| : Επίσης, να σας θυμίσω ότι έχουν ανοίξει οι αιτήσεις και ηλεκτρονικά για το επόμενο μάθημα του Ανεκτού Πανεπιστημίου, που, σημειώστε, θα είναι το μοναδικό μάθημα του κυρίου Γεωργου Σόπλου, που αντί για τις καθιερωμένες Δευτέρες, θα γίνεται μόνο Τετάρτιο. Αυτό θα είναι το μοναδικό μάθημα του κυρίου Γεωργου Σόπλου, που αντί για τις καθιερωμένες Δευτέρες, θα γίνεται μόνο Τετάρτιο, γιατί ο ίδιος είχε ανελειμμένες υποχρεώσεις και δεν μπορούσε Δευτέρες. Επομένως, έχουν ανοίξει εγγραφές. Μπορείτε να στέλνετε τις αιτήσεις σας στο info.papakibibliotheki.gr ή να κάνετε αιτήσεις στο Ιωνίας 24, στο κτήριο της Βιβλιοθήκης. Όσοι έχετε κάνει ήδη αιτήσεις από πριν, νομίζω ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις φωτοτυπίες από προηγούμενες μετοχές. Ξεκινάει το Νοέμβριο την πρώτη Τετάρτιο, που είναι οκτώ, δεν βλέπω, εννιά. Οκτώ Νοεμβρίου. Οκτώ, 15 και 22 Νοεμβρίου. Και σημειώστε ότι ο κύριος Γιωργουσόβουλος έχει ξεχωριστές ενότητες κάθε φορά. Μπορείτε να τις δείτε και να τις διαβάσετε στο έντυπο. Η ώρα είναι ίδια. Η ώρα είναι ίδια. Είναι ok. Είναι ok. Ευχαριστώ. Καλώς ήρθατε και σε αυτή τη τρίτη μας διάλεξη. Σε αυτή τη διάλεξη θα ζητήσω και τη συμμετοχή σας, γιατί εκείνο που με νοιάζει είναι να υπάρχει άλλη επίδραση. Όχι απλώς να έρθει ένας άνθρωπος που σας λέει κάποια πράγματα, τα ακούτε, μπορεί να σας ευχαριστούν, να σας αρέσουν, αλλά το ζήτημα είναι ότι οι ερωτήσεις γεννιώνται από αυτά που έχετε ακούσει και στην πρώτη διάλεξη και στη δεύτερη ως ή ήσασταν. Στο κανάλι, στο YouTube του Δήμου Αλήμου, του πανεπιστημίου του Δήμου Αλήμου, έχουν ανέβει δύο προηγούμενες διαλέξεις και φύσης και σε ένα άλλο διαδικτυακό κανάλι που λέγεται Φρυκτορίες. Οπότε μπορεί, ποιος θέλει, με την ισχυία του να παρακολουθείς και εκεί. Επίσης, να ευχαριστήσω όλους όσους στείλατε μήνυμα στο μέλη μου και ανταποκρίθηκα βέβαια εγώ και σας έστειλα τις διαφάνεις προφανώς και σε εσάς τις έχω στείλει. Όσα πάντως μηνύματα πήρα τις απέστειλα και έτσι είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε την τρίτη διάλεξη. Είχαμε πει την πρώτη φορά λοιπόν λίγα πράγματα για την αρχιολυνική φιλοσοφία. Αυτά ήταν πιο οικία μας, φαντάζομαι. Την δεύτερη φορά μιλήσαμε για την ταοιστική προσέγγιση του σοφού ανθρώπου. Και ο σοφός άνθρωπος είναι ο ευδαιμονικός άνθρωπος, ο ενάρετος σύμφωνο από την αρχιολυνική ορολογία. Και σήμερα θα συζητήσουμε για το τι κάνουμε. Τι κάνουμε σήμερα εμείς. Και μάλιστα όχι τι κάνουμε γενικώς, τι είναι αυτό που μπορούμε να κάνουμε. Ελάτε, καλησπέρα σας, καθίστε. Έχει δύο θέσεις εδώ, ναι. Πολύ ωραία. Εδώ βλέπετε λοιπόν το ερώτημα που θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε είναι το τι κάνουμε σήμερα. Και την δεύτερη φορά που το έγραψα από κάτω με χρωμαδιστά γραμματάκια, το τι μπορούμε να κάνουμε σήμερα. Μπορεί κάποιος να το πει ποιητικά και ένας λογοτέχνης μπορεί να το κάνει αυτό. Ότι μπορείς απλώς να πάρεις χρώματα. Το έχετε δει αυτό πότε, το έχετε ακούσει. Αυτό το έχουμε με μαγνητάκι στο ψυγείο μας. Για να το βλέπουν τα κορίτσια και μπορεί κάτι να τους μείνει από αυτό. Κορίτσια έχουμε, γι' αυτό λέω τα κορίτσια. Ο μεγάλος Κρητικός λοιπόν ο Νίκος Καζαντζάκης είχε πει ότι έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα. Ζωγράφησε άμυρε, θα έλεγε αν ήταν ο επίκτητός ας πούμε. Ζωγράφησε άμυρε, δίστηχε το παράδεισο και μπες μέσα. Βέβαια κάποιος μπορεί να πει ότι εγώ δεν θέλω να ζωγράφησω το παράδεισο. Εγώ θέλω να ζω στην κατάσταση αυτή που ζω τη συνθυσμένη μου, στην κόλαση μου. Και να βρίζω κάθε μέρα τον γείτονα γιατί βγάζει το σκύλο και δεν μαζεύει ότι κάνει ο σκύλος του. Το γειτονό που το άλλο που παίζει drums. 7 η ώρα το απόγευμα μέχρι τις 9. 2 ώρες το καλοκαίρι μ' ανοιχτά παράθυρα κτλ. Και αυτό μπορεί να κάνεις και να παραπονιέσαι και να γκρινιάζεις. Αν αυτό θέλεις να κάνεις, κάνε αυτό. Όμως, έχεις επιλογή. Μπορείς να διαλέξεις. Να ακολουθήσεις, λοιπόν, την έννοια της προερεσίας, την οποία αναλύσαμε στην πρώτη διάλεξη για όσους ήσασταν. Να διαλέξεις, να φτιάξεις το παράδεισο, να φτιάξεις την κόλασή σου. Εδώ, λοιπόν, ο μεγάλος Κρητικός, ο οποίος ήταν λογοτέχνης και μίστης και ο ίδιος πάλεψε με το ανώτερο και το κατώτερο που έχει ο άνθρωπος, πιθανόν και μέσα του να υπήρχε αυτή η πάλη και προσπάθησε με τη λογοτεχνία, με τη μελέτη, με τη συγγραφή, με όλη του τη ζωή, να δει πού θα βγει αυτή. Θα κλείνει προς τη δύναμη προς τα κάτω ή θα κλείνει προς τη δύναμη που σε πάει προς τα πάνω. Ο ίδιος πάντως πίστευε ότι μια αστραπή είναι η ζωή, αλλά προλαβαίνουμε. Το πιστεύετε αυτό? Τέλεια. Συγκρατήστε το αυτό λοιπόν, όταν φύγετε σήμερα το βράδυ από εδώ. Μπορεί να είναι σύντομη η ζωή μας, μπορεί να έχουμε προβλήματα, μπορεί να έχουμε ευτυχισμένες στιγμές και να θέλουμε καλά πράγματα και να τα παρακαλάμε κάθε μέρα στη ζωή μας. Μακάρι Θεέ μου να μου φέρεις εκείνο, μακάρι τα παιδιά μου να είναι εκείνο, είναι το άλλο. Ή να εύχεσαι να είναι ή να προσεύχεσαι, αλλά δεν θα λειτουργήσει έτσι. Με κάποιους άλλους τρόπους θα λειτουργήσει. Αυτό το, μια στραπή ζωή, αλλά προλαβαίνουμε και ο Δεσέας Ελίτης στον κήπο με τις αυταπάτες, το έχει εκφράσει με έναν διαφορετικό τρόπο. Την εφράση αυτή την έχετε δει ποτέ? Να τη διαβάσω λοιπόν. Μόνο μια λάμψη είναι ο άνθρωπος και αν είδες, είδες. Και μόνο μια λάμψη είναι και ο κόσμος. Αυτός ο φαινομενικός κόσμος ενώ των φαινομένων που ζούμε. Και αν προλάβεις και να δεις, είδες. Μπορεί να είσαι 20 χρονών και να αντιληφθείς κάποια πράγματα και να δεις την αστραπή του κόσμου. Μπορεί να φτάσεις στους 80 και να μην έχεις αντιληφθεί τίποτα. Ξέρετε, δεν είμαστε όλοι γεννημένοι για να φτάσουμε στο ίδιο επίπεδο και στον ίδιο χρόνο. Εγώ λέω στη γυναίκα μου ότι ο κόσμος είναι ένα πανέρι, ένα καλάθι. Και μέσα υπάρχουν, και το λέω αυτό όταν βλέπουμε τους ανθρώπους, που υπάρχουν άνθρωποι τόσων από χρέσον, άνθρωποι καλοί, άνθρωποι πιο γκρινιάρδες, κακοί, άνθρωποι που λες ότι μά είναι δυνατό να σκέφτεται έτσι, να δράει έτσι. Και άνθρωποι που η συμπεριφορά τους σε αφήνει αν αυδό και λες είναι ένας ξεχωριστός άνθρωπος. Όλα αυτά συγκροτούν τον κόσμο μας. Δεν είναι κάτι περιττό από αυτά. Αυτό πιστεύω εγώ. Είναι λοιπόν ένα καλάθι ο κόσμος, ένα πανέρι. Και μέσα έχει ένα σωρό σπόρους. Μέσα στο πανέρι αυτό, λοιπόν, κάποιος, ας πούμε υπέρτατη δύναμη. Στο μυαλό σας φτιάξτε το όπως θέλετε. Έχει βάλει σπόρους από ρόδα, όταν ανθίσουν μοσχοβολάνοι και σκουριά. Όταν ανθίσουν μοσχοβολάνοι και σκροπίζουν το αρωμά τους. Έχει βάλει σπόρους από κρίνα, από νυφτολούλουδα, από καρποφόρα δέντρα. Αλλά έχει βάλει και σπόρους από γαϊδουράγκαθα, από τσουκνίδες. Με εμάς τους ανθρώπους συμβαίνει το εξής, και τα είπαμε στις προηγούμενες διαλέξεις. Όταν είσαι γεννημένος, να το πω, αγριολούλουδο περισσότερο, πάλι η φύση σου θα είναι να ακολουθήσεις την πορεία αυτή, να ανθίσεις, να γίνεις ένα καλό αγριολούλουδο. Και αν είσαι τσουκνίδα, να γίνεις μια καλή τσουκνίδα και να τσιμπάς, αυτή είναι η φύση σου. Βέβαια, η διαφορά με τους ανθρώπους, και αυτό γίνεται μόνο στο δικό μας είδος, και γι' αυτό όλοι οι φιλόσοφοι μιλάγαν για τον λόγο, που μόνο ο άνθρωπος έχει και αυτό μας διακρίνει από τα υπόλοιπα πλάσματα του ζωικού βασιλείου, ή των άλλων βασιλείων που υπάρχουν στον κόσμο μας τον υπαρκτό. Ο άνθρωπος, λοιπόν, έχει τον λόγο και επομένως ο ίδιος δεν είναι άμυρος και δεν κρέμεται μόνο από τη γονιδιακή του προδιάθεση. Και τσουκνίδα να είμαι, αν θέλω να γίνω τριαντάφυλλο, μπορώ να ασκηθώ. Θα είναι πιο δύσκολο από κάποιον που γεννήθηκε τριαντάφυλλο, αλλά μπορώ να ασκηθώ και να σκορπίζω άρωμα, αν θέλω. Στον κήπο με τις αυταπάτες, λοιπόν, ο Οδυσσέας Ελήτης έγραφε. «Έχουμε τόσο πολύ τρυφτεί πάνω στην κοινωνία και το κοινωνικό ψεύδος, που και η ασήμαντη αλήθεια, ευθέως διατυπωμένη, μοιάζει παραδοξολογία. Στη διάρκεια ενός σιγαρέτου που είναι η ζωή μας και όπου χρειάζεται η αλήθεια, που είναι η ζωή μας και όπου χαιρόμαστε και αυτοκαταστρεφόμαστε, όπως άλλωστε και στους έρωτες, τις απόπειρες δημιουργίας και οπουδήποτε αλλού, το μόνο φωτάκι που δε σβήνει ακόμη κι αν ο χρόνος μας το πατά χάμο, είναι το κάλλος. Η απειροελάχιστη στιγμή όπου γευτήκαμε το κάλλος και την ανσωματώσαμε μια για πάντα μέσα στην ιδιωτική μας αιωνιότητα. Για αυτό λέμε μια στραπή κι αν δεις είδες. Όταν βιώσουμε σαν άνθρωποι μια στιγμή πραγματικής ομορφιάς και γαλήνης και αυτό μπορεί να γίνει με την τέχνη όταν πραγματικά είναι υψηλή, είτε με τη λογοτεχνία, είτε με την πίστη, είτε με την ζωγραφική, αλλά όταν φτάσετε σε ένα έργο τέχνης που θα αγγίξει την καρδιά σας και είπαμε με κάποιον φίλο μας την πρώτη συζήτηση, η μοντέρνα τέχνη, παράδειγμα, πώς σου αγγίζει την καρδιά μας. Αυτό είναι υποκειμενικό θέμα. Η τέχνη, τέλος πάντων, που θα αγγίξει την καρδιά σου, το κάλλος αυτό που θα τον εσωματώσεις μέσα σου, θα σε κάνει να βιώσεις έστω σαν να στραπεί, τη λάμψη της αιωνιότητας. Το πρόβλημα με εμάς ποιο είναι? Ότι αυτό συμβαίνει, κρατάμε στα χέρια μας στο νεογένειο το παιδί μας και νιώθουμε αυτή τη λάμψη και τη δύναμη της δημιουργίας και του θείου φωτός. Φέρνουμε στη δημοσιότητα ένα βιβλίο μας, να μιλήσω ως συγγραφέας, και νιώθεις έστω πρόσκαιρα αυτή τη λάμψη της δημιουργίας και νιώθεις μια ευδαιμονία. Όμως τι κάνουμε, την επόμενη στιγμή το ξεχνάμε και ξαναρχίζουμε να γκρινιάζουμε, ξαναρχίζουμε να σκεφτόμαστε αν δεν φτάνουν τα χρήματα, αν είμαι πιο ψηλός, πιο κοντός από κάποιον άλλον, πιο όμορφος ή αν έχω λιγότερα ή περισσότερα μαλλιά κτλ. Τι μας λέει άλλο στον κήπο με τις αυταπάτες τις οποίες πρέπει να τις διαλύσουμε εμείς οι ίδιοι. Δεν μπορεί κανένας να σας τις διαλύσει. Τις δικές μου αυταπάτες δεν μπορεί να τις διαλύσει άλλος πέραν εμού. Αυτό να θυμάστε. Εσείς μπορείτε να διαλύσετε τις αυταπάτες, όποιες είναι αυτές. Αν έκαθεν στον κόσμο αυτόν βασιλεύει μια κάποια όπως θα λέγαμε άνισος ισομετρία. Τι φοβερό όταν είσαι λογοτέχνης πως πλάθεις τις λέξεις. Το ίδιο δυναμικό και για το καλό και για το κακό απαιτείται να καταβληθεί αφού το φαρμάκι επενεργεί αρνητικά όπως ακριβώς το αγαθών θετικά πάνω στους άλλους που ξέρουν να κρατούν σωστά το κάτοπθρο της καθαρής αντίληψης στις σχέσεις τους με τους τρίτους. Είναι όμως διαφορετικό το μήκος των πεπρωμένων. Τι σας είπα, στο καλάθι μέσα υπάρχουν και σπόρια από τριαντάφυλλα αλλά και σπόρια από τσουκνίδες. Το μήκος των πεπρωμένων, έτσι το εξέφρασε ο μεγάλος Ελήτης, είναι διαφορετικό. Θεέ μου, πόσα πολλά πράγματα και να αντιστοιχούν μόνο σε ένα σκέτο σπίρτο που το τραβάς επάνω τους και να. Μόνο μια λάμψη ο άνθρωπος και αν είδες, είδες. Όμως αυτή η προσέγγιση του θέματος δεν είναι σύγχρονη, δεν είναι αρχαία. Είναι αιώνια, είναι άχρονη. Καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Αν υπάρχει ανθρωπότητα μετά από δυο χιλιάδες χρόνια και επειδή η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει τόσο εύκολα, εμείς έχουμε την αίσθηση ότι χίλια χρόνια ή πέντε χιλιάδες χρόνια είναι μεγάλο χρονικό διάστημα. Όχι. Τα ίδια προβλήματα που είχαν οι ανθρώπινες σχέσεις την εποχή των ομυρικών επών και πρόσφατα έγινε στην Ακαδημία Αθηνωνία ανακοίνωση για την ορθότερη διεπιστημονική, για την ορθότερη χρονολόγηση των ομυρικών, όχι των επών της συγγραφή τους, του τροικού πολέμου του ίδιου και ανακοινώθηκε μια χρονολογία 1207 περίπου, ας πούμε ότι έγινε ο τροικός πόλεμος και γύρω στο 1207 επέστρεψε ο Οδυσσίας τελικά στην Ιθάκη. Παλαιότερα λέγαμε το 900 ή το 800 έτσι, τώρα η τοποθέτηση έγινε γύρω στο 1200. Τα ίδια προβλήματα που είχαν οι άνθρωποι το 1200 π.