| : Είναι μια αρνητική επιτέλεια του 2019. Είναι πολύ μεγάλη χαρά, έχουμε εδώ το σερκόν του Παθανά, ο οποίος, τι θα μπορώ να το πούμε γι' αυτόν τον άνθρωπο, είναι μια αρνησιακή πιγούρα, ένας πολύ χαρισματικός δάσκαλος, ανήσικο πνεύμα, με εξαιρετικό σύστημα και με πόνο ευκαιριστικοί, δάσκαλος, ανήσικο πνεύμα, με πάρα πολύ μεγάλη προσφορά, ξεκίνησε τις σχουδές του στο Μετσόριο Πολυθμίο. Ωστόσο, ασχολείθηκε κυρίως, καταρχήν, αρχικά με τη φυσική. Έχει δραστηριώσει πάρα πολλά βιβλία. Έκανε μια διαρρομή από Αθήνα στο Harvard, στη Μποστόνη. Ετέστρεψε στην Ελλάδα. Έχει επίτιμος κατηγητής ο κ. Πανεσημοκρίτης, το Φυσικό. Ένας εξαιρετός άσφαλος, όπως λένε οι φοιτητές του. Έχει μάλιστα πλημηθεί με το Εθνικό Γραβείο Εξέρετης Δασκαλίας. Επίσης, έχει πλημηθεί με το Ανώτερο Φαξιάρχητο Φιλίχα της Ελληκής Δημοκρατίας. Το πρώτο βιβλίο που σας ανέφερα επιδίδεται από τον Πρόεδρο της Ελληκής Δημοκρατίας. Επήρξε για πολλά χρόνια ο διεθνητής των Πανεσημοκρίτης. Γνωρίζετε την ποιότητα και την τεράστια προσφορά αυτού του γνούτοφτου εκδόσων. Και τώρα, τα τελευταία χρόνια, ενάμεσα χρόνου, δεν υπάρχουν διαφορές στον διάστημα, είναι διεθνητής σε ένα νέο σύστημα διαδιεθνητής μάθησης, υπομάθησης. Θα μας πει σήμερα, σε αυτή τη βουή, ενδιαφέρουσα να μιλήσω, διάφορα στοιχεία. Για αυτή την εξέλιξη και επανάσταση στο χώρο της εκπαίδευσης. Λοιπόν, δεν θέλω να μιλήσω παραπάνω από χρόνο. Ευχαριστώ πάρα πολύ του κ. Στέφανα Ταχανά, του διεθνητής του σύστηματος. Καλησπέρα σε όλους. Ευχαριστώ την γειτόνισσα, την Μαρία, έχει πολύ κοντά το γραφείο της εκδόσεις και έχουμε την ευκαιρία να τα λέμε συχνά. Δε θα επαναλάβω αυτό που λέω συχνά, όταν ακούω καλά λόγια, να κάτι κάνω πρόσκληση να γίνει μέλος του συλλόγου αλληλόθαυμασμού που έχουμε φτιάξει εδώ στο Ιράτιο. Δεν ακούει, δεν πειράζει. Τι να κάνω να ακούγεται. Ότι θεωρείτε ότι όλα τα... Κούγεται τίποτα από εδώ. Μήπως αυτό πρέπει να γυρίσει ανάποδα. Δεν γυρίζει όμως. Τότε λοιπόν. Άρα, εγώ τι πρέπει να κάνω τώρα. Μήπως πρέπει να πατήσει κάποιος αυτό εδώ, να ενεργοποιηθεί. Ακούγεται. Δεν νομίζω. Ακούγεται. Δεν νομίζω. Λοιπόν. Να ζητήσω την συγγνώμη όλων σας που απουσιάζω τις περισσότερες φορές από αυτόν τον καταπληκτικό θεσμό που μπορέσατε να φτιάξετε. Ό,τι καλύτερο συμβαίνει στο Ιράτιο με αυτήν τη σειρά ομιλιών. Έχω δικαιολογημένες απουσίες όμως, γιατί ξέρει ο φίλος μου Λευτέρης πώς αφασιωμένος είμαι σε αυτό το πράγμα για το οποίο θα σας μιλήσω σήμερα. Και ειδικά οι Δευτέρες είναι δύσκολες μέρες για μας. Είναι μέρες που εκτοξεύονται είτε και νούρια μαθήματα, είτε εκτοξεύονται τα εβδομαδία τεστ των μαθημάτων σε εννιάμιση το βράδυ και είναι μια μέρα πάρα πολύ δύσκολη για μας. Λοιπόν, με αυτά τα προκαταρακτικά, το θέμα είναι ανοιχτά διαδικτυακά μαθήματα, αν είναι ένα εξελιφτικό στάδιο, αυτό είναι το ερώτημα που θα ήθελα να συζητήσουμε, ή μια επανάσταση στη μορφή της εκπαίδευσης. Σε ευχαριστούμε Φώτη, γιατί έχεις κάνει όλους εμάς. Λοιπόν, το περίγραμμα της ομιλίας, μια εισαγωγή. Να πω για ποιο ήταν αυτό το εκπαιδευτικό μοντέλο, η άμεση σχέση μαθητή-δασκάλου, που είχε ιστορία 2,5 χιλιάδων χρόνων και τώρα τίθεται για πρώτη φορά υπό σοβαρή απειλή. Το χέριο μέρος της ομιλίας, μου αρέσουν οι ερωτήσεις περισσότερο από τους απαντήσεις, θα έχει 7 ερωτήσεις με κάποιου είδους απάντης, είναι το πρώτο μέρος, περισσότερο ενημερωτικό, μετά θα θέσω απλώς μερικά, κατά τη γνώμη μου, τα πιο ενδιαφέροντα ερωτήματα που τίθεται, ως ερέθισμα για σκέψεις και τη συζήτηση που θα ακολουθήσει και στον επίλογο θα πω κάτι γενικότερες σημασίας που αφορά και την ιδιαίτερη χώρα μας. Λοιπόν, με αυτά ξεκινάμε. Ποιο ήταν αυτό το εκπαιδευτικό μοντέλο, ποιο ήταν αυτό το εκπαιδευτικό μοντέλο των 2.500 χρόνων, εγκαθιδρήθηκε ο περίφημος πίνακας του Ραφαήλη, Σχολή των Αθηνών, στο κέντρο είναι οι επιβλητικές φιγούρες του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα και γύρω γύρω θα βλέπατε πολύ ενδιαφέρουσες, δεν βλέπω καλά εδώ, εκεί κάτω είναι μερικείμενα διαβίτεο που συζητάν γεωμετρία, θα δείτε πολλές ομάδες μαθητών που γράφουν, συζητάν, αυτό το υπέροχο ελεύθερο διαλογικό πνεύμα το οποίο χαρακτήριζε αυτή τη συναρπαστική εποχή που είναι και η εγκαθίδρεση του θεσμού της εκπαίδευσης με την Ακαδημία του Πλάτωνα και το Λίο και το Αριστοτέλη. Πάμε χίλια χρόνια μετά, στο Μεσαιωνικό Πανεπιστήμιο, κάτω από την αυστηρή ιεραρχική δομή της εκκλησίας τότε, ο καθηγητής Θεός Αποάνβονος, αλλά ήδη, αν ήταν μεγαλύτερη κλίμακα, θα βλέπατε στα πρόσωπα μερικών από τους μαθητές αυτό το αφθάδες πνεύμα και το λίγο παιγνιώδες, η αρχή της αμφισβήτησης που γέννησε το Πανεπιστήμιο του Διαφωτισμού, τον πιο επιτυχημένο θεσμό στην ιστορία του δυτικού κόσμου. Ωραία, και πάμε σήμερα. Η σχέση μαθητή-δασκάλου συνεχίζεται, αλλά γίνεται πολύ απόμακρη, όσο προσωπική μπορεί να είναι πλέον η σχέση, με 500 ανθρώπους σε ένα αμφιθέατρο και μόλις φαίνεται ο δάσκαλος στο βάθος. Παρά όλα αυτά, υπάρχει ακόμα κάποιο είδος προσωπική επαφή. Λύνουμε στο λύγιο του Αριστοτέλη τώρα, 2.300 τόσα χρόνια μετά, καθηγητής Παύλος Κόντος γυρίζει ένα μάθημα για την αριστοτελική ηθική, που το πρώτο του το εισαγωγικό βίντεο είναι για λόγους προφανώς έτσι, τιμής και στον ίδιο τον Αριστοτέλη, στον εμβληματικό χώρο του λυκείου του Αριστοτέλη. Και το ρώτημα είναι, ξεκινάει πράγματι με τη διαδικτυακή εκπαίδευση, μια νέα, τελείως διαφορετική μορφή εκπαίδευσης από αυτήν που εγκαθίδρυσε ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας. Προτείνω πριν προχωρήσουμε να δούμε, να μπούμε λίγο στο εσωτερικό ενός μαθήματος, ας αυτού του μαθήματος, αν ήταν να ξαναγείσω τον παππού Αριστοτέλη, θα του έδειχνα μερικά πώς είναι ο κόσμος σήμερα. Λοιπόν, βλέπετε μια σελίδα εδώ, όσο καλά μπορώ να τη δω, που έχουμε μπει στο εσωτερικό του μαθήματος. Δεν σας ξαναγώδει πάρα πολύ χρόνο στο εσωτερικό της πλατφόρμας που διαχειρίζεται τα διαδικτυακά μαθήματα του μάθησης. Είναι η πλατφόρμα που έχει το Harvard και το MIT καταπληκτικής τεχνολογίας. Λοιπόν, και είναι τα περιεχόμενα του μαθήματος δωμάδα προς δωμάδα. Δεν θα πω τίποτα περισσότερο. Εδώ πάνω-πάνω βλέπετε μια σειρά επιλογών. Εδώ μπαίνεις και βλέπεις τα βίντεο, εδώ είναι ο χώρος του φόρουμ, το καφενείο ας το πούμε έτσι, το χώρο συζητήσεων. Το καφενείο δεν το λέω καθόλου υποτιμητικά. Εδώ βλέπει ο φιλετητής την πρόοδο του, πώς έχει πάει στα διάφορα τεστ. Και εδώ είναι για τον δάσκαλο να βλέπει, μεταξύ άλλων, τα πράγματα που μπορεί να δει, αλλά κυρίως πώς είναι οι φιλετητές οι οποίοι έχουν... Αυτό εδώ βλέπετε για παράδειγμα. Στο μάθημα αυτό έχουν εγγραφεί περίπου 7.800 άνθρωποι, όσους δεν ξέρω πόσες αιώνας θα διδάσκει ο Αριστοτέλιος για να φτάσει σε ένα τέτοιο αριθμό. Λοιπόν, γυρίζω, προχωράω στο επόμενο. Το επόμενο δείχνει την, όχι, την πρόοδο ενός φοιτητή. Κάθε στήλη είναι η επίδοση του στην εβδομαδία ο τεστ. Και στο τέλος υπάρχει ένας κεντρωτικός τεστ και ο τελικός βαθμός, αυτή δεν μπορώ να το ονομάζω, είναι μια αριστούχα φοιτήτρια, η οποία μετά ήταν εθελοντής βοηθός. Ο θεσμός του εθελοντή είναι πάρα πολύ βασικό στη λειτουργία του μάθησης και έχει βοηθήσει πάρα πολύ στη συνέχεια, όταν επαναλαμβάνονται πια αυτά τα μαθήματα. Λοιπόν, επόμενο. Ναι, και μπαίνουμε στο χώρο των συζητήσεων, εκεί, του φόρουμα. Μπορείτε να δείτε εκεί τα διάφορα θέματα. Είναι ένα κατεβατό όπου συνεχίζεται μέχρι εδώ, το αριθμός των αναρτήσεων. Και αυτό είναι ένα θέμα που το ανοίγουν ξανά οι διφυτητές και κάνουν πάρα πολύ παιγνιώδη και πολλές φορές συναρπαστική συζήτηση, ξεσπούνε καβγάδες ιδεολογικοί. Αυτοί πάντα σε ένα πάρα πολύ ψηλό επίπεδο. Το φόρουμ ήταν ένα καταπληκτική εμπειρία για όλους μας. Προχωρώ. Ξαναγυρνώ εδώ για να σας πω τι άλλες δυνατότες έχεις. Κάπου εδώ χάμω. Μπορείς να δεις προφανώς κείμενο του ίδιου του Αριστοτέλη, όταν συζητείτε ένα θέμα στο μάθημα. Οπότε λοιπόν, να το, εδώ χάμω. Κατεβάζω φοιτητής, έχει βέβαια και πολλή συνέχεια. Τα αντίστοιχα παραθέματα για να μπορεί να δει κατευθείαν το αρχείο κείμενο είναι δίπλα του. Το επόμενο, αμέσως μετά εκεί κάτω από το, τι λέει, σημειώστε, δεν ξέρω τι λέει, θα τα βλέπω καλά, από κάτω από μαγνητοφωνίες φοιτητών. Ένα καταπληκτικό φαινόμενο θελοντισμού, φοιτητές πήραν την πρωτοβουλία μόνοι τους, απομαγνητοφωνούσαν τα μαθήματα και μέσα σε 4-5 μέρες, με συλλογική προσπάθεια που κυριολογικά τη θαύμασα, μου έσπασε το στερεότυπο ότι δεν υπάρχει θελοντισμός στη χώρα και όταν υπάρχει, δεν υπάρχει οργανωτική ικανότητα για να, τελείως λάθος. Όλα τα μαθήματα ανθρωπιστικών επιστημών έχουν απομαγνητοφωνηθεί και αναρτώνται και δοχάμε για παράδειγμα το απομαγνητοφωνημένο κείμενο από την πρώτη την εισαγωγική διάλεξη, το αντιπαραβάλλουν κακοί άλλοι και βγαίνει διορθωμένο και έτσι μπορεί εύκολα ο φοιτητής να μην ξαναβλέπει όλο το βίντεο, όταν χρειάζεται να απαντήσει στα τεστ να μπορεί να ανατρέξει γρήγορα στο απομαγνητοφωνημένο κείμενο και υπάρχει και για την επόμενη γενιά μια αματιά στο στοτερικό του μαθήματος, εδώ ένα άλλο δημιουργός του μαθήματος πριν γίνει φιλόσοφος ήταν σκηνοθέτης και γι' αυτό και είναι το πιο καλά σκηνοθετημένο μάθημα, είναι μια σκηνή σε εξωτερικό χώρο δίπλα στο φίνικα που υπάρχει στα γραφεία των εκδόσων στην Αθήνα. Το τρίτο, βεβαίως δεν μπορούσε να συζητάμε για αρχαία ελληνική φιλοσοφία χωρίς διάλογο και εδώ είναι ένα διάλογος με μια νεαρότερη ερευνήτρια του πεδίου. Και τέλος, αν αυτό παίξει, ναι βεβαίως βλέπετε αυτή την ακολουθία εδώ πάνω, αυτό το εικονίδιο αν βλέπω καλά εδώ χάνω, είναι που μοιάζει ταινία από φίλμ, είναι τα βίντεο, μόλις τελειώσει ένα βίντεο αμέσως μετά οφείλεται, δεν είναι παθητικός να κάθε να ακούει συνέχεια. Του έρχονται μερικές ερωτήσεις και αυτές τις βλέπουμε. Τώρα, ναι, καλείται να απαντήσει σε ορισμένες ερωτήσεις και μετά ζητάει να δει την απάντηση και να του δείχνει εδώ μάλλον στην μία είδη απάντησε σωστά, στην άλλη απάντησε λάθος. Άρα είναι απολύτως διαδραστικό, δεν είσαι παθητικός. Αυτή είναι η μεγάλη αλλαγή. Δεν ακούς, ακούς, ακούς όλο αυτό τον υπνοπαιδία του σύγχρονου αμφιθεάτρου που ένα ολόκληρο εξάμενο δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να ακούει ο φοιτητής. Λοιπόν, ωραία το τελευταίο. Σας καλωσορίσω στο μάθημα αριστοτελική ηθική. Βρισκόμαστε στον Λύκη και τώρα στο τέλος, στο κέντρο της Αθήνας. Όχι τυχαία, ποιο μήνυμα θέλουμε να περάσουμε. Το μήνυμα από την αριστοτελική ηθική είναι κάτι σύγχρονο, κάτι που μας αφορά όλους μας. Σήμερα, όλη η θμητική φιλοσοφία, όλους τους ειδικούς φιλοσοφούς, αλλά και τον πιαθένα από εμάς. Πάμε λοιπόν, τέλειωσε το εισαγωγικό μέρος και επαναφέρω το ερώτημα. Αν η παραδοσιακή μορφή εκπαίδευσης με την άμεση σχέση μαθητή-δασκάλου είναι ένα ιστορικό στάδιο που ενδεχομένως ξεπερνιέται ή όχι. Αν έχουμε μπροστά μας μία Πανάσταση ή μία εξέλιξη, ένα εξελικτικό στάδιο. Λοιπόν, οι πρώτες εφτά ερωτήσεις είναι αυτές οι πιο ενημερωτικές που υπάρχει κάποια απάντηση. Δεν θα είναι μετέωρας. Το πρώτο ερώτημα λοιπόν. Τι είναι επιτέλους αυτά τα μαζικά, ανοιχτά, διαδικτυακά μαθήματα. Τι είναι τα περίχμα MOOCs. Να ακούσετε ενδεχομένως και το πιο κακό ήχο ακρονίμιο που είναι Massive Open Online Courses. Εκτοξέθηκε από το New York Times το 2012 που το θεώρησε The Year of the MOOC. Η χρονιά των MOOCs. Το 2015 ξεγίνησε αυτό το γίνημα. Πάμε παρακάτω. Τι είναι λοιπόν αυτό που λέει το όνομά τους. Μαζικά χάρις το σύγχρονο διαδίκτυο μπορούν να το παρακολουθούν ταυτόχρονα από χιλιάδες μέχρι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Τι είναι ανοιχτά. Μπορούν να τα παρακολούθησουν όποιος δίποτε χωρίς καμία τυπική προϋπόθεση. Μέχρι πρόσφατα ήταν δωρεάν η παρακολούθηση και καταβολεί ενός αντιτύμου από 50 έως 100 ευρώ. Αν ήθελε την βεβαίως παρακολούθηση καταργείται και αυτό τώρα τελευταία διότι άλλον η παρακολούθηση θα χρειαστεί και αυτή κάποιο είδους αντιτύμου αφάνταστα μικρότερο βέβαια από αυτό το οποίο θα κατέβαλε κανείς για να παρακολουθείς το ίδιο μάθημα μέσα στο πανεπιστήμιο. Λοιπόν είναι ανοιχτά λοιπόν είναι διαδικτυακά μπορούν να παρακολουθείς από οπουδήποτε υπάρχει σύνδεση στο διαδίκτυο από οποιαδήποτε συσκευή, επί τραπέζιο, tablet και το κινητό τηλέφωνο. Κάνει χρυζή 20% των χρυστών παρακολουθούν από κινητό τηλέφωνο διάφορες ώρες της ημέρας. Και βέβαια είναι