| : Θα ξεκινήσουμε με την εισήγηση του κυρίου Γιάννη Τσεβά. Ο κύριος Γιάννη Τσεβά σπούδασε οδοντιακλική στο Πανεπιστήμιο Βρυξελών και εργάζεται ως χειρούργος οδοντίατρος στην Αθήνα. Έχει διατελέσει εκδότης του περιοδικού Αστήρ της Ανατολής επί 12 χρόνια. Το 2008, με άλλους συνεργάτες, ίδρυσε το Ελληνικό Ιστορικό Ευαγγελικό Αρχείο. Είναι υποψήφιος διδάκτος της κοινωνιολογίας στο Πάνδιο Πανεπιστήμιο. Κύριε Τσεβά ο λόγος εσάς. Όταν γνωρίσα τον Θερ Μάριο, ο οποίος είναι από τον τάρμα των Λασσαλιανών, θυμήθηκα τον παππού μου. Τον πιο άγιο, πιστό, καλό άνθρωπο που έχω γνωρίσει. Ο οποίος τελείωσε τη Σκολή Δαλασσάλ στην Τραπεζόντα το 1914. Στην ύμνη του λοιπόν, αφιερώνω αυτή την ομιλία. Λοιπόν, Henry Daniel Leaves, βίος και έργο. Ο Henry Daniel Leaves, τον οποίον βλέπουμε εδώ, γεννήθηκε το 1789, στο Ράνιντον του Σόμμερσετ της Αγγλίας. Σπούδασε από την ηλικία των 15 ετών, στο κολέγιο Κόρπους Κρίστη, του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Και ορίστηκε, ο Αγγλικανός Εθνημέριος, ιερέας. Και μετά, εδώ είναι το χωριό στο οποίο γεννήθηκε η πόλη. Και εδώ είναι το Κόρπους Κρίστη της Οξφόρδης. Ο Lee Gates είναι επίσης της Οξφόρδης, τα ξέρει. Και ορίστηκε πρόσωπος της βιβλικής εταιρείας στην Οχωμανική Αυτοκρατορία. Το πρώτο που έχουμε να πούμε είναι τι είναι η βιβλική εταιρεία για εκείνους που δεν την ξέρουν. Η βιβλική εταιρεία είναι ένας εκδοτικός οίκος που εκδίδει ένα μόνο βιβλίο, την Αγία Γραφή σε διάφορες μορφές. Μερικά βιβλία, πολλά βιβλία με μονομένα βιβλία, αγιές γραφές για παιδιά κλπ. Ιδρύθηκε το 1704 στη Βρετανία και σιγά σιγά δημιουργήθηκαν εθνικές βιβλικές εταιρείες σε όλη την Ιφύλιο. Η βιβλική εταιρεία έχει ως στόχο της τη μετάφραση, εκτύπωση και διάθεση της Αγίας Γραφής σε φθηνές τιμές, κατά το δυνατόν, γιατί παίρνει μεγάλες δωρέες. Ο Lee, λοιπόν, απεστάλλει με όλους αυτούς τους σκοπούς να δει τις ανάγκες και να προωθεί σε μεταφράσεις της Αγίας Γραφής σε διάφορες γλώσσες που μιλούνταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επίσης, να προωθήσει την διάθεσή της στους λαούς που κατοικούσαν στην περιοχή. Τον Ιανουάριο του 1721 έφτασε στην Κωνσταντινούπολη. Αμέσως ξεκίνησε να μαθαίνει Νέα Ελληνικά με δάσκαλο. Βέβαιο, στην Οξφόρδι ως γνωστόν είχε μάθει τέλεια Αρχαία Ελληνικά. Ήταν μια ταραγμένη περίοδος, αφού τότε ξέσπασε η ελληνική επανάσταση και συνέβησαν τα αποτρόπεα γεγονότα της δολοχονίας του Πατριάκη Γρηγορίου του V και τεσσάνων επισκόπων, τα οποία τα περιγράφει με μεγάλη λεπτομέρεια στις επιστολές του. Η ζωή του ήταν σε μόνιμο κίνδυνο στην αρχή. Μέχρι το 1729, που αναγνωρίστηκε η Ελλάδα σαν Ελευθεροκράτος, οι εργασίες της Βιβλικής Εταιρείας γίνονταν σε ένα περιβάλλον πολέμων και σφαγής. Ο ίδιος ο Λίβς επισκέφτηκε τη Χίο μετά τη σφαγή και έγινε μάρτυρας της καταστροφής της σφαγής και της δίωσης της νήσου. Κάτι που περιγράφει στις αναφορές του. Από τον Αύγουστο του 1721 μέχρι τον Μάιο του 1722 με την οικογένειά του, μετέβη στην Οδυσσό για λόγους ασφαλείας. Και εκεί γεννήθηκε ο γιος του, Χένρι Μίνετ Λίβτς, που ο πατέρας Λέοναρντ ανέφερε, θα τον δούμε στο τέλος. Σε όλες τις περιπτώσεις το πρώτο του έργο ήταν να μοιράσει την Καινή Διαθήκη για την παρηγοριά των ταλαιπωρημένων Ελλήνων. Η μετάφραση διανομή και εμπιστοσύνη στην Αγία Γραφή είναι ασφαλώς μια διαμαρτυρώμενη συνήθεια έτσι. Σύμφωνα με τους Ευαγγελικούς, χωρίς την ανάγνωση της Αγίας Γραφής και την εφαρμογή της, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να αναμορφωθεί και να βελτιωθεί μια κοινωνία, να βελτιωθεί η κατάσταση του ανθρώπου να προχωρήσει προς τα μπρος ένα κράτος ή ένας λαός. Με την έλευσή του, την εγκατάστασή του, την τελική στην Κωνσταντινούπολη, άρχισε να εργάζεται ποιετωδός για την υπόθεση