| Διάλεξη 2: Σήμερα, μετά από την έτσι ελαφρά συζήτηση που είχαμε την προηγούμενη φορά, θα μπούμε σε ποιο συγκεκριμένα πράγματα. Θεωρητική συζήτηση επαναλαμβάνω που θα κάνουμε και θα ξεκινήσουμε στο πρώτο μέρος της παράδοσης από δύο ιδιαιτέρως γνωστά και σε εσάς και βέβαιος σχεδόν σε όλη την ανθρωπότητα υποδείγματα, κλασικά υποδείγματα της διεθνούς οικονομικής θεωρίας. Απλώς είμαι σίγουρος ότι και τα δύο αυτά τα έχετε αντιμετωπίσει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στα προπτυχιακά σας. Θέλω να τα δούμε με λίγο πιο πολύ προσοχή και να αναγνωρίσουμε ιδιαιτερότητες που έχουν στοιχεία που με μια πρώτη ανάγνωση σίγουρα θα σας έχουν διαφύγει. Τα δύο αυτά υποδείγματα είναι αυτό του Ρικάρντο και το υπόδειγμα των Hexer και όλων. Λοιπόν, το υπόδειγμα του Ρικάρντο με το οποίο θα ξεκινήσουμε έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθότι είναι το πρώτο υπόδειγμα το οποίο μιλά για το ζήτημα του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Θέλω λίγο να μείνουμε σε αυτήν την έννοια. Είμαι βέβαιος ότι την έχετε ξανακούσει. Είμαι επίσης μάλλον σίγουρος ότι την ξέρετε, την αντιλαμβάνεστε διαισθητικά πιο πολύ, αλλά αμφιβάλλω αν μπορούμε να την ορίσουμε. Θα ήθελα να με διαψεύσετε. Για να κάνουμε μια προσπάθεια. Θα σας διαψεύσω. Θα σας διαψεύσω. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Ναι. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. Θα θέλαμε να αναλύσουμε την αγαθή του υπόδειγματος. με μία άλλη χώρα. Για να γίνουμε λίγο πιο χειροπιαστοί, βοηθά να χρησιμοποιήσουμε πολλές φορές αριθμητικά παραδείγματα. Πάρτε την περίπτωση, γιατί λέει ο συνάδελφός σας εργασιακή θεωρία της αξίας, καταρχήν, έχει αυτό τη σημασία του. Αλλά πριν πάμε σε αυτό, ας μείνουμε στο εξής. Πάρτε το παράδειγμα που λέει το εξής. Ένα κιλό μήλα κοστίζει στην Ελλάδα 10, ό,τι θέλετε, δραχμές. Και κοστίζει στο Ιράν 5 δινάρια. Από την άλλη, ένα λίτρο πετρελαίου κοστίζει στην Ελλάδα 20 δραχμές και στο Ιράν κοστίζει 3 δινάρια. Δείτε, η έννοια του συγκριτικού πλεονέκτηματος δεν επηρεάζεται ούτε από συναλλαγματικές ισοτιμίες, ούτε από το σε τι εκφράζουμε τι, ούτε από την άμεση προσπάθεια να συγκρίνουμε. Η πρώτη αντίδραση ενός, που θα το ρωτούσαμε, ημίας που έχει πλεονέκτημα η κάθε χώρα, θα ήτανε πια αφησιολογικά να συγκρίνει αυτά τα δύο. Θα πει, δεν ξέρω τη συναλλαγματική ισοτιμία. Αν ήταν ένα προς ένα, η συναλλαγματική ισοτιμία θα έλεγε, το ΕΡΑΝ έχει πλεονέκτημα και στα δύο. Αυτή είναι η έννοια του απόλυτου πλεονέκτηματος. Η άμεση σύγκριση κόστους, αφού αφαιρέσουμε τις τρευλώσεις που μπορεί να προκαλούν οι συναλλαγματικές ισοτιμίες ή οτιδήποτε άλλο, η άμεση σύγκριση κόστους απόκτησης δύο προϊόντων, ίδιας φύσεως, από δύο διαφορετικές περιοχές. Στο συγκριτικό πλεονέκτημα δεν κάνουμε αυτήν τη συγκρίση. Τι συγκρίνουμε? Λόγους. Και επειδή συγκρίνουμε λόγους, δεν μας πειράζει σε τι είναι εκφρασμένη η αξία στην κάθε μία περιοχή. Γιατί απλοποιούνται. Οπότε αυτό που μένει όταν συγκρίνεις λόγους, είναι η σχετική αξία του ενός προϊόντος ως προς το άλλο, ως προς ένα από όλα τα άλλα, στην κάθε περιοχή. Αυτήν την σχετική αξία συγκρίνεις με την άλλη περιοχή, προκειμένου να αποτανθείς εάν μία περιοχή έχει συγκριτικό πλεονέκτημα κάπου ή όχι. Μάλιστα, εδώ πέρα, όπως θα διαπιστώσουμε, συγκριτικό πλεονέκτημα έχει η Ελλάδα, που στα μήλα, γιατί τα μήλα έχουν το κόστος ευκαιρίας ή τη σχετική τιμή εν δεύτερο, ενώ στο Ιράν έχουνε πέντε τρίτα, εντάξει, ένα και δυο τρίτα. Άρα λοιπόν, αυτή η σχέση δείχνει ότι το κόστος ευκαιρίας είναι διαφορετικό. Ο Ρικάρντο αυτό που θα μας δώσει με την απλή, όχι απλοϊκή, απλή ανάλυσή του, είναι να δούμε γιατί έχει νόημα αυτό το πράγμα. Γιατί έχει νόημα να συγκρίνουμε σχετικές τιμές και όχι απόλυτες τιμές. Συγχωρείτε δηλαδή, όταν εγώ θα βγω στο εμπόριο και θα πρέπει να ανταλλάξω τα προϊόντα μου, θα τα ανταλλάξω με χρήμα. Θα πουλήσω τα μήλα μου δεξιά και αριστερά, στην Ελλάδα ή στο ΕΡΑΝ, το πετρέλαιο που βγάζω δεξιά και αριστερά, θα δω που μπορώ να πετύχω καλύτερη τιμή. Εκ πρώτης όψεως, το συγκριτικό πλεονέκτημα δεν είναι ευδιάκριτο γιατί πρέπει να παίζει έναν ρόλο. Και πράγματι, όταν εξελίσσονται, όσο εξελίσσονται, όσο ανοίγουν, καθόσο ανοίγουν μάλλον καλύτερα οι εμπορικές σχέσεις, μεταξύ πόλεων, χωριών, περιοχών, υπήρων, κρατών, καθόσο εξελίσσονται, το πρώτο που ισχύει, θα το δούμε σε ένα αριθμητικό παράδειγμα μετά, το πρώτο που ισχύει είναι το απόλυτο πλεονέκτημα. Καταρχήν δηλαδή, αυτό που θα δει ο έμπορος, ο οποίος θα μεταφέρει, θα δει ή ο παραγωγός που πρέπει να κρίνει πού θα πουλήσει τα μήλα του, πού μπορεί να τα πουλήσει, λαμβάντας, υπόψη στιγματικές οτιμίες, θα δει την τιμή. Αυτό τον αφορά, με αυτό κινείται. Η τιμή, το απόλυτο πλεονέκτημα είναι αυτή που κινεί τις συμπεριφορές των συμμετεχόντων στο οικονομικό γήγνεσθαι. Όμως, όσο περισσότερο εξελίσσονται οι εμπορικές σχέσεις, αυτό θα δούμε μέσα από τον Ρικάρντο, και ξαναλέω με ένα αριθμητικό παράδειγμα που θα κάνουμε στο τέλος, όσο εξελίσσονται οι εμπορικές σχέσεις, αρχίζει να επικρατεί, να καθορίζει τις εμπορικές σχέσεις το συγκριτικό πλεονέκτημα και όχι το απόλυτο. Το απόλυτο πλεονέκτημα είναι αυτό που πρώιμα, υπό μία έννοια, ανώριμα οδηγεί τη συμπεριφορά των παραγωγών. Αλλά η συνάθρηση της συμπεριφοράς των παραγωγών που οδηγείται, καθοδηγείται από το απόλυτο πλεονέκτημα, θα καταλήξει σε εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών που θα καθορίζονται από το συγκριτικό πλεονέκτημα. Για να πάμε συγκεκριμένα στο Ρικάρντο. Προφανώς, να σας πω και το εξής, που έχει λοιπόν συγκριτικό πλεονέκτημα η Ελλάδα, στα μήλα. Που έχει συγκριτικό πλεονέκτημα το Ιράν, αντιστρέψτε τα κλάσματα και θα διαπιστώσετε ότι έχει ακριβώς το άλλο προϊόν. Δεν υπάρχει, είναι αδύνατον να υπάρξει χώρα, περιοχή, πόλη, κοινωνική συνάθρηση που να μην έχει συγκριτικό πλεονέκτημα πουθενά. Δεν γίνεται. Εξορισμού. Από τη στιγμή που έστω ένας έχει συγκριτικό πλεονέκτημα κάπου, όλοι οι άλλοι θα έχουν κάπου αλλού. Δεν γίνεται να υπάρξει μια περιοχή ή κάποιες περιοχές που να μην έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα πουθενά. Εκτός από μία περίπτωση, πότε εάν όλες οι περιοχές του κόσμου είναι ταυτόσυμες, έχουν ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά και τότε δεν έχει καμία συγκριτικό πλεονέκτημα πουθενά. Αλλά αν, έστω και οριακά, αυτό το θεωρητικό κατασκευασμά διαφοροποιηθεί, σίγουρα όλες οι χώρες έχουν κάπου συγκριτικό πλεονέκτημα. Αυτό είναι το όμορφο με το συγκριτικό πλεονέκτημα. Γιατί απ' τη στιγμή που καταλήγει το υπόδειγμα, το συγκεκριμένο που θα μελετήσουμε και άλλα του κλασικού διεθνούς εμπορίου, να διαπιστώσουν ότι οι εμπορικές σχέσεις καθορίζονται από το συγκριτικό πλεονέκτημα εν τέλει, απ' τη στιγμή που καταλήγει σε κάτι τέτοιο σαν συμπέρασμα, σημαίνει αυτό ότι δεν θα υπάρξει χώρα, περιοχή, πόλη, χωριό στον κόσμο που να μην έχει κάπου συγκριτικό πλεονέκτημα, άρα που να μην έχει ρόλο να παίξει και να επιτελέσει στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Όλα αυτά βέβαια σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού. Και για να δούμε τι σημαίνει αυτό, πάμε στο Ρικάρντο. Ένα υπόδειγμα, όταν αποκτώντας τη μεγαλύτερη εμπειρία και απ' τις σπουδές σας και απ' τα μεταπτυχιακά σας και απ' οτιδήποτε άλλο, θα έρχεστε να το αντιμετωπίσετε, να το συζητήσετε, θα καταλάβετε ότι το πρώτο που πρέπει να διαβάσετε είναι τις βασικές σου υποθέσεις. Οι μαθηματικές ή οι λογικές συναρτήσεις και η κατάληξη σε συγκεκριμένα συμπεράσματα έπονται. Βασικό είναι να αντιληφθείτε το τι λένε, τι υπονοούν, τι χαρακτήρα δίνουν στο υπόδειγμα στη θεωρία της συγκεκριμένη βασικές της υποθέσεις. Για να δούμε ποιες είναι οι βασικές υποθέσεις του υποδείγματος. Οι βασικές υποθέσεις δε διακρίνονται του οποιοδήποτε υποδείγματος. Οικονομικού υποδείγματος, κοινωνικού, πολιτικού, μαθηματικού, στη φυσική, οπουδήποτε. Οι υποθέσεις ενός υποδείγματος διακρίνονται στις υποθέσεις που έχουν λειτουργικό χαρακτήρα, βοηθούν δηλαδή να λειτουργήσει το υπόδειγμα και να επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε αυτό που μας ενδιαφέρει. Και υπάρχουν και υποθέσεις που έχουν ιδεολογικό χαρακτήρα. Δηλαδή και χωρίς αυτές ή με παράλλαξη αυτών θα μπορούσε να λειτουργήσει το υπόδειγμα, αλλά τις θέτουμε γιατί έτσι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ή γιατί αυτό μας καθορίζει δεδομένης της δικής μας ιδεολογικής ταυτότητας και κοινωνικής έκφρασης. Πάμε να δούμε λοιπόν στο επόδειγμα του Ρικάρντο για το συγκριτικό πλονέκτημα σε συνθήκες διαφοροποιημένης τεχνολογίας. Έχουμε καταρχήν μια λειτουργική υπόθεση. Δεν είναι ότι δεν λειτουργεί και χωρίς αυτήν για να διευκολυθούμε εμείς μεταξύ μας. Θα λειτουργήσουμε με ένα υπόδειγμα δύο επί δύο, δηλαδή δύο χώρες. Έτσι το βλέπετε και σε όλα τα εκπαιδευτικά βοηθήματα ή εισαγωγικά κείμενα. Πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο Ρικάρντο, εξού και