| : [♪ Μουσική Γεια σας! Είμαι η κυρία Χριστίνα. Σήμερα, στο πλαίσιο του μαθήματος της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, θα ασχοληθούμε με τη λέξη, θα ασχοληθούμε με τη φράση, θα ασχοληθούμε με την πρόταση. Οι λέξεις, οι φράσεις, οι προτάσεις, μας δίνουν ξέρετε πληροφορίες. Μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες από τις οποίες εξαρτάται η επικοινωνία μας. Τα πάντα γύρω μας μας δίνουν μηνύματα. Γινόμαστε διαρκώς δέκτες και πωμπί μηνυμάτων, πληροφοριών. Όταν μιλάμε, δίνουμε μία πληροφορία. Επομένως γινόμαστε πωμπί ενός μηνύματος. Όταν ακούμε, δεχόμαστε πληροφορίες και επομένως γινόμαστε δέκτες. Δέκτες μηνυμάτων. Ακόμα και ένα χαμόγελο είναι μια πληροφορία. Ακόμα και η σιωπή είναι μια πληροφορία. Είναι ένα μήνυμα, όχι πολύ σαφές. Ναι, όχι πολύ σαφές, ωστόσο συνιστά ένα μήνυμα. Η καθημερινότητά μας βασίζεται στην επικοινωνία. Και πρέπει να γνωρίζουμε τη γλώσσα μας, αφού η γλώσσα είναι ο βασικός κώδικας της επικοινωνίας. Και έχει συγκεκριμένα εργαλεία που φέρουν σημασία της λέξης. Οι λέξεις φτιάχνουν φράσεις. Οι φράσεις φτιάχνουν προτάσεις. Και οι προτάσεις κείμενα ολόκληρα. Ας διαβάσουμε και ας απολαύσουμε ένα μύθο. Ένα κείμενο με πολλές προτάσεις. Ακούστε. Γεια σου μαριό μου προκομμένη. Καλημέρα κύριο Γιώργο. Για το παζάρι και εσύ. Η μαριό, η χαρούμενη χωριατοπούλα πήγαινε όπως κάθε Σάββατο να πουλήσει το γάλα της στο παζάρι. Το γάλα μας είναι το καλύτερο της περιοχής. Οι προβατήνες μας, οι πιο θρεμμένες και καλοζωησμένες, σκεφτόταν καθώς κρατούσε στο κεφάλι της τον κάδο με το ζεστό παχύ γάλα που μόλις πριν λίγο είχε αρμέξει από τα προβατά της. Αχ και να βρω έμπορα σωστό να με καλοπληρώσει, μονολογούσε και χαμογελούσε. Ε μαριό που ταξιδεύεις στα λιβάδια με τις προβατήνες σου. Ποιος άλλος? Ο Παναγιώτης του Φούρναρη. Την κορό είδευε πάλι καθώς τακτοποιούσε τα κάτασπρα ψωμιά του. Μοσχοβολούσε ο τόπος από το φρεσκοψημένο ψωμί, αλλά η μαριό ούτε πουστάθηκε. Τάχηνε το βήμα της και ονειρευόταν. Ονειρευόταν τι θα κάνει σαν καλοπουλήσει το γάλα. Πρώτα θα πάρω καμιά εκατοστή αυγά και θα βάλω κλώσες να τα κλωσήσουν και θα βγάλω πουλάκια. Η μαριό ήδη έβλεπε τα κοτόπουλα να κακαρίζουν στην αυλή της και το χαμόγελό της πήγε στα αυτιά. Θα τα προσέχω, θα τα παχύνω, θα τα φυλάω, μη μου τα αρπάξει καμιά αλεπού και μετά θα τα μοσχοπουλήσω. Τα μάτια της μαριός άστραψαν από ευτυχία. Και το όνειρο δεν τέλειων εδώ. Άμα πουλούσε τις κότες σε καλή τιμή, σειρά είχε ένα γουρουνάκι και όταν το καλοτάιζε κι αυτό θα το πουλούσε σε πολύ καλή τιμή. Και ποιος με εμποδίζει