| : Αυτό το διάστημα μείνουμε της ανάγκης μακριά, μας ταιρήθηκε η δυνατότητα να επισκεφτούμε χώρους που πιθανότατα θα θέλαμε να πάμε. Αυτή η ανάγκη που μπορεί να αισθανθεί κάποιος να έρθει σε επαφή, να ψηλαθήσει, να προσεγγίσει και να ανακαλύψει τον πολιτισμό είναι εξίσου σημαντική για την καθαυτή ύπαρξη του πολιτισμού. Ένα μουσείο σαν κόμβος πολιτισμού αποκτά υπόσταση και ζωή μέσα από όλους εκείνους που μοιράζονται το περιεχόμενο και τις αξίες του. Έτσι, όταν ο κόσμος δεν μπορεί να πάει στα μουσεία, το μουσείο χτυπά την πόρτα του, πηγαίνει στον κόσμο του σε μια προσπάθεια να κερδιθεί η ανθίδρομη αυτή σχέση. Με τη νέα τεχνολογία λοιπόν θα φροντίσουμε να καλύψουμε το κενό που δημιουργήθηκε με την υγειονομική κρίση και ευχόμαστε να τελώσει γρήγορα. Και θα τελώσει γρήγορα, γιατί όλοι προσπαθούμε γι' αυτό. Μέσα από την οθόνη λοιπόν του υπολογιστή σας, σήμερα και κάθε Δευτέρα, ως τα τέλη Ιουνίου που θα ανοίξουμε, οι αρχαιολόγοι και οι συντηρητές της Εφορίας Αρχιωτήτων Πέλλας θα παρουσιάσουν σημαντικά ευρήματα του μουσείου και θα αποκαλύπτουν μυστικά της τέχνος τους. Είμαι η Πετίνα Τσιγαρίδα, Διευθύντες της Εφορίας Αρχιωτήτων Πέλλας και σήμερα έχω επιλέξει να παρουσιάσω τρία σημαντικά αντικείμενα ή ευρήματα, αν θέλετε, του μουσείου μας. Πρόκειται για τη διακόσμηση ενός εσωτερικού τείχου από την κατοικία των Κωνιαμάτων, όπως λέγεται το σπίτι που αναστάθηκε και βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας. Στη συνέχεια θα παρουσιάσω τον κατάδεσμο, δηλαδή μια κατάγα γραμμένη σε ένα μολύβδινο έλασμα που προέρχεται από το μικροταφείο της Πέλλας. Και τελευταία, το τρίτο αντικείμενο είναι ένα χρυσό στεφάνι μυρτιάς που προέρχεται από ένα τάφο στην Αγροσικιά, στην περιοχή της Αρχαίας Πέλλας, όπως λέμε στην Πελέα χώρα. Θα ξεκινήσω λοιπόν από την διακόσμηση του εσωτερικού τείχου, την οποία βλέπετε εδώ. Πριν πάω σε αυτό, να σας πω ότι οι κατοικίες της Πέλλας που αναστάθηκαν και βρίσκονται είναι επισκέψελες στον αρχαιολογικό χώρο, έχουν τα βασικά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής κατοικίας. Δηλαδή, εξωτερικά είναι λυτές, έχουν μία είσοδο, εσωτερική αυλή, κεντρική εσωτερική αυλή, η οποία είναι τετράγωνη ορθοκόνια και γύρω γύρω στις τέσσερις πλευρές της αυλής υπάρχει συνήθως και ονοστιχία. Στο εσωτερικό αυτής της αυλής υπήρχε κρίνη ή υπήρχαν πηγάδια για την υδροδότηση. Η υδροδότηση βέβαια υπήρχε στις κατοικίες, η υδροδότηση είχε όλη υπέρα. Τώρα, τα δωμάτια της κατοικίας τα ανοίγονται