| : Αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι της Τεθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, σας καλωσορίζω στην πρώτη εκδήλωση της ενδέκατης ενότητας του Λόγου. Έχουμε φτάσει αισίως πια σε 11 ενότητες εκδηλώσεων και αυτή είναι η πρώτη. Η δεύτερη θα είναι τον Νοέμβριο και η τρίτη τον Δεκέμβριο. Σήμερα μεγάλη χαρά μας φιλοξενούμε τον Άγγελο Ματθαίου για να μας μιλήσει για τη σημασία των επικραφών στη γνώση και στην κατανόηση του αρχαίου κόσμου. Σύντος με εμψημιρούμε για το επίπεδο των ανθρωπιστικών σπουδών στην Ελλάδα, πρέπει όμως να πω ότι στον τομέα αυτό της επικραφικής τα πράγματα δεν είναι τα πιο σημαντικά, όπως είναι σε άλλες περιοχές, η χώρα είναι η μόνη στον πλανήτη που έχει επικραφικό μουσείο. Στις άλλες χώρες οι επικραφές είναι ένα κομμάτι μικρό των μουσείων και μάλιστα μας θυμάμαι την παρουσία του και ο κύριος Θέμος, ο διευθυντής του επικραφικού μουσείου της Αθήνας, της Ελλάδος. Και επίσης έχουμε μια σειρά από πάρα πολύ καλούς, βυνατούς επικραφικούς. Ο Άγγελος Ματθαίου ίσως είναι ο δάσκαλος των περισσότερων από αυτούς. Δηλαδή, όσους επικραφικούς γνωρίζω, όλοι μου λένε ότι είχα δάσκαλο τον Ματθαίου, είχα δάσκαλο τον Ματθαίου. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1954, φίτησε, ολοκλήρωσε μάλλον τις εγκύκλιες σπουδές του στο πρώτο υπογυμνάσιο της Πλάκας και σπούδασε αρχαιολογία στο Αθήνηση. Ριδάχτηκε όμως την επικραφική, όπως και την τοπογραφία, από τον δάσκαλό του τον Στέφαλ Βασίλειο, τον κουμανούδι τον οποίο συχνά, πυκνά αναφέρει και τιμά. Είναι ιδρυτικό μέλος και γραμματέας της Ελληνικής Επικραφικής Εταιρείας και το 1983, ίδρυσε μαζί με τον Άρη Τσαραβόπουλο και τον Μακαρί τον Γιάννη Πίκουλα το περιοδικό «Ωρος». Το περιοδικό «Ωρος» είναι το μόνο, δηλαδή, «Ωρος» είναι το μόνο διεθνώς περιοδικό με αντικείμενο της «Ελληνικές Επιγραφές», αμυγός της «Ελληνικές Επιγραφές», ένα κορυφαίο περιοδικό. Επίσης, η Επικραφική Εταιρεία κάνει μια σειρά εκδόσεων που έχουν πάρα πολύ μεγάλη διεθνή σημασία. Είναι ένα δύσκολο κεφάλαιο η Επιγραφική. Πιστεύω σήμερα, χάρη στον Άγγελο του Ματθαίου, να καταλάβουμε τη σημασία του. Εκείνο το οποίο μόνο με ανσυχεί είναι ότι σιγά-σιγά οι μαθητές που προσέρχονται όλο και λιγοστεύουν. Διαιώνεται διαρκώς η αρχαιογνωσία, γιατί δεν μπορεί να κάνει σε Επιγραφική, χωρίς να ξέρεις αρχαιελληνικά. Πιστεύω ότι και αυτός ο τομέας της αρχαιογνωσίας, ο οποίος ακόμα στην Ελλάδα κρατάει γερά, θα αντιμετωπίσει στο μέλλον προβλήματα. Η Εθνική Πληροφορική κάνει αυτή την εκδήλωση, πρώτον γιατί είναι χαρά μας να ακούσουμε τον Άγγελο Ματθαίου, για να αναδείξει και τη σημασία που έχει η μελέτη των ελληνικών επιγραφών για τη γνώση του αρχαίου κόσμου. Ο Άγγελος ο Ματθαίος έχει το λόγο, θα κάνει τη διάλεξή του, εγώ θα κατεβω κάτω και όταν τελειώσει θα καθίσω δίπλα του, για να συζητήσουμε όση ώρα έχουμε διάθεση να το κάνουμε. Κύριε Ματθαίος, ευχαριστούμε και έχετε το λόγο. Καλησπέρα σας. Ευχαριστώ θερμά το εφορευτικό συμβούλιο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και ιδιαίτερο στον Πρόεδρο του, τον κ. Σταύρο Ζουμπουλάκη, τον φίλο Σταύρο Ζουμπουλάκη. Με την ευγενική και τιμητική τους πρόσκληση, μου δίνουν την ευκαιρία να πω λίγα εισαγωγικά περί των αρχαίων ελληνικών επιγραφών. Θα μιλήσω λοιπόν για τους ενεπιγράφους λήθους. Επιστώ να εξηγωνήσω το κύριο έτημα της αρχαιογνωστικής επιστήμης όπως περιφανώς το είχε διατυπώσει ο παλαιός Στέφανος Αυθενασίου Κουμανούδη. Όχι ο Στέφανος στον οποίο ανέφερα ο κ. Ζουμπουλάκης, αυτός είναι ο δυσέγκονός του που ήταν δάσκαλός μου. Αλλά ήταν δυσέγκονος του παλαιού και εξίσου καλός επιγραφικός. Έλεγε λοιπόν ο παλαιός Κουμανούδης, αληθής επιστήμη, εννοούσε την αρχαιογνωσία, θα υπάρξει όταν ενωθεί η επιστήμη των χαρτίων, η φιλολογία δηλαδή, μετά της επιστήμης των λήθων, την αρχαιολογία και μάλιστα την επιγραφική, είχε κατανοούν. Ο λόγος του γέροντος, του λεγωμένου και κερβέρου της επιγραφικής, εκ των κρατείς των επιγραφικών του 19ου αι. διεθνός και λογίου του έθνους, αποκτά ιδιαίτερη βαρύτα ακουόμενος στην Εθνική Βιβλιοθήκη, την κυβωτό των ελληνικών χαρτίων, στην οποία αναπόκειται και το πολιτιμότατο αρχείων του Κουμανούδη. Οι αρχιές ελληνικές επιγραφές είναι κείμενα χαραγμένα σε σκληρή ύλη, στην πέτρα, το μέταλο, το μπιλό, συχνότερα σύντομα. Βλέπετε εδώ μια επιγραφή σε βράχο από την Αυλονίτσα, είναι μια περιοχή κοντά στο Σαγγρία, ένα χωριό της Νάξου, θα επανέλθω σε αυτή. Είναι κείμενα χαραγμένα σε σκληρή ύλη, στην πέτρα, το μέταλο, το μπιλό, το ξύλο, συχνότερα λοιπόν είναι σύντομα, αλλά και εκτενοί. Μάλιστα στους ελληνιστικούς και ερωμαϊκούς όρους αυξάνονται ιδιαιτέρως σε έκταση. Εδώ βλέπετε μια επιγραφή, είναι εκτενέστατη, είναι αμφίγραφη και από τη μια και από την άλλη γραμμένη. Είναι τιμητικό ψήφισμα του 145-44 π.Χ. της πόλεως που ονομάζεται Μητρόπολης και βρίσκεται κοντά στη Μικρά Ασία βέβαια, ανατολικός της Εφέσου, γιατί υπάρχει και Μητρόπολης στη Θεσσαλία. Το περίεργο είναι ότι όσο αυξάνουν τα κείμενα και ειδικά τα τιμητικά κείμενα με τις τιμές, τόσο οι τιμές έχουν μικρότερη αξία. Στα αρχαιότητα λέω, άλλο να είσαι πρόξενος και ευεργέτης των Αθηναίων τον 5ο και τον 4ο αιώνα και άλλο να είσαι πρόξενος και ευεργέτης της πόλεως της Μητροπόλης με 150 στίχους, το 150 πρόξενο του ή 140. Έχει τεράστια διαφορά. Αναφερόμουν στις επίγραφές και είπα ότι είναι χαραγμένες σε σκληρή ύλη. Θα σας δείξω μερικές. Η στήλη που βλέπετε, η οποία κοσμίται από ανάγλυφο που παριστά την θεά Αθηνά και την θεά Ήρα, είναι η θεά προστάτης της Σάμου η Ήρα και η Αθηνά βέβαια της Ακροπόλης, της των Αθηνών. Είναι τιμητικό ύφισμα, μάλλον στήλη που έχει τρία τιμητικά ύφισμα των Αθηναίων για τους Σαμίους, όσοι στάθηκαν στο πλευρό των Αθηναίων όταν έχασαν τον πόλεμο, τον Πελοποννησιακό ενώ και τότε όλοι οι σύμμαχοι των Αθηναίων απεστάτησαν και πήγαν με το μέρος των Λακεδαιμονίων πλιν των Σαμίων. Αυτό το ξέρουμε από τα ελληνικά του Ξενοφόντος. Και τότε οι Αθηναίοι αποφάσισαν να τιμήσουν τους Σαμίους με ένα εκτενές ύφισμα με περιεχόμενο και τους δίνουν το δικαίωμα να γίνουν Αθηναίοι πολίτες. Όταν ανετράπη η Δημοκρατία στην Αθήνα με τη βοήθεια των Λακεδαιμονίων το 404 και εγκατεστάστησαν οι 30, οι 30 έριξαν πολλές από τις στήλες συμμαχίας ή τιμητικές στήλες για ξένους που ήταν φύλα προσκύμενες στη δημοκρατική πόλη των Αθηνών και όταν επανήλθε η Δημοκρατία τότε οι Αθηναίοι ξανάστησαν τις στήλοι, μάλλον ξαναχάραξαν το παλαιό ύφισμα του 405-4 και προσέθησαν δύο ακόμα ενισχυτικά των προηγουμένων τιμών υπέρ των Σαμίων. Και μάλιστα είναι σημαντικό ότι κάτω από το όνομα, θα θα δείξω μια λεπτομέρεια του ανωτέρου μέλους, κάτω από το επίτητο ανάγλυφο και το όνομα του γραμματέως της πόλης έχει τον τύλλο της επίγραφής Σαμίις όσοι μετά του Δημού του Αθηναίων Αιγέντων για τους Σαμίους που στάθηκαν στον πλευρό του Δήμου των Αθηναίων. Το επόμενο είναι τιμητικό ύφισμα του 408-7, Αθηναϊκό και αυτό, υπέρ ενός ινιάδου από την Σκιάθο. Τώρα από την Αθήνα πηγαίνουμε στα νησιά. Εδώ είναι ένας όρος, ένα ορόσιμο δηλαδή, ενός ιερού των νυμφών. Είναι του τέλους του 5ου αιώνα, από την άξο και ονομάζονται μύχοι οι νύμφες διότι βέβαια η λατρεία τους γινόταν κυρίως σε σπήλαια. Και από την άξο στοιχείο είναι η επιτύμβια στήλη του ιρροπήθου αυτός είναι ένας χείος βέβαια και στη στήλη αναγράφονται κατά γενική μετά το πρώτο όνομα που είναι ιρροπήθου, μετά όλοι οι πρόγονοι. Του, τάδε, του, τάδε, είναι 14 πρόγονοι προηγουμένως. Και επειδή η επίγραφή χρονολογείται περίπου στο πρώτο τέταρτο του 5ου αιώνα, εάν υπολογήσει κανείς με 30 χρόνια τη γενιά, πηγαίνουμε πάνω στο 9ο αιώνα, δηλαδή η οικογένεια του ιρροπήθου εγνώριζε το παρελθόν τους προγόνους επί 14 γενιές. Αυτό συμβαίνει βέβαια μόνο σε περιφανείς οικογένειες, το ξέρουμε και από τον Ευρώδο και από άλλους αρχαίους συγγραφείς. Οι ταπεινοί άνθρωποι δεν έχουν μακρινές οικογένειες και όταν έχουν δεν τις συγκρατούν. Αυτό είναι ένα μικρό χαλκό, οριχάλκινο δηλαδή, αγαλμάτιον Απόλλωνος και στη βάση του αναγράφεται ο αναθέτης, είναι κάποιος νάξιος δεινομένης που το αφιερώνει στον Εκκυβόλο Απόλλωνο. Είναι του τέλους του, περίπου του τέλους του 5ου αιώνα. Και επειδή ελευθερώνει όλοι, το τέλος του 5ου αιώνα και επειδή έλεγα πριν ότι η σκληρή υλή δεν είναι βέβαια μόνο η πέτρα και το μέταλλο, είναι βέβαια και η σκληρή υλή και τα μεταλλικά νομίσματα και εδώ έχετε μια γλάφκα αθηναϊκή περίπου των μέσων του 6ου αιώνα και εκεί αναγράφεται το αρχικό των Αθηναίων, αθηναίων δηλαδή. Και πάλι από την άξο είναι το τμήμα του λαιμού ενός αμφορέως του 7ου αιώνα έχει μια γραφτή παράσταση άρματος και αναγράφεται η θεά, το βλέπετε Αφροδίτη. Επομένως έχουμε και επικραφές χαραγμένες σε κεραμικά. Και εδώ είναι έναν αγγείο ηνοχοίσκι ας πούμε του 7ου αιώνα προς τα μέσα μάλλον από τις ανασκαφές της αρχαίας αγοράς και μετά την όπτιση του αγγείου έχει χαράξει ο Θαμνεύς αυτός το όνομά του και ακολουθεί το ρήμα, το όνομα σε γενική Θαμνέως θα επανέλθω στο είδος αυτό της αναγραφής και το ρήμα. Μιλάει το αγγείο, είναι σύνηθες αυτό στην ελληνική αρχαιότητα να μιλούν τα αντικείμενα μιλάει το αντικείμενο και λέει ποιος είναι ο ιδιοκτήτης ή ο χρήστης. Οι ύλες λοιπόν επάνω στις οποίες έγραφαν οι Έλληνες είσαν εκτός των σκληρών και μαλακές. Ο πάπυρος υπεργαμινεί ή άλλα κατεργασμένα δέρματα ζώου. Ό,τι έχει γραφεί σε σκληρή ύλη διασώζεται δεδέως επί μακρότα των χρόνων. Οι μαλακές ύλες είναι περισσότερο φθαρτές. Α, ναι, ξέχασα και αυτή. Αυτή είναι μια σπουδαία επίγραφή, διότι είναι γραπτή σε ξύλο. Είναι μια παράσταση μιας θυσίας και αναγράφονται τα ονόματα των προσερχομένων στη θυσία. Βλέπετε το βωμό εκεί και το αρνάκι που οδηγεί ο νεαρός. Έχει βρεθεί σε ένα σπήλαιο πρώτου πολέμου του Πιτσάο ονομαζόμενο, το οποίο είναι σήμερα ανήκει στον ομό της Κορυθίας. Παλαιότερα ήταν ενός στην αρχαιότητα, εν έπιπτες στην Αχαία. Δεν θυμάμαι τον αριθμό, πέντε ή έξι τέτοιες πινακίδες, γραπτές, με παράσταση δηλαδή, ζωγραφική και επίγραφή, και μετεθέτσαν τότε στο Εθνικό Αρχιολογικό Μουσείο. Αλλά λόγω του πολέμου, όταν έπρεπε να ταφούν και τάφισαν όλα τα εκθέματα και τα αποθηκευμένα του Εθνικού Αρχιολογικού Μουσείου, όπως και πολλών άλλων μουσείων, για να αποφύγουν οι Έλληνες στο τσούρνεμα από τους Γερμανούς κατακτητές ή τους Ιταλούς, τότε ήταν Ιταλείς στην αρχή. Εν πάση περιπτώση για τα δυνά του πολέμου, αυτά ενταφιάστηκαν, εκρύβησαν μαζί με όλα τα άλλα και όταν βγήκαν πάλι στην επιφάνεια είχαν χαθεί τα χρώματα. Ευτυχώς όμως είχε προβρευτεί και είχαν αντιγράψει τις τύλες αυτές, τις πινακίδες αυτές τις ξύλινες και έτσι αυτό που βλέπετε είναι το αντίγραφο. Πιστότατο βέβαια, τα πρωτότυπα δεν έχουνε πια γραπτή παράσταση. Πριν προχωρήσω διευκρινίζω ότι δεν θα αναφερθώ στις μορφές ελληνικής γραφής πριν από την εμφάνιση του ελληνικού φωνητικού αλφαβήτου, την γραμμική α και την β. Την ελληνική φωνητική γραφή εξετάζουν τέσσερις αλληλοσυνδεόμενοι επιστημονικοί κλάδοι. Η επικρατική μελετά τη γραφή σε σκληρή ύλη, λίθο, μέταλο, πυλό, όπως σας έδειξα, η νομισματική τη γραφή επάνω στα νομίσματα, το έδειξα και αυτό, ενώ η παπυρολογία, η παλαιογραφία και η φιλολογία μελετούν τα κείμενα επάνω σε μαλακή υλί, παπυρο, δέρμα ή χαρτί. Είπα πριν ότι αυτοί οι κλάδοι είναι αλληλοσυνδεόμενοι και δεν μπορεί κανείς να κάνει, όπως είπε και ο κ. Ζουμπλάκης, δεν μπορεί να κάνει κανείς να ασχολείται με τη μελέτη των επικρατικών, χωρίς να ξέρει αρχαία ελληνικά. Δυστυχώς εδώ και πάρα πολλά χρόνια οι δρόμοι των κλάδων αυτών, ειδικά της φιλολογίας και της επικραφικής, έχουν χωρίσει. Ναι, μεν οι επικρατικοί παρακολουθούν εκτός σύνεγγισης και της εκδόσεις και της μελέτης, όχι τελείως τις ειδικές, αλλά αν χρειαστεί και τις ειδικές, οι φιλόλογοι έχουν ξεκοπεί τελείως. Νομίζω ότι είναι άλλα τα αρχαία ελληνικά των επικραφών από τα αρχαία ελληνικά των κειμένων. Είναι τραγικό αυτό που συμβαίνει, αλλά συμβαίνει. Και όχι τώρα τα τελευταία λόγω αμαθίας, εδώ και πολλά χρόνια. Να το πω έτσι και από τον καιρό του Σικουτρίας, ας το πούμε έτσι σχεδόν. Ο Σικουτρής γεννηθεί το 1901, για να σας δώσω να καταλάβετε τι εννοώ. Ή ακόμα και από την εποχή του Κακρίδης, της ίδιας ηλικίας, ήταν και φίλοι αυτοί και με τη σύζυγο μας. Θα λέμε τώρα και διάφορα, που δεν είναι οικοτσομολουτικά, αλλά έχουν σχέση. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν απομακρυνθεί από την έννοια των επικραφών πράγμα, που δεν συνέβαινε το 19ο αιώνα και τουλάχιστον μέχρι το 1930. Σιγά-σιγά οι κλάδοι εχώρησαν. Το ελληνικό φωνητικό αλφάβι του έχει ως πρότυπο το φινικικό, το οποίο ήταν συλλαβικό. Βλέπετε εδώ τα γράμματα του φινικικού αλφαβίτου και την αντιστοιχία με τα ελληνικά. Οι Έλληνες πήραν το φινικικό αλφάβι του και το προσάρμοσαν στις ανάγκες της γλώσσας τους. Σε πέντε γράμματα, αυτά τα πέντε που βλέπετε, έδωσαν την αξία φωνηέντων και προσέθεσαν τα γράμματα Φ, Χ και Ψ. Πότε ακριβώς και από ποιους έγινε η πρότυψη του φινικικού αλφαβίτου και οι αναγκαίες τροποποιήσεις για την ακριβέστερη απόδοση των ελληνικών φθόγγων, καθώς και πόσο χρόνο διήρκε σε διαμόρφωση των τοπικών ελληνικών αλφαβίτων, δεν είναι γνωστό. Γίνονται διάφορες υποθέσεις, προτάσεις, συζητήσεις, αλλά απόδειξη δεν υπάρχει. Τα ερωτήματα αυτά συνεχίζουν να απασχολούν την έρευνα. Όπως βλέπετε στην οθόνη, μερικά γράμματα είναι τα ίδια σε όλα τα αλφάβητα. Να βλέπετε εκεί τα α, θ, κ, ν και τ παραμένως χάρη είναι ίδια σε όλα τα αλφάβητα. Δεύτερον, ομοίου σχήματος γράμματα, βλέπετε το σε, το ψ, αυτό που δείχνει το γράμμα που δείχνει το ψ, ας πούμε, σε μερικά αλφάβητα, ομοίου σχήματος γράμματα αποδίδουν διαφορετικούς φθόγκους σε μεμονευμένα αλφάβητα ή σε ομάδες αλφαβήτων. Και τρίτον, ο ίδιος φθόγκος αποδίδεται με διαφορετικούς σχήματος γράμμα στο ένα αλφάβητο και με διαφορετικά σε άλλο αλφάβητο. Αυτό είναι επίσης ένα ζήτημα της έρευνας πώς εξελίχθηκαν και γιατί έγιναν οι μετατροπές στην απόδοση ιδίων φθόγκων με διαφορετικά γράμματα ή το αντίθετο στις διάφορες, στους διαφόρους, συγνώμη, στα διάφορα τοπικά αλφάβητα. Πάω να αποφύγω κάτι, αλλά θα το πω. Άλλο πράγμα είναι οι διάλεκτοι, άλλο τα αλφάβητα. Θα το πούμε και παρακάτω. Τα τοπικά αλφάβητα σχεδόν παύουν στο τέλος του 5ου αιώνα και παντού υιοθετείται το ιωνικό αλφάβητο της μιλήτου. Αυτό που στη μεγαλογράμματη γραφή χρησιμοποιούμε και εμείς. Αλλά οι διάλεκτοι συνεχίζουν, μπορώ να σας πω, και μέχρι το 2ο και πολλές και καμιά φορά και μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ. Μια υπόθεση στηριζόμενη είναι ότι στις διάφορες τοπικές αρχαϊκές κοινότητες, στις πόλεις, υπολείσματα, μερικοί φθόγγοι αποδίδονται με διαφορετικά γράμματα διότι διαφέρει και η προφορά των φθόγγων αυτών από γειτονικό ή από άλλες κοινωνίες, ελληνικές πάντοτε βέβαια, κοντινότερες ή πιο μακρύτερες. Η φορά της γραφής της προημότατες ελληνικές επειγραφές δεν είναι μόνο εκ δεξιών προς τα αριστερά, όπως επιστεύεται το παλαιότερο. Εδώ βλέπετε ένα παλαιότατο επειγραφικό χάραγμα. Είναι από την Ερέτρια, είναι το τέλος ενός ονόματος, ανδρός, μη όμικρον σίγμα, είναι πεντασκελές το σίγμα και μετά λέει το ποτήριον, είναι ασφαλής η συμπίρωση και είναι αυτό που λέμε εμείς επιταλλεά, από δεξιά προς τα αριστερά. Επιστεύεται λοιπόν μέχρι πριν από πενήντα περίπου χρόνια ότι οι προημότερες ελληνικές επειγραφές είναι επιταλλεά όπως είναι και του φινικικού αλφαβήτου. Όπως είναι και το φινικικό αλφαβήτου, η γραφή δηλαδή. Εδώ εικονίζεται ένα σχέδιο βέβαια, ίσως το παλαιότερο αγγείο με επειγραφή χαραγμένη είναι η παλαιότερη ελληνική επειγραφή, χρονολογείται πριν από τα μέσα του ογδόαιων πριν από το 750. Και η χρονολόγηση βασίζεται σε ανασκαφικά δεδομένα κεραμικά, δεν είναι τυχαίο έβρημα δηλαδή. Είναι κάποιος που δεν έχει ολοκληρώσει το όνομά του, είναι ευλυνός κάτι τέτοιο, ευλυνός μάλλον. Και βλέπετε ότι είναι εσευθεί από τα αριστερά προς τα δεξιά. Και η επόμενη, αυτό είναι ένα θράσμα μεγάλου αγγείου, το οποίο έχει βρεθεί στις ανασκαφές της Ζαγοράς, που διανεργούσε το Αυστιανό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, ο καθηγητής Καμπίτολου. Νομίζω ότι είναι η μακαρίκτης τώρα, ήταν πολύ μεγάλη στην ηλικία όμως. Και αυτό χρονολογείται γύρω στα μέσα, αν όχι λίγο πιο πριν του ογδόαιών, θα δείτε παρακάτω. Το χάραγμα και το όνομα είναι Μνοϊλέος, Μνοϊλεύς λέγεται αυτός. Βλέπετε ότι επανέρχεται συνέχεια η καταγενική δήλωση του ονόματος του Χρήστου ή του ιδιοκτήτου του αγγείου. Αυτό είναι και η παλαιότερη μορφή ελληνικής φωνητικής γραφής. Το πολύ ενδιαφέρον με αυτή την επιγραφή είναι ότι το τελευταίο γράμμα, που δεν είναι τελείως σίγμα βέβαια, δηλαδή το μεταγράφουμε ω σίγμα, αλλά έχει τη μορφή τη φινικική του σαν. Και είναι το μοναδικό παράδειγμα σε ελληνική επιγραφή που έχουμε αυτή τη μορφή, εκτός από μία ακόμα περίπτωση, όχι για το σαν, για το α, που θα σας το δείξω λίγο αργότερα. Δεν έχει δηλαδή πάρει τη μορφή του τρισκελού σίγμα ή του σίγμα που μοιάζει με μη, όπως σημαίνει σε μερικά άλλα τοπικά αλφάβητα. Κρατάει την αντιγραφία, ας το πούμε έτσι, του σαν. Βλέπετε δύο παλαιότατες ελληνικές επιγραφές που είναι εθευθεί. Επομένως, λοιπόν, τα χαράγματα που έχουν έρθει στο φως τα τελευταία 40 χρόνια δείχνουν ότι έχουμε και επιγραφές χαραγμένες σε σευθή, δηλαδή εξαριστερών προς τα δεξιά. Από τον 7ο αιώνα και μετά εμφανίζεται και η λεγόμενη βουστροφιθών γραφή από την κίνηση των βοδιών στην όργωση. Ένα στίχος είναι προς τα αριστερά ή προς τα δεξιά και ο επόμενος έχει την αντίστροφη φορά. Και ούτω καθεξής. Από το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα προς τού βαθμιαίως τα αρχαϊκά τοπικά αλφάβητα εγκαταλείπονται για λόγους εξελίξεως της φωνητικής και κυριαρχεί το ιωνικό αλφάβητο της μιλήτου. Σε αυτό αποδίδονται τα μακρά φωνήεντα ε και ο, δηλαδή η και ο, με τα γράμματα η και ο, τα διπλά σύμφωνα χ και ψ με τα γράμματα ξ και ψ. Βλέπετε εδώ απάνω και την αριστερά φωνήεντα. Βλέπετε εδώ απάνω και την σχηματική εξέλιξη στο σχήμα των γραμμάτων βέβαια όσο προχωρούμε από τις αρχές του 4ου αιώνα προς τα κάτω. Ποιος όμως είναι ο βαθύτερος λόγος που οδήγησε στην επινόμηση και τη χρήση της γραφής. Την απάντηση δίνει ο ιστορικός του 1ου αιώνα προς τού Διόδωρο Σικελιώτης και λέει το εξής, θέτει το εξής ερώτημα και απαντάει και ο ίδιος. Τις γαράν άξιον εγκόμιον διάθητο της των γραμμάτων μαθήσεως. Και απαντά, δια γαρ τούτων μόνον οι τετελευτικότες της ζώση διαμνημονεύονται. Ποιος θα μπορούσε να διατυπώσει έναν άξιο εγκόμιο για την εκμάθηση των γραμμάτων. Μόνο με αυτά, η μνήμη των νεκρών παραμένει ζωντανή στους ζωντανούς. Και νομίζω ότι αυτός είναι ο πληρέστερος και συνοπτικότερος και ακριβέστερος ορισμός της αξίας της γραφής. Η γραφή λοιπόν δεν είναι παρά η προσπάθεια των ανθρώπων να επιμηκίνουν τη μνήμη τους και να αντισταθούν στη λύθη του χρόνου. Με τη γραφή, το παρελθόν των ανθρώπων επεκτείνεται προς τα πίσω και διασώζεται η μνήμη ενός παλαιωτέρου κόσμου. Η απλούστερη μορφή επιγραφής, το χαραγμένο όνομα ενός νεκρού επάνω σε ένα αδρό επιμήκη λύθο, το οποίο κάποιος οικείως έστησε στον τάφο διαφυλάσσει τη μνήμη του μεταξύ των ζώντων. Είναι ένας αργός λύθος επιμήκης και είναι χαραγμένος καθέτος. Κατά κορύφως το όνομα του νεκρού είναι ερήμαχος, είναι από την Σελλάδα, είναι το αρχαϊκό νεκροταφείο της Σαντορίνης. Βλέπετε πώς το τοπικό αλφάβητο της θήρας δηλώνει το χ με αυτό το δασί και το κόπα μετά. Ερήμαχος. Είναι του 7ου αι. π.χ. Χρονική έκτασης. Οι παλαιότερες ελληνικές επιγραφές βρίσκονται μόνο χαραγμένα σε Αγία. Το είδατε στα παλιότερα από αυτά που δείξαμε. Χρονολογούνται λίγο πρώτων μέσων και κυρίως από τα μέσα του 8ου αι. Σας έδειξα αυτές τις δύο παλαιές επιγραφές. Και από τότε μέχρι το τέλος του αρχαίου κόσμου, τον 6ο αι. μετάξυτο, υπάρχει μια αδιάλειπτη σειρά γύρω στα 1.300 χρόνια, δηλαδή, επιγραφικών κειμένων. Είναι μια επιγραφή από τη Ρόδο. Είναι χαραγμένη επί ταλέα, δηλαδή από δεξιά προς τα αριστερά. Χαρακτηρισκό των πολύ αρχαϊκών γραμμάτων και της υψηλής χρονολογίσεως είναι ότι τα γράμματα που έχουν κάθετες γραμμές είναι λεπτά και ψηλά. Και τα γράμματα που είναι στρογγυλά, το όμικρο και το αθήτα, τα κακόμηρα είναι μικρούλια. Τα βλέπετε εκεί πέρα, το όμικρο, το σούλι και εκεί πέρα. Κοράκου η μη, κύλιξ. Νομίζω ότι έχει βρεθεί στην Ιαλισσό, σε ένα σκαφές της Ιαλισσού, μια από τις αρχαϊκές πόλεις της Αυτόναμες τότε, πριν γίνει Ρόδος το 409-408 της Ρόδου. Και τώρα βρίσκεται στη Ιδανία για τις ανασκαφές της. Κάνανε Ιδανοί, πήραν και κάτι μαζί τους μετά. Όχι, δεν κλέψανε, εδικαιούντου, σύμφωνα με τη Σύμβαση. Το επόμενο είναι πολύ σπουδαίο. Είναι και αυτή του 8ου αιώνα και η προηγούμενη και του 8ου αιώνα π.