αυτό που είπε ο συνάδελφος για την εργασία και η θεωρία της αξίας, αναγνωρίζει ένα συντελεστή παραγωγής, την εργασία, μόνο. Μόνο. Δεν υπάρχει κεφάλαιο. Αυτό έχει και μια ιστορική εξήγηση. Στην εποχή που γράφει ο Ρικάρντο, ο ρόλος της εργασίας είναι ιδιαίτερα εμφανής. Αλλά δεν έχει μόνο ιστορική εξήγηση, είναι και ιδεολογική εξήγηση του γιατί όλοι οι κλασικοί οικονομολόγοι, κατά την προσωπική μου εκτίμηση και άποψη ορθώς, βασίζουν την θεωρία τους στην εργασιακή θεωρία της αξίας. Θεωρούν δηλαδή, προς που ξεκινούν να εξηγήσουν το οικονομικό γίγνεσθε, ορίζοντας την έννοια της τιμής, της ανταλλακτικής αξίας. Θυμάστε, δεν λέγαμε αυτή την προηγούμενη φορά. Και λένε ότι η ανταλλακτική αξία καθορίζεται μέσα από την ποσότητα της εργασίας που ενσωματώνεται, που απαιτείται για να παραχθεί ένα προϊόν. Απαιτείται άμεσα και έμεσα. Τι σημαίνει έμεσα? Σημαίνει ότι για να παραχθεί αυτό εδώ το μαρκαδοράκι, χρειάστηκαν τρισίμισι εργατόωρες. Χρειάστηκαν όμως και μηχανήματα. Χρειάστηκαν και πρωτεσύλες. Για να παραχθούν αυτά τα μηχανήματα, χρειάστηκαν, ξέρω εγώ, 300.000 εργατόωρες. Ναι, αλλά το μηχάνημα το οποίο χρησιμοποιείται για να παραχθούν οι μαρκαδόροι, αποσβένεται για κάθε ένα μαρκαδόρο με το 1 εκατοστό χιλιοστό του. Άρα από εκεί παίρνεις και την έμμεση εργασία που χρησιμοποιείς και ούτω καθεξής. Οι πρωτεσύλες, η ενέργεια, τα κτίρια. Έτσι αφαιρετικά λοιπόν μπορείς να ορίσεις αφαιρετικά για κάθε ένα προϊόν την ποσότητα της εργασίας που αμέσως ή εμέσως ενσωματώνει για να παραχτεί. Μόνο εργασία έχουμε. Τι έχουμε επίσης, σημαντική υπόθεση, λειτουργική, όχι ιδεολογική. Ότι η εργασία έχουμε διακλαδική κινητικότητα της εργασίας, όχι διαπεριφερειακή ή όχι στον χώρο, χωρική κινητικότητα. Δηλαδή, ο κάθε ένας εργαζόμενος μπορεί, ανά πάσα ώρα και στιγμή, από εκεί που παρήγαγε μπανάνες, να αποφασίζει να παράγει παπούτσια. Από εκεί που παρήγε παπούτσια, να αποφασίζει να παράγει θεατρικές υπηρεσίες. Από εκεί που παρήγαγε ως θεατρίνος, να αποφασίζει να παράγει ως κωμότρια. Μπορεί να κάνει τα πάντα ανά πάσα ώρα και στιγμή υπάρχει άμεση διακλαδική κινητικότητα της εργασίας, αλλά δεν μπορεί να αλλάξει περιοχή. Δεν μπορεί να πάει από εδώ στη Βουλγαρία ή από τη Βουλγαρία στη Γερμανία ή από τη Γερμανία στη Νότια Αφρική. Δεν είναι εφικτό. Δεν το απαγορεύουμε. Αυτό είναι μια λειτουργική υπόθεση. Τι εννοούμε λειτουργική? Τίθεται για να διευκολύνει την επικέντρωσή μας σε ένα φαινόμενο, που το φαινόμενο είναι η ανταλλαγή εμπορευμάτων και όχι η ανταλλαγή εργασίας. Πάμε όμως τώρα σε ιδεολογικές υποθέσεις. Καταρχήν έχουμε τέλειο ανταγωνισμό. Τόσο στις αγορές προϊόντων, όσο και στις αγορές συντελεστών παραγωγής, του ενός δηλαδή και μόνο της εργασίας. Αυτό σημαίνει δύο συγκεκριμένα πράγματα που επειδή τα ξέρουμε δεν χρειάζεται να τα αποδείξουμε γιατί σημαίνει όλο αυτό. Τι σημαίνει δηλαδή? Σημαίνει εδώ ότι οι ζητούντες και οι προσφέροντες είναι, όπως λέμε, price takers. Οι τιμές καθορίζονται από τις απρόσωπες δυνάμεις της ζήτησης και της προσφοράς, οι οποίες είναι η συνάθρηση των ατομικών συμπεριφορών και οι ατομικές συμπεριφορές, που δεν μπορούν να επηρεάσουν την τιμή, την δέχονται ως δεδομένη και επιλέγουν την ποσότητα που θα προσφέρουν, την ποσότητα που θα ζητήσουν. Εδώ, στην αγορά εργασίας, η μετάφραση αυτού του πράγματος ότι έχουμε τέλειο ανταγωνισμό έχει ένα αντίστοιχο συμπέρασμα πιο ότι έχουμε πλήρη απασχόληση. Δεν υπάρχει αναξιοποιητή εργασία. Αυτές είναι δύο ιδελογικές υποθέσεις, όμως. Μπορεί κανείς να δεχθεί ότι είναι περισσότερο ή λιγότερο ανταποκρινόμενοι στην πραγματικότητα. Σε κάθε όμως περίπτωση, ο λόγος που βρίσκονται εκεί είναι γιατί θέλουν να πουν μια αφήγηση για την αντίληψη του θεωρητικού ως προς το πώς λειτουργεί ο κόσμος και άρα και μια ιδεολογική ταυτότητα. Συναρτώμενο με τον τέλειο ανταγωνισμό, μια άλλη ιδεολογική υπόθεση είναι ότι έχουμε σταθερές αποδόσεις κλίμακας. Τι σημαίνει συνάδελφοι σταθερές αποδόσεις κλίμακας? Αυτό που περιγράφει ο συνάδελφος είναι πολύ σημαντικό, είναι το φθήνον οριακό προϊόν του όποιου συντελεστεί παραγωγής. Είναι το φθήνον οριακό προϊόν, δηλαδή η οριακή αύξηση ενός συντελεστεί παραγωγής με δεδομένους όλους τους άλλους επιφέρει κάθε φορά μειωμένη πρόσθετη ποσότητα παραγωγόμενου προϊόντος. Οι σταθερές ή φθήνουσες ή αύξηση αποδόσεις κλίμακας λένε κάτι άλλο. Απαντού στο ερώτημα τι γίνεται εάν αλλάζει η κλίμακα της παραγωγής, δηλαδή αν αλλάζουν με τον ίδιο πολλαπλασιαστή όλοι οι συντελεστές παραγωγής. Και οι σταθερές λένε… με άλλα λόγια, το λέμε κι αλλιώς, σημαίνει ότι ενώ αλλάζει η κλίμακα της παραγωγής με αυτόν τον τρόπο που περιγράψαμε, με τον ίδιο ποσοστό για όλους τους συντελεστές παραγωγής, το μέσο κόστος παραμένει σταθερό. Οι σταθερές οικονομίες κλίμακας λένε ότι όσο και να αυξάνει η κλίμακα της παραγωγής, το μέσο κόστος παραμένει σταθερό. Προσέξτε, λογικό, τι είπε ο συνάδελφος, είπε ότι αν διπλασιάσουμε όλους τους συντελεστές παραγωγής, άρα αν διπλασιάσουμε το κόστος παραγωγής, θα έχουμε διπλάσια παραγωμένη ποσότητα. Άρα το μέσο κόστος παραμένει σταθερό. Στην πραγματικότητα, σχεδόν πάντα, ειδικότερα στην μεταποίηση και στη δημηχανική παραγωγή, σχεδόν πάντα έχουμε αύξουσες αποδόσεις κλίμακος. Δηλαδή, ο διπλασιασμός όλων των συντελεστών παραγωγής, προκαλεί υπερδιπλασιασμό της παραγωμένης ποσότητας. Και άρα, τι παθαίνει το μέσο κόστος, φτύνει. Και δείτε, γιατί σας είπα ότι αυτή η υπόθεση είναι άμεσα συναρτώμενη με αυτό. Γιατί όποτε συναδεύτες και συναδεύτες έχετε αύξουσες αποδόσεις κλίμακος, είναι δεδομένο ότι θα καταλήξετε σε ολιγοπόλια ή σε μονοπολιακούς ανταγωνισμούς, σε ολιγοπόλια καλύτερα. Δηλαδή, περίπατο τέλειος ανταγωνισμός και να είχα τέλειο ανταγωνισμό, η ύπαρξη αύξουσων αποδόσσεων κλίμακας στον χαρακτήρα της τεχνολογίας με την οποία παράγω, είναι σαν μία ενδογενής αποτιγέννηση του συστήματος αρρώστιας, εισαγωγικά, που θα μετατρέψει τον τέλειο ανταγωνισμό, αγάει γρήγορα, σε ολιγοπόλια. Γιατί έστω ένας από τους τέλειους ανταγωνιστές κάποια στιγμή, τυχαία αν διπλασιάσει ή μεγαλώσει κατάτη την κλίμακά του, θα αποκτήσει αμέσως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα λόγου του φθήνοντος μέσω κόστους, θα μπορεί να απορροφήσει μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς, θα ξανά ανεβάσει την κλίμακά του και ούτω καθεξής. Εμείς, τέλος πάντων, όμως εδώ ευτυχώς υποθέτουμε σταθερές αποδόσεις κλίμακας. Τώρα, μια λειτουργική υπόθεση, ότι και στις δύο χώρες έχουμε ταυτότητα της ίδιες, ταυτόσιμες μάλλον, ομοθετικές συναρτήσεις χρησιμότητας. Τι σημαίνει, μάλλον γιατί αυτό, για να θεωρήσουμε ότι δεν υπάρχει διαφορά στις καταναλωτικές προτιμήσεις μεταξύ των δύο χωρών που θα μελετήσουμε. Γιατί χρειάζεται αυτό? Χρειάζεται ακριβώς για να μην διαστρεβλώνεται η ανάλυσή μας από ένα σοβαρό φαινόμενο υπαρκτός έξω στον κόσμο και η διαφορά των καταναλωτικών προτιμήσεων, αλλά προκειμένου εμείς θέλουμε να επικεντρώσουμε αλλού, που στο συγκριτικό πλεονέκτημα. Τέλος, υπάρχει μια ακόμα βασική διαφορά. Ο Ρικάρντος διεκδικεί με ιδιαίτερα μεγάλη σοβαρότητα και δίκιο την πατρότητα της έννοιας του συγκριτικού πλεονέκτηματος. Αλλά η έννοια του συγκριτικού πλεονέκτηματος που εμείς την είδαμε αφαιρετικά, τι σημαίνει τα προϊόντα που έχει κάποιο συγκριτικό πλεονέκτημα στα προϊόντα όπου έχει το χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας. Γιατί κόστος ευκαιρίας, γιατί είδατε τι κάναμε, συγκρίναμε τα κόστι και λέγαμε το ένα μήλο που μου κοστίζει για να παραχθεί η τιμή του 10, το ένα λίτρο πετρελαίου μου κοστίζει 20, το ένα δεύτερο είναι το κόστος ευκαιρίας, δηλαδή θα πρέπει να χαραμείσω παραγωγή, συντελεστές παραγωγής που ανδραστηριοποιούνται για να παραχθεί μισός τόνος πετρελαίου ώστε να παράξω έναν πρόσθετο τόνο μήλου. Λέμε λοιπόν ότι το κόστος ευκαιρίας, είπαμε, ορίζεται ως προς το... συγγνώμη, το συγκριτικό πληναίκτημα ορίζεται ως προς το κόστος ευκαιρίας. Από εκεί ορίζεται. Όμως, οι αιτίες οι οποίες διαμορφώνουν συνδιαφορές στα κόστι ευκαιρίας μπορεί να είναι πολλές. Οι αιτίες οι οποίες διαμορφώνουν διαφορές σε αυτούς τους λόγους μπορεί να είναι πολλές. Μπορεί να είναι γεωφυσικοί παράγοντες, μπορεί να είναι πολιτισμικοί παράγοντες, μπορεί να είναι τεχνολογικοί παράγοντες, μπορεί να είναι, όπως θα δούμε μετά στην πορεία στους Hexer και όλοι, παράγοντες που καθορίζονται από την αφθονία την σχετική των συντελεστών παραγωγής. Πάει οτιδήποτε. Ο Ρικάρντο λέει ότι το κόστος ευκαιρίας, η διαφοροποίηση του κόστους ευκαιρίας, το συγκριτικό πλαινέκτημα θα προκύψει μέσα από τις διαφορές στην τεχνολογία παραγωγής. Και εδώ προσοχή, όταν λέει τεχνολογία παραγωγής, εννοεί συνολικά όλους τους παράγοντες που καθορίζουν την παραγωγικότητα της εργασίας στις δύο χώρες. Ακόμα και το κλίμα, ακόμα και τις γιοφυσικές ανομορφολογίες, ακόμα και τις τεχνολογικές διαφορές λόγω διαφορετικής πολιτισμικής ή γνωστικής επάρκειας. Αυτά όλα λοιπόν είναι που διαμορφώνουν