίνω ότι το LiDAR δίνει λιγότερα καλή αίσθηση αλλά χρειάζεται λιγότερη υπολογιστική ισχύ, ενώ οι κάμερες δίνουν καλύτερη αίσθηση αλλά χρειάζεται μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ και προσπαθήσμε να τα συνδυάσεις. Το θέμα αυτό με τα δεδομένα που ανέφερας είναι εντυπωσιακό, διότι υπάρχει η αίσθηση ότι όσο περισσότερα δεδομένα μπορέσεις να συλλέξεις, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης αλλά είναι και ένα πρόβλημα πάλι για το κομμάτι το οποίο είπες. Θα πανερθούμε σε λίγο στο κομμάτι. Όλα η ρομποτική και όλα τα συναφή είναι, ας πούμε, δεν ξέρω αν είναι επιστήμη αλλά πάντως είναι κάτι που επηρεάζεται πάρα πολύ από την τρέχουσα τεχνολογία. Όπως τον Νταβίντσι έφτιαξε ένα υπότι με τροχαλίες και σκηνάκια ας πούμε, σήμερα φτιάχνουμε ρομπότ με ό,τι έχουμε σήμερα και αύριο θα το φτιάχνουμε ό,τι θα έχουν τότε. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα, εάν θέλουμε πραγματικά να το υλοποιήσουμε και τουλάχιστον εμείς ενδιαφερόμαστε στο εργαστήριο να κάνουμε αυτό το πράγμα, πρέπει να λαμβάνει υπόψου την τρέχουσα τεχνολογία. Δεν μπορώ να πω ότι σχεδιάζουμε ένα αλγόριθμο, ο οποίος αν είχαμε μια μηχανή 10 φορές πιο γρήγορη θα τρέχε μια χαρά γιατί σήμερα δεν την έχουμε και άρα αν θέλουμε να το υλοποιήσουμε πρέπει να βρούμε κόλπα και μεθόδους που μπορούν να χρησιμοποιήσουν σήμερα. Καταλαβαίνω, έχεις απόλυτο δίκιο. Μας έδειξες νωρίτερα το Atlas της Boston Dynamics και πρόσφατα πριν από λίγες νομίζω τα Χριστούγεννα κυκλοφόρασαν κάποια βίντεο που δείχνανε δύο Atlas και ένα dog, το σκυλί της Boston Dynamics να χορεύουν και άκουγα μια συζήτηση σήμερα σχετικά με την Boston Dynamics η οποία έχει απορροφήσει πάρα πολλά κεφάλαια από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, έχει μεταφερθεί από ιδιωτική εταιρεία σε κάποιες άλλες αλλά τελικά εκτός από πιθανόν κάποιες εφαρμογές στο στρατό δεν έχουμε δει εφαρμογές εκτός στρατού. Τι πιστεύεις ότι είναι το πρόβλημα, είναι το θέμα το οποίο ανέφερες ότι δεν έχουν φτάσει να είναι τόσο φτεινά γιατί αυτά είναι φαντάζομαι στους δικαιοδεύτες των industrial robots για να μπορέσουν να έχουν εφαρμογές στην καθημερινότητά μας, είναι το θέμα της αποδοχής από τον αυρύτερο κόσμο. Το κόσμο δεν είναι τόσο πρόβλημα, μπορεί ένα σκυλί robot εξωτοσπότ να κάνει πέντε χιλιάδες ίσως, μπορεί για έναν άνθρωπο, βέβαια για να το έχει σπίτι του είναι πολλά, αλλά δεν είναι πολλά για να το έχουνε βιομηχανίες, να το έχουνε διάφοροι οργανισμοί, να το έχουνε στρατός και λοιπά για συνομία. Το πρόβλημα με αυτά νομίζω είναι ότι εμείς βλέπουμε πάντα ένα βιντεάκι μερικών λεπτών, δεν βλέπουμε τις χιλιάδες ώρες που χρειάζονται πριν και μετά για να μπορεί κανείς να το προγραμματίσει, για να σιγουρευτεί ότι θα κάνει αυτό που πρέπει, επίσης μετά από κάποια ώρα θέλουνε φόρτιση, δεν έχουν την αυτονομία που χρειάζεται από άψιο ισχύος δηλαδή, αδιάζουν οι μπαταρίες πολύ γρήγορα, χρειάζεται εξειδικευμένο προσωπικό να τα χρησιμοποιεί, ενώ είναι πολύ εντυπωσιακά αυτά που βλέπουμε, η πραγματικότητα λέει ότι και να το είχαμε δεν θα το χρησιμοποιήσουμε και πάρα πολύ. Βέβαια για έρευνα είναι χρησιμοποιούνται ας πούμε. Άρα η χρήση τους είναι περισσότερο proof of concept και εξέλιξη των συστημάτων τα οποία θα φτάσουν να έχουν και εφαρμογήση καθημερινότητα και δεν ό,τι καθημερινότητα να το έχεις στο σπίτι σου, για να βγαίνει βόλτα μαζί με το κανονικό σου σκυλί, αντί να χρειάζεται να το βγάζεις εσύ, αλλά όπως είπες για τα σώματα ασφαλείας, για την προσβεστική σε περίπτωση ενός μεγάλου γεγονότος, θα μπορέσουν να τα παίξει όλη την ημέρα. Αν γίνει ένα πυρνικό ατύχημα και πρέπει να πάει κάποιος μέσα να κλείσει διακόπτες ή να δει τι γίνεται, θα μπορούσε να πάρει ένα humanoid και θα αντέξει μισή ώρα και μετά θα θέλουν άλλο ένα και αυτό θα είναι άλλες οι ανάγκες εκεί πέρα. Αλλά αν τα δούμε το Άτλασ μπορεί να σηκώσει κουτιά μόνο, δεν έχει χέρια, δεν έχει δάχτυλα, δεν μπορεί να πιάσει τίποτα. Μπορεί όμως να σπρώξει μια πόρτα, να σπρώξει ένα κουτί, μπορεί να περπατήσει στο χιόνι. Αλλά δεν είναι άνθρωπος, δεν μπορεί να κάνει αυτό που κάνουμε εμείς. Απλώς φλησιάζει όμως συνέχεια, γι' αυτό το έδειξε αυτό το βίντεο, για να δει κανείς ότι τα πράγματα πηγαίνουν προς κατεθύσεις που δεν τις περιμένουν. Είναι μερικές φορές ερωτήσεις που δέχομαι κι εγώ σε τέτοια βίντεο, γιατί φτιάχνουν ένα τόσο ακριβό ρομπότ, το οποίο τελικά δεν φαίνεται να έχει μια πρακτική εφαρμογή και επειδή μιλάμε για εταιρίες, που κάποιος πληρώνει χρήματα και δεν είναι απλά ένα ερευνητικό κέντρο, όπως το δικό σας, οπότε το θέμα τελείται εκεί πέρα. Το κομμάτι το οποίο έθιξες προηγουμένως, της θεκτής νοημοσύνης. Έχει αλλάξει πολλά τα τελευταία και μάλλον στα τελευταία περίοδο βλέπουμε δραματική εξέλιξης, όπως η βαθιά μηχανική μάθηση, το Deep Reinforcement Learning, οι εξελίξεις που έχουμε στον χώρο του software, μεταφέρονται στον χώρο της ρομποτικής, ή οι περιορισμοί από το hardware εξακολουθούν να τα φέρουν τα πράγματα με μικρότερο ρυθμό. Μεταφέρονται και μάλιστα κάτι που είπα ότι υπάρχει σύγκλιση του ψηφιακού με τον φυσικό κόσμο. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό σήμερα. Υπάρχουν κάτι που δεν ανέφερα, το Digital Twin, όπου το software πλησιάζει πάρα πολύ στο πραγματικό hardware. Δηλαδή, μπορεί να έχουμε ένα μοντέλο στον υπολογιστή, το οποίο είναι πάρα πολύ κοντά στο πραγματικό robot και με λειτουργικά συστήματα αποστορώς μπορούμε, τα συστήματα ελέγχου και τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούμε στον υπολογιστή και στην προσομοίωση, να τα μεταφέρουμε αυτούσια στο hardware, στο πραγματικό robot. Οπότε η ανάπτυξη μπορεί να γίνεται όλη στον υπολογιστή και μετά χωρίς πρόβλημα να κατεβαίνει στον πραγματικό robot και να τρέχει κατευθείαν εκεί. Άρα μπορεί κανείς να αναπτύσσει αλγόριθμους. Για παράδειγμα, εμείς έχουμε ένα project τώρα το οποίο είναι τετράποδο robot που κινείται σε αμπέλια, σε αμπελώνες και με κάμερες κοιτάζει στα φύλλια και τα φυτά για να δει αν υπάρχουν αρρώσεις και να ειδοποιεί στο υιοπόνο για την ακριβή θέση στην οποία υπάρχει το πρόβλημα. Αυτό η κάμερα έχει ειδικούς αλγόριθμους που είναι deep learning αλγόριθμοι οι οποίοι μπορούν να δουν το φυτό όχι μόνο όταν είναι εξάστερο όταν είναι ήλιο αλλά και όταν βρέχει με ειδικούς αλγόριθμους να αφαιρείται η επίδραση αυτή και να μπορεί να γίνεται επεξεργασία και να έχει το robot αντίληψη του αν υπάρχει πρόβλημα ή όχι. Ή σε κάποια άλλη δουλειά χρησιμοποιούμε όταν βάλουμε ένα robot να ανεβαίνει μια ράμπα πολλές φορές μπορεί να πέσει και να φύγει απ' το πλάι, να μην περπατήσει ευθεία. Όμως, αν το κάνουμε train αρκετά, μπορεί να βρεθεί ο τρόπος που θα κινηθεί η ευθύγραμμα χωρίς να πέσει, χωρίς να χαθεί στην ευθάθεια. Αυτά γίνονται σε software αλλά μετά μπορούν να μεταφερθούν κατευθείαν στο hardware. Και αυτά τα δύο πλησιάζουν πάρα πολύ πλέον. Ναι, αυτό το βλέπουμε πιο σύντομα στο χώρο των αυτοκινήτων όπου υπάρχουν πάρα πολλές νεοφυγείς εταιρίες οι οποίες φτιάχνουν στην ουσία τον εγκέφαλο των αυτοκινήτων χωρίς να έχουν ποτέ αυτοκίνητα και όλο το πράγμα γίνεται και η εξέλιξη των αλγόριθμων γίνεται σε επίπεδο ψηφιακό και τελικά έρχεται μια μεγάλη αυτοκίνητομηχανία και προσπαθεί να μεταφέρει αυτήν την τεχνογνωσία στο δικό της περιβάλλον. Στο κομμάτι της ρομποτικής στην Ελλάδα, το δικό σου εργαστήριο και φαντάζομαι και πολλά κάνουνε πράγματα, αλλά πόσα από αυτά μεταφέρονται στην οικονομία. Δηλαδή, η έρευνα που κάνετε όπως αυτά που μας έδειξες, με τι ρυθμό βγαίνουν στην τοπική, την ελληνική αγορά, είτε αφορά την γεωργία, όπως ανέφερας, είτε αφορά την προστασία πηχή της θάλασσας, των δασσών κτλ κτλ, δηλαδή πιο εξειδικευμένες εφαρμογές. Στην Ελλάδα είναι όλα δύσκολα αυτά. Τι θα μπορούσε να κάνει εύκολα ή ευκολότερα. Ας πούμε για το πρότζι που είπα πριν με τις Άμπελόνες, είμαστε σε επαφή με γεωπόνους στην Πελοπόννησο, για να μπορέσουμε να κάνουμε εκεί τα τέστ, δηλαδή εκεί υπάρχει ενδιαφέρον. Αλλά είναι από δική μας πρωτοβουλία, δεν είναι εύκολο στην Ελλάδα τα αποτελέσματα τεχνολογικά να χρησιμοποιούν. Η περισσότερη δουλειά που γίνεται, οι δημοσφιεύσεις, οι χρηματοδοτές και όλα αυτά είναι με τον έξω κόσμο, στην Ευρώπη. Βέβαια εμείς ενδιαφερόμαστε πάρα πολύ να συνεργαστούμε με εταιρείες, βιομηχανίας και λοιπά στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι τόσο εύκολο. Η Ελλάδα δηλαδή είναι μια χώρα, δεν είναι χώρα ας πούμε της τεχνολογίας, όχι ότι δεν υπάρχει. Δεν είναι ακόμα, θέλουμε να την κάνουμε. Θέλουμε να την κάνουμε, ναι, διότι εκεί υπάρχει και προστιθέμενη αξία, καλές δουλειές, ενδιαφέρον για τη δουλειά μας και όλα αυτά. Ναι, σίγουρα θέλουμε, αλλά δεν μπορώ να πω ότι αυτή τη στιγμή το έχουμε. Σίγουρα η μεταφορά τεχνογνωσίας από το εργαστήριο στην αγορά είναι ένα ευρύτερο πρόβλημα, όχι μόνο στην Ελλάδα, και γενικότερα στην Ευρώπη, το οποίο δεν το βλέπουμε στην Αμερική, αλλά αν συγκρίνουμε το επίπεδο της ακαδημαϊκής καινοτομίας και έρευνας μεταξύ ελληνικών μανυστημίων σε σχέση με τα αντίστοιχα της Ευρώπης ή της Αμερικής, πού πιστεύεις ότι βρισκόμαστε. Η αισθέρηση αυτή που υπάρχει στη μεταφορά υπάρχει και στην έρευνα ή εκεί τα πράγματα είναι πιο κοντά. Όχι, εκεί τα πράγματα είναι πιο κοντά, γι' αυτό και στα συνέδρια και στα περιοδικά και στις δημοσιεύσεις υπάρχουμε ως χώρα. Εμείς, για παράδειγμα, αυτά που κάνουμε για τα ρομπότ στο διάστημα, όταν κάναμε το εργαστήριο αυτό, ήταν το πρώτο στην Ευρώπη και ακόμα και σήμερα είναι από τα πρώτα στον κόσμο. Δεν είναι πολλοί βέβαια που ασχολούνται με αυτά τα θέματα, αλλά έχουμε πρωτοπορία. Και σε άλλα πολλά που έχουμε κάνει και που κάνουν και άλλοι σε άλλα πανεπιστήμια ή και στο πολιτεχνείο. Είναι μια μικρή δυναμική ομάδα, ας το πούμε έτσι, η οποία έχει βάλει το στίγμα της χώρας στον παγκόσμιο χάρτη. Οπότε εκεί η απόσταση είναι