της Αγίας Γραφής. Η πρώτη του εργασία ήταν η επιμέλεια της νέας μετάφρασης του Ιλαρίωνος, η οποία είχε ξεκινήσει. Είχε αναλυφθεί από τον Ιλαρίωνα τον Σιναίτη, μετά Ιλαρίων Τύρνοβου, Τύρνοβου είναι ένα μέρος στην Βουλγαρία, έγινε επίσκοπος εκεί αργότερα, αρκεί να είναι επίσκοπος, έναν ορθόδοξο κληρικό λοιπόν, που μετά από παραγγελία της Βιβλικής Εταιρείας, έκανε την μετάφραση της Καινής και της Παλαιάς Διαθήκης στα νέα ελληνικά. Ο Ιλαρίων έκανε μια επιμελημένη εργασία ο άνθρωπος, αλλά οι υπεύθυνοι της Βιβλικής Εταιρείας βρήκαν την μετάφραση πολύ ελεύθερη, ενώ το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης περιλάμβανε τα δευτεροκανονικά βιβλία. Η μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης είχε γίνει από το κείμενο των Εβδομήκοντα και όχι από το Εβραϊκό. Όλα αυτά ήταν αντίθετα με τις αποφάσεις και τις θέσεις της Βιβλικής Εταιρείας παγκοσμίως να μην συμπεριλαμβάνονται τα δευτεροκανονικά βιβλία και επίσης η μετάφραση να γίνεται πάντα από το Εβραϊκό πρωτότυπο της Παλαιάς Διαθήκης πάντα. Και όσο δυνατόν αυτή η μετάφραση να γίνεται καταλέξη και όχι νοηματικά. Αυτά όλα λοιπόν τα είχε παραβεί ο φίλος μας ο Ιλαρίων Συναήτης και ο Λύρς πέραν τις επιμέλειες αυτής της μετάφρασης προσπάθησε να παίξει ο άνθρωπος έναν διπλωματικό ρόλο προσπαθώντας να βρει συμβιβαστικές λύσεις σε όλα τα ζητήματα. Να συγκαιράσει τις αντιδράσεις, τις αντιζηλίες των αδιαιρέων του Πατριακείου Κωνσταντινου Πόλεως. Να καταφέρει να πάρει την έγκριση από τον Πατριακείου Κωνσταντινου Πόλεως. Τέλος, να πείσει τους υπευθύνους της Βιβλικής Εταιρείας στο Λονδίνο να κάνουν κάποιες, εν πάση περιπτώσει, εκτώσεις στις απαιτήσεις τους. Τελικά το έργο έχει άτοξο τέλος, τυπώθηκε σε πολύ λιγές εκδόσεις και από την Παλαιά Διαθήκη τυπώθηκαν μόνο οι ψαλμοί. Ήταν μια αποτυχημένη προσπάθεια, θα επανερθούμε στις αποτυχημένες προσπάθειες. Και εδώ είναι η μετάφραση Ιλαρίων, στιρνόβου όπως είπαμε αργότερα, μια από τις πολύ λιγές εκδόσεις που έγιναν, που έχουμε στο Ελληνικό Ιστορικό Ευαγγελικό Αρχείο. Παράλληλα, ο Λυξ ξεκινά ένα πολύ σκηδές έργο μετάφρασης και εκτώσης των γραφών στις διάφορες γλώσσες που μιλούνται στην Οθωμανική Αστοκρατορία. Δηλαδή, δεν άφησε ούτε έναν μικρό ή μεγάλο λαό ή μία μικρή ή μεγάλη γλώσσα, την οποία να μην προσπαθήσει να βρει ένα τρόπο να μεταφράσει ολόκληρη την Αγία Γραφή ή την Καιναιδιαθήκη ή κάποια από τα βιβλία της Αγίας Γραφής στη γλώσσα τους. Δηλαδή, σκάλιζε πατού να δει τι μιλάνε σε αυτό το πολυφιλετικό κράτος που ήταν η Οθωμανική Αστοκρατορία εκείνη την εποχή. Υπήρχε λοιπόν ένας λαός που ζούσαν στην Καπαδοκία ή στο δυτικό Κόντο ή στο νότο της Τουρκίας, στην Κηλυκία κτλ, οι οποίοι ονομάζονταν καραμαλίντες, ήτανε τουρκόφωνοι Έλληνες. Δηλαδή, είχανε ξεχάσει τη λαλιά τους, την ελληνική, και μιλούσαν μόνο τα τουρκικά. Επειδή η γραφή εκείνη την εποχή ήτανε στην παλαιά αραβική γλώσσα ή ήτανε πάρα πολύ δύσκολη, αυτοί οι Έλληνες είχανε βρει ως μέσον να συνεννοούνται και να γράφουνε τις επιστολές τους στα βιβλία τους κτλ, το ελληνικό αλφάβητο. Δηλαδή, γράφανε τα βιβλία τους με ελληνικό αλφάβητο στην τουρκική γλώσσα. Οπότε, λοιπόν, είχανε μία υλική σειρά βιβλίων, τα Καραμαλίδικα, τουρκοφωνικά, ελληνο-τουρκικά βιβλία, όπως θέλετε πείτετε. Αυτή η Αγία Γραφή έπρεπε να δοθεί και σ' αυτούς τους ανθρώπους. Και βάζει μπρος, λοιπόν, ο φίλος μας ο Λήξ, μία τεράστια επιχείρηση, προσλαμβάνει τον ιερέα Θεόκτιστο, που εκπονεί τη μετάπραση της Παλαιάς Διαθήκης στα Καραμαλίδικα από το 1724 και μετά. Το 1726 τυπώνεται, ολόκληρη η Αγία Γραφή τυπώνεται το 1736 με τη Καινή Διαθήκη μαζί μου. Ο Λήξ έχει ένα εποκτικό και συντονιστικό ρόλο. Στο μεταξύ έχει μάθει τουρκικά και μπορεί να καταλάβει και περιθύνος πρόκειται έτσι. Αλλά