τότε να πάρω μια αγελάδα με το μοσχαράκι της που θα χοροπηδάει με τα αρνιά μου. Τι χαρά είναι τούτη! Και από την πολύ χαρά χοροπήδισε κι η μαριό. Αλλά δεν σκέφτηκε πως βαστούσε στο κεφάλι τον κάδο με το γάλα. Πάει το γαλατάκι μου. Πάει. Η καημένη μαριό έκλαιγε στο δρόμο πλάι στο γημένο γάλα. Αχ μαριό λογαριάζεις χωρίς τον ξενοδόχο. Έτσι δεν θα της λέγαμε αν ήμασταν εκεί. Λογαριασμός χωρίς τον ξενοδόχο. Ένας απολαυστικός μύθος. Ένα απολαυστικό κείμενο φτιαγμένο με απολαυστικές λέξεις, με απολαυστικές φράσεις, με απολαυστικές προτάσεις. Προτάσεις που φέρουν σημαντικά μηνύματα. Προτάσεις. Για να δούμε τι συμβαίνει με αυτές. Πρόταση είναι ένα σύνολο λέξεων που περιλαμβάνουν ένα ρήμα, τοποθετούνται η μία μετά την άλλη, ακολουθώντας γραμματικούς και συντακτικούς χανόνες και έχει κάποιο νόημα. Έχει κάποιο μήνυμα. Η επικοινωνία στηρίζεται στις προτάσεις και στο μήνυμα που αυτές περιέχουν. Γι' αυτό και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Ξέρετε, ένα λάθος σε μία πρόταση μπορεί να καταστρέψει ολόκληρη την επικοινωνία μας. Η κατασκευή προτάσεων νομίζω ότι μοιάζει με τη μαγειρική. Για να φτιάξουμε ας πούμε το αγαπημένο μας φαγητό σωστά, χρειάζεται να επιλέξουμε συγκεκριμένα συστατικά, να τα χρησιμοποιήσουμε σε συγκεκριμένη σειρά για να έχουμε ένα νόστιμο αποτέλεσμα. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τα συστατικά των προτάσεων. Η κάθε πρόταση αποτελείται από μικρότερες ομάδες λέξεων, τις φράσεις. Για παράδειγμα, στην πρόταση. Για παράδειγμα, στην πρόταση η δασκάλα διορθώνει τις ασκήσεις. Έχουμε δύο φράσεις. Πάμε να το γράψουμε στον πίνακα και θέλω να έχεις ένα τετράδιο δίπλα σου, ώστε να σημειώνεις με προσοχή, ό,τι λέμε. Η δασκάλα. Ελπίζω να γράφεις κι εσύ. Διορθώνει τις ασκήσεις. Είμαι σίγουρη ότι το έχεις γράψει πριν από εμένα. Πάμε λοιπόν να δούμε τι συμβαίνει εδώ. Εδώ έχουμε δύο φράσεις. Η πρώτη φράση είναι η δασκάλα και ονομάζεται ονοματική φράση, γιατί έχει ως κέντρο της το ουσιαστικό, το όνομα δηλαδή. Η δεύτερη φράση είναι η φράση διορθώνει τις ασκήσεις. Αυτή τη φράση, επειδή έχει ως πυρήνα της το ρήμα, την αποκαλούμε ρηματική φράση. Πολύ ωραία ως εδώ. Πάμε λίγο βαθύτερα μέσα στη πρόταση. Η δασκάλα διορθώνει τις ασκήσεις. Έχουμε δύο βασικές φράσεις. Την ονοματική φράση, την πρώτη μας, η οποία αποτελείται από το ουσιαστικό δασκάλα και από το άρθρο η. Και έχουμε στη συνέχεια τη ρηματική μας φράση, η οποία αποτελείται από το ρήμα και από μια δεύτερη ονοματική φράση, τις ασκήσεις. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι μια φράση μπορεί να αποτελείται και από ακόμα μικρότερες φράσεις. Πολύ ωραία. Ελπίζω να τα σημειώνεις. Τώρα, θέλω να δοκιμάσεις μόνος σου, θέλω να δοκιμάσεις μόνη σου, να μου βρεις τις φράσεις, ονοματική φράση και ρηματική φράση, στην πρόταση. Η τέχνη περιγράφει τη ζωή. Πολύ ωραία. Το έγραψες εσύ, το έγραψα κι εγώ. Εδώ λοιπόν, σωστά, έχουμε δύο φράσεις. Η πρώτη φράση είναι η ονοματική μας φράση και είναι η λέξη ή τέχνη. Ονοματική φράση. Η δεύτερη φράση είναι η ρηματική μας φράση. Αφού ως πυρήνα της έχει το ρήμα περιγράφει. Σωστά, υπάρχει και μια μικρή ονοματική φράση μέσα στη ρηματική φράση. Η λέξης τη ζωή. Πολύ ωραία, νομίζω ότι αρχίζεις να καταλαβαίνεις. Χωρίς το ρήμα δεν έχουμε πρόταση. Ενώ και ένα ρήμα μόνο του μπορεί να δημιουργήσει πρόταση. Υπάρχουν διάφορα είδη προτάσεων, ξέρεις. Θα δούμε μαζί είδη προτάσεων με κριτήριο εάν αυτές εξαρτώνται ή όχι από άλλες προτάσεις. Οι προτάσεις με κριτήριο το αν αυτές μπορούν να σταθούν ή όχι μόνες τους στον λόγο, διακρίνονται σε κύριες ή αλλιώς ανεξάρτητες και σε δευτερεύουσες ή αλλιώς εξαρτημένες προτάσεις. Για παράδειγμα, η πρόταση σήμερα, σήμερα είμαι πολύ χαρούμενη, έχει ένα αυτοτελέσσο νόημα. Έχει ένα ολόκληρο νόημα. Γι' αυτό το λόγο χαρακτηρίζεται ως κύρια, ως ανεξάρτητη πρόταση. Ανάμως πω, επειδή οργάνωσα ένα όμορφο ταξίδι, αυτό, η πρόταση αυτή, δεν μπορεί να σταθυμώνεται στον λόγο. Δεν έχει αυτοτελέσσο νόημα. Κάποιοι περιμένουμε. Περιμένουμε να συνεχίσει, περιμένουμε να συνεχιστεί προκειμένου να καταλάβουμε το επειδή οργάνωσα ένα όμορφο ταξίδι, που θα καταλήξει ή τι έχει προηγηθεί. Θέλω να δοκιμάσεις να φτιάξεις, τώρα, μία δική σου πρόταση, χρησιμοποιώντας το σύνδεσμο όταν. Προσοχή! Θέλω μόνο μία δευτερεύουσα πρόταση. Περιμένω. Πολύ ωραία! Η δική μου πρόταση είναι όταν πάω στο σχολείο. Εάν πω όταν πάω στο σχολείο θα τακτοποιήσω τα βιβλία μου, τότε έχω φτιάξει μία δευτερεύουσα πρόταση όταν πάω και μία κύρια πρόταση θα τακτοποιήσω τα βιβλία μου. Εγώ όμως αυτό που ζήτησα τώρα είναι να μου φτιάξεις μόνο μία δευτερεύουσα πρόταση. Και να διαπιστώσεις και εσύ ο ίδιος και να διαπιστώσεις και εσύ η ίδια ότι μόνη της μία δευτερεύουσα πρόταση, αν και είναι πολύ σημαντική, δεν μας δίνει ένα ολόκληρο, δεν μας δίνει ένα αυτοτελές νόημα. Θέλετε να περάσουμε σε μία άσκηση δημιουργικότητας? Ας περάσουμε. Λοιπόν, θέλω να πιάσεις το μολύβι σου. Θέλω να πάρεις κοντά στο τετράδιο σου και να κάνεις το εξής. Θα σου δώσω 4 συνδέσμους. Όταν, επειδή, αφού, αν και. Και θέλω τώρα να προσπαθήσεις να φτιάξεις ένα μικρό κείμενο με δευτερεύουσες μόνο προτάσεις, οι οποίες