| : [♪ Μουσικήρια Μουσική pray for Christmas and Easter time. Γεια σας, αγαπημένα μου παιδιά. Το σημερινό μας μάθημα αφορά στις μουσικές παραδόσεις και τα έθιμα του Πάσχα. Κυρίως αφορά τους ύμνους, τα εγκόμια και τα απολιτήκια που ακούμε στην Εκκλησία την περίοδο αυτή. Όπως όλοι γνωρίζουμε, το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. Οι λατρευτικές εκδηλώσεις ξεκινούν τη Μεγάλη Σαρακοστή και κορυφώνονται τη Μεγάλη Εβδομάδα. Τις πρώτες δωμάδες της Μεγάλης Σαρακοστής, οι πιστοί πηγαίνουν στην Εκκλησία για να ακούσουν τους χαιρετισμούς. Την τελευταία Παρασκευή, όμως, ακούμε και ένα θεσπέσιο ύμνο, ο οποίος ονομάζεται Ακάθιστος Ήμνος. Ο Ακάθιστος Ήμνος πήρε το όνομά του από το γεγονός του ότι οι πιστοί τον έψαλαν για πρώτη φορά σε όρθια στάση, όταν η Κωνσταντινούπολη θα έπεφτε στα χέρια των Τούρκων. Όσον αφορά το είδος του ύμνου, είναι ένα κοντάκιο. Κοντάκιο είναι ένας ύμνος που αποτελείται από ένα προήμιο, δηλαδή ένα πρόλογο, και 24 οίκους ή αλλιώς στροφές, σε ελληνική αλφαβητική ακροστιχίδα, από το α έως το ω, όπως είναι και τα γράμματα της αβ. Ο κάθε οίκος είναι γραμμένος πάνω στους κανόνες της ομοτονίας, ισολαβίας και εν μέρη της ομοιοκαταληξίας. Θα ήθελα τώρα να δούμε το κείμενο το οποίο διαβάζουν οι ψάλτες κατά τη διάρκεια του εκκλησιασμού και να καταλάβουμε αυτά τα περίεργα για μας σημάδια, τα οποία δεν είναι τίποτα άλλο από χαρακτήρες, ποσότητας. Έτσι ονομάζονται στη βυζαντινή μας μουσική ή αλλιώς βυζαντινή παρασυμματική. Τι είναι τώρα οι χαρακτήρες ποσότητας? Είναι οι νότες που βλέπουν οι ψάλτες και καταλαβαίνουν πόσο πρέπει να ανεβάσουν ή να κατεβάσουν τη φωνή τους κατά τη διάρκεια του ψαλμού. Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική είναι κυρίως φωνητική, δεν χρησιμοποιεί μουσικά όργανα και είναι μονοφωνική. Οι μελωδίες της συνοδεύονται με ένα συνεχόμενο φθόγκο που τον ονομάζουμε ίσο. Οι φθόγκοι της βυζαντινής μουσικής είναι οι εξής, Πα, Βου, Γα, Δι και Ζο, Νι. Και έχουν πάρει τα ονόματά τους από τα 7 πρώτα γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου. Στη συνέχεια υπάρχουν σημάδια τα οποία δείχνουν στον ερμηνευτή, δηλαδή στο ψάλτι, πόσο πρέπει να κρατήσει αυτούς τους φθόγκους. Αλλά ας πάμε τώρα να τους δούμε αναλυτικά. Οι βασικοί χαρακτήρες της βυζαντινής παρασυμματικής. Θέλω να δείτε στην εικόνα τον πρώτο χαρακτήρα, ο οποίος είναι χαρακτήρας ποσότητας. Ονομάζεται ίσο ή αλλιώς χαρακτήρας ισότητας. Τι σημαίνει αυτό? Ότι όταν ο ψάλτης τον βλέπει στο κείμενό του, κρατάει τη φωνή του σε ευθεία γραμμή. Ο από κάτω χαρακτήρας ονομάζεται Ολίγο και είναι χαρακτήρας ανάβασης. Όταν το βλέπει ο ψάλτης, ξέρει ότι πρέπει να ανεβάσει τη φωνή του κατά ένα φθόγγο. Από κάτω έχουμε τα κεντήματα. Είναι χαρακτήρας ανάβασης. Οι πεταστή είναι χαρακτήρας ανάβασης κι αυτός. Εννοεί απόστροφος, είναι χαρακτήρας κατάβασης. Υπάρχουν και κάποιοι ειδικοί χαρακτήρες, οι οποίοι αυξάνουν ή διαιρούν τη χρονική διάρκεια, και