Χ. μεταξύ τους υπάρχουν και τώρα. Και τώρα θα βρεθεί ένας αγαμέμνον που θα θέλει να πάρει αυτός όλες τις δούλες και ας έχει πάρει ένας άλλος πολεμιστής. Αυτό ήταν το ήθος τότε ενώ το πολεμικό ότι οι πολεμιστές όταν κέρδιζαν με μάχη κάποιες γυναίκες ήταν δικαιωματικά λάφυρα δικά τους. Και όμως ενώ αυτό ήταν το θεσπισμένο να γίνεται ένας βασιλιάς θέλει να πάρει όλες τις δούλες αυτός. Και ξεκίνησε η μήνης του Αχιλέως λοιπόν και έτσι έχουμε αυτό το θαυμάσιο έπος που έχει μείνει μέχρι τις μέρες μας. Αυτά τα προβλήματα λοιπόν μεταξύ των ανθρώπων ακριβώς γιατί η ανθρώπινη φύση δεν έχει αλλάξει και δεν προβλέπεται σύντομα να αλλάξει είναι διαχρονικά. Και εδώ λοιπόν ο Πίνδαρος στον Πηθιώνικο 888 ο οποίος θέλει να ψάξει να βρει ολόκληρο το κείμενο λέει το εξής. «Λιγό χρόνο ανθίζει των θνητών η χαρά και έτσι πευτυχά μου γκρεμισμένη από αντίξω η μοίρα, εφήμερη τι είναι ο καθένας μας τι δεν είναι σκιάς όνειρο είναι ο άνθρωπος αλλά όταν έλθει δόξα θεόσταλτη λαμπρό φως φτάνει στους ανθρώπους και γλυκιά ζωή». Θέλησε να εξυμνήσει έναν νικητή στους αγώνες και πριν λοιπόν την εξήμνηση του νικητού γράφει αυτή την υπενθύμηση ότι ο άνθρωπος είναι όνειρος σκιάς, είναι εφήμερος, επάμερη τι δε της τι δε ούτης σκιάς όνειρος άνθρωπος αλλά όταν έγλα διώσδωτος έλθει λαμπρό φέγγος έπεστην ανδρών και μήλυχος αιών. Για να το, επειδή το πήραμε, το ξεκινήσαμε λίγο βαριά σήμερα τη διάλεξη, υπήρχε ένας κωμοδιογράφος ο Μένανδρος. Αποσπάσματα λίγα έχουν μείνει αλλά σας έχω πει ότι και στα έργα των τραγικών ποιητών και στα έργα των κωμικών ποιητών περνάγαν μηνύματα πολύ βαθιάς φιλοσοφίας. Για να μπορεί ο καθένας που παρακολουθούσε τα έργα να γευτεί κάτι από αυτή τη σοφία και σε διαφορετικό βαθμό θα μπορούσε να το γευτεί ο καθένας. Ο Μένανδρος λοιπόν σε ένα αποσφασμά του μας λέει με το δικό του ύφος, όλα τα ζώα είναι ευτυχέστερα από τον άνθρωπο και ποιος είναι τα. Ας δούμε πρώτα απ' όλα αυτόν εδώ τον Γάιδαρο, ας δείξω εμένα. Είναι κακότικος ομολογουμένος, για καμιά όμως απ' τις συμφορές του δεν ευθύνεται ο ίδιος. Όσες του έδωσε η φύση αυτές έχει μόνο. Ενώ εμείς εκτός απ' τα αναγκαία κακά βρίσκουμε μόνοι μας για τον εαυτό μας ένα σωρό ακόμη. Ενοχλούμασταν κάποιος φταρνιστή, οργιζόμασταν μιλήσει άσχημα, αν κάποιος δει κακό όνειρο μας πιάνει μεγάλος φόβος. Μην ανησυχείτε όποιος έκανε σούτ, δεν πειράζει. Θα μιλάω πιο δυνατά λίγο, για να ακούτε. Αν κάποιος δει κακό όνειρο μας πιάνει μεγάλος φόβος. Αν κράξει κουκουβάγια σκιαζόμαστε. Αγωνίες, δοξασίες, φιλοδοξίες, νόμοι, όλα αυτά είναι πρόσθετα στη φύση μας κακά. Θεωρείτε ότι αυτό έχει μία βάση? Νομίζω, απεικονίζει την πραγματικότητά μας. Αυτό είναι. Όλα μας φταίνε. Είμαστε γκρινιάρδες από τη φύση μας, τι να κάνουμε. Κάποιος καταφέρνει να το λειτουργήσει καλύτερα, κάποιος όχι. Σήμερα, να σας πω για παράδειγμα, έπρεπε να φύγω από τη δουλειά μου και κάποιος κύριος με είχε κλείσει διπλουπαρκαρισμένος, χωρίς να βάλει τηλέφωνο. Και αναγκάζεται να κάτσω δύο ώρες περίπου παραπάνω από το χρόνο που είχα υπολογίσει. Ακούστε τώρα τη διαφορά. Περίμενα, έκανα και δουλειά, γιατί πάντα υπάρχει δουλειά να γίνει. Όταν είδα όμως ότι δεν μπορεί να πάει έτσι το πράγμα, έκανα αυτό που έπρεπε να κάνω. Το να είσαι μηλήχιος ή να είσαι πράος, δεν σημαίνει ότι θα πάει όλης η ζωή σου σε αυτήν την κατάσταση. Έκανα ένα τηλέφωνο και έτσι ο κύριος θα έχει τις συγκεκριμένες συνέπειες που θα έχει. Δηλαδή, μια κλείση. Δεν πειράζει. Αν από λάθος ξέχασα να γράψω ένα τηλέφωνο, παράδειγμα, πάνω στο αυτοκίνητο για να τον ενημερώσω, ή όποιον είχε κλείσει, θα πιστεύω ότι την επόμενη φορά δεν θα το ξεχάσει. Θέλω να πω ότι και για τους ίδιους, όταν κάνουμε λάθη, γιατί και εγώ μπορούσα να ήμουν στην αντίστοιχη περίπτωση, όταν κάνουμε λάθη, είναι καλό πάλι να μην κρυνιάζουμε και να δεχτούμε τις συνέπειες των λαθών μας. Αν διπλοπαρκάρεις, μπορεί να φας κλείση. Από και πέρα όμως, όταν γίνεται ένα τέτοιο περιστατικό, το να αρχίζεις να κρυνιάζεις και να δημιουργείς παραπάνω κακά από αυτά που ήδη έχεις, εδώ είναι το πρόβλημα στη ζωή μας. Επομένως, όλα αυτά, οι αγωνίες μας, ο τρόπος που λειτουργούμε στη ζωή, μας ενοχλεί ακόμη και αν φταρνιστεί κάποιος, είναι πρόσθετα κακά στη φύση μας. Έχουμε από μόνοι μας αρκετά. Ο Γάιδαρος έχει αυτά να έχει το σαμάρι και να έχει και το αφεντικό να τον χτυπάει. Δεν έχει άλλα βάσανα όμως. Επομένως, για τον Μέναδρο ήταν ευτυχέστερος. Μπορούμε να αλλάξουμε. Μπορούμε να αλλάξουμε. Αυτό είναι να μας γίνει βίωμα μέσα μας, ότι φυσικά, αν η φύση μου είναι να είμαι λίγο περισσότερο γκρινιάρης, θα γκρινιάξω στη ζωή. Όμως, μπορούμε να αλλάξουμε και γι' αυτό πίσω στο background βλέπετε με μεγάλα, μεγάλα γράμματα που λέει «αλλαγή». Εδώ, κάποια φίλη νομίζω ότι έχει αυτή τη φωτογραφία, δεν ξέρω αν είναι σήμερα εδώ, που φέρεται να έχει πει ο Όσο, ένας συνδότης φιλόσοφος, και δεν είναι συγγραφείας γιατί δεν τα έγραψε, σας έχω πει τα έργα του ίδιος, ήταν από μαγνητοφωνήσεις ομιλίων που έδινε. Εδώ λοιπόν βρήκα να γράφει «η δυστυχία δεν χρειάζεται κανένα ταλέντο». Ο καθένας μπορεί να την έχει. Η ευτυχία χρειάζεται χαρίσματα, ιδιοφυία, δημιουργικότητα. Κάθισα το σκέφτηκα και το έβαλα να σας το βάλω εδώ, γιατί δεν συμφωνώ ακριβώς έτσι όπως είναι η διατύπωση. Και συμπλήρωσα λοιπόν αυτό, γιατί έτσι θα ήθελα να το μεταδώσω σε ένα αγαπημένο μου πρόσωπο. Στα παιδιά μου, στη γυναίκα μου, σε έναν φίλο. Και θα ήθελα να του πω ότι η ευτυχία δεν χρειάζεται κανένα ταλέντο. Η ευτυχία δεν χρειάζεται κανένα ταλέντο. Ο καθένας μπορεί να την έχει. Η δυστυχία χρειάζεται ταλέντα. Να είσαι γκρινιάρης, ξεροκέφαλος, ανόητος και τυφλός. Νομίζω ότι αυτό κάνουμε συνήθως. Εξασκούμε τα ταλέντα μας προς λάδος κατεύθυνση. Τώρα για να πιάσουμε λίγο τον ίμα από τις προηγούμενες διαλέξεις μας, την προηγούμενη εβδομάδα μιλήσαμε για τον βρώμο, το τάο των Κινέζων. Ελπίζω να σας εξήψω λίγο την περιέργεια και να ψάξετε. Υπάρχουν και μεταφράσεις στο διαδίκτυο του τάου Τετσίνκ. Όποιοι διαβάσετε τη δική μου, επίσης θα χαρώ να μου πείτε τις εντυπώσεις σας. Και φυσικά το τάο αναφέρεται απλώς στον δρόμο της ζωής. Είναι η οδός του βίου μας και φυσικά μπορεί να μεταφραστεί και σαν χαράζω τον δρόμο της ζωής μου. Και καθοδηγώ. Επομένως εσύ είσαι ο τρόπος που βαδίζεις, είσαι όμως και ο ίδιος ο δρόμος στην ουσία, γιατί κατά ψέματα. Όταν οι επιλογές καθορίζουν αυτό που είμαστε, οι προαιρεσείς μας που λέγανε ο επίκτητος και οι ιστοϊκοί φιλόσοφοι, όταν εσύ λοιπόν είσαι οι επιλογές που διαλέγεις να ακολουθήσεις, τότε εσύ είσαι και το μονοπάτι και ο άνθρωπος που βαδίζει και ο οδηπόρος. Αυτό θα ήθελα να συγκρατήσετε έχοντας αυτή την εικόνα μπροστά σας ενός δρόμου, ότι εμείς δεν είμαστε μόνο ο οδηπόρος. Εμείς το ξέρετε αυτό ενός ισπανού ποιητή, ότι ο οδηπόρε δρόμος δεν υπάρχει, τον δρόμο χαράζεις περπατώντας, έτσι. Εμείς χαράζουμε τον δρόμο της ζωής μας. Και εδώ είναι ένα άγαλμα Μπρούτζινο του Λάο Τσε, που φυσικά κανένας δεν ξέρει πώς ήταν ο σπουδαίος αυτός ο φως. Και σας έχω σημειώσει στο Απόσφαλμα 29, που για μένα είναι πολύ σημαντικό. Αυτός που θέλει να κατακτήσει τον κόσμο θα αποτύχει. Γιατί ο κόσμος είναι ένα ιερό δοχείο. Δεν πρέπει αστόχαστα να τα αγγίζεις. Αυτός που αστόχαστα τα αγγίζει το χαλά. Και αυτός που γυρεύει να το πιάσει το χάνει. Αυτά παρατηρώντας ο σοφός κατανοεί τα πράγματα όπως ακριβώς είναι. Και αποφεύγει κάθε υπερβολή, κάθε γεννήκευση και κάθε άκρο. Κάθε υπερβολή μηδέν άγαν. Μηδέν άγαν. Και κάθε άκρο η μεσότητα ως τέλεια αρετή του Αριστοτέλους. Βλέπετε δηλαδή εδώ παράδειγμα σε ένα κείμενο της Μακρινής Ανατολής, που μέσα εν υπάρχουν δύο σπουδαίες διδαχές της αρχιολυνικής φιλοσοφίας, το μηδέν άγαν και βέβαια η αρχή της μεσότητας του Αριστοτέλους. Και βέβαια την πρώτη εβδομάδα που ήμασταν μαζί, είχαμε αναφέρει από τον Φέδρο του Πλάτωνος, το συγκεκριμένο απόσπασμα που λέει ότι δεν μπορώ ακόμα, κατά το τελφικό επίγραμμα, να γνωρίσω τον εαυτό μου. Μου φαίνεται λοιπόν πως είναι γελοίο, ενώ δεν ξέρω ακόμη τούτο να νοιάζομαι για τα ξένα πράγματα. Εδώ λοιπόν αν το δείτε στην ουσία, ο Πλάτωνας είναι σαν να λέει ότι όλα τα υπόλοιπα, ο Σοκράτης δηλαδή, διαπένας του Πλάτωνος, ότι όλα τα υπόλοιπα πράγματα είναι ξένα. Αυτό που πραγματικά μας ανήκει, που είναι στη δύναμή μας, είναι να γνωρίσουμε τι σωή πράγμα είμαστε εμείς. Τι σπόρος είμαστε? Είμαστε ρόδο, κρίνος, αγριολούλουδο, τσουκνίδα, γαϊδουράγκαθο. Ό,τι είμαστε ας το γνωρίσουμε όμως πρώτα. Γι' αυτό λοιπόν αφού δεν ξέρω ακόμη τι σωή άνθρωπος είμαι, με χαρά τα αφήνω αυτά όπως είναι. Και δεν τα εξετάζω, αλλά τον εαυτό μου εξετάζω. Και εδώ θυμάστε αυτό που είπαμε, βίωσαν εξέταστος, ουβιωτός ανθρώπο. Έτσι το θυμάστε και αυτό, το Απόσφανα του Σοκράτους. Η ζωή λοιπόν και η ζωή είναι αυτό που είμαστε εμείς. Γιατί η ζωή δεν είναι κάτι αφηρημένο πέρα από εμάς, είναι πως εμείς λειτουργούμε στον κόσμο αυτό και σε επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Δεν είναι κάτι άλλο η ζωή, δεν είναι ξένο η ζωή. Δεν τα εξετάζω λοιπόν αυτά, αλλά τον εαυτό μου, για να δω μήπως είμαι κανένα θηρίο πιο μπερδεμένο και πιο μανιακό για τον τυφώνα ή κανένα πιο ύμερο και πιο απλό ζωο, πιο απλό ζωο που εκφύσως μετέχει σε κάποια θεϊκή και απλή μοίρα. Μπορεί να είμαι ζωο αγριεμένο, να είμαι ο τυφώνας, προσωποποιημένος. Μπορεί όμως να είμαι και πιο απλό ζωο. Και εκείνο που με κάνει να μανιάζω στη ζωή, να είναι η μόρφωση που έχω πάρει, η διδαχές που πήρα από μικρό παιδάκι, από την οικογένεια, από τους δασκάλους, από το παράδειγμα των μεγαλύτερων γύρω μου. Αν αυτά καταφέρουμε να ταξίσουμε. Θυμάστε για τον Πλωτίνο ότι είπαμε έτσι, σαν γλύπτες να λειτουργείς και να σμελλέψεις το άγαλμά σου. Θα το δούμε κι αυτό παρακάτω γιατί κι αυτό θα ήθελα να σας μείνει στο μυαλό. Αφού μιλήσαμε λοιπόν λίγο για την Ανατολή, λίγο για τη Δύση και θα ήθελα αυτά να είναι έναυσμα για να μπορείτε να μελετήσετε, να θελήσετε να μελετήσετε, είτε ένα έργο της ελληνικής φιλοσοφίας, είτε ένα έργο της κινέζικης φιλοσοφίας. Δεν θα είναι χαμένος χρόνος. Αυτό είναι το μόνο για το οποίο μπορώ να σας βεβαιώσω. Είδαμε λοιπόν εδώ την άποψη που είχε ο επίκουρος και την διάστηση ως έξθος εμπειρικός, ότι η φιλοσοφία είναι ενέργεια που με λόγους και διαλογισμούς κάνει τον βίο ευδαιμονικό. Είναι ενέργεια που με λόγους και διαλογισμούς. Επομένως, και θα μελετήσουμε και θα πράξουμε, αλλά καλό είναι να μάθουμε και λίγο να απαίχουμε, να ερεμούμε. Θυμάστε το σύμβολο με τον Γιν και τον Γιάνγκ, το τάιτσι τού που σας είπα. Υπάρχει το μισό άσπρο που έχει ένα στίγμα μαύρο και το μισό μαύρο που έχει και μέσα λίγο άσπρο. Εμείς θα διαπιστώσουμε στην πορεία της ζωής μας πώς θα γίνει αυτή η εναλλαγή. Και φυσικά εδώ υπονοείται με τους διαλογισμούς η ησυχία και η ενδοσκόπηση. Είπαμε ότι και αυτό είναι κάτι που μπορείς να κάνεις. Θα μου πεις, μα εγώ δεν μπορώ γιατί πραγματικά όλη μέρα έχω τόσες πολλές υποχρέωσεις που όταν ηρεμήσω ή θέλω να πάω να βγω να πιω ένα ποτό ή να δω έναν αγώνα ή να βγω με τις φίλες μου να ψωνίσω παράδειγμα ή τίποτα άλλο. Και πάντα συνεχίζουμε να μανιάζουμε ας το πούμε έτσι, δεν ησυχάζουμε καθόλου. Αυτό λοιπόν το πρόβλημα, που πραγματικά είναι πρόβλημα για την ανθρώπινη φύση, το ήξερε ο επίκουρος και σε ένα κείμενό του που έχει διασωθεί, το επίκουρο προσφώνησης, στο απόσπασμα 11 μας λέει, «για τους περισσότερους ανθρώπους η γαλήνη είναι αποχαύνωση, ενώ η δράση μανία». Δυστυχώς δεν έχουμε βρει τον μέσο όρο και επομένως είναι μανία η δράση. Και τι κάνουμε, ποια είναι η δράση μας. Η δράση μας σημαίνει να φτιάχνουμε εργοστάσια για να μολύνουμε τον πλανήτη μας, να παράγουμε ενέργεια με τρόπους που εδώ και χρόνια έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν πολύ καλύτεροι τρόποι να παράγουμε ενέργεια, να κινούμε σαν μυρμήγκια. Δέστε αυτή την εικόνα εδώ ενός σταθμομετρώ σε ξένη χώρα. Στην Ιαπωνία, ναι. Και έχετε δει εικόνες και στο Σύνταγμα έτσι πια είναι. Απλώς οι φίλες μας είπαν η Ιαπωνία γιατί στην Ιαπωνία έχει φτάσει σε σημείο να υπάρχουν ειδικοί υπάλληλοι, τους βλέπετε εδώ, με άσπρα γαντάκια και στιβάζουν σαν σαρδέλες μέσα στα βαγόνια τους ανθρώπους και περιμένουν οι άνθρωποι να στιβαχτούν. Αν δείτε και σε βίντεο αυτή τη σκηνή είναι φοβερό. Περιμένεις, βγαίνουν 50 άνθρωποι και ξαναμπαίνεις, τι να πω. Και σε ξανασπρώχνουν στη κονσέρβα σαν σαρδέλα. Αλλά δεν κάνουμε μόνο αυτό. Ενώ θα μπορούσαμε να είμαστε σε ένα τέτοιο χώρο, αυτό είναι μια φωτογραφή που έχει βγάλει η γυναίκα μου η Μαρία, πρέπει να είναι στο βοηδωμάτι και το κοιτάγαμε από πάνω από το φαράγγι και λέγαμε ποιος άνθρωπος έκανε αυτό το σπιτάκι εκεί. Να ακούς το νερό να τρέχει δίπλα σου, να είσαι μέσα σε αυτή τη φύση, να αναπνείς αυτό τον αέρα, έτσι. Αλλά εμείς τι κάνουμε συνήθως και δυστυχώς το κάνουμε μέχρι τις μέρες μας. Ενώ μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η ανθρωπότητα υποτίθεται δεσμεύτηκε όλα τα πολιτισμένα κράτη να μην πολεμάει μεταξύ της, να μην πολεμάει άνθρωπος με άνθρωπο. Εμείς κάνουμε πολέμους, την έχετε δει αυτή τη φωτογραφία. Και υπάρχουν αυτές οι εικόνες που είναι ντροπή για τον ανθρώπινο γένος, ενώ θα μπορούσαμε να έχουμε τέτοιες εικόνες. Αυτός είναι ένα ζωγραφικός που είναι ένας του Κλίμπτ, έτσι. Δέστε τη διαφορά. Μπορεί να είμαστε είτε έτσι είτε αλλιώς. Στο χέρι μας είναι. Και υπάρχουν παιδάκια λοιπόν που σε τέτοια ηλικία, φανταστείτε τι έχει μέσα στη ψυχούλα του αυτό το παιδάκι τώρα, οι άνθρωποι που βιώνουν τέτοια οδύνη. Η τέτοια οδύνη. Και βέβαια δεν είναι ότι πολεμάμε και εξακολουθούμε να πολεμάμε μεταξύ μας. Με τη δράση μας καταστρέφουμε το περιβάλλον μας, αλλάζουμε στην ουσία το κλίμα. Το βλέπετε και εδώ σήμερα σε εμάς. Μια βροχερή ημέρα με 25 βαθμούς, παράδειγμα. Δεν γίνομαστε