μαθήματα δεν είναι απλώς μια συλλογή διαλέξεων αλλά ένα συγκροτημένο μάθημα όπως ένα αντίστοιχο πανεπιστήμιακο. Ωραία είναι αυτά αλλά ένα στιγιωτός καλό διαδικτυακό μάθημα είναι κάτι παραπάνω από αυτά είναι διαδραστικό το είδαμε μπορεί να τεθούν ερωτήσεις το φοιτητή αμέσως μετά το βίντεο να απαντήσει να μάθει την απάντηση αμέσως όταν είναι φρέσκια φρέσκια η απορία τι λάθος έκανα να το έρχεται η απάντηση και σε πάρα πολύ καλοφιαγμένα μαθήματα υπάρχει και η εξήγηση η λύση αν είναι ένα μαθηματικό πρόβλημα είναι λοιπόν διαδραστικά. Υπάρχει διδακτική στήριξη ο φοιτητής μπορεί να αναρτήσει στο φόρουμ η απορία του και ή θα σπεύσουν άλλοι να το απαντήσουν φοιτητές ή μέσα σε 24 ώρες το αργότερο ένας ευσυνείδητος διδάσκων θα απαντήσει ο ίδιος επομένως κάτι που δεν το βλέπουμε στο πανεπιστήμιο. Δηλαδή στα μαθήματα τώρα με 100 φοιτές σας διαρωτηθούμε λυκρινά πόσες φορές ήρθε ο φοιτητής στο γραφείο ενώ πάνω που έχει την απορία να αναρτάμε σε ώρες έχει την απάντηση. Λοιπόν γυρίζεται σε στούντιο τέλειωσα εποχές του Αμφιθεάτρου πρώτον διότι είναι πολύ καλά οργανωμένο το προετοιμάζει πάρα πολύ προσεχτικά δεύτερον παίρνει περίπου ένα τρίτο του χρόνου. Εγώ έχω διοσκοπιστικό μάθημα στο Αμφιθεάτρο και εδώ όταν το έκανα σε στούντιο πήρε το τρίτο του χρόνου γιατί διότι στο Αμφιθεάτρο εκείνος ο φόβος του δασκάλου μπροστά στα πλανή βλέμματα των φοιτητών του βλέπεις κάτι απλανή βλέμματα εκεί Θεέ μου αυτό τον απελπισμένο φοιτητή. Λοιπόν το επόμενη φορά τα ξέρουμε όλοι του πρώτο τέταρτο τρός για να ξανανεβάσεις το αρχείο της προηγούμενης να μην χάσουμε τη συνέχεια όπως ήταν στα παλιά περιοδικά στο θησαδρό, στο ρομάντζο, σε περίληψη των προηγουμένων. Λοιπόν τώρα δεν χρειάζεται διότι αυτός που δεν το κατάλαβε γυρίζει πίσω και το ξανακούει αυτός ο οποίος το κατάλαβε δεν πλήτει με το να ακούει το δάσκο να λέει και να ξαναλέει τα ίδια. Άρα εξατομικεύεται έτσι η δασκαλία. Γυρίζεται λοιπόν σε στούντιο τι άλλο, ναι και βέβαια η τεχνολογία είναι απολύτως βασική. Η δυνατότητα να διαχειρίζει σε τόσο πολλούς ανθρώπους, να κρατάς αρχεία για τον καθένα. Παθμολογίες αυτά και τα λοιπά είναι ένα τερατοδόν απαιτήσεων και βέβαια γι' αυτό χρειάζεται ψηλή τεχνολογία και είμαστε ευτυχίες ότι έδωσε το Harvard και το MIT τη δικιά του platform ελεύθεροι, ανοιχτού κώδικα χάρις τα δυο τεχνικούς μας, τον Νίκο Τετσικόπουλο και τον Δήμητρη Τωναγγελάκη. Την ταμάσαμε, την έχουμε αναβαθμίσει πέντε φορές μέχρι τώρα, παρακολουθούμε όλες τις εξελίξεις. Άρα η τεχνολογία είναι απόλυτο βασικός παράγοντας. Ωραία. Και ο δύο. Δεύτερη ερώτηση. Που βρίσκεται η διαδικτυακή εκπαίδευση στον κόσμο σήμερα. Ποιοι είναι οι βασικοί παίχτες. Ποιοι είναι δηλαδή πάροχοι διαδικτυακών μαθημάτων στον κόσμο. Στη ΣΥΠΑ. Έχουν δικές τεχνολογίες. Ο πρώτος είναι το Coursera. Είναι ιδιωτική εταιρεία. Φτιάχτηκε από δύο καθηγητές πληροφορικής του Στάνφορτ. Έχει πάνω από 200 συνεργαζόμενα πανεπιστήμια και εταιρείες. Το μέγεθός του ήταν 37 εκατομμύρια εγγραφέντες τώρα πρόσφατα και 3.900 μαθήματα. Και τα έσοδα του είναι οι πρώτοι που μάλλον μπαίνει στη φάση της κερδοφορίας. 140 εκατομμύρια ήταν για το 2018. Μετά είναι το EDX. Είναι ο οργανισμός μη κερδοσκοπικός που ίδρυσαν το Harvard και το MIT. Και συνεργάζονται και πολλά άλλα πανεπιστήμια και εταιρείες. 150 εταιρείες συνεργαζόμενες. Το μέγεθος 18 εκατομμύρια εγγραφέντες 2600 μαθήματα. Και για έσοδα δεν έχουν δώσει ακόμα στοιχεία. Το Udacity το έφτιαξε ο πρώτος που εκτόξαυσε το περίφημο μάθημα τεχνικής νοημοσύνης ο Σεμπάστιαν Τρούν. Ο άνθρωπος που έκανε τα έξυπνα γυαλιά του έξυπνου αυτοκίνητου της Google και τώρα φτιάχνει τον έξυπνο άνθρωπο. Αυτός λοιπόν έκανε το Udacity. Το έστρεψε πολύ νωρίς κατευθεία για μαθήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης υψηλής τεχνολογίας σε εργασία με εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. Τα στοιχεία του είναι αυτά, 10 εκατομμύρια εγγραφέντες, 240 μαθήματα και επίσης πολύ αποτελεσματικό οικονομικά από τι φαίνεται 90 εκατομμύρια δολάρια των περασμένων και πολύ μικρότερη. Ωραία πάμε στην μετάρα πατρίδα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πάροχοι με δικές πλατφόρμες είναι δύο. Είναι το FutureLearn που είναι θυκατρικός οργανισμός του Open University. Είναι πολύ επιτυχιές, έχει 8,7 εκατομμύρια εγγραφέντες, περίπου 1.000 κάτι μαθήματα. Επάρχει και το iVersity, αρχικά ιδιωτική εταιρεία και τώρα είναι. Την αγόρασε ο Sprinkler, δεν πήγαινε πολύ καλά. Με μέγεθος περίπου 1 εκατομμύρια εγγραφέντες, 110 μαθήματα. Και πάμε εδώ πάροχοι, υπάρχει μια μεγάλη κλάση διεθνών οργανισμών και άλλων φορέων που πήραν την πλατφόρμα του Harvard, το MIT, το Open edX και στήσαν δικά τους διαδικτυακά μαθήματα. Το Γαλλικό FAN είναι μια σύμπερξη Γαλλικών Πανεπιστημίου Νεκρατικής Χρηματοδότηση. Έχει 1 εκατομμύρια εγγραφέντες και 500 τόσα μαθήματα με διάφορα Γαλλικά πανεπιστήμια. Και το δικό μας, το ελληνικό, το οποίο είναι αποκλειστικά με δωρετική στήριξη, θελοντική εργασία, ίδιους πόρους, ούτε 1 ευρώ κρατικού χρήματος. Η μαμά Ελλάς δεν επιβαρύνθηκε από μας, οπότε όμως να τα κάνουμε μοντάρα, δεν θα χρειώσουμε σε κανένα το λογοριασμό. Ωραία, και πιάνει η παγκόσμια εικόνα τώρα. 101 εκατομμύρια εγγραφέντες σε διαδικτυακά μαθήματα σε όλο τον κόσμο. Ο αριθμός μαθημάτων 1.400. Και ο αριθμός πανεπιστημίων που έχουν εμπλακεί και έχουν παράξει διαδικτυακά μαθήματα, που αναρτώνται σε διάφορες από αυτές τις πλατφόρμες, περίπου 900. Ναι, για όσους θέλουν να μαθαίνουν υπάρχει ένας τότοπος, το Class Central, που έχει πάρα πολύ καλές και διαρκώς ενημερούμενες πληροφορίες για τα διαδικτυακά μαθήματα και τους παρόχους τους. Τρίτη ερώτηση, ποια είναι η εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα των MOOCs. Ερχόμαστε τώρα στα δύσκολα. Εγγράφονται πολλοί, αλλά πόσοι από αυτούς τελικά καταφέρνουν και ολοκληρώνουν τα μαθήματα, θα απογοητευτείτε από το ποσοστό. Δύο ποσοτικοί δείχτες λοιπόν, πρέπει να μάθουμε να μετράμε τα πράγματα. Έτσι, πόσο αποτελεσματικό είναι κάτι. Το πρώτο δείχτες είναι το ποσοστό αυτών που εγγράφονται, πόσοι. Εγγράφθηκαν 10.000. Πόσοι από αυτούς πήγαν μέχρι το τέλος, πέρασαν όλα τα εβδομαδία τεστ, τελική εξέτα και τα λοιπά. Και τέλειωσαν. 4-5% είναι ο μεσος όρος. Σε μερικά μαθήματα πάει κοντά στο 10%. Σε άλλα, σε μαθήματα μαθηματικών και φυσικείς, 90%. 1% ας πούμε, όπου δεν επιβεβαιώνεται η αντιδημοτικότητα των MOOCs σε όλο τον κόσμο. Το δεύτερο δείχτες είναι να μετρήσεις, γιατί πολλοί φοιτητές αρέσουν τα μαθήματα και παίρνουν περισσότερα του ενός. Οπότε μετράς κιόλας τι ποσοστό είναι η βεβαιώση παρακολούθησης που έχεις εκδόσει, έναντι του αριθμού των εγγραφέντων και αυτό είναι γύρω στο 10%. Σημαίνει 2 με 2.5 μαθήματα κατά μέσο όρο κάθε ένας από τους επιτυχώντες φοιτητές. Ωραία. Προχωρούμε. Ναι, είναι μάλλον αποκατευτευτικά, αλλά μη βγέστετε να συμπεράνετε, το φαινόμενο είναι φούσκα. Η παραγωγή μαθημάτων συνεχίζεται αμείωτη, ενώ οι πρώτα οικονομικά δεδομένα δείχνουν ότι υπάρχει και βιώσιμο οικονομικά μοντέλο, χωρίς σημαντική χρέωση για τους φοιτητές. Το συμπερασμένο είναι, τα μαζικά διαδικτυακά μαθήματα ήρθαν για να μείνουν, δεν είναι φούσκα. Ωραία. Θα γυρίσουμε με ένα ερώτημα για εμάς. Και εμείς τι κάνουμε, έτσι θα πρέπει να λέμε πάντα όταν βλέπουμε τις γέντες στον κόσμο εξ' εμείς σαν χώρα και ως πανεπιστημιακή κοινότητα τι κάνουμε και δύο πιο ειδικά ερωτήματα. Μπορούμε να δημιουργήσουμε διαδικτυακά μαθήματα με τα διεθνή κριτήρια ποιότητας και όχι καλά για την Ανατολή. Το τονίζω αυτό για το θέμα της ποιότητας είναι το κρίσιμο. Και αν μπορούμε υπάρχει κανείς που να ενδιαφέρεται εκεί έξω ή να το κάνουμε εμείς για τον εαυτό μας. Ωραία. Εμείς προσπαθήσαμε να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα, δεν μας ρώτησε κανείς, εμείς το αναλάβαμε. Η πειραματική λοιπόν απάντηση στο ερώτημα είναι από εμάς, από την Κρήτη. Και θα σας μιλήσω τώρα για τα δεδομένα που προέκυψαν και φουτίζουν αυτά τα ερωτήματα. Το πείραμα του μάθηση λοιπόν, το χρονικό διάστημα είναι από τον Νοέμβριο του 2015, που ξεκίνησαν τα πρώτα μαθήματα, μέχρι τώρα τον Φεβρουάριο. Λοιπόν, η γενική εικόνα είναι αυτή εδώ. Έχουμε δημιουργήσει και προσφέρει 24 μαθήματα. Ο συνολικός αριθμός των εγγραφέντων είναι 55.000. Ο αριθμός βεβαίως των επιτυχούς παρακολούθησης είναι 33.000. Ο αριθμός των ανεξάρτητων φοιτητών που ολοκλήρωσαν επιτυχώς, τουλάχιστον ένα μάθημα 11.000, αν βλέπω από εδώ, που σημαίνει κάθε ένας περίπου τρία κατά μέσο όρο. Και πάμε στους ποσοστίους δείχτες που ανέφερα πριν. Τι ποσοστό που τους εγγραφέντες φοιτητές, δηλαδή 11.000 στους 55 πόσο είναι, περίπου 20%. Το αντίστοιχο ποσοστό που ανέφερα πριν, το διεθνές, είναι 4-5%. Περίπου 4-5 φορές μεγαλύτερο από το ποσοστό επιτυχίας. Και ο αριθμός βεβαιώσαν ως ποσοστό 33.000 στις 55.000. Αυτό είναι 60% εναντί διεθνούς ποσοστού 10%. Είναι ένα τελείως, μα τελείως απρόβληπτο αποτέλεσμα. Και θα το συζητήσουμε. Να πάμε σε ένα δεύτερο πίνακα που δείχνει αυτό το ποσοστό επιτυχίας, πόσο πολλοί επιτύλει από τα είδη μαθημάτων. Στην πρώτη κατηγορία, στην πρώτη γραμμή εδώ, είναι μαθήματα ιστορίας και φιλοσοφίας. Ο μέσος αριθμός εγγραφωμένων είναι 5.000. Ο μέσος αριθμός αποφυτούντων 1.600. Άρα το ποσοστό είναι 32%. Σε μαθήματα πληροφορικής, περίπου εγγράφονται κατά μεσόωρο 4.000. Αποφυτούν γύρω στους 700-800, γύρω στο 18% με 20%. Και στα μαθήματα φυσικές και μαθηματικών, περίπου 2.000 κατά μεσόωρο. 300 καταφέρουν και πάνω μέχρι τέλος, έναν 15%. Αξιοθάγμαστα πολύ, δηλαδή περίπου 15 φορές παραπάνω από το κανονικό. Λοιπόν, ευτυχώς έχουν φροντίσει τα διεθνή, τα έχουν κατεβάσει χαμηλά. Ο πείσεις είναι πολύ χαμηλά και είναι πολύ εύκολο να τον περάσεις. Είναι ο διεθνής πείσεις, όμως. Δεν τον επινοήσαμε εμείς. Πάμε στο επόμενο και στους απόλυτους αριθμούς να δούμε. Τι βλέπετε στην πρώτη αυτή, ένα τυπικό επιτυχημένο αμερικανικό διαδικτυακό μάθημα. Τα 4-5 πρώτα είχαν 150 και 200 χιλιάδες. Αυτό ήταν ανώμαλο φαινόμανο. Η τάξη μερικές δεκάδες χιλιάδες είναι τα απολύπτυση μέρα. Δεν επανελείφθηκαν οι αριθμίτες των πρώτων 4-5 έθνησης πολύ δημοφιλών. Το τυπικό νούμερο, λοιπόν, εγγράφονται 50 χιλιάδες και αποφυτούν 10-105 χιλιάδες. Όταν, λοιπόν, εγώ, για παράδειγμα, έκανα πρόταση για χρηματοδότηση στο ίδρυμα Ενιάρχου, σκεφτήκαμε πώς θα κρίνουμε την επιτυχία μας, ποιος θα είναι ανδείκτης. Και λέω το πολύ απλό, τα αμερικανικά απευθύνονται σε περίπου τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο πολύ ισχυρά, αγγλόφωνο αυτό, οι Αμερικοί 320, οι Ευρώποι είναι 580, οι Ινδία που είναι σχεδόν όλοι μιλάνε αγγλικά, 2 δίσε. Εγώ λέω 1 δισε, η Ελλάδα είναι 10 εκατομμύρια, άρα είναι 1 προς 100 η αναλογία. Άρα, λοιπόν, με την πληθυσμιακή αναλογία, το πενήντα χιλιάδες θα πρέπει να είναι πενήντα χιλιάδες, συγγνώμη, πεντακόσια εδώ και 10% επιτυχία, εμάς, λοιπόν, αν είχαμε πεντακόσους εγγραφέντες και πενήντα να τελειώνουν, θα ήταν πολύ επιτυχημένα και όμως τα νούμερα έδειξαν, αυτά εδώ κάτω, πέντε χιλιάδες στα επιτυχημένα, 10 φορές μεγαλύτερο από το αναμενόμενο και 1.500 από φοιτούντες περίπου, 30 φορές μεγαλύτερο. Πραγματικά, έπρεπε να καλέσουμε γευσιέλεο, δεν το κάναμε ακόμα, είναι μια εκκρεμότητα. Λοιπόν, το επόμενο. Το κόστος έχει μεγάλη σημασία. Πόσο το κοστίζει αν εκπαιδευόμαστε. 