μικρή. Εντάξει, υπάρχουν κάποιες διαφορές, διότι άλλοι έχουν τρομερά μεγαλύτερη χρηματοδότηση, ό,τι υλικά αγοράζουν τα αγοράζουν σ'ΕΝΤΕ που λένε, ενώ εμείς τα αγοράζουμε σε τρεις εβδομάδες με χρόνια. Υπάρχει η ραφειοκρατία, υπάρχει το να τα άλλω και πολλά άλλα που τα κακούμε κατά καιρούς. Όλα αυτά όμως είμαστε σε πολύ καλό επίπεδο, και από άψη θεωρίας και από άψη πράξεις, που είναι και πιο δύσκολο σήμερα στην Ελλάδα. Άρα μένει να βρούμε τρόπο να αρχίσουμε να μεταφέρουμε περισσότερο τα πράγματα προς την αγορά και επειδή ανέφερες το κομμάτι της διαστημικής τεχνολογίας με την εξέλιξη που υπάρχει τώρα τελευταία στην ιδιωτική διαστημική τεχνολογία, είμαι σίγουρος ότι θα δοθούν πολύ περισσότερες ευκαιρίες. Ήδη, αν θυμάμαι καλά, στην Αποστολή που έγινε στο Νάρη πρόσφατα, είχαν συμμετέχει κάποιες ελληνικές εταιρείες και φτιάχνανε σχετικά απλούστερα κομμάτια, καλωδιώσεις ή άλλα πράγματα, αλλά ίσως είναι καιρός να μπούμε και σε αυτό το χώρο. Το κομμάτι της εκπαίδευσης εξελίσθηκε πιο πριν από τα πανεπιστημία, βεβαίως, όπως ξέρεις, και έχω δει εδώ και αρκετά χρόνια μια μεγάλη αγάπη των οικογενειών και των παιδιών κατά βάση για εκπαιδευτική ρομποτική. Γίνονται διαγωνισμοί, υπάρχουν αρκετές δραστηριότητες στη σχολία. Ένας από τους ακροατές μας ρωτάει ποια πιστεύεις πως είναι η συμβολή της ρομποτικής στην εκπαίδευση. Εντάξει, γίνονται πολλά πράγματα εκπαιδευτικά, αλλά αυτό έχει αποτέλεσμα… Ναι, αυτό είναι ενδιαφέρον σε ερώτηση και στο παρελθόν είχα συμμετάσχει σε πολλά σεουδεία αγωνισμούς και διεκδηλώσεων εκπαιδευτικής ρομποτικής. Αυτό που μπορώ να πω είναι το εξής, ότι αν κοιτάξουμε το τι μαθαίνουν τα παιδιά στα σχολεία, μαθαίνουν σχεδόν τα πάντα εκτός από engineering, δηλαδή εκτός από μηχανολογία, ηλεκτρολογία κλπ. Μαθαίνουν φυσική, μαθαίνουν πληροφορική, μαθαίνουν οικονομικά, διοίκηση επιχειρήσεων, πέρα από την ιστορία, τα μαθηματικά και τις κλασικές σπουδές. Νομίζω σχεδόν τα πάντα μαθαίνουν, βιολογία, αλλά την έννοια του μηχανικού και την έννοια του design, του σχεδιασμού συστημάτων που δεν υπάρχουν, δεν τη μαθαίνουν. Το πιο κοντινό ίσως είναι η φυσική και η πληροφορική και αυτοί είναι και οι καθηγητές, οι οποίοι βοηθάνε τα παιδιά σε αυτές τις δραστηριότητες. Αλλά και αυτοί δεν είναι μηχανικοί. Οπότε η εκπαιδευτική ρομποτική νομίζω βοηθάει σε αυτό. Βοηθάει στο ότι θέλω να σχεδιάσω κάτι που δεν υπάρχει και πρέπει να κάνω επιλογές, πρέπει να βρω μεθόδους, υλικά, στηρίες, μοτέρ κλπ. για να το κάνω αυτό και μετά να δω αν αυτό που έφτιαξα είναι κοντά στις προσδοκίες μου και αν όχι να μπορέσω να το αλλάξω έτσι ώστε να ικανοποιήσω το στόχος που είχα βάλει στην αρχή. Αυτό νομίζω ότι είναι το κύριο κέρδος της εκπαιδευτικής ρομποτικής, η έννοια του design και του accomplishment, που ορίζεται στα αγγλικά τώρα, της ολοκλήρωσης μιας δουλειάς και της ευχαριστής και της κανοπής που παίρνει κανείς από αυτό. Δεν είναι απαραίτητο, δηλαδή τα παιδιά θα γίνουν μηχανικοί ρομποτικοί στο μέλλον, μπορεί να γίνουν δικαιγόροι, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να μπορέσουν να έχουν αυτό το αίσθημα της ολοκλήρωσης και ότι φτιάξαν κάτι με τα χέρια τους και με το μυαλό τους. Αυτό είναι πολύ σημαντικό και το είχαμε δει σε κάποιο projects που είχαμε τρέξει στο ίδρυμα Ευγενίδου πριν από χρόνια, που δεν είχαν κατανάγει την δημιουργία ενός ρομπότ, είχαν τη δημιουργία ενός τηλεχειριζόμενου υποβρύχιου εχήματος και μάλιστα με απλά υλικά. Υπάρχει μια τάση, ειδικά στην ηλικία εκπαιδευτική σκηνή, να χρησιμοποιούνται ρομπότ έτοιμα, τα οποία απλά κολλάς τουβλάκια και χρησιμοποιείς και ένα τυποποιημένο software. Αυτά ίσως είναι καλύτερα για μικρότερες ηλικίες, που οι δυνατότητες και τα γνωστικά δικαιώματα είναι μικρότες, αλλά πιστεύεις ότι αυτό δημιουργεί κάποιο περιορισμό στην εκπαιδευτική συνησφορά της ρομποτικής καθώς πας πιο πίσω και ίσως θα πρέπει να επενδύσουμε σε πιο ανοιχτά συστήματα και να αφήσουμε τα παιδιά να δοκιμάσουν να κολλήσουν και πράγματα που δεν κολλούνται μεταξύ τους, προφανώς. Τώρα αυτό δεν είναι εύκολο σε εμένα να απαντήσω γιατί μάλλον χρειάζονται γνώσεις παιδοψυχολογίας και λοιπά, αλλά θα έλεγα ότι προκειμένου να μην κάνει τίποτα καλύτερα ας κάνει κάτι που μπορεί να μην είναι ελοκληρωμένο. Όταν εγώ ήμουνα μικρός πήραν κάτι κίτ ηλεκτρονικών που μπορείς να φτιάξεις ραδιοφωνάκι, να φτιάξεις ένα συναγερμό, να κάνεις κάτι τέτοιο. Και υπήρχαν σχέδια γι' αυτά. Και εγώ ξεκίνησα έτσι, πήρα ας πούμε αυτά τα κίτ και έφτιαξα κάποια με τα σχέδια, μετά έφτιαξα για κάτι που δεν ήταν στο σχέδιο. Οπότε νομίζω ότι το να ξεκινήσει κάποιος με ό,τι μπορεί χρήσιμο είναι και αν θέλει και τραβάει ας πούμε και το έχει μέσα του θα πάει και σε κάτι παραπάνω. Αλλά δεν μπορώ να πω και πιο πολλά και σίγουρα. Το γνωστό tinkering, το να αρχίζεις και να δοκιμάσεις πράγματα τα οποία ξεφεύγουν από τα σχέδια είναι σημαντικό. Γιατί τελικά αν απλά ακολουθείς τις οδηγίες δεν μπορείς να