τροπική ζώνη σιγά σιγά. Είναι αυτό αναγκαίο, όχι. Όμως τι γίνεται, ίσως μόνο έτσι μπορεί να μάθουμε. Γιατί πιθανόν να είναι αναπότρεπτο πλέον να αλλάξει το κλίμα. Εννοώ να επανέλθει το κλίμα στα φυσιολογικά του πλαίσια. Και έτσι λοιπόν, εμείς δημιουργούμε τις πλημμύρες, εμείς δημιουργούμε την πείνα και έχουμε τέτοιες εικόνες στον πλανήτη μας. Και τέτοιες εικόνες. Μολύνουμε τις θάλασσές μας, από όπου θα πρέπει να τραφούμε και κάποια στιγμή δεν θα υπάρχουν υγιή ψάρια για να θρέψουν την ανθρωπότητα. Μολύνουμε τα βουνά μας, και βέβαια είπαμε ότι η επιλογή είναι στο χέρι μας. Θα μου πεις, μα υπάρχει τόσο μεγάλο κακό. Ωραία, εγώ θα δράσω οικολογικά, θα βελτιώσω τίποτα αν η κατάσταση είναι αναπόδραστη. Φίλοι μου, ακόμη και η παραμικρότερη πράξη μας έχει το αποτέλεσμά της. Έχετε ακούσει αυτή τη φράση, ότι ακόμη και αν πετάξετε, μια πεταλούδα κάπου στην Κίνα μπορεί να δημιουργήσει τυφώνες, ας πούμε, στην άλλη άκρη του πλανήτη. Δεν ξέρω αν ισχύει με αυτό τον τρόπο, αλλά αυτό στην υπερβολή του υποδηλώνει ότι όλα είναι αλληλουποστηριζόμενα και αλληλοσχετιζόμενα. Η φύση, λοιπόν, επειδή δυστυχώς εμείς μανιάζουμε και δεν ησυχάζουμε, μπορεί να μας τιμωρήσει και βλέπετε εδώ, η θάλασσα έρθε στη στεριά και ένα πλωτό σκάφος ανέβηκε πάνω στη πολυκατοικία. Και βέβαια, εμείς μπορούμε να πέφτουμε κάτω και είτε να διαμαρτυρώμαστε και να λέμε, πω πω, τροπή, τι έχουμε κάνει στο κλίμα και τα λοιπά. Ή κάποιος άνθρωπος να λέει, δεν βαριέσαι μωρέ και με λίγο νερό παραπάνω ή με έναν τυφώνα παραπάνω, τι έγινε. Και αυτό είναι μια αντιμετώπιση. Αλλά κάποιος άλλος μπορεί να πάρει ένα πλαστικό βαρκάκι, μία ομπρέλα και να βρει κάποια χαρά, ακόμα και σε μια τέτοια περίσταση. Και βέβαια, εκείνοι που περισσότερο βρίσκουν χαρά σε κάθε στάδιο της ζωής τους είναι τα παιδιά. Και γι' αυτό στο ίδιο σχόλιο, και γι' αυτό στο ιερό μας κείμενο στα δικά μας ιερά μας κείμενα, υπάρχει παρότρονση ότι δεν μπορείτε να μπείτε στη Βασιλεία των Θεών αν δεν ξαναγίνετε σαν τα παιδιά. Αυτή είναι μια εικόνα που μου την έστειλε μια καινούργια φίλη που βρίσκεται σήμερα εδώ. Και λέει ότι ο πραγματικός πλούτος είναι να βρεις την ευτυχία μέσα στα πράγματα που δεν μπορούν να αγοραστούν. Και βέβαια αυτή ήταν μια διαφάνεια της πρώτης διάλεξης από τον Πλούταρχο που μας λέει «το ευδαιμονική και μακάρια κατάσταση, ού χρημάτον πλήθος ουδέ πραγμάτον όγκος». Δεν εξαρτάται από το πλήθος των πραγμάτων που έχουμε, ούτε από την πολυπραγμασύνη μας να ασχολούμαστε με πολλά. Ούτε από την εξουσία που έχουν κάποιοι, ούτε από τις δυνάμεις που έχουν κάποιοι, αλλά από την αλυπία και την πραότητα των παθών τους και τη διάθεση της ψυχής, το καταφύσιν ορίζουσα, που συνάδει με αυτό που ορίζει η φύση. Που έχει αντιληφθεί ότι ορίζει η φύση. Και εδώ είναι επίσης μια διαφάνεια για να συνδεθούμε με τα προηγούμενα κοινωνικά. Και να μην είναι έξω από την τωρινή μας διανοητική λειτουργία. Ότι σύμφωνα με τον επίκουρο, τελικά κάθε επιλογή και κάθε αποφυγή μας ανάγεται στην υγεία του σώματος. Εδώ βάζω μια παρένθεση εγώ. Θα έπρεπε στον άνθρωπο, στη φυσική του κατάσταση, στον φυσιολογικό άνθρωπο, να ανάγεται σε αυτό. Εμείς, δυστυχώς, έχουμε πάψει να είμαστε υπέροχοι. Έχουμε ξεχάσει το καταφύσιν ορίζον. Επομένως, θα έπρεπε να ανάγεται στην υγεία του σώματος και στην αταραξία της ψυχής. Και αυτά είναι ο σκοπός της ευτυχισμένης ζωής. Και τελικά, όλα τα πράττουμε, θεωρούσε ο επίκουρος, και βέβαια κάποιοι φιλόσοφοι είχαν αντίθετη γνώμη. Για αυτό, για να μην είναι έξω από την τωρινή μας διανοητική λειτουργία. Βέβαια κάποιοι φιλόσοφοι είχαν αντίθετη γνώμη. Για αυτό, για να μην πονάμε σωματικά και να μην ταραζόμαστε ψυχικά. Να είμαστε ιδονικοί, λοιπόν. Και οι ιδονοί, θεωρούσαν ότι είναι ο σκοπός της ζωής, και οι ιδονοί είναι που φέρνουν την ευτυχία. Αλλά οι ιδονοί με αυτή την έννοια. Το είπαμε την προηγούμενη φορά, ότι ο ίδιος αντέκρουε σε εκείνους που θεωρούσαν ότι είναι ιδονιστής ή υλιστής. Υπήρξε τις ιδονές των ασώτων και τα λοιπά, το θυμάστε. Εμείς, λοιπόν, κοπιάζουμε πάντα μάταια και άσκοπα. Και κοπιάζουμε τώρα όπως κοπιάζαμε μάταια και άσκοπα κατά την κατάκτηση της Τροίας. Ή όπως κοπιάζαμε μάταια και άσκοπα κατά την απήκυση μακρινών περιοχών του πλανήτη μας. Και δεν είναι και η ίδια ημιερομηνία που μπορεί να προσεγγίσει καν ο νους μας. Γιατί η ιστορία όπως την ξέρουμε είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι της αληθινής ιστορίας του ανθρώπου πάνω στη γη. Αυτό ίσως μπορεί να το αντιλαμβάνεστε τώρα πια. Και όλο και περισσότερο οι σύγχρονες έρευνες το επιβεβαιώνουν. Έχουμε τυχογραφίες σε βράχους 10.000 χρόνων παράδειγμα πριν από την χρονολογία μας, που ασφαλίζουν ανθρώπους να φοράνε μπότες ή σύγχρονα ενδύματα. Έχουμε βρει γνάθους ή δόντια ή άλλα υπολήματα ανθρώπων σε χρονολογίες χιλιάδες χρόνια πίσω μακριά. Και οι επιστήμονες δυστυχώς μέχρι το άλλο αυτή είναι η δουλειά του επιστήματος να υποστηρίζει την επιστήμη του με ότι μπορεί να αποδείξει ταυτόχρονος. Και γι' αυτό λέμε ότι η φιλοσοφία ή γενικά η θεωρία της ζωής, της ευτυχισμένης ζωής, της ευδαιμονικής ζωής για την οποία μιλάμε, δεν συνδέεται αποκλειστικά με την επιστήμη. Γιατί ο επιστήμονας έχει ένα περιορισμένο εύρος, σκάβει πολύ βαθιά στο συγκεκριμένο αντικείμενό του, αλλά δεν είναι πανεπόπτης, δεν μπορεί να υποπτεύσει γύρω γύρω τι συμβαίνει. Εμείς λοιπόν κοπιάζουμε πάντα μάταια και άσκοπα. Κοδεύουμε τα χρόνια μας σε μάταιες έγγνειες γιατί δεν καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει ένα όριο στο να έχεις και ότι η απόλαυση μπορεί να φτάσει μέχρι ενός σημείου. Υπάρχει ένα όριο στο να έχουμε. Και ούτε μπορεί να απολαμβάνουμε συνεχώς. Επομένως γι' αυτό και στο τάο τε τσινγκ σας είχα δείξει μια διαφάνεια που λέει, κάνε ότι έχεις να κάνεις και ύστερα αποτραβήξου. Η κίνηση της ζωής μας πρέπει να είναι δράση και αναμονή. Δράση και αναμονή. Εμείς τι κάνουμε. Εκεί που πρέπει να δράσουμε πολλές φορές δεν κάνουμε τίποτα και εκεί που πρέπει να αφήσουμε λίγο ήσυχα τα πράγματα δρούμε και μανιάζουμε. Και αυτή η άγνοιά μας, και αυτή είναι η βασικότερη άγνοιά μας. Η άγνοιά μας δεν είναι αν δεν ξέρουμε φυσική ή αν δεν ξέρουμε μαθηματικά ή αν δεν ξέρουμε θρησκαιολογία, δεν ξέρουμε φιλοσοφία, δεν ξέρουμε πυρηνική φυσική, δεν ξέρουμε βιολογία, πάντα κάτι δεν θα ξέρουμε. Και μάλιστα, αν το καλουσκεφθείτε, εκείνο που ξέρουμε είναι μία μπάλα ποδοσφαίρου ενώ εκείνο που δεν ξέρουμε είναι όλο το γήπεδο του ποδοσφαίρου. Να το πούμε παραστατικά. Όποιος θεωρεί ότι ξέρει πολλά, δεν ξέρει τίποτα. Και γι' αυτό ο Σωσοκράτης έλεγε, «Κίνο που ξέρω είναι η άγνοιά μου». Και γι' αυτό και ο Lao Tse έλεγε, «Αυτός που μαζεύει γνώσεις μπορεί να μάθει πολλά στους δρόμους της ζωής που ζούμε, αλλά αυτός που αφαιρεί από τον εαυτό του πράγματα, αυτός μπορεί να αντιληφθεί περισσότερα στους δρόμους του τάου». Ακούγεται, είπαμε λίγο παραδοξολογία, αλλά τι έλεγε και ο Οδυσσέας Ελήτης για την παραδοξολογία, ακόμη και παραμικρότερη αλήθεια στο σύγχρονο κόσμο μας, μπορεί να φαίνεται κάτι παράδοξο. Γιατί έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε με διαφορετικό τρόπο. Αυτή, λοιπόν, ακριβώς η θεμελιώδη σαγνιά μας, παρέσυρε λίγο-λίγο τη ζωή μέσα στη βαθιά θάλασσα και ξεσήκωσε από το βυθό της τα μεγάλα κύματα του πολέμου. Αυτά τα λόγια τα είχα βάλει στην πρώτη διάλέξη σε μια φωτογραφία με έναν καρχαρία. Ο άνθρωπος φυσικά μπορεί να είναι και καρχαρίας. Μπορεί να χρειαστεί να πολεμήσει, να κατακτήσει, να κερδίσει με τη δύναμή του κάποια πράγματα. Είναι αναπόφευκτο αυτό η βία του πολέμου. Δεν θα δώσουμε απάντηση τώρα. Εκείνο όμως που μπορούμε μέσα μας να δώσουμε απάντηση είναι ότι είναι η επιλογή μας να αντιδράσουμε ή να μην αντιδράσουμε. Επίσης, στα Ευαγγέλια, όταν περιγράφεται ο Ιησούς να μπει στο Ναό, να κρατάει ένα μαστίγιο και να διώχνει τους εμπόρους, που είχαν κάνει τον νίκο του πατρός του Εμποροπανίγυρη, δεν ήταν πράος, δεν αποικονίζεται ένας πράος άνθρωπος. Ακόμη και το υπέρτατο παράδειγμα του θεανθρώπου, ας το πούμε έτσι, που είναι ένα παράδειγμα που πρέπει να ακολουθήσει ο πιστός χριστιανός για να το φτάσει, παρουσιάζεται να έχει μια δυναμική και να αντιδρά βία, σε κάποιο σημείο που έπρεπε να αντιδράσει βία. Αυτό, λοιπόν, επίσης μπορεί στον καθένα να υποδηλώνει κάτι. Οι Κινέζοι δεν είχαν προσωποποιήσει την θεότητα, αλλά λέγαν ότι αυτός που ακολουθεί το ταό, μοιάζει με θάλασσα. Και η θάλασσα ακριβώς, εν όψει της χαμηλής της θέσης, γίνεται ο δέκτης όλων των ποταμών και των χυμάρων που τελικά φτάνουν σε αυτή. Και αυτό είναι το αιώνιο θηλυκό που κανένας δεν μπορεί να της αντισταθεί. Το παράδειγμα που έθεται αυτή η παρομείωση στο τάο τε τσινκ του Λάουτσε, είναι όπου πρέπει να είσαι παθητικός. Όπου μπορεί να είσαι χύμαρος και να πρέπει να διώξεις κάποια φράγματα. Αυτό θα το βρεις όμως ο ίδιος. Το σκίζουμε, αυτό το πετάμε. Η σιωπή λοιπόν δεν είναι άδεια, είναι γεμάτη απαντήσεις. Η σιωπή δεν είναι άδεια. Αν τώρα καθίσουμε και σιωπίσουμε για πέντε λεπτά, μπορεί κάποιος να σκέφτεται τι είναι αυτό που κάνουμε τώρα ή κάποιος άλλος να κλείσει τα μάτια του και να νιώσει την ευδαιμονική κατάσταση για την οποία μιλάμε χωρίς κανένας να του πει οτιδήποτε άλλο. Επειδή λοιπόν η σιωπή είναι ένα ζητούμενο σε κάποιες παραδόσεις, εγώ θέλω να σας διαβάσω ένα κείμενο που περιλαμβάνεται στη δύναμη του Μεγάλου Νου, στο τελευταίο βιβλίο μου. Και είναι κάτι που μπορούμε να κάνουμε. Γιατί ξέρετε, μπορεί κάποιος να σας πει οτι θα κάνεις εκείνο, θα κάνεις το άλλο, θα σου δώσεις κάποιες συνταγές. Είμαστε εμείς διατεθειμένοι, ειδικά στη σύγχρονη κοινωνία, να ακολουθήσουμε έστω και ένα καλό παράδειγμα πλήρως. Θα το ακολουθήσουμε μια εβδομάδα, δυο εβδομάδες, μετά θα πάει περίπατο, γιατί θα ενιαστούμε για άλλα πράγματα, για τις ξένες έγγυες. Επομένως, η προσωπική μου γνώμη είναι και γι' αυτό, επειδή η σημερινή διάλεξη είναι το τι μπορούμε πραγματικά να κάνουμε σήμερα, είναι να κάνουμε τα εξής. Για να αρχίσουμε την άσκησή μας. Παρατήρησε προσευχτικά τους ανθρώπους γύρω σου. Συνήθως πιέζονται και αισθάνονται αναγκασμένοι να τρέχουν, να έχουν άγχος, να αγαωνίζονται γιατί πρέπει να παράγουν όλο και περισσότερα, να πουλάνε όλο και περισσότερα, να αγοράζουν όλο και περισσότερα και γενικά να κάνουν όλο και περισσότερα. Το νευρικό μας σύστημα αυθύρεται, και δεν υποφέρει βέβαια μόνο αυτό, υποφέρουν και η καρδιά και το στομάχι και οι πνεύμονες, γιατί όλη αυτή η δραστηριότητα, αυτή η παράλογη παραγωγή και η ταχυνόμενη κατανάλωση, δηλυτριάζουν τα πάντα. Να γιατί πρέπει να ξαναβρεθεί το μέσον, ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία, ώστε να επαναφορτιστούμε με αγνή ενέργεια. Το πρώτο πρώτο πράγμα που μπορείς να κάνεις για να φορτήσεις με αγνή ενέργεια τον εαυτό σου, είναι να μάθεις να σταματάς. Το πρώτο πρώτο πράγμα που μπορείς να κάνεις για να φορτήσεις με αγνή ενέργεια τον εαυτό σου, είναι να μάθεις να σταματάς. Να κάνεις πότε πότε στη διάρκεια της ημέρας μια μικρή ή μεγαλύτερη πάψη. Να σταματάς να τρέχεις, να σταματάς να κινείσαι, να σταματάς να αγωνιάσαι, να αγχώνεσαι, να μιλάς. Διαφορετικά είναι σαν να αφήνεις άσκοπα στο σπίτι σου όλες τις βρύσσες και τα φώτα ανοιχτά. Η ακινησία, η σιωπή, εσωτερικά και εξωτερικά χρησιμεύουν στο να μπορέσεις να ξαναγεμίσεις τις δεξαμενές σου. Να σταματάς λοιπόν μόλις μπορείς. Να κλείνεις τα μάτια. Να συνδέεσαι με την πηγή της ενέργειας και του φωτός. Μετά από λίγο θα αισθάνεσαι επαναφορτισμένος και θα μπορείς να αναλάβεις μεγάλες εργασίες χωρίς να νιώθεις πια τις δεξαμενές σου άδειες. Όταν διαλογίζεσαι μες στη σιωπή, συλλαμβάνεις χωρίς καν να το επιδιώκεις πνευματική ενέργεια η οποία σε ενδυναμώνει και την οποία θα μπορείς να χρησιμοποιείς στην εργασία σου με τον εαυτό σου και με τους άλλους γύρω σου. Η σιωπή δεν θα πρέπει να ταράζεται όμως από κανέναν εσωτερικό θόρυβο. Αν δεν καταφέρνεις να μένεις εντελώς ακίνητος, χάνεις άσκοπα ενέργεια. Πριν το διαλογισμό σου, κινήσω όσο θέλεις. Αλλά όσο βρίσκεσαι σε διαλογισμό μην κινήσε, μην είναι εντελώς ακίνητος. Θα μου πεις ότι κινήσε γιατί μυρμυγκιάζουν τα πόδια σου ή ότι πονέει η πλάτη σου. Ίσως, αλλά δεν μπορείς να νικήσεις, αλλά αν δεν μπορείς να νικήσεις αυτό το μικρομυρμύγκιασμα ή αυτόν τον μικρό σου πόνο, πώς θα νικήσεις τα αληθινά αγρίμια της ζωής. Ξέρε το διαλογισμό σου, δεν είναι ούτε ένα παράξενο φρούτο εξωτικό, ούτε κάτι που ισόν και καλά είναι ξενόφερτο από την Ανατολή και μάλιστα συνδέεται όπως κακώς μερικοί νομίζουν με άλλες θρησκείες ή άλλες δοξασίες. Σε κάθε θρησκεία ανά τον κόσμο και σε κάθε εποχή, υπήρχε ένας τρόπος να συγκεντρώνεσαι στον εαυτό