σε αυτή την κεντρική αυλή και κάποιο τμήμα της κατοικίας είχε και δεύτερο όρθο. Το μέγεθος των κατοικιών διαφέρει. Οι μικρότερες είχαν έκταση περίπου 125 τετραγωνικά μέτρα, ενώ οι μεγαλύτερες και πολυτελέσελες 1000 τετραγωνικά μέτρα έως και 3000 τετραγωνικά μέτρα. Πρέπει να πούμε ότι οι πλουσιότερες κατοικίες βρισκόταν και συγκεντρωμένες νότια της αγοράς της πέρας. Από τις κατοικίες τώρα τη σώζεται. Συνήθως δεν σώζεται τίποτα άλλο πέρα από τη θεμελίωση. Όμως, οι ανασκαφές που έφεραν στο φως τα κεράμωση και τον εξοπλισμό κάποιες φορές των κατοικιών μας επιτρέπει να φανταστούμε, εμείς οι αρχαιολόγοι να μπορέσουμε να τεκμηριώσουμε και να το δώσουμε στο κοινό, το πώς ήταν μια αρχαία κατοικία. Και ας μιλήσουμε τώρα για τους τείχους. Οι τείχοι ήταν, το κάτω μέρος των τείχων ήταν λύθινο, πέτρα δηλαδή έως 60 εκατοστά και από εκεί και πάνω ήταν πλύνθυνοι, δηλαδή τούβλα. Αλλά ήταν επιχρησμένοι επειδή ιδιαίτερα στις πλούσιες κατοικίες η εμφάνιση έπρεπε να είναι ωραία. Ήταν επιχρησμένοι με κονιάματα. Τα κονιάματα είναι συνήθως άσπρα, υπόλευκα. Σπανιότερα στο εσωτερικό των κατοικιών τα κονιάματα είναι πολύχρωμα. Είναι κόκκινα, είναι βαθιά γαλάζια, υπόλευκα και κίτρινα. Και πάλι σπάνια υπάρχουν και παραστάσεις. Μια τέτοια παράσταση σώθηκε στην Πέρι. Είναι αυτή εδώ που βλέπετε και ουσιαστικά πώς σώθηκε, τι βρέθηκε. Όλα τα κονιάματα βλέπετε εδώ μικρά κομμάτια βρέθηκαν πεσμένες στο χώμα και συλλέφτηκαν, συντηρήθηκαν, τοποθετήθηκαν στις θέσεις. Καταλαβαίνετε μια τεράστια εργασία και έτσι μπορούσε να αποκατασταθεί όλη η διακόσμηση. Σήμερα έχουμε τη διακόσμηση που ουσιαστικά αποδίδει την πρόσωψη ενός διόλουφου κτιρίου, μιας διόλουφης κατοικίας. Το ισόγειο έως εδώ και από εκεί και πάνω ο πρώτος όμορφος. Για να δούμε όμως πώς είναι το ισόγειο, τι δείτε. Στο κατώτερο τμήμα εδώ έχουμε απομήμιση φλεβοτού μαγμάρου. Με το κονίαμα δηλαδή μιμούνται μαγμάρου. Μετά εδώ είναι πέτρες λιθόπλυνθη όπως λέμε, δηλαδή τετραγωνισμένες πέτρες οι οποίες είναι λευκές και κόκκινες και γρίζες. Μετά έχουμε πάλι απομήμιση μαγμάρου, φλεβοτού και κροκανοκοκούς. Και μετά πάλι ένα τμήμα που είναι κίτρινο, είναι η πλύνθη μάλλον με κίτρινο χρώμα. Γίσω, το οποίο βλέπετε εδώ, να προηξεύσει, να ανάπτυξει. Ο επάνω ορουφός βλέπετε λευκούς πεσούς, δηλαδή κάτι σαν κολλώνες, κίωνες. Πεσί όμως είναι ουστογώνη, είναι τετραγωνική διατομής, δεν είναι κυκλικές όπως οι κολλώνες, όπως οι κίωνες. Πεσούς, ανάμεσά τους κόκκινα φοράκια, δηλαδή πετάζονται. Και