εξελίξεις τον εαυτό σου. Αλλά αν δεν κάνεις ούτε τις οδηγίες δεν ξέρεις τίποτα. Άρα η γνώμη, αν είχαμε μαζί μας την εκάστοτε Υπουργό Παιδείας, θα ήταν να επενδύσει περισσότερο στη ρομποτική και σαν κομμάτι του engineering. Γιατί η τάση στη ρομποτική καταλήγει πάλι να είναι ίσως λίγο περισσότερο software. Φτιάχνεις τα πράγματα και πολύ γρήγορα και μετά σχολείς. Θα ήταν να προτείνεις κάτι το οποίο ήταν πιο πολύ προς το design, thinking, προς το engineering ή να εστιάσουμε στο ρομπότ επειδή τα ρομπότε έχουν και την έννοια ότι προκαλούν το ενδιαφέρον επειδή είναι κάτι εξωτικό. Ενώ το να πεις ότι πώς σχεδιάζω και λύνω ένα πρόβλημα με κάτι πιο γενικό στην ταινία είναι λιγότερο appealing, λιγότερο ενδιαφέρον. Ναι, νομίζω ότι το ρομπότη είναι το μέσο. Στην αρχή ήμουν πολύ κουμπομένος όταν άκουγα εκπαιδευτική ρομποτική. Δεν καταλάβαινα γιατί πρέπει τα παιδιά στο σχολείο να κάνουν αυτό το πράγμα. Αλλά το κέρδος που βλέπω είναι αυτό. Αφενός του engineering είναι αφεντέλου προγραμματισμός. Κι αυτός ο προγραμματισμός είναι ένα είδος design. Είναι design του software. Το σχεδιάζεις πώς πρέπει να το κάνεις με τα μέσα που έχεις και λοιπά. Είναι δημιουργικές δραστηριότητες και οι δύο, και το hardware και το software. Και τα ρομπότ βοηθάνε γιατί είναι και διασκεδαστικά. Κάποτε είχαμε φτιάξει ρομπότ για το Alufan Park. Ήταν ρομποτάκια σε ροδάκια με ματάκια που ανοιγκοκλίνανε και το ένα κινήγαγε το άλλο. Ήταν ενδιαφέρον και για εμάς που το φτιάξαμε και για τα παιδιά που τα ελέγχανε αυτά και κινήγαγε το ένα και το άλλο πάνω στους διαδρόμους κλπ. Δηλαδή η μάθηση πρέπει να έχει μέσα της και το στοιχείο της διασκέδεσης. Αλλιώς είναι λίγο καταναγκαστικά. Οπότε τα ρομποτάκια αυτά τα εκπαιδευτικά έχουν αυτές τις διαστάσεις. Αλλά ο σκοπός δεν είναι να γίνουν τα παιδιά ρομποτολόγιας, ας το πούμε έτσι. Οπότε εδώ είναι ένα ευρύτερο θέμα, το οποίο το έθελες και εσύ. Πολλές από τις κλασικές εργασίες θα χαθούν. Φαίνεται ότι οι δουλειές που έχουν καταβάσει το engineering είναι λιγότερο πιθανό να χαθούν, αλλά ταυτόχρονα δίνουν και μεγαλύτερη ευκαιρία στον κόσμο να μετακινηθεί. Έχουν προσφέρει ένα μεγαλύτερο έδρος εναλλαγών. Πιστεύεις ότι, και είχαμε και τη συζήτηση αυτή με έναν συνάδελφος από τον πολιτισμό του ΕΜΑ, πιστεύεις ότι η εξειδίκευση των μηχανικών στην Ελλάδα είναι καλή για τη διεθνή αγορά και δεύτερον είναι αρκετή για να μπορέσουμε να έχουμε μια δυνατή τεχνολογική ανάπτυξη ή θα έπρεπε να επενδύσουμε περισσότερο προς αυτήν την κατεύθυνση. Μπορώ να πω για αυτούς που βλέπω εδώ γύρω μου, στο Πολιτεχνείο δηλαδή, ότι είναι οι περισσότεροι εξαιρετικοί. Ιστερούμε στα συνήθει, δηλαδή στα εργαστήρια, στην ευκολία. Είμαστε καλοί στη θεωρία πάντα και εγώ όταν ήμουν φοιτητής, τότε ήμασταν καλοί μόνο στη θεωρία. Τώρα είμαστε στη θεωρία, υπάρχουν εργαστήρια, αλλά μπορούν να γίνουν πολύ περισσότερα. Δηλαδή, αν υπήρχε δυνατότητα από το κράτος, που γενικά δεν υπάρχει. Αλλά λέμε, αν υπήρχε, να γίνουν μερικά πρότυπα εργαστήρια, που να μπορούν να εκπαιδεύονται όλοι, ο καθένας σε κάτι μόνος του. Και όχι ομάδες των τριών ή με επίδειξη. Αυτό βοηθάει πάρα πολύ, γιατί ο νέος μηχανικός βγαίνει έξω και πολλές φοβάται το hardware. Μάθει να τρέχει προσωμιώσεις. Η ζωή έξω δεν είναι προσωμίωση, είναι η πραγματικότητα. Και πρέπει να μπορεί να πιάσει και το κατσαβίδι αν χρειαστεί και να ανοίξει και τους πίνακες με τα ελεκτρονικά και να αντικαταστήσει και να καταλάβει τι δεν πάει καλά. Θα μαθαίνει στην πράξη βέβαια, γι' αυτό και τελικά δεν υπάρχει πρόβλημα και η μηχανική είναι καλή. Θα μπορούσε να ήταν όμως πιο έτοιμοι για αυτό που θα βρουν έξω. Το σχόλιο σχετικά με το όταν βγαίνεις έξω και ο φόβος που υπάρχει, έχει με κάνει προφανώς και με τις ευκαιρίες που είχες και πιο πριν να αντιληφθείς τι ενδιαφέρει την αγορά, το οποίο είναι ένα έλλειμμα στην ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα. Η αναφορά σου προηγουμένως στα αγροτικά ρομπότ συνδυάζεται και με μια άλλη ερώτηση που έχουμε από το κοινό μας. Σαν Ελλάδα έχουμε μεγάλη παράδοση στην αυθυλεία και γίνεται πάρα πολύ μεγάλη συζήτηση για τα αυτόνομα πλοία. Δεδομένου του φυσικού μας περιβάλλοντος, του θαλάσσιου φυσικού μας περιβάλλοντος, πιστεύεις ότι αυτό θα ήταν ένας τομέας που θα μπορούσαμε να επενδύσουμε σε χώρα, γιατί όλοι φτιάχνουν οτονομούς σύστημς για driving, αλλά δεν έχω δει κανέναν που να προσπαθεί να δημιουργήσει σύστηματα που θα επιτρέψουν τελικά σε ένα πλοίο να γίνει αυτόνομο. Υπάρχουν κάποια πράγματα, αυτή τη στιγμή υπάρχει τουλάχιστον μια εταιρεία που φτιάχνει αισθητήρες για πλοία και μπορεί κανείς από ένα iPad να ελέγχει όλο το πλοίο και να έχει μια εικόνα του τι κάνει. Μπορεί να το συνδέσει με GPS και να του βάλει όπως τα αεροπλάνα και να κάνει navigation. Προχωράνε τα πράγματα, αλλά αυτά γίνονται κατευθείαν από τους εφοπληστές. Υπάρχουν, νομίζω, η Σχολή Ναυπηγών του Πολιτεχνίου που είναι και η μόνη