σου. Θα γίνει αυτό κοιτάζοντας τον αφαλό σου συνεχώς και λέγοντας, Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον με τον αμαρτωλό. Μπορεί να γίνει έτσι. Θα γίνει καθήμενος ψένοντας ομ, στην άλλη πλευρά του πλανήτη. Μπορεί να γίνει έτσι. Μπορεί να γίνει απλώς κλείνοντας τα μάτια και προσπαθώντας να διώξεις κάθε σκέψη για τα πράγματα του κόσμου αυτό και τις έγνοιες σου του σήμερα. Για πέντε λεπτά μπορείς να το κάνεις. Αυτό θα είναι διαλογισμός. Μην αφήνετε τις έννοιες να σας μπερδεύουν. Μπορείτε, ανά πάσα στιγμή, και εμένα φίλο του κουβεντιάσαμε επίσης και χάρηκα που το ένιωσα έτσι, μπορείς για παράδειγμα να είσαι στη δουλειά σου και να βγάζεις φωτοτυπίες και ταυτόχρονα να διατηρείς μια εσωτερική κατάσταση ηρεμίας. Αυτή η κατάσταση, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι που σε συνδέει με κάποια πηγή της συμπαντικής ενέργειας. Και αυτό μπορεί να γίνει σε μια νοικοκυρά ακόμη και όταν σφουγγαρίζει το πάτωμα. Μπορείς να το κάνεις με επίγνωση. Να είσαι εκεί να μην κρινιάζεις και να λες, άντε να τελειώσω τώρα και τι έχω μπλέξει ή βάζω πλυντήριο κάθε μέρα ή σφουγγαρίζω το πάτωμα, μαγειρεύω κάθε μέρα το ίδιο και το ίδιο. Αυτή είναι η ζωή. Αν το κάνεις όμως με προσοχή και ταυτόχρονα την ίδια στιγμή που το κάνεις νιώθεις ότι είσαι σε σύνδεση με κάτι υπέρτερο Ιησού, πιθανόν κάτι να στράψει μέσα σου διαφορετικό. Μπορεί και όχι. Για κάτω σαν άσκηση. Και επομένως η προσπάθειά μας στον δρόμο της μαθητίας, συνεχίζει το κείμενο αυτό από τη δύναμη του Μεγάλου Νου, στον δρόμο της ευδαιμονίας του ουρανού, έγινε ακριβώς το να μάθεις πως θα γίνεις κύριος του εαυτού σου. Και αυτό ξεκινάει από το σώμα σου. Αυτό ξεκινάει από το σώμα σου. Ξέρετε και αυτό είναι κάτι που το έχουμε παρεξηγήσει σε πολλές θρησκείες πνευματικού περιεχομένου, υποτίθεται οι διδασκαλίες κάθε θρησκείας είναι ύψεις του πνευματικού περιεχομένου. Όταν απορρίπτεις το σωματικό κομμάτι του εαυτού σου, απορρίπτεις ένα πολύ μεγάλο μέρος και μένεις λειψός. Αν απορρίπτεις το πνευματικό κομμάτι του εαυτού σου, επίσης είσαι λειψός. Επομένως, μπορεί κάποιος να γυμνάζεται, να ασχολείται με το κορμί του, να κάνει διαλογισμό, να κάνει γυμναστική και τα λοιπά και να μην ασχολείται με την μελέτη, με τη διανοητική του κατάσταση, με τη βελτίωση των συναισθημάτων και των παθών του. Δεν θα δει καμία βελτιωτική κατάσταση. Μπορεί από την άλλη κάποιος να προσεύχεται μέρα-νύχτα, να διαβάζει ιερά κείμενα σε οποιαδήποτε θρησκεία και αν υπάγεται και θέλει να ακολουθεί και να είναι ο ίδιος ένας μη θρησκευτικός άνθρωπος. Εγώ, φίλοι μου, θεωρώ και αυτό είναι η προσωπική μου εμπειρία μέχρι στιγμής. Πιστεύω τα πρώτα 50 χρόνια της ζωής μου να έχω αυτή την άποψη. Μπορεί τα επόμενα 50 να έχω αυτή την άποψη. Αλλά μέχρι στιγμής θεωρώ ότι όλοι μας είμαστε θρησκευτικές φύσεις, όχι με την έννοια ενός συγκεκριμένου θρησκεύματος, αλλά η συνειδησιακή μας κατάσταση έλκεται από κάτι υπέρτερο ημών. Αυτό είναι η θρησκευτική φύση. Και γι' αυτό στα χρόνια για τα οποία μιλήσαμε στην πρώτη διάρκεια, που έδρασαν οι μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι, η φιλοσοφία δεν ήταν κάτι διαφορετικό από τη θρησκεία. Δεν υπήρχε ξεχωριστή επιστήμη. Δεν θεολογούμε. Δεν μιλάμε περί Θεού. Βίωσε τη θεότητα. Δύστηχε, έλεγε ο επίκτητος. Και ο επίκτητος, μάλιστα, έλεγε ότι όταν θέλεις να μιλήσεις, με το υπέρτατο, κλείσαι τις πόρτες των αισθήσεων, μην είσαι μόνος σου σε ένα δωμάτιο και έλα σε επαφή. Και στην επιτουόρουσο μιλία, εκεί που ο ίδιος ο Ιησούς μεταφέρει το μήνυμά του, λέει ακριβώς όταν προσεύχεσαι, κλείσαι τις πόρτες των αισθήσεων, κλείσαι τις πόρτες των αισθήσεων, κλείσαι τις πόρτες των αισθήσεων. Μπορεί οι συντάκτης των Ευαγγελίων να είχαν διαβάσει επίκτητο, ή μπορεί ο επίκτητος να έχει διαβάσει τα Ευαγγέλια. Μου φαίνεται λίγο δύσκολο αυτό, αλλά, εγώ το λέω, οφείλω να το πω, γιατί δεν ήμουν παρόν. Όμως, γιατί θέλω να σας το τονίσω αυτό, ότι το να μείνεις μόνος σου, και γι' αυτό σας έβαλα το κείμενο αυτό περί σιωπής και το να μάθουμε να σταματάμε, το να μείνεις μόνος σου και να προσπαθείς να έρθεις σε επαφή με κάτι καινούργιο, το να μείνεις μόνος και να προσπαθείς να έρθεις σε επαφή με κάτι υπέρτερο Ιησού, δεν είναι ζήτημα της χριστιανικής θρησκείας, της ορθόδοξης, της δυτικής, δεν είναι ζήτημα της συνδουιστικής θρησκείας με τη γιόγκα, την ένωση, δεν είναι ζήτημα της τα ουιστικής θρησκείας, η φιλοσοφίας, γιατί κάποτε σας είπα, η φιλοσοφία και η θρησκεία ήταν ένα. Και απέβλεπαν στο να είναι ο άνθρωπος ολοκληρωμένος. Ακούστε να δείτε, ούτε ευδαιμονικός χρειάζεται να είσαι. Μιλάμε για ευδαιμονία, αλλά δεν είναι αυτό το ζητούμενο, αν το κάνεις με επιδίωξη δεν θα είσαι ποτέ. Ούτε δύστηχης χρειάζεσαι να είσαι, γιατί είσαι απ' το δικό σου το μυαλό που σε αξιολογείς τα πράγματα. Στην ουσία δεν είσαι τίποτα. Ούτε χρειάζεται να θεωρείς ότι εγώ θα είμαι καλός, γιατί θα έχω μια μελλοντική ανταμοιβή σε έναν άλλο κόσμο και σε μια άλλη ζωή. Προσωπικά μπορώ να πιστεύω ότι υπάρχει. Αλλά ούτε έχω καμία διάθεση να πείσω κανέναν, ούτε έχω διάθεση, γιατί δεν γίνεται με τη διανοτική μας λειτουργία, να προσπαθήσω να σας παρουσιάσω αποδεικτικά στοιχεία γι' αυτό. Επομένως, όποιος θεωρεί ότι μπορεί να είναι έτσι και να λειτουργεί με συγκεκριμένο τρόπο για να έχει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα μελλοντικά, τότε δεν θα είναι καλός άνθρωπος τώρα. Το ζήτημα είναι να είμαστε τέλειοι με την έννοια ότι είμαστε ολοκληρωμένοι σύμφωνα με τη δική μας φύση. Και αν η φύση μας είναι να είμαστε περισσότεροι γκρινιάριδες, ας είμαστε έτσι, δεν πειράζει, αλλά να το αποδεχόμαστε και να προχωράμε. Αν αυτό είναι άσχημο για τη ζωή μας, ας το αλλάξουμε, μπορούμε. Αν δεν είναι άσχημο για τη ζωή σου, ακούστε να δείτε ό,τι συμβαίνει με το τσιγάρο. Κάποιος, έχω πολλούς φίλους, κάνει βελονισμό για να κόψει το τσιγάρο. Πάω σε ψυχολόγο για να κόψω το τσιγάρο. Βάζω στο αυτοί μου κάτι και ταυτόχρονα ανάβει το τσιγάρο και ενώ μιλάμε γι' αυτό... Αν δεν θέλεις να κόψεις το τσιγάρο, μην ξεγελάσεις τον εαυτό σου ότι θα κόψεις το τσιγάρο. Δεν πρόκειται να το κόψεις. Αν πραγματικά λάβεις την απόφαση μέσα σου και αυτό πιστείς εσύ ο ίδιος ότι είναι κάτι κακό για τον εαυτό σου, είμαι σίγουρος ότι θα το κόψεις. Αυτό γίνεται, παράδειγμα, και με τα κιλά. Αν εμένα δεν με δυσαρεστεί που με 10 κιλά παραπάνω ή 10 κιλά λιγότερο, δεν πρόκειται να φέρω στα ίσα τα κιλά μου γιατί πραγματικά δεν με ενοχλεί. Και δεν είναι κακό να είσαι 10 κιλά παραπάνω ή 10 κιλά λιγότερο. Καταλαβαίνετε πτι δεν αποδεχόμαστε. Κακό είναι να θεωρείς ότι είσαι μορφωμένος και ότι έχεις 10 διδακτορικά και να θες να το επιδεικνύεις και στην ουσία να μην έχεις καταλάβει τίποτα από τη ζωή. Και η ζωή σου στην καθημερινή δράση να είναι η ζωή ενός αμόρφωτος και ακαλλιέργειου ανθρώπου. Αυτό είναι κακό. Αν είσαι αμόρφωτος και ακαλλιέργειος ανθρώπος, δείξε το αυτό τον χαρακτήρα σου. Είναι πολύ απλό, θα είσαι πιο έντυμος. Όμως το ζήτημα είναι να μάθεις να γίνεις κύριος του εαυτού σου. Επομένως το θέμα της αυτογνωσίας, για το οποίο συνήθως μιλάμε όταν μιλάμε για αυτά τα θέματα, το να γνωρίσω τον εαυτό μου, είδατε από τον Φέδρο του Πλάττονος, αν δεν γνωρίσω αυτό το ποιος είμαι, πώς θα ασχοληθώ με τα υπόλοιπα, είναι ξένα. Όμως το θέμα της αυτογνωσίας για μένα συνδέεται περισσότερο με το ζήτημα της αυτοκυριαρχίας. Μπορείς να κυριαρχείς τον εαυτό σου, μπορείς να γίνεις κύριος του εαυτού σου. Αυτή λοιπόν η προσπάθειά σου στον δρόμο της μαθητίας έγκειται στο να μάθεις να αυτοκυριαρχείς, ώστε να μπορείς να εισέρχεσαι με το νου και με το σώμα σου ως ένα αδιέρετο σύνολο μέσα στον κόσμο της σιωπής και της αρμονίας, μέσα στον κόσμο της αγάπης και της σοφίας. Τότε μόνο θα αρχίσεις να αισθάνεσαι γεμάτος δύναμη, έτοιμος να χρησιμοποιήσεις για καλά έργα την ενέργεια που συλλαμβάνεις και εκπέμπεις μέσα στη σιωπή. Κάτσε εκεί δέκα λεπτά. Τι να σου πει ο άλλος για τα αναδρομικά των βουλευτών, για οποιοδήποτε θέμα της επικαιρότητας. Πέστε μου την αλήθεια τώρα. Αν αντί να είμαστε σε αυτή την όρθωσα που είναι πανέμορφη και είσαστε και θαυμάσοι σαν άνθρωποι, αυτό μου έκανε εντύπωση από την πρώτη διάλεξη. Υπήρχε μια αλληλεπίδραση πολύ θετική για μένα, φεύγω μετά από κάθε διάλεξη χαρούμενος. Και χαίρομαι που αυτό συμβαίνει και σε εσάς. Αν λοιπόν είμαστε σε ένα τέτοιο τοπίο και το κοιτάζαμε για πέντε λεπτά και είχαμε και μια κουτσική θάρα. Θυμάστε ένα τραγούδι του Λοΐζου καταπληκτικό. Τι παραπάνω να φιλοσοφήσουμε, πέστε μου. Και επειδή το θέμα της ησυχίας ή του διαλογισμού, σας λέω, δεν χρειάζεται να προσκτηθεί από καμία θρησκεία, κανένα θρίσκευμα, καμιά φιλοσοφία, κανένα θεσμό ή οργανισμό, κανένας δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ιδιοκτήτης αυτών των ενιών. Σας έχω ένα απόσπασμα από τον Πλούταρχο, φαίνεται κάτω κάτω, περί η ησυχίας, ένα έργο το οποίο δεν έχει διασωθεί ολόκληρο, αλλά σας έχω γράψει αυτό το λίγο κομμάτι. Η ησυχία είναι κάτι σπουδαίο, πέραν τον άλλον και για τη μελέτη της επιστήμης και της φρόνησης. Μιλώ βέβαια όχι για την ψεύτικη και αγοραία επιστήμη, αλλά για τη μεγάλη, εκείνη που εξομοιώνει με Θεό, εκείνον που την αναλαμβάνει. Η Θέωση σαν έννοια μας είναι γνωστή, έτσι, κατ' εικόνα και καθομοίωση. Και μας είναι γνωστή και με τον όρο «Γιόγκα» από τους Ινδουιστές, που σημαίνει ένωση, ενώνο, από το «Γιούγκ» που σημαίνει ζευγνείο, είναι αυτή η ρίζα. Εκείνη, λοιπόν, είναι η μεγάλη επιστήμη που εξομοιώνει με Θεό, εκείνον που την αναλαμβάνει. Να σας πω, αν το λέγει αυτό κάποιος στη σημερινή εποχή και αυτόν και σας έλεγε, «κοίτα να δεις φίλε μου, ωραία, οι σπουδές σου, τα διδακτορικά σου, το επάγγελμά σου, όλα αυτά είναι πολύ καλά, αλλά υπάρχει κάτι που σε συνδέει με τη θεότητα, με την παντότητα, με το όλον, για να μη πούμε κάτι συγκεκριμένο». Θα λέγεις, «τι κάθασαι, μας λες, τώρα εδώ έχασαι Ολυμπιακός, μου λες εσύ για τη Θεότητα». Καλά θα έκανες να το πεις. Κέρδισε ο Ολυμπιακός, πω πω τι πάθαμε. Θα τον παίρναμε για τρελό και θα λέγαμε είναι, μην πω κάποιο χαρακτηρισμό, βρίσκεται αλλού. Και όμως αυτό ήταν το ζητούμενο για τους μεγάλους φιλοσόφους, να εξομοιωθείς με κάτι υπέρτερο εσού. Να εξομοιωθείς με μια δύναμη που συνέχει, συντονίζει τα πάντα. Με μια πηγή από την οποία προερχόμαστε και στην οποία θα καταλήξουμε. Γιατί οι μελέτες, συνεχίζει ο Πλούταρχος, που γίνονται μέσα στις πόλεις και τον όχλο των ανθρώπων, γυμνάζουν τη λεγόμενη εξυπνάδα, που είναι απλώς πανουργία. Θα γίνεις πολύ υφυής, αν πάρεις ένα πτυχίο από ένα πανεπιστήμιο της Ελλάδος, πάς με τα πτυχιακά στην Αμερική, είσαι διδάκτορας, κάνεις με τα διδακτορικά, θα είσαι σπουδαίος. Είσαι υφυής, κατάφερες, σπούδασες. Είσαι ένας μεγάλος γιατρός, ένας μεγάλος πυρηνικός φυσικός. Άνθρωπος έχεις γίνει. Αυτό λοιπόν για τον Πλούταρχο, όχι για εμάς, μακριά από εμάς αυτό, είναι απλώς πανουργία. Έτσι λοιπόν, όσοι γίνονται ικανοί σε αυτές τις μελέτες, αποκτούν διάφορες συμπεριφορές μαγειρεμένες από τις ανάγκες των πόλεων και αναγκάζονται να κάνουν πολλά πράγματα που είναι ενάντια στη φύση και να ασχολούνται με φοβερές δραστηριότητες. Εμείς, πόσα πολλά πράγματα έχουμε κάνει που είναι ενάντια στη φύση και σαν άτομα και σαν κοινωνία, πόσα αρέματα έχουμε κλείσει. Μετά, στην πρώτη πλημμύρα, ζητάμε αποζημίωση από το κράτος, να τη δώσει το κράτος βέβαια. Να μας φορολογήσει και να μας τη δώσει, γιατί κάθε δράση έχει αντίδραση. Γιατί εκείνο που υπάρχει είναι ο νόμος της ανταπόδοσης, που είπαμε νωρίτερα. Όχι με την έννοια ότι αυτό που λαμβάνεις, παίρνεις, γιατί ποτέ δεν θα πάρεις το ίδιο πράγμα. Το τι θα πάρεις, εξαρτάται από ένα σύνολο. Όμως, η κάθε δράση μας έχει αντίστοιχο αντίκτυπο στο σύμπαν. Και όταν λέω σύμπαν, εννοώ και εμάς. Το σύμπαν δεν είναι κάτι ξεχωριστό από εμάς. Αυτό είναι η διαφορά. Οι αστροφυσικοί, παράδειγμα, εξετάζουν το σύμπαν και έχουν αρχίσει τα τελευταία χρόνια να εξετάζουν το σύμπαν. Και από την εσωτερική του πλευρά. Ακριβώς προσπαθώντας να εννοποιήσουν κάποιες θρησκευτικές πεποιθήσεις περί ενότητας του ανθρώπου, με το όλον, με τα διδάγματα της σύγχρονης φυσικής και αστροφυσικής. Αυτό μπορεί κάποιος να το εκφράσει με όρους ιππιστημονικούς. Μπορεί κάποιος, όμως, να σου πει ότι με αυτές τις μελέες, με αυτές τις δραστηριότητες, ο οποίος ασχολείται, θα κάνει πράγματα ενάντια στη φύση του και θα ασχολείται με φοβερές δραστηριότητες. Ενώ, αντίθετα, η απομόνωση, ούσα ένα γυμναστήριο σοφίας, είναι αγαθή δημιουργός του ήθους, πλάθοντας και ανακατευθύνοντας τις ψυχές των ανθρώπων. Η ησυχία είναι η διαπλαθμή. Δεν πάνε να πας σε όσες σχολές θέλεις για αυτοβελτίωση, να