διαφορετικά κόστι ευκαιρίας και άρα συγκριτικά πλαινεκτήματα. Ο Ρικάρντο, αυτό που θα μας δείξει τώρα λοιπόν είναι ένα υπόδειγμα κλασικό με εμφανή τα χαρακτηριστικά της ορθόδοξης σκέψης στον τέλειο το αγωνισμό και σισταθερές αποδόσεις κλίμακας και επίσης όμως ένα υπόδειγμα που πατάει πάνω σε έναν ιδιαιτέρως αφαιρετικό κόσμο όχι γιατί δεν αντιλαμβάνεται την πολυπλοκότητα του πραγματικού διεθνούς οικονομικού γίγνεσθε αλλά γιατί θέλει να επικεντρώσει σε μια έννοια που θεωρεί κέρια. Για να δούμε καταρχήν την αλγευρική εκδοχή, την αλγευρική εκδοχή του υποδείγματος καλύτερα την αριθμητική εκδοχή του. Δείτε, δύο χώρες η ΕΜΕΔΑΠΗ και η ΑΛΟΔΑΠΗ. Το μόνο που χρειάζεται για να ξεκινήσει τη συζήτησή του, το μόνο που χρειάζεται είναι να ορίσει την συνθήκη πλήρους απασχόλησης στις δύο χώρες. Η συνθήκη πλήρους απασχόλησης είναι η εξής. Στην ΕΜΕΔΑΠΗ και αυτή στην ΑΛΟΔΑΠΗ. Τι νοούμε για τις συνθήκες πλήρους απασχολήσεις. Τι είναι το L. Είναι το σύνολο της προσφοράς εργασίας στη χώρα. X1 και X2 είναι οι ποσότητες παραγωγής των δύο προϊόντων στη χώρα. ΑΕΝΑ και ΑΔΥΟ τι είναι τότε. Τίνος. Όχι αυτό είναι το X1 και X2. Και το ΑΕΝΑ και ΑΔΥΟ. Πώς μπορείς να πεις ότι το L. Δηλαδή εγώ έχω 1500 εργαζομένους. Είναι ίσο με 10 κιλά μήλα συν 20 λίτρα πετρελαίου. Τι πρέπει να έχεις εδώ, ναι. Τις ώρες. Ναι, ναι σωστό. Τις ανθρωπόωρες. Την εργασία. Εσένα, εσένα. Έχω στραβισμό. Λέγε. Λέγε. Μπράβο. Μια μονάδα. Είναι η ένταση χρήσης. Η ένταση χρήσης εργασίας. Στην παραγωγή των δυο πρώτων. Όπως το είπατε είναι πόσο χρειάζομαι. Το ΑΕΝΑ μου λέει πόση εργασία χρειάζομαι. Για να παράξω μία μονάδα από το X1. Έτσι. Αυτά τα δύο χρειάζομαστε μόνο. Λόγω του ότι έχω τέλειο ανταγωνισμό, αυτές είναι ισότητες. Τι θα μπορούσαν να είναι, μη το γράφετε, τι θα μπορούσαν να είναι ανισότητες. Θα μπορούσαν να είναι έτσι. Θα μπορούσαν. Πώς θα τις προτιμούσατε. Έτσι ή έτσι. Ποιο δεν βγαίνει. Ποιο από τα δυο δεν βγαίνει. Αυτό. Αυτό δεν βγαίνει. Γιατί. Και γιατί. Αυτό είναι υπόθεση. Δεν μπορεί να είναι και κάποιοι άνεργοι ρε παιδί μου. Να είναι κάποιοι τεμπέληδες. Να ράζουν. Όχι το θεώρημα. Υπόθεση. Υπόθεση. Ωραία. Αλλά πάντως δεν είναι παράλογ. Δεν είναι εκτός του όπου και χρόνου. Έτσι. Το άλλο. Ναι. Γίνεται. Όχι. Όχι. Έτσι. Δεν γίνεται. Δεν γίνεται η παραγωγή σου να είναι. Δεν γίνεται. Δεν γίνεται η παραγωγή σου να είναι. Είναι αυτό που λέμε. Αυτό το πράγμα εδώ εκτός από συνθήκη πλήρους απασχόλησης είναι και ένας ισοδηματικός περιορισμός για την συνολική οικονομία. Ό,τι και να κάνει, οι συνδυασμοί που μπορεί να παράξει από τα δύο προϊόντα είναι τέτοιοι στην καλύτερη περίπτωση που το άθρισμα της εργασίας που χρησιμοποιείται θα είναι στην πείρα απασχόλησης. Θα το δούμε διαγραμματικά. Ωραία. Ελάτε τώρα να δούμε πώς προκύπτει το συγκριτικό πλονέκτημα. Έτσι. Τι είπαμε θέλουμε για να δούμε το συγκριτικό πλονέκτημα. Θέλουμε τη σύγκριση των τιμών. Τη σύγκριση των τιμών στις δύο χώρες. Των σχετικών τιμών. Των λόγων των τιμών. Όμως, ποια είναι η τιμή, αλήθεια? Πόσο κοστίζει το προϊόν 1 στην χώρα 1, στην ΕΜΕΔΑΠΗ, χωρίς τους τόνους. Πόσο κοστίζει το προϊόν 1 στην ΕΜΕΔΑΠΗ, όταν έχουμε... Πες το, δεν πειράζει. Θα το διαγράψουμε από την τιμωρό κάμερα και δεν θα ακουστεί. Πλάκα κάνω προφανώς, έτσι. Εγώ θα λέω σίγουρα πες όλες τις αμεσίες απόθεσεις, οπότε μη φοβάσαι. Λέγει. Λέγει. Όχι, όχι. Α, σωστό, σωστό, σωστό. Αυτό θα ήτανε πότε, συνάδελφε, όταν... Σωστό, όχι, απολύτως σωστό. Θα σου πω εγώ, είναι σωστό αυτό που λες. Θα ήτανε, μάλλον να το πω αλλιώς, από τη στιγμή που έχουμε σταθερές αποδόσεις κλιμακώς, δεν χρειάζεται να κάνεις με τη σκέψη. Εσύ τι λες, πόση εργασία χρησιμοποίησα, έτσι, και πόσο προϊόν παρήγαγα, αυτό το προϊόν διά το άλλο, είναι η ανάποδα, είναι η εργασία που μοναλογεί ανά κομμάτι. Μα δεν χρειάζεται, έχει σταθερές αποδόσεις κλίμακας, δηλαδή είναι το μέσο κόστος, είναι σταθερό. Ποιο είναι το μέσο κόστος σου, πόσο είναι το μέσο κόστος, πόση εργασία χρειάζεσαι για κάθε ένα κομμάτι. Α'ΕΝΑ, έτσι δεν είναι. Αυτό όμως δεν είναι κόστος, τι είναι εργασία. Γιατί πρέπει να το πολλαπλασιάσεις, για να έχεις κόστος, με τον μισθό. Και φτάνει αυτό, το κόστος μόνο η τιμή. Το κόστος μόνο η τιμή. Βολεύει να μου πείτε ναι, λέγε. Δεν έχει, ευτυχώς, να. Τι άλλο. Όχι, το κόστος ευκαιρίες θα προκύψει από αυτό το πράγμα. Έτσι, τι άλλο. Ναι, ναι, ναι, ναι. Σωστοί παρατήρησα, αλλά είναι μέσα. Τι άλλο πρέπει να βάλει, κόστος μόνο είναι η τιμή. Τι άλλο είναι. Μπράβο. Τι έχουμε, όμως, συνάδελφε. Άλλα, μηδενικό κέρδος. Μπράβο. Τα λέω έτσι αναλυτικά, για να αντιληφθούμε τη σημασία, έτσι, των υποθέσεων. Άλλα, δεν έχουμε, μόνο κόστο, η τιμή είναι μόνο το κόστος, γιατί έχουμε τέλειο ανταγωνισμό. Εντάξει. Απ' την άλλη, από κάτω, τι έχετε. Α'2 επί W. Δείτε τώρα. Γιατί τον ίδιο εμείς το πρέπει να έχουνε οι εργαζόμενοι στις δυο, στις δυο παραγωγές. Γιατί. Γιατί. Και να μην έχουνε W1 και W2. Πίσω. Μπράβο. Μπράβο, μπράβο. Υπάρχει και η διακλαδική κινητικότητα. Από που υπάρχει η διακλαδική κινητικότητα, διασφαλίζει ότι οι μιστοί θα εξισορροπηθούν, θα είναι οι ίδιοι, θα εξισωθούν σε όλες τις παραγωγές. Και, αφού τα είπαμε και όλα αυτά, φεύγουν τα W, γλιτώνουμε από το νομισματικό παράγοντα και έχουμε απλά τις σχέσεις της έντασης εργασίας. Οι σχέσεις της έντασης εργασίας καθορίζουνε τη σχετική τιμή. Τη σχετική τιμή. Αντιστοίχως, για την άλλη χώρα είναι α1 διά α2 τόνος. Εδώ τώρα έρχεται η τελευταία υπόθεση. Είναι διαφορετικά αυτά τα α, μεταξύ τους εξού και τα διαχωρίζω. Τα χ δεν τα διαχωρίζω, βλέπετε, δεν βάζω τόνους. Είναι ταυτόσιμα τα προϊόντα. Αλλά διαφοροποιεί το τρόπος παραγωγής τους. Έτσι, διαφοροποιείται ο τρόπος παραγωγής τους. Δηλαδή, για ποιους λόγους αναφέραμε. Άλλη τεχνολογία, άλλη γνώση, άλλη ικανότητα, άλλο κλίμα, άλλες γεωφυσικές, γεωμορφολογικές συνθήκες και ούτω καθεξής. Και τώρα τι μας μένει να συγκρίνουμε αυτά τα δύο, για να πούμε που έχει μια χώρα συγκριτικό πλεονέκτημα ή όχι. Συγκρίνοντας αυτά τα δύο, θα καταλήξουμε στο ότι, λογικά, το α1 και το α2, σε σχέση με το α1 τόνος δια α2 τόνος, ποιες πιθανές εκδοχές υπάρχουν. Δείτε αυτό που σας είπα πιο μπροστά. Υπάρχει μια επιθανή εκδοχή. Ποια? Να είναι ίσα. Άμα είναι ίσα, καμία χώρα δεν έχει πουθενά συγκριτικό πλεονέκτημα. Και όπως θα δούμε, σε αυτή την περίπτωση δεν χρειάζεται να υπάρχει μπόριο. Δηλαδή δεν χρειάζεται να ανταλλάξουμε προϊόντα. Ή και αν, καταρχήν, το κίνητρο του απολύτου πλεονέκτηματος, μας οδηγήσει να κάνουμε ανταλλαγές, σταδιακά, όσο πιο τέλεια λειτουργεί η αγορά, πολύ πιο γρήγορα, θα καταλήξουμε να εξειδικευθούμε αντιστοίχως και να μην υπάρχει κανένας λόγος να κάνουμε μπόριο. Εν κατακλείδι, εάν αυτά τα δύο είναι ίσα, καμία χώρα δεν έχει πουθενά συγκριτικό πλεονέκτημα και δεν υπάρχει λόγο. Είναι δηλαδή δύο χώρες ταυτόσυμες. Έχουν ακριβώς τις ίδιες συνθήκες παραγωγής, είναι το ίδιο. Ίδιο κλίμα, ίδια μορφολογία, ίδια παράδοση, ίδια τεχνολογία, ίδια. Δεν υπάρχει λόγος να κάνουμε μπόριο. Ευτυχώς ο κόσμος δεν είναι έτσι. Και ευτυχώς είναι έτσι. Δείτε, από τη στιγμή που υπάρχει ανισότητα στα κλάσματα και η μία χώρα ποιά έχει εδώ συγκριτικό πλεονέκτημα στο πρωιονένα. Μπράβο. Η Αλοδαπή έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στο πρωιονένα γιατί είναι σχετικά φθινότερο. Από τη στιγμή λοιπόν που μία χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα κάπου, δηλαδή γίνεται ανισότητα, εξ ορισμού η άλλη έχει στο άλλο. Αν αντιστρέψετε τα κλάσματα θα αντιστραφεί και ανισότητα. Και θα σημαίνει ότι η άλλη χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στο ημεδαπή, δηλαδή στο πρωιον δύο. Δείτε και κάτι ακόμα. Θα το δούμε διαγραμματικά, θα έχει ενδιαφέρον. Είμαι σίγουρος ότι ενώ δεν θα κάνουμε ιδιαίτερα περίπλοκη σζήτηση, θα δείτε πράγματα που δε θα ανακαρύψουμε με το φεγγάρι, αλλά πράγματα που με μια πιο προσεκτική μάτια προκύπτουν μέσα από το υπόδειμμα του Ρικάρντα. Λοιπόν, δείτε. Αυτές είναι οι τιμές αφτάρκειας. Οι τιμές αφτάρκειας και καθορίζουν το συγκριτικό πλεονέκτημα. Όταν ανοίγουν τα σύνορα, οι τιμές αφτάρκειας τι κάνουν, αλλάζουν. Γιατί αλλάζουν, γιατί πλέον ο κάθε παραγωγός έρχεται αντιμέτωπος με τον ανταγωνισμό αντίστοιχων προϊόντων από αλλού και προσαρμόζει τις τιμές του. Λίγο τις μικραίνει ή λίγο τις αυξάνει. Όταν ισορροπίσει αυτή η διαδικασία, με το που ανοίγουν τα σύνορα, η διαφορά στις σχετικές τιμές αφτάρκειας, τι είναι να εξομαλινθεί. Και κάποια στιγμή κάπου θα ισορροπίσει. Και οι τιμές του διεθνούς εμπορίου θα είναι κάπου εδώ ενδιάμεσα. Ο λόγος των τιμών που θα επικρατήσουν για την ενιαία αγορά που δημιουργούν και οι δύο χώρες, θα είναι πλέον κάπου εκεί ενδιάμεσα. Σαν λίγο πολύ το νόμο των συγκοινωνιών των δοχείων. Εντάξει. Ωραία. Μια σύντομη αλγευρική συζήτηση περί του υποδείγματος του Ρικάρντο. Ποιος είναι αυτός. Είμαι ελάτρης των εικόνων και λιγότερο των αριθμών. Το παραδέχομαι, αλλά τι να κάνουμε. Ήταν μια παρέκληση στην αρχική επιλογή. Μα