| 9ο μάθημα με τον κ. Αργυρόπουλο: Γεια ρέτε, ονομάζομαι Βασίλης Αργυρόπουλος, εργάζομαι ως αναπληρωτής καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η σημερινή κουβέντα σημερινή συζήτηση αφορά άτομα με αναπηρία όρασης και θα προσπαθήσω μέσα σε αυτή τη διάσταση να δούμε κάποια χαρακτηριστικά σε αυτό το πληθυσμό όπως βεβαίως θα δούμε και κάποια χαρακτηριστικά πολύ σημαντικά που αφορούν την πρόσβαση των ατόμων αυτών σε διάφορα θέματα που αφορούν την κοινωνία και την εκπαίδευση. Τι είναι λοιπόν όραση, η όραση δεν είναι μια απλή λειτουργία, είναι μια σύνθετη λειτουργία, είναι μια πολύ επίπεδη λειτουργία. Για να πούμε ότι βλέπω και καταλαβαίνω θα πρέπει να λειτουργεί πρώτα απ' όλα το αισθητήριο όργανο του οφθαλμού να μην υπάρχει δηλαδή κάποιο πρόβλημα στην όραση. Θα πρέπει το νεύρο δηλαδή που συνδέει το μάτι, τον οφθαλμό με τον εγκέφαλο να δέσκεται σε μια πλήρη λειτουργία και θα πρέπει το τρίτο επίπεδο, ο εγκέφαλος, τα οπτικά κέντρα του εγκεφάλου να λειτουργούν κανονικά, να μην υπάρχει κάποιο πρόβλημος προς τη λειτουργία. Αυτά λοιπόν τα τρία επίπεδα, πρακτικά λοιπόν θα λέγαμε ότι υπάρχουν τρία επίπεδα, θα πρέπει και να λειτουργούν αλλά και να συνεργάζονται καλά έτσι ώστε το αποτέλεσμα της όρασης να μπορεί να εκλαμβάνεται ως αίσθηση, να εκλαμβάνεται ως ερεύθισμα και στη συνέχεια να επεξεργάζεται και να ερμηνεύεται από τον άνθρωπο. Όταν λοιπόν αναφερόμαστε σε προβλήματα όρασης υπάρχουν πολλών ειδών προβλήματα. Τα δύο κύρια προβλήματα συνήθως αναφέρονται σε δύο βασικές ιδιότητες της όρασης. Η μία είναι η κεντρική οπτική οξύτητα και άλλη η όραση πεδίου. Είναι αυτό που λέμε πόσο καλά βλέπεις σε κανονικό φως στην ευθεία γραμμή και πόσο καλά βλέπεις σε ένα ευρύ πεδίο. Το πρώτο αφορά στην κεντρική οπτική οξύτητα, το δεύτερο αφορά στην περιφερική όραση. Συνήθως η όραση, η οπτική οξύτητα αποδίεται με ένα κλάσμα. Βλέπετε το 20-20 σημαίνει ότι η όραση ενός ανθρώπου είναι κανονική, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Τι σημαίνει τώρα το κλάσμα αυτό. Όταν για παράδειγμα έχουμε ένα άτομο το οποίο η όρασή του είναι 20-200 ωστά. Αυτό σημαίνει ότι ένας άνθρωπος που έχει κανονική όραση και βλέπει ένα αντικείμενο στα 200 μέτρα. Θα πρέπει ο άνθρωπος ο οποίος έχει το θέμα στην όρασή του να πάει στα 20 μέτρα για να δει το ίδιο αντικείμενο. Με οποιοδήποτε βέβαια διορθωτικό μέσο επιδέχεται η όρασή του. Συνήθως λοιπόν η οπτική οξύτητα αποδίεται με ένα κλάσμα. Που ο παρονομαστής αφορά το άτομο με την κανονική όραση. Ενώ ο αριθμητής αφορά την όραση του ατόμου που έχει κάποιο πρόβλημα. Και φυσικά όταν συζητάμε για απώλεια όρασης, όταν συζητάμε για προβλήματα όρασης είναι εξαιρετικά σημαντικό το πότε. Πότε δηλαδή ξεκίνησε αυτή η απώλεια όρασης. Ξεκίνησε εκγενετής δηλαδή με το που γεννήθηκε το παιδί είχε εκγενετής κάποιο πρόβλημα στην όρασή του. Έγινε στην πορεία της ζωής του. Επίκτητη δηλαδή τύφλωση. Έχει σημασία λοιπόν μεγάλη πότε ορίζεται η χρονολογική απώλεια όρασης. Για το απλούστατο λόγο. Το ότι το μυαλό του ανθρώπου, ο εγκέφαλος του ανθρώπου, όταν αρχίσει και χάσει την ορασία του ένας άνθρωπος σε μια ηλικία πέραν των 5 και 6 ετών, υπάρχουν μνήμες οπτικές. Και αυτές οι μνήμες οι οπτικές μαζί με όλες τις άλλες μνήμες και εμπειρίες που θα αποκτήσει ο άνθρωπος θα ορίσουν ένα πλαίσιο. Ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο θα εμεινεύει τα πράγματα που θα βιώνει στην πορεία της ζωής του. Έτσι λοιπόν τα αίτια που οφείλονται στα προβλήματα της όρασης μπορεί να είναι γενετικά, προγενετικά, περιγενετικά και μεταγενετικά. Τα γενετικά αντιλαμβάνεστε ότι αφορούν κληρονομικές καταστάσεις, οι γονείς δηλαδή μπορεί να είναι φορείς ή το στενό οικογενειακό περιβάλλον. Τα προγενετικά αφορούν περιπτώσεις που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του εμβρίου είτε απομολύνσης, όταν δηλαδή είναι έγγιος η μητέρα, η γυναίκα είναι έγγιος και κατά την ανάπτυξη αυτή του εμβρίου συμβαίνουν διάφορα πράγματα. Τα περιγενετικά είναι ακριβώς κατά τη διάρκεια του τοκετού. Ας πούμε μια πρωίνη γέννηση, ένα πρόωρο παιδί και τα μεταγενετικά είναι περιπτώσεις όπου βεβαίως έχουμε είτε τραυματισμούς, είτε την εμφάνιση κάποιων άλλων καταστάσεων όπως είναι όγγι, όπως είναι καρκίνι και φυσικά οι θεραπείες οι οποίες πολλές φορές επιβάλλονται δημιουργούν παράπλευρες παρενέργειες και απώλειες και μεταξύ αυτών είναι και η απώλεια της όρασης. Το θέμα λοιπόν με τους ανθρώπους που έχουν σοβαρά προβλήματα όρασης είναι πως στην πραγματικότητα δεν είναι απόλυτα τυφλά άτομα δηλαδή δεν έχουνε ολική απώλεια της αντίληψης του φωτός μόνο το 10% περίπου είναι εκείνοι οι οποίοι έχουνε ολική απώλεια όρασης. Στην πραγματικότητα η πλειονότητα των ανθρώπων που έχουν σοβαρά προβλήματα στην ορασία τους βλέπουνε κάποιες σκιές, βλέπουνε κάποια περιγράμματα, μπορεί να βλέπουνε χρώματα, μπορεί να βλέπουνε παραμορφωμένες εικόνες ανάλογα με την πάθηση της όρασης που έχουνε. Πάντως εκείνο που είναι σημαντικό να θυμόμαστε είναι πως υπάρχει μια εικόνα, υπάρχει μια αίσθηση του περιβάλλοντος των περισσότερων ανθρώπων που έχουν προβλήματα όρασης γι' αυτό και υπάρχει και όρος legally blind, δηλαδή νομικό στυφλά άτομα που σε αυτήν την ομπρέλα κατατάσσονται όλα εκείνα τα άτομα τα οποία έχουν σοβαρά προβλήματα στην αντίληψη του φωτός, είναι άτομα τα οποία μπορούν να λάβουνε ένα επίδομα λόγου αναπηρίας αλλά είναι και τα άτομα τα οποία δεν κινούνται στο απόλυτο σκοτάδι. Όπως θα δούμε και αργότερα υπάρχουν πάρα πολλές παθήσεις οι οποίες ευθύνονται για κάποια απόλυα φωτός είτε που αφορά σε εικόνα είτε που αφορά σε μια τρίτη διάσταση είναι πάντως πολλές περιπτώσεις όπου υπάρχει σημαντική απόλυα πρόσληψης πληροφοριών αλλά η σημαντική πλειονότητα αυτών έχουν κάποια εικόνα. Εδώ παρατηρούμε διάφορες κατηγορίες προβλημάτων όρασης. Πολλές από αυτές είναι γνωστές και πολλές δεν σας είναι. Για παράδειγμα μειωπίες, υπερμετροπίες, αστηγματισμός, πρεσβειοπία αυτά όλα τα προβλήματα της όρασης εντάσσονται σε αυτό που λέμε διαθλαστικές ανομαλίες της όρασης και αυτές ξέρουμε πολύ καλά ότι μπορούν και θεραπεύονται με laser, με χειρουργικές επαρρεμβάσεις και αποκαθίστεται σε πολύ μεγάλο βαθμό το πρόβλημα το οποίο υπήρχε. Υπάρχουν όμως και άλλες παθήσεις όπως θα δούμε παρακάτω που είναι κληρονομικές και σε αυτό μέχρι τώρα δεν μπορεί να υπάρχει μια σημαντική χειρουργική παρέμβαση. Για παράδειγμα ο νυσταγμός ή ο αλδυνισμός ή όλες εκείνες οι παθήσεις που έχουν τον γενικό τίτλο με λαχρωστική άμφιβλη