είχε ένα ολόκληρο εποκτικό ρόλο σε αυτή τη δουλειά. Η Αγία Γραφή είχε πλήρη επιτυχία. Τι επιτυχία, επί 100 χρόνια από τότε που μεταφράστηκε μέχρι τον 20ο αιώνα, χρησιμοποιήθηκε από τους τουρκόφωνος Έλληνας. Ένας ερευνητής, ο οποίος ήταν υπεύθυνος της Βιβλιοθήκης στην Ακαδημία Αθηνών, Ιορδάνης Παμπούκης, λέει το εξής χαρακτηριστικό. Δεν έμεινε τουρκόφωνος ελληνική καλύβη χωρίς βίβλο. Δηλαδή παντού πήγε αυτή η Αγία Γραφή. Και ο ίδιος ερευνητής αναφέρει ότι έγιναν με σωλάβηση της Βιβλικής Εταιρείας και με το έργο της Βιβλικής Εταιρείας ένα τεράστιο έργο στην καταγραφή ενός κανόνου της συγκεκριμένης γλώσσας που ήταν προηγουμένως λίγο στο φλού. Εν πάση περιπτώσει, αφού έκανε αυτό το έργο, έχουμε μια εικόνα εδώ. Η Καραμαλίρκη Αγία Γραφή, δωρεά της Σέρσης Αντονιάδου στην εργάτη δάσμας. Κι η Ταπίνου Κατές, Αχτι Ατικ Τιλέ Αχτιτζεντίθ κτλ. Δηλαδή είναι τουρκικά γραμμένα με ελληνικά γράμματα, την οποία μελετούσαν αυτοί οι συγκεκριμένοι άνθρωποι που είχαν χάσει την ελληνική λαλιά. Στη συνέχεια ο Λύμις ασχολήθηκε με την Ισπανοευραϊκή Καινή Διαθήκη, από το 1823 και μετά. Τι είναι η Ισπανοευραϊκή Καινή Διαθήκη? Είναι οι Ισπανικά, τα οποία μιλούσαν οι Εβραίοι, οι οποίοι είχαν φύγει μετά από διωγμούς του Φερδινάντου και της Ισαδέλας και είχαν πάει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Είχαν εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη, πολύ στην Κωνσταντινού, πολύ στη Σμήτη και στη Σαλαμέρη. Αυτοί οι άνθρωποι μιλούσαν ισπανικά με πολλές λέξεις μέσα εβραϊκές και τα γράφανε με εβραϊκό αλφάδιτο. Δηλαδή, όταν άκουγε κανείς, άκουγε περίπου ισπανικά. Όταν διαβάζε, τα γράμματα ήταν τα εβραϊκά. Ένα, δηλαδή, μύλος. Εν πάση περίπτωση, καταπιάστηκε ολίτως να αποκτήσουν και αυτοί οι άνθρωποι, οι οποίοι, βεβαίως, ήταν Εβραίοι άλλου θρησκεύνατος, την Αγία Γραφή. Ήρθε σε επαφή με μορφωμένους ισπανοεβραίους, οι οποίοι έγραψαν σε παραδείτες από την λέξη τους, έγραψαν, λοιπόν, την Καινή Διαθήκη στη γλώσσα τους, έγιναν τρεις αναθεωρήσεις υπό την επίπλευσή του και τελικό, στο 1729, αυτή η Καινή Διαθήκη τυπώθηκε στην Κέρκυρα, παρακαλώ, υπό την επίπλευση ενός άλλου ιεραποστόλου, ο οποίος εργαζόταν εκείνη την εποχή στην Κέρκυρα και ονομαζόταν Ισαάκ Λαούντς, ο οποίος πολύ βοήθησε και το έργο της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρείας εκείνη την εποχή και μετά τον Λίβς ανέλαβε διευθυντής της Βιβλικής Εταιρείας στην Ελλάδα. Και εδώ έχω μία εικόνα περί τίνος πρόκειται, είναι η εβραϊκή γραφή ισπανικές οι λέξεις που ακούγονται ή περίπου ισπανικές. Αυτή τη γλώσσα τη λένε Λατίνο ή Ιντζουλατίν ή Ιντζουδασμού ή Σεβφαραδίτικα, εν πάση περιπτώσει. Ανακάλυψε ο φίλος Μασολίμς τους Κούρδους, ότι υπάρχει ένας λαός που ονομάζεται Κούρδη. Από το 1722 κάνει μια πρόταση στην Επιτροπή της Βιβλικής Εταιρείας να γίνει κάτι για να υπάρχει η Αγία Γραφή για το όφελος αυτού του αδαού και ειναιυάρβαρου λαού, τον Κούρδο. Ψάχνει παντού να βρει κάποιον που μπορεί να αναλάβει το έργο. Αναλαμβάνει ο επίσκοπος Σεβρής στην Ταμπρίζ εν μέσω πολλών δυσκολιών και απειλών, διότι δεν έπρεπε να μεταφραστεί αυτή η γλώσσα σε έναν λαό ο οποίος ήταν Μωαμεθανικός. Το 1727 ο Λήτς Αναγγέλιου την παρέλαβε τα τέσσερα Ευαγγέλια και την Αποκάλυψε στα Κουρδικά με αραβικούς καρακτήρες. Θα επανέφερνουμε. Το 1729 διορθώνεται και τυπώνεται από Ιεραποστόλου στο Σούσι. Σούσι είναι όχι το φαγητό μια πολιτική και η μετάφραση τελικώς αποδεικνύεται άχρηστη. Διότι από τους Τούρκους ένα στους 100 μπορούσαν να διαβάσει τα Τουρκικά με οθωμανική γραφή. Από τους Κούρδους ένα στους 10.000 μπορούσαν να διαβάσει τη γλώσσα τους με οθωμανική γραφή. Οπότε βλέπουμε τότε τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν αυτοί οι άνθρωποι που δεν είχαν κανένας τους πληροφόρηση ευρύτερη στο να κάνουν αυτό το έργο το οποίο έκαναν με τεμποδία. Και εδώ βλέπουμε αυτή τη μετάφραση που έκανε ο επίσκοπος Επίσκοπος Σευρής, η οποία πήγε τελώς άχρηστη γιατί δεν μπορούσαν να τη διαβάσει κανένας. Ήτανε όλοι αγράμματοι. Αργότερα την καταγράψανε αυτή τη γλώσσα με αρμενικό αλφάβητο και έτσι μπορέσαν κάποιοι Κούρδοι να διαβάσουν αυτή τη γλώσσα που μάθαιναν ταυτόχρονος με αρμενικό αλφάβητο. Και ταυτόχρονος με όλα αυτά δεν είχε πολλές δουλειές, είχε λίγες που λένε, έκανε και την επιμέλεια της έκδοσης Καλλιουπολίτη. Το 1638 ο Κύριος Λούκαρης είχε παραγγείλει μια μετάφραση της Καινής Διαθήκης, την οποίαν την έκανε ο Μάξιμος Καλλιουπολίτης. Αυτή τυπώθηκε τότε, την βρήκε η Βιβλική Εταιρεία, έφτιαξε από το 1716 να την ανατυπώνει. Αυτή η μετάφραση ανατυπώθηκε, ανατυπώθηκε, ανατυπώθηκε, έχω γράψει ένα άθρο στον τιμητικό τόμο της Βιβλική Εταιρείας, που φέτος γιορτάζει τα 200 της χρόνια. Οπότε θα το διαβάζετε εκεί. Αλλά μία από αυτές τις αναθεωρήσεις και επιμέλειες, της έκανε ολίτς την έκτοση του 1730, επίσης έκανε την εκτύπωση της Αρχαίας Αρμενικής και την αναθεώρηση της Τουρποαρμενικής, τουρκική γλώσσα με αρμενικά γράμματα. Ένας μήλος, ανεπροηγουμένο, αυτό το βιβλίο του 1730 το έχουμε στο αρχείο, δωρεά του Τάη και της Δέσνα Σοκού, το βρήκα στα βουνά της Κατερίνης, λίγο το έχει φάει ένας κοντικός εκεί και πάνω. Αλλά ήταν σε περίπτωση το έχουμε στο αρχείο. Κλείνουν πρώτη περίοδος, αλλά πριν κλείσει η πρώτη περίοδος ο Λίβς, ένας άνθρωπος φορτωμένος μέρα-νύχτα με τις μεταφράσεις, με την επιμέλεια και τα λοιπά και τα λοιπά τα επανέλθουμε, είχε διανύμη η καρδιά και αυτής τις εφταετίας-εξαετίας ο ίδιος με τα χέρια του 30.000 τόμος αντίτυπα της Εργίας Γραφής στους διάφορους λαούς που μέναν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Δηλαδή, όχι μόνο έκανε αυτό το έργο, έκανε και το έργο της διανομής. Το 1827 μετά μπαίνει στην Αγγλία με τον πρέσβη της Βρετανίας Στρατφόρτ Κάνινγκ, η πλατεία Κάνινγκος, ο Κάνινγκ εκείνος ο πρωθυπουργός ήταν συγγενής του, μετά πήρε κάποιο τίτλο ο Στρατφόρτ Κάνινγκ και λεγόταν Στρατφόρτ Ρέτκλιφ, εν πάση περίπτωση, είχε γίνει η ναυμαχία του Ναυαρίνου, πλέον η Αγγλία με την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν εχθρή, έπρεπε να φύγουν γιατί κινδύνευε η ζωή τους. Φύγανε λοιπόν και στην Αγγλία είχε συνεδριάσεις με τη διευθύνουσα αιτητροπή της Βιβλικής Εταιρείας και τελικά τον Μάρτιο του 1729 αποφασίστηκε να εκπονηθεί νέα μετάχραση της Παλαιάς Διακλήκης από το εβραϊκό πρωτότυπο, είπαμε ο Τυρνόβου, από τους Εβδομήκοντα, δεν το κάναν τεκτό, τώρα από το εβραϊκό πρωτότυπο. Ο Λήψ υπέδειξε από τον νέο φίτο Οβάμπα ως πιθανό κεντρικό συντελεστή της μετάχρασης, αλλά η Βιβλική Εταιρεία όρισε ο ίδιος ο Λήψ να έχει τη γενική εποπτία και επιμέλεια του έργου. Ο Λήψ θεωρείται από όλους άνθρωπος με στερεή μόρφωση, είναι οι μαρτυρίες των άλλων ανθρώπων, με ζήλο για το έργο της Εταιρείας, με βαθιά γνώση του Λόγου του Θεού, της Αγίας Γραφής και βαθιά προσωπική πίστη. Ταυτόχανα ήταν ένας άνθρωπος που ήξερε καλά τη νοοτροπία των Ελλήνων, τους είχε μελετήσει με προσοχή την ψυχολογία τους, που γνώριζε καλά όπως σκέφτονται οι κληρικοί όλων των βαθμίδων. Ένας άνθρωπος που ήξερε να κινείται στο ελληνικό περιβάλλον με την απαραίτητη διπλωματία που χρειαζόταν και η Σοφία εκείνη την εποχή. Είχε τέτοιν εκανότητα να αναγνωρίζει και να μην επαλαμβάνει σφάλματα από το παρελθόντος που έγιναν κατά τη μετάφραση του Ηλαριανός. Πραγματικά η νέα μετάφραση επιχειρείται να επιβληθεί όχι μέσω της εκκλησίας, όπως έχει γίνει τεράστια προσπάθεια την εποχή του Ηλαριανός, αλλά μέσω του λαού και της πολιτείας, κυρίως δε μέσω των σχολείων. Δηλαδή άφησαν το όνειρο ότι η εκκλησία