θα εισάγονται, θα ξεκινούν με τους συνδέσμους που μόλις σου είπα. Ας πούμε, το δικό μου αντίστοιχο κείμενο είναι... Όταν επιστρέψω, επειδή θα έχω αργήσει, αφού καθυστέρησα στο οδείο, αν και είχα βάλει ξυπνητήρι, τέλεια. Στο ξαναλέω. Όταν επιστρέψω, επειδή θα έχω αργήσει, αφού καθυστέρησα στο οδείο, αν και είχα βάλει ξυπνητήρι, και σταματάω. Φασό τελεία. Έκανες κάτι αντίστοιχο. Έφτιαξες ένα κείμενο το οποίο έχει μόνο δευτερεύουσες προτάσεις. Τι παρατηρείς σε αυτό το κείμενο. Δεν σου δίνει την αίσθηση του ολοκληρωμένου. Σκέψου ένα μουσικό κομμάτι. Σίγουρα ακούς μουσική. Και σκέψου την ώρα που ακούς το μουσικό σου κομμάτι, να το σταματήσεις. Ξαφνικά να το σταματήσεις. Πριν προλάβεις να ακούσεις το τέλος του. Κάτι τέτοιο συμβαίνει όταν λείπει μια κυρία πρόταση. Άκου για παράδειγμα. Beethoven. One, two.. ...Και ξαφνικά αυτό το υπέροχο έργο σταματάει. Σταματάει πριν ολοκληρωθεί, χωρίς να πάρουμε την αίσθηση του τέλους που ο συνθέτης έχει δημιουργήσει. Είσαι και εσύ συνθέτης. Είσαι και εσύ συνθέτης κειμένων και πρέπει να δίνεις αυτή την αίσθηση του ολόκληρου, του αυτοτελούς. Γι' αυτό, λοιπόν, τώρα θα ασχοληθούμε λίγο παραπάνω με αυτές τις προτάσεις, με τις δευτερεύουσες προτάσεις, προκειμένου να μπορούμε να φτιάχνουμε σωστά κείμενα. Κείμενα στα οποία τα μηνύματά μας θα είναι σαφή. Οι δευτερεύουσες προτάσεις, ή αλλιώς εξαρτημένες, είναι πολύτιμες προτάσεις και είναι πολύτιμες γιατί συμπληρώνουν τις κύριες, δίνοντας μας πολύ πολύ σημαντικές πληροφορίες. Πάμε, λοιπόν, να ξεκινήσουμε αμέσως με τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις. Αυτές χρησιμοποιούνται ως όροι της πρότασης από την οποία εξαρτώνται, ως υποκείμενο, ως αντικείμενο, ως κατηγορούμενο ή ως προσδιορισμός. Πάμε να ξεκινήσουμε, λοιπόν, με τις ειδικές προτάσεις. Οι ειδικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους ότι, πώς, που και είναι αντικείμενα ρημάτων όπως τα ρήματα πιστεύω, νιώθω, λέω. Για παράδειγμα, πιστεύω ότι καταλαβαίνεις. Εδώ, η δευτερεύουσα πρόταση είναι το ότι καταλαβαίνεις και πιο συγκεκριμένα απαντάει στο ερώτημα τι πιστεύω. Από τη στιγμή που απαντάει στο ερώτημα τι πιστεύω, λέμε ότι λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος πιστεύω. Βέβαια, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου πως οι ειδικές προτάσεις κάποιες φορές λειτουργούν και ως υποκείμενο. Ας πούμε, φαίνεται ότι αγαπάς τη μουσική. Εδώ το ρήμα φαίνεται είναι απρόσωπο και στη περίπτωση που έχουμε απρόσωπο ρήμα, τότε η δευτερεύουσα ειδική που ακολουθεί, λειτουργεί ως υποκείμενό της. Ένα άλλο