| : [♪ Μουσική Σκέφτηκα να σας μιλήσω για την αξία του μέτρου ή για το μέτρο ως αξία. Καταρχάς είμαι ο πρώτος ο μιλητής οπότε θα μου δικαιολογήσετε και να χάσω τα λόγια μου και να αντιμετωπίσω προβλήματα. Το μέτρο ως αξία ή αξία ή αξία του μέτρου. Η μουσική την οποία εγώ υπηρετώ είναι ίσως η τέχνη του μέτρου. Απετεί από τους ανθρώπους που την υπηρετούν μεγάλη ισορροπία. Ισορροπία ανάμεσα στην τέχνη και την επιστήμη, ανάμεσα στην πρωτοπορία και την παράδοση, ανάμεσα στον ακροατή και τον μουσικό, τον συνθέτη και τον εκτελεστή, τον δάσκαλο και τον δημιουργό και ένα σωρό άλλες αντιθέσεις στις οποίες ασκούμαστε η μουσική καθημερινά. Δύσκολο όμως να μιλήσεις κανείς κανονικά για το μέτρο, γι' αυτό και αναζήτησα στην αρχή τον ορισμό του μέτρου σε ένα λεξικό, σε ένα φιλοσοφικό λεξικό, που έλεγε ότι το μέτρο είναι η βάση για την κρίση και την αξιολόγηση. Είναι η συνείδηση, το μέτρο για ό,τι πράττουμε. Πολύ δύσκολο. Σκέφτηκα τις λέξεις που είναι παράγωγες από το μέτρο, όπως είναι η μετριοφροσύνη, η μετριοπάθεια ή τα αντίθετα, όπως είναι η αμετροέπεια ή η μετριότητα. Όλα αυτές είναι έννοιες που τις χρησιμοποιούμε καθημερινά, αλλά πολύ δύσκολα τις σκεφτόμαστε. Που αναζητούμε το μέτρο? Το βλέπουμε στη φύση και το θαυμάζουμε. Αναζητάμε το μέτρο στα πονήματα των ανθρώπων, στη δημιουργία, στα βιβλία, στην ιστορία, στα γεγονότα. Αλλά κυρίως το αναζητούμε στους ανθρώπους, σ' αυτό που θα λέγαμε ζωντανά παραδείγματα. Θα μου επιτρέψετε να αναφέρω δύο δικά μου ζωντανά παραδείγματα και θα αναφέρω δύο δασκάλους που είχα. Ο δάσκαλός μου στο Φλάουτο, ο Νίκος Δε Πούντις, λεγόταν, ο οποίος ήταν ένας καθόλα μετρημένος άνθρωπος. Ένας ισορροπημένος μουσικός, εξαιρετικός δάσκαλος, προσινής, ευγενής και ένα σωρό άλλα επίθετα που θα μπορούσα να περιγράψω. Πιο πολύ μας μάθαινε πώς να μελετάμε και πώς να λύνουμε τα προβλήματα, πώς να αναγνωρίζουμε τα προβλήματα και πώς να τα λύνουμε, παρά το πώς έπρεπε να εφαρμόσουμε κάτι συγκεκριμένα. Δηλαδή πιο πολύ μας έλεγε, κατάλαβε ότι κάτι παίζεις λάθος και διορθωσέ το, παρά αυτό το παίζεις λάθος θα το παίξεις έτσι. Όλα αυτά τα επίθετα που χρησιμοποιήσα για τον δάσκαλό μου στο φλάουτο θα μπορούσα να τα χρησιμοποιήσω και πολλαπλάσια για τον δάσκαλό μου στη σύνθεση. Ένας σπουδαίος συνθέτης, ο οποίος λεγόταν Δημήτρης Δραγατάκης. Απόλυτα ισορροπημένος άνθρωπος, ένας απίστευτος δημιουργός, εκπληκτικός συνθέτης, μοναδικός άνθρωπος, μασίλιστης, μοναδικός δημιουργός, εκπληκτικός συνθέτης, μοναδικός άνθρωπος, μας δίδαξε το μέτρο απέναντι στη μουσική, μας δίδαξε το μέτρο απέναντι στους ανθρώπους, στους φίλους, στους συνεργάτες, το μέτρο απέναντι τελικά στην ίδια τη ζωή. Ο λιγόλογος, σε αντίθεση με εμάς, ο οποίος στα καλά του λόγια, στα κακά του λόγια, ήταν πάντοτε απόλυτα μετρημένος. Ακόμα και θα φέρω σαν παράδειγμα, όταν τον συναντούσαμε οι μαθητές του, παραδείγματος χάριν στο ΦΟΑΓΕ του Μεγάρου Μουσική στην Αθήνα, όπου περίμενε την εκτέλεση ενός, περιμέναμε όλοι μαζί με εκείνον την εκτέλεση ενός έργου του και ήτανε μαγικό να βλέπεις έναν άνθρωπο, να κρατάει απόλυτες ισορροπίες ανάμεσα σε όλους τους ρόλους που είχε, ανάμεσα στο ρόλο του δημιουργού, του δασκάλου, του φίλου. Τελικά όλα αυτά μας διαμορφώνουν, μας