θα προσφέρει στον κόσμο αυτήν την μετάφραση και είπανε θα πάμε μέσω του κόσμου, του λαού και των σχολείων. Ως έδρας της νέας προστάθειας ορίζεται η Κέρκυρα, αφού ο Βάμπας είναι κατηγητής της Ιωνίου Ακαδημίας, τότε εκλοκρατή τριέδια. Εκεί έχει την έδρα του και ο έτερος των συνεργατών που τον είδανε με τους Ισπανοεβραίους, ο εβραϊστής της ΑΚΛΑΝΤΙΣ, εβραϊστής ήξερε εβραϊκά. Η μετάφραση Βάμπα υπήρξε για τον λίγος στο έργο ζωής. Ήταν η ψυχή και εμπνευστής του μεγάλου έργου, αφιερώθηκε σε αυτό με ενθουσιασμό και αγάπη, δεν πήρε καμία αμοιβή έξτρα για την μετάφρασή του, όπως εδικαιούτο. Στην Κέρκυρα προσέλαβε άμεσα στο έργο του μεταφραστή τον Βάμπα και επίσης τον Κωνσταντίνο Τιπάλτο Ιακωβάτο. Επίσης ήξερε εβραϊκά ο Τιπάλτος, όχι ο Βάμπας. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την προσπάθεια της Βιβλικής Εταιρείας αλλά και την πάγια τακτική της να συγκεντρώνει γύρω της τους πιο ικανούς επιστήμονες για να εκπονήσουν την μετάφραση. Αυτό συνέβη σε κάθε περίπτωση από την εποχή του Ιλάνια Νούς. Στη μετάφραση Βάμπα ο Λίβς ήταν πραγματικά ο επιτελικός νους και ο ακίνητος οφαλμός του όλου έργου. Έπρεπε να βρει τους κατάλληλους συνεργάτες, να συμφωνήσει την αμοιβή τους, να ορίσει τον τρόπο εργασίας της μεταφραστικής ομάδας, να ορίσει τον τρόπο με τον οποίο θα γίνουν οι εκδόσεις των επιμέρων βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης και να κάνει όλη τη σχετική συνενόηση με τη Βιβλική Εταιρεία. Δηλαδή για κάθε βήμα του έπρεπε να παίρνει την έγκριση της Βιβλικής Εταιρείας στο Λονδίνο. Αυτό σημαίνει συνεχώς επιστολές. Αυτά όλα τα ετοίμαζε ο Λίβς. Επίσης, στις δικών του καθήκων ήταν οι επιμέρους εκδόσεις και οι διανομίδους. Δηλαδή πεντάτευχος το τυπώνανε, πήγαινε στην αγορά τα ιστορικά βιβλία, οι προφήτες, οι ψαλμοί και οι παρημίες. Δηλαδή έβγαιναν κομματιαστά όλα αυτά τα βιβλία. Γίνονταν συνεχώς εκδόσεις, πολλές φορές κάθε χρόνο, σε χιλιάδες αρτήτυπα. Οι εκδόσεις γινόντσαν στην Αγγλία, που θεωρούσαν ότι είχαν καλύτερα τυπογραφία. Υπήρχαν όλα αυτά τα κυκαιώνια πράγματα που έπρεπε να σκεφτεί, όπως είπαμε πεντάτευχος και τα λοιπά. Σε κάθε έπιθοση γινόνταν διορθώσεις από τον Βάμβα και συνεχίσαν να θεωρήσεις από τον Λήψ και άλλους συνεργάτες που είχε προσλάθει. Ο Λήψ είπε, αν υπάρχει κάτι καλό που έκανα σε αυτή τη ζωή, αυτό είναι η μετάφραση της Αγίας Γραφής στα νέα ελληνικά. Οι προσπάθειες του Λήψ δεν περιορίστηκαν στο μεταφραστικό έργο, αλλά έκανε πάλι εκτεταμένες περιοδείες στην Κέρκυρα. Από την Κέρκυρα, δηλαδή από τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούλιο του 1931, του 1932, το 1934, πήγαινε περιοδείες σε όλη την Ελλάδα, στα νησιά, δυτική Ελλάδα, κεντρική Ελλάδα, στο Μοριά και τα λοιπά, για να μοιράσουν οι Αγίες Γραφές. Δεν υπήρχαν δρόμοι, υπήρχαν δρόμοι για τα μουλάρια, πήγαιναν από βάρκα, με βάρκα από λιμάνι σε λιμάνι και μετά, για να μπούν στην ενδοχώρα με τα άλογα και τα μουλάρια, να κουβαλάει τις Αγίες Γραφές, να τις μοιράσει το ελληνικό λαό και στα ελληνικά σχολεία. Δεν υπήρχαν ξενοδοχεία, κοιμόταν εδώ και εκεί, δεν υπήρχαν συνθήκες υγιεινής, δεν υπήρχαν εστιατόρια, δεν υπήρχε τίποτα. Για φανταστείτε έναν άνθρωπο, ο ίδιος, ο οποίος έγραφε μέρα νύχτα, να κάθεται να μοιράζει στα σχολεία και στους ανθρώπους Αγίες Γραφές. Ωραίοι είναι οι πόδες εκείνων που θέλουν να την Ευαγγελίζονται. Το 1833, είδαμε την δεύτερη περίοδο, μαζί με τον Βάμβα μετακόνισε στη Σύρο και συνέχισε εκεί το έργο της μετάφρασης της Αγίας Γραφής. Από κάποια στιγμή και έπειτα, από το 1735 μέχρι το 1838, ο Βάμβας μεταφράζει και την Καινή Διαθήκη για να υπάρχει σε έναν ενιαίο τόμο όλη τη μετάφραση. Καινή Διαθήκη τυπώνεται το 1844. Το 1740 τυπώνεται σε ένα μεγάλο τόμο και ξεκινάει η αναθεώρησή της