50 ευρώ είναι το κόστος. Πείρας κόστος. Όλοι οι μιστοί των ανθρώπων τα πάντα και συμπεριέλαβα και ανθρώπων που δεν πληρώνονται, αν πληρώνονταν, πόσο θα ήταν το συνολικό κόστος. Διαιρείς το αριθμό των βεβαιώσεων και βγαίνει αυτό το νουμούρ που σημαίνει ακόμα και για μια μικρή χώρα σαν την Ελλάδα, μπορείς με πολύ χαμηλό κόστος να παράγεις και υψηλής ποιότητας. Διότι κοστίζει ποιότητα όπως ενδεχομένως θα δούμε στη συνέχεια. Ωραία. Καλό ενώ μας να δούμε και τους ανθρώπους πόσοι είναι τώρα. Τέσσερις άνθρωποι είναι. Ο Γικόπουλος και ο Αγγελάκης είναι οι δυο τεχνικοί μας. Καταπληκτικής αφοσίωσης ας πούμε και ικανοτήτων. Η Κατερίνη Ελιγκοβανλί, άλλο λαμπρή προστίτση για τη στήριξη των μαθημάτων στα πάντα. Και την επικοινωνία. Και εγώ είμαι ο δεκανέας διότι δυστυχώς ο μικρός αριθμός του στρατεύματος δεν δικαιολογούσε μεγαλύτερο βαθμό προς τον Ταρασιρίδη. Οπότε πάμε παρακάτω. Λοιπόν, επιστροφή στο ερώτημα από το οποίο ξεκινήσαμε για να φωτριστούμε. Τι κάνουμε ως χώρα. Μπορούμε. Υπάρχει κοινό αυτά τα δύο βασικά ερωτήματα και προφανώς το πείραμα του μάθησης απαντά εμφανώς καταφατικά. Μπορούμε. Και πράγματι υπάρχει κοινό. Αλλά δεν είναι δουλειά μας να απαντήσουμε στο ερώτημα τι κάνουμε ως χώρα ή ως πανεπιστημιακή κοινότητα. Αυτό είναι άλλο δουλειά. Αλλά θα τους βοηθούσε όσοι ενδιαφέρονται να έθεταν έγινε ένα πείραμα. Το μοναδικό. Αν το μάθησης είναι όντως επιτυχημένο. Πολλοί πέραν κάθε προσδοκίας. Ποιοι ήταν οι λόγοι της επιτυχίας του. Αυτό δεν πρέπει να κάνει κανείς. Αν κάνεις ένα πείραμα και έχεις προσδόξει τα αποτελέσματα, κάθεσαι και διρωτάσαι τι ήταν αυτό. Λοιπόν, αν ρωτόμασταν εμείς, γιατί και εμείς προφανώς πρέπει να αναλύουμε τα αποτελέσματα και να δασκόμαστε, μια σύντομη απάντηση θα ήταν τούτη. Ποιότητα. Προσήλωση στην ποιότητα. Κουλτούρα. Ποιότητας λείπει από τη χώρα σήμερα. Και διαρκείς επίγνωση του γεγονότος ότι δεν απευθύνσαι σε χμάλο το κοινό, αλλά σε πολίτες ελεύθερους να επιλέξουν. Και αν σε δώσει ο άλλος πέντε έως εφτά ώρες από τη ζωή του κάθε εβδομάδα να παρακολουθεί διαδικτυακά με θέματα, δεν σου δίνει. Δεν θα στις δώσει αν δεν έχεις να του προσφέρει κάτι που δίνει μια νέα ποιότητα στη ζωή του. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Λοιπόν, ωραία. Τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί που παρακολουθούν διαδικτυακά μαθήματα διεθνώς, ποιο είναι το μορφωτικό τους επίπεδο και τα επαγγελματά τους και αν είναι κυρίως άντρες ή γυναίκες. Θα απαντήσουμε τα δεδομένα του μάθησης. Κάποια είναι παρόμενα με τα διεθνή, κάποια είναι πολύ διαφορετικά, δεν θα έχω χρόνο να αναλύσω τις διαφορές. Λοιπόν, οι δυο πρώτες ομάδες. Εμείς θέσαμε το ερώτημα, άρα καθένας που αναγνωρίζονται τον εαυτό του. Παγγελματίες, επιστήμονες, μηχανικοί, γιατροί, δικηγοροί κτλ, 32%. Πολίτες με μορφωτικά επιστημονικά ενδιαφέροντα που αυτοαναγνωρίζονται ως τέτοιοι. Εμείς θέσαμε το ερώτημα, 22%. Άρα, 54% είναι βασικά πολίτες εκεί έξω. Εκπαιτευτικοί, 39%. Αυτό είναι διεθνές νούμερο. 30% με 30% τόσο τα 100%. Ωραία. Οι άντρες, 43%. Οι γυναίκες, 57%. Είναι σαφέστατη η κυριαρχία και η φιλομάθεια του γυναικείου φύλου είναι σαφώς μεγαλύτερη. Το μορφωτικό επίπεδο, πολύ ύψηλο. Πανεπιστημιακό πτυχίο, μάστηρι διδακτορικό, 85%. Είπα για φοιτητές, μαθητές είναι 15%. 2-3% είναι μαθητές και περίπου 12-13% είναι φοιτητές. Και η γεωγραφική προέλευση είναι βασικά αντίστοιχη με την πληθυσμιακή κατανομή στη χώρα. Στην περιοχή της Αθήνα Αττική είναι γύρω στο 50%. Αυτή λοιπόν είναι η σύνθεση. Και το τελευταίο ερώτημα με κάποια απάντηση είναι προς τα που πάει η διαδικτυακή εκπαίδευση σήμερα. Προς ποια κατεύθυνση είναι πιθανότερο να κινεί τα επόμενα χρόνια. Και πιο ειδικά πουθενή σημαντικότερη επίδρασή της. Στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση ή στη διαβίου μάθηση και την επαγγελματική εκπαίδευση των πολιτών. Αυτό λοιπόν είναι το ερώτημα. Και τα δεδομένα και τα δικά μας και τα διεθνή είναι συντρεπτικά. Η κυρίαρση τάση είναι προς την επαγγελματική εκπαίδευση. Όλες οι κοινωνίες φαίνεται ότι κρίνουν με την επερχόμενη μάλιστα 4η βιομηχανική επανάσταση, που η παλέωση ειδικοτήτων και τεχνικών γνώσεων που αποκτούμε στον πτυχίο μας θα είναι ραγδαία. Σε 10 χρόνια, ίσως και λιγότερα, θα χρειαζόμαστε εξαρχής επανεκπαίδευση. Το κατεξοχήν εργαλείο είναι η διαδικτυακή εκπαίδευση. Μπορεί να προσφερθεί σε καλή ποιότητα αν την επιδιώκεις την ποιότητα και σε πάρα πολύ χαμηλό κόστος και σύμφωνει με τις εργασιακές και άλλες συνθήκες των ανθρώπων. Ή ακόμα και το ώρα αριώτους. Ό,τι ώρα θέλεις θα παρακολουθείς. Άρα σε αυτό υπάρχει μια τιμηγορία σαφέστατη της διεθνός εμπειρίας. Ναι, αλλά εμείς είδαμε και κάτι άλλο. Είναι ο μοναδικός λόγος που οι άνθρωποι έρχονται για επαγγελματική βελτίωση και πολλές φορές δεν είναι καθόλου αυτός. Είναι, να το πω έτσι με αυτόν τον παλαιοτρόπο, είναι ο αν ιδιοτελής έρωσης της μαθήσεως. Να ανοίξει λίγο το μυαλό μας, να φωτιστεί η σκέψη μας, να συναντηθούμε με τη σκέψη άλλων ανθρώπων, να ακούσουμε σημαντικούς στοχαστές. Είναι ένα ξεχασμένο κίνητρο στη φιλοσοφία της διαβίου μάθησης, αλλά και των σχετικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων που δίνουν τον τον, εγώ ανατρισσιάζω βασικά όταν τα διαβάζω, η έξιμη εξήτη και όλη αυτή η δρυξελιχή, η νέα γλώσσα, νιου σπιικ. Εγώ όμως θέλω να πω εδώ ότι όσο ποτέ άλλοτες στην ιστορία των δημοκρατικών κοινωνιών, η ανάγκη για μια κοινωνία πεπεδευμένη με καλή γενική παιδεία δεν ήταν τόσο αναγκαία. Μια παιδεία που καλλιέργει κυρίως την ανοιχτή σκέψη, όσο και οι έξιμοι εξειδικεύσεις, δηλαδή οι δικεύσεις εργασιακές και τεχνολογικές, το οποίο είναι αξίσιο σημαντικό, αλλά να μιλήσω από το πρώτο, χαθήκαμε. Οι υπόνομοι του διαδικτύου και ο φανατισμός και η μεσαλλαδοξία που ενδυμούν εκεί θα μας νίξουν όλους. Απειλούνται οι δημοκρατικές κοινωνίες. Και επομένως όσοι από εμάς αισθανόμαστε ότι το πολυτιμότερο απόχτυμα της ανθρωπότητας είναι αυτό, η ανοιχτή κοινωνία, ναι, πριν πάω σε αυτό, να το πω έτσι, δίψαγε η γενική παιδεία αυτό είναι το σημαντικότερο που μάθαμε από το πείραμα του μάθασης, γι' αυτό και οι νέοι κύκλοι μαθημάτων πετιμάζομαι θα δώσουν μεγάλη έμφαση σε αυτό, παράλληλα με άλλα πράγματα, διότι όπως το βλέπουμε εμείς δεν είναι πραγματικά, δεν είναι μόνο ζήτημα παιδείας, είναι ζήτημα δημοκρατίας και εδώ υπάρχουν δύσκολα όμως θέματα, τι είναι μια καλή γενική παιδεία, δεν είναι εύκολο θέμα, για να μη θεωρείτε ότι αντιμετωπίζω λίγο χαζοχαρούμενα, δεν είναι τόσο εύκολα θέματα αυτά. Οπότε πάμε παρακάτω στο μέρος Β, στις ερωτήσεις και απάντησης. Λοιπόν, ποιες είναι αυτές. Ναι, είπαμε ότι η κατεύθυνση θα είναι προς την επαγγελματική εκπαίδευση. Ωραία, γυρνώντας πίσω όμως στην πανεπιστημική εκπαίδευση, τι γίνεται. Τι υπόσχονται τα MOOCs για την καθαυτό, τα μαζικά διαδικτυακά μαθήματα, για την καθαυτό πανεπιστημική εκπαίδευση. Μπορούν να την κάνουν λιγότερα ακριβή. Στην Αμερική είναι σημαντικότατο πρόβλημα. Η επόμενη φούσκα μετά τη φούσκα των οκινήτων είναι το τεράστιο ύψος των βανίων που έχουν κάνει οι φιλετές και οι γονείς τους για να πληρώνουν δίδαχτα και κόστος διαμονής, νομίζω πλησιάζει τα 2-3 εκατομμύρια. Αν δεν την πληρώνουμε εμείς, δεν πληρώνει το κράτος, δεν σημαίνει πως δεν την πληρώνει κάποιος, γιατί εμείς έχουμε την αίσθηση ότι δεν κοστίζει τίποτα η εκπαίδευση, επειδή εμείς δεν πληρώνουμε τίποτα. Το δεύτερο ερώτημα είναι, μπορούν να βελτιώσουν λίγο την πασίγνωση, τη χαμηλή αποτελεσματικότητα. Όλοι το λένε. Η αποτελεσματικότητα της μαζικής δασκαλίας στον αυθέατρο είναι πάρα πολύ χαμηλή. Το μόνο δικό μας είναι και διεθνές. Σε Αμερικάνικα πανεπιστήμια βλέπεις μια μεγάλη συζήτηση, γιατί παίρνουν έξε χρόνια οι φοιτητές, δεν είναι μόνο το φυσικό κρίτηση μερικά, αλλά που παίρνουν έξε χρόνια για να τελειώσουν, είναι και σε πολλά πανεπιστήμια το εξωτερικό. Άρα, τίθεται θέμα βελτίωσης της εκπαιδευτικής μας αποτελεσματικότητας. Και επίσης, η γρήγορη παλέωση γνώσεων, πώς αντιμετωπίζεται, τι κάνουμε όταν τα πτυχία μας πέντε-δέκα χρόνια δεν παντιπροσωπεύουν πια από τεχνική άποψη, από πλευράς τεχνικών γνώσεων εννοώ. Βέβαια, υπάρχουν και άλλοι που λένε ότι ενδεχόμενως στα MOOC, δεν το πιστεύω όμως, συνειστούν μια άριζε σπαστική απειλή στο παραδοσιακό πανεπιστήμιο. Στην συζήτηση θα πω ότι λένε μερικοί προφήτες του χώρου, υπάρχουν προφήτες και εδώ. Λοιπόν, είναι ένα καλό επαγγελμα, προφήτες. Πάμε στο δεύτερο. Υπάρχει αξιόπιστα σύστημα, δεν είναι αξιόπιστα σύστημα εξατάσεων. Πώς θα δίνεις βεβαίωση, είτε για εκπαίδευση επαγγελματική, είτε για οτιδήποτε άλλο. Μένω σε ένα βασικό εκκρεμές πρόβλημα, είναι αξιόπιστη πιστοποίηση ταυτότητας. Πώς ξέρεις πώς αυτός από την άλλη μεριά που συμπληρώνει το τέστη είναι αυτός και δεν έβαλε το φύλλο του, τη φύλλη του ή οποιοδήποτε άλλο να συμπληρώσει γι' αυτόν. Δεν απαντάμε τίποτα. Εδώ προχωρούμε. Δεύτερο, ένα ερώτημα που εκφράστηκε πάρα πολύ έντονα στην Αμερική τα τρία, τέσσερα πρώτα χρόνια, που ήταν πολύ ζωηρότερες τις συζητήσεις, ενώ στις πανεπιστημιακών καθηγητών είχαν σειρές ενστάσεις ότι η οθέτηση διαδικτυακού μορφών διδασκαλίας για πανεπιστημιακά μαθήματα θα οδηγήσει σε απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας. Είναι αλήθεια αυτό. Και επίσης ότι θα οδηγήσει σε φαινόμενα, δικός μου είναι όρος, ακαδημαϊκού υπεριαλισμού. Ότι δηλαδή τα πολλά μικρά πανεπιστοίμια θα γίνουν παραρτήματα ελάχιστον μεγάλων. Τα μεγάλα πανεπιστοίμια θα παράγουν τα μαθήματα και οι δάσκαλοι που εργάζονται σε μικρότερα πανεπιστοίμια θα είναι κατά κάποιος τρόπο οι τοπικοί, οι βοηθοί διδασκαλίας σε μαθήματα που παράγονται κεντρικά από τα μεγάλα πανεπιστοίμια. Εύλογο ερώτημα επίσης. Μιλήσαμε για την διαβίουμαθηση μετά το πανεπιστήμιο, μιλήσαμε για το πανεπιστήμιο γυρνώντας προς τα πίσω. Ποιο είναι το διεθνές τοπίο, τι γίνεται στη μέσα η εκπαίδευση. Έχουν δημιουργηθεί διαδικτυακά μαθήματα αποκλειστικά για μαθητές και ποιο είναι το περιεχομένό τους. Και αν μπορούμε να σκεφτούμε κάτι αντίστοιχο για τη χώρα μας, το 12. Ναι, μια από τις μεγάλες υποσχέσεις που με έμανα με συγκινούσε ιδιαίτερα, ένα από τα λίγα πράγματα που μπορώ να πω με τόσο ευαίσθητος τώρα όσο ήμουν και 18 χρονών, η ταξική ανισότητα στην εκπαίδευση. Και είχαμε την τύχη στην Ελλάδα να έχουμε ένα καλό σύστημο δημόσιας εκπαίδευσης, που έδωσε την ευκαιρία σε πολλά παιδιά από πολύ χαμηλό μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο των γονιών τους να σπουδάσουν και νομίζω ανανέωσε σε μεγάλο βαθμό και την ελληνική κοινωνία. Ήταν ένας μεγάλος εξισωτής ευκαιριών, δεκαετίες 50, 60, ακόμα και 70, η δημόσια εκπαίδευση στην Ελλάδα κάτι που πρέπει να της πιστωθεί στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο και για το καλό της χώρας, όχι μόνο για λόγους αδικίας. Η άρση τέτοιων εμποδίων είναι βασικό εργαλείο για μια κοινωνία. Τα λαντούχα παιδιά που έρχονται από άλλα, μέχρι τώρα ανεκμετά λεφτά από πλευράς ανθρώπινο-δυναμικού και κοινωνικά στρώματα, η Αλβανία είναι αυτή τη στιγμή. Μια άλλη θα ενοχλήσει αυτό που είπα, αλλά δεν πειράζει, που έχουν πραγματικό δυναμισμό και τα βλέπεις στο σχολείο πετάνε μερικά από αυτά τα παιδιά, μου θυμίζουν παιδιά της διζυγκιάς μας γενιάς, γιατί τότε το αντίστοιχο ήμασταν εμείς. Υσχύει λοιπόν ότι η υπόσχεση που συνόδευε τότε την πρώτη εκτόξευση των ΜουΚΣ, ότι είναι ο μεγαλύτερος εκδημοκρατισμός στην ιστορία της μαγκόσμιας εκπαίδευσης, ότι προσφέρουν την πιο ανεμπόδιστη μέχρι τώρα πρόσβαση στη γνώση, χωρίς ταξικούς, φιλετικούς ή γεωγραφικούς φραγμούς. Και γι' αυτό μπορούν πράγματι τα διαδικτυακά μαθήματα να λειτουργήσουν ως ο μεγάλος εξοδοτής ευκαιριών για τους λιγότερο προνομίουκους του κόσμου. Μας πολύ θα ήθελα να το πιστέψω και στον ελάχιστο βαθμό που μας μπορούν να επηρεάσουν τα πράγματα, το ενστερνιζόμαστε και είναι ένας από τους σκοπούς που είναι μέσα στην καρδιά μας. Αλλά αυτό το θέτω για συζήτηση. Λοιπόν, 13 και το 14 τελειώνουμε με ένα επίλουγο. Ωραία. Το ερώτημα αυτό είναι στο πίσω μέρος του μυαλού πολλών αφυσάσεων. Μα πώς είναι δυνατόν να ανατραβεί ένα μοντέλο εκπαίδευσης βασισμένος στην άμεση σχέση μαθητή-δασκάλου με ιστορία 2.500 χρόνια. Έτσι αλλάζουν αυτά. Μήπως είναι πολύ χαζοχαρούμενοι αυτοί οι μοντερνιστές. Μπορεί να υπάρξει μάθηση χωρίς την προσωπική σχέση μαθητή-δασκάλου. Το προσωπικό. Μπορώ σαν δάσκολος να διδάξω χωρίς να βλέπω ποιους διδάσκω. Χωρίς να βλέπω πότε πότε εκεί να το είπα και πριν τα άλλες μόνοι τα πλανή βλέμματα των χαμένων μαθητών μου και να καταλαβαίνω ότι κάτι δεν πάει καλά. Όχι μόνο με αυτούς αλλά και με εμένα. Αυτά λοιπόν είναι μερικά ερωτήματα. Και πάμε σε ένα ερώτημα που τόθω σε σκόπημα. Τι πιστεύετε τα διαδικτυάκα, μαθήματα είναι καλά ή κακά. Αν δωθεί ευκαιρία για συζήτηση θα σας πω γιατί πιστεύω ότι το κατήξωση είναι λάθος ερώτημα. Το προσθέτουμε τα ερωτήματα με ένα μανιχαϊστικό τρόπο. Το καλό και το κακό, το σκοτάδι και το φως. Όλα αυτά δεν παράγουν ποτέ νόημα. Δεν παράγουν ποτέ νόημα. Στην ερώτηση έσπευσα λίγο. Δεν χαρακτηρίζω την ερώτηση. Ο επίλογος λοιπόν είναι ένα τελευταίο πειραματικό εδομένο που αντλήσαμε παρακολουθώντας ταχτικά τι συμβαίνει έξω. Είναι ένας χάρτης εδώ χάμο. Είναι η δεύτερη μελέτη