τι να γίνω, ζωγράφος έγιναν, οικονομολόγος. Σε κάθε περίπτωση, όμως, είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, έτσι, γραφική επικόνιση, για να μπορέσουμε να δούμε κάποια πράγματα. Πάμε λοιπόν να το αντιμετωπίσουμε. Θα χρησιμοποιήσουμε αριθμούς, όχι για κανένα λόγο, για να γίνει πιο συγκεκριμένο αυτό που θέλουμε να πούμε. Και θα απεικονίσουμε καταρχήν τις δύο οικονομίες σε ένα διάγραμμα παραγωγικών και καταναλωτικών επιλογών. Τα δεδομένα μου, στον ένα άξονα έχουμε το προϊόν ελαιόλαδο και στο άλλο άξονα έχουμε το προϊόν πετρέλαιο. Τα δεδομένα μου έχουν ως εξής. Έχω να κάνουμε δύο χώρες, Ελλάδα και Ιράν και έχω να κάνουμε δύο προϊόντα ως γνωστών, το ελαιόλαδο και το πετρέλαιο. Τι χρειάζεται να ξέρω? Χρειάζεται να ξέρω τα άλφα. Τα άλφα είναι λοιπόν ως εξής. Για να παράξει μία μονάδα ελαιολάδου χρειάζεται τέσσερις μονάδες εργασίας η Ελλάδα και για να παράξει μία μονάδα πετρελαιού οχτώ μονάδες εργασίας. Ενώ το Ιράν, η Περσία θέλει αντιστοίχως μία εδώ, δύο εδώ. Που έχει συγκριτικό πλονέκτημα η Ελλάδα έτσι με μία ματιά. Στο ελαιόλαδο. Ως γνωστό, έτσι ναι. Ωραία, στο ελαιόλαδο. Ενώ το Ιράν συγκριτικό πλονέκτημα έχει στο πετρέλαιο. Θα το δούμε και στην πορεία. Ωραία, λοιπόν τώρα σε κουράζω. Λοιπόν, τι άλλο μας χρειάζεται, μας χρειάζεται και κάτι ακόμα. Μας χρειάζεται η προσφορά εργασίας. Το πόσο μεγάλη είναι δηλαδή η χώρα, πόσους πολλούς εργαζομένους έχει. Θεωρούμε ότι έχει 200 η Ελλάδα και 100 το Ιράν. Πάμε να απεικονίσουμε τώρα την Ελλάδα. Α, πριν το πράξουμε αυτό, θυμηθείτε είπαμε ότι οι καταναλωτικές προτιμήσεις είναι ίδιες ομοθετικές και ίδιες και στις δύο χώρες. Ωραία, πώς θα απεικονίσουμε τις καταναλωτικές προτιμήσεις σε ένα τέτοιο διάγραμμα. Μπράβο, κάμπυλες αδιαφορίας. Και είναι ίδιες για τις δύο χώρες. Λέγε, ποιος. Για πες. Όχι, όχι. Έχει ταυτόσυμες ομοθετικές από χώρα σε χώρα. Να το πω λίγο, μπακαλίστηκα, θα μου επιτρέψετε. Είναι οι παράλληλες καμπύλες αδιαφορίας. Δεν είναι σωστός ο όρος, γιατί αφού είναι καμπύλες δεν μπορεί να είναι παράλληλες, αλλά για να σας δώσω την εικόνα και να μην μπλέξουμε με όρους τεχνικής φύσης για να το καθορίσουμε ή να το προσδορίσουμε. Εντάξει. Αυτό σημαίνει ομοθετικές. Εντάξει. Αν πάρετε μια ευθεία από την αρχή των αξώνων. Δύο ευθείες από την αρχή των αξώνων. Και τέμουνε όλες τις καμπύλες αδιαφορίας. Οι σχετικές αποστάσεις που κάνει. Δηλαδή είστε στην απόσταση αυτή από την αρχή των αξώνων, στην μία ευθεία. Και λέτε ας πάρω και το διπλάσιο. Θα πετύχετε μία άλλη καμπύλια αδιαφορίας. Την ίδια καμπύλια αδιαφορίας θα πετύχετε εάν από εκεί που είστε στην άλλη ευθεία θα πάρετε επίσης το διπλάσιο. Θα πέστε στην ίδια καμπύλια αδιαφορίας. Τα καμπύλια αδιαφορίας είναι πιο κανονικές σας. Για να τρέξετε στο βάριαν θα δείτε τον ακριβή ορισμό. Αλλά νομίζω είναι αντιληπτό τι λέμε. Τώρα δείτε. Ας κάνουμε τις καμπύλες αδιαφορίας καταρχήν, περίπου ο λόγος. Είναι οι ίδιες για όλες τις χώρες και για τις δύο περιοχές. Και τι άλλο χρειαζόμαστε. Τώρα χρειαζόμαστε και τις παραγωγικές δυνατότητες. Έχουμε τις καταναλωτικές προτιμήσεις. Χρειαζόμαστε τον ισοδηματικό περιορισμό που είναι αυτό που λέγαμε. Είναι δηλαδή η συνθήκη της πλήρους απασχόλησης. Για αν τη γράψουμε τη συνθήκη της πλήρους απασχόλησης για την Ελλάδα. Ποια είναι η συνθήκη της πλήρους απασχόλησης για την Ελλάδα. 200-4xxy-8xp. Ποια είναι η συνθήκη της πλήρους απασχόλησης για την Ελλάδα. 100-2xxy-1xp. Και ελάτε τώρα να απεικονίσουμε αυτή την ευθεία, την μία και την άλλη, εδώ πέρα πάνω. Πολύ απλά, πώς την απεικονίζουμε για να πούμε της Ελλάδος, όταν η Ελλάδα θα παράξει μόνο, μόνο πετρέλαιο με τους 200 νοματέους της, πόσο πετρέλαιο θα παράξει. Πώς. Δηλαδή 25. Όταν παράξει μόνο ελαιόλαδο, πόσο θα παράξει. 50 μονάδες. Όχι, έκανα λάθος. Ευχαριστώ, θα μπει εδώ. Και δυό φορές το 25, εδώ πέρα, ενώνοντας αυτά τα δύο σημεία, τι έχετε? Έχετε την καμπύλη των παραγωγικών δυναμωδίτων της Ελλάδος, η οποία θα πετύχει αυτήν εδώ την καμπύλη διαφορίας. Προσέξτε τώρα, προσέξτε. Υπάρχουν δύο ενδιαφέροντες γωνίες, ενδιαφέρουσες. Αυτή και αυτή. Τι δείχνει αυτή η γωνία, θα μας χαιρεάσουν και στα επόμενα για αυτό τα λέμε τώρα, αυτά εδώ. Ωραία, σωστά. Η δωμένη από εδώ, έτσι, όχι η δωμένη από εδώ. Την κλείση. Πώς ορίζεται? Απέναντι προς το παιδί. Μπράβο, απέναντι προς προσκήμενοι, έτσι. Δηλαδή, πόσο είναι 50-25? Δύο. Τι είναι αυτό? Είναι η σχετική τιμή του πετρελαίου στην Ελλάδα. Ένα πετρέλαιο, ένας τόνος πετρελαίου, κοστίζει δύο λίτρα, ή ξέρω εγώ ποια είναι, μοναδομέτρησης λαδιού. Ήδη το αντίστροφο. Αυτή. Απέναντι προς προσκήμενοι. 25-50. Αυτή είναι ενδεύτερο. Τι μας λέει το ανάποδο. Δηλαδή, τη σχετική τιμή του ελαιολάδου. Είναι μισό. Τι είναι το μισό? Είναι ένας τόνος, ένα λίτρο ελαιολάδου. Κοστίζει, αξίζει, συναλλάσσεται, είναι ίδιας αξίας στην ανταλλαγή με μισό τόνο πετρελαίου. Το ίδιο θα κάνουμε τώρα και για το Ιράν και θα διαπιστώσουμε ότι εάν το Ιράν παράγει μόνο ελαιόλαδο, θα παράξει επίσης 50 μονάδες. Αλλά εάν παράξει μόνο πετρέλαιο, θα παράξει 100 μονάδες. Εννοώντας αυτά τα δύο, έχετε την ευθεία των παραγωγικών δυνατοτήτων τον περιορισμό του Ιράν και λέτε ότι επίσης εδώ αυτή η καμπύλη, η σχετική τιμή του ελαιολάδου στο Ιράν είναι τώρα 100 δια 50, δύο η σχετική τιμή του πετρελαίου είναι 50 δια 100 εν δεύτερο. Πέρα από να κάνουμε μια επανάληψη των πολύ βασικών αρχών της νεοκλασικής μικροοικονομικής ή μάλλον της μικροοικονομικής εν γένη, μας χρειάζεται αυτό για να συζητήσουμε το βασικό διάγραμμα που χρησιμοποιούμε για να καθορίσουμε τις εμπορικές γέσεις που θα αναπτυχθούν σε αυτόν τον απλό κόσμο του Ρικάρντο. Πριν πάμε εκεί να υπενθυμίσουμε ότι όσο είναι σε αφτάρκεια αυτές οι χώρες, όσο είναι σε αφτάρκεια η μία ισορροπή εδώ, παράγοντας… Τι σημαίνει ισορροπή, σημαίνει ότι είναι όλες οι αποφάσεις μεταξύ τους σύμφωνες. Έρχονται και καταλήγουν στο ίδιο πράγμα, δεν υπάρχει κανείς που να οδηγείται εκτός των επιλογών του. Στην κατάσταση ισορροπίας, λοιπόν, εδώ πέρα, αυτές οι ποσότητες, λίγο σαν το σπίτι των Φλίστων, αυτές οι ποσότητες παράγονται και ζητούνται, αγοράζονται σε αυτές τις σχετικές τιμές, αντιστήχως, μάλλον, στο Ιράν, αυτές οι ποσότητες παράγονται και πολλούνται σε αυτές τις τιμές. Εντάξει. Αυτές είναι τα σημεία που βλέπετε, είναι τα που θέλετε, τα οποία θέλετε. Που εφάπτεται. Εφάπτεται. Ναι, γιατί με αυτές τις παραγωγικές δυνατότητες… Προσέξτε τώρα πώς έρχεται και καταλήγει όλη η λογική της νεοκλασικής σκέψης, της κλασικής σκέψης, της ορθόδοξης σχέσης, όπως είπα την πρώην φορά. Με αυτές τις παραγωγικές δυνατότητες, οι δυνάμεις της αγοράς, ο μηχανισμός των τιμών θα οδηγήσει προσφέροντες και ζητούντες σε αυτή την επιλογή, που δεν είναι απλώς και μόνο η ισόρροπη επιλογή, η επιλογή ισορροπίας, είναι και η επιλογή που καταφέρνει με αυτές τις παραγωγικές δυνατότητες να πετύχει τη μεγαλύτερη δυνατή καμπύλια διαφορείας, μεγαλύτερη, λάθος, το ανώτερο επίπεδο ικανοποίησης που μπορεί να φτάσει αυτή η κοινωνία. Έτσι. Ωραία. Ποιο είναι, και μετά θα κάνουμε ένα διάλειμμα, ποιο είναι τώρα το εργαλείο που από όλη αυτήν την ιστορία θέλουμε να αποκομίσουμε. Το εργαλείο είναι η προσφορά, οι παραγωγικές δυνατότητες, εδώ έχουμε τις παραγωγικές δυνατότητες που έχουν οι δύο χώρες. Πλέον θέλουμε να αναπτύξουμε τις παραγωγικές δυνατότητες που έχει η ενιαία αγορά και των δύο χωρών. Το ίδιο ΧΕΠΙ. Τα δύο πρώτα σημεία, τρία σημεία θα χρειαστούμε για το διάγραμμα εδώ. Τα δύο πρώτα σημεία είναι εύκολα. Απαντάμε στο ερώτημα. Αν όλοι Ιρανοί και Έλληνες, Πέρσες και Έλληνες παράγουν μόνο λάδι, πόσο λάδι θα παράξουν. Μπράβο, εκατό. Ωραία. Δεύτερον, εάν όλοι Ιρανοί και Έλληνες σκάβουν μανιωδός να βρουν πετρέλαιο, πόσο πετρέλαιο θα παράξουν. Μπράβο, εκατόν εικοσπέντε. Και τώρα τι θα κάνω για να πάρω τις παραγωγικές δυνατότητες της ενιαίας πλέον αγοράς, έτσι. Κλείσαν τα σύνορα, ο Δαρείος κατέκτησε τον Ιωνικό πολιτισμό, ο Ωμέγας Αλέξανδρος στην Περσία και οπότε έχουμε μια ενιαία αγορά. Ανοίξαν, όχι κλείσαν, ανοίξαν τα σύνορα. Και θέλουμε να δούμε συνολικά αυτή τώρα ενιαία αγορά, πώς διαμορφώνει τις παραγωγικές τις δυνατότητες. Είδαμε τα extreme σημεία, τα ακραία σημεία. Θα δούμε και ενδιάμεσα τι γίνεται. Δεν είναι η λύση να τα ενώσουμε με μια γραμμή. Τη λύση να τη δούμε σε 5-10 λεπτά. Είμαστε λοιπόν στην φάση όπου πρέπει να προσδιορίσουμε το ενδιάμεσο των παραγωγικών δυνατοτήτων. Ξεκινήστε τώρα με τον εξής συλλογισμό. Φανταστείτε ότι εσείς είστε ο ηγεμόνας αυτής της ενωπημένης περιοχής, της ενιαίας αγοράς. Και έχετε κατοίκους που απλώς μαζεύουν και πρεσάρουν ελιές. Αυτό κάνουν μόνο. Εδώ είναι. Και λέτε ναι αλλά θα χρειαστούμε και πετρέλαιο. Και είστε σε αυτό το δίλημα και λέτε ποιον να βάλω να παράξει πετρέλαιο. Τι θα κάνετε. Ωραία σκέψη. Εκτός από απλοϊκή είναι και απολύτως οικονομικά τεκμηριωμένη. Γιατί εάν θελήσετε να παράξετε έναν τόνο πετρελαιού στην Ελλάδα ή στο ηγεμόνας όλης περιοχής θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε πόσους εργαζομένους οχτώ Έλληνες. Το πρόβλημα δεν είναι ότι είναι οχτώ και εδώ είναι ένας. Αλλά είναι το πρόβλημα ότι αυτοί οχτώ Έλληνες αφού είστε σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης θα τους πάρετε από εκεί που παρήγαγαν λάδι. Παίρνοντας οχτώ Έλληνες από την παραογή λαδιού θα κερδίσετε έναν τόνο πετρελαιού αλλά θα χάσετε δύο τόνους λίτρα λαδιού. Έτσι. Ενώ εάν είστε έξυπνος θα πάτε στο Ιράν, στην Περσία και θα πείτε ας πάρω έναν εργαζόμενο από εδώ. Αν πάρω έναν εργαζόμενο από εκεί τα χωράφια που παράγουν έλιες θα χάσω μισό, όχι δύο μισό τόνο, μισό λίτρο ελιάς ελαιολάδου. Αλλά θα κερδίσω έναν πάλι τόνο πετρελαιού. Που είναι λοιπόν πιο αποδοτικό στο Ιράν. Εδώ το ωραίο είναι όμως ότι αυτό δεν χρειάζεται να το κάνει ένας ηγεμόνας. Το κάνει η αγορά. Οι δυνάμεις της αγοράς, ο ανταγωνισμός είναι αυτός που καθορίζει ότι οι πετρέλαιο παράγουν πρωτίστως αυτοί που έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα σε αυτό. Γιατί όντως εάν οι Έλληνες πάψουν να παράγουν λάδι και παράξουν πετρέλαιο τι θα ζητήσουν για αυτό το πετρέλαιο που θα παράξουν. Με τι θα θέλουν όταν ανταλλάξουν η παραγωγή πετρελαιού με δύο τόνους λαδιού. Γιατί δύο τόνους λαδιού χάσαν. Ήταν μέχρι πρώτος στα χωράδια στη Μάνη. Μαζεύαν το λάδι, παρήγαγαν ξέρω εγώ είκοσι κιλά, λίτρα, έτσι. Και τσουπ τους έρχεται, βλέπουν υπάρχει ζήτηση για πετρέλαιο, λένε οπ σταματήστε. Πάρτε τα αυτιάρια, σκάψτε να βρουν πετρέλαιο, θα βγάλουν έναν τόνο. Αλλά θα χάσουν δύο λίτρα. Τις ίδιες τους Μαμωράδες μέτρησε, δε, δεν είμαι καλός στη φυσική. Εντάξει. Θα χάσουν δύο, θα κερδίσουν ένα. Θα ζητούνε λοιπόν αυτά τα δύο, γιατί αυτοί θέλουν και να φάνε. Θα πηγαίνουν να τα ανταλλάσσουν. Θα ζητούν αυτά τα δύο που χάσαν, το κόσμος ευκαιρίας τους. Οι δεν μπορούν να πέσουν παρακάτω, αν πέσουν παρακάτω θα διαπιστώσουν ότι ήταν ανοησία αυτό που κάνανε. Ενώ αντιθέτω στο αντίστροφο, έτσι, η ίδια οικογένεια στο Ιράν θα χάσει μισό από το λάδι που παρήγαγε για να κερδίσει έναν τόνο. Αυτή δεν είναι πιο ανταγωνιστική, αυτοί δεν θα πουλήσουν πρώτα να καλύψουν την πρώτη ζήτηση που θα… Άρα όλη αυτή η κουβέντα είναι για να πούμε ότι από εδώ που όλοι παράγουν ελαιόλαδο, η πρώτη που θα παράξουν πετρέλαιο θα είναι η Ιρανή, εάν υπάρχει ανάγκη. Πάμε τυματικά, έτσι. Συνεπώς με ποια σχέση όμως θα παράξουν, ποιο είναι το κόστος ευκαιρίας, το μισό, με αυτή την κλήση. Οι Ιρανοί λοιπόν αρχίζουνε σταδιακά, εδώ έχει κλείσει δύο, αρχίζουνε σταδιακά, ας το τραβήξουμε μέχρι πέρα, έτσι και εδώ έχει κλείσει εν δεύτερο, να παράγουνε πετρέλαιο. Πόσο μπορεί να συνεχιστεί αυτό, πόσο μπορεί να συνεχιστεί οι Ιρανοί να αλλάζουν από εκεί που παραγούν ελαιόλαδο, να παράγουν πετρέλαιο, μέχρι σ' ότου όλοι οι Ιρανοί παράξουν μόνο πετρέλαιο. Εάν όλοι οι Ιρανοί παράξουν μόνο πετρέλαιο, πόσο πετρέλαιο θα έχουμε, να το λοιπόν εδώ, εκατό. Και πόσο λάδι, οι Έλληνες δεν κάνουν ακόμα τίποτα, συνεχίζουν, παράγουν ελαιόλαδο, πόσο λάδι, πενήντα. Βγήγε και το σχήμα σωστό. Αυτό εδώ είναι το σημείο α, αυτό είναι το σημείο β, αυτό είναι το σημείο γ. Τώρα δείτε, έστω ότι το πετρέλαιο αυτό δεν μας φτάνει, θέλουμε κι άλλο, έτσι θέλουμε κι άλλο πετρέλαιο. Έχουμε εξαντλήσει τις παραγωγικές δυνατότητες πετρελαιού από το, σε αυτό το σημείο, έχουμε εξαντλήσει τις παραγωγικές δυνατότητες πετρελαιού από το Ιράν και θέλουμε κι άλλο. Τώρα αναγκαστικά θα παράξουν πετρέλαιο και οι Έλληνες, έτσι δεν είναι. Μόνο που οι Έλληνες δεν δουλεύουν πάνω σε αυτήν τη σχέση, δουλεύουν μόνο σε αυτήν. Και ενώ κάθε τόνο λαδιού που χάναμε, κερδίζαμε δύο τόνους πετρελαιού με τους Ιρανούς, τώρα που εξαντλήθηκε αυτή η αλλαγή της παραγωγής στο Ιράν, εάν θέλουμε να τη συνεχίσουμε, για κάθε τόνο λαδιού που θα χάνουμε, θα κερδίζουμε πόσα τόνο πετρελαιού? Μισό. Δύο εν δεύτερο εδώ, εν δεύτερο δύο εδώ. Ενώστε και αυτήν την ευθεία, έτσι, σβήστε αυτό και έχετε την ευθεία των παραγωγικών δυνατοτήτων όλεις πλέον της ενιαίας αγοράς που διαμορφώνουν οι δύο χώρες, αυτή η τεθλασμένη. Ναι, σαν καμπύλι αντίδρασης. Εδώ παίζει το ρόλο της ευθείας ή, τέλος πάντων, της γραφικής απεικόνισης των παραγωγικών δυνατοτήτων, αλλά για το σύνολο της ενιαίας οικονομίας. Όσο είμαστε σε συνδυασμούς, προσέξτε, θα μας χρειαστεί αυτό, όσο είμαστε σε συνδυασμούς παραγωγής από α έως το β, η Ελλάδα παράγει μόνο λάδι. Από α έως το β, το Ιράν παράγει τι? Μπράβο, και τα δύο, και λάδι και πετρέλαιο. Όσο είμαστε από το β έως το γ, το Ιράν παράγει μόνο πετρέλαιο, η Ελλάδα παράγει και τα δύο. Εάν είμαστε ακριβώς στο β, η κάθε χώρα εξειδικεύεται απόλυτα, όχι απλώς σχετικά, στο συγκριτικό της πλεονέκτημα. Η Ελλάδα, δηλαδή, παράγει μόνο ελαιόλαδο, το Ιράν παράγει μόνο πετρέλαιο, στο β, στο σημείο β. Τώρα, τι μας μένει εδώ να βάλουμε για να έχουμε την ισορροπία σε αυτή την αγορά, τις καμπύλες αδιαφορίας. Μπορούμε να βάλουμε όποιες καμπύλες αδιαφορίας θέλετε. Θέλω μόνο να αντιληφθείτε ότι οι πιθανές εκδοχές ισορροπίας, ποιοτικά, είναι τρεις. Οι εκδοχές ισορροπίας είναι άπειρες, από το α έως το β έως το γ. Ποιοτικά, όμως, και θα δούμε τι σημαίνει αυτό, είναι τρεις. Ποιες είναι οι τρεις πιθανές εκδοχές ισορροπίας. Ποιοτικά, μια εκδοχή ισορροπίας είναι να ισορροπήσει η ενιαία αγορά πλέον, η ενιαία αγορά μεταξύ α και β. Δηλαδή να είναι οι καμπύλες αδιαφορίας κάπως έτσι γυρμένες ώστε να ισορροπήσει εδώ, να ακουμπάνε εδώ. Η άλλη πιθανή εκδοχή ισορροπίας είναι να ισορροπήσει, να είναι ανάποδα γερμένες οι καμπύλες αδιαφορίας, να ισορροπήσει μεταξύ β και γ. Και η τρίτη εκδοχή ισορροπίας είναι το β. Ελάτε τώρα να τα βάλουμε αυτά λίγο σε μια τάξη. Μάλλον πριν τα βάλουμε σε μια τάξη. Από τι εξαρτάται? Θέλω λίγο να σκεφτείτε λογικά με φαντασία έτσι. Από τι εξαρτάται το που θα ισορροπήσει. Θα ισορροπήσει η αγορά μεταξύ α και β, μεταξύ β και γ ή πάνω στο β εδώ. Από τι εξαρτάται. Φανταστείτε ότι ένα μπαλόνι πέφτει από εδώ. Πού θα ακουμπήσει πρώτα. Εδώ, εδώ ή στο β. Για λέγε. Από τις κατανοητικές προτιμήσεις. Αλλά θα ξεκινήσει το εμπόριο μεταξύ των χωρών και κάποια φορά θα ισορροπήσει εκεί που μπορεί κάποιος να έχει το ισορροπή στο β. Όχι απαραίτητα. Μπορεί να ισορροπήσει από α με διεθνές εμπόριο. Μπορεί να ισορροπήσει από α μέχρι β. Η ισορροπία στο β, αυτά θα τα γράψουν τώρα αναλυτικά, η ισορροπία σημαίνει στο β ότι έχουμε ένα διεθνές εμπόριο όπου και οι δύο ή όποιοι εταίροι εξειδικεύονται απολύτως σε ένα προϊόν. Η ισορροπία μεταξύ α και β σημαίνει ότι ο ένας εταίρος εξειδικεύεται απολυτά, ο άλλος όχι. Εξειδικεύεται, όχι απόλυτα. Κρατάει και τις δυο παραγωγές, έτσι σχετικά εξειδικεύεται εκσάγει αυτό που έχει σε ισορροπία, κρατάει και την άλλη. Από τί εξαρτάται, αντίπτωση να είναι άλλος, εξαρτάται από τη μορφή των κατανοτικών προτιμήσεων, ναι προφανώς αυτό σε περίπτωση θα εγώ. Εάν είναι γερμένες προς τα δώ οι κατανοτικές προτιμήσεις, θα ακουμπήσουμε τη μεγαλύτερη καμπύλια διαφορίας κάπου εδώ, μεταξύ α και β. Τι σημαίνει καμπύλες ισορροπίας, γερμένες προς τα κ, σημαίνει ότι τι προτιμούν οι καταναλωτές, ελαιόλαδο. Και επειδή οι καταναλωτές προτιμούν ελαιόλαδο, σχετικά περισσότερο από την πετρέλαιο, όλη η Ελλάδα παράγει μόνο ελαιόλαδο και όχι μόνο αυτό στην ισορροπία και το ΕΡΑΝ θα αναγκάζεται να παράγει λίγο ελαιόλαδο. Αντίθετα, αν οι καταναλωτικές προτιμήσεις είναι στραμμένες προς το πετρέλαιο, έχει κρύο πολύ, τότε όχι μόνο το ΙΡΑΝ θα παράγει αποκλειστικά πετρέλαιο, αλλά και η Ελλάδα θα πρέπει να παράξει λίγο. Εάν είναι κάπου ισορροπημένα οι καταναλωτικές προτιμήσεις, είναι πολύ πιθανό να προκύπησαν στο Β, όπου θα εξειδικευτούν απόλυτα και οι δύο χώρες μόνο στο συγκριτικό τους πλεονέκτημα. Από τι άλλο εξαρτάται. Είπαμε λοιπόν, ένα από τις καταναλωτικές προτιμήσεις. Από τι άλλο εξαρτάται. Εξαρτάται από το μέγεθος του καθενός από τα δύο σκέλη της αυτής τεθλασμένης. Όσο πιο μεγάλο είναι το ένα σκέλο σε σχέση με το άλλο, φανταστείτε δηλαδή η εικόνα μας ήτανε κάπως έτσι. Ε, τότε είναι μάλλον απίθανο να καθίσει μεταξύ Β και Γ. Η αντιστρόφωση, η εικόνα μας ήτανε κάπως έτσι. Θα ήταν μάλλον δύσκολο να καθίσει μεταξύ Ά και Β. Τι σημαίνει αυτό, τι σημαίνει μεγάλο σκέλο σε σχέση με το άλλο, το ένα σκέλο μεγαλύτερο από το άλλο, τι σημαίνει. Μπράβο, ένα αυτό, ένα αυτό. Δεύτερον, τι άλλο σημαίνει, γιατί, για να βρείτε, που είναι οι περισσότεροι εργαζόμενοι στην Αλφέ. Μπράβο, ποιος σκέλος είναι μεγαλύτερο. Όχι, υπάρχει το σκέλο της Ελλάδος, να το, δες, τι κάναμε, αυτό εδώ το πήραμε, το βάλαμε εδώ πέρα και αυτό εδώ το πήραμε, το βάλαμε εδώ πάνω, αυτό κάναμε. Ποιος σκέλος είναι μεγαλύτερο, της Ελλάδος ή της Ιράνης. Ναι, αλλά η Ελλάδα έχει περισσότερους εργαζομένους. Τι δεν λαμβάνουν υπόψη, την παραουργικότητά τους. Έτσι, είναι οχταπλάσια έως διπλάσια των Ιρανών. Γι' αυτό μπορεί να είναι η μισή, αλλά στην πραγματικότητα η οικονομία τους είναι πολύ μεγαλύτερη. Το μέγεθος αυτών των σκελών δείχνει το μέγεθος της οικονομίας, αλιγορικά, όχι