Χ. Πάλι βλέπετε το μικρό, μικρό και το θ. Είναι η κατάληξη πιθανώς της λέξεως, λέω εγώ, καλών. Και μετά είναι οκτήτορη, ιδιοκτήτης ή χρήστης, συγγνώμη, του Αγγίου, θηραίου. Και μετά, ίσως, η αρχή του άρθρου, το ποτήριο ή κάτι τέτοιο. Λέω, ενώ είναι πολύ σημαντική επιγραφή και χρονολογή του 19ου αιώνα, είναι από το πάνω μέρος μιας τερφυλόσχημης συνοχής, είναι Αγγίου Πότου βέβαια και αυτό, βρέθηκε τυχαία στο Γαλισσά, δεν είναι προϊόν ανασκαφής. Αυτό δεν εμποδίζει τη χρονολόγηση γιατί τη δηλώνει και η διακόνιση του Αγγίου, όποια είναι και το σχήμα, αλλά κυρίως το σχήμα των γραμμάτων. Αλλά δεν υπάρχουν ανασκαφικά δεδομένα, είναι από οικισμό, από νεκροταφείο, από τι είναι δεν ξέρουμε. Αυτό το μικρό κύπελο γραφεί πάλι από δεξιά προς τα αριστερά. Βλέπετε πάλι γενική και το ρήμα ημί, είμαι του Φιλίονος, μιλάει πάλι το Αγγίο, είναι από τη Μεθώνη Πιερίας, από τις ανασκαφές που γίνονται και συνεχίζονται εκεί και έχουν φέρει στο φως ένα πολύ πρόημο υλικό, δηλαδή απ' όλα αυτά, ένα πολύ πρόημο υλικό, δηλαδή από τα τέλη του 18ου μέχρι τον 6ο αιώνα, εκτός βέβαια της ανασκαφής της κλασικής πόλεως, που είναι και του 4ο αιώνα. Έδειξα τα παλαιότερα για να δείξω και τα νεότερα. Η επίγραφή αυτή είναι από την Άξο, έχει βρεθεί στην Άξο. Είναι του, μάλλον του τέλη του 5ου, οι αρχές του 6ου μετά Χριστόν, του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, όρει και του Αγίου Απικράντου. Δεν σώζεται πλήρως, είναι δική μου πρόταση, συμπληρώσεως. Ο Κοντολέων είχε πει Απικρίου, ο Κοντολέων σοφός αρχαιολόγος, ήταν πολλά χρόνια καθηγητής στο Πανεπιστήμιο και θεωρώ ότι ήταν και δάσκαλός μου. Προτιμώ το Απικράντος από το Απίκριος, γιατί όχι για επιστημονικό λόγο, μου αρέσει καλύτερα η λέξη, αυτός που δεν πικραίνει. Έχει όμως κάτι το πολύ σημαντικό αυτή η επίγραφή. Ενώ είναι της εποχής αυτής των χριστιανικών χρόνων, έχει τον τύπο των επίγραφών που ορίζουν, υποδεικνύουν, τα όροσιμα ενός τεμένους, ενός ιερού χώρου. Αυτό που προκύπτει από τη λέξη όροι, του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, όροι. Είναι δηλαδή ορόσιμο ενός μιας εκτάσεως που ανήκε στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και του Αγίου Απικράντου. Δυστυχώς νομίζω ότι είναι τυχαίο έβλημα από την Ναξιακή Ήπεθρο. Και δεν ξέρουμε, δεν είναι πραγματικά Πανασκαφίδιο. Αυτή είναι από την Αττική, είναι το επιτύμιον μιας χριστιανής της αγάπης, φυλάσσεται στο Επιγραφικό Μουσείο, έχει βρεθεί στην Αθήνα. Και αυτή χρονολογείται στα τέλη του Πέμπτου ή στις αρχές του 6ου μετά από τον αιώνα. Δεν ξέρω γιατί θα προτιμούσαν να είναι, μου φαίνεται ότι θα ήταν εννέα. Τώρα γιατί, δεν έχω καμία εξήγηση να σας πω. Ούτε υπάρχει έτσι από καπλίτσιο το λέω. Τοπική έκτασης. Οι επιγραφές έχουν βρεθεί από την Ισπανία μέχρι σχεδόν την Ινδία και από τη Ρουμανία και τη Νότια Ρωσία έως την Αίγυπτο και τη Λιβύ. Χιλιάδες ήλθαν στο φως στον ελλαδικό χώρο όσο και στη Μικρά Ασία και την Ιταλία. Οι περισσότερες έχουν βρεθεί στον ελλαδικό χώρο. Μόνο στην Αττική φθάνουν τις 25.000. Στο ΔΕ Επιγραφικό Μουσείο, την κιβωτό αυτή των ελληνικών επιγραφών, φυλάσσονται πλέον των 14.000. Κυριότατα από την Αττική αλλά όχι μόνο από την Αττική. Θα δείχνω μερικές εικόνες. Α, είναι το επόμενο, με συγχωρείτε πολύ. Εδώ είναι η είσοδος του Επιγραφικού Μουσείου. Μια πολύ σπουδαία επιγραφικός και ένας εξέρετος άνθρωπος, η Λίλυ Αντζέφρι, που έγραψε ένα καταπληκτικό βιβλίο για τα τοπικά αλφάβητα. Εκπληκτικό βιβλίο, μνημιώδες, διότι είναι, ενώ μιλά για σχήματα γραμμάτων, είναι γεμάτο ανθρωπισμό αυτό το βιβλίο, το 1961. Και δούλευε συστηματικά γιατί έχει πολύ επιγραφικό υλικό πρόημο το Μουσείο. Όχι μόνο, αλλά και αυτό. Το έλεγε Home Sweet Home, σπίτι μου σπιτάκι μου. Και πράγματι, όποιος μελετά εκεί νιώθει πολύ καλά και νιώθει ότι είναι το σπίτι του. Και διότι οι επιστήμονες που είναι εκεί υπεύθυνοι της λειτουργίας και των ερευνών εκεί, είναι πάντοτε φιλικοί και δίνουν κάθε πρόσφορη βοήθεια, απλόχερα την δίνουν, όπως και το βοηθητικό και το τεχνικό προσωπικό. Τις φωτογραφίες που σας δείξω, τις οφείλω στην κυρία Έλενα Τζαβού, που είναι τυματάρχη στο Μουσείο. Επιγραφικός και τυματάρχης. Είναι η νέα έκθεση των αρχαϊκών μνημείων στο Μουσείο. Εδώ διηγείται η αίθουσα αυτή την ιστορία της γραφής, ξεκινώντας από τα πολύ πρώιμα χρόνια. Θα επανέλθω σε αυτό. Εδώ είναι η περίφημη αίθουσα με την μεγαλύτερη μνημιώδη στήλη. Είναι σχεδόν 4 μέτρα, πάχος 35 εκατοστά, όπου οι Αθηναίοι αναγράφουν το ένεξι κοστών του φόρου, που έδιναν αιτισίως οι σύμμαχοι ως απαρχή, ως δωρεά στην Αθηνά. Και είναι η αναγραφή από το 454-53, που μεταφέρθηκε το Συμμαχικό Ταμείο της Δήλου στην Αθήνα μέχρι το 440-39. Μετά υπάρχει αυτή η μικρότερη στήλη και μετά υπάρχουν στήλες για κάθε ένα έτος. Τώρα, όταν είμαι στήλη βλέπετε ότι αυτή αποτελείται από κομμάτια. Είναι 180 κομμάτια, θράσματα, που έχουν βρεθεί τα περισσότερα στα μέσα του 19ου αιώνα, στην Ακρόπολη και έχουν ανασκαφεί και παρουσιαστεί από τον Αλέξανο Ρίζο Λαγκαβή, όχι ανασκαφεί, παρουσιαστεί. Και αμέσως μετά από τον κυβεριακό πιτάκι, τον ήρωα Χριστ, χτίστη της Ελληνικής Αρχαιολογίας και της Επιγραφικής. Λοιπόν, τώρα θα σας παρακαλέσω να με ανεχθείτε μια στιγμή γιατί θα κάνω μια μικρή παρένθεση. Θα σας διαβάσω και θα καταλάβετε γιατί θα τα πω αυτά. Επιτρέψτε λοιπόν μια παρένθεση, αναγκαία όπως θα φανεί. Τα αρχαία κείμενα, οι συγγραφείς, οι επειγραφές πρέπει να μεταφράζονται αναλόγως του είδους. Αλλιώς τον Αριστοφάνη, διαφορετικά τον Θουκυδίδη. Αλλιώς μια συνθήκη συμμαχίας και αλλιώς μια ερωτική επειγραφή. Μεταφράσεις του Θουκυδίδου υπάρχουν αρκετές. Του Ελευθερίου Βενιζέλου πιστεύω ότι είναι οι καλύτεροι. Ο Βενιζέλος μεταφράζει στην καθαρεύουσα. Στο όδο βιβλίο παράγραφος 65 ο Θουκυδίδης περιγράφει την τρομοκρατική δράση των ολυγαρχικών εταιριών στην Αθήνα το 411, που απέβλεπε στη μετατροπή του δημοκρατικού πολιτέλου και στην ανατροπή και στην εγκαθίδρυση της ολυγαρχίας των 400. Γράφει εκεί. Έχει αυτό το κείμενο πως οι μυστικές εταιρείες αρχίσαν να καθαρίζουν. Πρώτα τον Ανδροκλή και μετά λέει προς το τέλος. Και άλλους στην Άς ανεπιτηδίουστο αυτό τρόπο κρύφα ανήλωσαν. Το αναλύσκο κυριολογικό σημαίνει ξοδεύω, δαπανώ. Πρόκειται λοιπόν, για το αναλύσκο, πρόκειται για λαϊκή λέξη αντί των δοκίμων στα κείμενα κτίνο, διαφθύρο, φωνεύου, αποχρώμε. Ο Βενιζένος, αν και η μετάφρασή του είναι συγκαθαρέυτος, αποδίδει ευστόχως τον νου, αλλά και μερικούς άλλους εκ των οκληρών αντιπάνων, εξεπάστρεψαν. Κατά τον αυτόν τον τρόπο, καθαρίζουν. Χρησιμοποιεί λοιπόν μια λαϊκή έκφραση, εξεπάστρεψαν, για να αντιστοιχήσει την αντίστοιχη λαϊκή έκφραση, ανήλωσαν. Ορθή μετάφραση δεν είναι η καταλέξη, αυτό που οδήγησε στις τρισάθλιες και βάρβαρες σχολικές μεταφράσεις, αλλά αυτή που αποδίδει το νου του κειμένου. Για μερικές μεταφράσεις που θα χρησιμοποιήσω παρακάτω, να το έχετε στο μυαλό σας αυτό, θα επικαλούμε τον Βενιζένου και θα επικαλούμε τον Θουκυρίδη και τη μετάφραση αυτή. Επανέρχομαι στις επιγραφές. Το περιεχόμενο των επιγραφών. Οι επιγραφές καλύπτουν ευρύδα το φάσμα της ζωής των ανθρώπων. Από το άκρος δημόσιο. Εδώ βλέπετε, είναι συνθήκη Αθηναίων και Λεωντίνων. Λεωντίν είναι πόλης της Σικελίας και είναι συνθήκη του 433 π.Χ. όταν οι Αθηναίοι προετοίμαζαν σιγά σιγά το έδαφος. Φαίνεται μακρός ο χρόνος μέχρι το 415 π.Χ. αλλά κάτυχαν στο μυαλό τους και έκαναν διάφορες συμμαχίες. Υπάρχει και μια δίσκη με τους Ρηγίνους, με το Ρήγιον, η οποία όμως απέπτει εξ Ελλάδος. Την πήρε ο Έλγιν και βρίσκεται στην Αγγλία. Στο Βρετανικό Μουσείο. Λοιπόν, εδώ έχετε μια συνθήκη συμμαχίες. Το προηγούμενο είναι άκρος δημόσιο και αυτό είναι ιδιωτικότατο. Είναι ένα μικρό αγγιάκι. Γράφει Τατέη και λέει Τατέη μη λύκηθος. Όσον με κλέψει θυφλός έστε. Όποιος με κλέψει αυτό το αγγιάκι να τυφλωθεί. Τον καταριέται. Αυτό βρέθηκε στην Νεάπολη, όχι εδώ των εξαρχείων, στην Νεάπολη της Ιταλίας, όπου είχαν απεικία από τον 8ο αιώνα η Ευωής και χρονολογείται στον 7ο αιώνα. Είναι και αυτή χαραγμένη, βλέπετε, στο Αγγείο μετά την όπτιση. Είναι μεγαλύτερη επίγραφη από το Αγγείο, δηλαδή, όπως βλέπετε σχεδόν. Ιδιωτικά τα πράγματα. Και πάλι δημόσια είναι θράσμα συνθήκης των Αθηναίων με τους αργίους μαντινείς και ηλίους του 420, που την μνημονεύει ο Θουκυρίδης. Αν πάτε και στο Θουκυρίδης, είναι περίπου μια μισή σελίδα όλη η συνθήκη. Αυτό είναι ένα τμήμα. Και όταν ανεσκάφη στη νότια κλητή της Ακροπόλεως, διενεργούσε τότε η Αρχαιολογική Εταιρεία από το 1875 έως το 1878, τις ανεσκαφές της ανεσκαφής προίστατο ο παλαιός Στέφανος Κουμανούδης, ως γραμματέφης της Εταιρείας, και μόλις την είδε την ανεγνώριζε, γιατί τότε ξέραν τους αρχαίους απ' έξω. Και την ετάφτισε και την δημοσίεψε σε δυόμιση σελίδες. Δεν έγραψε 40 σελίδες. Την τοποθέτησε ακριβώς άλλες φυλές αυτές. Και πάλι από τα δημόσια πάμε στα ιδιωτικά. Είναι ένα ως ωραίος κόλπος, είναι στην Αστιπάλεα, κόλπος του Βαθέως. Είναι βαθής ο κόλπος και έτσι βαθεί ονομάζεται. Εδώ λοιπόν υπάρχει ένας λόφος με ένα ακροτυριάκι και ο κύριος Βουλαχόπουλος, που είναι καθηγητής του Πανεπιστήμιου στα Ιάννα και είναι της προστορικής αρχαιολογίας, κάνει πολύ σημαντικές εκεί έρευνες που βεβαίως έχουν σχέση με την προστορική εποχή, αυτά που βρίσκει δηλαδή, αλλά δεν ενδιαφέρεται και για τα χρόνια τα κλασικά, τα ύστερα, εν σχέση με τα προστορικά ενώ και εκεί εντόπισε αυτή την επιγραφή σε βράχο. Τώρα θα δείτε τι είναι αυτή η επιγραφή. Αυτή είναι η επιγραφή. Νικασίτημος ήρθε Τιμίωνα. Ο Νικασίτημος κουτούπωσε τον Τιμίωνα εκεί πέρα. Την ώρα που βλέπανε εσείς την ωραία θέα, τα δυο αγοράκια έκαναν για δουλειές τέτοιες. Είφε, είναι παρατατικός του ρήματος είφω, γαμώ, κουτουπώνω. Να θυμώσεις το θουκιδί, μη λέτε ότι λέω προστιχές. Και έχουμε ένα χωρίον από τον Προυτάρχο, από τον Πύρο του Προυτάρχου, τον δε Πρεσβυτέροντινες, επικολούθουν βόντες, ήταν λάκωνες και πηγαίναν πίσω από τον Ακρότατο και του φώναζαν, είχε Ακρότατε, πήγαινε Ακρότατε και ήρθε, ήταν χελονίδα. Και γάμα τη χελονίδα. Μόνον πέδας αγαθούς, τα Σπάρτα πήγε. Να κάνεις γενέους άνδρες για τη Σπάρτη. Αυτά από το πολύ δημόσιο ως το ιδιωτικό. Όλη αυτή είναι η έκταση. Επομένως όλες οι εκφάνσεις του ανθρωπίνου βίου περνάνε μέσα από τις επικραφές. Στην αρχή τα επικραφικά κείμενα ηκάλυπταν ιδιωτικές ανάγκες του βίου. Τη μία ιδιοκτήτου ή χρήση ενός αγγίου. Να εδώ βλέπετε, αυτό είναι πάλι από τη μεθόνη της πιερίας και πάλι σε γενική αντικείδιος, αντικείδις λέγει όταν είναι ο ιδιοκτήτης ή χρήστης. Το άλλο είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον, είναι ένα υφαντικό βάρος που βρήκε ο κ. Μαζαράκης, καθηγητής αρχαιολογίας στον Βόλο, στα ανασκαφές που κάνει στον Ευρωπώ και σε ένα υπογεωμετρικό οικισμό και γεωμετρικό μάλλον, βρήκε αυτό το υφαντικό βάρος, αλληευτικό βάρος και αναγράφεται το όνομα του ιδιοκτήτη, σε γενική πάλι, Πιθαλίμου, από δεξιά προς τα αριστερά. Οι επίγραφές ήταν σύντομες, το όνομα του Χρήστου στη γενική, συχνά ακολουθούμενο από το ρήμα ημί, είδαμε τέτοια, και το όνομα του Αγγίου. Από την αγορά είναι αυτό, είναι του 7ου Ιόνους, θαρίου ημί ποτήριον. Μιλά το ίδιο το αντικείμενο χαρακτηριστικό που απαντά σε όλη την αρχαιότητα. Υπάρχουν και ελάχιστα έμετρα κείμενα που πάλι αναφέρονται στο Αγγίου. Από το νησάκι ίσχια, στον κόλπο της Νέα Πόλεως, στην αρχαιότητα ονομαζόταν Πυθικούσε, ήταν απεικία των Ευωαίων, προέρχεται ο εικονιζόμενος μεγάλος κήφος, κατεξοχήν Αγγίου Πότου. Χρονολογείται περί το 730-720 π.