που έκανε το Harvard και το MIT πάνω στην εθνική προέλευση των φοιτητών τους. Και έχει εδώ χάμο. Εδώ πάνω είναι αριστερά. Είναι πόσες βεβαίωσεις έχουν πάρει ένα εκατομμύριο πληθυσμό. Υπάρχει αναγωγή προφανώς. Βάλεις την Ελλάδα στο ίδιο επίπεδο με τη Γερμανία ή την Ινδία. Αναεκατομμύριο πληθυσμού. Και εδώ κάτω είναι ένας δείχτης της διεθνούς τράπεζας. Human Development πώς το λέει. Που είναι ένα συνδυασμός εισοδήματος και μορφωτικού επίπεδου βασικά. Αυτά τα δύο χαρακτηρίζουν ένα επίπεδο μιας χώρας και πόσο δεκτική επομένως είναι η πολίτευση για τη διεθνική εκπαίδευση. Λοιπόν, βλέπετε εδώ πάνω η Ελλάδα στην κορυφή. Κάναμε εδώ χάμο. Προτώσαμε τη συνέχεια, δεν πειράζει. Λοιπόν, αυτή είναι λοιπόν μια άλλη μάρτυρια που δείχνει κάτι που ο θόρυβος και πολλές φορές η μυζέρα και που ξυπλοφαρεί στη χώρα δεν μας αφήνει να το δούμε. Ότι εκεί έξω υπάρχει πράγματι μια άλλη Ελλάδα. Μια κοινωνία πολιτών. Αξέχασα να πω προηγουμένως ότι ήταν τετραπλάσιο στα μαθήματα του Χάρβερτ. Ήταν 13,6% το ποσοστό που αποφυτούσαν από τα μαθήματα έναν τη μέση όρου 4,1. Τετραπλάσιο το ποσοστό των Ελλήνων που επιτύχησαν να ολοκληρώνουν μαθήματα. Αυτή λοιπόν είναι μια μαρτυρία ότι υπάρχει μια κοινωνία με ποιοτικές απαιτήσεις που μπορεί να στηρίξει ένα δημόσιο θεσμό που στιχηματίζει σε αυτήν. Που δέχεται ότι υπάρχει έξω και απευθύνονται σε αυτήν. Αυτό σε αυτήν τη κοινωνία λοιπόν στιχηματίσαμε οι ΠΕΚ τόσα χρόνια και στιχηματίζουν ακόμα καλύτερα με την Δενησία Δασκάλο, όπως το λέω συχνά, τι ωραίο πράγμα είναι η αλλαγή γενιάς. Εγώ είχα αρχίσει να βαριέμαι με τις εκδόσεις. Ανέλαβε ένας νεότερος άνθρωπος και πήγανε καταπληκτικά καλύτερα. Κι όπου πήραν να κάνω κάτι άλλο ας πούμε. Αφήσω με το παλιό στους νέους και οι παλιοί ανέλογα το Κιον Νουργιο είναι νεοπαράδοξο αυτό. Βάστε ρε τόσοι, εμείς λοιπόν μέχρι τώρα στιχηματίσαμε σε αυτήν την άλλη Ελλάδα, στην καλύτερη πλευρά της χώρας και είμαστε πολύ ευτυχίσους ότι δεν μας διέψευσε ποτέ. Οπότε λοιπόν επιτρέψτε μου να κλείσω με το τελευταίο συμπέρασμα. Είναι αυτό που το επαναλαμβάνω συχνά γιατί νομίζω μας εκφράζει, που είναι αυτό εδώ, αυτή η χώρα είναι λίγο καλύτερη από ό,τι νομίζουμε. Τελεία. Ευχαριστούμε. Εν καταρχήν συγγνώμη. Εδώ ήσουν και δεν σε είδα. Νομίζετε και νόμιζα και εγώ ότι ο Στέφανς Τραχανάς μας έδωσε πολλά μαθήματα, μας έδωσε. Το κυριότερο απλώς το υπενίχτηκε, αλλά δεν το είπα κανένα. Ποιό είναι. Εάν, πώς θα καταφέρετε από 60 με 70 χρονών που ήσθαν να γίνετε 30 άνθρωποι. Λοιπόν, αυτό το δείγμα στιγμή του σε περίπου μάθησης με έκανε να αισθάνεται νέο. Το είδα με αυτό, το απέδειξε και δομίζω ότι οι ερωτήσεις είναι πολλές εγώ. Υπάρχει και ένας άλλος λόγος. Βέβαια έχω πολύ μικρή κόρη και νέα γυναίκα και δεν με παίρνει. Ωραία. Στην διάθεσή σας τώρα για κουβέντα. Α, Θανάση. Ναι, δεν βλέπω καλά. Αυτό είναι το πρώτο. Και η δεύτερη είναι, εάν η κρίση, αν έχετε στοιχεία από άλλες χώρες, εάν η κρίση, αυτό που ονομάζονται κρίση για ό,τι είναι το κοινωνικό της κομμάτι, αν όχι δεν μπορώ να βάλω το ίδιο. Αν αυτό έχει παίξει ρόλο, αν ξέρουμε από ποιο το έχει κάνει τέταρτα. Ευχαριστώ, Θανάση. Για το πρώτο, πράγματι υπάρχει διαφορά στην σύνθεση και επαγγελματική και λοιπή από μαθήματα θετικών ψημών. Για παράδειγμα, μαθηματικά έχουμε κάνει δύο μαθήματα δελευταία. Έχουμε κάνει μαθήματα εκβατικής φυσικής, σχετικότητα, μοντέρνα φυσική. Αυτά είναι απαιτητικά μαθήματα και το μεγάλο ποσοστό εκεί είναι εκπαιδευτική, πάνω από 50% εκπαιδευτική. Επομένως, υπάρχει σημαντική αλλαγή στην σύνθεση. Είναι κυρίως και αυτούς είχαμε και εμείς στο μυαλό μας. Ένας εκπαιδευτικός, ο οποίος είναι ένα ποσοστό 20-30%, πάρα πολύ ξεχωριστών εκπαιδευτικών, οι οποίοι θέλουν από καιρός καιρό να ανανοιώνονται και νομίζω ότι η διαδικτυακή εκπαίδευση παρεμπιπτώντας είναι και το κατεξοχή να της εργαλείουμε επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, αλλά ας το αφήσουμε αυτό. Αυτό, λοιπόν, είναι το πρώτο. Το δεύτερο ερώτημα, ποιο ήτανε. Εάν έχετε παρακουθήσει... Α, ναι. Δεν ξέρω, εμείς ενστικτοδός απλώς, λέγαμε στο μυαλό μας ότι πήρσε και ένα είδος από τη λαχτάρα που ο κόσμος ήρθε στο μάθησης, πήρσε και μια αυτή αποστροφή πια προς τη Μυζέρια. Τι μαυρίλα, τι μια χώρα χωρίς ορίζοντες, χωρίς τίποτα να σηκώσει το βλέμμα, πια δεν το αντέχουν οι άνθρωποι. Αυτό. Αυτό το υποτιμούμε. Μπορείς να προσοσθώ, άνθρωπο, δεν αντέχουν τη Μυζέρια. Ταξιά έχουν την απόψή τους, έχουν οι ισχυρότατες αυτές και μάλιστα ήταν πολύ ωραίος το μάθησης ότι υπήρχανε όλο το φάσμα. Παρακεί να δείτε καταπληκτική συνύπαρξη στο Φόρουμ. Για παράδειγμα, στο αμεθήματα της κυρίας Ευθυμίου, που τότε ήταν το 15, τα πρώτα, για την νεότερη ελληνική ιστορία μετά την άλλωση, όπου τέθηκε το θέμα, ήταν μέρος του μαθήματος, η γνωστή διαμάχη ανωτικών και ανθενωτικών. Τι ξέρετε. Πολλοί βέβαια αναγνώρισαν ένα ιστορικό δίλημα του ελληνισμού ανάμεσα στην προς τη δύση, προς την ανατολή. Και ξέσπασε ένα απίθανος και πολύ έντονος διάλογος που πολλοί τον πολιτικοποίησαν κιόλας. Ο Τσίπρας που έκανε το ναι-όχι και τα λοιπά, το λέω τώρα, δεν κομίζω άποψη γι' αυτό. Και είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον πως η ποιότητα του διαλόγου ήταν τέτοια που αυτού του τύπου την πολιτικούρα την έβγαλε έξω. Και επέζησε ένας καταπληκτικός διάλογος πάρα πολλοί ανθρώπων από άκρα, αστερά, ας το πούμε έτσι, αλλά με καλή παιδεία, με καταπληκτικά επιχειρήματα, χαιρόσουνα να διαβάζεις και να βλέπεις. Δεν το έχω δει πουθενά στον τύπο σε κανένα ιστότοπο που υπάρχει συνήθως μία μονοφισιτισμός. Σε αυτό το site πάνε αυτοί και στο άλλο πάνε οι άλλοι. Από τα καλύτερα που έζησα στο μάθηση είναι αυτή η συνύπαρξη και η ανταλλαγή, αυτό που φέρνει η ποιότητα. Αν διαμορφωθεί ένα κλίμα ποιότητας, αυτό το χαμηλό επίπεδο της πολιτικούρας δεν στέκει. Το αποβάλει το ίδιο το περιβάλλον, αυτό είναι ένα δίδαγμα κάπως σχετικό με αυτό που λες. Δεν μπορώ να πω ότι απέτυσα ευθέως, αλλά δεν ξέρω, περισσότερα δεν έχω κανένα στατιστικό στοιχείο. Ως ήδη είναι το λόγο. Όλη η ομάδα, αφού έδειξα την ομάδα. Ενώ η ομάδα σας, εμείς πιο πολύ ξέραμε ότι υπάρχουν συγγράμματα καθηγητών, όταν ολοκλήρως πόλεμος τα αγοράσουν οι φοιτητές και ήταν πολύ σημαντικό οικονομικό κίνητρο. Πώς έχει γίνει αυτό αποδεκτό από τα υπόλοιπα πανεπιστήματα της Χόλανδας από τους Ισλανδέπτους. Ίσως είναι ο κύριε Ερώτης, αλλά έχω αυτή την απορία. Μας τουλάχιστον δεν μας έφτασε ποτέ κάτι, αλλά υπάρχουν αρκετοί συναδελφοί εδώ, όσο μπορούσαν να πούνε, δεν μας έφτασε ποτέ κάτι στο δημόσιο χώρο. Δηλαδή, αν συνιστά κάτι ενοχλητικό, νομίζω και μπορώ να το πω, είναι η ποιότητα. Αυτό είναι ενοχλητικό, διότι χρηματοδοτήθηκαν από αυτό με πολλά εκατομμύρια ευρώ open courses, δεν θέλω να... αυτό ότι το κριτήρα της ποιότητας ήταν το κριτήρα των παραδοτέων. Απλώς εκπληρώσαμε αυτές τις προγράμματα. Το ερώτημα της κ. Σαντουρουπούλου μπορεί να τεθεί κάπως διαφορετικά. Το μάθησης δεν είναι, τουλάχιστον μέχρι τώρα και δεν έχει γίνει ανταγωνιστικό των καθηγητήτων πανεπιστυμιακών μαθήσεων. Α, ναι, δεν ανταγωνίζεται, γιατί δεν είναι όπως το σύγγραμμα. Σωστή παρατήρηση, Λευθέρη, σωστή. Βέβαια, δεν ανταγωνίζεται κάτι. Μπορεί να ανταγωνίζεται, όμως, μέσα. Δηλαδή, όταν υπάρχουν τα e-learning του Πανεπιστήμιου Εθνών και είναι από 150 έως 1.200 ευρώ, δεν σου επιτρέπουν καν να μπεις μέσα για να δεις τι είναι αυτό που αγοράζεις. Καταβάλεις το ένα τρίτο του ποσού πριν καν μπεις. Έτσι, σου λέω άλλος ματί, όταν παρακολουθώ ένα μάθημα, τον Άγγελο Χανιώτη, ο οποίος είναι ο σημαντικότερος κλασικός ιστορικός στον κόσμο, ας πούμε, με αυτή την ποιότητα και δίνω, αν δίνω, 20 ευρώ, όποιος πάρει βεβαίως παρακολούθηση, τώρα το έχουμε κάνει ένα χρόνο, αν θέλει, για να πάρει τη βεβαίωση, όλη η συμμετοχή είναι δωρεάν. Αυτό μπορεί να είναι. Αλλά δεν μπορούμε και να μην κάνουμε κάτι που θεωρούμε σωστό, ας πούμε, απλώς και μόνο, επειδή μπορεί να ενοχληθεί κάποιος, πρέπει να παρακοινούμε όλο το σύστημα, ο σκοπός μας δεν είναι να ενοχλήσει κανένα. Να είναι ένα καλό παράδειγμα που θα το μιμηθούν και άλλοι. Αυτό θέλουμε εμείς, δεν είναι αυτός ο σκοπός μας, δεν είναι ούτε να είμαστε ενοχλητικοί για ποιον λόγο. Καταρχήν μου κάνει μεγάλη εντύπωση η αντιστροφή σχέση ποιότητας και πλημμύση, πολύ καλή. Μου κάνει μεγάλη εντύπωση το βράδυ που απαρτηρήσατε, όπου στην κάτω περιβάλλον του γραφτήματος, δίκτης... Χαμηλός οικονομικής ανάπτυξης, μορφωτικό επίπεδο. Στις κυρίας κλήσης βρίσκεται ο ανατολικός κόσμος, δηλαδή είναι όλα τα κράτη πέρα της δυτικής... Κάτω δεν το πρόσεψα, απ' τη κάτω μεριά της νοητής της γραμμής, ναι. Γιατί υπάρχει αυτή η μεγάλη, μάλλον, κόσμου, το ιδανικό χώρο, το μηχανικό τόξο, βρίσκεται εκτός αυτής της τυχίας ακολουθίας που είναι μάλλον δυτικότροπη. Το ένα αυτός όλος μου κάνει μεγάλη εντύπωση... Μπορεί να είναι θέμα γλώσσας. Δεν είναι υψηλή γλώσσα ο Μάθιας. Ένα χώρο, αν έχετε το έχει προσέξει. Και το δεύτερο, κάνει πολύ καλή ανάλυση στο σύγχρονο κύκλο παρακολούδησης των ΜουΚΣ. Δηλαδή γραφή, παρακολούδηση, τυχείο, ιστομιτικά. Ο ασύγχρονος κύκλος, δηλαδή αυτή που εκτός της σειράς της τακτητής των παρακολουθούν, μετατρέπτουν και εγώ. Ναι. Πώς μετριαίνεται αυτή η... Έχουμε... δεν έχουμε κάνει τα σταθεστικά, ήταν πάρα πολύ... ρωτάει πολύ ωραία ο συνάδελος, ο Μιχάλης, που θα πω λάθος όνομα. Ή Βασίλης. Μπάμπης. Μπάμπης. Το πετυχάνουμε, έδινες πέντε ευκαιρίες, πέντε ευκαιρίες ακόμα. Ναι, δεν ξέρω αν μπορώ να το σχολιάσω λίγο περισσότερο αυτό. Δηλαδή βασική σου αυτή έστιασε μου λίγο να δω, να εστιάσω κάτι συγκεκριμένο. Ότι εδώ ήταν χαμηλό το ποσοστό του αυτό και στον σύγχρονο κύκλο. Τι? Ωσοί παρακολουθούν τα ΜουΧΣ, αλλά όχι... Ναι, βέβαια. Αυτό είναι πάρα πολύ βασικό. Πάρα πάρα πολύ βασικό. Μου διάφυγε. Είναι ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν τους ενδιαφέρει ούτε να παίρνουν τις εξετάσεις ταχτικά, ούτε να πιστοποιηθούν στο τέλος. Και ένα στοιχείο μπορούν να το μετρήσουμε αυτό, αλλά θέλει πάρα πολύ χρόνο η μελέτη αυτών των στοιχείων. Έχουμε 20.000 στρατηματολόγια τώρα και αναλάβει μια κατηγή από το Πανεπιστήμιο Κρήτης εδώ, να κάνει ανάλυση σε σχέση με αντίστοιχες μελέτες για αγορά εργασίας έξω. Αυτό είναι ειδική για την εργασία. Και υπάρχουν στο YouTube να μετρήσουμε ώρες. Πόσες ώρες αφιερώθηκαν και φαίνεται ένα διαφορετικό που το έχουμε δει παλαιότερα, ότι είναι πολύ περισσότερες. Αν πεις ότι είναι στο μάθημα το χίλι το τέλειωσα. Ωραία, βάζει περίπου πέντε ώρες ο καθένας τη εβδομάδα. Πέντε, ξέρω εγώ, επί 1000, 5000 ώρες στο YouTube. Ανεβαίνω, γιατί αυτά οι σούπερ-σέρβερ θα σου με επιτρέπουν ταχύτατοι και δωρεάν, αλλιώς θα ήθελες άπειρα χρήματα. Και μπορείς να μετρήσεις χοντρικά όμως το πώς η χρήση γίνεται από ανθρώπους που δεν επιδιώκουν. Γιατί αγνοούμε αυτή τη πλευρά της σοφέλειας της δημόσιας. Είναι κάτι σαν δημόσια βιβλιοθήκη. Δημόσια βιβλιοθήκη, όταν τελειώσει ένα μάθημα, μένει ως αυτομελέτη. Και πάει ο οποιοσδήποτες. Διαρκώς βλέπεις. Υπάρχει το Google Analytics, μπορεί να σου πει, ανά πάσα στιγμή, πόσοι άνθρωποι επισκέπτονται αυτή την ώρα το τάδε μάθημα. Είναι σαν μια ανοιχτή δημόσια βιβλιοθήκη σε 24-οριβάση. Θέλω να δω κάποια στιγμή, είμαι εκπαιδευτικός, μια εργασία για τους μαθητές μου, για να δω τι έλεγε η ευθυμίου. Μπαίνω λοιπόν και είναι εκεί το μάθημα, έστω και σε περίοδο που δεν προσφέρεται επίσημα. Είναι ανοιχτό, είναι μια διαρκής 24-οριδημόσια βιβλιοθήκη. Και προφανώς δωρεάν. Αυτό, συγγνώμη, είναι μόνος μάθησης ή όλα τα μούχους έχουν αυτή τη δημόσια βιβλιοθήκη. Όχι, δεν το έχουν όλα. Δεν το έχουν. Σιγά-σιγά όλα αυτά αποσύρονται. Ήταν ο ιδεαλισμός της πρώτης περίοδου, ίσως και το διαφμιστικό ενδεχομένως. Αλλά δεν διατηρείται αυτό βέβαια και σε εμάς έχει κόστος, θέλει τεράστιους σερβέρς, για να αποθηκεύεις συνέχεια-συνέχεια. Και αν κρατάς όλα τα μαθήματα που δημιουργούνται, δεν ξέρω αν αντέχει πάρα πολύ στο χρόνο, αν έχει μεγάλο κόστος δηλαδή. Ναι, τέλεια. Ας δούμε ένα επάγγελμα στο οποίο η συνεχής μάθησης ήταν απαραίτητη, για πρόσεχο. Αυτά τα οποία είχα μάθει ως ποιητής και ως ειδικευόμενος, έπρεπε να τα ανανεώνω αναπενταετία και τα ανανέωνα μέσα αγοράζοντας διηλία και ψάχνοντας ειδικαιοτήματα. Σίγουρα, όπως το λένε, τέτοιου είδους συστήματα βοηθούν πάρα