αυτομάτως. Το 1740 όμως έχουμε ολόκληρον τον τόμο της Βαλλιάς Διαθήκης, τον οποίον έχουμε επίσης στο αρχείο. Αυτός είναι ο Βάμβας, σε μια ωραία ελεογραφία με τα βιβλία του γύρω γύρω. Εδώ είναι ένα γνωστό εδάφιο, όλοι οι Ευαγγελικοί το ξέρουν απ' έξω, διότι τόσο ειγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε έτω και τον Ιωάννα αυτού τον μονογενή, για να μην απολυστεί πάσο πιστεύον εις αυτόν, αλλά να έχει ζωήν αιώνιον, κατά Ιωάννε Ευαγγέλιο 3.16. Για να δείτε ένα δείγμα της μετάφρασης του Βάμβα. Και εδώ είναι ο τόμος του 1740. Αυτός ο τόμος βρέθηκε έξω από τον Κάδο των Σκουπηδιών στη Θεσσαλονίκη. Ο συγγενής του Καβάκα Τσιμπυράκης τον πήρε, τον έδωσε στον Καβάκα, ο οποίος τον έδωσε στο αρχείο μας, ένας μεγάλος τόμος, σε καλή κατάσταση, ευτυχώς ήταν εκτός των Σκουπηδιών. Και, όπως είπαμε, από την Κέρκυρα, πήγε στη Σύρω μαζί με τον Βάμβα, ο Βάμβας είχε αναλαβεί το σχολείο εκεί, σχολάρχης, συνεχίστηκε η μετάθραση, κάποια στιγμή ήρθαν και οι δύο μαζί στην Αθήνα, όπου ολοκληρώθηκε το έργο, και βέβαιος γίνονταν συνέχεια διάφορες αναθεωρήσεις. Στην Αθήνα γίνεται εφημέριος του Αγίου Παύλου, το 1837 ως εφημέριος της Αγγλικής Πρεσβείας, το 1838 πηγαίνει στη Βρετανία και κάνει έρανο για να μαζέψει κρίματα να κτιστεί ο ναός. Το 1839 εκδίδεται το Αγγλικανικό Βιβλίο Προσευχών, σε δική του μετάθραση στα ελληνικά. Η προηγούμενη μετάθραση του Αγγλικανικού Βιβλίου Προσευχών είχε γίνει από τον Έλληνα ποιητή Ανδρέα Κάλβο. Είναι ένα σημαντικό βιβλίο, το οποίο η επόμενη μετάθραση ήταν ακριβώς του Λύπης. Από το 1843 κηρύττει στο ναό, τον οποίο έκτισε στην οδό Φιλελίνων. Ρώτησα την αγαπητή μου φίλη αρχιτεκτόνισα και ιστορικό της αρχιτεκτονικής Μάρο Καρδαμίτση Αδάμη και μου είπε ότι θεωρείται ότι η βάση του σχεδίου του Αγίου Παύλου είναι το χριστιανό Χάνσεν και ότι ολοκλήρωσε το έργο ένας άλλος αρχιτέκτονας, Πόκερελ, σύμφωνα με τη Μάρο. Μεταξύ των ετών 1839 και 1844, επανέρχομαι σε αυτό το σημείο, ο Λύπης είχε διανύει 65.180 τόμους των γραφών στο Μωριέκ και στα νησιά. 65.000 τόμους τους μοίρασε ο Λύπης. Εδώ βλέπουμε τον ναό του Αγίου Παύλου, που έχουμε δει όλοι ένα στολίδι της πόλης μας. Εδώ είχα πάει να αφήσω τις προσκλήσεις στον Θάδερ Λέμναρτ, έβγαλα φωτογραφία πάνω πάνω, το όνομα του Λύπης είναι ο πρώτος εφημέριος της Εκκλησίας. Και εδώ είναι το αγγλικανικό βιβλίο προσευχών, στην ελληνική μετάθραση του Λύπης. Και εδώ υπάρχει μια προσευχή την οποία θα μου επιτρέψετε, που είμαι στη θρησκευτικό περιβάλλον, να διαβάσω. Από τις καταπληκτικές προσευχές του βιβλίου του Αγγλικανικού Βιβλίου Προσευχών. Ταπεινός σε παρακαλούμε Πάτερ, επίβλεψε ευμένως στις ασθενείες ημών και για την δόξα του ονόματός σου απόστρεψε από ειμάς όλα τα δεινά, των οποίων πολλά δικαίωση με τα άξιοι. Και χάρις ένας ώστε εισόλας μόνο τα στεναχωρίας να έχουμε τελεία ελπίδα και πεποίθησιν εις το έλεό σου και να σε λατρεύομαι πάντοτε με αγιότητα και καθαρότητα βίου. Εις τιμήν και δόξαν σου, για του μόνου μεσί του ημών και δικαιοτού, Ιησού Χριστού, του Κυρίου ημών. Το Μάιο του 1745 ξεκινάει με την κόρη του Μέριαν για ταξίδι στους Αγίους Τόπους. Να επισκεφθεί εκεί τα μέρη, να δει ενδεχομένως και τι ανάγκες υπάρχουν από αγίες γραφές, μεταχράσεις κτλ. Δεν σταματούσε. Στον Λίβανο αρρωσταίνει, νοσηλεύεται σε ένα μοναστήρι καθολικό και τελικά πεθαίνει. Ο τάφος του βρίσκεται στο αγγλικό κοιμητήριο της Δημήτρης. Όταν πέθανε ο Λίβς ήταν 56 χρονών, οι άνθρωποι σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα εκείνη την εποχή πεθάναν σχετικά νωρίς. Κάνανε ένα μεγάλο έργο. Τι μας άφησε. Μας άφησε την πρώτη περίοδο της ζωής του στην Κωνσταντινούπολη μέχρι τη μετάβασή του στην Βρετανία το 1927. Μια ομάδα μεταφράς. Της Αγίας Γραφής σε διάφορες γλώσσες