παρακολουθήσεις τις τελετές οποιασδήποτε θρησκείας. Αν βγεις μετά και συνεχίζεις την καθημερινή σου δραστηριότητα, με τον τρόπο που την έκανες, τσέμπατα κάνεις. Είναι σαν το λουτρό του Αρίστονος. Θυμάστε ότι σας έλεγα πως έκλαινε τις ομιλίες του ένας φιλόσοφος. Είναι σαν το λουτρό του Αρίστονος. Είναι σαν το λουτρό του Αρίστονος. Θυμάστε ότι σας έλεγα πως έκλαινε τις ομιλίες του ένας φιλόσοφος. Ότι τα λόγια, τα φιλοσοφικά λόγια, οι διαλέξεις, όλα αυτά τα διδάγματα, είναι σαν το λουτρό. Αν πραγματικά δεν σε καθαρίζει, είναι άχρηστο. Ο Πλούταρχος, λοιπόν, θεωρούσε ότι από μόνος είναι το γυμναστήριο της σοφίας μας. Γιατί όμως, γιατί τίποτα σε αυτές, στις ψυχές, δεν μπαίνει εμπόδιο ως προς την αύξησή τους, ούτε κάμπτονται ως προς την ευθυντητά τους, πέθοντας συνεχώς πάνω σε πολλούς και μικρούς περισπασμούς, όπως συμβαίνει με τις ψυχές που παραμένουν στις πόλεις. Αντίθετα, ζώντας τον καθαρό αέρα και τον περισσότερο καιρό μακριά από τους ανθρώπους, στέκονται όρθιες και βγάζουν φτερά, καθώς αρδεύονται από το βιέστατο και το φιέστατο ρεύμα της ησυχίας, εντός του οποίου τα μαθήματα του νου είναι θεϊκότερα και η όραση καθαρότερη. Και αυτός είναι ο λόγος, σύμφωνα με το Πλούταρχο, εγώ δεν θέλω ούτε να συμφωνήσω, ούτε να διαφωνήσω, που από τα ιερά των θεών, όσα καθυρώθηκαν από τους αρχαίους χρόνους, σε έρημες περιοχές τα ίδρυσαν οι Παλαιοί, ιδίως δε τα ιερά των Μουσών και του Πανός και των Ιμφών και του Απόλλωνος και όλων των θεών που είναι κύριοι της μουσικής, αντιλαμβανόμενοι όπως πιστεύω, την διάκριση μεταξύ της αληθινής καλλιέργειας από τις φοβερές και μυαρές βλάβες που συμβαίνουν στις πόλεις. Σήμερα δεν μπορούμε να πούμε σήκω φύγει απ' τη πόλη, αν και να σας πω κάτι και πάνω σε αυτό. Όποιος μπορεί να το κάνει και μπορεί να βιοποριστεί σε μία μικρότερη πόλη, ας πάει σε μία μικρότερη πόλη. Θα μου πεις πώς θα γίνει αυτό. Τι δουλειά σου πάνω σε μία μικρότερη πόλη. Το καταλαβαίνω αυτό. Όμως δεν νομίζω ότι είναι κάτι τελείως, έξω από τη δυνατότητα. Και τώρα δεν μιλάω. Εγώ κλείνω σε λίγο 50 χρόνια ζωές, δεν μιλάω για τον εαυτό μου. Θα είναι δύσκολο. Αλλά ένα παιδί που είναι 20 χρονών, 25 έχει τελειώσει, ένα πανεπιστήμιο έχει μία τέχνη στα χέρια του ή γνωρίζει μία επιστήμη, γιατί δεν αναζητάει και δεν το παροτρένουμε εμείς οι μεγαλύτεροι, υποτίθεται, να αναζητήσει μία ζωή σε μία μικρότερη πόλη. Και αντί να κάνουμε αυτό, τι τους λέμε. Παιδί μου, εδώ δεν είναι καλή η μισθή, πήγε να δουλέψεις στο Λονδίνο να βγάζεις λεφτά. Το στόλουμε για καλύτερα το παιδί μας στο Λονδίνο. Δεν ξέρω, μπορεί να είναι καλύτερα. Όμως, πιστεύω ότι αν ζούσε ο Πλούταρχος αυτά τα χρόνια, θα έλεγε... Καθίστε, καθίστε, ωραία. Δεν πειράζει. Ο Πλούταρχος θα μας έλεγε, πήγαινε ρε παιδάκι μου σε μία μικρότερη πόλη. Και γι' αυτό τα ιερά των θεών, όντως, από τους Μικηναϊκούς χρόνους, γινόντουσαν αρκετά χιλιόμετρα έξω από τα κέντρα των πόλεων. Στο Άργος, παράδειγμα, των Ιραίων, είναι 13-17 χιλιόμετρα μακριά και σε άλλες πόλεις. Λέω για το Άργος, γιατί εκεί ο Ιωρόδοτος μας έχει διασώσει, διαδραματίστηκε η ιστορία του Κλέοβη και του Βίτονα. Τους έχετε ακούσει κανένας αυτούς τους δυο ανθρώπους. Ήταν μία αγαπημένη ιστορία του πατέρα μου. Και θα θέλω να σας την πω τώρα με την ευκαιρία. Επιτέλειως λέγεται, σκλά. Ξέρετε φυσικά ότι στον Κρύσο, τον μεγάλο βασιλιά, είχε πάει ο Σωφός Σόλων και κουβεντιάζαν λοιπόν για την ευδαιμονία και το πιο συνευτυχεί στη ζωή. Και ο Κρύσος θέλησε να του δείξει τα παλάτια του, τους θησαυρούς του, τις παλακίδες του. Και να του πει, έλα ρε Σόλων εδώ πέρα, για πες μου τώρα. Έχεις γνωρίσει και το λέγε φαντάζομαι με τέτοιο ύφος, γιατί θεωρούσε μια καταφατική απάντηση ότι θα δοθεί. Έχεις γνωρίσει κανέναν ευτυχέστερο από μένα. Τώνησα λάθος τη λέξη. Και εκεί λοιπόν ο Σόλων, αφού του που περιέγραψε πρώτα την ιστορία του τέλου του Αθηναίου, τον έχετε ξανακούσει τον τέλο με δύο λάμδα. Το Ουλία Λιμοτέλο ή περισσότεροι. Τον τέλο του Αθηναίου όχι. Ο τέλος του Αθηναίου λοιπόν, αρχίζει και λέει ο Σόλων ήταν ευτυχέστερος από σένα. Είχε μεγαλύτερο παλάτι από μένα. Όχι. Περισσότερες γυναίκες από μένα. Και κακάσχημη. Είχε περισσότερα παιδιά από μένα. Εγώ είχα 256. Όχι τα Νόθα. Όχι λέει δεν ήταν αυτό. Γιατί ήταν ευτυχέστερος. Ο τέλος ο Αθηναίος, ήταν ένας απλός πολίτης της Αθήνας. Γέννησε παιδιά. Πολέμησε στην Αθηναϊκή Φάλαγγα. Και γύρω στα 50 του. Μπροστά στην πρώτη γραμμή. Που η πρώτη γραμμή στην Φαλάγγα ήταν για τους πραγματικά ανδρίους μαχητές. Και τους στρατηγούς. Ο στρατηγός πάντα καθόταν στην πρωστινή γραμμή δεξιά. Κρατούσε με το αριστερότηνα σπίδα. Και ήταν το ακάλυπτο μέρος τους εχθρούς. Τώρα τα τελευταία χρόνια η στρατηγή είναι αλλού. Και ίσως έτσι πρέπει. Γιατί αν η κεφαλή εξαφανιστεί, τι θα γίνει με τον πόλεμο. Έχει αλλάξει και ο πόλεμος και το ήθος του πόλεμου. Λοιπόν, ο τέλος ο Αθηναίος συνεχίζει ως όλον ας λοιπόν. Έζησε μια φυσιολογική ζωή. Βρέθηκε σε μια μεγάλη μάχη. Και σκοτώθηκε ένδοξος στη μάχη. Γύρισε ισορώς του στην Αθήνα. Τον θάψαμε με τιμές στον κεραμικό. Και όλοι καλοτύχιζαν τα παιδιά του και τη γυναίκα του. Τους βλέπαν, χαιρόντουσαν και έλεγαν τι σπουδαίος άνθρωπος ήταν ο πατέρας τους. Δεν μου τα λες καλά λέει. Καλά εντάξει, ο τέλος ήταν ευτυχέστερος από εμένα, έτσι το βλέπεις. Κανέναν άλλον πιο ευτυχή, ξέρεις. Ε, ξέρω μωρέ καμιά πεντακοσταρία, αλλά να σου πω για δύο. Ποιους λέει. Δύο αδέρφια, τον Κλέοβη και τον Βίτονα. Και τι κάνανε αυτοί λέει. Α, λέει, τα αδέρφια αυτά, ήτανε ανδροί και δυνατοί και αγαπητοί στην πόλη. Και είχαν τη τύχη να έχουν τη μαμά τους ιαίρια της Ίρας. Και όταν ήταν οι γιορτές λοιπόν και θα έπρεπε όλοι οι πόλοι από το Άργος να φύγουν πομπί. Με τραγούδια και με χαρά, μικροί μεγάλοι. Καταλαβαίνετε πως ζούσαν αυτοί οι άνθρωποι. Και πως ζουν ακόμη κάποιοι πολιτισμοί, αν έχουν μείνει πολιτισμοί αγνοί και αμόλυντοι από τον δικό μας πολιτισμό. Πηγαίνοντας λοιπόν, θέλοντας να πάνε στο Ιερό της Ίρας, διαπίστωσαν ότι τα βόδια που θα έστερναν το αμάξι ήταν στο χωράφι ακόμη. Και πήγαν τα παιδιά. Μπράβο που το θυμάστε. Τα παιδιά λοιπόν είπαν μάνα μη σε πειράζει. Δέθηκαν το κάρο και πήγανε 15 χιλιόμετρα τη μάνα τους. Και όλη η πόλη να τους επιφημεί. Λέει και πού είναι η ευτυχία τους. Κάτσε μη βιάζεσαι. Βιαζόταν. Ή ξέρετε, οι αρχαίοι Έλληνες τους άρεσε να συζητάν και τους άρεσε να συζητάν και με ένα ποτήρι κρασί νερωμένο. Και τους άρεσε να συζητούν με μουσικές και φορώντας ελαφρά ρούχα και όχι κουστούνια. Που κάμισα στενά. Ευτυχώς δεν φοράμε γραβάτα τώρα. Να είναι καλά ο πρωθυπουργός μας που είμαστε. Πηγαίνοντας λοιπόν στο ιερό τους επεφημούσαν. Φτάσαν το βράδυ. Έγιναν οι γιορτές. Και το βράδυ πήγε η μητέρα τους ιέρια μέσα στο ναό και προσευχήθηκε στη Θεά. Και παρακάλεσε, Θεά μου λέει, συγκινημένη και αυτή από τη δράση των τέκνων της, Θεά μου λέει, δώσε στους γιους μου ότι είναι καλύτερο για αυτούς. Και οι γιοί κοιμήθηκαν και το επόμενο πρωί δεν ξύπνησαν. Τους στήσαν ένα άγαλμα για τον καθένα και τους γιορτάζαν σαν παράδειγμα ανδρείας, θάρους, στοργής, υιεικής. Αυτοί λοιπόν ήταν οι ευτυχείς άνθρωποι για τις αρχαίους Έλληνες. Και ξέρετε τις ιστορίες του Ηροδότου. Δεν τις διαβάζαν οι αρχαί Ελληνες όπως συνήθως κάνουμε τώρα. Τώρα εφημισμός είναι αυτό, κανένας δεν διαβάζει τον Ηρόδο του. Στα παιδιά μας τον Ηρόδο του θα πρέπει να πάρουμε σε μια ωραία νεοελληνική μετάφραση και να λέμε πάνω να διαβάζεις, όχι για να μάθεις ιστορία. Αυτό είναι το πρόβλημα με εμάς. Δεν διαβάζεις Ηρόδο του για να μάθεις ιστορία. Διαβάζεις γιατί μέσα από αυτό θα διαπλάσεις ήθος. Επομένως, θα μπορούσαμε να πάρουμε τον Ηρόδο του και να δούμε όλες αυτές τις σπουδαίες ιστορίες που πλάθουν το ήθος των ανθρώπων. Αυτοί λοιπόν ήταν ο Κλειόβης και ο Βίτονας, να τους θυμάστε. Και βέβαια, μέσα στον Ηρόδο του περιλαμβάνονται πολλά τέτοια χωρεία που εξυμνούν την ανδρεία και την αρετή του εναρέτου ανδρός. Και ξέρετε το «ανίρ» σαν έννοια, τώρα θα ξαναβγώ γιατί θέλω πάλι εκτός του κειμένου, ας το πούμε έτσι, συνδέεται με το «άνο» και με την εναντίωση και επειδή υπάρχει και το δέλτα, ανωβρία, είναι η εναντίωση στην αδικία στην ουσία. Ετιμολογικά, το να είσαι ανδρείος και δεν σημαίνει να είσαι γενναίος, για να μην αφήσουμε τις κύριες απ' έξω, το να είσαι γενναίος στη ζωή είναι να εναντιώνεσαι σε ό,τι είναι αντίθετο στο δίκαιον, το διαιών. Το θυμάστε στην πρώτη που σας είπα την ατιμολογία των δίκαιων, ότι είναι αυτό που περνάει διαμέσα πάντων, διαμέσω πάντων, έτσι. Επομένως, το να είσαι ανδρείος στη ζωή, δεν σημαίνει ότι είσαι μποντιμπιλτεράς και μπορείς να πλακώει στρεις, όταν σου πειράξουν τη κοπέλα σου, όχι. Είναι να έχεις το ηθικό σθένος, τη γεναιότητα, να αντιταχθείς σε μια αδικία, στην αδικία. Εμείς, δυστυχώς, λυπάμαι που το λέω, δεν έχουμε αυτό το σθένος οι περισσότεροι στις σύγχρονες κοινωνίες. Και όχι μόνο τις δυτικές. Γιατί μιλήσαμε στην προηγούμενη διάλεξη για την Κίνα. Όμως, μεγαλύτερη μόλυση περιβάλλοντος από τις πόλεις της Κίνας, τις μεγάλες πόλεις της Κίνας, δεν υπάρχει. Δηλαδή, αυτός ο λαός, αυτός ο πολιτισμός που άφησε τόσα διαμάδια πνευματικότητας, πλέον βιώνουν μια ζωή αβίωτη. Με μάσκες, για να βγουν να αναπνεύσουν στον πεκίνο. Για να δούμε τι άλλο υπάρχει στην επόμενη διαφάνεια. Αυτό του πλούταρχου σας άρεσε για την ησυχία? Αυτό... Α, μπράβο! Σωστό! Το τέλος είναι το ζήτημα. Δεν είναι ο σκοπός αυτό, αλλά να σας πω. Το τέλος της συζήτησης, αφού λέει λοιπόν αυτή ήταν ευτυχαίστερη από σένα, ήταν αυτό που το ξέρετε, και εσείς το ξέρετε, ρωτάτε αλλά θα το θυμηθείτε τώρα, είναι ότι κανέναν δεν μπορείς να μακαρίζεις... Έτσι μπράβο! Αν δεν δεις το τέλος του... Έτσι! Όταν τελειώσω θα έχουμε μικρόφωνα και θα ρωτήσετε όλοι. Έτσι, θέλετε να ρωτήσετε κάτι συγκεκριμένο τώρα? Ωραία, η φίλη μας διαφωνεί με την έννοια ότι δεν της αρέσει... Τι σημαίνει διαφωνή, αφού έτσι πεθάνανε. Αυτό ήταν πραγματικό γεγονός. Ακούστε λοιπόν, η φίλη μας διαφωνεί... Θα το κάνουμε αυτό σε λίγο, αλλά ας πάρουμε μια γεύση τώρα. Η φίλη μας διαφωνεί γιατί λέει... Μα κάτσε ρε παιδάκι μου. Μας λες τώρα ότι δύο παλικάρια είκοσι χρονώ, δύο μέτρα με γαλανά μάτια και με κάτι μπράτσα σαν του Ηρακλή, πεθάνε το βράδυ να κοιμηθούν και δεν ξεκίνησαν το βράδυ και ήταν ευδαιμονικά. Η ζωή μας είναι η ζωή μας η συγκεκριμένη από τη στιγμή που γεννιόμαστε, μέχρι που υπάρχουμε σε αυτόν τον κόσμο. Τα παιδιά λοιπόν αυτά τα είκοσι χρόνια που έζησαν, και ειδικά την χρονιά εκείνη, ήταν ευτυχισμένα. Ζήσαν ένα απόγευμα που όλοι οι πόλοι τους τους επεφημούσε. Δεν υπήρχε κάτι σπουδαιότερο στην κλίμακα αξιών αυτής της κοινωνίας, το να σε επεφημούν για την ανδρεία σου και να τους πετάνε άνθρωποι και να λένε Μπράβο παιδιά, δεν υπάρχει καλύτερος από σένα, δεν υπάρχει τελειότερος άνθρωπος από σένα. Καταλαβαίνετε ποιο είναι η διαφορά, είναι θέμα ήθους. Το ήθος αυτής της κοινωνίας λοιπόν ήταν ότι ο ευτυχής άνθρωπος αυτή τη στιγμή μπορεί να πεθάνει. Και αυτό ξέρετε τι δείχνει, κάτι που δεν μπορούμε να το σκεφτούμε και γι' αυτό ρωτήσατε. Εμείς σήμερα δεν έχουμε αποδεχτεί και δεν βρισκόμαστε σε μια αρμονική σχέση με την ιδέα του θανάτου. Και γι' αυτό οι περισσότερες θρησκείες προσπαθούν υποτίθεται να διώξουν αυτό το πρόβλημα του άνθρωπου. Και είπαμε για τον επίκουρο, άφοβον ο Θεός, θυμάστε κανείς το επόμενο της τετραφαρμάκου. Ανείποπτον ο θάνατος. Α, έπρεπε να σας βάλω και διαγώνισμα σήμερα. Ειδικά σε όσους πήρατε της διαφάνειας. Βέβαια, ο κρίσος έμεινε γιατί ήταν παράδειγμα προς αποφυγή και επειδή οι φίλες μας εδώ ξέρουν και το πώς τελεύτησε τελικά. Πάνω στην πυρά. Θα τα πούμε αυτά σε λιγάκι. Λοιπόν, ας πάμε στην επόμενη διαφάνεια και θα τα κουβεντιέσουμε. Εδώ λοιπόν θέλω να βάλω ένα στοιχείο ακόμη που δεν έχουμε εξετάσει. Και θα ήθελα να το εξετάσουμε και αυτό για να σας δώσω ακριβώς ένα έναυσμα, να ανοιχθεί το μυαλό σας και γενικά η διάνοια σας και σε ένα άλλο πνευματικό κομμάτι. Μιλήσαμε για αρχαία ελληνική φιλοσοφία, μιλήσαμε για αρχαία κινέζικη φιλοσοφία. Εδώ αυτά τα οχτώ στάδια είναι τα οχτώ στάδια της πνευματικής καλλιέργειας, σύμφωνα με το σύστημα Γιόγκα του Παταντζέλη. Όσοι φίλοι και φίλες έχετε κάνει Γιόγκα, προφανώς να το ξέρετε. Γιατί σας τα έχω εδώ να τα δείτε και να τα κουβεντιάσουμε. Γιατί θα θέλαμε να διαλυθεί και μια προκατάληψη, μια παρανόηση για το τι είναι και αυτό το σύστημα άσκησης. Είναι ένα σύστημα καλλιέργειας και αυτό. Είναι το σύστημα καλλιέργειας λοιπόν των οχτώ μέρων. Και το πρώτο λέγεται Γιάμα και Νιγιάμα. Και στην ουσία είναι κανόνες και χαλιναγωγήσεις των παθών και των ενστίκτων. Είναι με άλλα λόγια τα πρέπει και τα μη. Τα do's και τα