γαλάζιο, το γαλάζιο είναι ο ουρανός, είναι ανοίγματα. Και πιο πάνω γίσω. Αυτό λοιπόν είναι η πρόσωψη ενός μιας κατοικίας. Εδώ όμως βλέπουμε ότι έχουμε διακόσμηση γραφτή. Αυτή η διακόσμηση γραφτή με τα αρχιτεκτονικά και μικρά τμήματα ανάγλυφα λέγεται Πομπιανό στυλ. Είναι το πρώτο Πομπιανό στυλ. Γιατί? Γιατί τέτοια διακόσμηση στα εσωτερικά των κατοικιών βρέθηκε στην Πομπία. Πολλοί αργότερα, χρονολογούνται αργότερα, οι τα σπίτια της Πομπίας. Όμως φαίνεται ότι οι Ρωμαίοι όταν κατέλαβαν την Μακεδονία ήρθαν σε επαφή με αυτό το στυλ ζωγραφικής και διακόσμησης και το πήραν, το υιοθέτησαν και ξέρουμε τώρα πια ότι το πρώτο Πομπιανό στυλ γεννήθηκε στη Μακεδονία. Πότε? Γύρω στα τέλη του πέτρα του αρχές του τρίτου αιώνα. Τι σημαίνει αυτό, για να είμαι λίγο πιο σαφής. Μετά το φάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν δημιουργούνται τα ελληνιστικά βασίλια, το βασίλαιο της Μακεδονίας στα τέλη του τέπρα του αιώνα είναι πλούσιο και ισχυρό. Τότε έρχονται πάρα πολλά χρήματα θησαυρή στη Μακεδονία, ιδιαίτερα βέβαια στην πρωτεύουσα της Πέλλας και καταλαβαίνετε ότι γίνεται ένα καλλιτεχνικό κέντρο, πιθανότατα κάπου στην Πέλλα να έχει γεννηθεί αυτό το πονπιανό στυλ, το πρώτο. Αυτά λοιπόν για το πρώτο αντικείμενο του Μουσείου μας. Λοιπόν, το δεύτερο αντικείμενο που θέλω να σας παρουσιάσω είναι αυτός εδώ ο κατάδυσμος. Τι είναι κατάδυσμος? Είναι ένα ξόρκι, μια κατάρα χαραγμένη επάνω σε ένα μολύχθινο έλεσμα. Οι κατάδυσμοι εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Αρχαία Ελλάδα τον 6ο αιώνα π.Χ. και υπάρχουν διάφορες κατηγορίες. Συνήθως βρέφονται εναντίον κάποιου ατόμου. Ο κατάδυσμος της Πέλλας ανήκει στην κατηγορία των ερωτικών καταδύσμων. Αυτοί εμφανίζονται για πρώτη φορά τον 4ο αιώνα π.Χ., δηλαδή μετά το 400 π.Χ. και ο κατάδυσμός μας είναι από τους παλιότερους. Οι ερωτικοί κατάδυσμοι γράφονται συνήθως από γυναίκες και αφορούν βέβαια στον έρωτα. Προσπαθούν να προσευχήσουν ή να αποτρέψουν τον έρωτα ενός ατόμου. Θέλω να δούμε όμως τι λέει ο δικός μας κατάδυσμος. Ο κατάδυσμος της Πέλλας βρέθηκε σε έναν κάθος στο νεκροταθείο, στον κάθο του Μάκρονα. Ο Μάκρονας ήταν ο νεκρός. Και σύμφωνα με το κείμενο, η Φύλλα, που είναι μια αιτέρα ή ελεύθερη γυναίκα, τον έρωσε αυτόν τον κατάδυσμό. Η Φύλλα, σύμφωνα με το κείμενο, η Φύλλα ήταν ερωμένη του Διονυσοφώντα. Ο Διονυσοφώντας κάποια στιγμή αποφασίζει να την εγκαταλείψει και να παντρευτεί μια άλλη γυναίκα τη θετήμα. Τότε η Φύλλα πηγαίνει στο νεκροταθείο, γράφει