στροοδοπάθεια ή νεοπλάσματα αυτά τα πράγματα αντιμετωπίζονται βεβαίως αλλά πλην όμως δεν εντάσσονται σε αυτό που λέμε διαθλαστικές ανομαλίες οι οποίες μπορούν να ενταχθούν σε μια τυποποιημένη χειρουργική διαδικασία και να αποκατασταθεί το πρόβλημα. Αυτά λοιπόν που σας ανέφερα εδώ πέρα κάποια από αυτά λοιπόν είναι κληρονομικά κάποια δεν είναι και φυσικά επηρεάζουν άλλες λιγότερο άλλες περισσότερο την πρόσληψη της εικόνας από το περιβάλλον. Τα προηγούμενα ήταν μια ξενάγηση θα λέγαμε στο τι μπορεί να υπάρχει και ποιο πρόβλημα ονομάζουμε πρόβλημα στην ώραση. Βέβαια στην εκπαιδευτική πραγματικότητα πολλές φορές το να γνωρίζω το όνομα μιας αναπηρίας της ώρασης ενός μαθητού μου ναι μένουμε βοηθάει γιατί μπορώ να το κουγκλάρω και να μάθω πράγματα αλλά σε επίπεδο εκπαιδευτικής πραγματικότητας με πρακτικούς όρους ένα άτομο θα θεωρείται πρακτικά τυφλός όταν για παράδειγμα δεν μπορεί το άτομο αυτό δεν μπορεί ο μαθητής αυτός να δει τη γράφη δασκάλα στον πίνακα. Δεν μπορεί να το δει όσο κοντά και να είναι όσο καλή μεγένθηση και να έχει δεν μπορεί να το διαβάσει. Αν μιλάμε για ενήλικα αν ένας άνθρωπος δουλεύει σε έναν εργασιακό χώρο δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την όρασή του για να κάνει τη δουλειά του ή δεν μπορεί να διαβάσει έστω με μεγετητικούς φακούς κάποια εφημερίδα ένα ελεκτρονικό περιοδικό ή φυσικά μπορούμε να μιλάμε για μια μίωση προοδευτική της όρασης λόγω ηλικίας. Μην ξεχνάτε πως όλοι εν δυνάμει με την πάροδο των χρόνων όλοι εν δυνάμει γινόμαστε άτομα με αναπηρίας με την έννοια βεβαίως το ότι οι αισθητριακές μας δεξιώτες και ικανότες αρχίζουν και υπολειτουργούν. Αυτή η διαφάνεια αυτή η κουβέντα τώρα έχει περισσότερο την πρακτικότητα της υπόθεσης αυτής. Δηλαδή ποιον θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ότι αντιμετωπίζει κάποια προβλήματα στην όρασή του και αυτό βεβαίως το συζητάμε όταν είμαστε σε ένα σχολείο σε μια σχολική τάξη σε ένα εργασιακό χώρο ή όταν είμαστε σε ένα σπίτι με ένα άτομο ηλικιωμένο. Εξαιρετικά σημαντικό λοιπόν αποτελεί όλη αυτή η ένταξη των ζετημάτων που λέμε δηλαδή του να γνωρίσω ποια είναι τα άτομα αυτά που έχουν αναπηρία όρασης να τα γνωρίσω και να τα δω μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια και φυσικά δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στα εκπαιδευτικά ζητήματα δηλαδή μέσα στα πλαίσια τα σχολικά. Όταν λοιπόν μιλάμε για σχολείο μιλάμε για αναλυτικό πρόγραμμα μιλάμε για διδασκαλία μιλάμε για πρακτικές διδασκαλίες μιλάμε για όλα αυτά. Μες στην τάξη λοιπόν και λόγω της ενσωμάτωσης της συνεκπαίδευσης της ένταξης όλη αυτή η ουρολογία που έχει εκτιστεί πάνω στην επιθυμία και στην βούληση να συνεκπαιδεύονται όλα τα παιδιά σε πραγματικό χρόνο ταυτόχρονα νομίζω ότι είναι λογικό να αναδεικνύονται κάποιες ανάγκες για παράδειγμα δεν θα μπορούσε ποτέ ένα διευρυμένο αναλυτικό πρόγραμμα να μην έχει μέσα του αυτές τις ειδικές θεματικές περιοχές όπως είναι οι ακουστικές δυνατότητες δηλαδή με ποιον τρόπο θα μπορούμε να καλλιεργήσουμε δεξιότητες στα άτομα στα παιδιά τα τυφλά ούτως ώστε η ακουστική τους επεξεργασία δηλαδή η πρόσληψη του ήχου από το περιβάλλον να μπορούν αυτή την πρόσληψη να μην είναι παθητική αλλά ενεργητική και από εκεί να συνάγουν κάποιες συμπεράσματα για το περιβάλλον τους ένα είναι αυτό λοιπόν, ένα δεύτερο ο γραμματισμός, καλή γνώση του Brave θα πρέπει όπως όλα τα παιδιά επίσημα σύμφωνα με το τυπικό αναλυτικό πρόγραμμα στην πρώτη δημοτικού αρχίζουν και μαθαίνουν τα γράμματα θα πρέπει λοιπόν αντίστοιχα να υπάρχει η ίδια έναρξη η ίδια αρθαιτερία και για το κώτικα γραφής και ανάγνωσης που είναι η γραφή Brave τρίτο κομμάτι, τρίτη ειδική διδακτική περιοχή είναι κινητικότητα και προσανατολισμός, ξέρουμε έχουμε δει τους ανθρώπους μας, τους συνανθρώπους μας που έχουν προβλήματα όρασης που χρησιμοποιούν τον μπαστούνι ποιος λοιπόν θα διδάξει, ποια ειδικότητα θα διδάξει και θα ενταχθεί μέσα στο αναλυτικό πρόγραμμα έτσι ώστε τα παιδιά τα οποία είναι τυφλά τα παιδιά τα οποία έχουν σοβαρά προβλήματα όρασης να μπορούν να αποκτήσουν δεξιότητες κινητικότητας και προσανατολισμού άλλο σημαντικό κομμάτι σημαντικό θέμα σημαντική περιοχή οι ασκήσεις αυτοεξυπηρέτησης απ την ώρα που τα παιδιά αυτά που έχουν σημαντικά προβλήματα στην ορασία τους δεν βλέπουν θα πρέπει να εκπαιδευτούν στο να μπορούν να εξυπηρετηθούν να μπορούν να αυτονομηθούν αυτό λοιπόν είναι πάλι ένα άλλο σετ δεξιωτήτων που θα πρέπει να υπάρχει και ο χώρος και ο χρόνος για να μπορούν αυτά να καλλιεργηθούν και βεβαίως η ανάπτυξη των σχέσεων οι σχέσεις μας η αλληπίδραση στηρίζεται πάρα πολύ στην ώραση συνέχεια μιλάμε για μη λεκτικές συμπεριφορές μιλάμε για στάση του σώματος μιλάμε για τέτοιες ολιστικές προσεγγίσεις και από αυτές τις προσεγγίσεις υπάρχουν ερμηνείες για τα μηνύματα που περνάει ο ένας τον άλλο αυτά λοιπόν δεν είναι δεδομένα στα άτομα τα οποία δεν βλέπουν επομένως θα πρέπει με κάποιον τρόπο αυτή η θεματική περιοχή αυτό το κομμάτι που πρέπει να ενταχθεί μέσα σε ένα διευρυμένο αναλυτικό πρόγραμμα να είναι ξεκάθαρη και να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση ας πάρουμε μία θεματική περιοχή μία διδακτική περιοχή την κινητικότητα και τον προσανατολισμό θέλω έτσι μαζί σας να ασχοληθούμε λιγάκι με μία μόνο διδακτική περιοχή μία μόνο περιοχή αυτό που λέμε διευρυμένου αναλυτικού προγράμματος του Expanded Core Curriculum για να δείτε και να δούμε ότι πόσο πολύ πλοκό μπορεί να γίνει και πόσο πολύ προσοχή χρειάζεται το orientation και mobility λοιπόν το mobility η ικανότητα του να κινούμε ποια είναι αυτή η ικανότητα να κινούμε χωρίς κίνδυνο μάλιστα επίσης να κινώ όλα τα μέλη του σώματός μου βεβαίως τώρα για να κινώ όλα τα μέλη του σώματός μου σημαίνει ότι είτε το έχω μάθει από μόνος μου μέσα από γυμναστική μέσα από φυσικές ασκήσεις είτε αν υπάρχει κάποιο θέμα έχω και κάποια φυσικόθεραπεία που έχει βοηθήσει το άτομο στο να χρησιμοποιεί και να κινεί όλα τα μέλη του σώματός του επομένως εδώ χρειάστηκε μια αξιολόγηση στο να γίνει σωστά όπως πρέπει η υπόθεση αυτή τώρα το να κινούμε χωρίς κίνδυνο ναι μην μπορεί εγώ ως άτομο με προβλήματα όρασης να έχω κάνει τη σχετική γυμναστική μου και τις σχετικές φυσικοθεραπείας μου αν αυτό χρειαζόταν αλλά ένα περιβάλλον θα πρέπει να μου εξασφαλίζει και κάποια ασφάλεια στο να κινούμε ένα περιβάλλον το οποίο να έχει σωστά πεζοδρόμια ένα περιβάλλον το οποίο να έχει σωστή συμπεριφορά από τους συμπολίτες μου και τα λοιπά θα γνωρίζει τα