βρίσκονται δίπλα στους χαρακτήρες ποσότητας. Όλα αυτά, σας τα είπα, για να γνωρίζετε τι είναι αυτό που βλέπουν κατά τη διάρκεια της ψαλμοδίας οι ψάλτες στην εκκλησία. Θα ήθελα τώρα να ακούσουμε το Απολητήκιο του Ακάθης του Ήμνου. Αν αγαφώσεις την πόλη σου θεωρώ τότε, αν οξεύουν σαν τον κράτος απροσμάχητον, εκπανίων με κι ειν' όλ' ελευθερωσόν, ή να κράζω σοι χερεμίρφη ανήλθερ. Αφήνοντας τώρα το είδος των ύμνων που ονομάζονται κοντάκια, περνάμε στα εγκόμια. Μέσα από τον Λόγο των Ευαγγελίων που διαβάζονται τη Μεγάλη Ιδωμάδα, οι πιστή ξαναζουν τα πάθη. Κατά την περιφορά του επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή ψάλλονται τα εγκόμια. Δύο πολύ γνωστά αποσπάσματα θα σας βάλουν να ακούσουμε, αγαπημένα μου παιδιά. Εγγενέ πάσε, ύμνον την ταφί σου, προσφέρουσι Χριστέ μου. Και ο γλυκή μου έαρ, γλυκύτατό μου τέκνον, που έδεισου το κάλος. Εγγενέ πάσε, ύμνον την ταφί σου, προσφέρουσι Χριστέ μου. Ο γλυκή μου έαρ, γλυκύτατό μου τέκνον, που έδεισου το κάλος. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου αναγγέλεται θριαμβευτικά η Ανάσταση του Χριστού. Εκεί πάμε όλοι στην εκκλησία για να ακούσουμε ένα πολύ γνωστό απολυτίκιο, το Χριστός Ανέστη. Ο Χριστός αναστήθηκε από τους νεκρούς και με το θάνατό του πάτησε, κατάργησε το θάνατο. Και έδωσε ζωή σ' αυτούς που βρίσκονται στα μνήματα. Απολυτίκιο είναι ένα τροπάριο το οποίο ψάλλεται στη μνήμη κάποιου αγίου ή στην εορτή του. Το συγκεκριμένο αναφέρεται στο θρίαμβο της ζωής κατά του θανάτου. Ας το ακούσουμε. Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θάνατο, θάνατον πάτησας και της εν της νύμας η ζωή χαρισάμενος. Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θάνατο, θάνατον πάτησας και της εν της νύμας η ζωή χαρισάμενος. Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θάνατο, θάνατον πάτησας και της εν της νύμας η ζωή χαρισάμενος. Το Πάσχα συμπείπτει χρονικά με την αναγέννηση της φύσης, τον ερχομό της άνοιξης. Γι' αυτό την Κυριακή του Πάσχα μετά τη Δεύτερη Ανάσταση γιορτάζουμε παραδοσιακά με τραγούδια και χορούς. Θα ήθελα να σας παραπέμψω σε ένα πολύ γνωστό δημοτικό τραγούδι, το οποίο τραγουδιέται σε μερικά μέρη της Ελλάδας εκείνη την ημέρα. Σήμερα Χριστός Ανέστη από τη δόμνα Σαμίου. Σήμερα μαύρα μου μάτια, σήμερα Χριστός Ανέστη. Σήμερα Χριστός Ανέστη και στους ουρανούς ευρέθη. Επίσης, παραδοσιακά τραγούδια από όλες τις περιοχές της Ελλάδας ακούγονται εκείνη την ημέρα. Οι άνθρωποι που κατάγονται από νησιωτικές περιοχές, συνοδεύουν συνήθως τα τραγούδια τους με νησιωτική ζηγιά. Ενώ αυτοί που κατάγονται από τα Επτάνησα, με μαντολινάτες. Ενώ αυτοί που κατάγονται από τη Μακεδονία και τη Θράκη, τους αρέσει πάρα πολύ να ακούνε τα Χάλκινα πνευστά. Ας κάνουμε τώρα μια άσκηση. Θέλω λοιπόν να προσπαθήσετε, ακούγοντας το ηχόχρωμα του πνευστού οργάνου, που βλέπετε στην εικόνα, να προσπαθήσετε να το αντιστοιχίσετε με το όνομά του. Να βρείτε το όνομά του δηλαδή. Πάμε να ακούσουμε