τον κατάδυσμό αυτόν και τον διαβάζει νύχτα μπροστά από τον τάφο του Μάκρονα. Και λέει, ο Μάκρονας πρέπει να μεταφέρει αυτή την κατάρα στον κάτω κόσμο, στους δαίμονες που κατοικούν μεταξύ των ανθρώπων και των θεών. Και τι λέει λοιπόν η Φύλλα, λέει, δένω με μάγια το γάμο του Διονυσοφώντα και της θετήμας και όλων των άλλων γυναικών και αποθέτω τα μάγια στον Μάκρονα και στους δαίμονες. Και αν ποτέ εγώ ξεφάψω και σε τυλίξω και διαβάσω αυτά τα λόγια, τότε να παντρευτεί ο Διονυσοφών. Όχι όμως νωρίτερα, γιατί δεν θέλω να πάρει άλλη γυναίκα εκτός από μένα, αλλά εγώ θέλω να γεράσω μαζί του, όχι άλλη. Σας ικετεύω δαίμονες, λυπηθείτε τη Φύλλα, γιατί είμαι αβοήθητη και με έχουν εγκαταλείψει όλοι οι φίλοι. Φυράξτε λοιπόν το γράμμα για να μην συμβούν αυτά και για να χαθεί κακήν κακώς η θετήμα. Εγώ όμως να είμαι ευτυχισμένη. Κακήμενα δηλαδή φανερώνει τους φόβους της Φύλλας, τις κοινωνικές προσδοκίες που εξαρτώνται από το γάμο με τον Διονυσοφών, αλλά συγχρόνως ανταναπλά και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία της Πέλλας. Πότε στις αρχές στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα, τι θα πει αυτό, 400 με 350 π.Χ. δηλαδή ίσως λίγο σίγουρα πριν έρθει στη βασιλεία ο Φίλιππος Β' ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Δηλαδή σε μια εποχή που μόλις υπέρα έχει ξεκινήσει να είναι η πρωτέδουσα του μακεδονικού βασιλείου. Είναι η δεύτερη πρωτέδουσα μετά τις Αιγαίες. Η γλώσσα, η γλώσσα του καταδέσμου, ανήκει, είναι ελληνική, έχει πάρα πολλές σχέσεις με την Αττική διάλεκτο, δηλαδή τη διάλεκτο που μιλούσαμε στην Αττική, αλλά ανήκει στην ομάδα των βορειοδυτικών δωρικών διαλέπτων. Μοιάζει πολύ με τη γλώσσα της Πελοποννήσου. Και αυτή τη γλώσσα τη μιλούσε ο απλός πληθυσμός της Μακεδονίας, γιατί η φύλλα δεν είναι βασίλισσα, δεν ανήκει στην Αριστοκρατία, αλλά είναι μια απλή γυναίκα της Πέρνης. Το τρίτο αντικείμενο που θα παρουσιάσω είναι το χρυσό στεφάνι μηχτιάς από την Αγροσικιά. Η Αγροσικιά είναι ο σύγχρονος οικισμός της Αγροσικιάς. Δεν είναι μακριά από τον οικισμό της Πέλλας. Και στην αρχαιότητα ήταν η περιοχή, η οποία ανήκε, ας πούμε, στην Πέλλα, Πελέα χώρα, όπως λένε. Βρέθηκε σε έναν τάφο. Χρυσά στεφάνια έχουν βρεθεί στη Μακεδονία και σε άλλες περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Τα περισσότερα όμως και τα πλέον περίτεχνα βρέθηκαν στη Μακεδονία. Χρονολογούνται από τα μέσα του 4ου αιώνα έως τον 2ο αιώνα π.