πολύ στη συνεχή εκπέδεση και δεν υπάρχει καμία. Ακείνο το οποίο θέλω να ρωτήσω και να κάνω την επόμενη ερώτηση. Κάποια από αυτά οδηγούν σε πανγερματικό, ας το πω, κτυχείο, ας το πω έτσι. Να το απαντάω μέσα σε ένα ένα. Καταρχήν, κανένα διαδικτυακό μάθημα στον κόσμο που είναι ειλικρινές και λέει την αλήθεια, δεν υπόσχεται ότι είναι υποχρωτικό αυτό. Βεβαίως που παίρνεις, ότι έχει ισχύ εναντίο οποιοδήποτε. Έτσι, οπότε, ένα λεπτό να πω κάτι πάνω σε αυτό. Τελευταία, όμως, αρχίζουν σε αμερικάνικα πανεπιστημία και προσφέρουν κύκλους. Ας πούμε, ένα κύκλο διοίκησης επιχειρήσεων με πολλά χρήματα, βέβαια. Και αυτοί που παίρνεις αναγνωρίζεται από κάποιους κυκλών πανεπιστημίων που προσφέρει το μάθημα αυτό. Σιγά σιγά μπαίνουμε και σε πιο, ας το πούμε, μια ακαδημαϊκότερη πιστοποίηση χαρτιά. Η ερώτησή μου είναι για να σταθώ στην ερώτηση 13, την οποία είναι η προσωπική σχέση του δασκάλου με τον ομαδητή, τον πηδητή, τον εκπαιδευόμενο. Σίγουρα μπορεί η μάθησης και τα ανάλογα συστήματα να προσφέρουν επικοιρέστερη, ας το πω έτσι, εκπαιδευτική φροντίδα. Αλλά εάν όμως κάπου αυτά οδηγούν σε μια επαγγελματική κατοθύρωση, νομίζω ότι αυτό το οποίο θα λήψει είναι η διδασκαλία του επαγγελματικού ήδους. Δηλαδή, από το δάσκαλό μας, εγώ τουλάχιστον έτσι το θυμάμαι, δηλαδή εκτός από τις γνώσεις τις οποίες αποκτάσουμε από ένα δάσκαλο, αποκτάσεις και ένα επαγγελματικό είδος, καλό ή κακό. Και τα παραδείγματα προς αποφυγή είναι εξίσιο χρήσημα στη ζωή μας. Και αυτό αναρωτιέμαι πώς μπορεί να συμπηρωθεί ή να αντιμετωπιστεί, εάν αυτά τα μαθήματα γίνονται πλέον και μέσα σε ακαδημαϊκά κλασία, ή ακόμα περισσότερο στη δευτεροβάθμια κλασία. Θα το δούμε. Κατρέσουμε κάτι πάρα πολύ βασικό πρώτα. Νομίζω ότι τα διαδικτυακώς τρόπους για πανεπιστημιακά μαθήματα, αν έχει νόημα, είναι μόνο σε μεγάλα μαζικά μαθήματα, όπου η προσωπική επαφή είναι μηδενική πρακτικά. Εντάξει, μπορεί να είναι ο δάσκαλος πολύ καλός θεατρίνος, ενδεχομένως. Είναι μια μορφή θεατρικής παράστασης, ένα καλό μάθημα και να σε εγωητεύσει λίγο περισσότερο. Το ίδιο κάνει όμως και από ένα διαδικτυακό μάθημα. Αλλά επίσης μπορεί να είναι ένας καταστροφικός δάσκαλος, ο οποίος βάζει σε άπερας φορές. Καμιά φορά συγκρίνομαι το καλύτερο από το παραδοσιακό, το ταλαντούχο δάσκαλο κτλ. με κάτι αντίστοιχο μεσόωρο από το διαδικτυακό. Για μικρά μαθήματα δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο τρόπος ο παραδοσιακός είναι ασύγκριτα πιο αποτελεσματικός. Υπάρχει ο συναισθηματικός παράγοντας. Ξέρεις τον φιδιετή, ξέρεις τις προσωπικές του αδυναμίες, τα χαρίσματα, τα ενδιαφέροντα χαρίσματα, που δεν φαίνονται ποτέ μέσα από ένα εξαποστάσιο και πολλές δάρκες δεν φαίνονται και από τις εξετάσεις της απόμακρας, που κάνουν πάρα πολύ συχνά, άρα για μικρούς αριθμούς ο φιδιτός νομίζω η παραδοσιακή εκπαίδευση θα συνεχίζει να είναι το... Το λέω όχι από τη σπλευρά του πόσο έχεις επαφή, αλλά εάν ο φιδιτής μπορεί, όταν υπάρχει ένας δάσκαλος, εγώ δηλαδή θυμάμαι ένας δάσκαλος, για να το πω έτσι, ο οποίος καθόρισε και το επαγγελματικό μου ήδος. Λοιπόν, εάν αυτό, όταν μιλάω για είδος, δηλαδή να το πω πώς συμπεριφέρουμε στον άνθρωπο, πώς πέραν τον γνώσιο... Ναι, ναι μαγεία, αυτό συμπεριλαμβάνω κι εγώ. ...τι σημαίνει ότι ο δάσκαλος ήταν κακός, αλλά είχε πάρα πολύ, μπορούσε να μεταδώσει αυτό το ενδιαφέρον για τον γνώσιο. Ναι, ναι. Το οποίο όταν λέω ενδιαφέρον, το λέω πολύ περιληπτικά. Λοιπόν, αναρωτιέμαι αν αυτό το πράγμα μπορεί να μεταδοθεί μέσω αυτών των συστημάτων, μέσω αυτών των... Ωραία, να κάνω τότε να συσχολείται, υπάρχουν εκτός από τα περίφημα MOOCs, υπάρχουν τα SPOCs. Small Private Online Courses, όπου εγγράφονται πενήντα άνθρωποι πληρώνει βέβαια από 1.000-2.000-5.000 ευρώ. Ξέρω γιατί κάποιος γνωστός μου πήρε δύο τέτοια μαθήματα από το Cornell, όπου είναι πολύ πιο προσωπική με την εξής έννοια, ότι κάθε εβδομάδα υπάρχει μια εργασία, την οποίαν παίρνει ένας και παρουσιάζει ένας από τους φοιτητές. Πολλές φορές μπορεί να τη γράψει και σε βίντεο και να αναρωτηθεί εκεί. Της συζητάνε όλοι οι φοιτητές, τη διορθώνει προσωπικά. Όταν είσαι πενήντα ανθρώπους δεν είναι μηχανική βαθμολόγηση, είναι με παρατηρήσεις και όλη η διαδικασία έχει και τη διαρκή αλληλεπίδραση βλέπεις τον άλλον μέσα από ένα ερώτημα που τέθηκε στο Φόρουμ. Βλέπεις πώς αντιδρά καταρχάς. Μην νομίζετε ότι το Φόρουμ είναι ένας καθρέφτης. Μπορεί από τον τρόπο που συμπεριφέρεις τους φοιτητές σου ή από τον τρόπο που αντιδράσεις. Άλλως, στο δικό μου μάθημα είχα, για παράδειγμα, κατέληγε με μοντέλο μιας μάχης διαφορικών εξώσεων. Και ανάρτησε, είπα στο τέλος, ένα μικρό αυτό από το κλασικό ποιήμα του Καριοτάκη, τον Μιχαλιό τον Μπύραν στρατιώτη. Και ανάρτησε ένας φοιτητής τρεις τείχους από ένα ποιήμα του Σαχτούρη. Συγκλονιστικό. Λοιπόν, από τον τρόπο που αντιδρούμε εκεί μέσα, το τι λέμε, πώς το σχολιάζομαι. Ένα διαδικτυακό μάθημα. Δεν είναι απλή ανταλλαγή γνώσεων. Είναι πολύ πιο πλούσιο και ενδιαφέρον. Υπάρχουν φοιτητές, για παράδειγμα, σε μάθημα ιστορίας που έφτιαχνε με πλέι μομπιλ και αναρτούσε κάθε φορά τον εκάστωτο ήρωα, τον Μοάμεθ και τους άλλους γύρω του, των Ισπανούς που πήγαιναν να καταχτίσουν με το ζόρι τους Ινδιάνους της Λατινικής Αμερικής. Ένας ταλαντούχος άνθρωπος, άλλος ο οποίος αναρτούσε ενδιαφέροντα ποιήματα ή κομμάτια από ταινίες που δείχνανε κάτι, ένα θέμα ιστορίας. Δεν είναι τόσο το πλούτος της αλληλεπίδρας, δηλαδή εξαρτάται από την ποιότητα. Η ποιότητα του μαθήματος θα φέρει καλούς φοιτητές. Η ποιότητα της συζητήσης ενθαρρύνει τους καλύτερους να συμμετά. Άρα εκεί μπορείς να δεις και το χαρακτήρα των ανθρώπων. Μπορείς να διδάξεις και να διδαχτείς. Επίσης, δεν ξέρω αν είναι υποκατάστατο. Αυτό προσπαθώ να πω ότι δεν είναι τόσο στεγνά γνώσεις η εμπειρία και η αλληλεπίδραση σε έναν διαδικτυακό μάθημα. Θα σας κετραπεί μια μικρή παρέμβαση. Αυτή η Γαλληγενική Δευτέρα είχε προγραμματιστεί για το 15 Ιεκεμβρίου. Και το όνειρό μας επιδίωση μας ήταν να έχουμε δύο ομιγητές. Την πήραν τραχανά και κάποιον που θα μπορούσε να μας μιλήσει για την ψυχολογία της μάθησης. Δυστυχώς αποτύχαμε στο να βρούμε κάποιον να κάνει το δεύτερο κομμάτι. Παραμένει όμως το θέμα πολύ ζωντανό. Αυτή η ψυχολογική, προσωπική ψυχική σχέση μεταξύ διδάσκοντος και διδασκωμένος, αυτός που εκπέμπει και αυτός που του λαμβάνει. Και νομίζω ότι θα προσπαθήσουμε αυτό να το κάνουμε προκειμένου την άλλη περίοδο. Αλλά είναι ένα θέμα πολύ ζωντανό. Δεν μπορέσαμε να βρούμε τον αντίστοιχο ισυγγύτη. Και γι' αυτό και θα το αναβάλαμε για σήμερα. Και ο στέφανος ανέλαβε όλο τον βάρος αντί για δύο. Λοιπόν, το λόγο έχει ένας άλλος γιατρός, ο Εκτήρς Μαρκάκης. Με πολύ ευχαρίστηση, κύριε Τραχαδά, άκουσα με καμάδι, θα έλεγα, την ιδιαίτερη επίδοση των Ελλήνων στο Χαρβάρτ, στα μαθήματα, τελώς παράλληλα, που ξεκινήσα να μου πει. Και είδα τον γνωστόν ότι ο ανηδιοτελής αίρος προσμάθησης υπήρξε κάτι που υπήρχε ως αυταξία μόνο στην αρχαία Ελλάδα. Και θυμίζω το περιστατικό του Σοκράτη, όταν ρωτήθηκε από έναν μαθητή που άκουγε αυτά τα οποία είχαν λεφτεί. Και δε μου λέε, δάσκαλε, τι θα κερδίσω εγώ από όλα αυτά, τα θεωρητικά που έλεγε. Και είπε, όπε στον παιδά, παιδί, δώσ' αυτόν τριόγωνον, γιατί δει εξόσον μανθάνει, κερδένει. Δώσ' του ένα τριόγωνον, λέει, γιατί θέλει να πω ότι μαθαίνει. Πραγματικά, δηλαδή, υπήρξε αίρος ανηδιοτελής προς τη μάθηση την εποχή εκείνη και βλέπω ότι διαχρονικά συνεχίζεται. Αυτό είναι ένα παρήγορο και αναφέρομαι στη τελευταία διαφάνεια που δείξετε για την Ελλάδα. Και ακόμη κάτι, ότι αυτό επιπολάζει και σε στρώματα τα οποία είναι έξω, ας πούμε, από τους γνωστούς υγείτορες, τη μάθηση κλπ. Άκουσα ένα γέρο να λέει, ξέρεις, Γιάνντα, θα λυπηθώ την ώρα που ποθαίνω, γιατί από κι ακίστερα θα πάψω να μάθαινω. Να μάθαινω, έτσι, ωραία. Να το παρών, το βάλω σύνθημα στο μάθησες. Έτσι, και επιβλέω να πω ότι μάθαινω, ακούσαμε, τουλάχιστον να αισιοδοξούν. Άλλο, λοιπόν, όμως, μια ερώτηση, έρι. Α, μετά, ξεκινάει η κυρία και μετά ο άνθρωπος. Όχι τόσο ερώτηση, όσο παρατήρηση, ότι κάποιοι γνωστοί που πήραμε τα μαθήματα, κατόπιζες τις παρέες μας, δεν τα πήραν, ήταν το κύριο θέμα συζήτησης, δηλαδή ελπάνωσταν δική μου αριθμάτο και μιλάω τώρα για επιστήμες του ανθρώπου. Και επίσης υπήρχε η ανάγκη να βρεθούμε, και το κάναμε, όλες φίλοι να συζητήσουν κατά τον γνωστό ελληνικό τρόμο και συζητάμε και δημιουργήθηκε μία κοινότητα, όχι του μακρόφεμ, αλλά απευθείας επαφή, τρομοποιήνοντας, που ήταν κάτι που βοήθησε πάρα πολύ να φωμιώσουμε, να προχωρήσουμε, δηλαδή το φόρουμ αλλά σε πραγματική ζωή. Όχι, ίσα ίσα, υπάρχει ένα θέμα και διεθνώς. Τέθηκε το θέμα κάποια στιγμή ότι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη και από φυσική επαφή. Εμείς όταν πρωτοκάναμε ένα πείραμα πριν ανοίξει στο μάθησης, με πολύ πιο πρωτόγονη τεχνολογία, δύο-τρία μαθήματα στο φυσικό, κανονίσαμε και συναντήσεις με τους μαθητές μας. Ήταν βέβαια 300 άνθρωποι, ας πούμε, δεν ήταν τόσο δύσκολο, αλλά διεθνώς έχει τεθεί πάρα πολύ αυτό το θέμα και το Corsera έκανε, δεν ξέρω όμως ποια ήταν τα αποτελέσματα, έφτιαξε αυτό που λένε κόμβους, δηλαδή στη Δημόσια Βλιοθήκη της Νέας Υόρκης, όσοι είναι από την περιοχή, ας πούμε από το Μαγχάτα, αναλάμβανα ένα συντονιστής και κανόνιζα πως είναι λέσκας ανάγνωσης και βρίσκονταν εκεί και συζητάγανε και γνωρίζονταν γιατί άνθρωποι που πάνε σε αυτά τα μαθήματα, κατά βάση έχουν και κοινές πολιτισμικές αναφορές, ανήκουν, υπάρχουν πολλές μικρές πατρίδες, εκτός από τις μεγάλες πατρίδες είναι και άνθρωποι που μοιραζόμαστε μερικές κοινές αξίας. Δεν ξεχάσω τους καλύτερους ανθρώπους ζωή μου, τυχαία τους συνάντησα στη Δημόσια Βλιοθήκη της Νέας Υόρκης, όταν είχε μια καταπληκτική έκθεση για την ιστορία της λογοκρισίας στην Αμερική. Ένας δημόστιος θεσμός που μπορούσε να βγάζει τη γλώσσα ας πούμε στο σύστημα της χώρας, που αυτό έτσι είναι μεγάλα κατακτήσεις των δημοκρατικών κοινωνιών. Έγινε λοιπόν αυτό και δεν μπορώ να σου πω μερικά τα πατελέσματα, δεν ξέρω ποια ήταν συνέχεια, αλλά διαπιστώθηκε και το σκεφτόμασταν και εμείς στα πρώτα καιρό, αλλά το φορτίο, το διαχειριστικό ήταν πέρα από τις δυνατότητες μας, οπότε έμεινε μετέωρο και έχω και εγώ μαζί στο την απορία, τι θα πρόσθεται αυτή η συνιστόσα της φυσικής συνάντησης των φοιτητών του μάθησης. Ξεχνάς όμως και εδώ τα πρώτα καθίσματα, εκτός αν κάνεις μερολυπτή της βάρος. Υπάρχει κάποιο πλάνο οτυποποίησης έτσι να προσφέρονται στο μάθησης κάποια πιο σημαντικές ενότητες που θα καλύπτουν ένα αντικείμενο και πώς γίνεται η επιλογή των μαθημάτων, είναι τυχαία, είναι κάτι που ανηφέρονται. Εγώ έχω ένα περίεργο, αν έχω κάτι, το ξέρεις κύριε δεσκάλου, δεν μπορώ τα απομονωμένα πράγματα αν δεν αισθάνομαι ότι υπάρχει μια ορχύστρα και διάφορα μαθήματα συγκροτούν ένα κύκλο μαθημάτων, για παράδειγμα. Όχι, αντίθετα, είναι για παράδειγμα στις ανθρωπιστικές επιστήμες ένα πλήρης κύκλος νεότερες ιστορίες. Υπάρχει από τη νεότερη Ελλάδα μετά την άλλωση, υπάρχει η επανάσταση, ετοιμάζονται μαθήματα για το 19ο αιώνα και ετοιμάζονται και μαθήματα. Υπάρχουν τρία μαθήματα του Άγγελου Χανιώτη για την κλασική εποχή, το τελευταίο αυτό που θα αρχίσει το 18ο του μηνός και πραγματικά αξίζει, είναι συγκλονιστικό, είναι ο καλύτερος άνθρωπος στον κόσμο. Κλασική ιστορίες, είναι καθηγητής στο Institute for Advanced Studies που είναι η σημαντικότερη έτρα στον κόσμο. Και είναι ο άνθρωπος που έκανε αυτή την έκθεση ένας κόσμος συναισθημάτων, ποιος ήταν ο συναισθηματικός κόσμος αυτής της εποχής που υπάρχουν απίθανα στοιχεία επειγραφών, που βγαίνει όλος ο πλούτος του κόσμου αυτής της περιόδου, από τον Μέγα Αλέξανδρο μέχρι και τα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια και έγινε μια έκθεση που έγινε στη Νέα Υόρκια, έγινε και στην Ελλάδα και πήρε ο Παγκόσμιος βραβείο καλύτερης έκθεσης. Έχει ένα μάθημα λοιπόν με τίτλο «Μνήμη, Πάθος, Πίστη, το ανθρώπινο πρόσωπο του μετακλασικού ελληνικού κόσμου». Καταπληκτικό μάθημα. Επομένως και θα έχουμε και μαθήματα, ετοιμάζουμε σιγά σιγά, κλασική Ελλάδα, ιστορία δηλαδή και προ ιστορική. Άρα θα υπάρχει ένας πλήρης κύκλος μαθημάτων για ελληνική ιστορία, ένας πλήρης κύκλος μαθημάτων για φιλοσοφία. Υπάρχουν ήδη τρία μαθημάτια αφιλοσοφίας, Αριστοτέλης, Πλάτων και ένα εισαγωγικό