τις είδαμε. Στην δεύτερη περίοδο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1830. Μια μετάφραση του ΒΑΜΠΑ στα νεαλιμικά, η οποία χρησιμοποιείται ακόμα. Διανομή Αγίων Γραφών και ένα υπέροχο παράδειγμα διανομής. Η Αγία Γραφή, ο λόγος του Θεού να τρέχει, αυτό ήταν το σύνθημά του και το έκανε ο ίδιος με τη σύνθεση του ΒΑΜΠΑ. Το σύνθημά του και το έκανε ο ίδιος. Με τις διάφορες χρονιές που μοίρασε, έχει μοιράσει πάνω από 120.000 αντίτυπα της Αγίας Γραφής με τα χέρια του. Ο Λύβς μας χάρισε, εγώ έτσι το λέω, ένα υπέροχο κτίριο το οποίο στολίζει την πόλη μας. Την Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου. Και τέλος, ο Λύβς μας άφησε το παράδειγμα του ανθρώπου που ανάδροσε τη ζωή του στην υπόθεση του Ευαγγελίου. Σύμφωνα με κάποιους, πρέπει να το πω, το προσωπικό της Βιβλικής Εταιρείας δεν ήταν παρά προσιληπτιστές. Ήθελαν με δόλια μέσα να μεταστρέψουν την Ορθόδοξη Ανατολή στον Προτεστατισμό. Τα δόλια μέσα ήταν η διανομή της Αγίας Γραφής. Αυτή ήταν η αναθασμένη διάγνωση της κατάστασης. Ήταν το έγκωτο του Λύβς και της Βιβλικής Εταιρείας προσιληπτιστικό? Η απάντηση είναι ένα βροντερό όχι. Τόσο ο ίδιος, τόσο και οι λοιποί της Βιβλικής Εταιρείας είχαν στραμμένη την προσοχή τους στη μετάφραση, εκτύπωση, προώθηση της Αγίας Γραφής. Στην αναμορφωτική επίδραση της οποίας ασφαλώς πίστευαν σαν καλοί διαμαρτυρώμενοι. Η Αγία Γραφή κατά τους Ευαγγελικούς προσφέρει σωτηρία, παρηγορία, οδηγία. Αυτό φτάνει για τη Βιβλική Εταιρεία. Ο ίδιος ολύψε γράμμα τους σε εφημερίδες εκείνης της εποχής αιών, γράφει χαρακτηριστικά «23 έτη περιπατώ μεταξύ του ελληνικού έθνους και που ακούεται προσύλλητός μου πραγματικά». Πραγματικά. Ή τι να εκ των Ελλήνων παρεκίνησα να προστεθεί στην Αγγλική Εκκλησία της οποίας είμαι μέλος και πρεσβύτερος. Κανένας. Και αυτή είναι η πραγματικότητα. Κανένα ιεραποστολικό, προσιληπιστικό, αν θέλετε, ευαγγελιστικό, όπως λέμε, η Ευαγγελική, αποτέλεσμα δεν καταγράφεται από τους υπευθύνους της Βιβλικής Εταιρείας. Το ότι είχαν σχέσεις και προμήθευαν με την Αγία Γραφή τους ιεραποστόλους που υπήρχαν στην Ελλάδα, δεν σημαίνει ότι είχαν υπαρρεμφερίσει κουπούς. Παρ' όλα αυτά και λόγω της τάφτισης των ανθρώπων της Βιβλικής Εταιρείας με τους λοιπούς ιεραποστόλους υπήρξε μεγάλη αντίδραση. Το γεγονός της μετάφρασης της Παλαιάς Διαθήκης από το Εβραϊκό, καθώς και η παράλειψη των Δευτεροκανονικών, έκαναν τον Πατριάχη Γρηγόριο τον έκτο να καταδικάσει, να αφορήσει τις μεταφράσεις αυτές της Βιβλικής Εταιρείας το 1736. Ο Λείψ άφησε πίσω του την μαγτυρία ενός πιστού ανθρώπου. Ο Βάμβας έγραψε, «δια το σεβαστό του ήθους του και την ενάρετη διαγωγή του, ανώτερος πάντοτε φερόμενος πολιτικών ραδιωργιών και θρησκευτικών αιρίδων, ηγαπάτο παραπάντων και πάντες στον Εκκλησίαζαν με σέβας και θαυμασμόν, και ούτως η Δημήτη να διατηρήσει και την Ιεράν Αποστολή του και την Εταιρεία, την οποία αντιπροσώπευε, σεβαστή στο έθνος και ποθητήν». Ήταν η Βιβλική Εταιρεία σεβαστής στο έθνος και ποθητήν? Απάντηση, ναι, ήταν. Διότι παρά τις αντιδράσεις, τον αφορισμό του 1736, η κυκλοφορία της Αγίας Γραφής, όχι μόνο τότε που την έδινε δωρεάν στα σχολεία, στα πέντια, στους ανθρώπους, αλλά και αργότερα που επολίττω, μόνο επολίττω η Ιεγραφή, κάθε χρόνο αυξανόταν. Δηλαδή, όντως η Βιβλική Εταιρεία, και στις βάσεις που έβαλε ο Λίβς, και με τους επόμενους υπευθύνος της, έγινε σεβαστή στο έθνος και ποθητήν. Δηλαδή, είναι διαφορετική εικόνα που δίνεται από τους μελετητές και αντιθέτους αυτού του έργου και η πραγματικότητα του λαού, των σπλάχνων του λαού, είναι διαφορετική. Ο ίδιος, αναλογιζόμενος στην κλήση του, έγραφε «Η αγωνία μου είναι να μπορέσω να δω καθαρά τον δρόμο του καθήκοντος και να τον ακολουθήσω όταν τον δω». Κι αλλού, είναι