σχολή στην Ελλάδα, έχει κάποια σχέση με αυτά τα πράγματα. Η Ναυτιλεία σίγουρα έχει πολύ μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων που μπορεί να αυτοματοποιηθούν και το design των πλοίων μπορεί να αλλάξει και αλλάζει σε κάποιες χώρες. Αλλά έτσι όπως είναι εδώ τα πράγματα που είναι πιο κλειστά, δηλαδή η κάθε σχολή ασχολείται με το δικό της αντικείμενο και δεν επεμβαίνει σε άλλα, αυτό δυσκολεύει την κατάσταση. Φυσικά αν υπήρχε, ιδρυόταν ένα κέντρο αυτοματοποίησης πλοίων, δεν είναι κατάλληλος τίτλος, αλλά η ιδέα είναι αυτή, με συμμετοχή ειδικών, αυτοί από τους ναυπηγούς, μηχανολόγους, ηλεκτρολόγους και ούτως και άλλους, θα μπορούσε να αναπτυχθεί η τεχνολογία και μετά να την πάρουν εταιρίες και να την κάνουν προϊόν και να μπορούν στα πλοία. Αλλά κάποιος πρέπει να ασχοληθεί με όλα αυτά και αυτός ο κάποιος δεν είναι προφανής σε αυτή τη χώρα. Στον Καναδά που ήμουνα πριν γύριστη στην Ελλάδα, υπήρχε ένας οργανισμός που έκανε το pre-competitive research, δηλαδή ένωνε τα πανεπιστήμια με την αγορά, έδινε χρήματα μέσω του κράτους για να αναπτυχθούν συγκεκριμένες τεχνολογίες και φρόντιζε αυτές να φτάσουν μέχρι τον τελικό αποδέκτη. Και σε αυτήν την έρευνα συμμετείχαν πολλές εταιρίες και ανταγωνιστικές και πανεπιστήμια. Γι' αυτό το λέγαν pre-competitive, δηλαδή ήταν δουλειά πριν. Αυτό μοιάζει με τη συζήτηση που έχει ξεκινήσει πρόσφατα για excellent centers και δεν είμαι σίγουρος αν κάποιος κατέθεσε πρόταση για ρομποτική, αλλά σίγουρα είναι μια καλή ιδέα, διότι όντως η απομόνωση που υπάρχει εντός των πνημάτων και το focus σε συγκεκριμένα ερευνητικά προγράμματα τα οποία όπως είπες είναι ένα πολύ μικρό σημείο της οποιασδήποτε αγοράς, στερεί το επίπεδο της συνεργασίας και με την ευρύτερη αγορά για να λυθούν προβλήματα. Οπότε είναι ένα θέμα. Σε μια άλλη συζήτηση που είχαμε την προηγούμενη εβδομάδα άκουσα τον Κωνσταντίνο Δασικαλάκη να μιλάει για ένα excellent center στον χώρο του AI, της νοημοσύνης. Οπότε ελπίζω ότι αυτό το κέντρο όταν με το καλό λάβει σάργα και οσθάν να μην περιοριστεί μόνο στο software αλλά να επεκταθεί και στο hardware, διότι είναι σημαντικό. Και αυτό φέρνει και το θέμα που ανέφερες, την ευκαιρία της Ευρώπης να αντισταθμίσει τις χαμένες θέσεις εργασίας σε χώρες οι οποίες απλά προσφέραν χαμηλότερο κόστος εργασίας και να επιστρέψουν πίσω για δύο λόγους και για να προσφέρουν τις θέσεις εργασίας αλλά και για να εξασφαλίσουν το just in time. Το είδαμε με την πανδημία πρόσφατα ότι ξαφνικά έπρεπε να περιμένουμε τις μάσχες να έρθουν από την Κίνα και αν δεν γινόταν μια επένδυση όπου όλοι μάθαμε. Και ευτυχώς βλέπω ότι τουλάχιστον στην Ευρώπη κινείται σε μερικούς τομείς. Έχω δει δύο μεγάλα έργα. Το ένα ήταν σε σχέση με τα μπαταρίες, το οποίο είναι και αυτό κονδικό σημείο στην εξέλιξη του ρομπότ και μαθαίνω ότι θα ανοίξει και ένα άλλο στην μικροελεκτρονική. Υπάρχουν και πάρα πολλές ερωτήσεις, δυστυχώς δεν θα μπορέσουμε να τις απαντήσουμε όλες, αλλά υπάρχουν θέματα σε σχέση με την επίδραση την οποία την ακούμπησε λιγάκι τον ρομπότ στην καθημερινότητα. Εντάξει, ο Χάρης Πετρακάκος αναφέρεται στο κοινωνικό κόστος της Χρήστον ρομπότ, δηλαδή η αλλαγή της εργασίας. Άκουγα τον Andrew Young, ο οποίος έλεγε ότι θα πρέπει, υπάρχει εξήσεις στην Αμερική, οι εταιρείες οι οποίες κερδίζουν από τη Χρήστον ρομπότ να πληρώνουν έναν φόρο ο οποίος θα οδηγεί στο universal basic income. Πώς τα βλέπεις, πώς βλέπεις αυτές τις εξελίξεις, ποια είναι η δικιά σου άποψη, όταν είσαι ένας από τους δημιουργούς ρομπότ. Σίγουρα η κοινωνία σαν κοινωνία κερδίζει συνολικά από τις νέες τεχνολογίες. Αυτό το γινόταν από πολύ παλιά. Κάποιοι όμως στον δρόμο αυτό δυστυχούν. Οπότε νομίζω ότι είναι ευθύνη της κοινωνίας αυτούς τους ανθρώπους να τους βοηθάει με όποιο τρόπο μπορεί και να τους παίρνει μαζί της και όχι να τους αφήνει πίσω. Τώρα το ποιος ακριβώς πρέπει να πληρώσει γι' αυτό δεν μπορώ να το πω. Είναι μάλλον θέμα πολιτικών για το αν πρέπει. Γιατί υπάρχει ο αντίλογος ότι αν μια βιομηχανία ας πούμε κερδίζει από τα ρομπότ και τη φορελογείς πολύ τότε δεν μπορεί να προχωρήσει τη τεχνολογία, δηλαδή να έχει τα μέσα να προχωρήσει. Άρα το αφήνω αυτό σε άλλους. Αλλά νομίζω ότι είναι σαν μια οικογένεια ας πούμε που ο ένας βοηθάει τον άλλον και όλοι μαζί κερδίζουν πιο πολύ και βοηθάει ένας τον άλλον. Το άδρισμα είναι μεγαλύτερο από τα επιμέρους. Το ίδιο και στην κοινωνία ότι οι νέες τεχνολογίες συνολικά ανεβάζουν το επίπεδο και των υπηρεσιών και της ζωής και της δυνατότητας του μέσου ανθρώπου ας πούμε. Και άρα αυτοί που τρέχουν πολύ πιο γρήγορα ή η κοινωνία σαν σύνολο κάτι πρέπει να πληρώσει για αυτούς που δεν μπορούνε τόσο. Αλλά είπαμε αυτά είναι πολιτικές αποφάσεις και κοινωνικές επιλογές. Η αίσθησή σου ανέφερες ότι κάποιες εργασίες θα είναι λιγότερο επιρρεπίστο να χαθούν και ανέφερες την τιμή των ψυχολόγων. Η αλήθεια είναι ότι φυσικά ρομπότ ψυχολόγους δεν θα δούμε αλλά