ας πούμε από τους προσοκρατικούς μέχρι και τους μεγάλους φιλοσόφους και θα ακολουθήσουν και άλλα μαθήματα σε αυτή τη σειρά και μια αυτή που είναι μέσα στην καρδιά μου εμένα, μια σειρά, η Ελλάδα του κόσμου το λέω, το αισθάνθηκα πολύ έντονα όταν ήρθε ο Βάνα εδώ και αισθάνθηκε την ανάγκη να εκπέμψει ένα παγκόσμιο μήνυμα για τον κίνδυνο που απειλεί της δημοκρατικής κοινωνίας από την πνίκα. Δεν έγινε λόγο καιρό τότε. Η συμβολική αξία της χώρας είναι η καταπληκτική Ελλάδα του κόσμου, λοιπόν τα μεγάλα επιτέχματα της κλασικής Ελλάδας που την έκαναν παγκόσμια. Κτήμα του παγκόσμιου πολιτισμού. Θα υπάρξει ένα τέτοιο μάθημα για το αρχαίο ελληνικό θέατρο, το πρώτο και αρχαία ελληνική τεχνολογία με τον πιο εμβληματικό άνθρωπο, τον έφηβο των 90 ετών, τον Θεοδός τον Τάσιο. Άρα θα υπάρσει ένας πλήρης κύκλος. Αρχαία ελληνική ποιήση, αρχαία ελληνικά μαθηματικά, αρχαίο θέατρο, το είπαμε, αρχαία ελληνική τέχνη. Άρα δεν είναι και μια κατηγορία πληροφορικής. Άρα είναι ενωσχυστρωμένα τα μαθήματα να συνεισθούν κύκλους. Απλώς παίρνει λίγο χρόνο μέχρι να ολοκληρωθεί ένας κύκλος και απαντάω έτσι πιο εστιασμένος σε αυτό που λέτε. Η δεύτερη ερώτηση είναι κάτως πιο προσωπική από αυτές τις ερωτήσεις που αναφέρατε και εσείς. Δεν έχουμε εύκολη απάντηση, δεν έχουμε απάντηση. Όπως είπαμε, όπως υπόθεκε στην εισαγωγή της διάλεξης, εσείς είστε ένας πολύ καλός και αναγνωρισμένος δάσκαλος, υπάρχουν εδώ στην έθνοσα και άλλοι τέτοιοι. Το ερώτημα είναι προφανώς να γυνηθηκάτε, σίγουρα υπάρχει και το ταβέτολα, γίνατε καλός δάσκαλος με τα χρόνια από τη διάπραξη με τους μαθητές, τους συμπλητές σας και τα λοιπά. Το πρώτο ήταν να πηγαίνει παράλληλα, θα σας άρεσε η δουλειά σας αν φτιάχνατε μαθήματα μόνο μπροστά σε μια κάμερα, αν δεν υπήρχε αυτός ο Πατσιπόστροφος. Αν δεν ετοιμάμαι τον δρόμο, και σε αυτό μοιραζόμαστε να σας πω τελείως ειλικρινά, όταν το πρώτο ξεκινάγαμε και είχε ακριβώς τη δυσαντιδράση η Μαρία Ευθυμείου. Μπορείς να κάνεις μάθημα και να μην βλέπεις μάτια, το πιο μακάβριο πράγμα το θεωρούσα, το ίδιο το πιο ψυχρό, το πιο χωρίς κανένα αυτό. Το ίδιο μου λέγε και η Μαρία Ευθυμείου, μάκου αν δεν βλέπεις, είναι έρωτα σου αυτή, δεν είναι δυνατό να κάνεις μάθημα. Το φαντασιακό του ανθρώπου είναι τρομερό, αν η επιθυμία σου, παραμυθάς είναι ο δάσκαλος, κάτι που αγάψεις ο ίδιος θέλει να το μοιραστεί. Φαντάζεσαι το κοινό σου εκεί, φαντάζεσαι, βλέπεις και απλά μάτια πότε πότε. Άρα τα συμπληρώνει η φαντασία, βέβαια αν με ρώταζες θα μπορούσα να είμαι από την αρχή της ζωής μου, όχι, δεν θα ήθελα με τίποτα, αν ήταν επιλέξω ζωή δηλαδή, θα έλεγα όχι σε αυτό που λέτε. Αν δεν έχεις δει πραγματικούς ανθρώπους, δεν μπορείς να επικοινωνήσεις με ένα εικονικό άνθρωπο. Άρα δεν μιλάμε τώρα για αυτό, μετάβασες στην καθαρή ψηφιακή, αυτή που είμαστε όλοι ψηφιακά όντα, λιμονό μας. Αυτά. Τα στοιχεία που μαθαίξατε ήταν όχι απλά εντυπωσιακά, αλλά αισιόδοξα και μαθήμισα με λιμπίκα για δουλειές μου, υψηλίζοντας και στη χώρα της κέντρος. Είδαμε και αυτήν, τα ψήγματα της αμυδιοτερικούς αγάπης για τη μάθηση. Αυτό που με προβληματίζε και θα ήθελα να σας ρωτήσω ήταν το υψηλόμεθοτικό επίπεδο των συμμετεχόντων, όπως μας το περιγράψατε. Θα ήθελα να ρωτήσω πρώτα αν αντίστοιχα χαρακτηριστικά έχουν και οι συμμετέχοντες στις ΗΠΑ. Η απάντηση είναι ναι. Δηλαδή η υπόσχεση, η αρχική και η ελπίδα ότι οι άνθρωποι που δεν είχαν καταφέρει για τον ένα τον άλλο λόγο να συμμετάσουν στο επίσημο σύστημα εκπαίδευσης, πανεπιστήμιο και τα λοιπά, θα είχαν μια σημαντική ευκαιρία. Δεν είναι πολύ μοιοψηφικό. Δεν λείπουν οι περιπτώσεις. Υπάρχουν αρκετές και σε εμάς, αλλά δεν συνιστά ένα αποσοστό σημαντικό για να πεις ότι αυτή η πλευρά της διαδικτυακών μαθημάτων αποδείχτηκε αποτελεσματική. Δεν αποδείχτηκε μέχρι στιγμής. Υπάρχει και ηγεμένο προβλημασμός μας, ειδικά όπως περιγράψατε τα τσιγκότητα σχέματα τέτοια και αγγίξατε το ρόλο που μπορεί να παίξει η διαδικτυακή εκπαίδευση προς αυτή την κατρέφτηση. Έχετε σκεφτεί κάποιες δράσεις από μάθησες έτσι ώστε να απευθυνθείτε και σε άλλου τύπου, να προσβηκίσετε ένα άτομο χώριο ή δεν έχετε την εκπαίδευση μέσω του οργάνου να βρίσκετε μαθημάτια. Είναι ενδιαφέρονσα πρόκληση. Όχι διότι ξέρετε για να ανάβεις κάτι πρέπει να έχεις θέση να το φέρεις και σε πέρας. Ο καθένας μας κινείται βασικά μέσα στον χώρο που γνωρίζει τα πράγματα. Δηλαδή για να βρεις έναν καθηγητή που να διδάξει το τάδε μάθημα, μένουμε πέριν 4-5 μήνες ψάχνοντας ποιος είναι ο καλύτερος και ξέρω το χώρο. Δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω. Έχω μια αντίληψη του πανεπιστημιακού χώρου, όχι στην Κρήτη, μόνο παντού και έξω. Σε αυτό το χώρο δεν ξέρουμε απολύτως τίποτα, άρα μπορείτε να τα λέτε, ήταν πάρα πολύ ωραίο να φτιαχτεί ένα, ας πούμε, για μετανάστες ενδεχομένως. Αλλά θέλεις ανθρώπους που δεν τους ξέρουμε, αν αρχίζουν σιγά σιγά να εκδηλώνουν ενδιαφέρον. Άνθρωποι, ας πούμε, από τη μέση εκπαίδευση, υπάρχουν πολλοί που αφιέρωσαν πολύ χρόνο για την εκπαίδευση, από τέτοια, ας το πούμε, μειονεκτικά, από κοινωνική και οικονομική και ομορφωτική άποψη περιβάλλοντα. Εγώ θα ήταν στην καρδιά μου, αλλά αν δεν μπορείς να κάνεις κάτι καλά, να το κάνεις καθόλου, αυτή είναι η δικιά μας αρχή. Αυτή είναι η έτοιμη απάντηση. Απλά ο προβλημασμός είναι γιατί τελικά όλοι αυτοί συμμετέχονται, θα έλεγαν τον δρόμο και τη γνώση, τους διευκολύνουμε μέσα από τέτοια γράμματα και προσθέτουν τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Απλά σκέφτομαι πως αυτό το εργαλείο, ένα τόσο εξαιρετικό και πληρωτικό εργαλείο θα μπορούσε να… Σίγουρα θα μπορούσε, σίγουρα θα μπορούσε, απλώς δεν βλέπω εμείς να έχουμε τις προϋποθέσεις, γνώσεις του χώρου για να μπορούμε να ανταποκριθούμε σε μια τέτοια πολύ, είναι πολύ συναισθηματικά, δυνατεία αυτή η πρόκληση. Μακάρι μπορεί να προκύψει κάποια στιγμή, ευχαριστώ. Δηλαδή αυτό πραγματικά είναι απλή σημαντικό θέμα, διότι έχετε ένα μέρος της κοινωνίας στο οποίο ακόμα δεν μπορείτε να αγγίξετε… Το μεγαλύτερο. Και να δω και η συγκέντρωση στην Αττική και τα λοιπά και αυτό είναι οπλυτικό. Όχι, είναι τόσος ο πληθυσμός. Είναι όσο είναι η πληθυσμιακή αναλογία. Τι θέλουμε τώρα, είναι 50% της χώρας στην Αττική. Αλλά δεν υπάρχει και η… Όχι, όχι, υπάρχει ομοιομορφία. Υπάρχει η συσχή με την πληθυσμιακή. Ο τεχνικός μου προβληματισμός είναι ο εξής. Υπήρξα πολύ τυχερή και είχα ένα χαρισματικό μαθηματικό, ένα τρομερό δάσκαλο. Πολύ ενθουσιασμό και πάθος. Και ακούω όλες αυτές τις εξελίξεις και τα ωραία ερωτήματα και ενδιαχωμένως και την απουσία της φυσικής, ας πούμε, στην υπάρξη του φοιτητή με τον δάσκαλο. Και ο προβληματισμός μου τώρα επιμένει με εξής. Το 95 που ήμουν αρχιτήτριας στην Αμερική, ο καθηγητής μου με έχει βάλει να φτιάξω τέτοια συστήματα, βίντεο στρίμινγκ, έτσι. Όπου μετά από, ξέρω εγώ, δεκατρία χρόνια, τα βλέπω να εφερμόζονται. Αυτή τη στιγμή τώρα, στην επίσημη της πληροφορικής, υπάρχουν εταιρίες και κάποιες από αυτές είναι ηλικιές, που χρησιμοποιούν virtual reality, κοινωνική πραγματικότητα και augmented reality, αυτό με τα γελιά που χρησιμοποιούν την μηχριοθόνη, για να χρησιμοποιήσουν αυτή την τεχνολογία, να εκπαιδεύσουν γιατρούς για παράδειγμα, να κάνουν εγχειρήσεις όπου η ομάδα των γιατρών, δηλαδή των φοιτητών ιατρικής και των καθηγητών, είναι σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, αλλά έχουν την εντύπωση ότι συμπάχουν. Αλληλουδικά που πάντως. Οπότε, φυσικά, οπότε και το ερώτημα μου είναι το εξής. Έχουμε λοιπόν τη τεχνολογία που γεφυρώνει, αλλά και πάει η φυσική, η απουσία στη φυσική συνύπαξη, έτσι, υπάρχει. Πιστεύετε ότι, γιατί είναι ξεκάθαρο ότι τώρα αυτό είναι ένα νέο παράδειγμα, ένα νέο παράδειγμα, μοντέλο. Ναι, ακριβώς αυτό, ναι. Σίγουρα σημερωματικό. Ναι. Μπορεί όμως ποτέ να αντικαταστήσει αυτήν την συναισθηματική, αυτόν την επαφή που έχει ο μαθητής με τον βάσκαλο του, αυτόν τον έρωτα. Για μικρούς αριθμούς, η δικιά μου απάντηση είναι πως όχι. Δηλαδή, στα μεγάλα τα καλά Αμερικανικά Πανεπιστήμια, που έχουν μικρό αριθμό φοιτητών, παρόλα αυτά όμως, και στο είμαι αγιτή, όχι, να κάνω μία παρένταση. Αυτός που είναι ο Αγκαρβαλ, που είναι ο διευθυντής του ΕΔΕΚΣ, και είναι καθηγητής στο Τμήμα Ποιροφορικής και Ελεκτρολόγων Ιχανικών, είναι εννέα τμήματα εκεί, και ο οποίος έκανε μάθημα για κυκλώματα, το οποίο είχε 150.000 ανθρώπους. Λοιπόν, έθεσε στους φοιτητές του την επιλογή. Πώς θέλετε να έρσετε στην τάξη, στο Αμφιθέατρο, και πώς θέλετε να το παρακολουθείτε διαδικτυακά. Καταρχήν, τέτοιο πείραμα κάνουμε και στο φυσικό, αλλά δεν παρακολουθεί το διαδικτυακό φοιτητή στο μάθημα, αλλά μετά έχουμε εργασίες τάξης, δηλαδή ένα τρίωρο, που μοιράζουμε ασκήσεις σαν ομάδες φοιτητών και δουλεύουν υπό τη δική μας επιτήρηση, άρα δεν απουσιάζει σχέση με ασκάλα. Αυτός πήγε τελείως στο άκρο. Έχετε δύο ώρες, όφησα ώρα στη βδομάδα, και παρακολουθείτε το διαδικτυακό, αποκλειστικά μόνο για τους φοιτητές, να μην είναι και άλλοι απ' έξω. Δημοσιεύησα τα αποτελέσματα και οι περισσότεροι φοιτητές ήταν ενθουσιασμένοι. Πήγαν ελαφρώς καλύτερα από τους άλλους, αλλά είπαν και πολλοί το εξής απλό που ήταν στην καρδιά μου. Μα δεν μπορώ αυτό το πρωινό ξύπνημα, αυτή τη βία κατά το ανθρώπινο οργανισμό, που είναι να πηγαίνει σε εννιά η ώρα το πρωί μάθημα, εμένα μ' αρέσει νυχτερινές ώρες. Ή να ορίζω εγώ το πότε θα μελετήσω. Αλλά αυτή η εξατομίκευση φαίνεται ότι έβγαλε μία πλευρά των φοιτητών. Και αυτό συζητάει το MIT σε ένα report που είχε πριν από ενάμιση-δύο χρόνια, το ενδεχόμενο κάποια εισαγωγικά μαθήματα, ένα έτος ή δύο έτη, επειδή το κόστος είναι εξοφρανικό πλέον, ας πούμε, στα ενεργία, να μπορούν να τα παίρνουν οι φοιτητές διαδικτυακά, ενδεχομένως με επιτηρούμενες ηλεκτρονικά εξετάσεις. Δεν ρώτησε κανείς πώς γίνονται αυτά τα θέματα, της επιτήρησης της ηλεκτρονικής, ώστε να μειωθεί το κόστος και να είναι μέσα στο πανεπιστήμιο τα υπόλοιπα τρία χρόνια και τον πρώτο χρόνο να έχουν πολύ ασήμαντα δίδαχτρα. Ας πούμε, εκεί που κοστίζει 55.000 ευρώ είναι τα ετήσια δίδαχτρα, πέδε, νομίζω, τόσο έχει που πάει στα μεγάλα πανεπιστήμια, να μπορεί να είναι 5.000 ευρώ, για παράδειγμα. Άρα ακόμα και στους μικρούς αριθμούς αρχίζουν να συζητάνε το εντεχόμενο, να το παρακολουθεί το μάθημα, πάντα με τη δυνατότητα να πας να ρωτήσεις, δεν το κατάλαβες, πας και ρωτάς ας πούμε τον κατηγητή στο γραφείο του, δεν είναι ακόμα virtual reality αυτό. Απέχει πολύ από το να είναι, αλλά δεν ξέρω εσείς οι πληροφορικάροι που βλέπετε το μέλλον, θα μας πείτε. Είναι ότι σε 10 χρόνια αυτό θα έχει γίνει mainstream. Δηλαδή οι ίδιοι ας πούμε γίνονται ακριβώς σε πηλωτικό, πειραματικό στάδιο, οι εκπαιδεύσεις, μάλιστα χειρουργικοί ας πούμε, για virtual reality. Και προχειρούχου έτσι να το δω αυτό το δέμο, είχα πει ότι είναι σοιαστή. Είναι τρομερό. Αυτό που θα αναλογίζω είναι ότι όταν το 95-97 αυτό που εμείς σχεραματικά κάνουμε... Ακριβώς και τώρα είναι... Γιατί όχι μετά από 10 χρόνια αυτό που τώρα νομίζουμε ότι είναι επιστημική φαντασία, δεν θα το δούμε. Απλά και πάλι οι ίδιοι οι ανθρώπινοι θα φύγουν. Δεν ξέρω το είδος μας για πόση βιέα προσαρμογή είναι ικανό. Δεν το ξέρω. Εξαιρετική ομιλία σας και μας ενθουσίασε, μας ανέβασε ψυχολογικά και μας χαροποίησε. Σε μια αποστροφή του λόγου σας διαρωτηθήκατε κατά πόσο θα διαδικτυακά, μαθηματικά μαθήματα θα μπορούσαν να βγουν στη Μέση Εκπαίδευση. Στη Μέση Εκπαίδευση όπου οι μαθητές, μπροστά στα μαθήματα των θετικών επιστήμων, μαθηματικά, ποιησική, ηχημία, δεν το ομώνουν να εκφράσουν απορία μπροστά στη τάξη, μέσα στη τάξη. Αυτό είναι ενδιαφέρον στο παρατήρηση, ενδιαφέρον στο παρατήρηση. Ομολύσετε ότι οι θετικοί σας δεν έρχονται να ρωτήσουν, πολύ περισσότερο μέσα στο αβυθέατρο, διότι ίσως φοβούνται μία αποδοκιμασία, αλλά ούτε και στο γραφείο σας. Πολύ περισσότερο συμβαίνει αυτό στους μαθητές, στους εφήβους, οι οποίοι, όπως καταλαβαίνετε, πολύ εύκολα δεν έχουν δημορφώσει χαρακτήρα, φοβούνται ποιο ποιο δικασμός τους, μήπως γελάσσουν οι συμμαθητές τους κλπ. Ακριβώς αυτό το χαινό, μάλλον αυτήν την αντιναμία, τον εκφράς στην απορία του στα μαθηματικά που δεν καταλαβαίνει ο κομμαθητής. Θα μπορούσαν τα αδερφιακά μαθημάτα να την καλύψουν. Γιατί ο μαθητής καλείται να κατανοήσει αφηρημένες έννοιες των