ένα μεγάλο προνόμιο να έχει κανείς συμμετοχή, που δόθηκε από τυχία πρόνοια, στη μετάφραση και κυκλοφορία των Αγίων Γραφών μεταξύ των εθνών. Η κόρη του Σώφη, όπως ακούσαμε ήδη από τους προλαλήσαδες, γράφει χαρακτηριστικά στον χρονικό της. «Αν ήταν καθολικός ο πατέρας μου, θα είχε αναγκληθεί Άγιος». Οι γονείς ξέρετε, καμιά φορά τα παιδιά λένε πίκρα πράγματα για τους γονείς, το ξέρουμε όλοι. Αλλά αυτά τα κορίτσια είχαν τον πατέρα τους Άγιο. Τι ωραία μαρτύρια. Και φτάνουμε στο τέλος, ένα λόγο γιατί θα αναφερθεί ο πατέρας Μάρκο Σονδιαμακρόν, οικογενειακή ζωή και τα παιδιά του. Ο Λίβς παντρεύτηκε το 1720 με τη Σοφία Χόλτειν, απέκτησαν πέντε παιδιά, ένα γιο τον Χένρι Μίνετ, που μας ανέθερε ο Φάρντερ Λέοναρκ, και τέσσερις χώρες. Σύμφωνα με τη διαθήκη του, την περιουσία του κληρονόμησαν τα παιδιά του. Το μεν τσιφλίκι της Καστανιώδησα στη Βόρεια Αίβοια, που είχε αποκτήσει το 1738, πήγε στο γιο του Χένρι Μίνετ Λίβς. Και το γιο γειτονικό των Γαλατσάδων, επίσης στη Βόρεια Αίβοια δίπλα στη Καστανιώδησα, και τα δύο σπίτια που είχε στην Αθήνα και στο Πειραιά, πήγαν στις τέσσερις χώρες. Τότε ο Καποδίστριας είχε θεωρήσει ότι στη Βόρεια Αίβοια τα μεγάλα τσιφλίκια που υπήρχαν, έπρεπε να τα πάρουν για λόγους πολιτικούς και για να συγκουρέψει την παρουσία της Ελλάδας στη Βόρεια Αίβοια διάφοροι ξένοι. Και αυτό και έγινε. Πουλιώδουσαν φτυνά, αγοράζαν τεράστιες περιοχές για μια πεντάρα και ο Ρλίξ αγόρασε ένα τέτοιο τσιφλίκιο. Και ερχόμαστε σε μια πολύ συγκλονιστική υπόθεση. Ο Υιός Χενρι Μίνετ εκμεταλλευόταν το κτήμα στην Καστανιώδησα που ήταν δικό του. Έμεινε εκεί με τη συστηγό του Χάριετ το περισσότερο καιρό, στο πρώιν κονάκι του του Πουαρά, ο Υιός Λίψ έφτιαξε ένα σχολείο για τα παιδιά του χωριού, σαν τον πατέρα του που είχε φτιάξει και εκείνος προηγουμένως και τα μεγαλύτερα από αυτά τα παιδιά του χωριού έτρωγαν μαζί του στο τραπέζι του. Ένας ξεχώριζα, ήταν το καλύτερο παιδί και ο εξυπνότερος, ήταν ο γιος του παπά του χωριού. Ένα έξυπνο ζωηρό παιδί, στο οποίο υποσχέθηκε ότι θα τον σπουδώσει στην Αθήνα με δικά του έξοδα. Ο Υιός Λίψ πλέον ο πατέρας έχει πεθάνει. Μια μέρα του Αύγουστο του 1754 ήρθαν κάποια κυπότια από την Βρετανία με οικογενειακά επίπλα. Επίσης, στο μεσημεριανό τραπέζι ο Λίψ είπε ότι είχε και τη μισθοδοσία του προσωπικού, την οποία θα μοίραζε την επόμενη μέρα. Αυτά εξύψαν την φαντασία του νεαρού γιού του παπά και μαζί με τους συντρόφους του αποφάσισαν να λιστέψουν τον Λίψ. Την νύχτα αυτός και ένας άλλος μπήκαν στο σπίτι και τρεις άλλοι παραμόνευαν κρατούσαν τζίλιες απ' έξω. Η Χάριε Λίψ ξύπνησε και τον γνώρισε. «Είναι ο γιος του παπά», φώναξε. Αυτός είχε μαζί του όπλο και αμέσως τη σκότωσε. Και μετά πυροβόλησε και σκότωσε και τον Λιό Λίψ, τον Χένρυ Μίνεδις. Την επομένη, οι δράστες του στιγερού εκλήματος συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στην κοντινή ιστιαία, Ξυροχώρη λέγονταν τότε, όπου με συνοπτικές διαδικασίες δικάστηκαν, καταδικάστηκαν σε θάνατο και απαγχονίστηκαν. Το νύπλιο που είχε γεννήσει η Χάριε Λίψ, με το όνομα Χένρυ Σάμιον Λίψ, όπου ο Father Leonard το είπε, πέθανε λίγους μήνες μετά. Δεν είχε τη μαμά του, το ανέλαβαν τα άλλα παιδιά, ήταν δύσκολα εκείνη την εποχή. Το τσιφλίκι το κληρονόμησαν τα τέσσερα κορίτσια. Από αυτά οι δύο, όπως τα δούμε, έγιναν καθολικές καλόγρες κτλ. Η μία πέθανε και η τέταρτη παντρεύτηκε στην Αγγλία. Τα χρήματα, από την πόληση κάποιων από τα περιουσιακά στοιχεία, πήγαν στην οικοδόμηση της Μόνης και του σχολείου των Ουρσουλινών, στα βουτρά της Τίνη. Οι αδελφοί καθολικοί της Τίνη και τα χιλιάδες παιδιά, που φίτησαν στο σχολείο των Ουρσουλινών της Νήσου, οφελήθηκαν από ευαγγελικά χρήματα. Είμαι ο Γιάννης Τσεβάς και σας λέω δόξα στο Θεό, γεια σας. |