διαμόρφωσαν, διαρκώς μας διαμορφώνουν. Θα απαντούσα το τελευταίο, το διαρκώς, διότι η κατάκτηση του μέτρου δεν συμβαίνει άπαξη στη ζωή. Είναι μια διαρκής άσκηση, είναι αγώνας καθημερινός που μας υποχρεώνει να επαναπροσδιορίζουμε και να επανατοποθετούμε τον εαυτό μας στα καινούργια όρια που θέτει η ζωή γύρω μας. Αυτό είναι το σημαντικό. Εδώ θα πω κάτι το οποίο μπορεί να ακουστεί και λίγο ξύμωρο. Το μέτρο στην πραγματικότητα απαιτεί ρίσκο. Δεν είναι ασφάλεια το μέτρο, δεν είναι κάτι ασφαλές. Το μέτρο θα το επαναλάβω, απαιτεί ρίσκο, απαιτεί διαρκώς να θέτουμε καινούργια όρια, να μεγεθύνουμε αυτά τα όρια και να επανατοποθετούμε τον εαυτό μας μέσα σε αυτά. Αν κοιτάξουμε τώρα τις αντίθετες λέξεις, όπως είναι η αμετροέπεια, ένας άνθρωπος που δεν έχει μέτρο ή όπως είναι η λέξη μετριότητα που τη χρησιμοποιούμε τόσο εύκολα, αλλά που αν μας ρωτούσανε ακριβώς τι σημαίνει δεν θα μπορούσαμε να το περιγράψουμε. Ο Πλούταρχος αναφέρει σε έναν από τους βίους του, αν δεν κάνω λάθος στον Δημήτριο το πολιορκητή, ότι η αθωότητα σαν χαρακτηριστικό σε έναν άνθρωπο που δεν έχει γνώση του κακού, δεν είναι προτέρημα, αλλά ανοησία. Έτσι λοιπόν θα έλεγα ότι ένας άνθρωπος ο οποίος διάγει έναν μετριοπαθή, μετρημένο βίο, χωρίς όμως τη γνώση της υπέρβασης των ορίων, δεν είναι ένας άνθρωπος μετρημένος, είναι ένας άνθρωπος μέτριος. Και αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία και πάρα πολύ μεγάλη αξία, όταν προσπαθούμε να προσδιορίσουμε τελικά το ίδιο το μέτρο στη ζωή μας. Και εδώ τίθεται ένα μεγάλο ερώτημα. Οι μεγάλοι άνθρωποι, οι μεγάλοι δημιουργοί, χαρακτηρίζονταν από όλα αυτά τα επίθετα που έχουν σαν συνθετικό τους τη λέξη μέτρο, δεν μας γοητεύουν οι ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν τη ζωή τους χωρίς μέτρο, οι άνθρωποι που υπερεύησαν το καθιερωμένο, οι άνθρωποι που ξεπέρασαν αυτό που θα λέγαμε σήμερα συνηθισμένη απλή ζωή. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μπετόβεν ή ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν άνθρωποι μετρημένοι. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ή ο Μέγας Ναπολέων ήταν άνθρωποι με απόλυτη ισορροπία στην πίηση ο Ρενμπό ή ο Διονύσιος Ολωμός. Θα μπορούσαμε αυτούς να τους χαρακτηρίσουμε αμετροεπείς, αποκλείεται, μέτριους σε καμία περίπτωση, μετριόφρονες, δεν μπορώ να το απαντήσω γιατί δεν τους συναναστράφηκα τους ανθρώπους, αλλά πότε μας λέει η ιστορία, μάλλον δύσκολο. Τουλάχιστον για τον Μπετόβεν που γνωρίζω καλά, πολύ δύσκολα θα μπορούσα κανείς να τον χαρακτηρίσει με τριόφρονα. Κάποτε του είπε ένας μουσικός, του λέει το έργο σας αυτό που παίχτηκε χθες το βράδυ δεν άρεσε. Και ο Μπετόβεν του απάντησε, δεν έχει καμία σημαντία, αργότερα θα αρέσει. Η άσκηση στην μουσική είναι διαρκής, η άσκηση στη ζωή είναι διαρκής. Και εδώ ακριβώς θέτω το ερώτημα για τους ανθρώπους που είπα πριν, τελικά τι θαυμάζουμε σε αυτούς τους ανθρώπους. Την υπέρβαση των ορίων, την κατάληση των ορίων, την επίτευση άπαξο όπως είπα στην αρχή του μέτρου. Νομίζω πως όχι, νομίζω πως αυτό που θαυμάζουμε είναι η χάραξη νέων ορίων. Νομίζω αυτό που χαρακτηρίζει τις μεγάλες προσωπικότητες είναι η χάραξη νέων μεγάλων ορίων, τα οποία εμείς οι απλοί άνθρωποι αρχικά δεν μπορούμε