μαθηματικών, ολοκληρώματα, διαφορετικό λογισμό κτλ. να κατανοείται σε έννοιες και το παίρνει. Και ακούμε μεγάλους και λένε το χειρότερο μάθημα είναι τα μαθηματικά, ενώ είναι το καλύτερο μάθημα, το πιο ωραίο, το πιο λογικό μάθημα. Το χειρότερο γιατί χάνοντας ένα μάθημα, χάνοντας μία έννοια, γιατί οικοδομείται. Παρατήρηση κύριε Θοδωράκη. Και η παρατήρηση αυτή ότι ενθαρρύνεται στάνεται πολύ πιο άνετα, καθ' αρχήν γιατί στο Φόρουμ είναι και με ψευδόνιμε. Δεν είναι απαραίτητο να γίνει αυτό. Ναι, ναι, ναι, ναι. Και πολλές φορές έχω διαπιστώσει ότι μεταξύ ομοτίμων, ας το πούμε, μεταξύ τους λύνουν πολύ καλά τις απορίες. Εγώ θυμάμαι στην αρχή είχα μία τάση και δεν ήθελα να μένει καμία σάφια. Και αναπαρεμβαίνω έτσι με τον κατηγορηματικό τρόπο ότι αυτό είναι το σωστό. Άσε λίγο περιθώριο και για λίγο λάθος. Σιγά σιγά σιγά να συγκλίνει το πράγμα. Ξέρετε τι διδασκόμαστε εμείς καταρχάς ήδη. Πόσο διαφορετικός είναι ο τρόπος που μαθαίνεις να λειτουργείς σαν δάσκαλος σε έναν διαδικτυακό περιβάλλον. Αυτό είναι μια χωριστή μεγάλη κουβέντα. Διδασκόμαστε και εμείς αυτή του δασκάλου να το ελέγξει. Ας το λίγο, ας πάνε σιγά σιγά με μερικές καραμπόλες να συγκλίνουν έναν δικό τους όμως. Το καταχτούνε μόνοι τους. Τι χρειάζεται να κατέβει ο Σεωφός τώρα από το όρος εκεί και να με τις πίνακες. Επομένως πράγματι υπάρχει ένα σοβαρό θέμα σε αυτό. Αλλά τι γίνεται διεθνώς να πούμε τώρα και τι σκεφτόμαστε εμείς. Επειδή μαθήματα κατευθείαν για μαθητές, επειδή ο μαθητής δεν έχει είτε την ορειμότητα να πάρει ένα ολοκληρωμένο κύκλο μαθημάτων ή θα πρέπει να είναι σε συνεργασία με τους καθηγητές του ότι παρακολουθείς το μάθημα αυτό και συμπληρώνουμε και συζητάμε στην τάξη, δεν είναι ακόμα όρημος ο μαθητής για να αισθανθεί τον εαυτό του, ένα αυτόνομο φοιτητή ο οποίος παίρνει πάντοτε την υπόθεση να μάθει μαθηματικά και παρακολουθεί ένα διαδίκτυο. Αυτό συμβαίνει σε ελάχιστοι φοιτητές και μερικοί μαθητές. Ένας ήταν από το Ρέθιμινο και ήταν ο καλύτερος την πρώτη φορά που κάναμε διαδικτυακά με πιο πρωτόκονη τεχνολογία και έγινε τις απορίες των μπενιντάριδων καθηγητών και ήρθε μετά στο φυσικό τμήμα. Άρα υπάρχει ένα πρόβλημα να κάνεις μαθήματα. Στην Αμερική κάνουν μόνο αυτά τα διαδικτυακά μαθήματα για το αντίστοιχο των μανελληνιών εξετάσεων που είναι αυτό που λένε advanced placement examinations. Προετοιμασία δηλαδή για να μπορείς να πάρεις αυτές που τις δίνουν κάποιες ειδικές εταιρείες τις εξετάσεις αυτές και με βάση αυτό να διεκδικήσεις θέση στο πανεπιστήμιο. Και μαθήματα που απευθύνονται κυρίως τα δασκάλους ενδιάμεσους, δηλαδή όχι κατευθείας τον ίδιο τον μαθητή. Τώρα εμείς σκεφτόμαστε, διότι νομίζω ότι η εκπαίδευση είναι το μεγάλο, η μέση εκπαίδευση είναι το μεγάλο θέμα και θα ξεκινάμε μια σειρά μαθημάτων που θα απευθύνονται σε εκπαιδευτικού και διαμέσου αυτών και σε καλούς μαθητές. Θα κάνει, υπάρχει μια ταλαντούχος εκπαιδευτικός στη σχολή Χίλε, η οποία κάνει καταπληκτικά πειράματα με τα πιο απλά υλικά που βρήκε στην κουζίνα σου. Και αυτή θα κάνει και θα γυριστεί τους επόμενους δύο μήνες ένα μάθημα για τους εκπαιδευτικούς από δασκάλους μέχρι καθηγητές δυμνασίου, πώς να διδάξεις με τα πιο απλά υλικά, να δείξεις φαινόμενα φυσικά και να μπορώ να το κάνεις μόνο σου. Και θα είναι και μερικά μαθήματα κατευθείαν σε ζωντανή σχέση με τα παιδιά της σχολής Χίλε. Θέλεις άδεια βέβαια γι' αυτό, το ξέρει η σχολή, έχουμε συζητήσει και το θέλουν πάρα πολύ. Επίσης έχουμε ένα μάθημα που θα πάρει λίγο χρόνο ακόμα. Υπάρχουν Έλληνες εκπαιδευτικοί που βραβεύονται σε ευρωπαϊκούς διαγωνισμούς και κάνεις δεν δίνει σημασία. Υπάρχει ένας ευρωπαϊκός διαγωνισμός, επιστήμη στο προσκήνιο, που μετέχουν ελληνικές ομάδες, που έχουν πρωτότυπη προσέγγιση, πώς να δείξεις πώς δουλεύει το μάτι, για παράδειγμα. Και έχουν κάνει ο κ. Μαργαρίδης και ο κ. Μαράκης εδώ από το πειραματικό, ένα καταβληκτικό αυτό που βραβεύτηκαν και αυτό, ένας παλιός μας φοιτής που είναι δάσκαλος στην ιερά. Λοιπόν, εμείς αποφασίσαμε λοιπόν αυτούς τους ανθρώπους κάπου 10-15 ομάδες όλη την Ελλάδα, που κανείς δεν δίνει σημασία στον ταλαντούχο εκπαιδευτικό. Να του πει καθαρίζω ένα μπράβο, έλα αυτό εδώ να το φτιάξουν πολύ πιο ωραία, να το βιντεοσκοπίσουν πολύ ωραία, πολύ πιο παιδαγωγικά και να τα αναρτήσουμε μετά πρότυπα και μετά να γίνει ένα βήμα διαλόγου μεταξύ των εκπαιδευτικών, που να προτείνουν διάφορα εκπαιδευτικοί ποιος είναι ένας καλός όμορφος τρόπος διαγιερτικός για το μαθητή να δείξει σε αυτή τη δύσκολη έννοια ας πούμε της φυσικής των μαθηματικών. Και σκεφτόμαστε επίσης μερικά κάτι σαν summer schools για μαθητές. Ένα από αυτά θα είναι την κυρία Παυλίδου, την είχατε εδώ. Ένα μάθημα με τον Κώστα τον Δάση, δυο πολύ ταλαντούχους νέους καθηγητές του φυσικού. Ταξίδι στο σύμπαν με σταθμό πρώτα το ηλιακό μας σύστημα, που είναι όλο με μορφή διαλόγου. Πώς ξέρουμε ότι γίνε στρογγύλια. Όχι αυτή η εκπαίδευση που είναι η εκπαίδευση μας, ξέρετε ποιέ είναι, να σου χώνουν απαντήσεις σε ανερώτητα ερωτήματα. Εκπαίδευση είναι η ερώτηση, να έχεις την απορία, να μάθεις την απάντηση και τότε έρχεται και κάθεται. Όλος αυτός ο διάλογος είναι ακριβώς να μεταγγίσεις σε μαθητές κατευθείαν αυτό, αλλά και σε εκπαιδευτικούς, ένα τρόπο έτσι πιο διερευνητικό. Είναι πολύ περισσότερο να έχω καταχτήσει μια απάντηση, επειδή είχα την περιέργεια να τη μάθω, παρά να μου έρχεται η απάντηση σε ανερώτητα ερώτημα. Όπως λέει ο Γούντι Άλαν, έχω μια απάντηση μου, λέτε την ερώτηση, δεν ήξερα σε ποιά. Άρα τέτοιου τύπου πράγματα σκεφτόμαστε εμείς, δεν ξέρω, θα τα καταφέρομαι. Προκειμένη δασκένεια. Αυτές είναι οι κατευθύνες που σκεφτόμαστε εμείς εδώ. Πάρα πλήσιν του να κάνω ένα στόχιο. Πρώτον και μορφωτικά, δεν υπάρχει αγιειδιωτικής έρωτας. Μιλάει ένας δαρμηνιστής τώρα εδώ. Δεύτερο, δεύτερο. Και η προηγούμενη ερώτηση και του Γιάννιακο και η απάντηση. Πραγματικά θέτουν το εξής ερώτημα, το οποίο θα πρέπει να είχαμε έναν ψυχολόγο να το απαντήσει. Πώς συνδέεται η υποσοτική συσχέτηση μεταξύ ηλικίας και εξ αποστάσεως διδασκευεία. Μπορεί κάποιος να επιχειρηματοδογήσει ότι η έλλειψη της επαφής με τον Λάσκαλο είναι πιο τραυματική ή μπορεί να είναι πιο τραυματική όσο πιο νέος είναι το παιδί. Ίσως στη μέση εκπαίδευση και ειδικά στο πρώτο βάθμι, ίσως η επαφή είναι… Δεν νομίζω συζητάει κανείς αντικατάσταση, συμπληρωματικά πράγματα προς την. Δεν είναι καν στην ατζέντα πουθενά στον κόσμο αυτό. Για να έτσι να μην μείνει κανείς με την εντύπωση ότι αφορείται η αντικατάσταση των δασκάλων με έξυπνες μηχανές. Δεν ξέρεις ποτέ. Δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω. Προβογκατόρια κατάσταση. Δεν θέλω να το απαντήσω. Η ερώτηση η πρώτη μου είναι αν έχει κάποια σχέση έξω στους Ρέντγερ με τα Μουξ. Αυτό ας τα αντιπαρέχει. Χωρίς να εξώσουμε, Ρέντγερ, οτιδήποτε γίνεται σήμερα στον κόσμο μας, όλη αυτή η έκρηξη τεχνολογικής χάρης γιατί αν μπορούμε να μιλάμε για Μουξ είναι επειδή καταχτίσαμε την γνώση των νόμων του μικρόκοσμου, δηλαδή την έξω στους Ρέντγερ. 1 λεπτοσυγείο για τους Ρέντγερ. Πάμε παρακάτω, ναι. Είναι αν σκέφτεστε κάποια λοιότητα της ανακάλυψης του Γούτεμπερ με τα Μουξ. Ενδιαφέροσα σκέψη. Έχω κάνει συχνά, ναι. Έχω κάνει συχνά, ναι. Έχω κάνει συχνά, ναι. Ας πάω στο Μεσέο που ρωτάει πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση αν η ανακάλυψη του Γούτεμπερ, το βιβλίο δηλαδή, που είναι η πρώτη μορφή βασικά εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ήταν ένα μεγάλο άλμα, τότε δεν παίρνει καμία αμφιβολία, ότι μέχρι τότε με τα φορά γνώσης και σκεφτόμουν να το έχω θέσει έτσι λίγο στην παρουσία σύμου, αλλά αποφάσισα να το κάνω λίγο πιο απλοϊκό. Ήταν η πρώτη μορφή εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δεν χρειαζόταν να είσαι δίπλα στο δάσκαλο. Ο πρώτο τεράστιος εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης είναι η ανακάλυψη του βιβλίου, ούτε καμία συζήτηση. Εγώ γι' αυτό θεωρώ τα διαδικτυακά μαθήματα, τα λέω βιβλιομαθήματα, δηλαδή είναι μια νέα μορφή, πολύ μέσα, δηλαδή ταυτόχρονα κείμενο, διαδραστικά, είναι μια νέα μορφή βιβλίου επειδή η δική μου παράδοση και ο δικός μου αξιόνοχος στο βιβλίο, στο επίγειο, ευχαριστώ πολύ για την ερώτηση. Αυτόν, λοιπόν, το νέο άλμο μετά τον Κουτεμβέριζιο, γράφω με τη φωνή μας και με το όλο αυτό, το πλουσιότερο εκφραστικό τρόπο από απλώς τα γράμματα. Αυτό. Τρίτος. Το τρίτο δεν ξέρω. Έχω μια παρατήρηση, μάνα μου, που θα μπορώ να κάνω, ότι τα βιβλία που γράφτηκαν, που τεικόθηκαν με αυτά τα στοιχεία του Κουτεμβέριζιου, σε κανένα από όλους όσοι του πόνου και τις σκέψεις τους, δεν έχει γίνει κάποια αναφορά στον Κουτεμβέριζιου. Ξέρει, κανείς από εδώ έχει δημοσιεύσει κάτι. Τι δηλαδή, δεν κατάλαβα ποιος να δίνει μια αναφορά στον Κουτεμβέριζιου. Θέλω να ευχαριστούμε τον Τάρε που να δώτησε την έρευνά μου, δεν ξέρω αν έχεις θαυμά. Αλλά κανείς δεν είπε ποτέ και μοιάζει περίεργο αυτό που λέω. Θα γράψω να ευχαριστούμε τον Κουτεμβέριζιου που έκανε τεχνηκογραφή. Καλά, τώρα μου βάζετε διάφορες αμαρτωλές σκέψεις εμείς. Εγώ λέω συχνά τώρα, για να το διασκεδάσουμε και λίγο, αν βάζαμε λίγο πατέντες στο θεμελιό τους νόμους της φύσης, χρησιμοποιάμε σε ένα δισεκατομμυριοστό των μπόρων που προκύπτουν από εκεί να πηγαίνει στο σύλλογο των ανοξιοπαθών των νεοδασκάλων και συναδέρφων. Δεν θα χρειαζόταν να κάνουμε τίποτα. Αυτά τα υπέροχα, τα μεγάλα ανακαλύψεις μένει. Το όνομα απλώς του δημιουργού δεν χρειάζεται να λες κάθε πού αυτό. Ευχαριστούμε τον Κουτεμβέριζιου, ευχαριστούμε τον Σρέντιγερ. Έχει, αν μου επιτρέπεται, μια επίπτωση στη δημοκρατικότητα της επιστήμης. Έχει και ένα όμορφο. Μια καλή δημοκρατία θέλει ένα σύνταγμα, θέλει ένα βασικό νόμο. Δεν θέλει κάτι να συμφωνούν όλοι. Ναι, αλλά μην το πούμε τόσο μακριά. Θέλει να αναφερόμαστε κάποιες βασικές... Όπως δεν αναφερόμαστε διαρκώς, όλος ο κόσμος ξέρει για τον Κουτεμβέριζι, ξέρει για τον Σρέντιγερ, ξέρει προφανώς για τον Δαρβίνο, για όνομα του Θεού. Όχι, σε αυτό το θέμα, δεν νομίζω οι κοινωνίες μας, δόξα του Θεού, είναι κοινωνίες που είχαν σε ψηλή εκτίμηση, ας πούμε, την επιστήμη. Και γι' αυτό προχώρησε η επιστήμη. Ας μην είμαστε μεμς σήμερας. Μια ευχή, μητρέψτε μου. Εντάξει, ναι. Αυτό καμιά εντύπωση. Κανείς δεν μας εντυπωθεί, δεν θα σημεί. Πότε. Πουθανά δεν είναι γραμμένο το καλύτερο, είναι η μόνη εκδοχή. Έλα, ναι. Μια συμβίωση θα κάνω στον Παναπέτ και τα προηγούμενα κομματιστές, σχετικά με το, αν μπορεί ο Άσκαλος να δώσει αυτή τη μαγεία και το ήθος που δίνει τη συμβαρουσία στους μαθητές. Δεν ξέρω αν υπάρχει σήμερα ο Στυλάδος, αλλά από προσωπική εμπειρία, στην Πιεσικία, όταν είχα λίγο βδιάκια του Ρίθαρ Πάιμαν ή του Βόρντε Λιού, που είχαν κατοικηθές σε επανεπιστήμια, μπορούσαν να μεταβώσουν την αγάπη τους για τη Φυσική και το ήθος τους ανεπιστήμονες να ανακαλύπτουν. Οπότε, νομίζω ότι δεν έχει να κάνει τόσο με το ανεφυσικείο ή παρουσία, είναι μεγάλη η πρώτη κοινότητα. Έχει να κάνει με το χαλένδο του κατοικητή και μεταλλωτικότητα που έχει, νομίζω. Δεν ξέρω. Ναι, και όχι το μέσον με το οποίο μεταφέρατε το... Ναι. Λίγο μετάξει, αλλά η φυσική επαφή σε μικρή κλιμάκα έχει ένα ρεπερτόριο πολύ πλουσιότερο. Εσέγνωρας από τη φωνή σου, Γιάνη, γιατί η ορασία μου είναι αυτό. Και νομίζω ότι πάρα πολλές από τις κουβέντες που κάναμε εκτός αίθουσα και έξω, και όχι πάντα για απορίες που έχουν σχέση με το μάθημα, είναι ένα κομμάτι, ας πούμε, που κι εγώ γνώρισα έναν ενδιαφέρον ταφιδιτή και συνδεχομένως γνώρισα μια άλλη πλευρά δικιά μου. Αυτά δεν βγαίνουν με διεδικτυακά μαθήματα και δεν βγαίνουν και από το αμφιθέατρο. Αλλά αυτός είναι ο μικρόκοσμος τώρα, τον οποίον ελπίζω ότι κανένας τεχνολογικός συγκρονισμός δεν θα μας απαγορεύσει να είμαστε και πρόσωπα. Αυτό αναπόκειται και σε εμάς. Καλησπέρα Γιάννια και ευχαριστούμε. Γεια σου Γιάννια. Θα ήθελα να έχω ένα σημαντικό ερώτημα. Είναι εξέγευση, είναι επανάσταση, είναι αναπτύχημα. Εποχριάζομαι ότι είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πάρα πολλά πράγματα, να αντικαταστήσει έναν δοκιμασμένο θεσμό που λειτουργεί και να σχεδιασθώνει σε πάρα πολλά πράγματα. Επομένως, δεν θα αλλάξει. Απλώς θα συμπληρωθεί με πάρα πολλά τεχνολογικά εργαλεία όπως ο Γιάννιος Μάρας. Και αυτό είναι κάτι που θέλω να κάνω. Το δεύτερο είναι, έχει έκλειψει πάρα