| : Είστε βέβαιοι ότι έχετε δικαίωμα να βρίσκεστε εδώ. Αν την ημέρα που κλείνατε το εισιτήριό σας, κάποιος ή κάποιας σας ρωτούσε, ποιος θα αναλάβει τις υπόλοιπες εισιτήρες σας. Κάποιος ή κάποιος σας ρωτούσε, ποιος θα αναλάβει τις υπόλοιπες εισιτήρες σας. Κάποιος ή κάποιος σας ρωτούσε, ποιος θα αναλάβει τις υπόλοιπες εισιτήρες σας. Κάποιος ή κάποιος σας ρωτούσε, ποιος θα αναλάβει τις υπόλοιπες εισιτήρες σας. Αν την ημέρα που κλείνατε το εισιτήριό σας, κάποιος ή κάποιας σας ρωτούσε, ποιος θα αναλάβει τις υπόλοιπες υποχρεώσεις σας, όσο εσείς θα παρακολουθείτε την εκδήλωση. Αν έπρεπε να πληρώσετε το εισιτήριό σας πιο ακριβά, από ότι θα το πληρώνε, για παράδειγμα, κάποιος με ροσμαλιά που οδηγεί αυτοκίνητο τέσσελα. Αν όλο το υλικό της διοργάνωσης, η πρόσκληση, το πρόγραμμα, η αφίσα, αναφερόταν σε ανθρώπους με ροσμαλιά και αυτοκίνητο τέσσελα και όλοι οι ομιλητές και οι ομιλήτρες τέρκιασαν απόλυτα με αυτή την περιγραφή. Εάν οι υπόλοιποι συμμετέχοντες της εκδήλωσης σας κοίτασαν από πάνω ως κάτω και έδιναν να πιστεύουν ότι άνθρωποι σαν κι εσάς χωρίς ροσμαλιά και χωρίς τέσσελα δεν έχουν καμία θέση σε μια τέτοια εκδήλωση. Αν ο χώρος ήταν πολύ ζεστός ή πολύ κρύος για εσάς, εάν όταν τελείωνε η εκδήλωση οι άνθρωποι με τα ροσμαλιά και τα τέσσελα έδειχναν να περιμένουν από εσάς να καθαρίσετε την αίθουσα επειδή μοιάζετε με τα άτομα που συνήθως κάνουν αυτή τη δουλειά. Αν συνέβαινε κάτι από όλα αυτά ή και όλα αυτά μαζί θα εξακολουθούσατε να νιώθετε βέβαιοι ότι έχετε δικαίωμα να βρίσκεστε εδώ. Πριν από τρεις εβδομάδες βρισκόμουν στο αυτοκίνητό μας, που δεν είναι τέσσελα, με την κόρη μου που είναι τριών ετών και συζητούσαμε για το τι μπορεί να θέλει να γίνει όταν μεγαλώσει. Αφού μιλήσαμε για γιατρούς, για ζωγράφους, για γεωργούς, για κτινιάτρους, για ψαράδες, η Λέκτρα με ρώτησε μπορούμε να βγούμε τώρα και για τις κυρίες. Να σας πω ότι η Λέκτρα έχει μεγαλώσει παράλληλα με το Women on Top, το μη κερδοσκοπικό οργανισμό που έχω ιδρύσει για την επαγγελματική ενδυνάμωση των γυναικών και την ισότητα στην εργασία. Παρ' όλα αυτά, εξαιτίας της γλώσσας που χρησιμοποιούμε καθημερινά όλες τις ώρες, η κόρη μου δεν αισθάνεται βέβαιη για το αν συμπεριλαμβάνεται σε πολλά από τα επαγγέλματα με τα οποία θα της άρεσε να ασχοληθεί. Αυτό που βιώνει, έστω και στο μυαλό της, στα τρία της χρόνια, λέγεται επαγγελματικός διαχωρισμός λόγω φύλου και έχει δύο διαστάσεις, την οριζόντια και την κάθετη. Η οριζόντια διάστασή του σημαίνει ότι άντρες και γυναίκες έχουμε την τάση να συγκεντρωνόμαστε σε συγκεκριμένα επαγγελματικά παιδεία σε ποσοστό δυσανάλογο με αυτό που μας αναλογεί βάσει της συμμετοχής μας στη συνολική απασχόληση. Σημαίνει ότι ανδρικά επαγγέλματα θεωρούνται εκείνας στα οποία οι άντρες συμμετέχουν σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στο συνολικό εργατικό