να διακρίνουμε, αρχικά δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε, δεν μπορούμε να προσμετρήσουμε. Οπότε μας είναι δύσκολο, μας είναι σχεδόν αδύνατο να βρούμε τη μεσότητά τους, να βρούμε το σημείο της ισορροπίας αυτών των μεγάλων ανθρώπων. Διότι κανένα μεγάλο έργο, κανένα μεγάλο δημιούργημα, καμία μεγάλη πράξη δεν μπορεί να συμβεί εάν δεν είναι αποτέλεσμα μιας ισορροπίας του ανθρώπου που την επιτελεί. Ο Αριστοτέλης έλεγε πως η ευτυχία, η ευδαιμονία εξαρτώνται από τη μεσότητα, εξαρτώνται από το μέτρο, εξαρτώνται από τη γνώση η οποία τελικά είναι και η μόνη αυτοπεποίθηση. Λέω πάρα πολύ συχνά στους μαθητές μου ότι στην εποχή μας, και όχι μόνο, η μόνη φυλακή, η μόνη ανελευθερία είναι η άγνοια. Θα έλεγα λοιπόν ότι ο αγώνας μας για την κατάκτηση του μέτρου, εκτός από το ότι χαλιβδώνει το χαρακτήρα στη πραγματικότητα, συσορεύει, και συγχωρέστε με αυτή την τακτική λέξη, γνώση μέσα στη συνείδησή μας. Εγώ αγωνίζομαι καθημερινά για την κατάκτηση αυτή. Μέτρα, όρια, διαστάσεις. Προσπαθώ καθημερινά να υπερβώ το συνηθισμένο. Αν δεν το έκανα αυτό δεν θα ήμουν δημιουργός, δεν θα είχα αυτό το ρίσκο που είπα προηγουμένως. Προσπαθώ να διακρίνω, να προσδιορίσω, να περιγράψω στον εαυτό μου αυτά τα όρια και να επανατοποθετήσω τον εαυτό μου. Διότι τελικά ο αγώνας για το υψηλό δεν είναι τίποτε άλλο, τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο από αυτή τη διαρκή διαδικασία. Θα ξαναγυρίσω στον ορισμό που είπα στην αρχή. Ότι τελικά το μέτρο, όπως πολύ σωστά έλεγε το λεξικό που φιλομέτρησα, λέει ότι είναι η βάση για την κρίση και την αξιολόγηση. Λέει πως είναι η συνείδηση που μας βοηθάει ως μέσον για ό,τι πράττουμε. Έχουμε συναντήσει όλης τη ζωή μας ανθρώπους, και για να καταλήξουμε ένα τέτοιο παράδειγμα, που δεν είχαν μέτρο. Διάλεξα τυχαία, όχι τόσο, ένα παράδειγμα από τη δική μου ζωή. Έναν άνθρωπο από το θέατρο τέχνης, στο οποίο υπηρέτησα για σχεδόν 15 χρόνια. Ήταν ο Γιώργος Λαζάνης, ηθοποιός, σκηνοθέτης, διάδοχος του Κουν, ο οποίος είχε θέσει τη ζωή του ολόκληρη στην υπηρεσία του θεάτρου. Τίποτα δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί στη ζωή του μετρημένο. Σε όλα του ήταν επάνω από αυτά τα όρια. Στην πρόβα που δεν τελείωνε ποτέ, που δεν κουραζόταν ποτέ, στο τσιγάρο, στο θυμό του, στο θαυμασμό του, στην αγάπη του για το θέατρο, στην φροντίδα για τους ανθρώπους που εργαζόντουσαν εκεί, πόσο χρήσιμος είναι ένας τέτοιος άνθρωπος στη ζωή μας σε συνδυασμό με έναν άνθρωπο, σαν τον δάσκαλό μου που είπα στην αρχή, τον Δημήτρη Τυραγκατάκη, ο οποίος ήταν ένας καθόλα μετρημένος και ισορροπημένος άνθρωπος. Μα τελικά, μιλώντας για αυτούς τους δύο ανθρώπους, φαίνοντας σαν παράδειγμα αυτούς τους δύο ανθρώπους, στη πραγματικότητα τι έκανα. Έθεσα δύο όρια, χωρίς να το θέλω ή απόλυτα ήθελημένα. Και ανάμεσα σε αυτά τα δύο όρια, πρέπει να καλέσω τον εαυτό μου να τοποθετηθεί και να πάρει τη σωστή του θέση. Δηλαδή, να ανακαλύψει ξανά την αξία της μεσότητας, την αξία της ισορροπίας. Δεν ξέρω αν ξεπέρασα το μέτρο σε αυτή την εισήγηση, σε αυτή την σύντομη ομιλία. Πάντως, σίγουρα ήθελα να σας μεταφέρω σκέψεις για την αξία του μέτρου και να προσπαθήσω να περιγράψω το μέτρο ως αξία. Σας ευχαριστώ. Καλησπέρα. |