το πρώτο. Θα είναι αρκετά διασκεδαστικό. Ποιο νομίζετε ότι ήταν? Μα φυσικά η λαλίτσα. Πάμε να δούμε το δεύτερο. Ας το ακούσουμε. Σαν να ακούω κάποιους να λένε ζουρνάς. Για πάμε και στο τρίτο. Αυτό είμαι σίγουρη ότι το άκουσα από όλους σας. Ναι, είναι το κλαρίνο. Για να πάμε στο επόμενο. Ναι, πολύ σωστά. Είναι η φλογέρα. Το ξέρετε, παιδιά, ότι η φλογέρα αποτελεί εξέλιξη ενός αρχαίου μουσικού οργάνου που ονομάζεται αυλός του Πάνα. Ποιος θεός είναι ο Πάνας? Ναι, είναι ο Απόλλωνας. Πρωτού τελειώσουμε το μάθημά μας, θα ήθελα να αναφερθούμε και σε πασχαλιάτικα έθιμα άλλων λαών. Στη Φιλανδία, καθώς και σε κάποια μέρη της Σουηδίας, τα παιδιά ζωντανεύουν τη μάγισσα του Πάσχα, τίνονται με παλιά ρούχα και κουρέλια και κρατάνε σκουπόξυλα για να την αναπαραστήσουν. Έτσι πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα και ζητούν από τους γειτονές τους κέρασμα, δίνοντας ως αντάλλαγμα λουλούδια. Οι χαρούμενοι μάγοι παίρνουν τους δρόμους την Πέμπτη ή το Σάββατο πριν το Πάσχα. Στη Φλωρεντία της Ιταλίας συνηθίζεται το μοναδικό έθιμο του Σκόπιον Τελκάρο, κατά το οποίο ανατινάσσεται μια άμαξα κατά τη διάρκεια του ακούσματος του ύμνου «γκλώρια», που στα λατινικά σημαίνει «δόξα εν υψήστις Θεώ», την Κυριακή του Πάσχα. Όταν η άμαξα φτάνει μπροστά στο ντουόμο της Φλωρεντίας, ο επίσκοπος ανάβει με το Άγιο Φως μια ρουκέτα σε σχήμα περιστεριού, η οποία ξεκινάει από την Αγία Τράπεζα και φτάνει στην άμαξα, η οποία είναι γεμάτη πυροτεχνήματα. Μόλις η ρουκέτα αγγίξει το αμάξι, τα πυροτεχνήματα ανάβουν και η πλατεία πλημμυρίζει με φως σε ένα εντυπωσιακό θέαμα. Σύμφωνα με μια παλιά παράδοση, σε ορισμένες περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου, όπως παραδείγματος χάρη στη Σκωτία και τη Βόρεια Αγγλία, οι άνθρωποι ρίχνουν βαμμένα αυγά στους Απότομους Λόφους την Κυριακή του Πάσχα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες αυτό πραγματοποιείται συχνά σε επίπεδο έδαφος με το σπρώξιμο των αυγών με το κουτάλι, σαν παιχνίδι. Στη Γερμανία όλα περιστρέφονται γύρω από τα όμορφα χρωματιστά αυγά, τα οποία ο πασχαλινός λαγός κρύβει και αυτά πρέπει να βρουν. Στη Γαλλία επίσης υπάρχει το έθιμο της γιγαντιέας ομελέτας στην πόλη Ωζ της Νοτιοδυτικής Γαλλίας. Τέλος, στην Ελλάδα και σε ορισμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής, κατασκευάζεται ένα ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο στη συνέχεια κέγεται με φωτιά ή πυροτεχνήματα. Αν και δεν αποτελεί επίσημο κομμάτι του πασχαλινού λειτουργικού, το έθιμο αυτό αποτελεί μέρος της αναπαράστασης της ιστορίας των παθών. Το έθιμο ποικίλει ανάλογα με την περιοχή, αλλά το ομοίωμα του Ιούδα κρεμιέται συνήθως τη Μεγάλη Παρασκευή και κέγεται το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα. Στην Ελλάδα το έθιμο συνηθίζεται στην Κρήτη, στη Μεσσινία, στη Θράκη, στην Κάλυνου, καθώς και σε άλλα μέρη. Σας ευχαριστούμε πολύ που παρακολουθήσατε το μάθημα. Καλή συνέχεια! |