Χ., έχει βρεθεί σε ανασκαφή, σε τάφο. Το αλφάβι το είναι ευωϊκό και η επίγραφή είναι έμετρη. Από το κείμενο και από κάτω τη μετάφραση. Ή με το καλόπιο το ποτήρι του Νέστορος, όποιος πιεί από το ποτήρι, αμέσως θα τον καταλάβει ο πόθος της Καλιστέφανης Αφροδίτης. Το επόμενο Αγγίο, η λεγόμενη Ινωχόη του Διπύλου, κακώς λέγεται του Διπύλου, διότι δεν βρέθηκε στον Δίπυλο, έξω από την πύλη εκεί στον κεραμικό, που είναι το νεκροταφείο του κεραμικού, αλλά βρέθηκε στην οδό Πειραιώς, απέναντι από το πρώην βρεφοκομείο, το 1880. Η επίγραφή είναι χαραγμένη από τα δεξιά προς τα αριστερά. Είναι η μοναδική ελληνική επίγραφη, όπου το αλφά είναι οριζοντομιό, το βλέπετε, που έχει ακριβώς το φυνηγικό σχήμα. Η δεύτερη επίγραφη, η πρώτη μάλλον, γιατί αυτή βρέθηκε και το 1880, η δεύτερη είναι από τη Ζαγορά, που έχει το σαν στο τέλος. Η ανάγνωση του τέλους του κειμένου είναι αβέβαιη. Η επίγραφή δηλώνει ότι το αγγείο είναι βραβείο νικητού σε αγώνα μουσικό. Ως νυν ορχεστών πάντων αταλότατα παίζει, τούτο, μετά είναι αμφίβολα τα πράγματα, όποιος από όλους τους χορευτές χορεύει πιο ανάλαφρα, προφανώς θα πάρει το αγγείο ως βραβείο. Και πάλι το αγγείο είναι ηνοχόη, δηλαδή αγγείο πότου. Πολλοί ενωρείς εμφανίζεται και η μία προσφοράς αφιερώματος, αναθήματος σε μια θεότητα. Εδώ βλέπετε μία μεγάλη βάση αγάλματος, ειθήνου αγάλματος, εν επίγραφη βρίσκεται στο Μουσείο της Δήλω, ανεσκάφη βέβαια στη Δήλω. Είναι ο Νάξιος Ευθυκαρτίδης και βλέπετε ότι είναι βουστροφιδόν. Αυτό που σας έλεγα, ξεκινάει από δεξιά προς τα αριστερά, μετά από αριστερά προς τα δεξιά και ούτω καθεξής. Ευθυκαρτίδης, μανέθηκε ο Νάξιος Ποιήσας, είναι αναθέτης αλλά και τεχνίτης, είναι γλύπτης. Και ανέθεσε το άγαλμα στον Δήλειο Απόλλωνο. Χρονολογείται στο 620-600 π.Χ. Και αυτό το αγγιάκι, που έχετε τον πάτο μόνο εδώ, για να σας δείξω την επιγραφή, είναι η Επιγνώτη που αναθέτει στον Δήλειο Απόλλωνο, στην Ήρα, που λατρευόταν και αυτή, είχε ιερό στο ιερό του Απόλλωνος, Επιγνώτη Μανηθέκη τη Ήρα. Η προσφορά της Επιγνώτης στην Ήρα ήταν φτωχική, ένα αγγιάκι. Ο Νάξιος Ευθυκαρτίδης προσέφερε στον Θεό μαρμάρινο άγαλμα. Όπως βλέπετε η προσφορά στους θεούς ήταν κατά το έχιν του καθενός. Τρίτο πρόημο είδος επιγραφών είναι οι υπογραφές των τεχνητών. Βλέπετε τι αστεία φατσούλα είναι εκεί πέρα αυτός. Και τα δύο προέρχονται από την κάτω Ιταλία. Είναι υπογραφή ενός τεχνίτη, το τεχνίτη του αγγίου, Είνος. Ευκολίνος λέω τώρα, φιλίνος ας το πούμε έτσι, συμπληρώνεται. Κάτι τέτοιο κυριόνομο που έχει κατάληξει Είνος. Το πρώτο λοιπόν ο Είνος με πείησε και το άλλο Πύρος με πείησε. Και έχει και το όνομα του πατέρα του εκεί πέρα. Οι αγγιοπλάστες, αγγιογράφοι και γλύπτες, είδαμε ήδη τον άξιο Ευθυκαρτίδη, καμαρώνουν για τη δημιουργία τους και μνημονεύουν το όνομά τους. Τέτατο πρόημο είδος είναι η αναγραφή του ονόματος του εικονιζωμένου ή παράσταση ενός αγγίου, συχνότατα το όνομα βέβαια της Θεότητος, στο οποίο αφιερώνεται το αγγίο. Σας έδειξα ήδη το αγγίο από την άξο με το όνομα της Αφροδίτης. Μακράν οι πολυαρθμότερες επιγραφές είναι οι επιτύμβειες. Σημαίνουν τον τόπο που επωετάφσαν προσφυλή πρόσωπα. Οι παλαιότεροι σωζόμενοι σχολολογούνται τον 7ο αιώνα προς του. Ταξιδεύουμε πρώτα, γιατί αυτό το καλό έχει επιγραφική και αρχαιολογική. Κάνεις και ωραία ταξίδια. Το καλοκαίρι σε νησιά, το χειμώνα πας σε ορεινούς τόπους όπου έχει επιγραφές. Εδώ είναι μια ώψη από το μοναστήρι στην Ανάφη, όπου είναι χτισμένο το μοναστήρι σε έναν αρχαίο ναό του Απόλλου Αζγελάτα του 4ου αιώνα και από κάτω έχει μια πολύ ωραία παραλία. Μπροστά έχει τρία νησάκια, τη μπαχιά, τη μακριά και τα φτενά. Λοιπόν, από την Ανάφη προέρχεται αυτή η επιγραφή. Είναι εντυχισμένη ως Αγία Τράπεζα, ακουμπισμένη ως Αγία Τράπεζα στην Εκκλησία του Χριστού μέσα στη χώρα. Και λέει το εξής, είναι γραμμένη και αυτή από δεξιά προς τα αριστερά. Αλκητείον τόνδε των θόκων, επίεσα η λέξη θόκος έχει την έννοια του τάφος. Ο Αλκητείον κατασκεύασα αυτόν τον τάφο. Δεν ξέρουμε αν είναι ο Αλκητείον Ζών και το έφτιαξε τον τάφο του ή δεν ξέρουμε ποιος είναι ο Ταφής και ο Αλκητείον έφτιαξε τον τάφο. Χρονολογείται μεταξύ των 700 και 650 π.Χ. Από την Ανάφη πηγαίνουμε στην Αθήνα. Για αυτό είναι μια επίγραφή. Βλέπετε ένας ακατέργαστος λήθος βλέθηκε κοντά στην Αγία Φωτεινή από τον Κυριακό Πιτάκη, τον ανέφερα ήδη. Είναι η στήλη, η επιτύμβεια της Κεραμούς, της κόρης του Ενιάλου. Τώρα πώς ξέρουμε ότι αυτό εδώ πέρα, γιατί συμπληρώνουμε το όνομα, δεν μπορείς να το συμπληρώσεις, πρέπει να το ξέρεις από κάπου. Η πραγματικότητα είναι ότι όταν ευρέθη ολίθως υπήρχε το όνομα χαραγμένο, αλλά έσπασε εκεί στην κονία και έχει χαθεί το κομματάκι. Εκτός αν λανθάνει κάπου στο Επιγραφικό Μουσείο. Εδώ έχετε τρία ολιγώστικα ποιήματα του αρχηλόγου. Και στα τρία ο αρχήλωγος απευθύνται σε έναν φίλο του, τον Γλαύκο, γιο του Λεπτίνου. Το 1954 οι ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στη Θάσο, έφεραν στο φως τον εικονιζόμενο εν επίγραφο λίθο. Επί την δύο μνημείου. Είναι του Γλάφκου, του φίλου του αρχηλόγου. Είναι πλέον η βέβαιον αυτό, διότι αναγράφεται το πατρόνυμο. Και είναι η εποχή, ήταν η εποχή που λίγο μετά την ίδρυση της Θάσου και στους πολέμους από την Πάρο, η νεαπικία η Θάσος των Παρίων, στους πολέμους που έγιναν τότε συμμετείχε και ο αρχήλωγος και προφανώς και ο Γλάφκος. Και εκεί χάθηκε ο Γλάφκος. Πώς τα έφερε η τύχη λοιπόν και ένα πρόσωπο της συντογοτεχνίας πέρασε στην ιστορία. Έγινε πρόσωπο της ιστορίας. Αρχικώς λοιπόν οι επίγραφές είχαν ιδιωτικό χαρακτήρα. Εκάλυπταν ανάγκες κυρίως ατομικές. Στον πάτο μιας κύλικος, χρονολογούμενη το 470 π.Χ. από την Ξάνθο της Λυκίας, είναι χαραγμένη η επίγραφή. Κημέριος μ' έκλεψεν έπειτα, έκπινε με άμυστην. Ο Κημέριος μ' έκλεψε και έπειτα με άδειασε μονορούφι. Βλέπετε το κείμενο απάνω και τη μετάφραση. Στους αχαρνείς του Αριστοφάνους, ο πρωταγωνιστής Δικαιόπολης, απολαμβάνοντας την ειρήνη που έκλεισε με τους λακεδαιμονίους, πανηγυρίζει και κατεβάζει της σκούπης το κρασί μονορούφι. Και προς γάκρα τον εγχέας άμυστην εξέλαψα. Γέμισα το ποτήριο με ανέρωτο κρασί και το άδειασα μια και κάτω. Η λέξη άμυστης, αμύστιος ή και αμύστηδος, είναι φιλικό, σημαίνει την πολυπωσία αλλά και τη δίχως αναπνοή πόση. Το μονορούφι που λέμε. Εδώ έχει αυτή τη σημασία, την επιρρηματική. Από την Ξάνθο της Λυκίας περνούμε στην Άξο. Είναι η επίγραφή που σας έδειξα στην αρχή. Είναι χαραγμένη σε ρυζιμιό βράχο στην περιοχή της Σαβλονίτσας, κοντά στο χωριό Σαγκρή. Από δεξιά προσταριστά, δωροφέα Καρίων Ιφώλης. Έχει και ένα σύμβολο αρότρου. Τη λέξη Ιφώλης ερμηνεύει ο Ισίχιος ως τον καταφερή περί τα Σειδωνάς. Επί τα ελλαϊκότερον, να θυμώσετε το Θουκυδίδη, το γαμιά. Παράγεται από το ρήμα ίφω ή Ιφαίο, είπαμε τι σημαίνει. Το είδαμε ήδη στην επίγραφή του Νικασιτήμου της Αστυπάληρας. Και σημαίνει βέβαια κουτουπόνο. Η επίγραφή έχει και γλωσσολογικό ενδιαφέρον. Ο χαράκτης έγραψε δωροφέα. Το βλέπετε ΦΥ. Δεν πρόκειται περί λάθους. Ακόμα και σήμερα σε μερικά νησιά γίνεται αυτή η σύγχυση. Λένε ΦΥΓΑΤΕΡΑ αντί ΦΥΓΑΤΕΡΑ. ΦΥΚΑΡΙ αντί ΦΥΚΑΡΙ. Παλαιότερα λέγανε ΦΥΒΑ αντί ΦΥΒΑ. Και τα ΦΥΡΑ είναι αντί ΦΥΡΑ. ΦΥΡΑ-ΦΥΡΑ. Οι φθόγγοι ΦΥΚΑΡΙ είναι πλησιαίστατοι. Παλαιότερα, όταν είχε τηλεφωνήτρες ο ΑΤΕ, όταν ήταν να πούνε μία λέξη που άρχισε με ΦΥΚΑΡΙ, το λέγανε. Λέγανε ΦΥΚΑΡΙ και Λέγανε ΦΥΚΑΡΙ. Ή ΦΥΧΑΡΙ-ΘΕΩΣ για να ανοίξουμε πο Παλαιότερα, Υπάρχουν και άλλα χωράφια για να τα αρρώσεις, αρρώσιμος, αρρώτρων. Λοιπόν, από την ευρύτερη περιοχή της Καρίστου προέρχεται η εικονιζόμενη επειγραφή. Πάλι σε αργό λήθο. Χρονολογείται στα τέλη του έκτου ή σ' αρχές του πέμπτη χρονολογίου. Υπάρχουν και άλλα χωράφια για να τα αρρώσεις, αρρώτρων. Χρονολογείται στα τέλη του έκτου ή σ' αρχές του πέμπτη. Χρονολογίες κυρίως είναι βάσει των σχήματων των γραμμάτων. Διότι από την εξέλιξη που έχουμε, από τη μακρά εξέλιξη, και από εκείνες τις επιχειρήσεις που χρονολογούνται ακριβώς για λόγους ιστορικούς, χρονολογούνται και άλλες συγκριτικά βάσει του σχήματος των γραμμάτων. Λοιπόν, το κείμενο είναι αυτό. Η διότα είναι ένα θηλυκό όνομα, οφείλει ήθιμα στο ζηλαρχίδι. Το ζηλαρχίδι είναι όνομα που το πρώτο συστατικό του απαντά συχνά στην έβοια. Ζήλαρχος, ζηλαίων κτλ. Η κατάληξη αρχίδιση είναι παραγωγική βέβαια. Πισίστρατος πισιστρατήδης. Η επόμενη λέξη ήθιμα, ήφεμα, στην Ιωνική ήφημα, ήταν προηγουμένως αμάρτηρη. Παράγεται πάλι από το ρήμα ηφαίω, τα είπαμε για το ηφαίω και το εφώ, μην τα ξαναπούμε. Η κατάληξη μα δηλώνει το αποτέλεσμα της ενεργίας. Ποιχή πράτο πράγμα, ερωτό ερώτημα, κτίζο κτίσμα. Η διότα λοιπόν χρωστάει να γαμήσει το ζηλαρχίδι. Προσέξτε τη σημασία του πράγματος. Είναι ελάχιστοι στις περιπτώσεις ερωτικών επιγραφών, ανδρώς και γυναικός. Η συντριπτική πλαιονότηση είναι μεταξύ ανδρών. Είναι πολύ λιγάτα, ο κύριος Θέμος ξέρει, έχει κάνει μελέτη, όχι για τα χαράγματα κυρίως, αλλά έχει μελετήσει όλα αυτά και ξέρει πολύ καλά, γιατί να σας πω ότι πραγματικά τα παραδείγματα ετεροφιλικών επιγραφών είναι ελάχιστα. Περνούμε σε ένα άλλο ενδιαφέρον θέμα, πάλι στις ιδιωτικές επιγραφές. Οι βοσκοί απανταχού της Ελλάδος περνούσαν και περνούν ώρες πολλές άπραγοι. Στην Αττική το ακατάβλητο πάνθος και εργατικότητα του Αμερικανού Αρχαιολόγου και Επιγραφικού καθηγητού Μέρλ Λάγκτον και καλού φίλου, τα τελευταία 25 χρόνια, δεν το πιστέψετε τι κάνει αυτός ο άνθρωπος, έρχεται μια φορά το χρόνο ενάμιση μήνα, καμιά φορά και το χειμώνα, και παίρνει το ελωφορείο και για να είναι το πρωί στη Βάρη, ή στα διάφορα μέρη του Μητού, το πρώτο πρωινό ελωφορείο και αλλάζει πολλές δυο και τρία ελωφορίες και δουλεύει όταν ανατείλει ο ήλιος μέχρι τις τέσσερις τα πόγεμμα. Χρόνια, ακούστε παρακάτω. Εθνικό έργο, ακούστε. Τα τελευταία 25 χρόνια η εργασία σου έχουν αποκαλύψει πλέον των 2.000 χαραγμάτων σε βράχο, όχι μόνο χαραγμάτων επικραφών αλλά και πλοίων, ζώων κτλ. εκ των οποίων 1.200 είναι περίπου οι επικραφές. Στον ημητό, στους λόφους της Βουλιαγμένης και της Βάρης. Όλο εδώ. Λοιπόν, αυτά τα γράμματα είναι τοσούλια. Και πρέπει να πηγαίνεις ξανά και ξανά και δουλεύει με χώμα και νερό. Και σκιάζει, δεν έχεις το κινητό φως όπως έχεις στο Μουσείο και χρησιμοποιείς και το κινείς το φως. Μέρες, μήνες, χρόνια και είναι του 6ου αιώνος. Είναι όλες αρχαϊκές. Δεν είναι κάτω από τον 6ο αιώνα. Δύσκολα. Οι επικραφές χρονολογούμες στα τέλη του 6ου αιώνος προς τους συνιστούν αδιάσηστη απόδειξη ότι τα γραφόμενα περί αγραμματοσύνης των χαμηλών τάξεων στην Αττική και γενικότητα στην Αρχαία Ελλάδα είναι όλος ανυπόστατα, μπουρδες δηλαδή. Υπάρχουν κάποια φιλολογία περί της αγραμματοσύνης. Γράφουν κάτι ανόητο στο εξωτερικό. Δεν μίαν σχέση έχουν. Αν πάνε εκεί και δουν ότι θα νομίζουν ότι πρόκειται περί πανεπιστημίου, πιμένων. Θα δείτε τώρα τι λέω. Στο ρυζιμιό βράχο, στην κορυφή του λόφου φασκομιλιά που βρίσκεται πάνω από την Λίνν, δεν βρεθεί πολλά, όχι βρεθεί, έχει βρει ο Λάνκτον, πάνω από την Λίνν της Βουλιαγμέτης είναι χαραγμένη η εικονιζόμενη επιγραφή. Εδώ είναι η επιγραφή και δείτε τι έβλεπε, όχι αυτά τα άθλια που βλέπουμε εμείς, τι