δυναμικό και γυναική επαγγέλματα αυτά στα οποία οι γυναίκες συμμετέχουν σε δυσανάλογα μεγάλο βαθμό. Με βάζει τα πρόσφατα στοιχεία της EuroState, ο επαγγελματικός διαχωρισμός λόγω φύλου αποτελεί μελανόσημη για την Ελλάδα και είμαι σίγουρη ότι ήδη πολλοί από εσάς μπορείτε και μόνοι σας να σκεφτείτε επαγγέλματα ως ανδρικά ή ως γυναικεία. Συγκεκριμένα το 2015 το 22% των γυναικών ασχολούνταν σε παιδεία που είχαν να κάνουν με την ανθρώπινη υγεία, την εκπαίδευση, την κοινωνική εργασία και μόνο το 8% των ανδρών εργάζονταν σε αυτά τα επαγγέλματα. Στις θετικές επιστήμες και τη τεχνολογία ισχύει το ακριβώς αντίστροφο. Στην Ελλάδα οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 12,7% των ειδικών στο τομέα της τεχνολογίας, της πληροφορικής συγκεκριμένα. Από την άλλη ο κάθετος επαγγελματικός διαχωρισμός αφορά όλα τα επαγγελματικά παιδιά που μπορεί να σας έρχονται στο μυαλό. Είναι η τάση ανδρών και γυναικών να κατατάσσονται σε ιραρχικές βαθμίδες ανάλογα με το φύλο τους, με τους άντρες να συγκεντρώνονται στις ανώτερες και τις γυναίκες στις κατώτερες, ακόμα και στο ίδιο επάγγελμα μέσα. Για παράδειγμα πόσες φορές σας έχει συμβεί να σας ριβάει το καφέ ένας άντρας γραμματέας ή στο χώρο της επικοινωνίας που θεωρείται γυναικοκρατούμενος πόσες ιδιοκτήτρες εταιρείων γνωρίζετε ή στο χώρο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης συναντάται συχνά άντρες δασκάλους και γυναίκες διευθύντρες σχολικών μονάδων. Και να το βάλουμε και σε αριθμούς. Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία, στην Ελλάδα, στις κυβερνήσεις μας, στα δικητικά συμβούλια των εταιριών, στα μεγάλα θελητικά σωματεία, στους οργανισμούς που αποφασίζουν ποιες επιστημονικές έρευνες θα χρηματοδοτηθούν, η εκπροσώπιση των γυναικών δεν ξεπερνά ποτέ το 13%. Οι υπόλοιποι έχουν όλη ροζμαλιά και οδηγούν τέσσερα. Δεν είναι λοιπόν απόρροι κανείς που νιώθουμε αβεβές για το αν ανήκουμε εδώ, για το αν ανήκουμε στην αγορά εργασίας, για το αν ανήκουμε στην εταιρεία μας, σε μια θέση ευθύνης, σε ένα μεγάλο συνέδριο, σε μια κλειστή σύσκεψη, σε ένα επαγγελματικό δείπνο, στη σκηνή μιας σημαντικής διοργάνωσης. Λογικά ξέρουμε ότι κανείς δεν μας το απαγορεύει. Μεγαλώνουμε μάλιστα με την πεποίθηση, με το μήνυμα ότι ό,τι θελήσουμε μπορούμε να το καταφέρουμε, ότι όλη η δρόμο είναι ανοιχτή μπροστά μας. Ότι αν δουλέψουμε αρκετά σκληρά, μπορούμε να υπερπηδίσουμε όλα τα εμπόδια και να αντιμετωπίσουμε μόνες μας ακόμα και τις λίγες αισθείες ανισότητας που κάποιοι λένε ότι υπάρχουν γύρω μας. Μπορεί και να μην πιστεύουμε καν ότι υπάρχουν. Όμως στις περισσότερες κάποια στιγμή στη διάρκεια της διαδρομής θα αναρωτηθούμε. Έχω δικαίωμα να αφήσω την οικογένειά μου και να φιερώσω χρόνο και ενέργεια στην καριέρα μου. Έχω δικαίωμα να ζητήσω περισσότερα χρήματα αν κάποιος έχει αποφασίσει ότι τόσα αξίζω, πολύ συχνά λιγότερο από τους άντρες συναδέλφους μου. Έχω δικαίωμα να πάω σε αυτό το επαγγελματικό ταξίδι, όταν οι άντρες συναδελφοί μου με καλλινεχτίζουν γύρω στις 10 συγκαταβατικά και μου λένε ότι οι ίδιοι θα συνεχίσουν σε κάποιο strip club. Έχω δικαίωμα να διαταράξω την ισορροπία μιας επαγγελματικής σχέσης ή ομάδας, όταν κάποιος άντρας με αντιμετωπίζει σε σεξουαλικό αντικείμενο ή περιμένει από μένα να συμμαζέψω τα απομεινάρια της κάθε σύσκεψης. Έχω δικαίωμα να διεκδικήσω περισσότερη εξουσία, περισσότερη ευθύνη σε χώρους που το μεγαλύτερο μέρος της εξουσίας και της ευθύνης συγκεντρώνονται στα χέρια ανδρών. Τα ερωτήματα αυτά δεν ξεπηδάνε κάποια στιγμή μέσα μας ξαφνικά. Είναι ερωτήματα που μας καλλιεργεί σε εξυστητική μας γλώσσα, που συχνά αποκλεί τις γυναίκες ή απλώς τις εννοεί, αλλά σπάνια τις συμπεριλαμβάνει ξεκάθαρα. Είναι ερωτήματα που καλλιεργεί μέσα μας ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένο στη δημοσία δίκηση. Το γεγονός ότι θεωρούμε την προσχολική αγωγή των παιδιών ως μέσο για τη συμφιλίωση της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής των μαμάδων, αλλά όχι όλων των γονιών. Ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένη στις δημόσια συγκοινωνίες που εξυπηρετούν καλύτερα τους άνδρες που πηγαίνουν έρχονται από το σπίτι στη δουλειά και οι λιγότερο καλά της γυναίκες οι οποίες χρησιμοποιούν τα μέσα συγκοινωνίας περισσότερο, αλλά παράλληλα αναλαμβάνουν και το 75% των άμυς των υπηρεσιών φροντίδας. Είναι ερωτήματα που μας καλλιεργούν οι εταιρίες τις οποίες θα θέλαμε να δουλέψουμε όταν δεν προσλαμβάνουν γυναίκες εκεί γύρω στα 29, γιατί φοβούνται ότι όταν κάνουν παιδιά θα τις χάσουν. Ή δεν αναθέτουν σημαντικά projects τις γυναίκες που ήδη έχουν οικογένεια επειδή πιστεύουν ότι δεν τις ενδιαφέρει πια ή επειδή φοβούνται ότι δεν θα τα βγάλουν πέρα. Είναι ερωτήματα που μας καλλιεργεί η εκπαίδευση. Οι δάσκαλοι που πιστεύουν ακράδαντα ότι δεν τα παίρνουμε και πολύ τα μαθηματικά και εκπλήσσονται όταν έρχονται αντιμετωπίδι με το ενδεχόμενο ότι μπορεί τελικά και να τα παίρνουμε. Είναι ερωτήματα που μας καλλιεργούν οι εικόνες που βλέπουμε γύρω μας, στην online και την offline ζωή μας. Αν κάνετε μια αναζήτηση στο internet για γυναίκες, εικόνες γυναικών που εργάζονται, θα έρθετε αντιμέτωποι με τέτοιες εικόνες ή στην καλύτερη περίπτωση με τέτοιες εικόνες. Και θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είτε οι γυναίκες δεν εργάζονται, είτε προσπαθούν να εργαστούν αλλά γελάνε πάρα πολύ και δεν τα καταφέρνουν. Αλλά και έξω από το internet, στην πραγματική ζωή, εικόνες που βλέπουμε στο σπίτι για το ποιος κάνει συνήθως τις δουλειές, για το ποιος συχνάζει στις καφετέρες των εταιριών μετά τις 7 το απόγευμα. Δεν λένε και αυτές τη δική τους ιστορία. Το πρόβλημα με την αβεβαιότητα του ανήκω άραγε εδώ δεν είναι μόνο