προβλήματα ειδικά στη χώρα μας που υπάρχουν όσον αφορά στο κομμάτι αυτό επομένως μπορεί εγώ να έχω αναπτύξει ως άτομο ως τυφλό άτομο δεξιότητες κινητικότητας όμως το περιβάλλον μου να μην μου επιτρέπει να τις αναπτύξω αυτές δεξιότητες και να τις χρησιμοποιήσω επίσης μέσα σε αυτό το πακέτο το κινητικότητα και προσανατολισμό υπάρχουν πολύ σημαντικές έννοιες που αποτελούν πλέον και δεξιότητες του ανθρώπου που δε βλέπει όπως είναι η σώματογνωσία να γνωρίζει λοιπόν πολύ καλά το σώμα του και επίσης και χωρογνωσία να γνωρίζει πολύ καλά το χώρο του αυτά όλα που συζητάμε τώρα εντάσσονται κάτω από αυτό που λέμε ικανότητες ανεξαρτησίας αυτές λοιπόν οι ικανότητες ανεξαρτησίας αποτελούν και πρέπει να αποτελούν εκπαιδευτικούς στόχους για παράδειγμα η σωματογνωσία έτσι όπως το ακούτε πως το αντιλαμβάνεστε είναι να έχω καλή γνώση του σώματός μου δηλαδή καλή αίσθηση της εικόνας του σώματός μου δηλαδή δηλαδή όταν ένας άνθρωπος δεν βλέπει όσο καλή εικόνα μπορεί να έχει του σώματός του όταν λέμε όμως εικόνα δεν λέμε απλά να στέκομαι σε αναγκαθρέφτη και να βλέπω τον εαυτό μου εννοούμε να συναισθάνομαι τα μέλη του σώματός μου να συναισθάνομαι τη λειτουργία τους να ζω τη λειτουργία τους για αυτό για παράδειγμα η πισίνα θεωρείται πολύ σημαντικό κομμάτι στην εκπαίδευση των τυφλών ατόμων η πισίνα έτσι κι αλλιώς είναι σημαντική στις μικρές συνδικίες και όχι μόνο αλλά ακόμα πιο σημαντική είναι για τάτον που δεν βλέπουν γιατί μέσα από το νερό μπορούν και αντιλαμβάνονται όλα τα μέλη του σώματός τους με έναν τρόπο όμορφο με έναν τρόπο μη τραγματικό με έναν τρόπο ήρεμο ειρηνικό κατανοήση των ενιών δείτε πόσες ώρες υπάρχουν εδώ ο χρόνος η θέση που βρίσκουμε η κατεύθυνση στην οποία πρέπει να κινηθώ το μέγεθος ενός σώματος στο οποίο καλούμε να διερευνήσω το σχήμα ενός σώματος η σχέση που μπορεί να έχει το σώμα μου με άλλα σώματα του περιβάλλοντος μου πως διαφοροποιούμαι εγώ από τα υπόλοιπα πράγματα που είναι γύρω μου αν υπάρχει κάποιο μοτίβο μια ακολουθία πραγμάτων την οποία εγώ λόγω της σημαντικής απώλειας όρασης δεν μπορώ να αντιληφθώ χρώματα συνδυασμή λοιπόν με βάση κάποια κριτήριο το κριτήριο του βάρους το κριτήριο του ίδιου σχήματος το κριτήριο του ίδιου ύψους όλα αυτά αφορούν έννοιες που βρίσκονται στο έννοιες που αφορούν αντικείμενα που βρίσκονται στο περιβάλλον μας και σύμφωνα με αυτά μπορεί ένας άνθρωπος να φτιάξει το περιβάλλον του και μέσα από αυτό το περιβάλλον να πλοηγηθεί και η σωματογνωσία και η κατανόηση ενιών αποτελούν πολύ σημαντικούς εκπαιδευτικούς στόχους για όλα τα παιδιά ειδικά στην προσχολική ηλικία αλλά πολύ περισσότερο για ατών που δεν βλέπουν γιατί μέσα από αυτήν την κατανόηση ενιών αργότερα σιγά σιγά θα φτιαχτούν αυτό που λέμε νοητικοί χάρτες ο χάρτης του περιβάλλοντος ο νοητικός πλέον που μέσα από αυτό θα μπορεί το άτομο να κινείται με τρόπο ανεξάρτητο και εδώ φαίνεται γιατί τα προηγούμενα πραγματικά αποτελούν πολύ σημαντικά στοιχεία κατάκτησης διότι η κινητικότητα ατομομπύλητη έρχεται να ερμηνευθεί μέσα από αυτό που λέμε η κανότητα του να κινούμε ελεύθερα ανεξάρτητα και με ασφάλεια και βλέπετε ότι επειδή το περιβάλλον τροποποιείται ανάλογα με την πολιτική κάθε χώρας ή την πολιτική κάθε γειτονιάς ή την κουλτούρα κάποιας χώρας ή την κουλτούρα κάποιας γειτονιάς βλέπετε ότι στην ασφαλή κίνηση μπαίνει η έννοια της δυνατότητας της ανήκνευσης των εμποδίων και της αποφυγής όλων εκείνων των επικίνδυνων σημείων στα οποία μπορεί μέχρι και τραγματισμό να οδηγήσουν. Γι' αυτό τα άτομα τα οποία έχουν σημαντική απώλεια όρασης και πρέπει να χρησιμοποιούν μπαστούνι θα πρέπει να μάθουν πέρα από την ανεξάρτητα και ασφαλή κίνηση, δηλαδή από την κίνηση, τις τεχνικές, τις σωστές του να χρησιμοποιούν μπαστούνι θα πρέπει να μάθουν και τρόπους που να ανοιχνεύουν τα εμπόδια και να αποφεύγουν τα επικίνδυνα σημεία. Όταν έρθουμε τώρα στο ζήτημα του προσανατολισμού, του orientation, εδώ θα διεπιστώσετε πως πρόκειται για μια δεξιότητα που είναι πολύ πιο απαιτητική. Αφορά τη συνοποίηση του περιβάλλοντος κόσμου, αφορά τη συνοποίηση του πού βρίσκομαι τώρα ως σώμα και προς τα πού πρέπει να κατευθυνθώ, αφορά δηλαδή μία διαδικασία αυτοκαθορισμού και ταυτόχρονος μία διαδικασία αλληλοσυσχέτησης του εαυτού μου με τον χώρο. Είναι θεωρείται από τη βιβλιογραφία πολύ πιο ανώτερη εγκεφαλική διαδικασία, δεν είναι τόσο πρακτική με την έννοια τεχνικές παστουνιού και τρόπους για να μπορώ να επισημένω τα επικίνδυνα σημεία και να τα αποφεύγω. Εδώ ο προσανατολισμός έχει να κάνει με τη θέση μου και τη σχέση μου στο περιβάλλοντα χώρο, στο χώρο που κοινούμε, που αυτό βεβαίως για να μπορέσει να γίνει πραγματικότητα πράξη θα πρέπει εκείνη την ώρα να έχω στο μυαλό μου έναν χάρτη και να αντιλαμβάνομαι τις κατευθύνσεις μέσα στον χάρτη αυτών. Μέχρι τώρα προσπάθησα να σας ξεναγείσω κατά τρόπο τι να, όταν αναφερόμαστε προβλήματα όρασης τι μπορεί να σημαίνει αυτό, όταν αναφερόμαστε για την εκπαίδευση των παιδιών μέσα στο σχολικό πλαίσιο, ποιες είναι εκείνες οι θεματικές που πρέπει να υπάρχουν, οι φασικές θεματικές που πρέπει να υπάρχουν σε ένα αναλυτικό πρόγραμμα έτσι ώστε να αποκτήσουν τα παιδιά αυτά δεξιότητες να μπορούν να σταθούν μέσα σε έναν ταξιακό εκπαιδευτικό περιβάλλον και τώρα εκείνο που θέλω να σας καλέσω να δούμε μαζί είναι αυτά τα ζητήματα πρόσβασης και προσβασιμότητας κατά πόσον αυτές οι δεξιότητες που αποκτούν τα παιδιά αυτά, κατά πόσον αυτές οι δεξιότητες μπορούν και ενσαρκώνονται, μπορούν και χρησιμοποιούνται μέσα από το σχολείο τους ή μέσα από άλλα περιβάλλοντα εκπαιδευτικά, πολιτιστικά όπως είναι το Μουσείο. Θα κάνουμε λοιπόν μια μικρή διαδρομή μέσα από αυτή την υπόθεση και γιατί επέλεξα αυτή τη διαδρομή, γιατί είναι μια υπόθεση η οποία τα τελευταία 20-25 χρόνια είναι πάρα πολύ επίκαιρη, πάρα πολύ ζωντανή και πάρα πολλοί φορείς μιλούν για αυτή. Είναι γνωστό λοιπόν πως η πρόσβαση σε χώρους πολιτισμού έγκυται, εντάσσεται στο δικαίωμα λοιπόν του κάθε ανθρώπου να καθορίζει την προσωπική του ζωή, να μην υπάρχουν αποκλεισμοί και εξαρτήσεις από τρίτα πρόσωπα. Αυτές οι αρχές όπως θα δούμε και παρακάτω υπάρχουν ως άρθρα μέσα σε διακηρύξεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για παράδειγμα η οικουμενική διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου συγκεκριμένα το άρθρο 27 στην παράγραφο την 1η υπογραμμίζεται ότι όλοι έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν ελεύθερα στην πολιτιστική ζωή της κοινότητας, να απολαμβάνουν τις τέχνες. Αυτό