έβλεπε ο βοσκός τότε, ο Σωτημίδης. Σωτημίδης είναι φημί, να, η επιγραφή και το κείμενο. Σωτημίδης είναι φημί ήως παρά την ορίαν. Είμαι ο Σωτημίδης λέω, μοναχός στην άκρη του κόσμου. Ο βοσκός Σωτημίδης, που το ξέρουμε θα δείτε, περνούσε εκεί πολλές ώρες μοναχικές. Ο τόπος δεν ήταν τα σύνορα, ορία στο κείμενο εννοείται η γη, δεν ήταν βέβαια τα σύνορα της Αρτικής Βουλιαγμένη, εκείνος όμως τη μοναξιά του θεωρούσε πως βρισκόταν στο πιο απόμερο τόπο. Από βοσκούς σε λόφο της βάρης είναι χαραγμένες και οι δύο επόμενες επιγραφές. Κοιτάξτε τι ωραία γράμματα. Στράτονο σημεί μνήμα ποιμένοντος. Και οι άλλοι. Δημομένου σημεί μνήμα ποιμένοντος εν θα δει. Προσέξτε, η λέξη μνήμα εδώ δεν σημαίνει τάφος, είναι ο τόπος του, εκεί που κάθεται και ώρες, κυρίως και βοσκι. Είμαι ο τόπος του Δημομένου που βοσκιεδοδά τα ζωντανά του. Η τρίτη είναι ο Σωτημίδης που είδαμε. Έχει γράψει κι άλλη επιγραφή, μακροτάτη, τη βλέπετε. Ποιμένης έγραφεν τάδεγε, ο ποιμένες γυγνός κι ο επώλος. Βλέπετε. Ένας άλλος βοσκός γράφει γράμματα καλά. Τα γράφει και λέει γράμματα καλά. Έχει πλήρη συνείδηση. Υπάρχει και επιγραφή γυναικός, ποιμενίδος. Δεν θυμάμαι τώρα να σου πω το όνομά της. Μου το είχε δείξει ο καθηγητής Λάγκτον. Στο επόμενο χάραγμα τα πράγματα είναι ερωτικά. Μελανθήρου είναι φημίτα δι, μνήμα επωλούντος έγωγε. Ε, οπε, ως μέτειρες. Ακούστε τώρα τη μετάφραση. Λέω πως είναι ο τόπος του Μελανθήρου, του βοσκού. Αλίμον, όσου μ' έκαψες παλιό παιδό. Τι συμβαίνει. Ο Μελάνθηρος νοστιμευόταν κάποιο βοσκόπουλο και του τάριξε, αλλά εκείνος φαίνεται τον τυρανούσε. Τον έπαιζε και δεν γινόταν τίποτα. Η σχόλη γεννά πονηρές σκέψεις και οι σκέψεις πράξεις. Στην περίπτωση κατά μόνας. Ωπ, τέλειωσε. Συγνώμη, μου κάνει εντύπωση. Α, για να δούμε αυτό. Όχι, κρίμα. Κάτι λάθος έκανα. Είναι μια, θα την περιγράψω, είναι ένα χάραγμα, όπου είναι ένα πρόσωπο με δύο χέρια σχηματικά και μια ψωλή μεγάλη. Και ο άνθρωπος δέφεται. Δέφεται σημαίνει μαλακίζομαι στα χέρια. Πέναγε λοιπόν όλες δεφόμενος. Να, πού διάολο εξαφανίστηκε. Να, βλέπετε. Σας έχω βάλει εδώ και δύο στοιχειρά από τον Νέβουλο, έναν κωμικό ποιητή του τετάρτου αιώνος. Ήσως να βάλω τα άλλα γιατί δεν βλέπω. Μιαν άλλη είναι τέραν είδε της αυτόν, και δέφον είναι αυτούς δέκα. Αλλά καμιά άλλη αιτέρα δεν είδε κανείς τους. Παραμαλακίζονταν χρόνους δέκα. Και ένα άλλο, εδώ, από την ειρήνη του Αριστοφάνου. Ο δεφόμενος ποτίδε της μεσημβρίας. Πώς είδομαι και χαίρομαι και φρένομαι. Τούτα τραγούδα για το μεσημέρι την ώρα που την έπαιζε. Πόσο γλυκένομαι και ευχαριστιέμαι και τρελαίνομαι. Αυτό έκανε και εκείνος του Ροζό. Νίκο, πάμε στα ενδίμο. Προϊόντος του χρόνου, η οργάνωση των πόλεων και κυρίως η ανάπτυξη των δημοκρατικών πολιτευμάτων επέβαναν την αναγραφή όλο ένα και περισσότερο ευρυτέρων κειμένων σε σκληρή ύλη. Οι δημοκρατίες δεν είχαν τίποτα να κρύψουν από τους πολίτες και συγχρόνως έπρεπε να δίνουν λόγο σ' αυτούς. Ανέγραφαν σε λήθους και εξέθεταν σε δημόσιους χώρους, υστέαν όλων τις αποφάσεις της πόλης, νόμους και ψηφίσματα. Δεν σημαίνει ότι ό,τι ψηφιζόταν αναγραφόταν σε λήθο. Στο αρχείο της πόλης υπήρχαν τα πάντα. Αλλά η πόλη αποφάσισε τι θα χαραχθεί σε λήθο. Όσον αφορά τις αποφάσεις εξωτερικές, αποφάσεις εξωτερικές για τις συνθήκες συμμαχίας και τα λοιπά, ή τιμές για ξένους. Πολλές φορές οι τιμόμενοι ξένοι τα σκάγανε, πληρώνουν ήδη τη στήλη για να αναγραφεί. Αλλά δεν σημαίνει ότι οτιδήποτε ψηφιζόταν χαρασόταν και στο λήθο. Λοιπόν, εδώ έχετε μια ακέραια στήλη που βρέθηκε στην αγορά και είναι με επί τίτλο ανάγλυφο, η Αθηνά στεφανώνει το δήμο πιθανώς, η Δημοκρατία είναι αβέβαινη. Δεν θυμάμαι τώρα και καλά, μπορεί να κάνω λάθος. Οπωσδήποτε ο καθήμενος είναι ο δήμος. Αναγράφεται νόμος του ευκράτους κατά εισήγηση, οι νόμοι και τα ψηφίσματα ονομάζονται από το όνομα του εισήγητου, όπως και στα νέοτερα, ο νόμος του Κουτσόγεργα που λέμε. Έτσι και στην αρχαιότητα. Λοιπόν, κατά της αποπείρας καταλήσεως της Δημοκρατίας, προς επιβολήν τυραννίδος και χρονολογίται το τρακούδι, είναι αμέσως μετά τη Χερώνια, αλλά ο νόμος ενώ είναι γενικός στην αρχή, μετά εμπλέκει τους αραιοπαγείτες. Επειδή οι Αθηναίοι ήξεραν ότι εκεί ο άνεμος είναι λίγο φιλοοργαρχικός και πιθανώς και να έπαινε και λίγο φιλομακεδονικός άνεμος, έκαναν αυτό το νόμο, προϋπήχαν αρκετοί νόμοι, τα 4-5 προηγουμένως, δηλαδή από τον 5ο αιώνα ήδη, ήδη από την εποχή τους όλους, νόμοι κατά της αποπείρας επιβολής ανατροπής του δημοκρατικού πολιτιώματος και επιβολής τυραννίδος. Και αυτό γίνεται, δεν είναι γενικός νόμος κατά της, αλλά είναι νόμος κατά της που αφορά κυρίως τους αραιοπαγείτες. Εδώ λοιπόν είναι σωτερικά τα πράγματα, εδώ όμως είναι εξωτερικά, εξωτερικότατα. Εδώ είναι ένα σπουδαίο κείμενο, σπουδαίο για την ιστορική σημασία που έχει, διότι είναι το ψήφισμα που αφορά στον όρκο που δίδουν οι Αθηναίοι προς τους Χαλκιδείς και οι Χαλκιδείς προς τους Αθηναίους, για να συστήσουν μία συμμαχία με όρους βεβαίως δυσμενείς για τους Χαλκιδείς, διότι προέρχεται μάλλον τοποθετεχρόνικος αμέσως μετά την αποστασία του 445 των Χαλκιδέων από την Αθηναϊκή Συμμαχία, όπου μπήκε ο Δημοκρατικός Περικλής και τους τσάκισε, δεν άφησε κούτσουρο όρθιο και αναγκάστηκαν βέβαια να γίνει αυτή η συμμαχία, πιθανότατα. Κατά μία άλλη ιστορική εκδοχή είναι νεότερο, είναι το 424, όπου πάλι υπήρχαν αναταραχές με την έβοια. Δεν μπορώ να πω, η κυριαρχική άποψη είναι η πρώτη. Την στήλη αυτή ακέραια βρήκε ο παλαιός Κουμανοβούδης και τη δημοσιεύση, πάλι μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, με εξαιρετικά σχόλια, και εκείνος και παρατήρησε ότι στην αριστερή πλευρά υπάρχει αναθύρωση, δηλαδή υπάρχει ειδική επεργασία για να ακουμπήσει μία άλλη στήλη, όπου θα ήταν το ψύσμα περισυμμαχίας. Διότι, όντως, εδώ έχουμε μόνο το ψύσμα περιόρπου και λείπει το ψύσμα περισυμμαχίας. Εδώ έχουμε μία ελειπή επίγραφη. Είναι τιμητικό ψύσμα για έναν σύφνιο πολυπήθη και η εισήγηση είναι από τον Αλκιδιάδη. Είναι η παλαιότερη εισήγηση που έχουμε μέσα στην Βουλή και την Εκκλησία του Δήμου. Είναι του 422 π.Χ., αλλά έχει ξαναγραφτεί μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πόλεμου. Δηλαδή, το κείμενο που είναι χαραγμένο εδώ είναι το ψύσμα το παλαιότερο, αλλά έχει ξαναγραφεί. Το ξέρουμε γιατί τελειώνει απάνω το νεότερο ψύσμα που λέει να αναγραφεί και το παλαιότερο. Είπαμε λοιπόν ότι έχουμε δημόσια κείμενα που αφορούν στα εσωτερικά και στα εξωτερικά πράγματα. Απολογισμούς της διαχειρήσεως δημοσίων γρημάτων. Εδώ βλέπετε απολογισμό για τις δαπάνες της εκστρατείας των Αθναίων στην Κέρκυρα το 433 π.Χ., λίγο πριν από την άναξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, την οποία ονορίζουμε από το Θουκυδίδη. Την εκστρατεία, όχι τις δαπάνες. Τις δαπάνες οικοδομής ως κτισμάτων. Εδώ είναι δαπάνες για την οικοδόμηση του Παρθενώνος. Τους καταλόγους ιερών αναθυμάτων προσφορών που τυρούσαν τα διάφορα ιερά. Εδώ είναι καταλόγου με ιερά αντικείμενα της Μπραβρονίας Αρτέμιδος. Εκθέσεις για την κατάσταση οικοδομής σώζονται, όπως έχουμε του Ερεχθείου. Δαπάνες για τα τείχη. Μίστος ιτεμένους. Είναι ένα ακέρα επιγραφή. Είναι ένα ακέρα επιγραφή όπου μισθώνει ο δήμος των Αθηνέων το τέμενος της Βασίλης και του Κόδρου, του μυθικού βασιλέως των Αθηνών. Κόδρου, Βασίλης και Νιλέος. Έχει βρεθεί εκεί στην περιοχή του Μακριάνη. Ακέρα αισθήλη. Θα είμαι μονότονος. Και πάλι ο παλαιός Κουμανούδης την έχει δημοσιεύσει. Έχει ένα ενδιαφέρον αυτοί. Κάτω κάτω γράφει κλέπτης. Δεν είναι νεότερο χάραγμα. Είναι νεότερο όπως τον είπε η επιγραφή. Χρονωγείται το 418-17. Αυτά είναι γράμματα του 4ου αιώνας. Τώρα γιατί το έγραψε αυτός. Η μίστοση αυτή έχει διάφορους όρους. Τι έπρεπε να κάνει αυτός που μισθώνει το τέμενος και που θα το καλλιερίσει δεν πρέπει να κάνει εκείνο, πρέπει να κάνει και άλλο κλπ. Προφανώς αυτός ίσως έκανε κάποια απάτη διότι δίρκησε αυτή η μίστοση και κάποιος πήγε και έγραψε κλέπτης από κάτω. Ό,τι έκλεβε το δημόσιο, το ιερό. Επίσης έχουμε αναγραφή τον κανονισμό ασκήσιος λατρείας θεοτήτων. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική επιγραφή, η οποία παρακαλώ απέπτει από τα Μεσόγεια στα μέσα της δεκαετίας 60-70. Προς Αμερική. Βρέθηκε στο Jean Paul Getty Μουσείο. Και επειδή υπήρχαν στοιχεία ότι προέρχεται από εκεί, αναγκάστηκε μετά από αγώνα τον Υπευθύνο του Επιατικού Μουσείου, του προηγουμένου Διευθυντού του Χαράλα Μπουκριτζά και των διαλόγων του κυρίου Θέμου και της κυρίας Ζαβού να επανέλθει και κοσμί τώρα το Επιατικό Μουσείο. Αλλά σκεφτείτε ότι αυτό έγινε, βρέθηκε γύρω στο 60, την αντέγραψη, πώς έγινε η ιστορία. Κάποιος φοιτητής της Αμερικανικής Σχολής έκανε κάποιες έρευνες, ξόμινε το βράδυ και πήγε στο καφενείο να ζητήσει πού να κοιμηθεί και του είπε ότι είμαι αρχαιολόγος, και κάποιος εμφανίστηκε και του δήξε ένα αντίγραφο της επίγραφής. Και αυτός αντέγραψε το αντίγραφο και το πήγε μετά στον περίφυμο Ευγένιο Βάντρομπ, τον καθηγητής των αρχαιολόγων της Αμερικανικής Σχολής για πάρα πολλά χρόνια και σπουδαία οφειλέληνα και μετά από καιρό κατάλαβα ότι είναι ημερολόγιο θυσιών, δηλαδή λατρείας, πότε πρέπει να θυσιαστεί τι στη θεότητα. Και μετά από αρκετό καιρό βρέθηκε η επίγραφή αυτή στην Αμερική. Φανταστείτε ότι είναι, άμα πάτε στο επίγραφό μουσείο και τη δείτε, είναι πάρα πολύ βαριά. Πώς την πήραν από χωράφη, πώς τη βάλανε στο τρακτέρ, πώς δεν το είδε κανένας και πώς έφυγε στο εξωτοϊκό τέτοια εποχή. Εννοώ στη δεκαετία αυτή είχα πάει και είχα κάνει μια ομιλία για αυτό το θέμα στην Κερατέα πριν από μερικά χρόνια. Μήπως τυχόν κανένας παλαιός ξέρει κάτι που βρέθηκε. Έχει σημασία, θα δείτε παρακάτω τι σημασία έχει το να ξέρουμε που βρέθηκε ένας ενεπείραχος λύθος. Εδώ βλέπουμε δύο ορώσιμα, άρα έχουμε επειγραφές που οριοθετούν μια περιοχή. Είναι ορώσιμα της αγοράς τέλη του έκτου αιώνους. Μια πολύ σημαντική επειγραφή από τυχείο είναι ολόγραφη. Το πρώτο μέρος είναι οριοθέτηση μιας εκκληταμένης περιοχής ονομαζόμενης Δοφίτιδας. Σε όπου δεν πρέπει κανείς μέσα να κάνει τίποτα. Δεν ξέρουμε τι περιοχή αυτή. Είναι μεγάλη περιοχή. Και στην πίσω μεριά είναι η πώληση, η αγορά δημιευμένων περιουσιών, πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος. Πιθανώς του τυράνου στράτιος ή το αντίθετο. Δηλαδή χρονολογείται γύρω στο 475 αυτή η επειαφή. Εκτίθετο στο Μουσείο της Χίου. Και εδώ ένας εκτενής κανονισμός για την καθαριότητα των δρόμων στην πόλη της Θάσου. Του πρώτου ημίσιου του 5ου αιώνου. Αυτό θα σας ενδιαφέρει κύριε Ζουμπουνάκη ιδιαιτέως. Διότι υπήρχαν επειγραφές στο οποίες αναγράφεται κατάλογο στον βιβλίο βιβλιοθήκης. Όπως το εικονιζόμενο. Είναι θράσμα κατάλογος βιβλιοθήκης στη Ρόδου. Να το κείμενο, να τα βιβλία και η μεταγραφή. Θα αναγνωρίζετε και μερικά. Τέλος 2ου αιώνα προς του. Και αναγράφουν τα βιβλία. Είναι ο κατάλογος. Και έχει