don'ts. Και αυτή είναι η βαθμίδα που προηγείται όλων των άλλων. Σε κάθε σύστημα πνευματικό, φιλοσοφικό ή θρησκευτικό, αυτή η βαθμίδα είναι η που προηγείται όλων των άλλων. Θυμάστε κάποιο σύστημα που να ξεκίνησε με 10 εντολές. Και βέβαια από ότι ξέρουμε παρέμεινε εκεί. Δεν έχει διασωθεί τουλάχιστον ότι έγινε κάποια άλλη δυσκαλειέργεια. Πέρα από το Γιάμα και Νιγιάμα λοιπόν, το δεύτερο στάδιο, και εδώ θα ήθελα να σας κάνω μια παρένθεση. Δεν σημαίνει ότι αυτά τα στάδια είναι χρονικά το ένα επόμενο από το άλλο. Για να μην υπάρχει μια παρανόηση. Ταυτόχρονος μπορείς να ασκείσαι σε όλα αυτά τα στάδια. Δηλαδή πρώτα απ' όλα να προσπαθείς να έχεις κάποιους ηθικούς κανόνες. Οι ηθικοί κανόνες για παράδειγμα ήταν η δασκαλία του Κομφούκιου. Κάνε εκείνο, μη κάνεις το άλλο, να είσαι ενάρρετος, ο ορθός δρόμος. Όταν περάσεις αυτό το στάδιο, έρχεται η δασκαλία του Λάου Τσε, του Τάου Τε Τσιγγ, που λέει ακολούθα το ρυθμό της φύσης, σαν κυματισμό. Προϋποθέτει όμως να έχεις ηθικό ανάστημα σαν άνθρωπος, όχι να ηθικολογείς, να έχεις ηθική δύναμη. Το δεύτερο στάδιο λοιπόν, όχι χρονικά, είναι το στάδιο που λέγεται ασάνα. Και ασάνα εμείς το έχουμε σαν τις ασκήσεις, τις σωματικές στάσεις της γιόγκα. Και αυτό είναι απλώς η σωματική άσκηση για τον έλεγχο του σώματος. Γιατί σας είπα προηγουμένως από το κείμενο της δύναμης του Μεγαλού Νου, ότι το πρώτο στάδιο είναι να μπορέσουμε να κυριαρχήσουμε σωματικά στον εαυτό μας. Μπορείς να κάτσεις μία ώρα ακίνητος ή μία μέρα ακίνητος, ο Σοκράτης μπορούσε. Μπορείς ταυτόχρονα να προσεύχεσαι, να είσαι ενωμένος με κάποια πηγή φωτός ή με το νοσητωρικό εαυτό σου. Ο Σοκράτης μπορούσε, ο Παταντζαλή μπορούσε. Το δεύτερο στάδιο λοιπόν είναι οι σωματικές ασκήσεις. Και εδώ, στις Γιόγκα Σούτρας, ήταν τα κείμενα κάποιες στίχοι, τους οποίους κατέγραψαν οι μαθητές του Παταντζαλή. Λέει ότι η ασάνα είναι απλώς μία στάση άνετη αλλά σταθερή. Δεν αισθάνουν και καλά το πόδι πίσω από το κεφάλι ή το άλλο από εδώ, το χέρι και τα λοιπά. Αυτά τα κάναν στη συνέχεια μαθηταίες με τα χρόνια και τα λοιπά, τροποπούσαν τις στάσεις. Αλλά στην αρχή, η στάση ποια είναι, κάτσε κάτω και ησύχασε λίγο τον εαυτό σου. Είναι αυτό που λέει το Ζεν στην ουσία, που λέει Ζαζέν λέγεται, κάτσε απλώς και στάσου. Τίποτα άλλο, κάτσε. Αυτό είναι το δεύτερο στάδιο λοιπόν. Συνεχεία, έχουμε ένα τρίτο στάδιο που λέγεται Πραναγιάμα, έλεγχος της αναπνοής. Αυτό αφορά τη συγκεκριμένη διδασκαλία. Το Παρατιαχάρα, που είναι η απόσυρση των αισθήσεων. Οι Ινδουιστές θεωρούσαν ότι μπορούμε οι άνθρωποι, σαν την χειροκρότητα, θεωρούσαν ότι μπορούμε οι άνθρωποι, σαν την χελώνα που αποτραβάει τα μέλη της μέσα στο καβούκι, να αποσύρουμε τις αισθήσεις μας. Να αποσύρουμε, έτσι, η απόσυση των αισθήσεων από τα πράγματα του κόσμου αυτού. Και μετά υπάρχουν διάφορα στάδια, δαρανά συγκέντρωση, διανά διαλογισμός, που αυτή η σαν σκρητική λέξη, διανά, έγινε στα κοινέζικα τσαν και αυτή η λέξη τσαν στην Ιαπωνία έγινε ζεν. Αυτή η λέξη που βλέπετε εδώ. Και μετά το σαμάντι που αφορά την υπερσυνείδηση και μια τελευταία κατάσταση, που εδώ την έχω σημειώσει έτσι γιατί, φίλοι μου, αυτές οι καταστάσεις είναι καταστάσεις που δεν μπορείς να μιλήσεις για αυτές ή να τις διδάξει κάποιος. Είναι καταστάσεις που μπορείς να βιώσεις. Αν μπορείς να το βιώσεις, αν έχεις ασκήσεις τον εαυτό σου. Η κατάσταση κεβάλγια, λοιπόν, αποτελεί το υπέρτατο στάδιο πλήρους αποδέσμευσης από τον κόσμο αυτόν, υποδελώνοντας την κατάσταση ενός μυστικού γάμου, ένωσης, σας είπα, γιόγγκα αυτό σημαίνει και αυτό σημαίνει και θρησκεία. Ρε, το πρόθεμα ρε, που σημαίνει ξανά και λιγκάρε, είναι το ρήμα που σημαίνει ενώνου, ξαναενώνου. Αυτό σημαίνει θρησκεία. Το yug, το πρόθεμα το σανσκριτικό, είναι ακριβώς το ίδιο. Είναι λοιπόν μια μυστική ένωση μέσα μας για την οποία όμως ελάχιστα μπορούν να ειπωθούν με τα λόγια. Όμως θα θέλαμε να πούμε παραπάνω κάποια πράγματα για το yama και niyama. Γιατί αυτό δεν είναι θέμα ινδουιστικής φιλοσοφίας. Αυτά αναλύονται περισσότερο στη μετάφραση που έχω κάνει του Αβαντούτα Gita, του τραγουδιού της ελεύθερης ψυχής. Όμως για τον άνθρωπο που επιθυμεί να καλλιεργεί στον εαυτό του, να συμπορευθεί και τελικά να ενωθεί με το υπέρτατο, και αυτό ανεξάρτητα από ποια φιλοσοφική ή σκεφτική άποψη βλέπει τα πράγματα, απαιτείται μια αγωγή γενικής αξίας και σπουδαιότητας. Και γι' αυτό σας έχω βάλει εδώ την φράση που την είπαμε στην πρώτη διάλεξη, το ήθος ανθρώπο δαίμον του Ηρακλήτου. Για τον άνθρωπο το πεπρωμένο του ή ο Θεός του είναι το ήθος του και όπου ήθος εσείς καταλάβετε το σύνολο των τάσεων, των διαθέσεων, των σκέψεων, των συμπεριφορών μας, των ρωπών μας, όλων αυτών που συγκροτούν τον χαρακτήρα μας και την εκδήλωση του χαρακτήρας μας στην καθημερινή ζωή. Οι χαλιναγωγήσεις λοιπόν και οι καταναγκασμοί είναι το πρώτο στάδιο και οι χαλιναγωγήσεις, καταναγωγήσεις, κοιτάξτε το αυτό θα σας θυμίσουν πολλά πράγματα από διάφορες παραδόσεις και διάφορες θρησκείες. Το πρώτο είναι να μην κάνεις κακό σε κανένα πλάσμα. Αυτό ο Γκάντη είναι που υποστήριζε η μη βία και η σανσκριτική λέξη προφέρεται αχιμσά. Αυτή η έννοια λοιπόν σημαίνει, μπορούμε να τη μεταφράσουμε στον εαυτό μας, σαν εντολή στον εαυτό μας, δεν βλάπτο. Το πρώτο πρώτο πρέπει να κάνουμε, οι γιατροί όλοι ορκίζονται σε αυτό. Του ακολουθούν όλοι αυτό. Δεν θα έπρεπε να του ακολουθούν. Είναι απαλή η μουσική που ακούγεται φτυχώς οπότε δεν έχουμε χρόνο. Δεν βλάπτο. Το δεύτερο, σαν εσωτερική εντολή στον εαυτό μας, δεν ψεύδομαι. Το καθήκον είναι να λέω την αλήθεια, σάτια. Και το τρίτο, μην κλέψεις. Και εδώ δεν είναι να μην κλέψω μόνο το στυλό του διπλανού μου, ή το χαρτοφύλακά του, ή το λάπτοπ του, ή τα χρήματά του. Είναι να μην σφαιτερίζω με κανένα αγαθό του άλλου, που σημαίνει ούτε την ελευθερία του, ούτε τη χαρά του, ούτε τις σκέψεις του, ούτε τις θρησκευτικές, φιλοσοφικές ή άλλες πεποιθήσεις του. Αστέγεια. Μην κλέψεις. Και είναι άλλες δύο. Γιατί είναι πέντε αυτές οι εντολές. Μην είσαι λάγνος. Μην είσαι σεξουαλικά ακρατής. Δεν σημαίνει ότι θα απέχεις από την ερωτική πράξη. Μπορεί σε πολλές θρησκείες να θεωρήθηκε ύψιστη επίτευξη η αποχή, ας πούμε, των μοναχών, σε διάφορες θρησκείες, από την ένωση με το αντίθετο φύλο. Όμως αυτή η εντολή, όταν γίνεται έξω από τον εαυτό σου και σου επιβάλλεται, δεν θα λειτουργείς ποτέ μέσα σου. Το βασικό είναι να καταλάβεις ότι μπορείς να απελευθερωθείς από τη δουλειά του σεξουαλικού σου ενστίκτου. Να καταλάβεις ότι είναι ένα ένστικτο. Θυμάστε ότι είχαμε πει στη πρώτη διάλεξη για το περιεχόμενο της ψυχής μας και την απεικόνιση ως ινιόχου με δύο άρματα. Με ένα άρμα με δύο άλογα. Το ένα άλογο είναι το λευκό, το επιθυμητικό, έτσι. Αυτό μπορούμε να το κατευθύνουμε εύκολα και το άλλο, το μαύρο, το βουλτικό είναι λίγο πιο δύσκολα, έτσι. Και το επιθυμητικό είναι ο σύνδευος μεταξύ του αναβάτη, του ινιόχου και του μαύρου αλόγου. Τα ένστικτά μας, κακά τα ψέματα, αν τα αφήσουμε ανεξέλεγκτα, αυτά θα πάνε το άρμα μας όπου θέλουν αυτά. Είναι πιο δυνατό το μαύρο άλογο. Όμως το άσπρο άλογο επικοινωνεί καλύτερα με τον ινίωχο, με το διανοητικό μας κομμάτι. Αν αυτά και τα τρία λοιπόν επιτελεί το καθένα τη λειτουργία του, το μαύρο άλογο θα σου δώσει ορμή για τη ζωή, το άσπρο άλογο θα επακούει στον ινίωχο και έτσι όλο το όχημα του εαυτού σου θα πορευθεί καλύτερα στη ζωή. Δεν είναι ωραίο να το σκεφτώ με αυτή την παρομοίωση. Επομένως, δεν χρειάζεται να απαίχεις. Αν θέλεις να απαίχεις, ας απαίχεις. Όμως πρέπει να απελευθερωθείς από τη δουλειά του σεξουαλικού ενστυού του. Και σαν εντολή στον εαυτό μας λοιπόν, ζω με αγνότητα. Μπραχμακάρια είναι η σαρασκριτική λέξη. Και η πέμπτη λοιπόν εντολή είναι να μην είσαι φιλάργυρος ή πλεονέκτης. Και αυτό στην ουσία, αν το μεταφράσουμε με θετικό πρόσημο, δεν είναι μην είσαι πλεονέκτης. Είναι η παρότρινση να είσαι γενεόδωρος. Και αυτό σημαίνει να μην προσκολάσεις στα υλικά ή πνευματικά σου αποκτήματα. Και να προσφέρεις απλόχερα σε όποιον τα έχει ανάγκη. Και αυτό σαν εσωτερική παρότρινση, μπορεί να το λέμε στον εαυτό μας, ζω με λυτότητα. Απαριγκράχα είναι η σαρασκριτική λέξη. Ζω με λυτότητα. Αυτό πιστεύω, άσχετα αν έχεις 500.000 ευρώ εισόδημα τον χρόνο, ή 10.000 ευρώ εισόδημα τον χρόνο, μπορείς να το ακολουθήσεις. Εδώ ξέρετε πάλι ποιο είναι το πρόβλημα. Οι άνθρωποι που δεν έχουμε υψηλά εισοδήματα, προσπαθούμε και λέμε ζούμε λυτά, όμως μέσα κάτι μας τρώει και λέει, άχ, αν είχα λίγο παραπάνω, εγώ θα περνάμε μερσεντές, ή θα περνά το τζιπάκι που μου λείπει. Επομένως, ζει με λυτότητα, αλλά δεν έχει ακολουθήσει εσωτερικά την παρόντρυνση αυτή. Θα θέλε να ζει πλουσιοπάροχα. Και αντίστοιχα, κάποιος που έχει χρήματα, δεν σημαίνει σώνι και καλά ότι είναι δούλος των χρημάτων του. Γιατί σας είπα πάλι, δεν σημαίνει ότι πρέπει αν έχει τύχη ή έχεις παλέψει, έχεις αγωνιστεί και έχεις μια περιουσία, να τα πουλήσεις όλα και να φύγεις. Απλώς μπορείς να μην είσαι προσκολημένος στα αποκτήματά σου. Και φυσικά, αν θέλεις και εκκρίνεις ότι μπορείς να ζεις και με λυσγότερα χρήματα, πήγαινε ανονίμως και άφησε τα χρήματα αυτά σε μια οικογένεια που ξέρεις ότι δεν έχει να φάει, που ξέρεις. Ή πάρε σε κάποιον δήμο που του λείπει ένα όχημα ή κάποια άλλη υποδομή και τα λοιπά, πρόσφερε ένα χρηματικό ποσό, χωρίς κανένας να ξέρει ποιος είσαι. Εσύ ξέρεις τι έχεις κάνει. Και ζεις λοιπόν και με 10.000 λιγότερα. Κάντε αυτό. Πότε πραγματικά ζεις με λιτότητα και εδώ τώρα να σας πω και μια ιστορία πάλι από τον Ιερόδο, επειδή σας άρεσε πολύ και εγώ θέλω να δω το κοινό τι θέλει για να τον ευχαριστούν οι ομιλίες μου. Στην Σάμου υπήρχε ένας τύρανος ο πολικράτης. Ήταν τύρανος όταν έγινε το Ευπαλλήνιο Όριγμα. Ξέρετε που είναι ιδίοδος στο βουνό, που εκείνα τα χρόνια, μιλάμε για έκτο προχριστού αιώνα, είναι μηχανικοί, ασχολήθηκαν από τη μία στην άλλη άκρη και έχει ελάχιστη διαφορά, είναι φοβερό για την εποχή και για σήμερα ακόμη. Αυτός ο πολικράτης ήταν τόσο σπουδαίος, μας λέει ο Ιερόδοτος, που μπορούσε να εμπνειαστεί μόνο με τη δύναμη του Μίνωα. Η Σάμος εκείνη την εποχή ήταν κοσμοκράτηρα. Είχε πολλές τριήρεις, είχε πολύ δύναμη ο πολικράτης και ο πολικράτης βέβαια επικοινωνούσε με ραβασάκια με τον Φαραώ της Αιγύπτου, τον τότε Φαραώ, ο οποίος πιθανόταν και ελληνικής καταγωγής ή ελληνικής παιδείας, γιατί φαντάζομαι δεν επικοινωνούσαν στα ιερογλυφικά. Όταν λοιπόν ο πολικράτης σαν τον Κρύσο και αυτός, γιατί ανοίγω πάλι μια παρένθεση, όταν έχεις πράγματα θες και να τα επιδεικνύεις. Είναι η ανθρωπινή ματαιοδοξία, όταν έχω το αμάξι το φοβερό, θα το πλένω και θα βγαίνω, αλλά μπορεί να μην έχω πληρώσει τη δόση, παράδειγμα, που χρωστάω για το αμάξι, αλλά θέλω να το επιδεικνύω. Όπως λοιπόν ο Κρύσος ήθελε να επιδείξει στο Σόλωνα τα επιτεύματα και τα αποκτήματά του και ο πολικράτης έγραφε στον Φαραώ της Αιγύπτου και του έλεγε, έχω εκείνο, έχω στόλο, τόσα πλοία, έχω το ένα, έχω το άλλο. Και του λέει λοιπόν ο Φαραώ, φίλε μου, σε συμβουλεύω κάτι χαίρομαι πολύ για σένα, πάρα πολύ. Σε συμβουλεύω όμως να πάρεις ένα αντικείμενο που αγαπάς πάρα πολύ, αυτό το δαχτυλίδι που μου έχεις γράψει με το ρουμπίνι, το τεράστιο κτλ. Πάρτο μπέσε μια βάρκα, βγες εκεί στην παραλία έξω από την πόλη σου και άφησα το στη θάλασσα να πέσει. Τώρα αυτό ο Ρόδοτος μας το λέει συμβολικά με την έννοια ότι άφησε κάτι να φύγει, μη δασμεύεσαι στα υλικά σου αποκτήματα και έτσι θα σε ευτυχείς για να φέρεις ένα ισοζύγιο στην αρνητική και στην αυθεντική ενέργειας, το γίνει και το γιάνκ, θυμάστε που το είπαμε. Και επειδή ο πολικράτης μας λέει, ο Ρόδοτος δεν συμμορφώθηκε με αυτή την παρότροση του φίλου του, είχε τέλος που δεν αξίζει καν να περιγράψει ένας άνθρωπος. Ανασκολοπήθηκε και δεν ήθελε καν ο Ρόδοτος, ήταν γνωστό θέλω να πω για τους ανθρώπους της εποχής του, οπότε δεν χρειάζονταν να το περιγράψει, αλλά ήταν ένας φρικτός θάνατος γιατί μπήκαν οι Πέρσες κάποια στιγμή στη Σάμο και αυτός ο πολύ δυνατός τύρανος είχε ένα φρικτό τέλος. Αυτό λοιπόν, το παράδειγμα το είπα, γιατί η εντολή του να ζούμε με λιτότητα, η εντολή, η εσωτερική στον εαυτό μας, ζω με λιτότητα, ρυθμίζει όλες τις άλλες. Γιατί ξέρετε, το κύντρο συνήθως για να βλάψουμε οι άνθρωποι, δεν είναι ότι είμαστε τρελοί και θέλουμε να βλάψουμε τον άλλον και καλά, αλλά μπορεί να θέλουμε να τον βλάψουμε γιατί έχουμε εμφύλιο πόλεμο, ο ένας είναι δεξιός όλος στο αριστερός, ο ένας θα καρφώσει τον άλλον για να του πάρει την περιουσία γιατί είναι γείτονες. Και όταν μπει φυλακή ο κακός αριστερός ή ο κακός δεξιός, ανάλογα ποιος είναι εξουσία πάνω, εγώ θα του πάρω τα κτήματα και την περιουσία. Είναι το κύντρο, λοιπόν, ότι δεν ζεις με