αλιγορικά, αυτό δείχνει. Το μέγεθος, το σχετικό μέγεθος της οικονομίας, έναντι της οικονομίας του εταίρου της άλλης χώρας. Ωραία. Αφού τα είδαμε και αυτά, για να κάνουμε τώρα μια συγκέντρωση κάποιων διαπιστώσεων και να προχωρήσουμε. Θα καταλήξουμε σε ενδιαφέροντα πράγματα, πότε λίγο την υπομονή σας με αυτήν την θεωρητικολογία. Πρώτη περίπτωση, ισορροπία μεταξύ αλφα δίτα. Σε αυτήν την περίπτωση η Ελλάδα εξειδικεύεται απόλυτα στο ελαιόλαδο. Το Ιράν παράγει ελαιόλαδο και πετρέλαιο. Εξάγει πετρέλαιο όπως τα δούμε. Αλλά παράγει και τα δύο. Δεύτερη, στο σημείο β η Ελλάδα εξειδικεύεται απόλυτα στο ελαιόλαδο και το Ιράν εξειδικεύεται απόλυτα στο πετρέλαιο. Και περίπτωση τρία, ισορροπία μεταξύ βγ, η Ελλάδα παράγει ελαιόλαδο και πετρέλαιο. Ενώ το Ιράν εξειδικεύεται απόλυτα στο πετρέλαιο. Έτσι. Ελάτε τώρα να δείτε την όμορφια του καλλιτέχνη, του Ρικάρντο. Έστω ότι είμαστε στην περίπτωση ΑΒ, στην περίπτωση ΑΒ. Όταν είμαστε στην περίπτωση ΑΒ, ποιες τιμές έχουν επικρατήσει στον κόσμο, στην ενιαία αγορά. Με αυτή την κλίση ανταλλάσσονται, συναλλάσσονται τα προϊόντα. Το πολύ λάδι που παράγεται και στην Ελλάδα και στο Ιράν και το πετρέλαιο που παράγεται μόνο στο Ιράν, ανταλλάσσονται. Οι τιμές που επικρατούν είναι αυτές, στον διεθνές, στην ενιαία αγορά. Ποιού τιμές επικρατούν του Ιράν. Αυτές είναι οι τιμές του Ιράν. Αυτές είναι οι τιμές της Ελλάδος. Οι τιμές αφτάρκειας του Ιράν. Είναι λογικό, συναδελφοί, όταν είμαστε εδώ πέρα πάνω, όταν αυτή η μεγάλη χώρα, οι δικές τις τιμές θα επικρατήσουν στην αγορά. Είπαμε, έχουμε τιμές αφτάρκειας ξεχωριστές. Θα εξισορροπηθούνε. Εάν οι άλλοι είναι μια τζούρα, θα επικρατήσουν αυτές οι τιμές. Έτσι. Οι τιμές, αν έχουμε σημεί κατά σησορροπίας εδώ πέρα πάνω, σημαίνει ότι έχουν επικρατήσει οι τιμές του Ιράν. Για δύο λόγους, όπως είπατε. Είτε γιατί οι κατανοητικές προτιμήσεις είναι προς το ελαιόλαδο, είτε γιατί το Ιράν είναι πολύ μεγάλο. Σε κάθε περίπτωση, έχουν επικρατήσει οι τιμές του Ιράν. Ας πάμε να δούμε τι σημαίνει αυτό για τους Έλληνες. Οι Έλληνες, σας θυμίζω, ελαιόλαδο, πετρέλαιο. Οι Έλληνες, σας θυμίζω, η ευθεία των παραγωγικών τους δυνατοτήτων είναι η εξής. Αν όλοι δουλεύουν εδώ, θα παράξουν 50 λίτρα λαδιού. Αν όλοι δουλεύουν εδώ, θα παράξουν 25. Αυτές είναι το όριο της παραγωγής τους. Να μην πω ότι αν χτυπάνε κάτω, δεν θα καταφέρουν να παράξουν περισσότερο από αυτό, με τίποτα. Ευθεία, εν προκειμένου, αλλά ναι, αυτό. Ή ο ισοδηματικός περιορισμός. Όμως, εάν βρισκόμαστε κάπου μεταξύ Α και Β, σε ποια επιλογή παραγωγής θα βρίσκονται οι Έλληνες? Λέγε, μην τρέπεζα. Όχι, εδώ σε ποια παραγωγή. Είμαστε μεταξύ Α και Β. Και η Ελλάδα, λέμε, τι κάνει μεταξύ Α και Β. Η Ελλάδα εξειδικεύεται απόλυτα στο λάδι. Μπράβο, θα είμαστε εδώ πέρα πάνω. Οι Έλληνες είναι εδώ. Εάν η ισορροπία στην ενιαία αγορά είναι κάπου μεταξύ Α και Β, οι Έλληνες είναι εδώ πάνω. Και τι κάνουν, δεν παίρνουνε πετρέλαιο. Παίρνουνε. Αλλά τι κάνουν, πώς το αγοράζουν, πώς το αποκτούν το πετρέλαιο. Το αγοράζουν δίνοντας λάδι. Πολύ ωραία. Σε ποια σχέση όμως το πουλάν του λάδι τους. Αν ήταν κλειστή οικονομία, τι θα έπρεπε να κάνουν. Να μειώσουν έναν τόνο λαδιού, ή να πουλήσουν έναν τόνο λαδιού για να αγοράσουν μισό τόνο πετρελαιού. Τώρα εξειδικεύονται απόλυτα εδώ. Και ποια στιγμές είπαμε έχουν επικρατήσει. Άντε, στο Ιράν. Άρα, για κάθε τόνο λαδιού που θα θελήσουν να πουλήσουν, να εξάγουν πόσο τόνο πετρελαιού θα πάρουν. Δύο. Δηλαδή οι Έλληνες έχουν αυτή την καμπύλη παραγωγικών δυνατότητων. Είναι εδώ πέρα πάνω. Αλλά έχουν πλέον, μάλιστα αν θελήσουν να αλλάξουν όλο το λάδι τους θεωρητικά με πετρέλαιο, θα πάρουν 100 μονάδες πετρελαιού. Αυτή η ευθεία, που είναι η ίδια ευθεία του Ιράν, για αυτούς είναι τώρα όχι ευθεία παραγωγικών δυνατότητων, ευθεία καταναλωτικών δυνατοτήτων. Με το δεδομένο όμως ότι η ισορροπία θα είναι κάπου μεταξύ α και β. Τι καταφέραν οι Έλληνες σε αυτή την περίπτωση? Καταφέρανε να μεγενθύνουν τις καταναλωτικές τους επιλογές. Ενώ στην Αφτάρκη απεριορίζονταν από αυτό, ότι παρήγαγαν, ότι μπορούσαν να παράξουν, αυτό θα μπορούσαν να καταναλώσουν. Ήταν αυτή η συνδυασμή. Τώρα εξειδικεύονται εδώ, αξιοποιούν τις τιμές του Ιράν στις σχέσεις του εμπορίου και έχουν όλες αυτές τις πολύ καλύτερες, ανταποκρινόμενες σε μεγαλύτερες καμπύλες αδιαφορίας, σε πιο απομακρυσμένες καμπύλες αδιαφορίας, δυνατότητες συνδυασμούς κατανάλωσης. Άρα, συμπέρασμα. Όταν είμαστε μεταξύ Α και Β, η Ελλάδα εξειδικεύεται απόλυτα στο ελαιόλαδο. Το Ιράν παράγει ελαιόλαδο και πετρέλαιο. Επικρατούν οι τιμές του Ιράν, έτσι δεν είπαμε, οι σχετικές τιμές εννοώ έτσι, και η Ελλάδα κερδίζει, χαίρεται. Παράγει, εξειδικεύεται απόλυτα και έχει όλες αυτές τις επιλογές. Το Ιράν, το Ιράν είναι εδώ, έχει τις τιμές του. Για τους παραγωγούς του Ιράν δεν έχει αλλάξει τίποτα. Έχουν τις τιμές τους. Οι ίδιες τιμές που ήταν στην χώρα τους, οι ίδιες τιμές επικράτησαν σε όλη την ενιαία αγορά. Και απλώς, αναλόγως τώρα της ενιαίας ζήτησης, θα επιλέξουν πού θα παράξουν. Για το Ιράν δεν έχει αλλάξει τίποτα. Το Ιράν δεν κερδίζει, ούτε χάνει. Αλλά σε αυτή την περίπτωση το Ιράν δεν κερδίζει. Ξαναλέω, ούτε χάνει. Ας κάνουμε το αντίστροφο για να το εμπεδώσουμε. Πείτε ότι είμαστε στο σκέλος βγ. Στο σκέλος βγ, ποιες τιμές επικρατούν? Τιμές της Ελλάδος. Οι Ιρανοί που είχανε αυτήν την καμπύλη, την ευθεία παραγωγικών δυνατοτήτων, 50%, πού βρίσκονται, τι κάνουνε, παράγουν μόνο, το λέμε εκεί, πετρέλαιο. Που βρίσκονται, εδώ βρίσκονται. Θέλουν όμως και λάδι, έτσι. Έχει κρύο το βράδυ, πρέπει να ζεσταθούν με το πετρέλαιο, φοράς γνωστών, φάε λάδι και άλλα βράδι. Δεν χρειάζεται, πού θα το αγοράσουν, από την Ελλάδα, προφανώς εκεί υπάρχει, αυτοί δεν παράγουνε, σε ποια τιμή, στις Ελλάδος. Ωραία. Και άρα, θα έχουνε αυτήν την ευθεία καταναλωτικών, είναι παράλληλη με της Ελλάδος, απλά σε άλλο επίπεδο, την ευθεία καταναλωτικών δυνατοτήτων. Κερδίσαν, κερδίζει το Ιράν, όταν επικρατούν οι τιμές της Ελλάδος. Βγ λοιπόν, έχουμε τιμές Ελλάδος, σε όλη την ενιαία αγορά, κερδίζει το Ιράν. Η Ελλάδα είναι στα ίδια. Είναι εδώ, είναι οι τιμές της έχουν επικρατήσει, για τους παραγούς δεν έχει αλλάξει τίποτα, κάνουν κάποια επιλογή εδώ πέρα, όπως και προηγούμενα. Τέλος πάντων, να μην πούμε σε αυτή τη λεπτομέρεια, δεν αλλάζει τίποτα, δεν κερδίζουν τίποτα. Δεν χάνουν, αλλά δεν κερδίζουν. Η Ελλάδα δεν κερδίζει. Υπάρχει και μια τρίτη εκδοχή, το ενδιάμεσο. Στο ενδιάμεσο δεν επικρατούν, δηλαδή, εάν η καμπύλη, η ανώτερη καμπύλη αδιαφορίας που μπορεί να πετύχει αυτή η ενιαία αγορά, πετυχαίνεται στο σημείο β εκεί, μπορείτε να το δείτε εύκολα, επικρατούν τιμές εδώ ανάμεσα. Οι τιμές που επικρατούν για να είναι μια καμπύλη αδιαφορίας, όχι εφαπτόμενη στο αβ, αλλά ούτε και εφαπτόμενη στο βγ, αλλά να ακουμπάς στο β, για να έχουμε μια τέτοια καμπύλη αδιαφορίας, ένα τέτοιο σύστημα καμπύλη αδιαφορίας, πρέπει η κλήση της εδώ να είναι μεταξύ αυτής και αυτής. Δηλαδή, οι τιμές που θα επικρατήσουν, όταν θα έχουμε εξειδίκευση απόλυτη των δύο χωρών, θα είναι μεταξύ των δύο χωρών. Τιμές μεταξύ των τιμών αφτάρχειας, Ιράν και Ελλάδος. Σε αυτήν δε την περίπτωση, κερδίζουν και οι δύο χώρες. Μπράβο, αυτό ακριβώς. Τελειώσαμε, πες. Να εγκρύσουμε λίγο στο π.ΤαΓΑΜΑ, γιατί κερδίζει εδώ το Ιράν. Γιατί περιορίζονταν, κατά την ίδια λογική που λέγαμε η Ελλάδα, από εδώ που παράγει, μπορεί να ανταλλάξει εδώ. Άρα το Ιράν, το Ιράν, το Ιράν, το Ιράν, μπορεί να ανταλλάξει εδώ, άρα δεν περιορίζεται στην ευημερία της από την Δευθεία Παραγωγικών Ελλαδίων, έτσι και το Ιράν. Εδώ ήταν η παραγωγή του, στην Αφτάρχια περιορίζονταν εδώ. Τώρα πλέον, όμως, βλέπεις, μπορεί να αποκτήσει... Εκάτω και εδώ πάει στο 200, θεωρητικά, έτσι. Ότι η Ελλάδα είναι πάνω στην ίδια... Να το πούμε αλλιώς. Έχεις την μεγάλη αγορά, την μεγάλη οικονομία της Αμερικής, έτσι, και έχεις από την άλλη την μικρή οικονομία του Κογκώ, πιο κοντά, έτσι, της Κούβα. Βέβαια, εκεί η ανάγκη της ομάδος της έχει στρατηγικούς λόγους, γιατί ως νωστόν δεν υπάρχει τέλειος ανταγωνισμός, έτσι, για τέλος πάντων, ας πούμε, ποιος θα κερδίσει... Αυτό λέει η λογική του Ρικάρντο. Ποιος θα κερδίσει απ' την ενοποίηση η Αμερική, ούτε το καταλάβει. Δεν θα το αντιληφθεί, έτσι. Δεν θα αλλάξουν οι τιμές, δεν θα αλλάξουν οι δυνατότητες ανταλλαγής μεγάλο τρόπο. Η παραγωγή της, τις ίδιες τιμές που βλέπανε καθημερινά στην αγορά, βλέπουνε τις ίδιες επιλογές κάνουν. Δεν έχουν κανέναν λόγο να αλλάξουν επιλογή. Δεν υπάρχει τρόπος να βελτιώσουν το καταναλωτικό τους αποτέλεσμα από όρια της παραγωγικής τους δραστηριότητας. Ό,τι παρέγεγαν, παρέγεγαν. Αυτό που παράγουνε με τις ίδιες τιμές, αυτό μπορούν να καταναλώσουν. Η άλλη χώρα κερδίζει, εάν εξειδικευθεί, που αυτό λέμε ότι εξειδικεύεται μερικός ιωλικός στο συγκριτικό της πλεονέκτημα. Η μικρή χώρα είναι, η μικρή όχι, λάθος, η μεγάλη χώρα. Η χώρα της οποίας οι τιμές επικρατούν είναι στα ίδια. Δεν έχει αλλάξει κάτι. Δείτε τώρα πόσο όμορφο θα έρθει και