είναι εξεκάθαρα γραμμένο. Βεβαίως όμως σε αυτούς τους πολίτες, σε αυτούς τους ανθρώπους υπάρχουν και τα άτομα με αναπηρίες. Υπάρχουν τα άτομα τα οποία τα ονομάζουμε εμποδιζόμενα άτομα. Υπάρχουν τα άτομα αυτά τα οποία συναντούν προβλήματα γιατί υπάρχει θέμα πρόσβασης και προσβασιμότητας σε αυτό που λέμε υποδομές. Για να δούμε λοιπόν τώρα πώς ξετυλίγεται το κουβάρι αυτό ξεκινώντας από ένα άρθρο από το άρθρο 27 που ολιακούν το δικαίωμα. Κατά πόσο είναι το δικαίωμα αυτό στην τελική του πορεία, στην τελική του έκφραση, στην υλοποίησή του δηλαδή βλέπουμε αυτό το δικαίωμα να ενσαρκώνεται σε πράξη, σε καθημερινότητα. Πρόσβαση λοιπόν, η έννοια της πρόσβασης. Εδώ υπάρχουν πολλά φράγματα και βλέπετε εδώ η ιστοροπία σε αυτή τη τραμπάλα δεν είναι σταθερή. Είναι μία από τη μία μεριά, μία από την άλλη μεριά. Φυσικά υπάρχει το θεσμικό υπόβαθρο, το θεσμικό πλαίσιο. Βεβαίως υπάρχουν τα άρθρα, υπάρχουν οικουμενικές διακηρύξεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου, υπάρχει το κάθε κράτος που έχει θεσμοθετήσει δικαιώματα ως προς την κατέυση αυτή και είναι σημαντικό. Υπάρχει και η τεχνολογία, επίσης σημαντικό. Ξέρουμε πολύ καλά ότι οι τεχνολογίες, υποστηρικτικές τεχνολογίες ή ενισχυτικές τεχνολογίες, ή εναλλακτικές τεχνολογίες που αφορούν σε επικοινωνία είναι πλέον καθημερινότητα και συνέχεια βλέπουμε καινούργιες εφαρμογές. Αυτά όλα μπαίνουν σε αυτό που λέμε στα σύν της πρόσβασης. Απ' την άλλη έχουμε και κάποια εμπόδια, κάποια φράγματα τα οποία αφορούν το πληροφοριακό κομμάτι, το διανοητικό κομμάτι, δηλαδή αυτά τα οποία γίνονται σε αυτούς τους χώρους, είτε λέγονται σχολεία, είτε λέγονται μουσεία, είναι προσβάσιμα. Επίσης το συναισθηματικό κομμάτι, κατά πόσον νιώθουμε ότι όταν βρισκόμαστε σε αυτούς τους χώρους ότι ανήκουμε, κατά πόσον νιώθουμε ότι ανήκουμε σε ένα περιβάλλον το οποίο ενδιαφέρεται εντός εισαγωγικών για εμάς, κατά πόσον νιώθω ότι ανήκω, ότι υπάρχει μια θέση για μένα σε έναν χώρο εργασιακό ή σε ένα σχολείο ή σε ένα μουσείο ή ακόμα και σε μια γειτονιά, κατά πόσον νιώθω ότι το πεζοδρόμιο που υπάρχει έξω είναι πεζοδρόμιο και για μένα, ότι ο δρόμος που υπάρχει έξω είναι δρόμος και για μένα. Αυτά λοιπόν τα πράγματα δημιουργούν συναισθήματα τα οποία μπορεί να είναι θετικά ή αρνητικά. Αυτά όλα θα συζητήσουμε τώρα. Ποιες λοιπόν είναι οι προϋποθέσεις μιας πρόσβασης. Τι θα δει λοιπόν το άτομο με αναπηρία όταν βρίσκεται σε έναν χώρο, είτε αυτό λέγεται πολιτιστικό κέντρο, είτε περιβαλλοντικό κέντρο, είτε σχολικό περιβάλλον. Τι θα δει λοιπόν το άτομο με αναπηρία. Πώς θα ενημερωθεί. Με ποιον τρόπο θα πλουηγηθεί μέσα στον χώρο αυτόν. Με βοήθεια, χωρίς βοήθεια, με τη βοήθεια κάποιου λογισμικού, με τη βοήθεια κάποιου συνοδού. Με ποιον τρόπο λοιπόν θα γίνει αυτή η ενημέρωση για το περιεχόμενο που έχει ένα μουσείο σε ένα τη σκέπτη που είναι τυφλός. Αυτά λοιπόν είναι ερωτήματα τα οποία προκύπτουν και πολλές φορές ανακύπτει το εξής ερώτημα. Ο χώρος θα πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες αυτών των ανθρώπων, των ανθρώπων με αναπηρίες ή το αντίστροφο. Είναι ερωτήματα που προκύπτουν, γιατί προκύπτουν αυτά τα ερωτήματα ή γιατί πολλές φορές ο χώρος που βρίσκεται είτε ένα σχολείο, είτε ένα παρατηστήμιο, είτε ένα μουσείο, είτε ένας χώρος, ένα κτίριο ας πούμε νεοκλασικό, το οποίο δεν μπορείς να το αλλάξεις, δεν μπορεί να αλλάξεις τη δομή του, υπάρχουν απαγορεύσεις, υπάρχουν σχετικές ρυθμίσεις στους νόμους, ότι δεν μπορείς να παρέμβεις ένα νεοκλασικό κτίριο, απ' την άλλη όμως η συγκεκριμένη μορφή του κτίριου μπορεί να αποτελεί έναν παράγοντα αρνητικό για την πρόσβαση του ατόμου αυτού. Τι γίνεται λοιπόν στην περίπτωση αυτή, για ποιες προϋποθέσεις μπορούμε να μιλάμε. Και εδώ αγαπητοί μου και αγαπητές μου έρχεται η καλή στιγμή, η σημαντική στιγμή, να συζητήσουμε για το θέμα του καθολικά προσβάσιμου, για την καθολική προσβασιμότητα. Κατά το παρελθόν υπήρξαν προσπάθειες αντιμετώπισης του προβλήματος της πρόσβασης, από ένα ευρύτερο πλαίσιο, που δεν εξαντλεί το μόνο στη διάσταση των ατόμιων αναπηρίες, αλλά που συμπεριλαμβάνεται και αυτή. Εδώ καταλαβαίνετε ότι πολλές επιστημονικές ομάδες είχαν από την δική τους την μεριά, ορίσει την αίσθηση καθολικής πρόσβασης. Έτσι λοιπόν, στο παράδειγμα της υποστηρητικής τεχνολογίας, υπάρχει ο εξής ορισμός, ορισμός να το πω έτσι, ένας περιγραφικός ορισμός. Ένα σύστημα λογισμικού είναι καθολικά προσβάσιμο, όταν εξασφαλίζεται η προσβασιμότητα του συστήματος από την ευρύτερη δυνατή ομάδα του πληθυσμού, χωρίς την ανάγκη επιπλέον προσαρμογών. Αυτός εδώ είναι ένας ορισμός, έστω περιγραφικός, αλλά εκφράζει μία φιλοσοφία. Λέει καθολικά προσβάσιμο, όταν μπορεί από την αρχή του, δηλαδή από τον σχεδιασμό του, να μπορεί σε αυτό το σύστημα, η πλειονότητα, ο μεγαλύτερος αρθυμός των ατόμων από έναν πληθυσμό, να μπορεί να έχει πρόσβαση, χωρίς να χρειάζεται καμία επιπλέον προσαρμογή. Ή θα πρόσθεται από εδώ πέρα οι προσαρμογές να είναι πολύ συμπληρωματικές, να είναι συμπληρωματικός χαρακτήρας, αλλά όχι ουσιαστικές, όχι δηλαδή να αλλάζει η φιλοσοφία και η δομή του συστήματος που φτιάχτηκε από την αρχή. Αυτό λοιπόν που συζητάμε τώρα εδώ για την καθολική προσβασιμότητα, ουσιαστικά σημαίνει ότι όλοι οι ενδυνάμοι χρήστες αυτού του συστήματος, να έχουν λοιπόν τη δυνατότητα πρόσβαση σε αυτό, χωρίς να χρειάζεται μία αλλαγή στο σύστημα. Δηλαδή να υπάρχει ένα σύνολο υποστηρικτικών συσκευών και βοηθημάτων, που είναι διαθέσιμα να τα χρησιμοποιήσει, ούτως ώστε να έχει πρόσβαση σε αυτό το σύστημα. Αυτό το σύστημα, ναι, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι ένα σύστημα καθολικά προσβασιμό. Και προσέξτε λιγάκι αυτό το σχήμα. Δεν είναι σχήμα ύστερο. Δεν είναι ότι εκ των ύστερων κάνουμε μπαλώματα για να κάνουμε το σύστημα το συγκεκριμένο προσβασιμό. Πρέπει εκ των προτέρων να σχεδιαστεί για να ικανοποιεί τις ανάγκες των περισσότερων και στη συνέχεια με ένα σύστημα, με ένα σύνολο συσκευών ή επιπλέον εφαρμογών να ενισχύεται αυτή η πρόσβαση. Η σχετική λοιπόν ορολογία που υπάρχει σε αυτό που συζητάμε τώρα και λέγεται καθολική προσβασιμότητα είναι ορολογία που την έχετε ακούσει και που υπάρχει μια επικοιλία όπως το σχεδίαση για όλους, καθολική σχεδίαση, σχεδίαση ενσωμάτωσης. Ο όρος σχεδίαση για όλους το design for all χρησιμοποιείται περισσότερο στην Ευρώπη στον τομέα της κοινωνίας πληροφορίας και είναι ισοδύναμος με τους όρους καθολική σχεδίαση, το universal design και το inclusive design. Όλοι αυτοί οι όροι αναφέρονται