βρεθεί και άλλο κομμάτι. Είναι αδημοσίευτο ακόμα. Πριν από μερικά χρόνια του δημιουργέψει ο πρωινέφωρος αρχιωτήτης της Ρόδου ο κ. Παπακιστοδούλου. Παρακαλώ. Εδώ βλέπεις και έργα, τα οποία πιθανώς δεν σώζονται. Και το επόμενο, και αυτό θα σας ενδιαφέρει. Αυτό σας είναι ιδιαίτερος, πρέπει να το αναρτήσετε εδώ. Είναι ο ορισμός βιβλιοθήκης. Δεν μπορώ να πω. Αυτό είναι το βιβλιοθήκης. Αυτό είναι το βιβλιοθήκης. Ο ορισμός βιβλιοθήκης. Έχετε και το κείμενο δίπλα. Βιβλίον ούτε ξενεχθίσετε, δεν θα βγει βιβλίο. Ξέρετε πόσα βιβλία της Εθνικής Βιβλίας παλαιά είχαν οι καθηγητές του Πανεπιστήμου που πέθαναν μετά. Όχι, δεν επεστράφησαν ποτέ τα βιβλία. Το ξέρω για τους καθηγητές. Κυρίως της Φιλοσοφικής Σχολής. Που εγώ δεν τους πρόλαβα, είχαν πάρει και σύνταξη. Λοιπόν, βιβλίον ούτε ξενεχθίσετε, επί ομόσαμεν. Ανοιγίσετε από ώρας πρώτης έχρι έκτης. Πρώτη είναι η πρώτη στην ανατολή του ηλίου μέχρι 12. Αναλόγως πότε ανέτει λέει ο ήλιος, αυτό. Οπότε ίσως αυτό να κάνετε. Ένα αντίγραφο να ζητήσει από την Αμερικανική Σχολή. Αυτό κέντρα. Λοιπόν. Στην εικονιζόμενη ελπίστειλη αναγράφονται τρία ψηφίσματα... των ετών μεταξύ 428 και 424. Ο δήμος των Αθηναίων, κατόπιν αιτήματος των Μεθονέων της Πιερίας... μελών της Αθναϊκής Συμμαχίας, αποφασίζει υπό προϋποθέσεις... να αλαφρύνει γενέα της οφειλές των Μεθονέων... λόγω της καθυστερήσεως καταβολής του Ετσιού Φόρου. Βλέπετε το κείμενο απάνω. Λέει κάπου εκεί... τι να πούν οι πρέσβεις. Θα σχολιάσω αυτό, αλλά προηγουμένως λέει ότι... θα κάνουμε τη διευκολύνηση λένε οι Αθηναίοι... εάν οι Μεθονέοι είναι επιτίδοιοι τους Αθηναίους. Επειδή δεν έχει σημασία τη νεοελληνική. Εάν είναι καλή συμμαχή. Το καλή σηκώνει, καταλαβαίνετε. Είναι πολιτική λέξη. Συγνώμη. Από τα ψηφίσματα προκύπτει και η αδύναμη τότε θέση των Μακεδόνων. Οι Αθηναίοι απαιτούν από τον βασιλέα των Μακεδόνων Περδίκα... για τον πρέσβεόν τους να επιτρέπει στο εξής... τους Μεθονέους να πλέουν ανεφοκλήσιος στη θάλασσα της περιοχής... δεύτερον, να εισάγουν ελεύθερα προϊόντα. Τρίτον, του απαγορεύουν να διασχίζει με στρατό τη γη τους... χωρίς την άδειά τους. Δηλαδή αυτό είναι ξευτείλα, γιατί η Μεθονέα ήταν μια ανίσχυρη πόλη. Θα έπαιρνε ο βασιλιάς της Μακεδονίας άδεια... για να περάσει το στράτημα. Τη θέση του Περδίκα καθιστά εμφανέστερη η εξής φράση... που μεταφέρουν οι πρέσβες των βασιλέα. Είναι αυτή. Ότι αν οι στρατιώτες, η εμποτιδέα επενούσει... γνώμα σαγαθάς έξωση περί αυτού αθηναίοι. Οι πρέσβες να πούν στον Περδίκα... ότι αν οι στρατιώτες που βρίσκονται στην υποτίδεα... έχουν να πούν καλά λόγια γι' αυτόν... οι Αθηναίοι θα σχηματίσουν θετική γνώμη περί αυτού. Καταλαβαίνετε, δηλαδή, φτήσιμο. Κάθε απόγευμα, λοιπόν, ο Περδίκας έπρεπε να καλοπιάνει... ολόκληρος βασιλιάς αυτός, τα παλαιοφάντερα... να τους πηγαίνει πείτες και χορευτριούλες... οποία κατάντια. Δηλαδή, το κάθε φαντάρο να πει ότι ο βασιλιάς... βέβαια, ήρθε εδώ, μας προσέχει εδώ, μας φέρνει... διότι αυτοί, οι στρατιώτες, οι Αθηναίοι... πολιορκούσαν την ποτίδεα. Και έπρεπε ο Μακεδόνας, ο Περδίκας βασιλιάς... δεν ήταν τότε ισχυροί όπως ήταν επί Φιλίπου... έπρεπε ο Μακεδόνας να πει εκεί, να λέει παιδιά... πως πριν σήμερα ήταν καλά, κουραστήκατε και τα λοιπά. Τα δημόσια πράγματα έβαιναν παράλληλα προς τα ιδιωτικά. Πολλές εκφάνσεις καθημενής ζωής... αποτυπώνονται στις επικραφές. Η αγορά των Αθηνών, όχι μόνο συγκέντρωνε πολλές... από τις δημόσια λειτουργίες της πόλης, αλλά ήταν και τόπος... επαγγελμάτων, κουρίων, υποδηματοποιών και λοιπά... η ζωή εκεί, δημόσια και ιδιωτική, είναι γνωστή από τους αρχαίους συγγραφείς... αλλά και από τις ανασκαφές και τα ευρήματα... μεταξύ των οποίων και οι επικραφές. Σύντομα κείμενα χαραγμένα σε θράσματα αγγίων... δίδουν ζωντανή εικόνα της αγοράς. Στο πρώτο, στο εξωτερικό θράσματος σκύφου των μέσων του 6ου αιώνα... που βρέθηκε στην αγορά, στην περιοχή που γιτνίαζε... με ιδιωτικές οικίες, είναι χαραγμένη εικονιζόμενη επιγραφή. Θαμνέα, κάθες υπό το οδό τα στήρας του Κάπου, πρίονα. Η διάλεκτος είναι δωρική. Κάπου, η δική του, τάς αντί της... και οδό σημαίνει το κατόφλι. Θαμνέα, βάλε το πριόνι κάτω από το κατόφλι της στήρας του κήπου. Ο χαράκτης της επιγραφής, κάτοχος του πριονιού, παρήγγειλε στο Θαμνέα... στον οποίο δάνεισε το εργαλείο, μετά το πέρασε εργασία... να το τοποθετήσει σε συγκεκριμένο σημείο... διότι για κάποιο λόγο απουσίαδε. Στην ίδια περιοχή της αγοράς βρέθηκε και το επιγραφικό χάραγμα... σε θρασματικού αμφορέως του 2ου-4ου του 5ου αιώνα προς 2ου. Είναι αυτό. Αρχαίσιμος. Ευμιλίδα. Έλα όσο μπορείς πιο γρήγορα. Αρχαίσιμος. Ο νεαρός Αρχαίσιμος ήταν εραστής της Ευμιλίδος... φλέγεται από ερωτικό πάθος και επειδή οι γονείς του λείπουν... από το σπίτι γράφει στην καλή του, πετάει το ραβασάκι... να σπεύσει να το συναντήσει. Το σημείωμα, κατά την χάρη παιδιάς ελκυστική εξήγηση... του δασκάλου μου Στέφανου Κουμανούδη, του νεότερου, την οποίαν και ακολουθώ... δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα αρχαίο ερωτικό ραβασάκι. Ερωτικότερα εμφανίζονται τα πράγματα στην επόμενη επίγραφη. Χαραγμένη σε θράσμα από τη βάση αττικού σκύφου χρονολογουμένου... στο 3ο-4ο του 5ου αιώνα προς 2ου. Βρέθηκε και αυτό στην αγορά. Σικέλλα καταπήγαινα. Το επίθετο παράγεται από την ουσιαστική πηγή... και προσδιορίζει τόσο άνδρες όσο και γυναίκες. Της Σικέλλας άρεσε να κάνει τον έρωτα όπως έγραφε ο Σεφέρης. Ή αλλιώς το πήγαινε το γράμμα. Όχι ο Σεφέρης, η Σικέλλα. Εδώ λιδωρείται για τις ερωτικές προτιμήσεις της... επί το λαϊκότερον ότι ήταν ξεκολιάρα. Εσχολίασα προηγουμένως ολίγα ενεπίγραφα όστρακα... που δίνουν ζωηρή εικόνα της καθημενής ζωής στην αρχαία αγορά. Υπόσχομαι στον Θουκιδίδη. Οι βριστικές φράσεις, οι λιδωρίες δεν στρέφονταν μόνο... εναντίον των ανθρώπων του Μόχθου αλλά και εναντίον... παραγώνων του Δημοσίου Βίου, το γνωρίζουμε τον οστρακισμό. Το μέτρο εφαρμόστηκε το 487 και τελευταία φορά το 417-16. Καταρχάς τρεφόταν κατά των Αθηνέων φίλων... των τυράνων πίσω στρατηδών και αργότερα... εναντίον όποιου ισχυρού πολιτικού είχε ή θεωρείται ότι είχε... φιλοδοξίες επικίνδες για τη δημοκρατία. Για να είναι έγκυρος ο οστρακισμός έπρεπε να συμμετέχουν... τουλάχιστον 6.000 πολίτες. Κάθε Αθηνέος έγραφε σε ένα θράσμα αγγίου το όστρακο... το όνομα οποιοδήποτε συμπολίτη του και εξορίζονταν για 10 χρόνια... εκείνος που ελάμβανε το μεγαλύτερο αριθμό οστράκων. Παλαιότερα μαθαίναμε στα σχολεία ότι ο οστρακισμός είναι μεταξύ δυο προσώπων... δηλαδή Αριστίδης και Θεμιστοκλής, Κίμων και Πελβίσεδα. Δεν ισχύει αυτό. Γιατί δεν ισχύει? Γιατί ένα πολύ μεγάλο έβρημα από τον κεραμικό με 9.000 όστρακα... απέδειξε ότι σε έναν οστρακισμό μπορεί να ήταν και 5 και 10 υποψήφιοι. Και αυτό προκύπτει γιατί αυτά τα όστρακα είναι τεμήματα... σε πολλές περιπτώσεις ενός αγγίου που συγκωλούνται. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Άλλαξε τελείως την εικόνα που είχαμε. Τα σωζόμενα όστρακα υπερβαίνουν τις 10.000... και προέρχονται κυρίως από τον κεραμικό, το είπα ήδη... όπου βρέθηκαν από τις 9.500. Βλέπετε εδώ μια εικόνα από το Μουσείο του Κεραμικού. Όστρακων από τον κεραμικό. Και από την αγορά έχουν βρεθεί 1.600. Αυτά παλαιότερα, γι' αυτό είχαμε σχηματίσει από την εντύπωση... και από τις φιλολογικές πηγές. Οι πολίτες δεν οδηγούνται στην ψήφο τους μόνο από τις πολιτικές προτιμήσεις... αλλά και από τις αντιπάθειές τους. Στα όστρακα αναγράφεται το όνομα, συχνά το πατρόνυμο... ή και το δημοτικό του υποψηφίου. Στα δύο όστρακα της εικόνος... λιδωρείται ως μηχός και υποτρόφος ότι δηλαδή έτρεφε ύπους... και εξόδευε σε αυτή την πολιτιλή δαπάνι... ο Αλκμεωνίδης Μεγακλής. Του ιδίου γένους ήταν και ο Περικλής. Ισχυρός πολιτικός άνδρας των Αθηνών... ο δεύτερος από τους τρεις φίλους των τυράνων... που οστρακίστηκαν πρώτοι. Αυτά τα ξέρουμε από την Αθηνέα Πολιτεία. Αυτά τα όστρακα ανήκουν στο δεύτερο οστρακισμό του. Δηλαδή δυό φορές οστρακίσεις. Μία το 486 και μία το 472. Αυτή είναι η του 472. Και αυτό το ξέρουμε από τα άλλα όστρακα του Κεραμικού. Εξυπτώσεως... για τα υποτροφείας και για τα άλλα δαπάνια... χαρακτηρίζεται και ο Αλκυβιάδης... στον Θουκυδίδη. Λίγο πριν από τη Συγκελική Εκστατία. Λοιπόν, το έχει το σόι φαίνεται εκεί. Τρέφανα λογάκια. Όχι στον υπόδρομο. Στο εικονιζόμενο όστρακο... Λειδωρείται ο Θημιστοκλήσης ότι είχε... εσχρές ερωτικές προτιμήσεις. Καταλαβαίνετε τι σημαίνει. Ξεκολλιάρης. Του τετάρτου οστράκου ο χαράκτης... απαιτεί να εξοριστεί η πείνα. Τον λιμόνο Στρακίδο, είναι και ψευδόφ. Ο πολίτης του πέμπτου... Κίμων Μιλτιάδου, Ελπινίκη, Λαβονίτο. Παπαδόπουλε εμπρός, δε σε θέλει ο λαός... πάτη δέσπινα και εμπρός. Λοιπόν, όχι μόνο ζητά να εξοριστεί ο Κίμων... ο γιος του Μιλτιάδου, ο περίφημος στρατηγός... αλλά να πάρει μαζί του και την Ελπινίκη, την αδερφή του. Γνωστή για το δυναμισμό της και την ανάμιξη της... στα δημόσια πράγματα, αλλά και για τη διαθρηλούμενη... στενή ερωτική σχέση με τον αδερφό της. Στον Πλούταχο ξέρουμε από τον Πλούταχο... ότι ξάπλωνε με τον αδερφό. Αυτή όμως είχε το θάρρος. Όταν γύρισε ο Περικλής... που συνέπτριψε μετά από εννέα μήνες πολιορκία... την αποστασία της ΣΑΜ, το 449... γύρισε πίσω και ξεφώνησε τον επιτάφυγα τους νεκρούς. Όταν τέλειωσε, ήταν εκεί η Ελπινή και του λέει... καλά τα είπες, μόνο που ο αδερφός μου... ερχόταν και μιλούσε για νίκες... και εσύ μας έφερας νεκρούς πίσω. Δεν ήταν τυχαία, δηλαδή. Είχε αυτό που λένε. Το όστρακο ανοίγει στο οστρακισμό του 472. Ο κύμων τελικός οστρακίστηκε το 462. Έχετε κουραστεί? Αν δεν έχετε, έχω κι άλλο. Πέντε λεπτά. Καλά, θα παρατλείψω διάφορα... αλλά θα σας πω όμως το εξής, γιατί πρέπει να σας πω... και μετά θα πω το τελευταίο. Ένα μικρό παιδάκι... πρώτη δημοτικού, πριν από τρία χρόνια... το πήγανε το παιδάκι μαζί με άλλα παιδάκια... η δασκάλα τους, ο δάσκαλος δεν ξέρω... το πήγε στην αγορά να δει... πώς ήταν η αρχαία αγορά πρώτη, δευτέρα δημοτικού. Το πήγε λοιπόν το αγοράκι. Το παιδάκι αυτό είναι παιδάκι αρχαιολόγων. Έχει συνηθίσει και κοιτάει και κάτω. Και όπως περπατούσε το παιδάκι... βλέπει κάτι της στο έδαφος... βλέπει ένα οστρακάκι. Παίρνει το οστρακάκι, το γυρίζει από άλλη μεριά... και βλέπει ότι έχει κάτι χαράγματα. Το παίρνει και το πάει στο σπίτι. Το δεύτερο. Δεύτερο. Με το ίδιο κείμενο από άλλο χαράκτη. Σπουδαίο. Μέσα στο χώρο της αγοράς τώρα. Πάνω πάνω. Λοιπόν, πέντε λεπτά. Δεν θα είναι πέντε, θα είναι λίγο παραπάνω. Αυτό θα σας αρέσει πολύ και δεν θέλω να το παραλείψω. Στο πέμπτο μπορούμε να πάμε. Λέω και κουβέντες, αλλά μόνος δεν μιλάνε οι επικραφές. Πρέπει να τη βοηθήσεις. Λέω πριν κάτι. Το όνομα του Περικλέους... εμφανίζεται... πρωτίου στον Θουκυδίδη... αλλά και στον Πλούταρχο και παντού. Και ξέρουμε ότι από τον Θουκυδίδη... επί 15 συναπτά έτη... εξελέγεται ο συνεχώς στρατηγός. Και είχε