ότι πολύ συχνά καταλήγω να μην ανήκω. Είναι ότι ακόμα και όταν ανήκω αισθάνομαι και συμπεριφέρομαι λες και κάποιος πρέπει να μου δώσει την άδεια. Για να εξασφαλίσω την άδεια αυτή καταβάλλω 2,5 φορές μεγαλύτερη προσπάθεια από ότι ένας άντρας είναι αδελφός μου για να πετύχω την ίδια αναγνώριση. Σπαταλάω χρόνο και ενέργεια για να πείσω ότι παρόλο που είμαι μητέρα μπορώ να ενδιαφέρομαι εξίσου για τη δουλειά μου. Νιώθω ότι στο πρόσωπό μου κρίνονται και όταν αποτυγχάνω καταδικάζονται όλες οι γυναίκες και δυσκολεύομαι να διεκδικήσω αυτά που αξίζουν, δυσκολεύομαι να πω όχι σε αυτά που με παραβιάζουν και δυσκολεύομαι να ξεφύγω από το αδιέξοδο που λέει ότι αν είμαι ικανή δεν μπορώ να είμαι συμπαθής και το αντίστροφο. Εσείς τι θα κάνατε αν νιώθατε ότι δεν αξίζεται να βρίσκεστε εδώ. Κάποιοι και κάποιες από εσάς θα φεύγατε. Κάποιοι και κάποιες από εσάς θα νιώθατε ανώτεροι που καταφέρατε να μπείτε και θα δικαιολογούσατε το γεγονός ότι δεν μπορούν να μπουν και άλλοι σαν κι εσάς. Κάποιοι και κάποιες από εσάς θα αρχίσατε να φωνάζετε και να διαμαρτυρώσαστε τους ομιλητές. Κάποιοι και κάποιες από εσάς θα ζαρώνονται σε μια γωνιά και θα μένατε σιωπηλή γιατί δεν θα είχατε πού άλλο να πάτε. Και ίσως κάποιοι άλλοι προσπαθούσατε να οργανώσετε μια παράλληλη εκδήλωση για ανθρώπους που σας μοιάζουν. Αυτές είναι συνήθως οι στρατηγικές που υιοθετούν και οι γυναίκες για να επιβιώσουν σε χωρούς εργασίας που τους προκαλούν αβεβαιότητα για το αν ανήκουν εκεί. Και οι άντρες? Σίγουρα οι άντρες θα είναι βέβαιοι για όλα. Είναι όμως. Δεν έχουν να αντιμετωπίσουν τη στερεοτυπική αβεβαιότητα για το αν τελικά οι γυναίκες είναι αρκετά ικανές. Την αβεβαιότητα για το κεκτημένο που μπορεί να χάσουν εάν τα πράγματα αρχίσουν να λειτουργούν πιο ισότιμα. Την αβεβαιότητα για το τι πρέπει να κάνουν εάν θέλουν να φέρουν μια θετική αλλαγή χωρίς να προσβάλουν κανέναν. Την αβεβαιότητα για το πώς θα τους κρίνουν και αν θα τους εξοστρακίσουν οι άλλοι άντρες και τα άλλα πρόσωπα ευθύνης εάν αποφασίσουν να αλλάξουν αυτό που έκαναν μέχρι τώρα και να αρχίσουν να παρεμβαίνουν στις ανισότητες. Και κυρίως την αβεβαιότητα του αν μπορούν να αφήσουν για λίγο στην άκρη τα ροσμαλιά και τα τέσλα και να μην κουβαράνε συνέχεια το φορτιό που αυτά τους δίνουν μερικές φορές. Θυμάστε τον επαγγελματικό διαχωρισμό λογοφύλου. Εκτός από την αβεβαιότητα των γυναικών για το αν ανήκουν σε τομείς θετικών επιστημών και σε θέσεις ευθύνης, δείχνουμε την ίδια ένταση και την αβεβαιότητα των αντρών για το αν έχουν το δικαίωμα να ρίξουν ταχύτητα και το αν έχουν τις ικανότητες να αναλάβουν επαγγέλματα τα οποία έχουν στο επίκεντρο τη φροντίδα και τους πιο αδύναμους ανθρώπους. Και η αβεβαιότητα των αντρών γεννάει και αυτές οι στρατηγικές. Τη στρατηγική του δεν υπάρχουν πια ανισότητες ή τη στρατηγική του εγώ δεν έχω καμία