είδος δευτερευουσών προτάσεων, πιο πλάγιο, είναι οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Πρόκειται για εξαρτημένες προτάσεις που εκφράζουν πλαγίος, ένα ερώτημα και που και αυτές έχουν συχνά τον ρόλο του αντικειμένου του ρήματος. Για παράδειγμα, η κυρία Χριστίνα ρώτησε αν το κατάλαβα. Η πρόταση αν το κατάλαβα είναι η δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση. Ένα ακόμη είδος δευτερευουσών προτάσεων, λίγο πιο απαιτητικό από τα προηγούμενα, είναι οι βουλητικές προτάσεις. Βουλητική πρόταση. Η λέξη βουλητική παράγεται από το ρήμα βούλομαι, που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει θέλω, επιθυμώ. Αυτές οι προτάσεις εκφράζουν επιθυμία, εκφράζουν ευχή και είναι αντικείμενα ρημάτων, όπως το ρήμα εύχομαι ή το ρήμα θέλω. Οι βουλητικές προτάσεις βρίσκονται σε υποτακτική έκκληση και ξεκινούν με το μόριο να. Εσύ για παράδειγμα, τι θα ήθελες αυτή τη στιγμή. Θα ήθελα να... Πες, πες. Πολύ ωραία. Μόλις σχημάτισες μια δευτερεύουσα βουλητική πρόταση. Τα συγχαρητεριά μου. Ένα πιο ανήσυχο είδος εξαρτημένων προτάσεων είναι οι ενδιαστικές προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν ανησυχία, δισταγμό, εκφράζουν φόβο. Βέβαια, ο φόβος συχνά μας προστατεύει από τους κινδύνους και αυτό είναι κάτι που κάνει τις δευτερεύουσες αυτές προτάσεις ιδιαίτερα σημαντικές. Ας πούμε, συνέχισε την πρόταση. Φοβάμαι μήπως... Φοβάσαι μήπως... Ό,τι πεις στη συνέχεια είναι μια δευτερεύουσα ενδιαστική πρόταση. Συγχαρητήρια και πάλι. Μια πολύτιμη επίσης κατηγορία εξαρτημένων προτάσεων είναι εξαίρεση αναφορικές προτάσεις. Οι οποίες αναφέρονται σε μία λέξη ή σε μία φράση κάποιας άλλης πρότασης. Ονοματικές αναφορικές προτάσεις είναι όσες εισάγονται με αναφορικές ατωνυμίες και λειτουργούν ως ονόματα. Στον λόγο έχουν θέση υποκειμένου, αντικειμένου, κατηγορμένου ή προσδιορισμού. Ας πούμε, όποιος βιάζεται, το ξέρεις, όποιος βιάζεται σκοντάφτη. Για να δούμε τι έχουμε δει ως τώρα. Μιλήσαμε για τη γλώσσα μας, μιλήσαμε για την επικοινωνία, μιλήσαμε για τα μηνύματα, μιλήσαμε για τις πληροφορίες. Μιλήσαμε για εμάς, μιλήσαμε για εμάς ως πομπούς και ως δέκτες πληροφοριών. Μιλήσαμε για τις φράσεις, μιλήσαμε για τη σπουδαιότητα των λέξεων, μιλήσαμε για τις προτάσεις. Όλα αυτά είναι πράγματα πολύ σημαντικά. Και είναι πολύ σημαντικά γιατί όταν κανείς γνωρίζει τη γλώσσα του, μπορεί ακόμα καλύτερα να γνωρίζει τη σκέψη του. Την επόμενη φορά θα μιλήσουμε για τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις και θα προχωρήσουμε στη σύνταξη ιδιαίτερων κειμένων. Ευχαριστώ πολύ. |
