| : Λοιπόν, πρέπει να αρχίσουμε, γιατί είμαστε έναν 10 λεπτό κατηστεριμένοι. Είναι 7 και 10 παρακάτει. Η κυρία Βαλαμώτη θα σας κάνει μία ανακοίνωση σχετικά με μία αλλαγή η οποία είμαι. Καταρχήν, η αύριο το πρωί, η πρώτη ανακοίνωση ξεκινούσε 10 παραδέκτατο. Δεν θα γίνει, οπότε θα αρχίσει το συνέδριο 10 και 14 με την ανακοίνωση της κυρίας Κουκουβού. 10 και 14. Σωστά? Ναι, σωστά. Ωραία. Και την πρώτη ανακοίνωση της τελευταίας συνεδρίας για σήμερα θα την κάνει η κυρία Ράνια πάλι, γιατί η κυρία Μαντέλη δεν μπορούσε να είναι εδώ σήμερα. Καλησπέρα. Η Συλλογή Αρχαιοτήτων του ΑΕΜΙΣ του Συλέξη Γεωργίου Ψολοζίδη συμπεριλαμβάνει ένα πολυπληθέ σύνολο νεολυφικών αντικειμένων, περί τα 300, με προέλευση κυρίως από τη Θεσσαλία, τα οποία από το 2004 φυλάσσονται και εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Ο αριθμός των φύλινων νεολυφικών ειδολίων της Συλλογής ανέρχεται σε 150 και τα 50 ανήκουν σε μικρού και πολύ μικρού μεγέθους φυσιοκρατικά ανθρωπόμορφα πύληνα ειδόλια της αρχαιότερης και κυρίως της μέσης νεολυφικής περίοδο από τη Θεσσαλία. Αν και η προέλευση των ειδολίων δεν είναι αρχαιολογικά τεκμηριωμένη και βασίζεται στις πληροφορίες του ίδιου του συλλέκτη, η τυπολογική τους ταυτότητα είναι σαφώς θεσσαλική. Επιπλέον, τα περισσότερα είναι φτιαγμένα από λεπτόκοκο καθαρό πληλό με ελάχιστα ορατές προσμήξεις και είναι ομοιογενώς ψημένα κατά την εξωτερική τους επιφάνεια, η οποία κάποιες φορές φέρει στιλπνό επίγνισμα. Τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν ότι τα ειδόλια αυτά αποτελούν μέρος της παραγωγής εργαστηρίων καλής ποιότητας κεραμικής ή τουλάχιστον ότι οι δημιουργοί τους είχαν πρόσβαση στις ίδιες πρώτες ύλες και την ίδια τεχνογνωσία. Είναι πολύ πιθανόν λοιπόν να προέρχονται από οργανωμένους οικισμούς του Θεσσαλικού Κάμπου. Όσο σημείο η κίνησης για την παρουσίαση των ανθρωπόμορφων φυσιοκρατικών ειδολίων προβάλλεται η υπόθεση ότι εξατομικεύουν στιγμές και καταστάσεις σημαντικές και συμβολικές για την κοινωνία ή την κοινότητα που τα δημιουργεί. Η προσέγγιση αυτή εστιάζει στα φυσιοκρατικά ειδόλια ως εικαστικά έργα και ασχολείται με τη σημασία της κινησιολογίας και της μορφολογίας τους. Πιο συγκεκριμένα αντιμετωπίζονται ως σύμβολα ενός τριγδιάστατου αλφαδίτου ή εικονογραφικού λεξιλογίου. Εντύπωση προκαλεί ότι σχεδόν σε κάθε περίπτωση κάποια σημεία ή περιοχές του σώματος αποδίδονται λεπτομερώς και ρεαλιστικά ενώ συνήθως το πρόσωπο και τα πόδια ή τα άκρα πόδια δηλώνονται αδρά ή καθόλου. Τα λεπτομερώς αποδιδόμενα στοιχεία μπορεί λοιπόν να είναι τα δηλωτικά του ρόλου και της σημασίας της μορφής. Η πρώτη σχετική παρατήρηση έγινε κατά την ήδη δημοσιευμένη μελέτη των Λευκών Λύθινων Νεολυθικών Ιδωλίων, όπου ταυτίστηκε ο τίκος της όρθιας γυναικίας μορφής με τα χέρια οριζόδια τοποθετημένα κάτω από το στήθος. Ο τίκος αυτός είναι σχετικά σπάνιο στην Ελλάδα γενικά και τη Θεσσαλία, παρόλοιπη συχνότητα των γυναικίων μορφών με τα χέρια στην περιοχή του στήθους. Επιπλέον, η εικονιζόμενη μορφή από τη Σπάρτη, η