βλέπουμε ένα explosion από chatbots τα οποία προσπαθούν να βοηθήσουν σε αυτήν την κατεύθυνση. Και έχω διαπιστώσει τώρα τελευταία ότι αυτές που μάλλον είναι περισσότερο, προφανώς οι δημιουργικές είναι αλήθεια, αλλά αυτές οι οποίες απαιτούνε χέρια. Κάποιος έλεγε, αν είσαι χειροπράκτης, ας πάντων κάνεις πράγματα που έχουν σχέση με την αποκατάσταση ανθρώπων που έχουν χτυπήσει κλπ. Ποια νομίζεις ότι θα ήταν τα πιο επικίνδυνα, εισαγωγικά, τομείς για να χαθούν δουλειές. Υπάρχουν μελέτες για αυτά τα πράγματα. Αυτοί που κάνουν μια δουλειά που μπορεί να κάνει η υπολογιστής, που κάνουν κάτι κάθε μέρα που είναι ακριβώς το ίδιο με την προηγούμενη, που το μυαλό δεν δουλεύει καθόλου ας πούμε, αυτές οι δουλειές μπορούν γενικά να αυτοματοποιηθούν. Ας κοιτάξουμε τις τράπεζες. Κάποτε οι τράπεζες έμπαινες μέσα και ήταν ένα πολύβουο περιβάλλον και σήμερα δεν λέω για το κορωνοϊό βέβαια, αλλά όταν πήγα στην Αμερική έμπαινα σε μια τράπεζα που είχε μέσα 100 υπαλλήλους και τελευταία φορά που μπήκα είχε 4 υπαλλήλους. Το υποκατάστημα, το οποίο είχε μικρύνει κιόλας σε Ευαδώ. Υπάρχουν, οπότε το σίγουρο είναι ότι αν υπάρχει κάτι που είναι δημιουργικό, που και αυτό βέβαια μπορεί να πει κανείς στην Εύη, δηλαδή υπάρχει σήμερα ρομπότ που συνθέτει μουσική. Αυτό είναι δημιουργική δουλειά. Η μουσική που φτιάχνει αυτό το ρομπότ, ο αλγόριθμος, ακούγεται σαν μουσική αλλά κανείς δεν θα θέλει να την ακούει, εκτός από το σαν σέρισος. Κάποια στιγμή μπορεί να αλλάξει όμως αυτό, δεν ξέρω. Αυτό είναι μεγάλη συζήτηση στην οποία το κομμάτι της δημιουργικότητας και κατά πόσο αυτό το χαρακτηριστικό του ανθρώπου μπορεί να αντιγραφεί ή όχι και είχα μια συζήτηση με έναν φίλο μου ο οποίος είναι μουσικός και ισχυριζόταν ότι δεν μπορεί ένα ρομπότ να φτιάξει, ένας αλγόριθμος γενικότερα, η τεχνητή νοημοσύνη να φτιάξει καλα μουσική, αλλά τελικά είδαμε ότι σε άλλους τομείς, η τεχνητή νοημοσύνη επειδή μπορεί να επεξεργαστεί εκατομμύρια ή δισκατομμύρια δείγματα, μπορεί να φτάσει να βρει τα χαρακτηριστικά εκείνα που κάνουνε το οποιοδήποτε δημιούργημα πιο αγαπητό στο κοινό. Πήρανε τη μουσική των Μπίτλς, τη ρίξανε σε έναν υπολογιστή όλοι και ο αλγόριθμος έβγαλε ένα τραγούδι που ήτανε Μπίτλ like. Ναι. Μπορεί να γίνει αυτό. Και το τελευταίο παράδειγμα το πιο ενδιαφέρον, το οποίο νομίζω δεν έχει ακόμα βγει πάρα πολύ στην αγορά είναι το GTP3 και οι επιδράσεις των οποίων θα έχεις στη συγγραφή, γιατί δεν ξέρω αν έχεις παρακολουθείς τη συζήτηση, αλλά όλοι περιμένουν ότι η εξέλιξη του είναι τέτοια που είδα κάποια start-ups που το κάνουνε license που θα αρχίσουν να παρέχουν υπηρεσίες copyright, δηλαδή θα μπαίνει στο GTP3, θα ζητάς την εργασία που θέλεις για το target τομέα και θα στη βγάζει. Οπότε σαν καθηγητές θα πρέπει να το αντιμετωπίσετε εκεί πέρα, πώς θα λες το πρόβλημα της αντιγραφής ή της μη παραγωγής δημιουργίας. Θα το αντιμετωπίζει με τα ίδια μέσα, πάλι φτιάχνοντας software το φυό, τσάχνει και βρίσκει αν αντιγραφεί ή όλοι. Ναι, αυτό είναι μεγάλη συζήτηση. Έχουμε μερικές ερωτήσεις σε σχέση με τη σύγκληση ανθρώπου και μηχανής. Ανέφερες στο παράδειγμά σου τους εξοσκελετούς, οι οποίοι μπορεί να αφορούν ανθρώπους οι οποίοι έχουν προβλήματα κίνησης ή ανθρώπους οι οποίοι χρειάζονται περισσότερη δύναμη ή κίνητρες περιβάλλοντας όπως στο διάστημα. Πώς βλέπεις αυτό το τομέα να εξελίσσεται... Αυτό το μέσα έχει ξεκινήσει ίσως από τα μέσα της δεκαετίας του 80, όπου τότε φτιαχνόντουσαν εξοσκελετοί ή προσθετικά τα οποία κανείς δεν θα ήθελε να φορέσει. Ήταν τρομερά ογκώδι, βαριά, έπρεπε να είναι στην πρίζα συνέχεια, να έχουν ισχύει ας πούμε. Σήμερα έχουν ευελτηθεί πολύ τα πράγματα. Δηλαδή σήμερα είναι κάτι το οποίο μπορεί κανείς να το δει σαν δυνατότητα γιατί υπάρχουν τα καινούργια υλικά που είναι πιο ελαφριά όπως και εμείς δεν το ανέφερα αυτό αλλά βάζουμε πλέον σύνθετα υλικά εκτός από καινούργια μοτέρ. Οπότε νομίζω ότι αυτός ο τομέας θα έχει ανάπτυξη. Βέβαια είναι ακόμα πολύ ακριβά αυτά και όταν κάποτε ήθελα να ξεκινήσω να κοιτάζω αυτό το τομέα και μίλησα στην Ελλάδα είχα πάει σε κάποιες εκθέσεις που ήταν σχετικές με αυτά τα είδη με το πρώτο γεια σας η ερώτηση ήταν μια ασφαλιστική εταιρεία θα πλήρωνε γι' αυτό. Λέω μάλλον όχι δεν ξέρω ε αφού δεν θα πλήρωνε δεν μας ενδιαφέρει. Υπάρχει αυτό το θέμα αλλά τα πράγματα αλλάζουν και εκεί. Αυτό που λες είναι σημαντικό το κόστος. Βλέπω όμως και μια άλλη διαφορά ότι αυτοί οι εξοσκηλετήσεις τους οποίους περιέχαμε στην αρχή κινιόντουσαν υποστριχτικά με το σώμα και τώρα όσο περνά καιρός βλέπουμε συστήματα τα οποία ενώνουν τον άνθρωπο το πιο φιλόδοξο είναι το Neuralink του Elon Musk με τη μηχανή. Οπότε θα φτάνουν σε σημεία στα οποία θα θέσει να μην ξεχωρίζει τόσο πολύ το ρομπότ από τον άνθρωπο. Εκεί πέρα οι δυνατότητες που νομίζω ότι περιοριζονται στα υλικά είναι ακόμα η διεπαφή που είπες και το user interface είναι ακόμα ελπές. Είσαι αισιόδοξος ότι το singularity του