πολλές φορές, έχουμε έναν κατώκο που γι' αυτές τις φορές, ότι ψάχνουμε να πούμε πανάκια, ότι τώρα θα υπάρξει αυτό, θα αλλάξει όλα, και έως από αύριο θα... Ας συμβαστούμε με την ιδέα ότι τα προβλήματα μας θα είναι πάλι τα ίδια. Επομένως, μπορεί να έχουν κάποια καλή απαντώση για εσένας, αλλά αυτό δεν θα αλλάξει. Το άλλο, η δυνατότητα των ανθρώπων μέσω του στρασιδιακτικού δικτυακτικού μάθησης να γίνεται χαρακτηρισματική, από την εντύπωση ότι, και αυτό σηκώνει πάρα πολλές συζήτησες, που είναι ότι τα MOOCs μπορούν να αντικαταστήσουν το πιο πεκαλαιωμένο και το άχρηστο, ίσως, κομμάτι της διακάσιας, που είναι με το κύριο Τεσκαλία, που το βάζει σε μεγάλα προαγγελία, το οποίο είναι χαρακτηριστικό του εντελώς μάθησης, δηλαδή όταν έχεις κανείς 100 ανθρώπους στην αντιθέα του και ο ίδιος λέει, δεν μπορείτε να λογίζετε, γιατί λογίζετε ένα λεπτό το 10, ξέρω αν τώρα, επομένως, εκεί πρέπει να βρουν άλλους τρόπους. Και όσοι από εμάς διδάσκουν, ξέρουν ότι αλλάζει ειδηλώς η σχέση των ανθρώπων και για την επιστήμη και για τους βασκάρους, στις ανθρώπες της ομάδας. Όταν πρέπει να βρεις ένα εργαστήριο με πέντε ανθρώπους γύρω του, η κατάσταση είναι τελείως δημορφική, από εκείνοι που υπάρχουν στους πεντακόσμους ανθρώπους και είναι μια κατάσταση σκληρότητας στο παρελθόν. Επίσης, έναν κακό που έχουμε και το οποίο στο παρελθόν, πρέπει να το δάξουμε, και όμως θα είναι κάτι που θα πρέπει να υπάρξουμε, σεμινάρια που θα χρησιμοποιούν την εκπαιδευτότητα. Πρέπει να βρούμε δηλαδή έναν τρόπο να αυτή τη χαρισματικότητα, η μεταδοτικότητα, η οποία είναι πολλές φορές προσωπικό ταλέντρο, πειθαρχεί σε κανόνες. Να υπάρχουν δηλαδή δυνατότητες, ακόμα και εκείνος που δεν είναι τόσο χαρισματικός σαν προσωπικότητα, να μπορούν να κάνουν έναν καλό μάθημα. Γιατί σήμερα η επιλογή όλων μας γίνεται με βάση του ενακτώτων δημοσιεύσεων, το οποίο είναι μερικές φορές εξαιρετικά καλό. Μέχρι όταν δεν έχει τελειώσει καλά, δεν γίνει σχέδιο καλής δραστηριότητας. Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να πει κανείς στα παιδιά μέσα της στιγμής είναι ότι η καλή απάντηση μόνο στην ερώτηση είναι η λάθος απάντηση. Και όχι σωστή. Το ζητή απάντηση είναι πράγμα του ρίχτου. Οι άλλοι που δεν δίνουν δυνατότητα να μπορέσουν να λύσουν παραξηγήσεις, να βλέπουν σε άλλο μυαλάκι και εγώ. Κι εμένα, αν είσαι κανείς πάρα πολύ χερός, μπορεί να βρεις και εκείνο το τελείωμα. Το τελείωμα είναι την ερώτηση εκεί που υπάρχει μόνη της υπόθεσης δραστηριότητας. Είναι κρυφάνειο, αλλά ό,τι σημαίνει δεν είναι μόνο. Επομένως, η ιδέα ότι θα φτιάξει κανείς ένα μηχανή, στο οποίο όταν μπορεί κανείς, εγώ είμαι ίδιος Facebook, να βαλάει, ενέρι μόνο μπορεί να διαταραστήσει κάθε ευκαιρική πράξη. Τώρα, γιατίσεις σκεφτόμουν, όπως όποιος δεν είναι αγαπημένος, συζητάμε ότι θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο ώστε να διαχείσουμε περισσότερο την Φιλοσοφία και τον Πρωθυστή Επιστήμη στο εργαλείο και περισσότερο πράγμα το μπορούν την Επιστήμη, το περιβάλλον και τελικά στο Ρέντι. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με κάποιο δικαίωμα και μερικές φορές η αλήθεια είναι ότι η Πρωθυστική Δάσκα έχει κάποια δυνατότητα για να μετατρέπουμε ένα συνεργαστικό αντικείμενο σε κάτι εξαιρετικά βρεθό. Το έχω ζήσει το παρελθόν σχεδόν και ελπίζω ότι θα πρέπει να το κάνω. Πάρα πολλά ενδιαφέροντα θέματα, αγαπητή Γιάννη. Θα ξεκινήσω μόνο από το τελευταίο σίγουρα ιδέα πανάκια ούτε κατά διάνοια στους σοβαρούς ανθρώπους. Μια διαδικασία όμως αναστοχασμού πάνω στην διαδικασία της εκπαίδευσης. Ας πούμε την πανεπιστημιακή για να μιλήσουμε γι' αυτό γιατί στη διαβίου μάθηση δεν νομίζω ότι κανείς έχει αντικατάστατο της διαδικτυακής μορφής. Εκεί είναι δεδομένο ότι αυτό θα είναι το εργαλείο της εκπαίδευσης όλων των κοινωνιών στα επόμενα χρόνια. Ας έρθουμε λοιπόν στην πανεπιστημιακή. Πολλοί άνθρωποι, παρακολουθώ διαλόγους στο εξωτερικό, διδάχτηκαν ακόμα και εγώ ίδιο για παράδειγμα από τον τρόπο που οργανώνεις μία διάλεξη. Σε αυτό λες έχω 40 λεπτά. Ωραία. Πώς πρέπει να τα χωρίσω σε, διότι τα βιντεάκια πρέπει να είναι μικρά, πέντε, εφτά, οχτώ, δέκα λεπτά να τελειώνεις ένα περιεχόμενο. Θα σας πω σήμερα για την αχθενοβολία τάδε του μέλλον ο σώματος. Είναι σπουδαία αυτή πρέπει να σου πω στην αρχή, γιατί είναι σημαντικό και αξίζει να το μελετήσουμε. Μετά, δεύτερο, αυτό να σου πω ποιοι είναι οι εμπειρικοί νόμοι, γιατί έφερα σε αδιαίξοδο την κλασσική. Άρα, το ότι αναγκάζεσαι και οργανώνεις στο μυαλό σου, αυτό το συνεχίω στα 45 λεπτά και παρεμβάλεις μόλις τελειώνεις κάτι, έρχονται ερωτήσεις, λένε πάρα πολύ στις ΗΠΑ, ότι λέει κάνω πια και το μάθημα μου έτσι. Δηλαδή, το οργανώνω στο μυαλό μου και αμέσως, μόλις τελειώνει ένα κομμάτι, για να γίνουν οι φοιτητές πιο ενεργοί, υπάρχουν μαζί τα υπέροχα εργαλεία τώρα, ένα από αυτό το έχει και η Google, που βάζεις ένα ερώτημα, απαντάνε με τα κινητά τους και σου βγάζει αμέσως τις απαντήσεις και έτσι μπορείς να δεις καταπληκτικές παρανοήσεις που έχουν. Ποιοι απαντάνε, αν είναι καλά διαλεγμένες οι απαντήσεις και ξέρεις, όποιοι έχουν αυτή την παρανόηση θα απαντήσουν αυτό το λάθος, το βλέπουν όλοι και αρχίζεις και συζητάς μαζί τους. Κάθε καλοκαίρι κουβεντιάζω με ένας συνάδελφος, παλιόφυλλο, ο οποίος είναι καθηγητής στο Harvard και μου λέει την έμφαση που δίνουνε πια όλα τα αμερικανικά πανεπιστήματα και τα elite, που περιφρονούσαν λίγο τη διδασκαλία, είναι αλήθεια, γιατί θέλαν να βγάλουν αστέρας και ότι ποτέ δεν κάνεις σε μία διάλεξη, έχω δύο ώρες, 30 λεπτά ας πούμε να παρουσιάσεις τις βασικές ιδέες, αμέσως μετά αν έχεις κάποιο καλό βίντεο ας πούμε ενός εργαστήριου, ενός πειράνοτος, οτιδήποτε, αμέσως μετά βένει πάνω μια σειρά ερωτήσεων, πολλά ποιες επιλογίες ή εισαγωγή απάντησης μπορεί να δέσεις τέτοια, ξεπεξεργάζεται ένα σύστημα το οποίο έχουν, προβάλλονται και γίνεται συζήτηση, δηλαδή η διδασκαλία, ο μονόλογος ας πούμε που έχουμε εμείς εδώ ακόμα, πρέπει αυτή τη αυταίσθηση με τα ρυθμίσια σου να συζητάμε, δεν είναι το θέμα διότι αλλιώς πολλονόμαστε η πανάκια, άρα εμείς δεν είμαστε την πανάκια, το καλό και το κακό που λέγαμε μανιχαϊστικές συζητήσεις, το απόλυτο καλό, το απόλυτο κακό, εγώ δεν είμαι αυτό, αυτό το θεωρώ κακό, άρα παραμένω σε αυτό το οποίο, γι' αυτό και πρέπει δημόσια συζητήσεις μας, ελπίζω και η δικιά μου να είχε ένα στοιχείο με τριοπάθειας, υπάρχει ενθουσιασμός, γιατί βλέπω ενδιαφέροντα και νούρια πράγματα, τα οποία μπορούν να μπολιάσουν το Ελληνικό Πανεπιστήμιο με πολύ γόνιμο προβληματισμό, όχι με έτοιμες λύσεις, ποιες έτοιμες λύσεις, τώρα είναι ιστορία 2.500 χρόνων, αλλά αυτό το καινούριο εργαλείο πρέπει να το ενσωματώσουμε, θέλει προσπάθεια όμως, θέλει κόπο, ενώ παλαιά έχουμε τη συνηθίσια εδώ που τα λέμε, κάνω ένα μάθημα 15-20 χρόνια το ίδιο, έχω τις ίδιες ασκήσεις, να πούμε λίγο την αλήθεια και το επαναλαμβάνουμε, δεν είναι πια έτσι, δεν μπορείς να κάνεις βλέποντας ας πούμε τι γίνεται έξω, ας πούμε ένα μάθημα διαφορικών επισώσεων που έκανα τώρα, χωρίς να έχεις ας πούμε ρεαλιστικά παραδείγματα, ας πούμε ένα μοντέλο με ψάρια, πότε συμφέρει αυτό ή λαγούς με αυτή, τα ξέρεις εσύ, τα λεπούδες, η συνύπερξη οργανισμών, να μάθουν ένα ρεαλιστικό πρόβλημα και να μπορούν να χρησιμοποιήσουν ένα υπολογιστικό πρόγραμμα, να βγάλουν και κανένα αριθμό στο τέλος, τους προετοιμάζει το μαθηματικό μοντέλο τους, άρα δεν πρέπει να αρχίζουμε λοιπόν να συζητάμε ένα μάθημα που το κάναμε πριν από 20 χρονια, δεν είναι το ίδιο σήμερα. Έχω βλέπω το βιβλίο μου το διαφορικό να εξώσουν και να τρεχιάζω τώρα. Που είσαι τόσα χρόνια η ιστορία, δεν μπορεί να είναι έτσι πια τα πράγματα, άρα νομίζω ότι τα διαδικτυακά είναι μια τσιμπιά, έτσι το βλέπω εγώ, αν έχεις καλά παραδείγματα εκεί, μια τσιμπιά στο σύστημα να αρχίζουμε να προβληματιζόμαστε και είναι πολύ ωραίο, μου το έχεις ξαναπεί και χαίρομαι πάρα πολύ, αρχίζει ένας προβληματισμός και μέσα στο Πανεπιστήμιο για την παιδαγωγική της δασκαλίας. Άλλαξε το σώμα των φοιτητών μας. Δεν είναι φοιτητές, τώρα πάνε όλοι στο Πανεπιστήμιο. Είναι η νέα μέση εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο. Ό,τι ρόλο είχε η μέση εκπαίδευση, το ΛΙΤΟΝΙΑ, ο Γυμνάζος, το Εξατάκου, τα δικά μας χρόνια, έστω στο Πανεπιστήμιο. Άρα δεν μπορούμε να είμαστε οι καθηγητές, ο οποίος εγώ είμαι εκεί πάνω τώρα στον πύργο ας πούμε της πόλης της ευθύνης και όποιος δεν περνάει τον πύργο. Αν περνάνε 5% σε ένα μάθημα, κάτι δεν πάει καλά και με εμάς, δεν είναι? Ωραία. Άρα χαίρομαι λοιπόν που αρχίζει μια κουβέντα για την ανανέωση των διδαχτικών τρόπων μέσα στα Πανεπιστήμια και ότι προκύψει από αυτήν, αλλά σίγουρα όχι ευφυσυχασμή. Ο κόσμος αλλάζει γρήγορα. Αυτό είναι που θα θέλα εγώ έτσι στον πανεπιστήμιακό χώρο, αν μπορώ να το εκπέμψω. Δεν είμαστε? Ακριβώς. Ακριβώς, ακριβώς, ακριβώς. Ναι, κολυμπούμε σε μια θάλασσα πια που είναι τόσο εύκολη η πρόσβαση και η σύγκριση. Όταν τον έφερε ο Γιάννης σε ένας παρελθήτης εδώ, βλέπεις ας πούμε υπέροχα πειράματα που έκανε αυτός ο Walter Lewin ακόμη μέχρι τα 85 του χρόνια, ας πούμε στο ΕΜΑΙΤΗ. Είναι κάτι το καταπληκτικό που το έβλεπες και το βλέπαν τόσοι εκπαιδεύτες και συγκρίνουν και εμείς κάνουμε γενική φυσική και δεν κάνουμε να πήρουμε επίδειξης. Α, πρέπει να αρχίζουμε λίγο να... και εσύ αδερφέ μου φταίς λιγάκι που λέει και να ζύμιζουμε κομμένα και τα έχουμε λίγο στον. Καθρέφτηκε να δούμε ότι το σύστημα διδασκαλίας που έχουμε στα συντριπτική διοψηφία των μαθημάτων μας, όχι μόνο στο δικό μας πανεπιστήμιο, πολύ χειρό τραστάλα γιατί είμαι σαφώς πιο μπροστά, πρέπει να αλλάξει και χρειάζεται ένα σοκ. Αν μπορείτε να το εκπέμψετε, δηλαδή θα είμαι ευτυχής. Καθρέφτηκε να εκφράσω τη χαρά μου, να δούμε το συγχαρητήριά μου, για τον πνεύμα που έχει αρχίσει να διαμορφώνεται σ' αυτό το αυτοκρατήριο σήμερα. Όπου φαίνεται να υπερπλονίζεται η ανάγκη της παρουσίας της παιδαγωγικής επιστήμης στην εκπέμψή μας. Επειδή είμαι παιδαγωγός συνεπτουργούς από το Πεδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίρεσης, χαίρομαι πραγματικά που είχα σ' αυτήν την αντίκληση παιδαγωγικής επιστήμης. Για πόραν και στον ώρα, θυμούν για την ανάγκη με τη παιδαγωγική σας διδασκαλία. Επειδή είμαι από τους πρώτους που μπήκα στον παιδαγωγικό τμήμα στο Ρέφυλλο, θυμάμαι πόσο η παιδαγωγική ήτο περιφρονιτέα από τα άλλα τμήματα. Ιδιαίτερα από το μαθηματικό, το φυσικό, δεν θέλω να πω ονόματα, είναι και αυτό μέσα από την περιφρονιμικά μελλαγωγική επιστήμη και στην παράδειξη, στην επισήμασή μας ότι το πώς είναι σημαντικό. Ακούγατε, το τι άμα ξέρεις, χτάνει. Το τι είναι το πάντος. Και εμείς δεν είχαμε την ανάγκη του πώς. Ήρθε εδώ η συζήτηση, δεν θέλω να πληγωρίσω, θέλω μόνο να πω ότι από τις μαθήματα αυτά, όταν απευθύνονται σε επιτυχίους πανεπιστημίου, μάχτερ και εντακτορικό, μπορούν να βουλέψουν χωρίς συνέστημα και δεν είναι ένα ανάγκη να είναι παρόν κατηγητής τους. Εκεί που είναι το πρόβλημα είναι στη μέση και στη δημοκρατική επέδραση, όπου η σύγχρονη περαγωγική είναι το ερώτημα της εξατομίτσευσης. Δηλαδή δεν μας ενδιαφέρει ποιά είναι η κλειάντα ως σύνολο, αυτό είναι στο πρόγραμμα των μαθημάτων που λέτε. Αλλά όταν εγώ στην τάξη κάνω μια ερώτηση, ξέρω ότι χρειάζονται διαφορετικές σκέψεις που δουλεύουν στην ερώτηση. Με εκείνοι μαθητές, σε λένε, κύριε, κύριε, και οι δάσκαλοι υπαρχίων και βάζουν πάντα το σύντομα και παντού. Και μένουνε οι πολλοί και βλέπουν και τα καλύτερα τι έχει συμβεί. Παρακολουθούν μεθαρμασμό και όλοι τους τέσσερις, τέσσερις δάσκες και οι άλλοι τα πάρετε στο χροντιστήριο, στα ιμιέτερα για να ξεκαταρήσει ο χροντιστής. Είναι λοιπόν ανάγκη να δώσουμε σημασία στην εξατομίτσευση της δρασγαλίας, ανάγκη η οποία χρειάζεται και στους φυβητές. Ακόμα μέχρι και τα 20, 24 χρόνια, αυτούς τους φυβητές έχουν ανάγκη αυτομική αντιμετώπιση. Δεν θέλω να πάρω το λόγο περισσότερο. Σχεδόν μετά το προβληματισμό, χαίρομαι και συγχαρητήρια που δώσατε τέτοια χρειάζεται... Έχω μια άλλη ερώτηση. Το μότο είναι, μέχρι που εξαγγηθεί ο μηγητής, είναι εξαγγηθεί το κρατήριο. Παίρνετε την κοντά μου. Εντάξει, εσύ το κρίνεις αυτό. Καλά, ο μηγητής είναι ανεξάρτητος, αυτό δεν ξέρουμε. Αλλά φέρνει το κρατήριο και εξαγγηθεί. Με ευχαριστήσουμε ξανά τον Σεφάνο. Ευχαριστώ και εγώ για το έρευνο. |