οικονομαζόμενη Ιέρια, φέρει εγχάρακτα σύμβολα, πολλαπλώς δικδάτ και ενάλληλους ρόκους, κάτω από τους όμους, τα οποία ίσως σχετίζονται με τη γυναικεία μορφή γενικά ή με τη γυναικεία μορφή σε αυτή τη στάση ή με αυτήν την εμφάνιση. Εγχάρακτο ζικ-ζακ δεσπόζει στο ιδόλιο όρθιας γυναικείας μορφής της ύστερης νεουληθικής περιόδου από τη Θεσσαλία και θα μπορούσε ως σύμβολο να διακοσμεί το ένδυμά της ή να προβάλλεται πάνω στο σώμα της χαραγμένο στον πυλό. Αντιθέτως, στο παραπλήσιος προς την τεχνοτροπία ιδόλιο όρθιας ανδρικής μορφής, τα εγχάρακτα σύμβολα προσωμιάζουμε ζικ-ζακ αλλά στην πραγματικότητα είναι ενάλληλες γωνίες. Το ιδόλιο προφανώς φέρει συμβολισμό είτε στο ένδυμα ως ευρία ζώνη είτε μέσω της εγχάραξης του πυλού, στην προστινή και στην πίσω όψη της μορφής. Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι το συγκεκριμένο ιδόλιο αποδίδει το ανδρικό σώμα ως γλυπτό με στηρίζουν το δεξί πόδι και άνετο το αριστερό με την αντίστοιχη κλήση της ευθείας στο νόμο. Η αγμονία στις αναλογίες του ανδρικού νεανικού σώματος και η φυσικότητα στην απόδοση δεν αφήνει αμφιβολία ότι ο κυλοπλάστης είχε δει στο περιβάλλον του νέους άντρες ακριβώς έτσι και ότι οι καστικές ικανότητες του ξεπερνούσαν κατά πολύ εκείνες ενώσου απλά πεπιραμένη τεχνίδι. Η παράμετρος της λυπτικής δεινότητας του κλειοπλάστη θα έκρεπε να αξιολογείται και για τη νεολητική εποχή καθώς ούτε τότε την διέθεταν όλα τα μέλη της κοινωνίας. Εντελώς αποσμητή και σχηματικά πλασμένη είναι η επόμενη ανδρική μορφή. Δηλωτική συγκεκριμένου συμβολισμού είναι και η τοποθέτηση των χεριών να υπογαστάζουν τους μαστούς. Πρόκειται για μια στάση αρκετά συνήθις στα νεολητικά ειδόλια της Θεσσαλίας. Στην επόμενη εικόνα εμφανίζεται ένα πολύ αρμονικά πλασμένο με τη μέθοδο των πυρήνων ειδόλιων νεαρής γυναικίας μορφής, με σφριγγιλό στήθος πιθανών σε εγκυμοσύνη, με ενδρύ και βαθύ αφαλό. Αν και είναι αέξαρκη, η γενική εντύπωση είναι εκείνη των αρμονικών καμπυλών. Σαφώς σε κατάσταση εγκυμοσύνης είναι και οι επόμενες όρθιες μορφές. Η απεικόνιση της γυναικίας μορφής σε εγκυμοσύνη είναι αρκετά κοινή στο θεματολόγιο της Θεσσαλίας και δεν χρειάζεται ιδιαίτερη αιτιολόγηση καθώς η ομαλή εξέλιξη της εγκυμοσύνης και η γέννηση δυο παιδιών από υγιείς μητέρες σχετίζονται άμεσα με την ευγονία και κατεπέκταση με την εμπιμερία μιας κοινωνίας. Αυτό όμως που είναι αξιοσημείωτο είναι ότι σε κάθε ειδόλιο αποδίδεται διαφορετικό σχήμα κοιλιάς, διαφορετική θέση ψηλά ή χαμηλά του εμπρίου και φυσικά διαφορετική μήνες της κύησης. Όπως βεβαιώνει η γυναικολογική και με ευτική μαρτυρία, καμία εγκυμονούσα δεν έχει ακριβώς την ίδια μορφολογία κοιλιάς με μία άλλη στον ίδιο μήνα κύησης. Εδώ και πάλι είναι φανερό ότι ο πυλοκλάστης είχε ιδία αντίληψη ή και γνώση των φάσεων της εγκυμοσύνης σε διάφορες γυναίκες. Η λεπτομέρεια στη μορφολογία δηλώνει ότι είτε ο άντρας ή η γυναίκα πυλοκλάστης είχε την ευκαιρία να παρατηρήσει γυμνές γυναίκες σε εγκυμοσύνη. Ο κορμός της έξαρκης γυναικίας μορφής σε οκλάζουσα στάση, με