Ray Carswell θα είναι μέσα στα επόμενα 10 χρόνια ή το βλέπεις πιο πολύ στο βάθος χρόνου. Μάλλον το βλέπω σε μεγαλύτερο βάθος γιατί πρέπει να γίνουν και πολλά. Δηλαδή το να πάει να επέμβει κανείς στον εγκέφαλο υπάρχουν και ηθικά προβλήματα πέρα από τα μηχανικά ας πούμε και τα λοιπά. Δεν ξέρω πώς είναι να απαντήσω και εγώ πάντως δεν ξετρελαίνομαι αυτήν την ιδέα για να πω την αλήθεια της επέμβασης στον εγκέφαλο. Τα υπόλοιπα δεν με πειράζουν τόσο γι' αυτό και έχουμε λέξει μηχανές με στητήρια από εμείς. Πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς εδώ σε ένα εργαστήριο μηχανικών, επειδή τα άλλα όλα απαιτούν γιατρούς, απαιτούν και πολλές άλλες ειδικότητες. Αλλά πρέπει κανείς πρώτα να μπορέσει να γνωρίσει τον εγκέφαλο και πώς λειτουργεί, να έχει έναν καθαρό χάρτη γι' αυτό και μετά να μπορέσει να έχει και τα υλικά και τα μέσα που θα μπορούν να… να υπάρχει ένα χέρι, ας πούμε, ένα πόδι, ένα μέλος του ανθρώπινου σώματος, το οποίο να έχει της λειτουργίας που έχει και το πραγματικό, χωρίς αυτό να γίνεται αντιληπτό και για λόγους αισθητικής και γενικότερα για λόγους λειτουργίας. Αυτό ίσως να γίνει πιο εύκολα, αλλά το υπόλοιπο λέει σύνδεση με τον εγκέφαλο… Όπως είπα δεν ξέρω αν θέλω να γίνει και δεν ξέρω αν μπορεί να γίνει στα επόμενα 10 χρόνια τουλάχιστον, θα δείξει, αυτό που ξέρω είναι ότι ο κόσμος είναι φτιαγμένος για ανθρώπους και επομένως αν θέλουμε τα ρομπότη να μπορούν να πλοηγούνται και να κινούνται και να βοηθάνε σε αυτούς τους χώρους, πρέπει να μοιάζουνε σε κάποιο βαθμό στους ανθρώπους. Για αυτό και μόνο το λόγο, γιατί ο κόσμος είναι χτισμένος για ανθρώπους. Έχουμε ένα άλλο project το οποίο είναι το πώς να αφαιρεί κανείς μανιτάρια από τους χώρους στους οποίους μεγαλώνουν, που είναι αυτά σαράφια με πολλά μανιτάρια. Αυτό δεν μπορεί να πάει ένα χέρι ρομποτικό το οποίο θα πληγώσει τα μανιτάρια. Πρέπει να είναι μια ειδική αρπάγη η οποία θα είναι εύκαμπτη και θα μπορεί να κάνει ό,τι κάνει το ανθρώπινο χέρι και στην κίνηση και στην υφή που έχει. Αυτό γιατί έτσι έχει φτιαχτεί ο χώρος αυτός και γιατί πρέπει να μπορεί να κάνει ό,τι κάνει ένας άνθρωπος εκεί. Αυτό θυμίζει το παλιόριτο ότι μέτρο όλων είναι ο άνθρωπος και άρα θεωρώντας ότι θα πρέπει να υπάρξει αυτή η συνείπαρξη θα πρέπει ότως πολλά από τα μηχανικά μέρη να συγκλίνουν προς τα ανθρώπινα. Ανέφερες το κομμάτι της ηθικής, υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη συζήτηση τώρα τελευταία και μάλιστα τη βλέπω να υπάρχει σχεδόν έκρηξη αυτή τη συζήτηση σε σχέση με τις νομικές υποχρεώσεις, την ηθική και των κατασκευαστών και των χρηστών. Πιστεύεις ότι αυτή η συζήτηση πρέπει να αφορά μόνο μηχανικούς ή θα πρέπει να εμπλακούν και όλοι οι υπόλοιποι και όταν έχεις ανθρώπους οι οποίοι έρχονται από οντελώς διαφορετικές κατευθύνσεις, δηλαδή ανθρώποι οι οποίοι έρχονται από το χώρο της φιλοσοφίας ή από το χώρο της νομικής τους λείπουνε βασικές γνώσεις και πολλές φορές έχουν και λανθασμένες απόψεις επειδή παρακολουθούν το τι γίνεται στο διεθνή χώρο στα fake news και στις θεωρήσεις νομοσίας. Πώς μπορούν αυτές οι δύο ομάδες ανθρώπων να έρθουν κοντά να συζητήσουν και να βγει παραγωγικό αποτέλεσμα. Νομίζω ότι είναι αναγκαίο αυτό που πρέπει να γίνει. Για παράδειγμα στα ηθικά προβλήματα ένα κλασικό πρόβλημα είναι το ότι υπάρχει ένα αυτοκίνητο που είναι ο αυτόνομος και οδηγεί και βλέπει ένα φορτηγό να έρχεται κατά πάνω του και ξέρει ότι αν πάει στο πεζοδρόμιο θα γλιτώσει τη σύγκρουση αλλά στο πεζοδρόμιο είναι μια μητέρα με ένα παιδί. Τι θα κάνει το αυτοκίνητο και ποιος θα φταίγει για την απόφαση. Κάθε απόφαση θα έχει ένα κόστος. Ποιος θα το αναλάβει αυτό το κόστος. Πρέπει λοιπόν, δεν είναι θέμα μόνο μηχανικών προφανώς, είναι θέμα και νομικών, είναι θέμα και πολλών άλλων που δεν μπορώ να γνωρίζω αυτή τη στιγμή. Αλλά κάπως πρέπει να περιγραφούν οι συνθήκες και να υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας, γιατί τώρα όλα τα κάνουν οι άνθρωποι και οι άνθρωποι έχουν την ευθύνη γι' αυτό. Τα ρομπότα αυτή τη στιγμή δεν έχουν ευθύνη. Όμως όταν θα αναλάβουν την ευθύνη του να μας πάνε από δω εκεί και εμείς να καθόμαστε και να παίζουμε σκάγγι ας πούμε, η ευθύνη αυτή που θα αναλάβουν ως προς εμάς, θα την αναλάβουν όχι όπως μόνο τους επιβάτες, αλλά και ως προς όλους τους άλλους που θα βρεθούν στον δρόμο αυτό του αρχήματος. Και άρα πρέπει να υπάρχει μια καλύτερη περιγραφή του τι ευθύνη έχει ο καθένας και φυσικά πώς θα αποφευθούν οι δύσκολες καταστάσεις, που είναι ακόμα πιο σημαντικό ίσως. Αυτά τα θεωρητικά πειράματα, γιατί αυτό που περιέγραψες είναι ένα τέτοιο, δεν γίνονται στην περίπτωση των ανθρώπων με την έννοια ότι κανένας δεν έχει ασχοληθεί. Απλά ξέρουμε ότι εάν γίνει ένα τύχημα, ξέρουμε ποιος είναι η δουλειά του αυτοκίνητο και μέσω από μια διαδικασία η οποία έχει κάπως τυποποιηθεί τόσα χρόνια με τα δικαστήρια, δεν ξέρουμε ποιος θα κληθεί υπεύθυνος. Αυτό το παράδειγμα το ακούν