λιτότητα. Είναι το κύντρο ότι είσαι άπλυστος. Επομένως, αυτή η εντολή ρυθμίζει όλες τις άλλες. Ρυθμίζει την εντολή, δεν βλάπτω. Ρυθμίζει την εντολή, δεν ψεύδομαι. Όταν θέλεις παραπάνω από αυτά που πραγματικά χρειάζεσαι, φυσικά και θα είσαι ψεύτικος εσύ ο ίδιος. Δεν ψεύδομαι, δεν σημαίνει δεν λέω ψέματα. Δεν έχει σημασία να πούμε και ένα ψέματάκι μικρό. Αν έχουμε ένα γατάκι, παράδειγμα, και έπρεπε να το στηρώσουμε ή να το πάμε σε άλλη οικογένεια ή να το δώσουμε κάπου αλλού, δεν θα ήθεκε ο κόσμος να πούμε ότι ζευγάρος και έκανε οικογένεια και έχει πάει σε ένα διπλανό οικόπαιδο και τα λοιπά. Καταλαβαίνετε? Αν δεν χρειάζεται να προσφέρουμε ένα κακό μήνυμα σε οικείους μας. Θέλω να πω, το ζήτημα δεν είναι το μικρό ψεματάκι αυτού του είδους. Το ψεύδο με σημαίνει, είμαι εγώ ψεύτικος σαν άνθρωπος. Αν δεν είσαι λυτός σαν άνθρωπος, θα είσαι ψεύτικος σαν άνθρωπος. Δεν θα ξέρεις τι είσαι τελείως πάντων. Δεν θα ξέρεις τι είσαι. Και φυσικά, αν εσύ δεν ζεις με λυτότητα, φυσικά θα κλέψεις και ηλικά πράγματα και τις πεπηθήσεις και τη χαρά και την αγάπη από άλλους ανθρώπους και δεν θα ζεις και με αγνότητα. Γιατί ξέρετε αυτά τα δύο, η εξουσία και το χρήμα πάντα πηγαίνουν μαζί. Εγώ να σε εξέτασαι τα κύντρα των πράξεων σου. Ήθελα λοιπόν αυτές τις πέντε χαλιναγωγήσεις να σας τις βάλω, γιατί θυμίζουν και εντολές διαφόρων θρησκείων, έτσι δεν είναι. Δεν έχει σημασία από ποια παραδοσίες προέρχονται και νομίζω επειδή είναι συγκεκριμένες, ήθελα να τις δείτε. Όμως δεν είναι μόνο οι χαλιναγωγήσεις. Για να αποκτήσουμε το πρώτο στάδιο στην καλλιέργεια του εαυτού μας, πέρα από τις εντολές τις εσωτερικές που θα δώσουμε, να είσαι αληθινός ρε παιδάκι μου, να ζεις λυτά ρε παιδάκι μου, να ζεις με αγνότητα, πρέπει να κυριαρχείς τον εαυτό σου με την έννοια ότι θα τον καταναγκάσεις να είναι καθαρός σάουκα, που σημαίνει να επιδιώκεις την αγνότητα και την καθαρότητα του νου και των λόγων και του σώματός σου. Η σάουκα λοιπόν, η καθαρότητα, δεν αναφέρεται μόνο διάστατα, αλλά περιλαμβάνει όλα τα μέρη του συνέλλου εκείνου που αναγνωρίζουμε ως εαυτό. Και γι' αυτό ξέρετε σε διάφορες παραδόσεις λέμε εξαγνισμός, να καθαρίσουμε τον εαυτό μας. Ας αρχίζουμε να τον καθαρίζουμε. Και το δεύτερο είναι πολύ σημαντικό. Πολλές θρησκείες δυστυχώς μας το πήραν αυτό από τους ανθρώπους και μάλιστα δεν το πήραν αφηρημένα κάποια θρησκεία, το πήραν οι λειτουργοί της, γιατί παρανόησαν τα ιερά ανάματα της θρησκείας τους προφανώς και τον εσωτερικό συμβολισμό και την εσωτερική διδασκαλία της. Ο θρησκευόμενος άνθρωπος, ο φιλοσοφημένος άνθρωπος, δεν χρειάζεται να είναι μουρντρούφλις, δεν πρέπει να είναι απόμακρος, να είναι χαρούμενος, να έχεις χαρά, η χαρά της ζωής. Μόνο χαρούμενος μπορείς να βιώσεις τη ζωή. Και θυμάστε τη φωτογραφία με τα παιδάκια στην Αφρική τα μαυράκια. Δεν είχαν τίποτα, είχαν φτιάξει ένα κάρο από ξύλα και γελάγαν, ήταν χαρούμενοι, είχαν βρει τη χαρά της ζωής μέσα σε πράγματα που δεν αγοράζονται. Επομένως σαν τόζα, η χαροποίηση, που σημαίνει να επιδιώκεις μια κατάσταση ικανοποίησης και ευχαρίστησης, αποδεχόμενος τους άλλους, αποδεχόμενος τις συνθήκες της ζωής σου, όπως ακριβώς είναι, ώστε να της υπερβείς γαλήνη, να της αναλάξεις αν απαιτείται και να είσαι αισιόδοξος και σίγουρος για τον εαυτό σου. Η σαν τόζα, λοιπόν, σε αυτή την παράδοση αντιπροσωπεύει μια γαλήνη κατάστασης αποδοχής και εμπιστοσύνης. Βλέπω καλά, η ώρα είναι εννέα παρά τέταρτο, παρά δέκα. Θα μίλαγα ένα τέταρτο μόνο. Να σταματήσω τώρα να συζητήσουμε ή να συνεχίσω αυτά, πώς θα βλέπω. Θα συνεχίσουμε. Απλώς θα το πάω λίγο πιο γρήγορα. Γιατί πέρασε η ώρα, δεν το κατάλαβα καθόλου και βλέπω και εσείς, γιατί είστε εδώ και δεν κάναμε και διάλειμμα αυτή τη φορά. Και μάλιστα έλεγα στη γυναίκα μου, αυτή τη φορά έκανα διαφάνειες, θα τις περάσουμε γρήγορα-γρήγορα. Και μου έδωσε μερικές φωτογραφίες και εκείνη. Θα τις δείτε παρακάτω. Το τρίτο στάδιο λοιπόν είναι η ασκητική. Να επιδιώκουμε με επιμονή και υπομονή την άσκηση και τη λιτότητα. Αυτό υποδηλώνει την πύρινη πιθαρχία και το πάθος του αφιερωσομωμένου μαθητή. Και όλοι είμαστε μαθητές στον δρόμο της ζωής. Άσχετα αν είσαι φιλόσοφος, αν είσαι καθαριστής στο δήμο, αν είσαι δημόσιο συμπάλληλος, αν είσαι γιατρός, αν είσαι οτιδήποτε, όλοι είμαστε μαθητές. Έχουμε έρθει για να μάθουμε και να αγαπήσουμε και να αγα λιεργείς και να διατηρείς μια ασκητική κατάσταση της ουντερικής πιθαρχίας. Θερμού, πάθος και κουράγιο ώστε να κάψεις με τη θερμότητα της καρδιάς σου κάθε μία ερώτητα σωματική, συναισθηματική και πνευματική. Πάλι έχω βάλει τα τρία αυτά παιδεία του ανθρώπου, το σωματικό, το συναισθηματικό και πνευματικό. Δεν είμαστε μόνο διάστατοι άνθρωποι. Η σβαντιάγια, η μελέτη, να επιδιώκουμε τη μελέτη, τη μελέτη των ιερών γραφών. Αυτά είχαν κάποτε οι άνθρωποι μόνο. Όμως και του εαυτού μας και της αντανάκλασης του εαυτού μας στον κόσμο. Να εξετάζουμε τις σκέψεις, τα λόγια και τις πράξεις μας. Και στο τέλος, όλα αυτά να γίνονται με αφοσίωση στο υπέρτατο. Η σβάρα, η σβάρα είναι ο κύριος στα σασκριτικά. Η σβάρα πρανιντάννα. Να επιδιώκεις τη συγκέντρωση ή αφοσίωση στο υπέρτατο, όπως και αν το ονομάζεις. Δεν με νοιάζει φίλο μου πώς θα το πείτε. Ονομάζετε το όπως θέλετε. Τελειώνουμε σιγά σιγά. Αυτό το κείμενο, όσοι έχετε την τύχη να το γνωρίζετε, θα σας έχει μιλήσει στη ψυχή σας πραγματικά. Όσοι θα το ακούσετε πρώτη φορά σήμερα, επίσης θα λειτουργήσει, πιστεύω, έτσι μέσα σας. Ο Άγγελος Σικελιανιός, το 1932, ξέρετε, προσπάθησε να αναβιώσει τις δελφικές γιορτές. Και εκεί πάνω στο Παρνασσό, λοιπόν, εκφώνησε αυτό το λόγο, ο λόγος λέγεται «Δελφικός λόγος» και αυτό είναι το αποσπασμά του. Και αυτό το έβαλα εδώ, γιατί μιλήσαμε για την ινδουιστική προσέγγιση των πραγμάτων προηγουμένων, για την ενότητα ότι είμαστε ένα και η αφοσίωση στη θεότητα, όπως και αν την ονομάσεις. Αλλά και ένας σπουδαίος λογοτέχνης και μύστης των αρχών του προηγούμενου αιώνα έγραφε τα εξής. «Όλα γύρω μου και μέσα μου συθέμελα δονούνται απ' τον ήχο, το διάστημα, το σπίτι που αγρυπνώ, η ψυχή μου, όλα αυτά δονούνται. Αλλά να, που αγάλει αγάλει, αυτή η βοή αρθρώνεται σε λόγο, τον ακούω στα έγκατα του νου» και νους δεν είναι μόνο ο εγκεφαλός μας, «τον ακούω στα έγκατα του νου, θαρώ πως λέει, θαρώ πως λέει» και αυτό το άκουγε ο ποιητής ο ίδιος, ο ίδιος το έλεγε, γιατί οι ίδιοι είμαστε ο νους, ο ένας νους, ο μεγάλος νους, οι ίδιοι είμαστε το πνεύμα, οι ίδιοι είμαστε το μονοπάτι, αλλά και ο διπόρος. Είμαι το πνεύμα, το πανάρχαιο απολώνιο πνεύμα που κατέβει πρώτο απ' τις χιονοσκέπαστες κορφές της ιστορίας, ο άρρεν λόγος, ο όρθιος δωρικός σκοπός, ο πυθικός προεώνιος νόμος. Είμαι η αρχή της ακτινοβολίας, της ευρυθμίας, της πειθαρχίας, της απλότητας, της βασικής κάθε ψυχής και λαού αυτονομίας. Είμαι η αρχή της τέλειας μνήμης. Είμαι το γνώθις αυτόν, το μηδέν Άγαν, είμαι η χρυσή τομή και η τετρακτής και ο Άκμον είμαι το προμήνυμα του νέου χωρού του καθαρμού απάνω στο πτώμα του φιδιού που θρέψαν στη σπηλιά της γης Ιησίλης σκοτεινή λιθαργημένη αιώνες. Δελφικός λόγος, Άκμον ξέρετε τι είναι, θέλετε να σας πω. Ο Άκμον είναι το αμώνι, όμως ξέρετε τι άλλο είναι ο Άκμον. Μέσα στο αυτοί μας έχουμε κάποια κόκκαλα και ένα από τα κοκκαλάκια αυτά που είναι βαθιά μέσα στο αυτοί μας, στο όργανο της ακοής, γιατί από την ακοή αρχίζει ο άνθρωπος, ακούμε τη φύση, ακούμε τους ανθρώπους, ακούμε τις φωνές των γονιών μας, ένα από τα κοκκαλάκια λοιπόν λέγεται Άκμον, το έχουν ονομάσει έτσι γιατί μοιάζει με αμώνι. Το αμώνι στην ηλικία του μορφή τι είναι, παίρνουμε το σφυρί, παίρνουμε το σίδερο και το σφυριλατούμε. Εγώ είμαι αυτό. Εσύ είσαι αυτό. Αυτό είμαστε. Αυτός ο λόγος, αυτό το αμώνι, αυτή η τετρακτής και συνεχίζει ο ποιητής. «Περιμένω πια τη πιο μεγάλη λύτρωσή μου. Θέλω να σαρώσω με μια υπέρτατη αντίσταση ό,τι μάταιο και ό,τι σάπιο απ' το χώμα. Μη μου κλείτε πια τα στήθη σας, τις σκέψεις σας, και την ακοή σας, τον άκμονά σας». Ξεκινήστε. Ευγάτε να συναντηθούμε στη μεγάλη άπλα, που ό,τι τώρα στη φωνή μου σας φαντάζει φοβερό, αυτού που βρίσκεστε κλεισμένη είναι ο μέλος και το μέτρο και ο ρυθμός, όπου έχει πλάσει ό,τι ανώτερο, γλυκτικύτερο και αδρότερο στο λαό μας και στους λαούς όλου του κόσμου. Δεν υπάρχει περιούσιος λαός, φίλιο μου. Όλου του κόσμου το πνεύμα έχει δώσει, ανάλογα με τον τίμα που χρειαζόταν σε κάθε λαό, την θεία γνώση σε κάθε λαό. Επομένως, ούτε μπορούμε να απορρίπτουμε, αλλά ούτε και να παραβλέπουμε τη δική μας παράδοση. Είτε αυτή είναι η ελληνική φιλοσοφία, είτε και η χριστιανική φιλοσοφία, είτε αυτή είναι η ελληνική φιλοσοφία, είτε αυτή είναι η χριστιανική φιλοσοφία, γνωρίστε, όμως, τα εσωτερικά διδάγματα του λόγου και όχι του θρησκεύματος του συγκεκριμένου. Σε όλους τους λαούς του κόσμου, λοιπόν, είμαι ο ποταμός της φωτεινής αγιότητας που σας καλεί να ξαναβαφτιστείτε στα προαιώνια κρυσταλένια νάματά του. Είμαι ο ποταμός της φωτεινής αγιότητας που σας καλεί να ξαναβαφτιστείτε στα προαιώνια κρυσταλένια νάματά του. Βοηθήστε με να σας βοηθήσω. Δε μ' ακούτε. Ο βρυχισμός μου έχει πια οριμάσει μες τους αιώνες. Μην αργείτε. Ελάτε, ελάτε. Ως πότε πια να σας κράζω. 18 Οκτωβρίου 1932, δεν ακούσαμε βέβαια ούτε τότε και ούτε θα ακούσουμε σε χιλιάδες χρόνια, πιστεύω. Όμως, πολλοί έχουν αρχίσει σήμερα να κατανοούν και επιστήμονες που είναι και από άλλες ειδικότητες, υποτίθεται μη ασχολούμενες με τη φιλοσοφία ή αυτά τα εσωτερικά ζητήματα. Αρχίζουμε λοιπόν πλέον να το κατανοούμε ό,τι και οι αρχαίοι σοφοί είχαν κατανοήσει πριν από χιλιάδες χρόνια σε Ανατολή και Δύση. Ότι η ανθρώπινη επιστήμη και γνώση, όσο ανεπτυγμένη και αν είναι, καλύπτει μόνο ένα επιρροηλάχιστο τμήμα της αλήθειας του σύμπαντος. Και βέβαια, την προηγούμενη φορά σας είχα βάλει αυτό το κομμάτι, η μέγιστη αλήθεια είναι ότι σαν τα φύλλα θα πέσουμε και άλλα φύλλα πάλι θα έρθουν στο ανθισμένο δάσος. Αυτό είναι το μόνο για το οποίο μπορώ να είμαι σίγουρος. Φέρτε μου ένα χαρτί να σας το προγράψω. Όποιος ζήσει αιώνια θα πάρει τα λεφτά του πίσω. Και αυτά βέβαια, δεν μας τα είχαν πει μόνο οι αρχαίοι Έλληνες, σοφοί και ο Όμυρος ήταν ένας τέτοιος. Μας τα είχε πει και ο Λάου Τσε. Και θέλω να το ξαναδιαβάσω αυτό το κομμάτι γιατί και αυτό είναι σημαντικό. Προσθέτοντας κάτι μέρα με την ημέρα μπορώ να γνωρίσω πολλά στους δρόμους της μάθησης. Αφαιρώντας κάτι μέρα με την ημέρα μπορώ να κατανοήσω τα πάντα στους δρόμους του τάου. Αφαιρώντας και λιγοστεύοντας μέχρι να φτάσω στην τέλεια ερεμία. Και όταν φτάσω στην τέλεια ερεμία όλα μοιάζουν να γίνονται σαν από μόνα τους. Με τη γαλήνη κερδίζω τον δρόμο. Αντίθετα, όσο προσπαθώ αγωνιώντας στο τέλος από την χάνω. Και σας υπενθυμίζω πάλι. Γαλήνη δεν σημαίνει ότι κάθομαι παθητικά και δέχομαι τα πάντα. Ο Γκάντη μπορεί να είχε την αχυμσά σαν έννοια της μη βίας και ότι θα κάτσω και να δω. Και δεν θα την δράσω καθόλου. Όμως σας είπα ότι στα δικά μας Ευαγγέλια φαίνεται ότι πήρε τον Φραγγέλι ο Ιησούς και έδιωξε τους αργύρα μηβούς από το ναό. Αν χρειαστεί, διώξτε τους εμπόρους από το ναό σας. Ακολουθήστε το παράδειγμα αυτό. Και βέβαια εδώ είναι η διαφάνεια του Πλωτίνου, την οποία θα την ξεπεράσω γιατί είναι η πρώτη φορά. Ακολουθήστε το παράδειγμα αυτό. Και βέβαια εδώ είναι η διαφάνεια του Πλωτίνου, την οποία θα την ξεπεράσω γιατί πιστεύω όλοι το θυμάστε το παράδειγμα. Πάρε έναν όγκο μαρμάρου και άρεσε να σκαλίζεις και να ξύνεις τα περιτά μέχρι να δεις ένα θεϊκό άγαλμα να έχει φανεί στη θέση ενός μαρμάρινου όγκου. Και εδώ είναι οι τελευταίες διαφάνειες. Ελπίδα ευχαριστώ πάρα πολύ. Μου είπε, ελπίδα να δεν τελειώσει μέχρι τις 9, εγώ θα φύγω. Λυπάμαι. Σε 5 λεπτά τελειώνει. Να είσαι καλά. Εδώ λοιπόν, στην προηγούμενη διαφάνεια που μιλάμε για τον Πλωτίνο, μας γράφει, αν βλέπεις ότι ναι αυτό έγινες, το θείο άγαλμα, η θεία μορφή, η ενάρετη μορφή, η αρετή πάνω στο θείο της Βάθρο, αν αυτό έγινες, τότε πάρε θάρρος και εμπιστέψου τον εαυτό σου. Αφού ανέβηκες έως εδώ δεν χρειάζεσαι πια οδηγό, κράτα το βλέμμα σου σταθερό και απλώς κοίτα. Όμως πρέπει να εμπιστευτείς τον εαυτό σου. Αυτή λοιπόν η εμπιστοσύνη του εαυτού είναι η πίστη για την οποία μιλούν διάφορες θρησκείες. Και εδώ έχω βάλει από ένα βιβλίο που διαβάζει η γυναίκα μου και μου διαβάζει από σπάσματα, μου είπε μην το πεις ότι το διαβάζω γιατί δεν το έχει τελειώσει ακόμη, της Elif Safak, λέγεται «Η 40 Κανόνες της Αγάπης» και είναι ένα μυθιστόρυμα μεν, αλλά ένα κομμάτι της ιστορίας διαδραματίζεται στην περιοχή του Ικωνίου, της σημερινής Τουρκίας και είναι η συνάντηση του σπουδαίου Ισούφη Τζέλα Λουντίν Ρουμί με τον δάσκαλό του, τον Σάμς Ιουντίν Αλ Ταμπρίζ, τον Σάμς από την