προκατάληψη. Τη στρατηγική του ένας αλγόριθμος θα μας δώσει περισσότερες λύσεις. Και τη στρατηγική του τι να κάνουμε αφού είμαστε καλύτεροι. Όμως καμία από αυτές τις στρατηγικές δεν έχει αποτέλεσμα. Γιατί κάθε μία αγνοεί την πραγματικότητα άλλων ανθρώπων. Και όλες διαιωνίζουν το σύστημα όπως ακριβώς είναι και γιατί οι αλγόριθμοι είναι τόσο αντικειμενικοί όσο είμαστε και εμείς που τους δημιουργούμε. Όπως ο αλγόριθμος που έφτιαξε η Amazon για την αντικειμενική επιλογή του προσωπικού της. Ο οποίος εξακολούθησε να επιλέγει για τις ανώτερες θέσεις των μηχανικών άντρες. Όχι επειδή ήταν το αντικειμενικό αλλά επειδή τα βιογραφικά με τα οποία τον είχαμε τροφοθετήσει εμείς οι άνθρωποι σπάνια προέρχονται από γυναίκες. Το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης της Amazon καταργήθηκε. Αλλά ο σκοπός δεν είναι αυτός να καταργούμε τις πιθανές λύσεις. Ο σκοπός είναι να γίνουμε όλοι καλύτεροι και καλύτερες έτσι ώστε να μπορούμε μεταξύ άλλων να φτιάχνουμε και καλύτερη τεχνολογία. Καλύτερες λύσεις. Η επικοινωνία μεταξύ αντρών και γυναικών, η επικοινωνία μεταξύ γυναικών και γυναικών, μεταξύ αντρών και αντρών, μεταξύ ανθρώπων με ροσμαλιά και φαλακρών ανθρώπων. Η επικοινωνία για το πως νιώθουμε, τι φοβόμαστε, τι μας πληγώνει, τι επιθυμούμε, τι προσπαθούμε να πετύχουμε, τι μας κάνει να νιώθουμε αβέβαιοι. Το οραμά μας, την ανάγκη μας, την βοήθεια που μπορούμε να προσφέρουμε, το τι θέλουμε να αλλάξει. Σε ένα σχολείο στην Αθήνα, ένας μαθητής ελληνικής καταγωγής, είπε χωρίς να το πολυσκεφτεί ότι για την αύξηση της εγκληματικότητας στη γειτονιά του, έφταγαν οι μετανάστες. Ο διπλανός του, που καταγόταν από οικογένεια μεταναστών, δάκρυσε όταν τον άκουσε και ο φίλος του σοκαρίστηκε. Συνειδητοποίησε τι είχε πει, ζήτησε συγγνώμη, έκανε ό,τι μπορούσε για να επανορθώσει. Τι θα είχε συμβεί, ρώτησα την καθηγήτριά τους, αν ο μετανάστες μαθητής δεν είχε δακρύσει, αλλά είχε σηκωθεί πάνω έξαλος, έτοιμος για καβγά. Τι συμβαίνει όταν ανταποδίδουμε τις προσβολές που δεχόμαστε. Τι συμβαίνει όταν βγαίνουμε από την τάξη και παρατάμε το σχολείο, όταν σταματάμε να κάνουμε παρέα με ανθρώπους που μπορεί να μας πληγώσουν. Τελειώνει έτσι η διαμάχη που δημιουργούν τα στερεότυπα, που δημιουργούν οι δυσκολίες που έχουμε για να μπούμε στα παπούτσια των άλλων, η άγνοιά μας. Κλείνουν οι πληγές μας, επουλώνεται η αβεβαιότητά μας για το αν ανήκουμε. Δύσκολα, ίσως και ποτέ. Ο μόνος τρόπος να γίνει αυτή η αβεβαιότητα-αβεβαιότητα είναι η ανοιχτή επικοινωνία. Είναι η τόλμη μας να δείξουμε ότι κάτι μας πόνεσε. Η απόφασή μας να είμαστε ειλικρινείς και διαφανείς, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να εκτεθούμε. Αυτή η έκθεση είναι ο μόνος τρόπος να αποκτήσουμε την αβεβαιότητα ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο μέλλον. Για όλους και για όλες. Ευχαριστώ. |