τις τύχες εκλεγόμενος... μη γίνει κανένα λάθος αυτή η αγράμματι που λένε... έγινε το λόγο με δικομοκρατία έργο... και μεταφράζουν οι ανόητοι ότι στην πράξη... ήταν η του πρώτου ανθρώπου αρχή... ήταν εκλεγόμενος, δηλαδή την επόμενη χρονιά... μπορεί να μην ήταν στρατηγός. Επιγραφικώς το όνομα του Περικλέους... σώζεται, δεν σώζεται. Μόνο σε ένα τμήμα συνθήκης... όρκου αυτής της εκστρατείας των Σαμίων... όταν πετάγισαν οι Σάμιοι... έκαναν συμμαχία με τους Αθηνέους... και υπάρχει όρκος των Αθηνέων στρατηγών και των Σαμίων. Λοιπόν, από το τμήμα του όρκου... σώζεται η κατάληξη του ονόματος του... λαμδα έψιον σίγμα... και μετά Γλάφκον και μετά Ακαμαντίδος. Το ότι είναι δίπλα από το Γλάφκον... και μετά είναι το όνομα της φυλής... βεβαιώνει ότι η συμπλήρωση είναι ασφαλής. Είναι δύο στρατήγια από μία φυλή. Λοιπόν, είναι το μόνο που έχουμε... και δύο όστρακα, δύο μόνο. Περικλής Ξανθίπου από την αγορά, τίποτα άλλο. Λοιπόν, πάμε τώρα. Μεταξύ μιας συστάδος πτωχικών τάφων... χρονολογουμένων στα τέλη του έκτου έως τον τέτατο... που ανεσκάφισαν από την αρχαιολογική περισσία στην Κυφυσιά... ήταν και ένας κεραμοσκεπής, αυτός εδώ. Με δύο μικρά κόσμου τα μαυρόχρωα αγγεία... ένα σκήφο και μία άλλπη. Τα οστά λόγω της καταστάσεως της συγκρασίας... γι' αυτό χάθηκαν, όχι ότι δεν υπήρχαν οστά. Στο εξωτερικό τείχωμα του σκήφου... ανεστραμμένου... είναι χαραγμένα μετά την όπτυση του αγγίου... εντός τετραγώνου πλαισίου έξι ανδρικά κύρια ονόματα... σε πτώση γενική και στο αττικό αλφάβητο. Εδώ. Το σχήμα των γραμμάτων αλλά και το σχήμα του αγγίου... συγκλίνουν στη χρονολόγηση μεταξύ των ετών... 475-450. Τα βλέπετε τα όνοματα. Αριστίδο, Διοδότο, Δαϊσίμου, Αρύφρονος, Περικλέως, Ευκρύτο. Στον πάτο του αγγίου... είναι χαραγμένο ένα ακόμη όνομα... σε πτώση γενική και στο αττικό αλφάβητο. Το όνομα Δραπέτης. Το αγγίου εδημοσίευσε η αρχαιολόγος... κυρία Γιαρίνη Δασκαλάκη στο περιοδικό μας τον Όρο... η οποία και ανέσκαψε τους τάφους. Για τους αναγραφωμένους... Αριστίδι, Αρύφρονα και Περικλέα... πρότεινε ότι πιθανώς ταυτίζονται με τους γνωστούς... και επιφανείς Αθηναίους τον Αριστίδι, τον Δίκαιο, τον Περικλέα... και δημοσίευσαν το αγγίου. Ο σκύφος είναι κατεξοχήν αγγιωπότου... πρότεινε ότι οι έξι άνδρες βρέθηκαν σε κάποιον συμπόσιο... και μοιράστηκαν το ίδιο αγγιωπόσεως. Τον αναγραφωμένο στον Πάτο Δραπέτη... θεώρησε λόγω του ονόματος πιθανός δούλο. Λόγω της σπανιώτεως του ονόματος του Αρύφρονος... εμφανίζεται μόνο μέσα στην οικογένεια του Περικλέα... αλλά μόνο στην οικογένεια του Περικλέα. Έχει ο Παππούς, αυτός εδώ... και ένας άλλος ακόμα. Λόγω της σπανιώτεως του ονόματος του Αρύφρονος... και της αναγραφής του αμέσως πρώτου ονόματος του Περικλέας... θεωρώ βέβαιο ότι οι δύο αναγραφόμενοι... είναι ο Περικλής και ο Πρεσβήτρος αδερφός του. Ότι οι έξι άνδρες τα έπιναν ή μάλλον τα είχαν παραπιεί... από δυνατά κρασιά καθώς πίνουν οι ανδροί της Ιδονής... προκύπτει από την κακή χάραξη των ονόματων. Κοιτάξτε πώς φεύγουν οι γραμμές. Σημειώνω ότι όλα τα ονόματα δεν έχουν χαραχθεί από έναν άνθρωπο. Τα χέρια λοιπόν έτρεμαν. Μάλιστα ο χαράκτης του ονόματος του Περικλέους... έσφαλε κιόλας. Μετά τα κ λ ε... πήγε να γράψει πάλι ε. Το βλέπετε τη γωνία κάτω. Και σ. Δηλαδή, Περικλέες είναι ο ασυνέρετος τύπος... ο οποίος εμφανίζεται πολύ σινά στις επικραφές. Πήγε να γράψει λοιπόν σε ονομαστική για να διακριθεί... αστυέβομαι, από τους άλλους. Μεγάλος αδερφός το είδε και το σκούντισε. Γενική γράφω με του είπε. Είναι απίθανο ωστόσο ότι η νοποσία έγινε κατά τη διάρκεια συμποσίου... προσέξτε αυτό που λέω, έχω άλλη γνώμη από την κυρία Γαλανάκη... σε μια μεγάλη νικία ενώ μία των παλαιών μεγάλων αττικών γενών... αντάξια του γένους των δύο αδερφών. Γιατί? Πρώτον το ευτελέσαγγείο. Αυτό είναι ένα κολοαγγείο να πούμε. Είναι πολύ πρόχειρο. Δεν ευνοεί την εξήγηση αυτή. Αλλά ούτε και το όνομα του δραπέτου. Γιατί? Μια μεγάλη νικία δεν θα μπορείς να έχει δούλο ή κέτη... με το όνομα δραπέτης. Ή όνομα ή παρονίμιο. Κλείνω στην ακόλη εξήγηση. Οι έξι άνδρες βρέθηκαν σε ένα καπηλείον. Σε ένα από τα πολλά που υπήρχαν τόσο στην Πόλη όσο και στην Αττική. Στην οθόνη διαβάζεται μία σκηνή από το Συμπόσιο του Πλάτωνος. Είχε φέξει και οι μόνοι που συνέχιζαν να πίνουν από μεγάλη κούπα... ήταν ο Αλκιβιάδης, ο Αγάθων και ο Σοκράτης. Δυστυχώς, γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για την υνοποσία σε συμπόσια... κυριότατα από το Συμπόσιο του Πλάτωνος και εκείνο του Ξενοφώντος... και από τα Αττικά Αγγεία παρά για τον Πρόχειρο, τον λαϊκό Πότο. Για αυτόν, τον λαϊκό Πότο, σχηματίζει κανείς μία ιδέα... από το χωρίο του Δημοστένους που παραθέτω στην οθόνη. Όπως και σήμερα, στις λαϊκές τα έπιναν μερικοί Αθνές... στο εργαστήριο του Γκναφέως Πανφίλου... που βρισκόταν στη Μελήτη, δήμο γειτονικό της αγοράς. Δεν πιστεύω ότι υπήρχε ακολουθούμενη τάξη... σε ένα απρογραμμάτιστο Πότο ή σε ένα καπηλιό. Οι δυο αδελφοί, ο Αρίφρον και ο Περίκλης... οπωσδήποτε, της ανωτέρας αθηναϊκής τάξιος... τα έπιναν με τους άλλους τέσσερις. Δεν είναι απαραίτητο να είσαν και αυτοί εκ μεγάλης οικίας. Συχνά ανάμιγνύεται λαός και κολονάκι. Τα έπιναν σε ένα καπηλιό, στην Κυφισιά. Δεν ξέρω ποιος το έχει προλάβει αυτό του Αλεξάκη. Είναι στην Ελυθραία. Δεν υπάρχει πια. Απίθανο. Μπορεί και στο Άστη κάπου κοντά στην αγορά. Ίσως του Βαγγέλη στη Ευρυπίδου. Ούτε αυτό υπάρχει. Κάποιος μπορεί να έχει πάει από σας. Ή στο Δίπορτο. Μην μου πείτε ότι δεν έχετε πάει και σε αυτό. Κάθε τόσο φωνάζανε στον Κάπελα χτυπώντας το άδειο μαστέ το στο τραπέζι. Άγρι δε είναι ο νερηθρώνος από τριγός φέρε μας Κάπελα κρασί. Υποτρόγοντες το βρέξαν για τα καλά. Έγιναν στουποί. Και πριν φύγουν έγραψαν το όνομά τους, σε γενική προσέξτε τώρα, στο σκήφο σαν να ήταν όλοι χρήστες τους. Θυμόσαστε ποιες είναι οι παλαιότεροι μορφοί επιγραφείς. Η δήλωση του ονόματος του Χρήστου ή του ιδιοκτήτου ενός αγγίου. Του τάδε είμαι. Γι' αυτό το γράψαν. Έγραψαν λοιπόν το όνομά τους εις ανάμνηση του γεγονότος. Όταν τελείωσε η ενωπωσία και οι ενώφλιγες συμπότε κατάφεραν να σηκωθούν, θα ήσαν αρκετά πιωμένοι. Αποχώρησαν όπως όπως εν ευθυμία πάντως έχοντας αφήσει το ανθήμιον το σκύφο με τα ονόματα πίσω τους. Σαν έφυγαν ο κάπελλας, κάπελλος στην αρχαία, έπιασε και έγραψε και αυτός το όνομά του στον πάτο. Ναι, ο δραπέτης ήταν κάπελλας. Την άλλη μέρα θα έβαζε τον ταπεινό σκύφο σε περίοπτη θέση στο κάπελλιό του. Κράχτη για το μαγαζί. Θυμηθείτε τις φωτογραφίες επωνύμων στον σουβλατζίδικο του Μπαϊρακτάρη στο μοναστηράκι. Το όνομά του το έγραψε από κάτω για να μην χαλάσει το κράχτη βέβαια, όταν θα έπαιναν οι πελάτες θα τους έλεγε δεν ξέρετε ποιος είχε καγό χθες το βράδυ, ρε απάγαινε, του λένε. Τον περικλεί με τον αρίφουνα και τρεις τέσσερις τις τεγγέδες άλλους, έλε σιγά ρε, θα του απαντούσαν. Θα τους έδειχνε τότε το σκύφο με τις υπογραφές. Ο δραπέτης ήταν παρονίμιο, όπως στην νεότερη Αθήνα υπήρχε ο Φάβας, τα Ματάκια, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, στην Αμοργόπαρβας. Πολλοί τα Αρβενιάδες είχαν παρατσούκλοι, έτσι και στην αρχαιότητα. Μνημονεύω δύο. Τον έναν τον λέγανε Πέρδικα, γιατί ήταν λίγο κουτσός και βάδισε σαν τον γνωστό πουλί. Τον άλλον Φαλακρό, για ευνοείτους λόγους. Όταν έκλειξε το καπηλό, ο δραπέτης πήρε το σκύφο στο σπίτι του, τέτοιο ενθύμιο. Όταν πέθανε, του έβαλαν το ενθύμιο στο φτωχικό του τάφο. Ο ενεπίγραφος σκύφος διαμνημόνευσε την εικόνα μιας ιδιωτικής στιγμής της εφρόστινης συναναστροφής έξι Αθηναίων του 5ου αιώνα. Έβδομο όνομα διαμνημόνευσε και ενός άλλου ασίμου της εποχής του δραπέτου. Το σπουδαιότερο μας γνώρισε μια ιδιωτική στιγμή του Περικλαίου και του Αρύφρου. Πολλά είναι γνωστά για τα αρχαία συμπόσια, αλλά ελάχιστα για το λαϊκό πότο. Σας κούρασα κι η ώρα πέρασε. Τα λεκθέντα κι η ώρα καλούν για μερικά ποτηράκια. Να πως περιγράφει ο Αθηναίος κομικός ποιητής του 4ου αιώνα, Άλεξη, τον ελληνικό τρόπο του πότου. Αυτός είναι ο ελληνικός πότος, πίνοντας από μέτρια ποτήρια να μιλάς και να συζητάς ευχάριστα. Ο άλλος είναι λουτρό, όχι πότος, να πίνεις από νταμιτζάνες και κάδους. Ελπίζω ότι η σημερινή περιήγηση συνέβαλε να φανεί ότι οι επικραθές είναι σημαντικότατη ποιή για τη γνώση του αρχαίου κόσμου και η μελέτη των είναι απαραίτητη. Μαζί με τα φιλολογικά κείμενα και τα αρχαιολογικά μνημεία αποτελούν τις βασικές πηγές της ιστορίας του αρχαίου κόσμου, η σύνθεση της οποίας προκύπτει από το συνδυασμό. Μέσα από το Ανθολόγιο ταξιδέψαμε φεβγαλέα στο θαυμαστό κόσμο των αρχαίων ελληνικών επιγραφών. Μπορούμε κατά σύμβαση να θεωρήσουμε ότι την αρχή και το τέλος των ορίζουν η επιγραφή της συνοχής του Διπύλου 740-30 προς του και το κοιμητήριο της αγάπης. Σας ευχαριστώ πολύ για την υπομονή σας. Ευχαριστούμε. Πιστεύω ότι θα μας δώσετε δίκιο στην Εθνική Βιβλιοθήκη που καλέσαμε τον Άγγελο Ματθαίο να μιλήσει για τις επιγραφές. Έχουμε τη συνήθεια να κάνουμε μια μικρή συζήτηση. Έχουμε περιθώριο να ρωτήσετε, να παρατηρήσετε, να σχολιάσετε. Υπάρχει μικρόφωνο που περιφέρεται. Έχουμε εδώ πολύ σοφούς και ειδικούς αρχαιολόγους. Να λέτε και το όνομά σας. Οι επιγραφές που βρίσκονται εκεί στη Βάρη, στη Βουλιαγμένια, μένουν εκεί ή ενσύτου? Στον βράχο. Όλες είναι στον βράχο. Βοσκοί είναι χαράγματα στον βράχο. Έχουν πινακίδες δίπλα, δηλαδή. Τα γράμματα είναι τόσο. Πρέπει να κοιτάξουμε για να τα βρούμε. Όχι μόνο να κοιτάξετε, να πάτε πολύ ώρα με συγκεκριμένο φως και ξανά και ξανά. Είναι μικρά και θέλει να πέσει λοξά το φως και πάλι και πάλι και πάλι. Κοιτάξτε, αυτό που είπα πριν, ο άνθρωπος αυτός έπρεπε να τιμηθεί από την ελληνική πολιτεία. Το εννοώ αυτό. Υπόρειβα μόνος του ένα εθνικό έργο. Δεν υπάρχει αυτό το μνημείο, ας πούμε. Του λέω αστείο. Πάτε κανένα πανεπιστήμιο εκεί πέρα, τοπικό βοσκόν, ας πούμε. Δεν είναι το να ξέρουν τόσο καλά γράμματα και ο άλλος να δει γράμματα καλά. Έχει συνείδηση το τι γράφει. Και πολλά άλλα. Είναι πλούσιο, δεν είναι μόνο ερωτικά. Έχει πολλά πράγματα. Βέβαια της καθημερινότητας πράγματα δεν είναι έναν πυροφιλοσοφίας. Εδώ όμως την είπε, που είμαι μόνος μου. Στην άκρη του κόσμου. Άλλη ερώτηση, σχόλιο, παρατήρηση. Μερ Λάνκτον, ο οποίος είναι 77 ετών. Το λέω γιατί την κάνει 20 και χρόνια τη δουλειά της. Αλλά τώρα είναι βέβαια έτσι. Και ο άνθρωπος, για να πάρει να καθίσει εκεί στον ήλιο. Γιατί έρχεται από το Μάιο και έρχεται 15 Μαΐου περίπου και φεύγει 10 Βουσ. Κάθε μέρα. Εκτός μιας μέρας που πάει και ψωνίζει στη λαϊκή. Έχει και σπίτι εδώ στο Παγκράτειο. Ο κύριος Θέμος θέλει να πει κάτι. Είναι ο διευθύς, όπως είπαμε, του Επικρατικού Μουσείου. Καλά, αυτό είναι λεπτό μέρος. Έχει σημασία για μας. Πάντοτε έχει σημασία, πόσο είμαστε στο ελληνικό δημόσιο. Απλώς ο κύριος Μαΐου από ο Μετριαφροσύνη δεν είπε κάτι για την επιγραφή που επέστρεψε από το Μουσείο