σε προσεγγίσεις, σχεδίασης προσβασιμότητας, έχουν δηλαδή αναπτυχθεί για να καλύψουν τις ανάγκες σχεδίασης για ομάδες χρηστών. Η σχεδίαση για όλους είναι μια συστηματική προσπάθεια εκ των προτέρων του να εφαρμοστούν αρχές, μέθοδοι και εργαλεία με σκοπό την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών και ξαναλέω κυρίως στην πληροφορική και τηλεπικοινωνιών να είναι προσβάσιμα δηλαδή τα προϊόντα αυτά αλλά και υπηρεσίες προσβάσιμα και χρηστικά από όλους τους πολίτες και να αποφεύγεται η ανάγκη εκ των ιστέρων ή εκ των ιστέρων προσαρμογών ή εξειδικευμένων σχεδιασμών. Κάποιοι χρήστες ίσως να μην μπορούν να χρησιμοποιούσουν το τελικό προϊόν αλλά η σχεδίαση για όλους επιτρέπει τη σχεδίαση επιπρός των προϊόντων για να καλυφθούν οι ανάγκες. Η σχεδίαση πάντως ενσωμάτωσης έχει οριστεί σαν ένας επιχειρηματικός σκοπός όπου οι σχεδιαστές διαβεβαιώνουν πως τα προϊόντα και υπηρεσίες τους απευθύνονται στις ανάγκες του ευρύτερου δυνατού κοινού. Αυτό λοιπόν που βλέπουμε τώρα το design for all και που σίγουρα έχετε έρθει σε διασταύρωση με αυτό το πλαίσιο έχει βρει εξαιρετικά μεγάλη εφαρμογή όχι μόνο στην εκπαίδευση αλλά σε όλα τα πλαίσια στα οποία συμμετέχει ο άνθρωπος και όπως καταλαβαίνετε η παρουσία και η εμφάνιση ανθρώπων με αναπηρίες αποτελεί μια ωραιότατη πρόκληση και ένα ωραιότατο τρόπο για να μπορέσει πραγματικά αυτός ο σχεδιασμός για όλους να είναι για όλους. Εδώ πραγματικά βλέπουμε πόσο πολύ έχει ανθίσει η υποστηρικτική τεχνολογία όταν εκ των προτέρων προβλέπει αφού μελετήσει λοιπόν τις ανάγκες των πληθυσμών αυτών προβλέπει σχέδια, προϊόντα και υπηρεσίες για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες όλων. Και φυσικά η ομορφιά αν μπορούσα να χρησιμοποιήσω τον όρο αυτό είναι πως ο καθολικός σχεδιασμός ή η καθολική προσβασιμότητα δεν είναι μία αφηρημένη έννοια. Εδώ βλέπετε κάποιες αρχές οι οποίες αν θυμάμαι είναι επτά τον αριθμό κάποιες βασικές αρχές που την διέπουν και αξίζει τον κόπο να τη δούμε μία προσμία. Το δικαίωμα στη χρήση. Καταλαβαίνετε πως όταν υπάρχουν υπηρεσίες και προϊόντα μέσα σε έναν χώρο εκπαιδευτικό, πολιτισμικό, διαδραστικό, σε έναν χώρο κοινωνικό πρέπει όλοι σε αυτόν τον χώρο να έχουν δικαίωμα. Αλλιώς έρχεται σε αντίθεση με αυτό που λέμε καθολική χρήση, καθολικό σχεδιασμό. Ευελιξία στη χρήση. Ναι μενά έχεις το δικαίωμα πρόσβασης αλλά να είναι και ένας τρόπος που να σε διευκολύνει να σου κάνει τη ζωή εύκολη. Για παράδειγμα ακούμε συνέχεια παράπονα από άτομα με αναπηρία όρασης όταν προσπαθούν να πλοηγηθούν μέσα σε ιστοσελίδες και ιστότοπους μουσείων ή άλλων πολιτισμικών κέντρων που μέσα από συνθέτες ομιλίες δεν μπορούν εύκολα να εντοπίσουν αυτό που τους ενδιαφέρει. Αυτό είναι κάτι που και οι άνθρωποι που δεν έχουν αναπηρία όρασης το βιώνουν. Δηλαδή προσπαθούν μέσα από ιστοσελίδες να εντοπίσουν κάποια πληροφορία και ο χρόνος που χρειάζεται για να φτάσουν εκεί που θέλουν είναι και μεγάλος και κουραστικός. Απλότητα και διαισθητικότητα. Να είναι σχεδιασμένος για παράδειγμα ένας χώρος με μία απλότητα να μην υπάρχει πολυπλοκότητα, είτε μιλάμε για κτίριο, είτε μιλάμε για μία τάξη, μία τάξη σχολείου, είτε μιλάμε για ένα μουσείο. Να υπάρχει λοιπόν η απλότητα ως προς την πλοήγηση, τη μετακίνηση από τον ένα χώρο στον άλλο και να υπάρχει και μία διαισθητικότητα είναι αυτό που λέμε σε ετοιμάζει ο χώρος για κάτι που πρότειται να συμβεί. Αντιληπτικότητα πληροφοριών, πληροφορίες που υπάρχουν σε έναν χώρο, ένα σχολείο, ένα μουσείο, να είναι τέτοιες πληροφορίες ώστε να μην χρειάζεται κάθε φορά λεξικό για να μπορέσεις να αντιληφθείς το περιεχόμενο, να μην έχουμε δηλαδή κατεγισμό ορολογιών έτσι ώστε να φαίνεται η πληροφορία τελείως ξένη προς το ακροατήριο το οποίο υπάρχει εκείνη την ώρα. Αν όχι στα σφάλματα, μιλάμε για καθολικό σχεδιασμό αλλά απ' την άλλη θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί ότι μιλάμε για κάποια ουτοπία διότι δεν είναι δυνατόν εκ των προτέρων να είναι όλα σχεδιασμένα και να ανταποκρίνονται και να ικανοποιούνται οι ανάγκες ολονών. Αυτό πραγματικά θα ήταν ο τοπικό και είναι ο τοπικό διότι η διαδικασία του καθολικού σχεδιασμού δεν είναι μια διαδικασία στατική. Αυτή η διαδικασία συνεχώς βελτιώνεται και όταν λέω βελτιώνεται δεν νομίζω ότι τα προηγούμενα δεν ήταν καλά απλά βελτιώνεται γιατί πηγαίνει όλο ένα και πιο κοντά σε συγκεκριμένες ανάγκες και οι ανάγκες κάθε φορά δεν είναι οι ίδιες. Είναι γνωστό πια πως όταν ικανοποιούνται κάποιες ανάγκες η ικανοποίηση αυτή δημιουργεί μια άλλη ανάγκη η οποία προηγούμενως δεν υπήρχε και οι ανάγκες ακολουθούν την τάξη μιας κλίμακας, μιας σκάλας. Κάθε ανάγκη που ικανοποιείται στη συνέχεια αυτή η καινούργια κατάσταση δημιουργεί μια καινούργια ανάγκη. Επομένως και ο καθολικός σχεδιασμός δεν μπορεί να μείνει και αυτός μια δυναμική διαδικασία. Σφάλματα λοιπόν υπάρχουν αλλά τα σφάλματα αυτά τα πρέπει να είναι σφάλματα τα οποία δεν δημιουργούν σημαντικό πρόσκομα ως προς την πρόσβαση. Χαμηλή φυσική προσπάθεια. Για παράδειγμα αν έχουμε φοιτητές ή επισκέπτες ή παιδιά με δυσκολία σκηνητικού τύπου που χρησιμοποιούν αναπηρικά μαξίδια θα πρέπει η πρόσβασή τους να εξυπηρετείται. Να μην είναι κουραστικό, να μην έχουμε απότομες κλήσεις, να μην υπάρχουν σημεία στα οποία χρειάζεται μια βοήθεια επιπλέον από κάποιον άλλο άνθρωπο για να μπορέσει ο άνθρωπος αυτός να κινηθεί. Και το κατάλληλο μέγεθος και χώρος για προσέγγιση και χρήση αφορά δηλαδή με λίγα λόγια εδώ μέσα σε αυτές τις αρχές η ομορφιά αυτής της υπόθεσης των αρχών φαίνεται πως δεν είναι προϊόν ενός ανθρώπου. Εδώ μέσα σε αυτές τις αρχές μπορεί να κρύβονται υπηρεσίες και κρύβονται υπηρεσίες. Πίσω από κάθε αρχή μπορεί να κρύβεται μια ομάδα διεπιστημονική, πίσω από αυτές τις αρχές που βλέπετε κρύβονται πολλές ειδικότητες. Οπότε αυτές οι αρχές στην πράξη αντιστοιχούν σε πολλές υπηρεσίες σε πολλές ομάδες ανθρώπων και ειδικοτήτων. Ένα μικρό παράδειγμα θα σας πω. Ένα μικρό παράδειγμα που έχει να κάνει με τον χώρο και με την δεξιότητα της αυτονομίας ενός ανθρώπου δεν βλέπει σε ένα συγκεκριμένο χώρο. Αυτά είναι εφαρμογές υποστηρητικής τεχνολογίας. Δείτε για παράδειγμα πως το περιβάλλον εντοπίζει τη θέση του ανθρώπου, του χρήστη. Τεχνική έξυπνο περιβάλλοντος. Ανάλογα με την ένταση των σημάτων ή την εγκύτητα σε κάποιο αισθητήρα εκτιμάται κατά προσέγγιση η θέση. Δηλαδή αυτή η αισθητήρια υποδομής μέσα στο κτίριο, μέσα στο χώρο, στο δωμάτιο που βρίσκεται ο άνθρωπος είτε μέσα από υπέρριθες ακτινοβολίες είτε μέσα από