Χ. Δηλαδή έως την εποχή που τη Μακεδονία καταλαμβάνουν οι Ρωμαίοι. Στη συνέχεια χρυσά στεφάνια ή διαδήματα στεφάνια συνεχίζουν να υπάρχουν και χρησιμοποιούνται από τους Ρωμαίους αυτοκράτους. Αλλά ας επανέλθουμε στα στεφάνια. Συνήθως μοιμούνται πραγματικά φυτά. Βελανιδιά, μυρτιά, ελιά, κύσο, δάφνη, αλλά και άλλα φυτά. Και φοριούνται στην ζωή, φοριούνται και σε θρησκευτικές αλλά και σε κοινωνικές δράσεις. Στο συμπόσιμο. Η Αλιστοκρατία, η Μακεδονική φορούν σε χρυσά στεφάνια. Πιστεύουν ότι έχει αποτροπαϊκή λειτουργία. Τι εννοώ με αυτό, ότι προσκατεύει αυτόν που το φοράει. Το προσκατεύουν και οι ιδιότητες του φυτού, αλλά και το κυκλικό σχήμα. Για το λόγο αυτό σε τελετουργίες φοράν πάντοτε στεφάνια. Γιατί τι γίνεται στην τελετουργία. Ο άνθρωπος, ο θνητός, έρχεται σε επαφή με το θείο. Δηλαδή έρχεται, φεύγει από τον κόσμο αυτόν και περνά σε έναν υπερβατικό κόσμο στο θείο, όπου χρειάζεται προστασία. Και την προστασία αυτή την παρέχει το στεφάνι. Δεν είναι λοιπόν και τυχαίο ότι και ο νεκρός στεφανώνεται. Γιατί ο νεκρός περνά σε έναν άλλο κόσμο, μαζί με το στεφάνι. Συγχρόνως όμως το στεφάνι αποτελεί και ένα κοινωνικό σύμβολο. Γιατί ανάλογα με το πόσο περίτεχνο, πολυτελές είναι, πόσο χρυσό έχει, πόσο πολλά στολίδια έχει, είναι βέβαια απευθύνεται και στην ανώτερη τάξη. Το στεφάνι αυτό της μετιάς αποτελείται, βλέπετε, μια κυκλική βάση που αποτελείται από δύο κυλίνδρους, οι οποίοι κάμπθηκαν και ενώθηκαν σε δύο σημεία μπροστά και πίσω. Πίσω οι δύο αυτοί κυλίνδροι επανωτίζουν και βένονται με χρυσό σύρμα, μπροστά ενώνονται πάλι με χρυσό σύρμα. Από τους κυλίνδρους αυτούς, δηλαδή από αυτή την βάση την κυκλική, βγαίνουν φύονται κλαδιά, τέσσερα κλαδιά στην κάθε πλευρά, αλλά και φύλλα και από τα κλαδιά αφίονται φύλλα και άνθι μυρτιάς. Ενδιαφέρον έχει αυτό το κεντρικό άνθος, ένας τριπλός ρόδακας, γιατί βλέπουμε ότι στα πέτα λάτου διακοσμούνται με μπλε σμάλτο, δηλαδή με μπλε γυαλί. Μας κάνει ως εντύπωση, δεν είναι όμως μοναδικό, στην κεντρική Μακεδονία, στο τελευταίο 4ο, δηλαδή προς το τέλος του 4ου αιώνα, ας πούμε από το 325 στο 300 π.Χ. υπάρχει αυτή η παράδοση κατασκευής στεφανιών μυρτιάς, τα οποία κοσμούνται με μπλε σμάλτο. Μπλε σμάλτος να δούμε και στο διάδημα της Βασίλης σας από τη Μεργίνα, στον τάφο του Φιλίπου. Δηλαδή δεν είναι κάτι περίεργο, απλώς ξέρουμε ότι αυτή η κατηγορία των στεφανιών με το σμάλτο, των στεφανιών μυρτιάς με το σμάλτο, προέρχεται από την κεντρική Μακεδονία, είναι πάρα πολύ σημαντική και ίσως είναι τα πλέον περίτεχνα στεφάνια της αρχαιότητας. |