Ταβρίδα. Και εδώ λοιπόν λέει ένας από τους κανόνες της αγάπης «Αν θες να δοκιμάσεις την πίστη σου, την εμπιστοσύνη δηλαδή που έχεις τον εαυτό σου και στη φύση, θα χρειαστεί να μαλακώσεις μέσα σου. Για να γίνει η πίστη σου σαν βράχος, η καρδιά σου χρειάζεται να είναι απαλή σαν πούπουλο. Μέσα από μια ασθένεια, ένα ατύχημα, μια απώλεια ή κάτι τρομακτικό, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλοι αντιμετωπίζουμε συμβάντα που μας διδάσκουν να γίνουμε λιγότερο εγωιστές και επικριτικοί και περισσότερο συμπονετικοί και γενεόδοροι». Και το βιβλίο αυτό τελειώνει με τον κανόνα υπαριθμών 40 που λέει «Μια ζωή χωρίς αγάπη δεν έχει αξία. Μην αναρωτιέσαι τι είδους αγάπης πρέπει να αναζητήσεις, πνευματική ή υλική, θεϊκή ή υγείνη, ανατολική ή δυτική. Οι ορισμοί οδηγούν απλώς σε ακόμη περισσότερους διαχωρισμούς. Η αγάπη δεν έχει ταμπέλες, ούτε διαχωρισμούς. Είναι αυτή που είναι, αγνή και απλή. Η αγάπη είναι το είδωρο της ζωής και αυτός που αγαπάει είναι μια ψυχή από φωτιά. Το σύμπαν γυρίζει διαφορετικά όταν η φωτιά αγαπήσει το νερό. Και τότε είναι σαν να συναντάς ένα μυστικό ρόδο πίσω από μια καγκελόπορτα και να την ανοίγεις. Και η αγάπη οδηγεί στην ένωση μεταξύ των ανθρώπων και ένωση μεταξύ των ανθρώπων οδηγεί στο θαύμα της μητρότητας. Και τότε μπορείς να απολαύσεις τη φύση, τότε μπορείς να δεις τα θαύματα που υπάρχουν γύρω μας και πραγματικά να μιλήσουν μέσα σου. Και τα θαύματα μπορεί να είναι ένα τεράστιο ανθρώπινο κατασκεύασμα ή μια μικρή πασχαλίτσα. Μπορεί να είναι μια έφτραυστη πεταλούδα που πριν από δύο εκοσιτετράρων ήταν στο κουκούλι της μέσα και μεταμορφώθηκε μόνη της. Και γι' αυτό η πεταλούδα αποτελεί σύμβολο της ψυχής σε πολλές παραδόσεις. Ή μπορεί να είναι μια μικρή νάνα λεμονιά μέσα σε ένα πύληνο πιθάρι. Και από τη μελέτη των βιβλίων μπορεί σαν πεταλούδες να βγούνε τα θεία ανάματα. Και αυτή είναι η τελική διαφάνεια που με αυτή θα κλείσω και τη σημερινή διάλεξη. Στην οποία λέω ότι έχουμε έρθει εδώ για να δοκιμαστούμε, να προσφέρουμε και να γευτούμε λύπη ή χαρά. Και τελικά να μάθουμε, να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Αποτελούμε μορφική έκφραση και είμαστε ένας πυνθύρας της ολότητας. Που είτε θα σβήσει και θα χαθεί στο φύσημα της μοίρας, είτε θα ανάψει την θεϊκή φωτιά. Υπόσχεσαι. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Κυρία Σκλάβου, δεν ξέρω αν έχουμε ώρα για να κάνουμε κάποιες ερωτήσεις. Για λίγο, για λίγο. Αφού έχουμε τη δυνατότητα, θα θέλαμε να κάνουμε κάποιες ερωτήσεις. Αφού έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε κάποιες ερωτήσεις, θα θέλαμε να κάνουμε κάποιες ερωτήσεις. Για λίγο, αφού έχουμε τη δυνατότητα, όσοι επιθυμείτε μπορείτε να ρωτήσετε και να κάνουμε μια μικρή συζήτηση. Αυτό θα αποτελέσει ιδιαίτερη χαρά μου. Βεβαίως, ένας είναις. Ποιες άλλες τρεις, εννοείται? Βρήκαμε πως ανοίγει το μικρόφωνο. Θα σας δώσω το δικό μου. Καταρχήν, κύριε Γιαρδέρη, σας ευχαριστούμε πάρα πολύ που μας κάνετε την τιμή και ήρθατε εδώ στον Άλυμμο. Να μας δείξετε έτσι με τα αφορά σας. Και έχετε και πολύ ταπεινοφροσύννευα, από ό,τι είδα, και στις τρεις που μας μιλήσατε. Όχι, αλήθεια, σας ευχαριστούμε πάρα πολύ. Ήθελα να κάνω μια ερώτηση. Καταρχήν, όλα αυτά που είπαμε εμένα μου θυμίζει πάρα πολύ όλα αυτά που διαβάζουμε πιο πολύ, έτσι, μου κάνει στον χριστιανισμό. Την Αγία Γραφή που λέει να έχουμε αγάπη, ουσιαστικά, ότι αυτό το όλον που λέτε εσείς, ότι είμαστε, ας πούμε, η κατομίωση του Θεού, ότι μας έφτιαξες, ότι έχουμε αγάπη. Μια ερώτηση που ήθελα να κάνω. Αναφερθήκατε στη προηγούμενη συνάντηση πιο πολύ στο πνεύμα το πολύ όμορφο της αρχαιότητας, ας πούμε, θα λέω για το 15ο αιώνα της Κίνας, η οποία μας μιλούσε για το διαλογισμό, όταν μπορούμε... Έκτος. Ναι, ξέρω, έκτος, για το διαλογισμό, για το πώς θα πρέπει να παρατηρούμε τη φύση, για το πώς τιμούσαν τότε οι άνθρωποι τα στοιχεία της φύσης, όπως, ας πούμε, το νερό. Ναι, ναι, πιο γρήγορα. Την ερώτηση. Πιστεύετε ότι εμείς σαν λαός, που είμαστε ένας Ευρωπαϊκός λαός και ιδιαίτερα ο Έλληνας, θα μπορούσε να εστερνιστεί το διαλογισμό, δηλαδή είμαστε ένας λαός, ο οποίος είμαστε ανυπόμονος, είμαστε αυθόρμητος λαός, θα μπορούσαμε εμείς να εστερνιστούμε αυτήν την... Θα σας απαντήσει. Ευχαριστώ. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Πρώτα απ' όλα, φίλοι μου, δεν είναι θέμα να εστερνιστούμε οτιδήποτε. Ο διαλογισμός, προσπάθησα από τις διαλέξεις μου και τις τρεις να καταλάβετε ότι δεν είναι κάτι πέρα από τη δική μας ιδιοσυγκρασία, από τη δική μας παράδοση, την αρχαιοελληνική. Είπαμε, η φιλοσοφία, η ενέργεια, που με λόγους και διαλογισμούς κάνει τον βιβλίο, είναι ένας λαός, ένας λαός, ένας λαός, ένας λαός, ένας λαός. Τώρα, το αν μπορούμε στην πράξη να αφαρμόσουμε κάποιες τακτικές, κάποιες τεχνικές, ανατολικών δοξασιών, ας το πούμε έτσι, για να έρθουμε κοντά στον εαυτό μας, είναι λίγο δύσκολο. Και είναι λίγο δύσκολο γιατί και οι διάφορες σχολές, κακά τα ψέματα, που ασχολούνται με τέτοιου είδους τεχνικές, δεν έχουν αυθεντική παράδοση. Μπορεί να είναι αυθεντικό, μπορεί να είναι αυθεντικό, μπορεί να είναι αυθεντική παράδοση. Μπορεί να είναι κάποια σχολή που ένας άνθρωπος έχει μάθει έναν τρόπο διαλογισμού, αλλά ο ίδιος δεν έχει ασκήσει τον εαυτό, δεν έχει καλλιεργεί στον εαυτό του, για να φτάσει σε ένα επίπεδο να μπορέσει να μεταδώσει αυτά που θέλει να μεταδώσει. Και απλώς να μεταδίδει της ασάνας, τις τάσεις που είπαμε. Αλλά είπαμε ότι η ηθική υπόσταση του ανθρώπου και η καλλιέργεια της ηθικής υπόστασης είναι σημαντικότερο. Επομένως, σίγουρα δεν είναι εύκολο. Όμως, αν θεωρείτε ότι σας ταιριάζει η ησυχία, γιατί διαλογισμός, είπαμε, κυρίως είναι να μπορέσεις να εσυχάζεις για λίγο το νου. Ο Πατάντζαλι έλεγε, ως ορισμό της Γιόγκα, είναι να σταματήσουν οι περιδεινήσεις του νου. Αυτό είναι όλο και όλο. Δηλαδή, η περιδίνηση σε διάφορα πράγματα που συνεχώς γυρνάει και ξαναγυρνάει και μας ταλειπωρούν, αν μπορούμε κάποια στιγμή να γίνει πιο σιγά οι κίνες και πιο αρμονική και αυτό μπορεί να γίνει με κάποια σκηνή διαλογιστική, αυτό θα βοηθήσει. Το έχω να πω, λοιπόν, αν σας ταιριάζει και σε όλους μας ταιριάζει το να προσπαθήσουμε να εσυχάσουμε το μυαλό μας, θα βρείτε την κατάλληλη τεχνική. Αλλά δεν χρειάζονται ούτε δάσκαλοι στην ουσία, ούτε τεχνικές. Μπορούμε να καθίσουμε σπίτι μας, να κλείσουμε για μία ώρα την τηλεόραση, το πρωί, το βράδυ, το μεσημέρι, κάποια ώρα μπορούμε να το κάνουμε και να προσπαθήσουμε να εσυχάσουμε τις περιδεινήσεις του νου μας. Άλλη ερώτηση, κυρία Σκλάβο, να δώσουμε το μικρόφωνο. Γεια σας, πολύ ωραία τα είπατε, είμαι μια τσουκνίδα. Όλα αυτά που είπατε τα ξέρω, απλά δεν μπορώ να τα εφαρμόσω. Εγώ μόνο κάτι μπορεί να με αλλάξει και έτσι μπορώ να σωθώ. Τι μπορεί να σας αλλάξει εσάς? Ένας έρωτας, αλλά δεν έρχεται. Ωραίο, πραγματικά. Σας ευχαριστώ πολύ. Ο έρωτας είναι πραγματικά κάτι σπουδαίο. Πραγματικά είναι κάτι σπουδαίο. Ο Ρούμι για τον οποίο μιλήσαμε, ο σπουδαίος αυτός σούφι ποιητής, είναι ο υμνητής του θείου έρωτα, γιατί θεωρούσε ότι όταν μπορείς να αγαπήσεις αυτό που σε υπερβαίνει, τότε μπορείς να αγαπήσεις και αυτόν που είναι δίπλα σου. Οι σούφι έχουν τη λέξη αγαπημένος, the beloved. Αυτή είναι η πηγή από την οποία προερχόμαστε και στην οποία κατεθύνονται και τα ποιήματά τους και οι δράσεις τους και η πύρινη θέρμη της καρδιάς τους. Είναι ο αγαπημένος. Επειδή μόνος σας καταλαβαίνω απόλυτα, ο έρωτας μπορεί πραγματικά να βοηθήσει τον άνθρωπο. Το ζήτημα πάλι είναι ποιος είναι ο έρωτας αυτός, αν είναι έκφραση, οι άντρες που είναι. Είναι ερώτηση εκτός ειδικότητάς μου. Είναι δύσκολο, είναι δύσκολο. Άλλη ερώτηση, άλλη ερώτηση. Καλό βράδυ, σας ευχαριστώ πολύ. Εδώ. Καταρχάς, ευχαριστούμε πάρα πολύ για την πολύ όμορφη διάλεξη. Ήταν και εξαιρετική και σήμερα, όπως άλλωστε εκεί προηγούμενες. Είπατε ότι την ευτυχία δεν χρειάζεται ταλέντο. Εδώ λιγάκι, ίσως να διαφωνήσω. Επειδή ζούμε σε μια πραγματικότητα με πολλά προβλήματα, ειδικά στον ελλαδικό χώρο και ο καθένας με τα δικά του θέματα βέβαια να λύσει, θεωρώ ότι πλέον πρέπει να κάνεις σλάλο και θέλεις ειδικές τεχνικές για να είσαι ευτυχής. Αυτό δηλαδή ήθελα να... Καθόλου δεν αντιλέγω. Καθόλου δεν αντιλέγω. Όταν δεν είμαστε φυσική και απλή άνθρωποι, τότε τα αυτονόητα και τα απλά, η φυσική μας κατάσταση που είναι η ευδαιμονική κατάσταση, είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Και η φίλη μας που μίλησε προηγουμένως, είχαμε μιλήσει και στην πρώτη διάλεξη, η οποία είπε ότι δεν μπορώ να καταλάβω εσάς που μιλάτε για ευδαιμονία, γιατί εγώ δεν θέλω να είμαι ευδαιμονική. Θέλει να έχει μια κατάσταση άλλη εσωτερική. Εγώ το δέχομαι αυτό, γιατί ο καθένας μας πρέπει να βρει ο ίδιος τι είναι μέσα του και να συνεχίσει να το ακολουθήσει. Εσείς τώρα μου λέτε ότι η ευτυχία είναι δύσκολο να επιτευχθεί, γιατί πρέπει να κάνουμε σλάλλον στα κακοτράχαλα μονοπάτια της ζωής. Είμαι απολύτως μαζί σας. Όμως η προσωπική μου εμπειρία, αυτό δεν είναι θέμα γνώσης. Η προσωπική μου εμπειρία είναι ότι όποτε είμαι φυσικός και φτάνω σε μια απλότητα, τότε συναντάω και μια πληρότητα. Όταν είμαι επιτιδευμένος και έχω διαφορετικά κίνητρα, τότε απομακρύνομαι από την ευτυχία. Αυτό το έχω βιώσει πολλαπλώς και στο παρελθόν. Επομένως και συμφωνώ μαζί σας, αλλά ισχύει και αυτό ότι η ευτυχία, η ευδαιμονία είναι η φυσική μας κατάσταση. Είδατε τα παιδάκια στον πόλεμο, παιδιά στην Αφρική, παιδιά στον εμφύλιο της Γιουγκοσλαβίας. Θυμάμαι φωτογραφίες, μπορεί να πέφτανε μπόμπες στο σπίτι τους, να είχαν σκοτωθεί γονείς τους, αλλά τα παιδιά μεταξύ τους παίζαν και γελάγανε και μπορεί τώρα να ήταν σερβάκι και το άλλο κροατάκι, αλλά ήταν στην ίδια γειτονιά και δεν τα χώριζε κάτι. Γιατί αυτή η διαχωρισμή είναι ανθρώπινη διαχωρισμή, δεν είναι η φυσική μας κατάσταση. Επομένως, ισχύουν και τα δύο πράγματα αυτά. Άλλη ερώτηση. Ναι, έχουμε μικρόφωνο ή να πάω το δικό μου. Θα είναι η τελευταία ερώτηση. Ωραία, είπε και κάποιος από εδώ για να πούμε δύο ερωτήσεις ακόμη και μια ακόμη ερώτηση. Ωραία, δύο ακόμη ερωτήσεις για να ελευθερώσουμε την αίθουσα. Κύριε Γιαρένη, καλησπέρα σας. Καλησπέρα. Σας ευχαριστώ και εγώ και όλοι. Ήταν μια υπέροχη ζήμωση και τα είπατε καταπληκτικά. Η ερώτησή μου είναι πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε να αναδιοργανωθεί η εκπαίδευση ώστε να βγαίνουν άνθρωποι πιο ολοκληρωμένοι και άνθρωποι όχι απλώς με στήρες γνώσεις. Και επιτρέψτε μου για τον έρωτα που αναφέρατε. Ο έρωτας εκτός από την αναγέννηση και εκτός από τη μαγεία που έχει ο συνέστημα, περιέχει και αρκετή βιαιότητα και κτητικότητα και εγωισμό. Καταλάβα. Η αγάπη είναι αυτή που επέρχεται μετά από τον έρωτα. Συμφωνώ. Εκείνο που έχω να πω για το πρώτο σκέλος, για την ερώτηση, είναι ότι δεν μπορώ να απαντήσω. Λυπάμαι. Δεν μπορώ να απαντήσω. Όμως χαίρομαι που έγινε η ερώτηση αυτή γιατί η παιδεία, πώς θα καλλιεργήσουμε τα παιδιά μας είναι από τα σημαντικότερα ζητήματα. Όμως, ξέρετε, αν καθένας από εμάς βρει την εσωτερική του ισορροπία και τα παιδιά του θα είναι λίγο πιο ισορροπημένα και οι δάσκαλοι θα είναι πιο ισορροπημένοι και όλο το σύστημα θα ισορροπήσει. Αλλά, λυπάμαι, δεν μπορώ να απαντήσω. Ας κάνει και την τελευταία ερώτηση, φίλη μας. Διαβάζω ότι είμαστε ένας πυνθύρας της ολότητας που μπορεί να σβήσει και να χαθεί στο φύσημα της μοίρας. Είμαστε ένας πυνθύρας ολότητας που μπορεί να σβήσει ή είμαστε ένα κομμάτι μιας πηγής που από την πηγή προήρθε και στην πηγή θα καταλήξει ούτως ή άλλως. Ευχαριστώ πολύ για αυτή την ερώτηση. Είναι πολύ σημαντική. Πολύ σύντομα, θα σας πω το εξής. Από τη μία, είμαστε ένα με τα πάντα και από την άλλη, θα χαθούμε? Ναι, φίλοι μου. Θα χαθούμε με την έννοια ότι σαν συνειδητότητα θα πάψουμε να εφιστάμε. Εγώ θεωρώ ότι σαν συνείδηση μπορούμε να ενωθούμε πράγματι με το πνεύμα και έτσι να ανάψουμε τη θεική φωτιά που καίει εντός μας σιγοκαία σαν ένας πυνθύρας. Όμως, δυστυχώς ή ευτυχώς, νομίζω ότι δεν μπορούμε όλοι να το επιτύχουμε αυτό και κάποιοι από εμάς θα σβήσουμε για να ξανανάψουμε σε μία νέα μορφή για να προσπαθήσουμε να δοκιμαστούμε πάλι σε αυτόν τον τόπο. Με αυτή την έννοια το έχω γράψει έτσι. Κάποιοι πραγματικά ζήσαμε, θα ζήσουμε, θα φύγουμε και θα μπορέσουμε να ευτυχίσουμε, να βιώσουμε την ένωση. Και η ένωση ξεκινάει από αυτή τη ζωή. Από αυτή τη ζωή θα πρέπει να βοηθήσουμε τη συνειδητορία μας να ανιψωθεί. Και κάποιοι άλλοι θα ζήσουμε σαν σπινθύρας που σιγοκαίει, σβήνει και φυσικά θα ξανανάψει. Γιατί όπως τα φύλλα πέφτουν και άλλα φύλλα στο δάσος έρχονται την άνοιξη. Καλό βράδυ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! Ευχαριστώ πάρα πολύ! |