αιτικέτες RFID είτε μέσα από κάποιο ασύρματο δίκτυο να μπορεί ο άνθρωπος αυτός η θέση του να την βρίσκει το περιβάλλον και να του επιστρέφει πληροφορίες για το περιβάλλον αυτό. Για παράδειγμα ένας επισκέπτης τυφλός σε ένα μουσείο πλησιάζε τον πίνακα όταν αυτή η απόσταση είναι συγκεκριμένη τότε με κάποια εφαρμογή δίνεται από τον πίνακα πληροφορία στο κινητό του για παράδειγμα του τυφλού επισκέπτη πληροφορίες για τον πίνακα. Υπολογίζει, βλέπει το περιβάλλον που είναι έξυπνο την παρουσία του και εφόσον το επιθυμεί ο ίδιος αρχίζει το περιβάλλον και του δίνει πληροφορίες για την φύση του, για τις ιδιοντιτές του. Ένα άλλο παράδειγμα το εντοπισμός του ατόμου γίνεται με ένα άλλο σύστημα το dead reckoning είναι άλλο πράγμα αυτό πάλι αλλά η κατάληξη είναι η ίδια δηλαδή με αισθητήρες που είτε μπορεί να είναι ηλεκτρονική πυξίδα είτε να είναι ηλεκτρονικό γυροσκόπιο μπορεί να εντοπιστεί η τρέχουσα θέση του χρήστη σε σχέση με την προηγούμενη θέση του και να τον ενημερώσει πού βρίσκεται και πού κατεθύνεται. Μέσα GPS δηλαδή αλλά μέσα σε ένα κλειστό χώρο και κάθε στιγμή ο συγκεκριμένος άνθρωπος μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται μέσα στο χώρο που βρίσκεται χωρίς να χάνει τον προσανατολισμό του. Θα μου πείτε λοιπόν γιατί αναφέρεσαι σε ένα μουσείο. Αναφέρουμε σε ένα μουσείο για το λόγο ότι τα μουσεία τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτύξει δράσεις και έχουν αναπτύξει υπηρεσίες οι οποίες μοιάζουν πάρα πολύ πλέον με αυτές τις δράσεις και τις υπηρεσίες που αναπτύσσονται μέσα σε σχολεία τα οποία επιδιώκουν να εφαρμόζουν διάφοροπημένη δασκαλία, διάφοροπημένα αναλυτικά προγράμματα, να εφαρμόζουν αρχές καθολικού σχεδιασμού και καθολικής πρόσβασης. Αρχίζει και υπάρχει μια ομοιότητα στα ζητήματα των υπηρεσιών όσον αφορά την πρόσβαση όλων των ανθρώπων, των μαθητών, των παιδιών, των εργαζομένων στους χώρους τους οποίους βρίσκονται. Και είναι πολύ ωραίο να παίρνεις μια δομή και να τη συγκρίνεις με μια άλλη δομή. Αυτό κάνει και η τοπολογία στα μαθηματικά με διαφορετικούς τόπους, μπορεί να αναλύει χαρακτηριστικά και μοτίβα λειτουργιών και να βλέπει ομοιότητες και διαφορές. Το Μουσείο αυτή τη στιγμή, έτσι όπως χαρακτηρίζεται εδώ και αρκετά χρόνια, είναι ένας χώρος πραγματικά με νευραλγικό ρόλο όπως πολύ ωραία χαρακτηρίζεται γιατί πλέον επιδιώκει στο να φέρει άτομα κοντά, επιδιώκει να εξαλείψει προκαταλήψεις, επιδιώκει στο να δημιουργήσει ένα σχεσιακό περιβάλλον. Πράγματα δηλαδή τα οποία αποτελούν επίσης προσδοκίες και στόχοι σε ένα ενταξιακό εκπαιδευτικό σύστημα. Να λοιπόν γιατί η υπόθεση του καθολικού σχεδιασμού προϋποθέτει τελικά και διεπιστημονικότητα και διεπιστημονικότητα και συμμετοχή πολλών ειδικοτήτων διότι για να μπορέσει κάποιος να σχεδιάσει κάτι καθολικά σχεδιασμένο θα πρέπει προφανώς να κατανοήσει τις ιδιαιτερότητες που υπάρχουν πίσω από τις ανάγκες κάποιου συγκεκριμένου πληθυσμού θα πρέπει να βεβάσει ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες αυτές να μπορεί να σχεδιάσει κατά το μέγιστο δυνατό τις υπηρεσίες και τις παροχές και στην κατεύθυνση αυτή θα μπορεί να προσβλέπει μια επιτυχημένη, μια ικανοποιητική πρόσβαση σε αυτόν τον χώρο. Και επειδή μιλούσαμε πριν για ένα παράδειγμα ένα μικρό και απλό παράδειγμα είναι εκείνο που σας ανέφερα πριν με τη τεχνική εντοπισμού ανθρώπων μέσα σε ένα μουσιακό χώρο εδώ πάλι δείτε πως μια πρόσβαση ενισχύεται, ενισχύεται για άτομα με σοβαρά προβλήματα όρασης πως μπορεί αυτή να ενισχυθεί. Βλέπετε ένα σωρό επιλογές μπορείς ο χώρος όπου ο χώρος μπορεί να κοιτάξει το θέμα του φωτισμού, μπορεί ο χώρος έτσι οι αρχιτέκτονες η αρχιτεκτονική του χώρου να εντοπίζει και να βάλει μέσα χρωματικές αντιθέσεις. Γιατί να τα κάνει αυτά, γιατί ξέρουμε από τη βιβλιογραφία πως το ισχυρό contrast βοηθάει στο εντοπισμό διαφορετικών περιοχών σε έναν χώρο. Μπορεί να υπάρχει Braille σε διάφορα σημεία ούτως ώστε ο τυφλός να μπορεί να το διαβάσει. Μπορεί να υπάρχουν μακέτες. Μπορούμε να έχουμε μεγελυνθυμένα κείμενα. Μπορούμε να έχουμε με αυτοματοποιημένο τρόπο ακουστικές λεωφορίες. Μπορούμε να έχουμε εφαρμογές και έχουμε ένα σωροπλέον εφαρμογές στα κινητά των ανθρώπων και μέσα από τα κινητά να μπορούν να ενημερώνονται για το τι γίνεται μέσα στο μουσείο και τι γίνεται με τα εκθέματα συγκεκριμένα. Μπορούμε να έχουμε και οθόνες Braille. Μπορούμε να έχουμε και επειδαπέδειες σημάνσεις. Είναι αυτό που λέμε τους οδηγούς όδευσης που βλέπουμε στα πεζοδρόμια. Θα μπορούσε κατ' αναλογία να υπάρχουν και τέτοιοι οδηγοί και υπάρχουν τέτοιοι οδηγοί σε πολλά πλέον μουσεία της χώρας μας και του εξωτερικού. Ωστόσο ώστε να απλογηθεί ένας άνθρωπος που δεν βλέπει μέσα σε ένα μουσείο με πολύ μεγάλη ανεξαρτησία και φυσικά καταλαβαίνεται και την πολύ μεγάλη κανοπίηση του ανθρώπου αυτού. Τέτοια παραδείγματα που σας ανέφερα και πριν βλέπουμε αυτή τη στιγμή σε πάρα πολλά μουσεία του κόσμου σε πάρα πολλά πολιτιστικά κέντρα. Παράδειγμα, κλασικό παράδειγμα βέβαια το πολύ όμορφο μουσείο αφής που έχουμε στην κατηθέα στον φάρο τυφλών βλέπετε μακέτες που μπορεί άνετα ο επισκέπτης να αγγίξει να πυριαργαστεί και να αντιληφθεί οδηστικά αγάλματα, μημεία, κτίρια. Μια άλλη, ένα λακτική της ζωντανής αναπαράστασης. Εδώ βλέπετε υπάρχει ένα σπίνακας, υπάρχει ένα τραπέζι, πάνω στο τραπέζι υπάρχει μια κανάτα, ένα πιάτο, ένα κουτάλι, ένα καλάθι με κάποια φυτά και κάποια φρούτα μέσα σε αυτό. Η θεματική είναι απλή οπότε οι άνθρωποι εκεί του μουσείου, το μουσείο παιδαγωγικό, προσωπικό σκέφτηκε να το αναπαραστήσει ζωντανά έχοντας ένα ζωντανό τραπέζι, πραγματικό τραπέζι, μια πραγματική κανάτα, ένα πραγματικό πιάτο και στις θέσεις βεβαίως που δείχνει ο πίνακας. Με τον τρόπο αυτόν για τη σαφής θα μπορεί ο άνθρωπος και ο βλέπον και ο μη βλέπον να τα αγγίξει αυτά και να σχηματίσει στο μυαλό του αυτήν την νοητική εικόνα του συγκεκριμένου πίνακα. Ένα άλλο παράδειγμα μιας απόδοσης ενός πίνακα μέσα από ανάγλυφες γραμμές, από ανάγλυφη αναπαράσταση, δυο χέρια που προσπαθούν μέσα από την ενεργητική αφή να διακρίνουν χαρακτηριστικά αυτής της γυναικίας μορφής εντοπίζοντας τη μύτη, τα φρίδια, το στόμα και μέσα από αυτή την ενεργητική αφή, τη διαδικασία δηλαδή της γυναικής μορφής, την ενεργητική αφή, τη διαδικασία δηλαδή της ερευνητικής αφής να μπορέσει να σχηματίσει στο μυαλό του όλη την εικόνα να έχει δηλαδή τη σύνθεση από το μερικό στο όλο για να μπορέσει να την έχει στο μυαλό του και να την κατατάξει έτσι όπως κατατάσσει ο ανθρώπινος νους τα