θα κλείσει όλο το σκεπτικό του. Να τραβήξουμε τα συμπεράσματά μας. Πρώτον, όλα καθοδηγούνται από τις δυνάμεις της αγοράς. Ένα το κρατούμενο. Όλα οι καταστάσεις ισορροπίας και στο διευνές πλέον διαμορφωμένο πλαίσιο είναι απόρεια νόμων κίνησης που διαμορφώνονται από την συνάθρηση ελεύθερων ατομικών επιλογών. Κανένας ηγεμόνας δεν παρεμβαίνει, δεν επιβάλλει, δεν επιλέγει. Δεύτερο, το διεθνές εμπόριο, θυμάστε τι λέγαμε την πρώην φορά για τους Ορθόδοξους, είναι καλό πράγμα, δημιουργεί οφέλη. Τα οφέλη του εμπορίου? Δημιουργεί οφέλη. Γιατί δημιουργεί οφέλη? Γιατί προκαλεί εξειδίκευση, προκαλεί καταμερισμό εργασίας. Δεν κάνουμε όλοι το ίδιο. Δεν είμαστε φτιαγμένοι όλοι ή όλες οι κοινωνίες για να κάνουν το ίδιο. Έχουν άλλα, τι είπαμε, άλλη τεχνολογία, άλλα πολιτιστικά χαριτιστικά, άλλη μορφολογικά χαριτιστικά, άλλα κλιματολογικά. Δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο πράγμα όλοι, όπως και στους ανθρώπους. Ο καταμερισμός εργασίας είναι στοιχείο αύξησης του πλούτου. Τα είπαμε την πρώην φορά και διεθνώς. Ο καταμερισμός εργασίας από περιοχή σε περιοχή είναι αύξηση, αυξάνει, δημιουργεί οφέλη. Αυτά είναι τα οφέλη του εμπορίου. Προκύπτουν λόγω των συγκριτικών πληνεκτήματων, στα οποία συγκριτικά πληνεκτήματα στην εξειδίκευση επί των συγκριτικών πληνεκτήματων οδηγεί, είπαμε, ποιος. Ο ηγεμόνας, ο πεφωτισμένος ηγέτης, η πεφωτισμένη αριστοκρατία, όχι. Κανένας από αυτούς. Μόνο οι δυνάμεις της ελεύθερης αγοράς. Δεύτερον, τα οφέλη του εμπορίου μοιράζονται. Μοιράζονται. Δε μοιράζονται ισότιμα, μάλλον, ίσα. Μπορεί να μοιραστούν άνυσα. Βεβαίως, καμιά χώρα δεν χάνει. Δεν μπορεί καμία χώρα να χάσει. Μπορεί να μην κερδίσει. Τα οφέλη λοιπόν του εμπορίου είναι υπαρκτά, μοιράζονται, όχι κατ' ανάγκην ίσα. Από τι επηρεάζεται η μοιρασιά τους? Από τις καταναλωτικές προτιμήσεις και απ' το μέγεθος της χώρας. Πότε κερδίζει η Ελλάδα? Η Ελλάδα κερδίζει όταν είμαστε εδώ. Εσύ δεν είναι. Τι λέμε. Η Ελλάδα κερδίζει στο αλφαβήτα. Πότε θα είμαστε στο αλφαβήτα? Όταν οι καταναλωτικές προτιμήσεις είναι στραμμένες προς το προϊόν που έχω εγώ συγκριτικό πλεονέκτημα. Ή όταν είμαι μικρή χώρα. Αυτό λέει ο Ρικάρντος. Απ' το διεθνές εμπόριο κερδίζουν όλοι. Ή κανείς δεν χάνει. Ποιοι κερδίζουν πιο πολύ? Αυτοί που έτυχε να έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα στα προϊόντα, που στην παρούσα φάση διαμόρφωσης καταναλωτικών προτιμήσεων είναι σχετικά πιο αρεστά, πιο μεγαλύτερη ζήτηση, πιο προτιμητέα σχετικά. Δεύτερον, είναι αυτοί που έτυχε να είναι μικροί. Οι μικροί κερδίζουν. Οι μικρές χώρες κερδίζουν. Κρίσεις. Το υπόδειγμα του Ρικάρδου, πέρα από το ακαδημαϊκό του ενδιαφέρον, τη σύγχρονη εποχή, με την αρτώση ανάλυσης της οικονομικής επιτήρησης της δόσης των εξωτερικών δημιουργών, υπάρχουν όλοι που το δειράζονται από αυτό. Ναι. Ακόμη και σήμερα, ναι. Σήμερα θα σας πω, το υπόδειγμα του Ρικάρδου, του Ρικάρδου, το υπόδειγμα του Ρικάρδου, προφανώς στην πορεία, έχασε ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ελκυστικότητάς του. Γιατί? Γιατί βασίζεται για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι γιατί βασίζεται στην διαφορά των τεχνολογιών. Δηλαδή το συγκριτικό πλεονέκτημα είναι απόρεια της διαφοράς των α. Αυτό όσο προχωράει η διεθνοποίηση, όσο προχωράει η τεχνολογική ανάπτυξη, όσο προχωρά το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και το φαινόμενο της τεχνολογικής ανάπτυξης της παραγωγικής διαδικασίας, οι διαφορές στην παραγωγικότητα της εργασίας μικραίνουν. Πρώτον γιατί τα γεωφυσικά, κλιματολογικά φαινόμενα και συνθήκες επηρεάζουν όλα και λιγότερο την παραγωγικότητα, δεύτερον γιατί η παγκοσμιοποίηση οδηγεί πέραν τον άλλον η διεθνοποίηση των οικονομικών σχέσεων οδηγεί πέραν τον άλλον σε εξομάλυση των τεχνολογικών διαφορών. Εξομάλυση, όχι εκμηδενισμό. Άρα, ο βασικός λόγος διαμόρφωσης συγκριτικού πλεονεκτήματος στη ρικαρδιανή άποψη μικραίνει, χάνει σημασία. Εκεί έρχεται να απαντήσει το υπόδειγμα του Αθήνα την άλλη φορά, το υπόδειγμα των Hexer & Olin, που στη θέση αυτού του λόγου για να διαμορφωθούν συγκριτικά πλεονεκτήματα, της διαφοράς στην τεχνολογία, στην παραγωγικότητα της εργασίας, βάζει κάτι άλλο. Βάζει τις διαφορές στην σχετική αυθονία των συντελεστών παραγωγής. Για να έχεις σχετική αυθονία, όμως, χρειάζεσαι τουλάχιστον πόσους συντελεστές παραγωγείς. Σίγουρα, όχι έναν, τουλάχιστον δύο. Βάζουν στο παιχνίδι και το κεφάλαιο. Αυτός είναι ο ένας ο λόγος για τον οποίον χάνει σταδιακά ελκυστικότητα το ρικαρδιανό υπόδειγμα, αν και στην σύγχρονη εποχή, ξαναανακτά, στη σύγχρονη, μάλλον, διεθνή βιογραφική συζήτηση. Συγχρονιώ τα τελευταία πενήντα χρόνια. Σύγχρονη διεθνή βιογραφική συζήτηση. Ανακτά, ανέκτησε πάλι μέρος της προσοχής. Με νέους όρους. Με νέους όρους. Ορίζοντας με νέον τρόπο τις διαφορές της τεχνολογίας. Και τους λόγους που τους διαμορφώνουν. Υπάρχει και ένας δεύτερος λόγος όμως για τον οποίον αυτή η προσέγγιση χάνει έδαφος. Ο δεύτερος λόγος είναι γιατί κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, έπρεπε να δούμε την πραγματικότητα ότι ο ανταγωνισμός δεν είναι τέλειος. Ότι υπάρχουν ατελείς συνθήκες ανταγωνισμού. Αυτό δεν το απαντάν ούτε η Έξερ και όλοι. Ότι υπάρχουν ατελείς συνθήκες ανταγωνισμού, άρα ως εκ τούτου δεν έχουμε ούτε μηδενικά κέρδη, ούτε σταθερές αποδόσεις κλίμακος, ούτε ομοιογενή προϊόντα. Εδώ δείτε, το λάδι της Ελλάδος είναι το ίδιο με το λάδι του Ιράν. Ως ποιότητα. Δεν είναι. Έτσι. Η ΦΕΤΑ δεν έχει καμία σχέση με το Rokvor. Έτσι. Η Ρετσίνα με την Grüne Vettliner στην Αυστρία. Εντάξει. Βεβαίως, βεβαίως, βεβαίως. Μα δεν, ξέρετε το ενδιαφέρον, δεν έχει σχέση. Ο Nes, δεν έχει σχέση. Ο Nes που αγοράζουμε εμείς είναι πολύ διαφορετικός ή για τους γνώστες ή για αυτούς που πίνουν πέντε έξι την ημέρα αντιλαμβάνω ότι είναι διαφορετικός από αυτό που πουλάνε στην Αγγλία ή στη Γαλλία. Γιατί? Τι? Nes έχει στιγμίο. Ναι, ναι, όχι, δεν λέω το Frappé, λέω το στιγμίο καφέ της Nes. Λένε πια νου είναι το Nes. Έτσι. Είναι το ίδιο προϊόν, το ίδιο κουτάκι, έχει διαφορά. Έχουν δείξει αναφορές σχετικές ότι σε εκείνες τις χώρες το χαρμάνι που κάνουν η επεξεργασία, που κάνουν αναδεικνύει πιο πολύ το άρωμα. Εδώ αναδεικνύεται πιο πολύ η ένταση. Καφέ είναι. Ναι, ναι, η καφέ είναι ακριβώς. Ωραία. Λοιπόν, τέλος πάντων. Οι διαφοροποίες αυτές υπάρχουν. Οι αύξεις από δόσους κλίμακος υπάρχουν. Και όλο αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην λειτουργεί με τέλεια ανταγωνιστικές συνθήκες η αγορά. Άρα, εκεί υπάρχουν στρεβλώσεις πολλές, ως προς αυτό το συμπέρασμα, το οποίο, δείτε τι λέει, μόνη της οικονομία οδηγείται σε ισορροπία, στη Μάλιστα και το διεθνές εμπόριο είναι σίγουρα καλό. Αρκετά χρόνια πίσω, δέκατοένατο αιώνα. Άρα, η καταρρυπή αορθοκίνατου αγώησης σκέψης… Όχι, όχι, ίσα-ίσα. ίσα-ίσα είναι ακριβώς, έτσι, στη βάση της ορθόδοξης σκέψης. Η ελεύθερη λειτουργία της αγοράς δημιουργεί καταστάσεις ισορροπίας, τις βέλτιστες, έτσι. Και μία από αυτές τις καταστάσεις ισορροπίας δομείται σε ανώτερο επίπεδο όταν ανοίξουν οι αγορές και εκεί, μάλιστα, είναι ακόμα καλύτερη, ας πούμε, για τις συμμετέχουσες χώρες από ό,τι όταν οι αγορές ήταν κλειστές. Αλλά έχουν ενδιαφέροντα άλλα δύο. Προσέξτε, ποιοι κερδίζουν περισσότερο, οι μικρές χώρες και αυτές οι οποίες είχαν την τύχη να έχουν συγκριτικό πλονέκτημα στο προϊόν που ζητά εκείνη τη στιγμή ο κόσμος ή εκείνη τη φάση. Λοιπόν, θα σας ταλαιπωρήσω λίγο ακόμα, για να προχωρήσουμε. Θέλω να δείτε αυτό που σας είπα πιο μπροστά. Στην αρχή επικρατεί το απόλυτο πλονέκτημα, αλλά στο τέλος, μάλλον, στην αρχή καθορίζει την κίνηση του απόλυτο πλονέκτημα, στο τέλος επικρατεί το σχετικό, το συγκριτικό. Δείτε, θα κάνουμε ένα πολύ απλό αριθμητικό παράδειγμα. Σε έναν τέταρτο μέσα. Θα καταλάβετε έτσι καλύτερα τη λογική του συγκριτικού πλονέκτηματος και του Ρικάρδου, και όλων όσων, ετερόδοξοι και ορθόδοξοι, συζητούν περί αυτόν. Βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε, βλέπετε. Συζητούν περί αυτόν. Κάνουμε μια υπόθεση. Έχουμε τα ίδια τους ίδιους αριθμούς. Δηλαδή, ποιους αριθμούς, α1, Ελλάδος, θα τα ξαγράψουμε, Ελλάδα, Ιράν, ελαιόλαδο, πετρέλαιο, 4, 8, 2, 1. Κάνουμε μια υπόθεση επίσης. Η υπόθεση λέει ότι και οι δύο χώρες έχουν τον ίδιο μισθό. Ο μισθός είναι ο ίδιος, έχουμε νομισματική ενωπίηση, όχι εμπορική. Ο μισθός είναι ο ίδιος και είναι ίσο με ένα. Το ίδιο. Ένα κοινό νόμισμα και κοστίζει μία ανθρωπόωρα ένα από αυτό το κοινό νόμισμα. Απλοποίηση είναι, έτσι. Είμαστε, λοιπόν, τώρα στην Αφτάρκεια. Ελάτε να δούμε τις τιμές. Τις τιμές. Την τιμή ελαιολάδου στην Ελλάδα. Την τιμή πετρελαίου στην Ελλάδα. Θα κάνουμε λίγο πιο funky, έτσι. Την τιμή ελαιολάδου στο Ιράν. Την τιμή πετρελαίου στο Ιράν. Και ανοίγουν τα σύνορα. Είμαστε στην Αφτάρκεια τη στιγμή ακριβώς που ανοίγουν τα σύνορα. Ποιένει η τιμή. Τέλειος ανταγωνισμός, μηδενικά κέρδης. Ποιένει η τιμή. Πόσο κοστίζει ένα λίτρο ελαδιού στην Ελλάδα? Τέσσερα φράγκα. Πόσο κοστίζει ένα λίτρο πετρελαίου? Οχτώ φράγκα. Πόσο κοστίζει ένα λίτρο ελαδιού στο Ιράν? Δύο. Πετρέλαιο, ένα. Εδώ τώρα λειτουργεί το απόλυτο πλεονέκτημα. Έλληνες και Ιρανοί, από πού, από ποια αγορά θα προτιμήσουν να αγοράσουν και λάδι και πετρέλαιο από την αγορά του Αλ Χαλίλη, έτσι. Εδώ. Θα πάνε εδώ. Οι άλλοι θα σκοτώνουν μύγες. Προσέξτε. Τι σημαίνει αυτό στην αγορά εργασίας. Όλος ο κόσμος συρρέει στο Ιράν να αγοράσει προϊόντα από εδώ. Τι κάνουνε οι μισθοί. Αυξάνουν. Λογικό δεν είναι. Πρέπει να δουλεύουν παραπάνω αυτοί. Έχουμε πληθορισμό. Απ' την άλλη, στην Ελλάδα όλοι αυτοί είναι άνεργοι. Δεν έχουν φράγκα να αγοράσουν και προσφέρουν την εργασία τους χαμηλότερη στιμής. Το ανάποδο από πληθορισμό. Εμείς σας πάρουμε μόνο τον πληθορισμό για να δείτε τι συμβαίνει. Έστω λοιπόν ότι έχουμε πληθοριστικές πιέσεις στο Ιράν. Πόσο δηλαδή. Α, ας πούμε ότι έχουμε 100% πληθορισμό στο Ιράν. Τι θα γίνει ας το πάρουμε πιο σταδιακά. Ας πούμε έχουμε 50% καταρχήν. 