Πολυγετή. Καταρχάς, δεν είχε εμπλακεί η προηγούμενη διοίκηση. Ή τουλάχιστον, όχι με τόσο ενεργό τρόπο. Δηλαδή, είχε τοποθετηθεί, αλλά όχι με αυτό. Δεν το λέω υποτιμητικά, απλώς το λέω για την ιστορία. Είχε έρθει στο Μουσείο μια μέρα που μελετούσε και καθόμασταν η κυρία Ζαβού, ο κύριος Μαΐου και εγώ. Συζητάγαμε και τότε, εκείνη την εποχή, ήταν η εποχή που ήταν γενική διευθύντρια αρχιωτήτων η κυρία Μαρία Βλαζάκη, η οποία αργότερα έγινε και γενική γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού από το 15 έως το 19. Και εκεί που συζητούσαμε, συζητούσαμε γιατί είχαμε μάθει ότι η κυρία Βλαζάκη θα έφευγε για το Πολυγετή για να πάει να διεκδικήσει κάτι χρυσά στεφάνια. Από αυτά τα μακεδονικά που ξέρετε, που κυκλοφορούν πολλά. Δεν φανταστεί να κυκλοφορούν πολλά, αλλά δεν φανταστεί να αυτά διεκδικούμε μέχρι στιγμής. Και λέγαμε ρε παιδί μου να μην διεκδικήσουμε καμιά παιδιά και πέταγε το κύριο Μαΐου και λέει, μα υπάρχει γνωστή επικραφή του θωρικού, έτσι τη λέμε, εντός εισαγωικών του θωρικού. Οπότε λέει, μα έχει γίνει αυτή η δουλειά και πρέπει να αρχίσουμε να το ψάχνουμε εμείς και το έψαξε κυρίως η κυρία Ζαβού, να πούμε την αλήθεια, δηλαδή αυτή μάζεψε τη βιβλιογραφία και έκανε όλη την έκθεση και τα λοιπά. Και εγώ, αν το πούμε ότι είχα μια συμβολή, ήταν ότι πήγα και μπόρεσα να πείσω την κυρία Βλαζάκη ότι αξίζει τον κόπο να το διεκδικήσουμε. Και πήγε και πραγματικά το διεκδίκησε και πρέπει να το πούμε ότι τότε η Γενική Διευθύντερη Αρχιότητα πήγε και το διεκδίκησε, είναι το 2008-2009, κάπου εκεί πέρα είναι, και επέστρεψε και πραγματικά επέστρεψε στο Μουσείο αυτό το πράγμα. Είναι η πρώτη φορά που καταφέρνουμε να επιστρέψει η επιγραφή από το εξωτερικό. Όχι αγγείο, όχι τέτοια, επιγραφή. Και να σκεφτείτε ότι στις επιγραφές έχουμε τα καλύτερα επιχείρηματα. Δεν μπορεί ψήφισμα αθναϊκό να έχει φύγει από κάπου αλλού. Άρα δηλαδή όσα είναι έχουν, ξέρουμε πολλές φορές την ιστορία, ήταν και ένα πρόγραμμα που θέλαμε να ξεκινήσουμε στην Επιγραφική Εταιρεία, τελικά δεν το καταφέραμε, για το πόσες επιγραφές υπάρχουν στα ξένα Μουσεία. Οι οποίες φυσικά, ειδικά στα φυσικά, προέρχονται από εδώ, δεν μπορώ να πεις. Όπως καλή ώρα ας πούμε μερικά κυκλαδικά αγγεία, κυκλαδικά αντικείμενα, προέρχονται από τις κυκλαδές. Να κάνουμε, δεν μπορεί να είναι από κάπου αλλού. Αρχαιοκαπηλικά, είτε μας αρέσει, είτε δεν μας αρέσει. Αυτό είναι, οι επιγραφές είναι μεγάλη, αλλά ήταν η προτροπή του τασκάλου μας, ο οποίος λέει ρε παιδιά υπάρχει αυτό και το ψάξαμε, όντως μας είπε μια-δυό και το ψάξαμε και τελικά ήταν μια πραγματικά ιστορία παράξενη, διότι αυτή η επιγραφή, την τοποθετούμε το 1960, το 1975, αν θυμάμαι καλά, εμφανίζεται σε αρχαιοπωλείο της Νέας Υόρκης, στη Νέα Υόρκη αρχικά, και το 1982 είναι πλέον στο Πολγκετή και δημοσιεύεται από το George Do, αν δεν κάνω λάθος, ο οποίος κατά τύχη το 1960 ήταν και ο διευθυντής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα. Όλη η ιστορία σας λέω έτσι όπως ήταν. Φαντάζομαι ότι δεν γίνει καμιά επιτυχία. Κατά τύχη το λέω. Όχι, δεν είναι το άνθρωπο. Όχι ρε, δεν το λέω αυτό. Απλώς όλοι την ξέρανε αυτή την επιγραφή και τελικά αυτή η επιγραφή βρέθηκε εκεί που βρέθηκε και τελικά είναι η πρώτη φορά, είναι επιτυχία μας αυτό, να το λέμε μερικές φορές υπάρχουν και επιτυχίες, είναι επιτυχία μας ότι καθέναμε και πέστρεψε με τη συνεργασία πολλών ανθρώπων ένα σημαντικότατο μνημείο πίσω στην Ελλάδα στο Επιγραφικό Μουσείο και εκτίθεται φυσικά στο Επιγραφικό Μουσείο και σας καλούμε να έρθετε να το δείτε μαζί με πάρα πολύ ωραία πράγματα που έχουμε να δείτε εκεί πέρα. Ναι, ήθελα να πω ότι επίσης μια πολύ σημαντικότατη επιγραφή, πιο σημαντική επειδή για την ιστορία την οικονομική και πολιτική ιστορία των Αθηνών είναι μια αμφίγραφη επιγραφή χρονογουμένη, ας πούμε, περίπου στην έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου είναι αμφισβητή συγχρονόηση λοιπόν αν και λίγο αργότερα ή λίγο πριν ευρίσκεται μέχρι το 1842, δημοσιεύει ο Αλέξανδρος Ρήγος Ραγκαβής το βιβλίο του Αντικητέλλενι και ένα σπουδαίο βιβλίο με δημοσίευση πάνω από 2000 επικραφές όχι εξαυτοψίες περισσότερες από αντίγραφα αλλά εξαιρετικά ήταν πολύ καλός φιλόλογος και το 1855 όταν βγαίνει ο δεύτερος τόμος λέει ότι η στήλη έχει φύγει αυτή η στήλη βρισκόταν σε ένα αγρόκτημα ενός Γάλλου προξένου πολύ γνωστού του Ρουζιού που είναι και πολύ γνωστός και στα νεοελληνικά πράγματα και ο άνθρωπος ελεύθερος του ελληνικού κράτους το λέτε απέπτει και βρίσκεται εκτεθειμένη στο Μουσείο του Λούβρου Λοιπόν αυτή πρέπει να γυρίσει είναι αποδειδημένο ότι πότε έφυγε κτλ έφυγε μεταξύ αυτών των ετών και για να πω και κάτι σημαντικό όταν εξεδόθη ο πρώτος κατάλογος όχι πλήρης αλλά ένα τμήμα με τις Αρχαϊκές Επιγραφές ο κατάλογος του Μουσείου του Επιγραφικού από τον πρώτο διευθύ που ήταν ένας Γερμανός αλλά πιο Έλληνα από τους Έλληνες και εξαιρετικά ελληνικά από τον Χαμπο Γέρχατ Βόλιν έχει γράψει ένα εξαιρετικό πρόλογο εννοείται στην Καθαρέβουσα εννοείται στα ελληνικά λέω και βέβαια στην Καθαρέβουσα λέει ότι ελπίζω θα περιλάβω στον κατάλογο και όσες έχουν εκπατριστεί το λέει ο άνθρωπος και μάλιστα ζητώ και θεωρώ δίκιο να επιστραφούν τουλάχιστον όσες συγκροτούν ενότητες παραμονής χάρη οι επικραφές που αφορούν στην λογοδοσία των Ταμιών της Αθνάς. Δεν υπάρχουν καμιά πενήνταρια εδώ αλλά και δέκα περισσότερες στο Ωξφόρδη. Δηλαδή όσες συγκροτούν δεν ζητάει την κάθε επιτύμμια επικραφή, το κάθε ψήσμα αλλά ζητάει εκείνες που συγκροτούν ενότητες και έχει δίκιο. Αυτό που λέει ο Άγγελος ο κ. Ματθαίου έχει να κάνει με μία ηθική υποχρέωση γιατί να το επιστρέψουν. Την επιγραφή που πήραμε την πήραμε γιατί είμασταν στον χρονικό περιθώριο που δίδεται για να επιστραφεί για να μην τη διεκδικήσουμε νομικά. Είναι τα 60 χρόνια. Δηλαδή μέχρι 60 χρόνια το διεκδικείς και μπορείς να το πάρεις και μπορείς να πας και στα δικαστήρια. Με συγχωρείς του θα πω είναι η ηθική υποχρέωση αλλά όπως γίνεται το αγώνας στην Ελληνία είναι ακριβώς το ίδιο αίτημα. Η ίδια βάση του ίδιου αίτηματος και μάλιστα έγινε επί ελευθέρου κράτους. Όχι επί δούλου, όχι κράτους, δούλους συμποστάσεων. Απλώς είναι ένα ζήτημα το οποίο θέλει πολύ κόπο και πρέπει να το κάνουμε όλο αυτό. Θέλει κόπο αλλά υπάρχουν περιπτώσεις που έχει αποδώσει όμως. Απλώς εγώ το είπα εδώ πέρα το τόνισα γιατί ήταν η πρώτη φορά και είναι σημαντικό που γύρισε επιγραφή πίσω. Μέχρι στιγμής δεν έχουν γυρίσει επιγραφές πίσω. Ο κ. Ζαφυρόπουλος, κ. Μαναδί μπροστά εδώ. Όσα γνωρίζω για την επιγραφική τα έμαθα εν όψι της επισκέψης της συνδυάλκης αυτής. Είχατε θάρρος και υπομονή. Σταματάει κάποια στιγμή η μελέτη κάποιο χρονικό διάβολο. Σταματάει η μελέτη του περίπου. Όχι μελέτη. Με συγχωρείτε. Όχι δεν σταματάει η μελέτη. Α, οι μελετώντες την αρχαία ελληνική επιγραφή σταματούν στον έκτο αιώνα μετάχριστον. Καμιά φορά στη μικράσια πάνε μέχρι τον έβδομη. Κοιτάξτε, το τέλος των ελληνικών πόλων, δηλαδή της συστάσεως μιας ελληνικής πόλης, σημαδεύει και το τέλος των δημοσίων κειμένων που αναγράφονται σε λήθο. Και σιγά σιγά περνάμε στα χειρόγραφα βέβαια. Υπάρχει και πολύ σημαντική βυζαντινή επιγραφική, αλλά είναι άλλου είδους κείμενων. Δεν είναι δημόσια κείμενα, μιλάμε για επιγραφές, όχι για τον τράγο της του άθω, ας πούμε. Δεν εννοώ κείμενα σημαντικά αυτοκατόρων ή άλλων προβλεπτών, που είναι χαραγμένα σε μαλακή υλή, μιλάμε για λήθους. Μετά οι επιγραφικοί βυζαντινοί είναι ή κτητορικές επιγραφές, ή επισκυβαστικές, είναι πολύ συγκεκριμένα. Βέβαια και ας πούμε και λίγα επιτύμβια και όσες είναι επιγραφές, που είναι τα ονόματα αγίων, σε αγιογραφίες και τα λοιπά. Αλλάζει δηλαδή, περιορίζεται πάρα πολύ αυτό το ευρύτατο φάσμα που καλύπτουν οι επιγραφές, που είναι οι αρχές που καλύπτουν όλη τη ζωή του ανθρώπου, από το πολύ σοβαρό, όπως είπαμε, το πολύ ιδιωτικό. Να πω για όσο το ξέρετε, ο κ. Ζαφυρόπουλος, πολυτάλαντος σε χιλιάδες πράγματα, σπουδαίος ποιητής, σπουδαίος ζωγράφος, σπουδαίος φωτογράφος, θα δείξει μια δουλειά προσεχώς που είναι όχι επιγραφές, αλλά χαράγματα σε αρχαίους και βυζαντινούς ναούς, χαράγματα καραβιών. Υπάρχουν εκατοντάδες χαράγματα, τα έχει συγκεντρώσει, τα έχει μελητήσει, τα έχει εκτεκμυριώσει και θα γίνει κάτι πάρα πολύ σπουδαίο. Υπάρχει περισσότερο για μια ερώτηση ακόμα, αν είναι. Παρακαλώ. Καλησπέρα. Κόλα Μαρία λέγομαι. Είμαι μέλος των Αριστοτελικών Μιλιοθυνών επί περίπου 18 συναμπτά έτη. Να πω την αλήθεια μου, είμαι κι εγώ ένας από αυτούς που δεν ήξερα την Ελληνική Επιγραφική Εταιρεία. Δεν μπορώ να τραπώ, βέβαια, γιατί πραγματικά μιλάω ότι το έμβρος πλέον της αρχαίας γνώσης είναι τεράστιο. Θα ήθελα όμως να ζητήσω κάτι, επειδή αρχικά μιλήσατε και ο ίδιος ότι υπάρχει πρόβλημα πλέον, γιατί όσο πάνε αυτές οι γνώσεις χάνονται. Θα ήθελα να τονρίσω ότι θα πρέπει να αρχίσουμε να προσεγγίζουμε και το νεαρότερο κοινό. Θα πρέπει και το βουνό να πάει στο Μωάμεθ μερικές φορές, γιατί σαφώς οι μικρότερες ηλικίες έχουν εμπλέξει λίγο με τα κομπιούτερ, με τα όλα αυτά, αλλά νομίζω ότι είναι αρκετά έξπνα τα παιδιά σήμερα και όταν υπάρχει κάποια θέληση από αυτά, μπορούν να κάνουν πάρα πολύ ωραία πράγματα και απλά σίγουρα μια τέτοια εκδήλωση δεν προσεγγίζει τα παιδιά, θα μπορούσαν όμως να γίνουν παρόμοιες εκδηλώσεις και για εκείνα. Ευχαριστώ πάρα πολύ, εγώ πήρα τρομερή γνώση σήμερα και ευχαριστούμε τον δάσκαλο που μας δίδαξε όλα αυτά τα πράγματα με τρομερό χιουμορ κιόλας. Ευχαριστώ πάρα πολύ. Να είστε καλά. Κοιτάξτε να είστε. Τώρα το θέμα που θέσατε το προηγούμενο είναι πάρα πολύ μεγάλο, μην το ανοίξουμε εδώ. Όλοι οι επιγραφικοί είναι μαθητές του Άγγελου Ματθαίου. Τα τελευταία χρόνια ο Άγγελος Ματθαίου δεν έχει μαθητές, διότι δεν μπορεί να πας να κάνεις επιγραφή και να μην ξέρεις ούτε το Λίο. Γιατί οι απόφητες των σημερινών φιλοσοφικών σχολών δεν ξέρουν ούτε το Λίο. Δηλαδή, οι γνώσεις των μαθητών των παλιών κλασικών ηλικίων ή των ηλικίων θεωρητικής κατέλησης και τέτοιων δέσβης, ξέρανε πολλαπλάσια αρχαία από τους σημερινούς αποφήτες των φιλοσοφικών σχολών. Υπάρχουν κάποια πράγματα που έχουν απαιτήσεις, δεν γίνονται αυρώχης ποσοί. Να ευχαριστήσω θερμά τον Άγγελο Ματθαίου, σπουδαίο επικρατικό και σπουδαίο δάσκαλο. Να αποκαλύψω ότι ήταν και δάσκαλος των δύο θυγατέρων μου. Έχουν μάθει όσα αρχαία ξέρουν από τον Άγγελο Ματθαίου. Και να σας πω ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος έχει την διάσταση, τη φιλοδοξία μιας στενότερης συνεργασίας με την επικρατική εταιρεία, με το επικρατικό μουσείο. Έχουμε κάποια πράγματα στο νου μας και ελπίζω να τα παλέψουμε και να τα πετύχουμε. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την παρουσία σας. Η επόμενη εκδήλωση για την οποία θα ενημερωθείτε είναι τον Νοέμβριο. Καλό βράδυ. Ευχαριστώ πολύ για την υπομονή σας. Καλό βράδυ. |