διάφορα που βλέπει από το περιβάλλον του. Άλλο παράδειγμα, απτική χάρτες. Βλέπετε έναν χάρτη ο οποίος είναι απτικοποιημένος, ο οποίος περιέχει και την γραφή του κώδικα Braille. Τι είναι αυτός ο χάρτης, ουσιαστικά θα μπορούσε να είναι μια κάτωψη ενός χώρου στον οποίον βρίσκεται ο επισκέπτης, είτε αυτό είναι σχολείο είτε είναι μουσείο, να μπορεί να πλοηγηθεί νοητικά μέσα από αυτούς τους χώρους πριν ξεκινήσει ακόμα καλά καλά η επισκεψή του στο χώρο αυτό. Και επειδή όλα αυτά που συζητάμε, για παράδειγμα για τον καθολικό σχεδιασμό, που ο καθολικός σχεδιασμός σκέφτεται ότι θα πρέπει να υπάρχει πρόσβαση των τυφλών επισκεπτών μέσω της αφής, διότι η αφή είναι εκείνη που αποτελεί ένα σημαντικό κανάλι πληροφορίας πραγματικά πόσο θεωρία και πόσο έρευνα υπάρχει γι' αυτό που λέμε περί αφής. Ανοίγω ένα παράθυρο τώρα σε εσάς, περισσότερο για προβληματισμό και τροφή για σκέψιο όπως λέμε. Η αφή για παράδειγμα δεν είναι απλά έτσι αφή, η αφή χωρίζεται σε επίπεδα, στην ενεργητική αφή, στην παθητική αφή. Ενεργητική αφή είναι οι κινήσεις που κάνουν τα χέρια έχοντας κάποιον στόχο, έχοντας κάποιον στόχο να ανακαλύψουν κάποιες ιδιότητες για το αντικείμενο για το οποίο διερευνούν. Η παθητική αφή από την άλλη μεριά είναι μια διαδικασία που η αφή ναι με λαμβάνει ερεθίσματα αλλά χωρίς τη δική του πρωτοβουλία, το άτομο δηλαδή. Το άτομο δεν παίρνει πρωτοβουλίας, είναι σαν να ακουμπάς ένα αντικείμενο στα χέρια ενός παιδιού και το παιδί αυτό δεν κάνει κάποιες κινήσεις για να περιεργαστεί το αντικείμενο, απλά στέγεται παθητικά με το αντικείμενο έτσι όπως το έχετε τοποθετήσει εσείς στα χέρια του. Έχουμε λοιπόν δύο μεγάλες διακρίσεις, η παθητική αφή και η ενεργητική αφή και φυσικά η βιβλιογραφία γράφει και ένα ολόκροφασμο που βρίσκεται μεταξύ του active touch και του passive touch. Αυτά όλα τα πράγματα περιαφής και ποια είναι τα αντικείμενα τα οποία μπορούν να περιεργάζονται τα άτομα που δεν βλέπουν, τα άτομα με αναπηρία όρασης, αν τα αντικείμενα είναι μικρά, αν τα αντικείμενα είναι μεγάλα, αν θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν μόνο τα κροδάχτυλά τους, αν θα πρέπει να είναι όρθιοι, αν θα πρέπει να ανοίξουν τα χέρια για να αγκαλιάσουν αντικείμενο αν το αντικείμενο αυτό είναι πολύ μεγάλο, όλα αυτά είναι πραγματικά αντικείμενα μελέτης. Και για όλα αυτά η υπερησία και οι άνθρωποι που σχεδιάζουν την προσβασιμότητα σε έναν χώρο, είτε αυτό πρόκειται για ένα σχολείο είτε για ένα μουσείο, θα πρέπει πραγματικά να τα έχουν υπόψους για να αυξάνονται οι βαθμοί προσβασιμότητας για να ελλοποιείται όλο ένα και περισσότερο αυτό που λέμε καθολικό σχεδιασμός, συμμετοχή δηλαδή στην κατάσταση που υπάρχει, ή με λίγα λόγια να δημιουργείται η προσωπική εμπειρία, η εμπειρία δηλαδή της συμμετοχικότητας στη διαδικασία. Είτε μιλάμε για σχολείο είτε μιλάμε για μουσείο, το μεγάλο πρόβλημα πάντοτε, ένα μεγάλο θέμα που βασάνιζε τα άτομα με αναπηρία όρασης, ήταν αυτό το μότο των μουσείων μην αγγίζετε. Για αυτό αναφέρομαι σήμερα σε αυτό το webinar, για αυτό αναφέρομαι αρκετά στα μουσεία, διότι τα μουσεία είχαν μια ταμπέλα απαγορευτική και αυτό πραγματικά τους έκανε να νιώθουν απέναντι και πολλές φορές επιθετικά απέναντι στο θέμα των μουσείων. Εδώ λοιπόν δεν είναι απλά να μπορώ να το πιάσω το αντικείμενο, εδώ πρόκειται για δημιουργία προσωπικής εμπειρίας. Και για να μιλήσω ακόμα περισσότερο για το ζήτημα της αφής, το πόσο σημαντικό κομμάτι είναι η αφή, η οποία οδηγεί σε αυτό που λέμε στην απτική αντίληψη, δεν αναφέρεται μόνο στην αφή, η αφή, η απτική αντίληψη αναφέρεται και στην κίνηση του σώματος, η απτική αντίληψη αναφέρεται και στη στάση του σώματος. Η απτική αντίληψη μπορεί ακόμα να αναφέρεται και στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται μια ορολογία και μέσα την ορολογία αυτή νοηματοδοτούνται κάποια μέρη του σώματος, κάποια διαδικασία απτικής προσέγγισης. Επίσης η προηγούμενη γνώση και φυσικά και το περιβάλλον όλοι αυτοί οι παράγοντες αποτελούν σημαντικές συνιστώσεις σε αυτό που λέμε διαμόρφωση απτικής αντίληψης. Τα πρώτα δε τρία η αφή, η κίνηση του σώματος και η στάση του σώματος αποτελούν όπως λέμε τις πρωτεύουσες φυγές πληροφοριών για την απτική αντίληψη ενώ οι άλλες τρεις η γλωσσική, το λεξιλόγιο, η γλωσσική ανάπτυξη, η προηγούμενη γνώση και οι περιβαλλοντικές συνθήκες αποτελούν τις δευτερεύουσες πηγές πληροφορίες. Όλα αυτά μαζί, οι παράμετροι αυτοί που λειτουργούν ταυτόχρονα φτιάχνουν ένα πλαίσιο κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης των απτικών ερεθισμάτων και αυτά οδηγούν στην ανάπτυξη και στην καλλιάρια μιας αντίληψης της λεγόμενης απτικής αντίληψης. Είναι εξαιρετικά σημαντικό αυτό το πράγμα να είναι κατανοητό από όλους εκείνους τους επαγγελματίες που εμπλέκονται είτε μέσα σε σχολεία είτε μέσα σε άλλα κέντρα που υλοποιείται το ενέργειμα το εκπαιδευτικό, το παιδευτικό διότι εκεί θα δίνεται μια ιδιαίτερη βαρύτητα στην απτική προσέγγιση αντικειμένων πραγμάτων από τα παιδιά που βλέπουν και από τα παιδιά που δεν βλέπουν διότι αλλιώς ο εγκέφαλος επεξεργάζεται το ερεθισμάτ μέσω της αφής και αλλιώς το επεξεργάζεται μέσω της όρασης και αλλιώς το επεξεργάζεται μέσω της ακοής και αλλιώς και μέσα από το αίσθημα της όσφρησης. Όλα αυτά μαζί είναι διαφορετικά ερεθίσματα, διαφορετικά κανάλια και δημιουργείται το λεγόμενο πολυεσθητριακό περιβάλλον μάθησης, δημιουργείται αυτή που λέμε η πολυεσθητριακή μάθηση. Κάτι δηλαδή που οδηγεί σε μια προσωπική συνάντηση του ανθρώπου, του ατόμου με την γνώση, με την εμπειρία και από την ώρα που γίνεται μια προσωπική συνάντηση γίνεται προσωπική εμπειρία δηλαδή γνώση. Και για να συνηγορήσω ακόμα περισσότερο στο πόσο σημαντικό είναι αυτό το πράγμα που συζητάμε για τις ιδιαιτερότητες των ανθρώπων που έχουν απώλεια όρασης, έχουν σημαντικά προβλήματα στην όρασή τους. Το πόσο σημαντικό είναι το κανάλι της αφής ή της ακοής που χρησιμοποιούν αντισταθμιστικά για να μπορέσουν να κατανοήσουν αυτό που γίνεται στο περιβάλλον τους. Ή τα αντικείμενα τα οποία περιεργάζονται δεν είναι απλά μια απτική οδός, πρόκειται για όπως λέγαμε απτική αντίληψη, πρόκειται για απτική λογική, πρόκειται για μνήμη απτική. Είναι χαρακτηριστικό το ερώτημα που κάνουμε πολλές φορές στα παιδιά ή στα άτομα που γεννήθηκαν τυφλά εάν βλέπουν όνειρα. Διότι εμείς τα όνειρα τα έχουμε συνηφρασμένα με την εικόνα και απαντούν και εκείνα με τη σειρά τους βεβαίως και βλέπουμε όνειρα αλλά τα όνειρα τα κατανοούμε και τα θυμόμαστε διότι έχουμε το αίσθημα