αρκετές φορές και χρησιμοποιείται σαν ένα δείγμα του προβλήματος. Το ερώτημα είναι με δεδομένα αυτοκίνητα, τα οποία έχουν κάνει πια εκατομμύρια χιλιόμετρα και ο αριθμός των αντικειμάτων είναι υπερβολικά μικρό σαν εκατομμύρια χιλιόμετρα και το σίγουρο είναι ότι ένα δείχμα το οποίο συμβαίνει δεν θα ξανασυμβεί διότι όλα τα αυτοκίνητα ενημερώνονται για τις συνθήκες και άρα μαθαίνουν και ξαφνικά τις αποφεύγουν. Πιστεύεις ότι έχει ουσία σαν παράδειγμα εργασίας ή απλά το χρησιμοποιείται μόνο και μόνο για να έρθει πιο κοντά αυτή η συζήτηση αλλά τελικά δεν είναι. Δηλαδή δεν περιμένεις ότι θα βγει ένα αυτοκίνητο στον δρόμο το οποίο θα βρεθεί σε πιθανή ακτήνα σύγκρουσης. Το σενάριο αυτό θα λυθεί όταν όλα τα αυτοκίνητα μιλάνε μεταξύ τους, οπότε το φορτηγό δεν υπάρχει περίπτωση να πάει να πέσει πάνω σε ένα άλλο όχι, ίσως αν χαλάσει καταστροφικά ίσως και δηλαδή όσο το επίπεδο ανεβαίνει προς το επίπεδο 5 και το software γίνεται όλο και πιο ικανό, τα προβλήματα αυτά θα μειώνονται βέβαια, δεν θα υπάρχουν αλλά ποτέ δεν μπορεί να προβλέψει κανείς ακριβώς τι θα γίνει. Το σίγουρο είναι ότι ήταν μια καινούργια τεχνολογία βγαίνει στον δρόμο ή βγαίνει έξω από το εργαστήριο ή από την παραγωγή. Υπάρχουν άνθρωποι, υπάρχουν συμφέροντα που μεγενθύνουν τις καταστάσεις, όταν βγήκαν τα πρώτα αυτοκίνητα στους δρόμους, το γνωρίζουμε όλη την πρωτά πήγαινε κάποιος με ένα σημιάκι και φώναζε έρχεται αυτοκίνητο. Ήταν ενόμως τότε, έπρεπε να γίνει, αλλιώς διεκρυφόταν στο αυτοκίνητο. Αλλά όσο περνάγε ο καιρός και οι άνθρωποι αποκτούσαν εμπειρία και στην οδήγηση αυτό ξαφανίστηκε. Άρα είναι μια διοδικασία στην οποία και ο άνθρωπος και η κοινωνία πρέπει να εκπαιδευτούν και βέβαια από την άλλη μοτοσυκλέτα και η τεχνολογία πρέπει να γίνεται όλο και ικανότερη ώστε να περιορίζονται αυτού του τύπου τα δηλήματα και προβλήματα. Αυτό το κομμάτι της εκπαίδευσης και της κοινωνίας είναι πολύ σημαντικό, διότι προφανώς μια λύση ήταν να περιμένουμε να εξελίξουν τα πράγματα και από τη μια μέρα στην άλλη να μετακινηθούμε από έναν αυτοκίνητόδρομο ποιχή που είναι μόνο άνθρωποι, σε αυτοκίνητόδρομο που είναι μόνο αυτοκίνητα. Οπότε θα έλεινε σε μεγάλο βαθμό αυτά τα προβλήματα. Η εκπαίδευση της κοινωνίας όμως σίγουρα θα βοηθήσει την ομαλότερη διαδικασία της εισαγωγής τους γιατί πολλές φορές είναι θέμα προσδοκίων. Αν η εντύπωση όπως είπες ότι τα ρομπότη είναι τέλειες μηχανές παραμείνει θα είναι πολύ δύσκολο σε έναν άνθρωπο να δεχτεί ένα λάθος το οποίο θα κάνουν τα ρομπότη. Στο κομμάτι της εκπαίδευσης αυτής της κοινωνίας θυμάμαι τη συζήτηση που είχε κάνει ο ΑΕΝΙΣΤΟΣ ο Διχάλης Δερτούζος στο βιβλίο του What Will Be και την αναφορά μεταξύ της διχοτόμησης, μεταξύ των τέκτης των ανθρώπων της τεχνολογίας χιούμις των ανθρώπων των ανθρωπιστικών επιστήμων. Και βλέπω αρκετά σχόλια τα οποία θα μπορούσε να υποθέσω ότι προέρχονται από χιούμις και άλλα που έρχονται από τέκτης. Κλείνοντας θα ήθελα να ακούσουμε να μοιραστείς τις σκέψεις σου πώς πιστεύεις ότι και σαν χώρα αλλά και σαν κοινωνία θα μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε καλύτερα τις ευκαιρίες στο χώρο της ρομποτικής και ποιο μήνυμα θα είχες να δώσεις σε πολλά από τα παιδιά τα οποία είναι είτε τελειώθητοι στο Λύκειο είτε στα πρώτα κομμάτια των σχολών σε σχέση με αυτό το τομέα. Νομίζω ότι αυτός ο τομέας είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί είναι καινούριος, είναι άγνωστος και είναι δημιουργικός. Δηλαδή φτιάχνουμε πράγματα που δεν υπάρχουν από πριν και αυτό νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό. Βέβαια δεν είναι για όλους, δεν είναι απαραίτητο ότι όλοι ελκύονται από αυτό, έλκονται, αλλά όσοι τους γαργαλάει, όσοι το έχουν μέσα τους πρέπει να το προσπαθήσουν. Νομίζω είναι συναρπαστικός δρόμος και είναι και ο δρόμος του μέλλοντος. Κάποιος άνθρωπος πάντα, και να αναφέρω πάλι τον Αριστοτέλη, από παλιά θα ήθελε να υπάρχουν μηχανές, συστήματα, κάποιοι άλλοι, όχι άνθρωποι, κάτι άλλο που τους βοηθάει και γίνονται οι δουλειές τους όπως θέλουν και αυτοί μπορεί να φιλοσοφούν ή να ξεκουράζονται ή να ασχολούνται με την κοινωνική συναναστροφή όπως ίσως οι βασιλιάδες του Βεσσαίωνα και λοιπά. Οπότε νομίζω ότι είναι ένας τομέας ο οποίος έχει και ενδιαφέρον και προσφέρει στην κοινωνία, θέλει λίγο προσοχή όμως γιατί πλησιάζει τον άνθρωπο και πρέπει να τον πλησιάζει σωστά. Πολύ ωραία, πολύ ωραία. Αγαπητέ Βαγίλη σε ευχαριστούμε για την πάρα πολλή διαφορά στην παρουσίαση και τις απόψεις σε ένα τομέα ο οποίος απασχολεί πολύ κόσμο. Συμφωνούμε και εγώ νομίζω ότι είναι το μέλλον και ελπίζω ότι η συζήτηση αυτή έτωσε τροφή για σκέψεις τους συμμετέχοντες. Να τους ευχαριστήσουμε όλους για την υπομονή και το χρόνο που αφιέρωσαν και σύντομα να τους δούμε στην επόμενη εκδίδωση του ΔΥΜΑΤΦΙΝΔΟ. Και εγώ ευχαριστώ για την πρόσκληση και ευχαριστώ όλους. Γεια σας. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Καλησπέρα. |