50% πληθορισμό. Αλλάζει αυτά η στιγμές ή τίποτα. Όχι. Να μην πάρουμε και τον από πληθορισμό έτσι για να μην δουλευτούμε. Εδώ δεν αλλάζει τίποτα. Εδώ αλλάζει. Με 50% πληθορισμό, πόσο γίνεται αυτό? 3. Και αυτό συνεχίζει το ίδιο φαινόμενο. Όλοι πάλι ζητούν από το Ιράν. Δεν είναι κατάσταση σωροπιάς αυτή. Όσο και να δουλέψουν δεν μπορεί να καλύψουν τον κόσμο. Πιέζονται οι μισθοί. Αυξάνει ο πληθορισμός έτσι. Και πάει στο 100% και γίνονται οι τιμές εδώ στο Ιράν 4 και εδώ 2. Έτσι. Στην Ελλάδα παραμένουν οι τιμές 4.08. Προσέξτε εδώ. Από πού αγοράζουμε πετρέλαιο? Πάλι από το Ιράν. Από πού αγοράζουμε όμως λάδι? 100% πληθορισμό το 1 γίνεται 2. Ναι, ναι, ναι. Δεν λέω συν εκατό. Λέω από την αρχή πώς εξελίσσουν οι τιμές, εντάξει. 2. Ωραία. Από πού αγοράζουμε λάδι? Και από τους 2. Εδώ είναι. Τι διατιμή έχουνε. Θέλω να μου πείτε με ποια κατάσταση από τις 3 που λέγαμε σας φαίνεται αυτή η παρόμοια με αυτόν τον πληθορισμό στο Ιράν. Αγοράζουμε το Ιράν τι παράγει και τα 2. Η Ελλάδα τι παράγει μόνο. Εδώ δεν παράγει και τίποτα. Εδώ δεν παράγει μόνο λάδι. Τώρα δάτε να δούμε και το εξής. Κανονικά όσο έχουμε πληθορισμό στο Ιράν σε αυτό το απλοϊκό παράδειγμα θα έχουμε απόπληθορισμό στην Ελλάδα. Δηλαδή για τον ίδιο λόγο που αυξάνουν οι νησθείς στο Ιράν θα πρέπει να αυθύν της Ελλάδας αλλά επειδή θα οδηγήσουν στο ίδιο πράγμα για να μην μπερδευτούν. Ναι αλλά πρόσεξε τι θα έχεις αυτός το αν αποτέλεσμα. Πιο νωρίς να συναντηθεί η τιμή του λαδιού. Όχι όταν φτάσει 100% το πληθορισμό στο Ιράν. Ίσως εδώ θα έχει πέσει η τιμή της Ελλάδας. Θα έχει φτάσει στο τρία. Αλλά για να μην τον μπλέξω έτσι το αριθρωτικό παράδειγμα θεωρώ ότι δεν έχουμε πληθορισμούς. Εκεί είναι πιο δούρα τα πράγματα. Δεν αλλάζουν τιμές. Εντάξει. Προσέξτε. Αυτή είναι η κατάσταση αλφαβήτα. Τι βλέπετε. Είναι η κατάσταση στην ισορροπία αλφαβήτα. Όπου μπορεί να είναι ισορροπία. Να παράγουν ελαιόλαδο και οι δύο και μόνο πετρέλο του Ιράν. Αυτή δεν μπορεί να είναι ισορροπία. Γιατί θα μένουν άνεργοι οι Έλληνες. Δεν γίνεται να μένουν άνεργοι είπαμε. Οι τιμές θα διαμορφωθούν έτσι ώστε όλοι να έχουν απασχόληση. Αυτή είναι μια πιθανή κατάσταση ισορροπίας. Είναι η κατάσταση ισορροπίας αλφαβήτα. Ελάτε να δούμε τώρα εδώ πώς φαίνεται ποιοι κερδίζουν. Οι Έλληνες. Άλλαξε ο μισθός τους. Όχι. Παθατικά. Αγορά. Πόσο τους κοστίζει το λάδι. Τέσσερα. Άλλαξε τίποτα σε σχέση με την αφτάρκεια τους. Όχι. Πόσο τους κοστίζει όμως το πετρέλαιο. Δύο. Άλλαξε τίποτα σε την αφτάρκεια τους. Βεβαίως. Τι κάνουν οι Έλληνες. Κερδίσαν. Κερδίζουν. Όχι, εδώ δεν είναι άνεργοι πια. Εδώ πια, γι' αυτό είπα, εδώ πια δεν είναι άνεργοι. Μόλις ανοίξαν τα σύνορα ήταν άνεργοι, αλλά αυτό δεν μπορεί να διατηρηθεί. Θα μειώσει τους μισθούς τους, θα αυξήσει τους άλλους. Αλλά η προσαρμογή των τιμών θα είναι τέτοια, όπως βγαίνεται σε αυτό το αρθρωτικό παράδειγμα, που θα κερδίσουν. Έτσι. Τι κερδίζουν οι Έλληνες. Το Ιράν κερδίζει. Οι Ιρανοί κερδίζουν. Οι Ιρανοί τι κερδίσανε. Κερδίσαν ονομαστικά. Διπλασιάστηκε ο μισθός τους. Από ένα έγινε δύο. Αλλά διπλασιάστηκαν και οι τιμές των προϊόντων τους. Είτε το προψωνίζουν από την Ελλάδα είτε από εδώ διπλασιάστηκε η τιμή. Έχει σχέση με αυτή που είχαν στην Αυτάρκεια. Οι Ιρανοί δεν κερδίζουν. Πάμε τώρα παρακάτω. Έστω ότι η ανάγκη για πετρέλαιο είναι τόσο μεγάλη, που το πετρέλαιο παράγεται που μόνο στο Ιράν, συνεχίζουν οι Ιρανοί εργαζόμενοι να δέχονται πίεσης συζήτησης. Όλος ο κόσμος τους ζητά παράξτε κι άλλο πετρέλαιο. Θέλουμε πετρέλαιο παράξτε κι άλλο. Και λόγω του γεγονότος ότι παράγεται μόνο το πετρέλαιο, συνεχίζουν να αυξάνουν οι μισθοί τους. Ας πούμε ότι πάει συνολικά η αύξη των μισθών τους στο 200%. Που σημαίνει ότι συν 200% η τιμή του πετρελαιού θα γίνει τρία και η τιμή του ελαιολάδου θα γίνει πόσο, έξι. Στην Ελλάδα προς απλοσποίηση του παραδείγματος, παραμένουν τα ίδια. Τώρα, τώρα δείτε, σε αυτόν τον κόσμο, σε αυτήν την ισορροπία, από πού θα αγοράζουμε πετρέλαιο? Πάλι από το Ιράν. Από πού θα αγοράζουμε ελάδι? Μόνο από την Ελλάδα πια. Ενώ αυτή ήταν μια ισορροπία τύπου α, β, αυτό είναι Μαρινόπουλος, αυτή είναι μια ισορροπία β, όπου και οι δύο χώρες εξειδικεύονται στο προϊόν που παράγουν, που έχουν συγκριτικό πλονέκτημα. Δείτε τώρα, εδώ, σύμφωνα με αυτά που είπαμε, θα πρέπει να δούμε ότι κερδίζουν και οι δύο χώρες. Δεν είναι. Στο σημείο β, είπαμε, κερδίζουν και οι δύο χώρες. Θα το δούμε? Μπέρεψα καπάκια, μπέρεψα… Για να το ελέγξουμε. Οι Έλληνες κερδίζουν. Γιατί κερδίζουν? Γιατί δεν άλλαξαν οι μιστοί τους, αλλά είναι ακόμη φθινότερο το πετρέλαιο που αγοράζουν σε σχέση με το πετρέλαιο που είχαν στην Αφτάρκεια. Οι Ιρανοί κερδίζουν… Οι Ιρανοί έχουν έναν τριπλασιασμό των μισθών τους, ναι αλλά η τιμή του πετρελαιού και αυτή τριπλασιάστηκε, όμως επειδή πλέον αγοράζουν πετρέλαιο με τέσσερα από εδώ, μόνο διπλασιάστηκε η τιμή του λαδιού. Άρα και οι Ιρανοί κερδίζουν σε πραγματικούς όρους. Στην κατάσταση Β, είπαμε, κερδίζουν και οι δύο χώρες, θυμάστε? Α, κάνουμε και την κατάσταση ΒΓ. Συνεχίζει ο κόσμος να ζητά πετρέλαιο. Μέχρις εδώ, ποιος παράγει μόνο πετρέλαιο? Συνεχίζουν. Θέλουμε κι άλλο πετρέλαιο, περισσότερο. Αυξάνει η ζήτηση. Έτσι, κι άλλο. Πίεση περαιτέρω στους μισθούς των Ιραννών, ακόμα μόνο. Και μάλιστα έστω ότι η πίεση αυτή είναι τόσο μεγάλη που φτάνει το 700%. Η αύξηση των μισθών. Πλέον, πόσο θα γίνει η τιμή του πετρελαιού στο Ιράν, 8. Και η τιμή του λαδιού, αν παραιάγονταν στο Ιράν, πόσο θα ήτανε, 16. Και η τιμή του πετρελαιού στην Ελλάδα, αν παραχθεί, είναι 8. Τώρα, προσέξτε, λόγω της μεγάλης υπερβολικής ζήτησης του κόσμου για πετρέλαιο, θυμάστε, οι κατανοδικές προτιμήσεις προς τα εκεί, αναγκάζεται κι η Ελλάδα να μπει στο παιχνίδι. Όχι αναγκάζεται, οι τιμές την οδηγούν. Το λάδι στην Ελλάδα, πάλι, συνεχίζει τέσσερα. Δεν έχουμε τίποτα, καμιά άλλαγη. Δείτε τώρα, ποιος παράγει λάδι, μόνο η Ελλάδα. Ποιος παράγει πετρέλαιο, και η Ελλάδα και το Ιράν, πλέον. Ποιος κερδίζει, οι Έλληνες, η Ιρανή ή και οι δύο. Φυσιολογικά, θα πρέπει να δούμε εδώ τι κερδίζουν οι Ιρανοί. Για να δούμε. Οι Ιρανοί έχουν έναν οχταπλασιασμό των μισθών τους. Οχταπλασιάστηκε και η τιμή του πετρελαιού, αλλά όμως είναι πολύ φθινότερο, όχι είναι πολύ φθινότερο, μόνο διπλασιάστηκε η τιμή του λαδιού, σε σχέση με την αφτάρκεια. Κερδίσαν, έχουν κέρδος. Σε ευημερία, σε πραγματικούς όρους. Οι Έλληνες, οι Έλληνες δεν άλλαξαν η μισθή τους, δεν άλλαξαν και οι τιμές σε σχέση με την αφτάρκεια. Είναι αυτό που σας έλεγα. Εδώ οι Έλληνες δεν κερδίζουν, όχι. Δεν κερδίζουν, δεν χάνουν, δεν κερδίζουν. Είναι στην καμπύλια, στην ευθεία παραδικών δυνατοίτων που ήταν. Δεν άλλαξε τίποτα για τους. Δείτε, στην αρχή λειτουργεί το απόλυτο πλεονέκτημα. Αυτό είναι που καθορίζει τις κινήσεις. Γενικά πάντα λειτουργεί το απόλυτο πλεονέκτημα στην επιλογή των μεμονωμένων οικονομικών υποκειμένων, των εταιριών, των εργαζομένων, των πολιτών, των ζητούντων. Το απόλυτο πλεονέκτημα λειτουργεί. Αυτό βλέπουν. Δεν βλέπουν, δεν σκέφτεται το κόσμος ευκαιρίας είναι τόσο, η σχετική τιμή είναι τόσο, αν χάσω τόσο λάδι. Δεν σκέφτεται για αυτό το πράγμα. Το απόλυτο πλεονέκτημα σκέφτεται. Βλέπουν, δηλαδή, την τιμή, συγκρύουν τιμές. Αυτή η συνάθρηση αυτών των απλά ορθολογικών συμπεριφορών, της απλής σε ατονικό επίπεδο σύγκρισης από όλων των πλεονέκτημάτων, η συνάθρηση όλου αυτού του πράγματος, δημιουργεί δυνάμεις που τελικά επιβάλλουν το συγκριτικό πλεονέκτημα. Σε διαφορετικές εκδοχές. Ποιες είναι οι διαφορετικές εκδοχές? Να, δείτε το από την Ελλάδα. Η Ελλάδα μπορεί να παράγει μόνο λάδι. Μόνο λάδι. Μπορεί να παράγει και λάδι και πετρέλο. Αλλά πάντως το λάδι, εκείνη είναι το συγκριτικό της πλεονέκτημας. Το Ιράν μπορεί να παράγει και λάδι και πετρέλο. Ή μόνο πετρέλο. Ή μόνο πετρέλο. Αλλά αυτό όμως δεν είναι… Το συγκριτικό πλεονέκτημα καθορίζει την εξέλιξη των νόμων της διεθνούς εμπορικής διακίνησης. Παρά το γεγονός ότι προφανώς οι συγκρίσεις γίνονται σε ένα επίπεδο απλός σύγκρισης τιμών. |