πλήρως γυρισμένο το αριστερό πόδι κάτω από το δεξί, φέρει λεπτομέρειες ενδυμασίας, δηλαδή ζώνη με μεγάλη κεντρική πόρπη ή πιο απλά με γυμνό τον μεγάλο και βαθύ αφαλό της μορφής. Εκτός από την ένδυση και η κόμμωση προσδιορίζει προφανώς όψεις της βιολογικής και κοινωνικής γυναικείας ταυτότητας όπως η ηλικία, καλή υγεία με στόχο τη γονιμότητα, θέση στο βιολογικό κύκλο της απόκτησης παιδιών αλλά και πιθανό ρόλο στην τελετουρική ζωή, ίσως και η ιεραρχία της κοινότητας. Η έξαρκη λοιπόν γυναικεία μορφή με τις μακριές πλεξούδες να πέφτουν απ' τη νοτά στην πλάτη και αν μια πλεξούδα να διατρέχουν την άλλο επιφάνεια των ώμων προβάλλει τη δύναμη και την πνευροστία της, ειδικότερα την πλούσια πόμη της, η οποία είναι στοιχείο γυναικείας ομορφιάς επειδή προϋποθέτει υγεία και ανανοικότητα. Ο κροβίος ή κάλμα κεφαλής, αντιθέτως, τονίζει τον κύρος μιας μορφής είτε ηλικιακά είτε ως διαφοροποιητικός στοιχείο θέσης και κοινωνικού ρόλου. Πολλές και επικύλες είναι οι έξαρκες, αν όχι παχύσαρκες γυμνές γυναικής μορφές, καθυστές με σταυρωμένα τα πόδια σε διαφορετικές τάσεις του γενικού τύπου της οκλάζουσας μορφής. Οι μορφές αυτές φαίνονται να κάθονται κατάχαμα. Η μεσαία μορφή έχει αρκετά πλαδαρό σώμα και ευρύ βαθύ αφαλό, πιθανόν ενδεικτικό ολοκλήρωσης του κύκλου της τεκνοποίησης. Διακριτή είναι η στάση της μορφής στα αριστερά, η οποία με τις κνήμες λιγισμένες σε ορθή γωνία καθόταν προφανώς πάνω σε κάθισμα. Σε οκλάζουσα στάση κάθονται κατάχαμα και οι δύο επόμενες γυμνές παχύσαρκες γυναικείες μορφές, ενώ είναι πιθανός σε παρόμοια στάση να βρίσκεται καθυσμένοι στο έδαφος η μορφή που λυγίζει το δεξί της πόδι σε ορθή γωνία πάνω στο έδαφος. Εδώ με μία βαθιά κατακόρυφη σχισμή δηλώνεται και τονίζεται το εδείο. Το παχύ σαρπογυναικείο σώμα, αρκετές φορές με λεπτή μέση, απεικονίζεται σε πολλά από τα φυσιοκρατικά ιδόλια γυναικείων μορφών. Ο σωμαντότυπος αυτός πρέπει να μας προβληματίσει, καθώς σε αγροτικές κοινωνίες όπως οι νεοληθικές, με πληθώρα χειροναπτικών εργασιών, είναι παράδοξο να επικρατεί ο συγκεκριμένος τύπος σώματος. Από την άλλη πλευρά, η μεγάλη ποικιλία της μορφολογίας του σώματος αποκαλύπτει ότι τα ιδόλια παριστάζουν μορφές που έβλεπε ο φιλοκλάστης γύρω του. Μία ερμηνεία που θα μπορούσε να συμπεριλάβει και τις δύο παραμέτρους είναι ότι οι γυναίκες, πιθανόν μάλιστα εκείνες που ανήκαν τις επρονομιούχιες ομάδες της κοινωνίας, με φροντίδα της κοινωνίας τρέχονταν με μεγαλύτερη ποσότητα τροφής, προκειμένου να ενισχυθεί η ανδοφή του σώματος και να εξασφαλιστεί η επιτυχή σκηήση, η γέννηση υγιών παιδιών και η επιβίωση της γυναίκας μετά τη γέννη. Γενικώς, η συσχέτιση πάθους και υγείας, πάθους και αυθονίας αγαθών, πάθους και γονιμότητας και εν τέλει πάθους και ομορφιάς συναντάται και σήμερα σε μερικές κοινωνίες της Αφρικής, όπως το δωμάτιο πάχυνσης, όπου διαβίουν οι νεαρές γυναίκες για ένα διάστημα πριν το γάνω στην Ιγηρία, αλλά και σε παραδοσιακές κοινωνίες της Οκεανίας, όπου οι γυναίκες διατρέχονται με παχυντικές τροφές κατά την