της αφής, είναι μέσω της αφής τα θυμόμαστε και μας είναι κατανοητά. Άρα η απτική μνήμη, οι απτικές εμπειρίες, η απτική λογική, η απτική αντίληψη, όλα αυτά συνθέτουν ένα συλλογισμό, συνθέτουν ένα σύμπαν μέσα στο οποίο λειτουργεί και αλληλεπιδρά το άτομο με αναπηρία όρασης με το περιβάλλον του. Καταλαβαίνετε πως όταν μιλάμε για καθολικό σχεδιασμό αυτές οι άνθρωποι, αυτές οι υπηρεσίες που υπηρετούν αυτό το πράγμα που συζητάμε για καθολικό σχεδιασμό ή το design for all θα πρέπει πραγματικά να έχει μελετήσει, να έχει αναλύσει το πως τα άτομα αυτά προσεγγίζουν το κόσμο, προσεγγίζουν τη γνώση, προσεγγίζουν τα αντικείμενα έτσι ώστε να χτίσουν μέσα τους, να διοικοδομήσουν μέσα τους ένα σύστημα γνωσιακό και να στέκει με μια ισορροπία. Τα κυρίαρχα δηλαδή χαρακτηριστικά μιας απτικής λογικής δεν είναι κάτι απλό, είναι πολυσύνθετο και πολυεπίπεδο και εκεί κυριαρχούν και η κινητικότητα κυριαρχεί και ο προσανατολισμός κυριαρχεί και τα κοινωνικοπολιντικά στοιχεία κυριαρχούν διότι δεν έχουμε την ίδια κουλτούρα σε κάθε χώρα, σε κάθε κράτος, σε κάθε έθνος και φυσικά και πρωτίστως το απτικό ερέθισμα όταν επιτρέπεται και είναι πλούσιο σε αφού. Αυτό λοιπόν αποτελεί μια βάση για να χτιστούν οι δομές και υπηρεσίες έτσι ώστε τα άτομα τα παιδιά με αναπηρία όρασης να μπορούν να έχουν πρόσβαση στην πληροφορία του περιβάλλοντός τους μέσα από οτιδήποτε κανάλι τα βοηθάει και τα ενισχύει όπως βεβαίως είναι η υποστηρητική τεχνολογία. Έτσι λοιπόν σιγά σιγά ανακεφαλαιώνοντας προσπαθώ να συνδυάσω και να δέσω όλα αυτά που σας έχω πει μέχρι τώρα. Όταν υπάρχει βούληση για να ενσωματωθούν πράγματα και να υπηρετούν την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρίες σε κάθε επίπεδο κοινωνικό πολιτιστικό επενδευτικό ό,τι αποτελούσε στο παρελθόν δυσκολία και πρόσκομα στις μέρες μας μετατρέπεται αυτό και γίνεται απέτηση γίνεται δικαίωμα και βεβαίως αν υπάρχει βούληση γίνεται και δυνατότητα. Αυτά για να γίνουνε όπως αναφέρθηκε και πριν πρέπει να μελετώνται οι όροι, οι προϋποθέσεις και βεβαίως τα πρέπει εδώ να υπάρχουνε οι ομάδες το ανέφερα και πριν και διεπιστημονικές αλλά και διαεπιστημονικές η διαφορά της διεπιστημονικότητας και της διαεπιστημονικότητας δεν ελεπτεί στη διεπιστημονικότητα έχουμε πολλές ειδικότητες ας πούμε ένα μουσείο μέσα θα έχει τους φύλακες, το φυλακτικό προσωπικό, θα έχει τους αρχαιολόγους του, θα έχει τους μουσιοπεδαγωγούς του, θα έχει τους αρχιτέκτονες του χώρου, θα έχει πολλές ειδικότητες αυτές οι ειδικότητες για να φύγει από τη διαεπιστημονικότητα και να φτάσουμε στη διαεπιστημονικότητα θα πρέπει να καθίσουνε όλοι σε ένα τραπέζι και να καταλήξουνε όλοι σε μια απόφαση όταν θα μιλάμε για καθολικό σχεδιασμό δείτε το αντίστοιχο παράδειγμα στα σχολεία έχουμε πολλές ειδικότητες, έχουμε ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό, αυτοί που κάνουν κινητικότητα και προσανατολισμό, αυτοί που κάνουν λογοθεραπεία, αυτοί που κάνουν αργοθεραπεία, έχουμε τον ειδικό παιδαγωγό, έχουμε ψυχολόγο, έχουμε κοινωνικό λειτουργό, έχουμε τον γιατρό έχουμε λοιπόν πολλές ειδικότητες και η κάθε ειδικότητα ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να βγάζει και μια έκθεση, ένα report κατά τη γνώμη του όμως αυτό που λείπει είναι μια τελική κατάληξη εφαρμογών και υπερεσιών για το άτομο δηλαδή να καθίσουν όλες οι ειδικότητες και να συνομιλήσουν και να συζητήσουν κατά πόσο αυτά που λέει μία ειδικότητα και η άλλη ειδικότητα μπορούν να συνευπάξουν σε ένα ημερήσιο πρόγραμμα γιατί αυτό είναι τελικά που φτάνει στον τελικό χρήστη, στην οικογένεια δηλαδή, ένα είναι η καθημερινότητά του μπορεί ο κάθε ειδικός να λέει το τι χρειάζεται να γίνει αλλά στο διατάφτα δηλαδή στο να καταλήξουν όλα αυτά σε ένα ημερήσιο πρόγραμμα να είναι κάτι ουτοπικό το διαειπιστημονικό απαιτεί όλες οι ειδικότητες να καθίσουν σε ένα τραπέζι να συζητήσουν όρους, προϋποθέσεις, διευρυμμένες προσβάσεις χαρακτηριστικά των πληθυσμών να δουν αν υπάρχουν έρευνες πεδίου να δουν αν υπάρχουν εφαρμοσμένες διαδικασίες παγκοσμίως, διεθνώς να τα δουν και να καταλήξουν στο ημερήσιο πρόγραμμα δηλαδή κατά πόσον όλα αυτά μπορούν να υλοποιηθούν μέσα σε μια πραγματικότητα σε ένα ρεαλιστικό σχήμα η σκέψη δηλαδή οι προβληματισμοί που υπάρχουν σήμερα και έτσι φαίνεται αγαπητές μου και αγαπητοί μου έτσι φαίνεται ότι είναι η κατάσταση πλέον ότι κάποτε και υπάρχουν πολλές ομιλίες και σκέψεις πάνω σε αυτό κάποτε η αναπηρία ταυτιζόταν με το πρόσωπο η αναπηρία συνόδευε το πρόσωπο ήταν σαν σκιά σαν τη σκιά μας που ποτέ δεν την αποχωριζόμαστε αυτό πλέον δεν υπάρχει η αναπηρία η δυσκολία το πρόβλημα αν θέλετε προκύπτει από τη σχέση που υπάρχει μεταξύ μας με το περιβάλλον όσο η σχέση αυτή με το περιβάλλον μας εξομαλύνεται τόσο λιγότερο φαίνεται το πρόβλημα η δυσκολία δηλαδή έχουμε αθλητές για παράδειγμα με τεχνητά μέλη έχουμε δρομής με τεχνητά μέλη αυτό πριν από χρόνια ήταν ουτοπία σήμερα δεν είναι διότι προχώρησε η επιστήμη προχώρησε αυτός ο κλάδος συγκεκριμένως και αντικατέστησε την δυσκολία των μελών την αντικατέστησε και πλέον αυτοί οι άνθρωποι συμμετέχουν πλέον η σχέση μεταξύ του ανθρώπου με το περιβάλλον του είναι αυτή η οποία καθορίζει και μειώνει το πρόβλημα ή το αυξάνει το πρόβλημα. Οι προβλημασμοί λοιπόν και οι σκέψητες σταματούν νομίζω ότι με την εξέλιξη της τεχνολογίας και με την ενεργοποίηση υπηρεσιών και θεσμών και πλαισίων όπως είναι ο καθολικός σχεδιασμός για τη μάθηση, ο καθολικός σχεδιασμός γενικότερα μέσα εκεί υπάρχει η όμορφη φωλιά του σεβασμού προς το πρόσωπο του άλλου και ο άλλος υπάρχει χωρίς αναπηρίες ή με αναπηρίες χωρίς θέματα ή χωρίς θέματα. Ο σεβασμός στο πρόσωπο του άλλου σημαίνει η κανοποιούνται οι ανάγκες του. Στο βαθμό λοιπόν που υπάρχουν ακόμα πολιτισμικοί αποκλεισμοί αυτό αναπόδευτο αδηγούνται ότι οδηγεί τα πράγματα σε κοινωνικούς αποκλεισμούς. Ο κοινωνικός αποκλεισμός όμως κατά πόσον μπορεί να καλυφθεί, κατά πόσον μπορεί να αντικελωγηθεί, μήπως τελικά πρόκειται για ένα ρατσισμό ο οποίος δεν έχει φύγει ποτέ ή αποκτά διάφορες αποχρώσεις. Γι' αυτό όλα αυτά τα ζητήματα είναι θέματα πολιτικά, πίσω από αυτά κρύβονται πολιτικές βουλήσεις, κρύβονται πολιτικές αποφάσεις και πραγματικά έχουν πολύ πολύ σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση, στην παιδεία γενικότερα. Εύχομαι ολόψυχα το υλικό που σας παρουσίασε να αποτέλεσε μία φορμή για προβληματισμό, για περισσότερο μελέτη. Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας ή συνέχεια σε εσάς. Να είστε καλά. |