ίδια φάση της ζωής. Αν αναλογιστεί κανείς ότι στη νεοληθική περίοδο πολλές θα ήταν οι γυναίκες και οι άντρες, που πέθαιναν νωρίς, η ώψη τους γινόταν οχρή και το σώμα τους συσχνό, γίνεται κατανοητό γιατί ήταν επιθυμητό, ειδικά για τις γυναίκες που θα μπορούσαν να πεθάνουν και στη χένα, να είναι εύρωστες και πληθωρικές. Κανείς άλλους δεν γνωρίζει με βεβαιότητα αν υπήρχαν στις νεοληθικές κοινωνίες ομάδες με περιορισμένη πρόσβαση σε τροφή, χωρίς δηλαδή αυθονία τροφής, οπότε πιο απροστάτευτες από τις ασθένειες και το θάνατο. Μια γυναικία μορφή που φαίνεται να έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της γονιμότητας και βρίσκεται σε προχωρημένη ηλικία, κρίνοντας από το χαλαρωμένο στήθος, παρακολουθεί ενδεδειμένη καθισμένη στο έδαφος τα τεχτενόμενα. Δηλωτικές ως σύμβολα πρέπει να είναι και οι αγκοπές τους σώμους της μορφής. Ενυγματική είναι η γυναικία μορφή, τα μόνα ρεαλιστικά στοιχεία της οποίας είναι η έντονη κλήση του κεφαλιού προς τα δεξιά και το επικολλημένο ως λωρίδα πηλού δεξί χέρι, με δήλωση των δακτύλων, διαγωνίως αφημένο στην ποδιά της. Αν κρίνουμε από τη μακροσκοπική εξέταση του ειδωλίου, το αριστερό χέρι δεν είχε αποδοθεί ποτέ. Η μορφή αυτή φαίνεται να αποδίδει παρακλητική στάση σαν να ζητά έλος. Εξίσου ενυγματικές είναι και οι τρεις κεφαλές με αρρυπτό στόμα. Τραγουδούν, απορούν, αναφωνούν. Τέλος, οι επόμενες κεφαλές φαίνεται να αποδίδουν παραμορφώσεις από ασθένειες ή θραγματισμούς. Λιγοστοί είναι οι σταθερότυποι του εικονογραφικού λεξιλογίου που προς το παρόν μπορούν να απομονωθούν. Γυναικείες μορφές με τα χέρια σε οριζόδια θέση κάτω από το στήθος, με τα χέρια να υποβαστάζουν το στήθος, με τα χέρια πάνω στο στήθος, η υγημοσύνη σε όλες τις φάσεις και εξατωνικευμένη ως προς τη μορφολογία της κοιλιάς, η γυναίκα σε προχωρημένη ηλικία με χαλαρό στήθος, μορφές με ανοιχτό στόμα και μορφές με παραμορφωμένα πρόσωπα. Αυτό που είναι όμως ενδιαφέρον είναι ότι κάποια, αν όχι όλα, τα μέλη της κοινωνίας είχαν την ευκαιρία να παρατηρήσουν το γυμνό ανθρώπινο σώμα να αποδώσουν τις λεπτομέρειες προφανώς κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Επιπλέον, ακόμα και στο πλαίσιο της πλαστικής σε τόσο μικρή κλίμακα, υπήρχε δυνατότητα για την έκφραση της εικαστικής δεινότητας του πυλοπλάστη. Τώρα, σχετικά με το τι σήμεναν, τι συμβόληζαν και σε τι χρησιμεύαν τα ειδόλια, υπάρχει ήδη πολύ πλούσια και εμπεριστατωμένη έρευνα. Ο τελευταίος κρίκος της συνδυαστικής ανάγνωσης της εικονιστικής μαρτύριας, σχετίζεται με τα δακτυλιόσχημα περίεχτα ειδόλια της τελικής νεολιτικής, τα οποία λόγω της οπής ανάρτησης έχουν ερμηνευθεί ως έχονται κυκλικό σώμα και ταινιωτός τέλεχος λαιμό. Στο ύστερο νεολιτικό όστρακο με τη μορφή με τα ανεξωμένα χέρια, βλέπουμε όμως ότι η ενότητα κυφάλαιμος είναι όμια με ανεστραμμένο περίεχτο. Ακριβώς όμια με ανεστραμμένα περίεχτα είναι και τα αντικείμενα ή πρόσωπα που εικονίζονται σε φυάλλες του ρυθμού δημινή. Μήπως λοιπόν τα περίεχτα αντικονίζουν κεφαλές πρόσωπα ανθρώπινων μορφών. |
